МИГРАНТ ОТБАСЫ БАЛАЛАРЫМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алғаннан кейін экономикалық және әлеуметтік-демографиялық жағдайдың түбегейлі өзгеруіне байланысты жаңа мәселелер туындады. Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуының және оны әлемдік қоғамдастықтың мойындауының нәтижесінде пайда болған жаңа экономикалық және саяси жағдаяттар бүкіл елдегі және оның аймақтарындағы көші-қондық үдерістердің түрі мен бағытына едәуір маңызды өзгертулер енгізді. Ұзақ мерзім бойы Қазақстан халықаралық миграциясы эпизодтық сипаттағы туристік және жеке сапарлармен, спорттық және мәдени іс-шараларға қатысумен шектелген жабық ел болды. Ол негізінен, социалистік және дамушы елдердегі өндірістік кәсіпорындар мен басқа да объектілердің құрылысына жоғары білікті жұмысшылардың іссапарлары түрінде жүзеге асты.
Сонымен қатар Қазақстанға шетелдерден халықтың көп көлемде көшіп келуі тән болып отыр. Бұл мемлекеттік шекаралардың ашық болуына, республиканың геосаяси орналасуына, ұлтаралық қатынастардың тұрақтылығына, сондай-ақ көші-қон жөніндегі заңдардың жетіліспегендігіне, әрі көші-қон үдерістерін мемлекеттік реттеу тәжірибесінің жеткіліксіздігіне байланысты туындап отыр. Мемлекеттің саяси тұрақтылығы, оның нарықтық қатынастарға мақсатты түрде бағыт алуы Қазақстанды шетел капиталы мен жұмысшы күші үшін тартымды етіп отыр. Мұның өзі Қазақстандағы халық санының өзгерулеріне әсер етуде. Елге көшіп келушілерге байланысты жаңа мәселелер туындауда.
Экономикалық реформалардың тереңдей түскен кезінде елдің демографиялық жағдайында едәуір өзгерістер болуда, бүкіл елдегі және Қазақстан Республикасының аймақтарындағы көші-қон үдерістерінің сипатына, түрі мен бағытына маңызды түзетулер енгізілуде, республиканың еңбек ресурстарының едәуір бөлігі босап шығуда. Халықтың миграциялық жылжымалылығының қарқындылығы да сөзсіз өсіп келеді. 2012 жылғы 14 желтоқсандағы Қазақстан - 2050 Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстан Республикасы мен өңірге қатысты ХХІ ғасырдың он негізгі жаһандық сын-қатерін атап өтті [1].
Әлемде күн өткен сайын жаһандық демографиялық дисбаланс өршіп келеді. Жалпыәлемдік тренд - адамзаттың қартаюы мен Жер халқы санының
артуы. 40 жылдан соң жасы алпыстан асқан адамдар саны 15 жасқа толмағандар санынан артық болады. Туудың төмен деңгейі мен адамзаттың қартаюы көптеген елдерде сөзсіз еңбек нарығындағы проблемаларды, ішінара алғанда еңбек ресурстарының жетіспеуін арандатады. Соңғы 60 жыл ішінде Жер халқының саны үш есе артты және 2050 жылы 9 миллиард адамға жетеді. Халық саны мен өсу қарқынының дисбалансы дамыған және дамушы елдерде шапшаң өсіп келеді. Өскелең демографиялық дисбаланс жаңа көші-қон толқынын қалыптастырып, бүкіл әлем бойынша әлеуметтік шиеленісті күшейтеді.
Еліміздің терең тамырлы тарихында Алматы қаласының орны ерекше. Өзінің пайда болып, қалыптасу тарихында қазақ елінің астанасы ретінде мәртебеге ие болған Алматы ірі мегаполис қана емес, қаржы орталығы түрінде бірнеше бағытта дамып келе жатқан республикадағы ең үлкен қала. Қазіргі кезеңде Алматы өз дамуының даңғылына түскен. Елбасының елдің ертеңі, мемлекеттің болашағы туралы сөз қозғағанда Алматыны айналып өтпейтіні де өзінен-өзі түсінікті. Өйткені Алматы елдің экономикалық, әлеуметтік және мәдени өмірінде басты рөл атқарады.
Қала агломерациясы - (латын сөзінен aggqlomero - қосамын) - мәдени, транспорттық байланыстары және өндірісі жоғары дамыған күрделі көпқұрамды динамикалық жүйесіне біріктірілген, негізінен қалалық тұрғын орындарымен қалыптасқан халықтық тұрғын орындарының жиынтығы [2 ].
Еліміздің әлеуметтік-демографиялық тарихында Алматы агломерациясының орны ерекше. Алматы агломерациясындағы халықтың санын, көші-қон мәселелерді, оралмандардың қоныстануы, қалаға мигранттардың келуімен байланысты.
Соның ішінде мигрант отбасының балалары ұзақ уақытқа (Қазақстан заңдары бойынша алты айдан көп мерзімге) немесе ата-аналарымен тұрақты тұруға қоныстанушы азаматтардың әлеуметтену үдерісіндегі мәселелер болып табылады. Олармен әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет - көпқырлы, көпқұрылымды және үздіксіз жүзеге асырылып отыратын күрделі үдеріс. Әлеуметтік педагог олардың бойындағы адами қасиеттерді, кәсіби қабілеттерді, өмірлік дағдылары мен шеберліктерін жетілдіріп, олардың этикалық және кәсіптік мүмкіндіктерін кеңейтудің білім беру мен қолданбалық салаларын жүзеге асырады.
ХХ ғасырдың басынан әлеуметтік педагогика мәселесі дербес зерттеу саласы ретінде батыстық педагогика ғылымында белсенді түрде қолға алынып, қалыптаса бастады. Әлеуметтік педагогиканың әлемдік саяси тәжірибедегі тұжырымдары Т.С. Кун [3], В.Лоренц [4], Р. Робертсон [5], П.Фрир [6], Д.Бодди [7] сынды зерттеушілердің еңбектерінде зерделенген.
ХХ ғасырдың 90-шы жылдарынан бастап ресейлік педагогика ғылымында "Әлеуметтік педагогика", "Әлеуметтік жұмыс" мәселелері арнайы зерттеу нысаны ретінде алына бастады. Оны жан-жақты дамыту мақсатымен көптеген педагогикалық және әлеуметтік зерттеу орталықтары құрылып, ғылыми еңбектер, материалдар жинақтары шығарылды. Ресейлік В.Г. Бочарова [8], Р.А. Литвак [9], М.А.Галагузова [10], А.В. Мудрик [11], Н.Ю. Л.В. Мардахаев [12] және т.б. сынды ғалымдар әлеуметтік педагогиканың түрлі мәселелерін қарастырса, әлеуметтік қызметкерлерді кәсіби даярлау мен әлеуметтік педагогтер қызметінің бағыттарын зерттеуге Г.Ж. Меңлібекова [13], Ш.Ж. Колумбаева [14], І.Р. Халитова [15] секілді зерттеушілер Қазақстандағы әлеуметтік педагогика мен әлеуметтік жұмыстың әдіснамасы мен тарихын, теориясы мен практикасын негіздеуге атсалысты.
Қазақстандағы әлеуметтік педагогика мен әлеуметтік жұмыс мәселелеріне қатысты зерттеулерге жасалған талдау бұл мәселені педагогика ғылымының тарапынан әлі де терең ізденістер жасаудың қажеттігін көрсетеді. Өйткені әлеуметтік педагогтың мигрант отбасының балаларымен жұмыс жасау жүйесін жетілдірудің маңыздылығы мен осы мәселелердің теориялық тұрғыда жүйелі түрде жүргізілмеуі арасында; уақыт талабына орай әлеуметтік педагогтарды даярлау қажеттілігінің арта түсуі мен әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау жүйесіндегі тәжірибенің жетімсіздігі арасында қарама-қайшылық туындап отыр. Бұл әлеуметтік педагогтың мигрант отбасының балаларымен жұмыс жасау ерекшеліктерін салыстырмалы-педагогикалық тұрғыда зерттеу әлеуметтік педагогика ғылымын дамытудағы өзекті мәселелерінің бірі екендігін нақтылай түседі. Аталған қайшылықтарды шешу міндеті диплом жұмысының тақырыбын Мигрант отбасы балаларымен әлеуметтік жұмысты ұйымдастыру) деп таңдауға негіз болды.
Зерттеу нысаны Мигрант отбасы балаларымен әлеуметтік жұмыс әрекеті.
Зерттеу пәні Мигрант отбасы балаларын әлеуметтендіру үрдісі.
Зерттеудің мақсаты Әлеуметтік педагогтың мигрант отбасы балаларымен әлеуметтік жұмысын салыстырмалы-педагогикалық тұрғыдан
негіздеу және ғылыми негізделген әдістеменің тиімділігін тәжірибелік-эксперимент арқылы тексеру.
Зерттеудің міндеттері:
- Мигрант отбасы және мигрант отбасы балалармен әлеуметтік жұмыс ұғымын теориялық тұрғыдан талдау жасау;
- мигрант отбасылар және олардың балаларымен әлеуметтік жұмысты ұйымдастырудың мазмұнын айқындау;
- мигрант отбасының балаларымен әлеуметтік жұмыс жүргізуді ұйымдастыру және алынған мәліметтерді талдау, қолдану мүмкіндігін арттыратын ұсыныстар дайындау.
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздері Тақырыптың мазмұнын ғылыми тұрғыда ашып көрсетуде қалалық агломерацияның теориялық мәселелерін қарастырған еңбектер, әлеуметтану, философия, психология, педагогика қарастырған еңбектер басшылыққа алынды. Зерттеуде ғылыми айналымға түскен деректерді талдауда жүйелеу, салыстыру, қорыту, т.б. әдістері қолданылды..
Зерттеудің әдістері зерттеу мәселесі бойынша философиялық, әлеуметтік, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерге талдау жасау, үлгілеу, эксперимент, тура және жанама бақылау, сауалнама, сұхбаттасу, педагогикалық тәжірибелерді зерттеу және қорыту, зерттеу деректерін өңдеудің статистикалық математикалық әдістері қолданылды.
Мигрант отбасы балаларымен әлеуметтік жұмысты ұйымдастыру)
Зерттеудің ғылыми болжамы егерде, мигрант отбасының балаларымен әлеуметтендіру жұмысын теориялық теориялық тұрғыдан негізделсе және олармен жұмыс жүргізу тәсілдері жасалып, оны әлеуметтендіру үдерісінде ендірсе, онда бүгінгі қоғам талаптарына сәйкес олармен әлеуметтік жұмысты ұйымдастырудың мазмұны ашылса, мигрант отбасы балаларының өзіндік құқығын қалыптастыруға нәтижелі қол жеткізіледі, өйткені, бұл жағдайда осы үдеріс субъектілерінің тұлғалық қасиеттерінің дамуының тұтастығы, жүйелілігі қамтамасыз етіледі.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы
- Мигрант отбасы және мигрант отбасы балалармен әлеуметтік жұмыс ұғымы теориялық тұрғыдан талдау жасалынды.
- мигрант отбасылар және олардың балаларымен әлеуметтік жұмысты ұйымдастырудың мазмұны айқындалды.
- мигрант отбасының балаларымен әлеуметтік жұмыс ұйымдастырылды және алынған мәліметтерді талданды. Жұмыс нәтижелерін қолдану мүмкіндігін арттыратын ұсыныстар дайындалды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы диплом жұмысының мазмұнындағы мәліметтерді әлеуметтік педагогтың мигрант оқушыларды әлеуметтендіру үрдісінде нұсқаулық ретінде пайдалануға болады.
Зерттеудің негізгі кезеңдері
Бірінші кезеңде Зерттеу мәселесі бойынша материалдар жиналып, теориялық негіздері жүйеге келтіріліп, зерттелу жәйі қарастырылды. Тарихи, педагогикалық, философиялық, психологиялық, әлеуметтану салаларындағы әдебиеттерге талдау жасалып, библиографиялық-материалдар жинақталды. Зерттеу жұмысының жүйесі, ғылыми аппараты жасалынды.
Екінші кезеңде Жинақталған деректер қазіргі әлеуметтік педагогика ғылымының теориялық негіздері тұрғысынан талдауға алынды. Әлеуметтік педагогтың мигрант отбасы балаларымен жұмыс жасау стратегиялары талқыланды.
Үшінші кезеңде Жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижелері қорытындыланып жүйеге келтірілді. Дипломды рәсімдеу талабына сай өңделді.
Зерттеудің базасы: Алматы қаласы, Түрксиб ауданының миграциялық орталығының мәлімдемелері. Майборода көшесі, 29, Ақан сері көшесінің қиылысы.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Кіріспе бөлімінде: зерттеудің көкейкестілігі негізделіп, обьектісі, пәні, ғылыми болжамы, зерттеу міндеттері, зерттеудің ғылыми жаңалығы, практикалық мәнділігі қорғауға ұсынылған тұжырымдар, зерттеу кезеңдері қарастырылды.
МИГРАНТ ОТБАСЫ БАЛАЛАРЫМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ - деп аталатын бірінші тарауда „мигрант отбасы", „мигрант отбасы балалармен әлеуметтік жұмыс ұғымының мазмұны ашылады. Қазақстандағы әлеуметтік көші-қонды реттеудегі әлеуметтік педагогтың кәмілетке толмаған иммигрант балалармен жұмысы беріледі.
МИГРАНТ ОТБАСЫ БАЛАЛАРЫМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ деп аталған екінші тарауда мигрант отбасылар және олардың балаларымен әлеуметтік жұмысты ұйымдастырудың әдістері беріледі. соынмен қатар, Алматы Қаласы, Түрксуб ауданының көші-қон полициясының мәлімдемелері негізінде жүргізілген жұмыс нәтижелері беріледі.
Қорытындыда зерттеу жұмысының нәтижесінде негізделген нақты тұжырымдары мен ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізу нәтижесінен туындаған қорытындылар мен ұсыныстар беріледі, зерттеу мәселесінің болашағы көрсетіледі.
І МИГРАНТ ОТБАСЫ БАЛАЛАРЫМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мигрант отбасы және мигрант отбасы балалармен әлеуметтік жұмыс ұғымының әлеуметтік мәні
Жиырмасыншы ғасырдың екінші жартысынан бастап көші-қон мәселесі заманауи қоғамның әлеуметтік, саяси, мәдени өмірінің ажырамас бөлігіне айнала бастады. Қазіргі кезде көші-қон айналымы 218 елді қамтиды, елден елге орын ауыстырып жүрген көшіп-қонушылардың саны жыл сайын 200 миллионға жуықтайды. БҰҰ КХҰ болжамы бойынша 2030 жылы тұрғындардың көші-қон белсенділігі дүние жүзінде 300 млн. адамға жуық. Көшіп-қонушылардың басым бөлігін еңбек көшіп-қонушылары құрайды. БҰҰ дамыған елдердегі әрбір оныншы тұрғын көшіп-қонушы болса, дамушы елдерде әрбір 70 адамның бірі көшіп-қонушы болатындығын атап көрсетеді [16].
Дүниежүзілік банктің бағалауы бойынша 2007 жылы Қазақстан көші-қон деңгейі жоғары алғашқы он мемлекеттің ішінде тоғызыншы орынды иеленді. Қазақстанның табиғи ресурстары бірегей, бірақ тұрғындарының санын, әлеуметтік-экономикалық және геосаяси себептерді есепке алсақ, экономикалық дамудың қарқынын үдету (басқа да себептер мен көші-қонның факторын есепке алмағанда) үшін тек жекеменшік еңбек ресурстарын толықтыруға 1 млн. адам шамасында дайын тұру керек.
Болашақтағы көші-қонның даму үрдісі (масштабы, түрі, типі, салдары) негізгі екі факторлар тобымен анықталады:
1) экономикасы, өмір сүру сапасы, қауіпсіздік пен экология деңгейі төмен елдерден көшіп-қонушыларды ығыстырып шығару;
2) өмір сүрі сапасы, қауіпсіздік, еркіндік деңгейі жоғары, жұмыс күшіне қажеттілік бар, демографиялық жағдайын және басқа да мәселелері шешілген елдерге тартылу.
Сыртқы көші-қонның артуы мен қарқынын келесі себептер анықтайды: демографиялық жағдай, экономикалық мәселелер, саяси, экономикалық, мәдени өзгешеліктер. Экономикасы өтпелі елдерде ішкі көші-қон ауқымды деңгейде жүреді, жақын болашақта осы жағдай төмендеуі екіталай, яғни бұл қазақстандық жағдайға да қатысты.
Миграциялық саясат дегеніміз - бұл тұрғын халықтың миграциялануына алып келетін әлеуметтік мінез-құлықтың, әрекеттің бір түрі немесе элементі болып табылатын миграциялық қозғалысқа деген ықпал ету. Миграциялық процестер ынталандырушы, шектеуші іс-шаралар арқылы реттелінеді. Сонымен қатар елдің экономикалық дамуына қарай ынталандырушы экономикалық іс-шаралар да кеңінен қолданылады. Ал Көші-қон саясатының басты міндеттеріне:
1. елімізде ұлттық бірдейлікті сақтау және дамытуға ;
2. сыртта жүрген қандастарды өз Отанына оралуын ынталандыру;
3. дайындығы да инновациялық әлеуеті де жоғары шетел кадрларын тарту арқылы Қазақстанның бәсекелестік артықшылығын дамыту жатады [17].
Қазақстан Республикасының миграциялық жағдайын алдымен үш миграциялық ағын бойынша: ішкі миграция, Қазақстан Республикасынан эмиграция, және шет елдерден Қазақстан Республикасына иммиграция тұрғысында қарастырсақ. Қазақстандағы 1990-жылдардағы саяси әлеуметтік және экономикалық реформалардың барысы мен нәтижесіндегі өзгерістер елдегі ішкі миграциялық құрылымның өзгеруіне себеп болды. Яғни, тұрғын үй құрылысының, өндірістің тоқтап қалуы, кәсіпорындардың жаппай жабылуы нәтижесінде жұмыссыздықтың өсуі, бір жағынан, шаруашылықтағы мигранттарды итеріп шығарушы факторларға айналса, екінші жағынан өмір жағдайындағы жаппай кедейлену аймақтық айырмашылықтарды теңестіріп, олардың тұратын жерлерін ауыстыру ұмтылысын шектеді. "1990 - шы жылдардағы миграциялық процестердің дамуында екі кезеңді бөліп қарастыруға болады: бұл 1991-1997 және 1998-2000 жылдар. Бірінші кезеңде Қазақстан Республикасынан эмиграция өте күшті болды, әсіресе 1994-ші жылы. Екінші кезеңде керісінше миграциялық ағым тұрақтанып, келу және кету қысқарды." [18] Айта кететін жайт, басқа ұлт өкілдерінің көшіп келуінің азаюы болашақ Қазақстанның ұлттық құрамы жағынан қазақтануының кепілі.
Қазақстан қоғамының этникалық құрылымындағы өзгеріс этносаралық өзара қатынастардың өзгеруіне аз әсерін тигізбей отыра алмайды, ол тиісінше қоғамдағы өзара қатынасқа, әлеуметтік мінез-құлыққа әсер етеді. "Байырғы ұлт азаматтарының және бірқатар түркі тектес халықтар санының ұлғаюы этноәлеуметтік құрылымда еуропалық емес, азиялық компоненттің артуын түсіндіреді."
Қазақстан Республикасының көшіп-қонушылардың және ұлттық азшылықтар өкілдерінің құқықтарын қорғауы және қолдауын сара бағыт деп айтуға болады. Көші-қонның баламасын немесе көші-қон процестеріне қатысты шектеуші рөл атқаратын факторларды анықтау бұл мәселені ғылыми тұрғыда түсінуге мүмкіндік береді.
Аз ұлттар құқығының қорғалуы - мемлекет тұрақтылығының негізі. Зайырлы мемлекет әр ұлтты, әр түрлі діни-сенімді ұстанған қоғамның тұтастығын, тыныштығын, заңды құқықтарын бекітіп, өз мәдениеттерін дамытуға мүмкіндік береді. "Тағдыр себептерімен тарихи тамырынан қол үзіп, қазақ жерін қоныстанған 130 ұлт пен ұлыс бар. Қазақстанда 11 ұлттық газет, 44 тілде хабар жүргізетін 18 радиостудия бар." Аз ұлттардың мүддесін қорғайтын, өмірге келгеніне он жылдан асқан Қазақстан халықтары ассамблеясының азды-көпті атқарып жатқан істері тиімді нәтижелер беруде [19].
Дүниежүзінде ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап аз ұлт өкілдерінің құқын қорғау өзекті мәселеге айналды. Әлемдік жаңа саяси жүйе қалыптаса бастаған қазіргі заманда аяққа басу, нәсілдік кемсітушілік, жаппай қырып-жою - адамзатқа қарсы жасалған қастандық деп есептеледі. Көшіп-қонушылар мен аз ұлттар өкілдері бүгінгі ғаламдасу жүріп жатқан тұста қайда жүрсе де қоғамның толыққанды мүшесі.
Қатынастар - бұл өзара байланыстар мен өзара әсер ету жүйесі, мүмкіндіктер мен жағдайлар жүйесі, іс-қимылды, ортақ мүдделерді іске асыруға бағыттауға мүмкіндік беретін қандай да бір психологиялық аура: қоғамның, оның ұжымдарының, нақтылы өкілдерінің мүдделері. Қатынастар - бұл әлеумет өмірінің нысаны, оны біріктіруші күш. "Этносаралық қатынастар - қазіргі полиэтникалық қоғамды анықтайтын құрамдас бөліктердің бірі. Этносаралық қатынастар - полиэтникалық қоғам өміріндегі процестер дамуының күтпегендік, ойда болмағандық пен біркелкі еместік деңгейі бар аса қозғалмалы әрі жылдам өзгеретін саласы. Қазақстан өзінің сипаты жағынан полиэтникалық мемлекет болып табылады. Халықтың жалпы санының - 55,8 пайызын - қазақтар, 28,3 - орыстар, 3,3 - украиндар, 2,6 - өзбектер, 1,8 - немістер, 1,6 - татарлар, 1,5 - ұйғырлар құрайды. Сол себептен этносаралық өзара қатынастарды зерттеу мәселелері қазіргі уақытқа дейін өз өзектілігін жоғалтқан жоқ. ."[20]
Қазақстан жерінің транзиттік миграцияға қолайлылығы, сонымен қатар әлеуметтік шиеленіс пен потенциалды конфликтілерге қосымша серпін беретіні белгілі. "Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты 12 этникалық ареалды (кикілжің болуы мүмкін аймақ) бөліп шығарған. Қазақстан Республикасындағы соңғы он жылда бой көрсеткен алты этникалық кофликтіні талдау Қазақстанға тән этникалық конфликтілердің үш негізгі типін бөліп көрсетуге мүмкіндік береді:
1. этникалық-әлеуметтік, антииммигранттық (әлеуметтік, экономикалық себептерге байланысты);
2. сепаратистік (этнотерриториялық саяси-құқықтық жағдайлар)
3. ирреденттік - Оралдағы ( 1999 ж. қыркүйек)."
Саясаттанушы А. Бижанов, ұлтаралық бөтенсу мен ұлттық эгоизмді мынандай үш негізгі фактор туындатады дейді: экономикалық фактордағы қиындықтар; жұртшылықтың қорғалу дәрежесінің төмендігі; тұрмыстық ұлтшылдық пен шовинизм белгілерінің бой көрсетуі. Бұлардан шығатын түйін, миграциялық саясатты ойластырып, таразылап алып барып жүргізу керек, ұлтаралық бейбіт қарым-қатынас орнату үшін әлеуметтік-экономикалық жағдайды жақсарту, тұрақтандыру қажет. Қазақ елі үшін өркендеп өсу негізгі мақсат. "Қазақтың саны мен үлесін артттырудың бірнеше жолдары бар. Бірінші, табиғи өсім мен иммиграция. Екінші, әлеуметтік жаңғыру мен білім дәрежесінің өсуі. Үшінші, экономикалық және саяси белсенділікті өсіру болып табылады." Қазіргі біздегі көші-қон мәселесі заңды процесс. Еліміздің 2030-жылға дейінгі даму стратегиясы бойынша Қазақстанда 25 млн-ға жетерлік дені сау, тұрмысы ауқатты, әрі салауатты өмір салтын ұстанған, білімі терең азаматтар мен тұрғындар болуы керек делінген. Мұндай көрсеткіштерге жету тек табиғи өсімді арттыру арқылы мүмкін болмайтындықтан, әрбір мемлекет, оның ішінде Қазақстан Республикасы да иммиграцияны жүргізуде [21] .
Кәсіптік қатынас тұрғысында шетелдік жұмыс күшіне сұраныс ішкі еңбек рыногы есебінен қанағаттандырылмайтын жоғары кәсіби табиғи және инженерлік, қаржы-экономикалық және кәсіпкерлік қызмет салаларына бағытталған. Бірақ практикада олармен қатар кеңінен тараған кәсіптер бойынша орта білікті қызметкерлер де тартылып отыр. Еңбек миграциясы бөлімінде біліктілігі төмен жұмыс күшінің тартылуын тежей отыра, елге жоғары білікті мамандардың, сондай-ақ инвестициялауға мүдделі, ұлттық жұмыс күшінің сапасына тікелей немесе жанама түрде ықпал етуге қабілетті шетелдік инвесторлардың келуін қосымша ынталандыру көзделуде. Қазіргі кезде және болашақ уақытта азаматтардың лайықты еңбекке қол жеткізу мүмкіндіктерін кеңейту; кәсіпкерлікті қолдау және түрлі нысандағы несиелендіру жүйелерін дамыту; әлеуметтік қамсыздандыру деңгейінің тұрақтылығын қамтамасыз ету және арттыру; тұрғын үй құрылысын дамыту және тұрғын үйге жетерлікті қамтамасыз ету негізінде эмиграциялық үрдістерді тежеу жөніндегі шаралар қолданылмақ. Қазақстан бұрын кез келген себептер бойынша қоныс аударған азаматтардың реэмиграциясын ынталандыру және қолдау бойынша қосымша шаралар белгіледі [22].
2007 жылғы 22 қарашада ТМД үкімет басшылары Ашхабадта мигранттар статусы жөнінде конвенцияны қарастырды. Кезекті отырыста "конвенция жобасының негізгі мақсаты - еңбек етіп жүрген мигрант отбасы мүшелерінің құқығын қамтамасыз ету, оларды қабылдаған мемлекет қоғамдық өмірге байланысты қағидаларды жергілікті азаматтармен тең дәрежеде пайдалану" - деп атап көрсетілді [23].
Қазақстандағы көшіп-қонушылардың жағдайын зерделеу нәтижелері бойынша көшіп-қонушылардың құқықтарын реттеудегі мынадай проблемаларды атап көрсетуге болады:
oo көшіп-қонушыларды құжаттандыру мәселелерін қарау, сондай-ақ олардың, әсіресе оралмандардың азаматтыққа кіруін көші-қон қызметі ұзақ мерзімге созады, бұл көшіп-қонушыларға ұлттық заңнамада көзделген өз құқықтарын толық көлемді пайдалануға жол бермейді;
oo көшіп-қонушылар ұлттық заңнамадағы шектеулерге байланысты өз құқықтарын іске асыра алмайтын жағдайлар болады;
Мемлекетімізде заңсыз еңбек көші-қонына қатысты тұжырымдама да әзірленбеген. Бүгінде қолданыстағы халықаралық, атап айтқанда еңбек етуші көшіп-қонушылардың және олардың отбасы мүшелерінің құқықтарын қорғау конвенциясы барлық индивидтерді тең қорғауды қамтамасыз етіп, заңды және заңсыз мигранттар арасындағы айырмашылықты көрсетпейді. Негізгі құқық қорғау құжаттарының қатарына кіретін осы конвенция мен басқа да құжаттар мемлекеттік саясаттың осындай тұрлаусыздығын босқындар құқығын қорғау мәселесінде де көрсетеді. Босқындар туралы заң біршама уақыт әзірленуіне қарамастан қабылданған жоқ. Ресми мемлекеттік статистикада және БҰҰ-ның босқындар ісі жөніндегі басқармада пайдаланылатын "босқындар" түсіндірмесіндегі әртүрлілік сақталып отыр. Босқындар туралы статистикалық деректердің әр түрлілігі осыған байланысты [24].
Қазақстандағы әлеуметтік ортамен, мигранттармен әлеуметтік жұмыс Қазақстан Республикасының заңдарына жүгінетіні, одан бастама, тірек алатыны белгілі. Сондықтан да бұл істе де бірлесіп еңбек ету - біздің міндетіміз. Зерттеуші ғалымдар пікіріне, кеңестеріне тағы бір назар аударсақ: "азаматтық және миграция туралы заңды қайта, толықтыра қарау керек.
Қазақстан Республикасының миграциялық саясатының басты мақсаты - миграциялық процестерді басқару, мигранттардың интеллектуалдық және еңбек әлеуетінің жүзеге асуына, елдің және оның аймақтарының әлеуметтік-экономикалық берік дамуына, демографиялық дамуына, яғни халықтың көбеюіне немесе тұрақтануына ықпал ету.
Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссияның Қазақстан Республикасындағы мигранттар құқықтарының ахуалы туралы арнайы баяндамасында мигранттар мен олардың отбасы мүшелерінің құқықтарын қорғау туралы халықаралық конвенцияда, Халықтың көші-қоны туралы, Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы Қазақстан Республикасы заңдарында, Қазақстан Республикасы ратификациялаған басқа да конвенциялар мен келісімдерде көзделген терминдер мен түсініктер пайдаланылды.
Мигрант термині ХКҰ Конституциясының 1.1 (а) бабында Адамның көшіп-қону туралы шешімді еркін, жеке басына қолайлығы себепті және сыртқы мәжбүрлеуші факторлардың араласуынсыз қабылдаған барлық жағдайларын белгілеу үшін қолданылады деп көрсетілген [25].
Философиялық тұрғыда отбасы - қоғамның ажырамас құрамды, өмірде зор мәні бар кішігірім ұйымы деп санаса, әлеуметтану ғылымында отбасы - некеде және қандас туыстар негізінде құрылған кішігірім топ деп берілген. Оның мүшелері бір-бірімен тұрмыстық, моральдық жауапкершілік, өзара жәрдем көрсету қарым-қатынаста болып, әлеуметтік құрылыс ретінде қоғамның экономикалық базисінің дамуына байланысты өзгертіп, жекелей дербестікте болады деп көрсетеді [26].
Ал, педагогикалық - психологиялық тұрғыда отбасы - ата-ана мен балалар арасындағы, ерлі-зайыптылардың және басқа да отбасы мүшелерінің қарым-қатынасының тарихи нақты жүйесі болып табылады.
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде Отбасы - өзіне, неке мен қандас туысқа негізделген шағын топ (10, 54) деп анықтама берілген. Оның ерекшелігі- тұрмыстың ортақтығы, өзара көмек және рухани жауапкершілік арқылы байланысқан. Қоғаммен, бүкіл қоғамдық қатынастардың жүйесімен тығыз байланыста бола тұрса да, отбасы - қоғамдық өмірге қарағанда адамдардың белгілі дәрежедегі дербес сырлас тобы [27].
Отбасы өмірі материалдық және рухани үрдістермен сипатталады. Табиғи-биологиялық және шаруашылық тұтыну қатынастары оның материалдық жағын құраса, рухани жағын құқықтық, адамгершілік және психологиялық қатынастар құрайды. Демек, мигрант отбасы және отбасы мүшесі ұғымының мәні мигрантпен некеде тұратын немесе қолданылатын құқыққа сәйкес некеге теңестірілетін қатынастағы, сондай-ақ олардың асырауындағы балалар мен қолданылатын заңнамаға немесе тиісті мемлекеттер арасындағы екіжақты немесе көпжақты келесімдерге сәйкес отбасы мүшелері болып танылатын басқа адамдарды білдіреді (мигранттар мен олардың отбасы мүшелерінің құқықтарын қорғау туралы халықаралық конвенцияның 4-бабы).
Мигрант от басылар кез келген елге қоныстанған кейін, бірденнен қоғамға еніп кетуде үлкен әлеуметтік кедергілерге тап болады.
Миграциялық ағымдардың құрылуына басты орындардың бірін бұқаралық ақпарат құралдары алады. Мигранттардың жаңа тұрғын орындарына ағылып келуіне әсер ететін факторлардың бірі - ол жаңа орын туралы ақпараттармен қамтылуы. Нарықтық экономикалық жағдайдағы миграциялық прогресс нарықтық шарттармен реттелінеді. Мұндай жағдайларда да миграциялық процестерді басқарудың бүтіндей жүйесі қажет. Бұл негізінен сыртқы миграцияға байланысты, яғни республиканың келушілерге квота белгіленуі тиіс. Қазақстанның миграциялық саясаты экологиялық келімсектерге арнайы статус берілуі керек. Ол келімсектерге Арал маңынан келгендер,Семей ядролық полигоны аймағынан келгендер,сонымен қатар мүмкін болатын жер сілкінісі аймағынан келгендер және ауыр экологиялық салдары болатын ірі авариялар болуы мүмкін болатын аудандардан келгендер жатады.Егер мұндай процестерді реттемей өзінің табиғи ағымын жіберсек,ол кіру жерлерінде әлеуметтік-экономикалық проблемаларды әбден туғызуы мүмкін.
Қазақстан Республикасында еңбек нарығының құрылуымен эммигранттар оның бір бөлігі болып табылады.Сол арқылы эммигранттардың жұмыс күші туралы ақпараттар базасын құрып,мұндай ақпараттармен әр түрлі региондармен алмасын жұмыс күшін қажет ететін аймақтарға мигранттарды бағыттау мүмкіншілік туады.Миграциялық қызметтің мүмкін болатын миграциялық қақтығыстары туралы болжамдары болу керек. Кез келген тілдік, территориялық, психологиялық экстрелизм жергілікті халықтармен мигранттар арасында қақтығыстарды туғызады. Республикадағы саяси тұрақтылық елдегі екі негізгі этностардың (орыс және қазақ)арасындағы қатынастарға байланысты.
Адамдардың жаппай миграциясы территорияда тұрғындарды қайта бөлуге әкеліп ірі әлеуметтік проблемаларды туғызып ұлттық шаруашылықты шығындандырады.
Реттелмеген миграция тұрғылықты халықтың жыныстық-жастық құрылымын бұзып, жыныстық теңсіздікке әкеліп, нәтижесінде кейбір аймақтарда әйелдердің саны көп болып ,ол кейбір аймақтарда еркектердің саны көп болып жаңа отбасылардың құрылуына кедергі жасайды. Қазақ халқы өзінің демографиялық қатынастағы тарихи және әлеуметтік дамуының жоғарыда аталып кеткен кезеңінде болып отыр. Оның жастық құрылымы жас (орташа арифметикалық жасы қазіргі деректер бойынша 26-28жас) сондықтан олар миграциялық қозғалысты,әлеуметтік мобильді және экономикалық белсенді.
Мигрант отбасынан шыққан балалардың танымдық әлеуметтендіруде белгілі бір проблема болып табылады. Педагогтардың пікірінше, мұндай балаларға мектептен білім алу, әсіресе маусымдық көшіп-қонушылардың балалары үшін мүмкіндігі аз болып отыр. ҚР Білім және ғылым министрлігінің № 468 бұйрығы қолданысқа енгізілгенге дейін қазақстандық мектептер әкімшілерінің еңбек қызметі үшін көшіп-қонушылардың, сондай-ақ босқындар мен оралмандардың балаларына білім беру қызметін ұсынуға көп мімкіндігі болған. Бұл бұйрық маусымдық көшіп-қонушылар отбасынан шыққан балалардың мектептен білім алуына тыйым салды [28].
Оқудан тысқары қалған тек қана маусымдық жұмыскерлердің балалары емес, сонымен қатар еңбек қызметі үшін келген көшіп-қонушылардың балалары қалды. Сарапшылардың пікірінше талап етілетін құжаттардың болмауы - еңбек қызметі үшін келген көшіп-қонушылардың балаларын мектепте оқуға жібермеудің негізгі себебі болып табылады. Мұны сарапшылар олардың ата-аналарының Қазақстанға жасырын жәненемесе заңсыз көшіп келуімен (жасырын еңбек қызметін қосқанда) байланыстырады. Мигрант отбасынан шыққан балалар үшін Қазақстанда білім алуға жол ашу көбінесе олардың ата-аналарының қол жеткізген мәртебесімен, көшіп келуді тіркейтін көші-қон құжаттарын уақтылы дайындау жауапкершілігімен, сондай-ақ ата-аналардың балаларын әлеуметтендіру және бейімделу институты ретінде білім алуының маңызды екендігін түсінуімен анықталады. Ереже бойынша мигрант отбасынан шыққан балалар сабақты ерекше ынтамен оқиды, солардың ішінен өте дарынды және қабілетті балаларды кездестіруге болады. Сонымен қатар мектепке бейімдеу мәселесі мектеп бағдарламасының сай келмеуіне, тілді үйренудегі кедергілерге, мәдени ерекшеліктерге, отбасында қаржының тапшылығына (оқу құралдарымен, мектеп киімімен, аяқ киіммен, сырт киіммен, мектепте тамақтануға, мектепке бару ға және үйге қайтуға берілетін ақшамен қамтамасыз ету үшін), сабақтан жиі қалуға байланысты болады.
Мектеп бағдарламаларының сай келмеуіне қарамастан мигрант отбасынан шыққан балалардың оқуына ерекше жағдай жасалмайды, яғни олар үшін арнайы оқу әдістемесі қарастырылмаған, олардың танымдық бейімделуі үшін арнайы бағдарламалар және тіл жағынан дайындық жоқ. Мысалы, Қырғызстаннан келген көшіп-қонушылар екі үрдісті паш етті: а) балаларына қырғыз тілін үйретуді қалайды; б) балаларының болашағын Қазақстанмен байланыстыра отырып, қазақ тілін оқытатын мектепке бергісі келеді. Сол уақытта Тәжікстаннан келген көшіп-қонушылар орыс тілінде сөйлей алмауында болатын көптеген қиыншылықтарға қарамастан балаларын орыс тілін оқытатын мектепке бергісі келеді.
Көптеген тәжік отбасыларында ата-аналар қыздарына білім беруге талпынбайды. Мұны олар әйел адамды отбасының ұйытқысы деп қарастыратын ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүр, әдет-ғұрып деп түсіндіреді. Мектептегі үлгерім ол балалар мен жасөспірімдерді сәтті әлеуметтендірудің бірден-бір көрсеткіші болып табылады. Балалар әр түрлі дәрежеде оқиды, көп нәрсе ата-анаға (мысалы, қосымша сабақтар оқыту үшін мұғалімдерді жалдау), оқыту тіліне (мысалы, оқулықты қазақ тілінен тәжік тіліне аудару мүмкін емес), бағдарламалардың сай келуі және олардың күрделілігіне, мұғалімдердің қарым-қатынасына (олардың қосымша сабақтарға дайындығы), сыныптағы жағдайға, сондай-ақ көшіп-қонушылар отбасынан шыққан балалардың кешенді бірігуіне байланысты қауымдастықтың күш салуына байланысты болады. Мигрант отбасынан шыққан балалардың сабақтағы үлгерімі нашар болуының себебін олардың оқыту деңгейі жағынан құрбы-құрдастарынан бірнеше жылға артта қалғанын айтады. Мұндай жағдайларда олар өздерінен жасы кіші қазақстандық оқушылармен бір партада отырғысы келмейді, сондықтан да оларды білім алудың жарқын болашағы қызықтырмайды. Зерттеулерге сүйенсек, көшіп-қонушылар отбасынан шыққан балаларда ұялшақтықпен, тұйық мінезбен, ұжымнан алшақтату сезімімен байланысты болатын әр түрлі жасқаншақтық мінез-құлықты қалыптастыру үшін жағымсыз факторлар мен жағдайлар анықталған. Мұнда балалар мен жасөспірімдердің дене бітімінің және сана-сезімінің бұзылуына әкеп соқтыратыны сөз болып отыр.
Әлеуметтік педагогтар, ұлттық-мәдени орталықтар өкілдерінің пікірінше, мигрант отбасынан шыққан балалар үшін сабақ пен жұмысты ұштастыруға мүмкіндік беретін қосымша сабақтар ұйымдастырылуы тиіс, сондықтан мұндай отбасынан шыққан балаларға жұмыс істеуге тура келеді. Жұмыс берушілердің пікірінше, балалардың сабақ оқу кестесін ескере отырып жұмыс бере алатындығын айтқан. Отбасылық көші-қон көлемінің ұлғаюына байланысты сарапшылар жасөспірім балалар сабаққа баруы үшін, ересектері (аналары) жұмыс істеуі үшін, олардың балаларына балабақшадан орын беру қажеттілігін атап көрсеткен. Сабақтан қалудың бірден-бір себебі өмір сүрудың қиын жағдайымен, кедейшілікпен, нашар тамақтанумен байланысты болған балалардың ауырып қалуы болып табылады. Содан кейін киіммен, аяк киіммен қиындықтар туындайды. Көшіп-қонушылар отбасының кедей болуы балаларының толыққанды білім алуына кедергі жасайды: күніне 5-6 сабақ оқу әлсіреген жас баланың ағзасы үшін қиын болады, ал балалардың сөзіне қарағанда оқушылардың төрттен бір бөлігі мектептен тамақ ішпейді екен. Балалардың көпшілігі оқушылардың барлығына берілетін тегін медициналық жәрдем ала алмай отыр.
Қазақстан Республикасы заңнамасы шетелдіктерге тегін медициналық қызмет көрсетуге шектеу қояды. Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесi туралы Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегi N 193-IV Кодексi 88-бабы, 5-тармағына сәйкес Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының аумағында жүрген шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдардың айналасындағылар үшiн қауiп төндiретiн қатты аурулары болған кезде Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайтын тiзбеге сәйкес тегiн медициналық көмектiң кепiлдiк берiлген көлемiн алуға құқығы бар. Бұл мигрант отбасы балалардың қоғамға бейімделуіне тигізген тағы бір кедергі деп түсінеді.
Сонымен ойымызды түйіндей келе, мигрант отбасы балалармен әлеуметтік жұмыс ұйымдастырудың нәтижесінде, жас ұрпақтың жаңа қоғамда әлеуметтік бейімделу үрдісінде, тұлғалық дамуына ықпал жасайды деп ойымызды түйіндейміз.
1.2 Қазақстандағы әлеуметтік көші-қонды реттеудегі әлеуметтік педагогтың иммигрант балаларға қызмет көрсету аясы
Қоғамды дұрыс басқару үшін және тиімді әлеуметтік-экономикалық саясат жүргізу үшін миграциялық ағымдардың көлемі мен мигранттардың құрамын бағдарлай білу, миграцияны тудыратын факторларды және миграцияның салдарын анықтай білу қажет. Демографиялық процестердің ішінде халықтың миграциясы маңызды орын алады. Өйткені миграцияға қоғамдағы саяси, әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге шұғыл көңіл бөлетін жауапты сипат тән. Халықтың миграциясы демографиялық жағдайларға, елдің тұрғындары санының бірден көбеюіне немесе азаюына, оның жастық және жыныстық құрылымына тез және белсенді ықпал етеді.
Тұрғындар туралы қазіргі мәліметтерді жинақтау жүйесінде демографиялық процестер туралы макро және микромәліметтерді алуға болады. Макродеңгейдегі мәліметтердің негізгі қайнар көзі болып халық санағы, тұрғындардың табиғи жылжуының ағынды есебі, көші-қон және тұрғындар регистрлері саналады. Таңдаулы зерттеулер - микродеңгейдегі мәліметтерді жинайды (тұрмыстық құрылымы, үй-шаруашылығы, бір топ адамдар туралы мәлімет). Тұрғындар дамуы - тұрғындардың сандық және сапалық өзгеруінің заңды процесі. Бұл процесс адамзат дамуы барысында күрделене түседі. Халық, тұрғындар өзгеруін жан-жақты түсіндіру үшін тек бір демографияны пайдалану аз. "Тұрғындар үнемі жылжу жағдайында болады: туылады, өледі, үйленеді, ажырасады, мемлекеттің бір аймағынан келесі аймағына көшеді (көп немесе аз уақытта), бір іс-әрекет саласынан басқа салаға өтеді, бір әлеуметтік топтан келесі әлеуметтік топқа ауысады. Осы жылжулардың барлығы тұрғындардың үш негізгі қозғалыс түрін белгілейді: табиғи, миграциялық және әлеуметтік. Барлық жылжулардан көптүрлі, миграциялық - тұрғындардың территориялық қозғалысы ең күрделі болып табылады."
Көші-қон ағындарының бағыттары, құрылымы, көлемі туралы ақпараттың негізгі қайнар көзі болып көші-қон туралы ағымды есеп, халық санағы, тұрғындарды арнайы таңдау зерттеулердің нәтижесі, түрлі тізімдер және тұрғындардың регистрлері. Көші-қон есебін қалыптастыру-табиғи жылжуының есебін жүргізуден қиын. Халықаралық миграция есебіне қарағанда ішкі миграция есебі жақсы ұйымдастырылған. Бұл қиыншылықтар миграцияның ерекшеліктеріне байланысты. Мигрант, миграция түсініктерінің жалпы белгілері болмауы халықаралық көші-қонды есепке алуды қиынға соқтырады. "Миграция туралы мәліметтің қайнар көзіне қарай, көші-қон есебінің әдістері екі түрге бөлінеді: тік және жанамалы [29].
Тік әдіс - әр миграциялық құбылысты келген және кеткен жерлерінде тіркеуге алады. Жанама әдістер таңдау зерттеулерінің нәтижелері мен халық санағының мәліметтерін ғана пайдаланады."
Территориялық қозғалыстың мәнін, оның міндеттерін және қозғалыстың демографиялық міндетін түсіну қажет. Алғашқы "миграция" туралы ғылыми ұғымды белгілі ағылшын ғалымы Е. Равенштейн 1885-89 жылдары енгізді. Ол миграция - көші-қон белгісін: "адамның мекен-жайының тұрақты немесе уақытша өзгеруі" деп өте қарапайым түрде түсіндіреді". Миграция - үздіксіз процесс, оны 4 факторлар тобының байланысы белгілейді:
мигранттың алғашқы мемлекеттегі мекен-жайы;
мигранттың нақты қозғалыс кезі, көші-қон процесі;
мигранттың жаңа мекен - жайына қоныстануы;
мигранттың жеке тұлғалық сипаттамаларының факторлары: демографиялық сипаттамалардың жиынтығы, жеке тұлғалық қалаулар.
"Е.Равенштейн Ұлыбританиядағы, Солтүстік Америкадағы көші-қон процестерін зерттей келе 11 миграциялық заңдарды қалыптастырды:
1. Басым жағдайларда миграция жақын аймақтарға жүзеге асады.
2. Көші-қон процесі рет-ретімен, кезең-кезеңімен жүзеге асады.
3. Ірі сауда-саттық немесе өнеркәсіптік орталықтарына бағытталған миграция ұзақ аймақтық болып келеді.
4. Әр миграциялық ағымға қарсы миграциялық ағым сәйкес келеді.
5. Миграция процесіне, қала тұрғындарына қарағанда ауыл тұрғындары көбірек ұшырайды, ауылдан қалаға көшеді.
6. Ішкі миграцияларда әйелдер, халықаралық миграцияда - ерлер белсенді.
7. Мигранттардың басым бөлігі ересек тұрғындар, отбасылы адамдар сирек көшеді.
8. Ірі қалалардың санының өсуі - табиғи өсім немесе мигранттар есебінен болады.
9. Миграция көлемі өнеркәсіп, сауда- саттық, көлік дамуына сәйкес өседі.
10. Мигранттардың басымдылығы ауыл тұрғындары, олар ірі өнеркәсіптік және сауда-саттық орталықтарына қоныстанады.
11. Миграцияның негізгі себептері - экономикалық себептер болып табылады." [30].
Қазіргі қоғамның даму кезінде осы аталған заңдарының бірі жоғалып бірі күшейіп келеді (атап айтсақ, алғашқы үш заңдар). Бұл заңдар миграция теориясының және үрдістердің негізін қалыптастыруда.
Ертеде "миграция" ұғымы екі мағынада: "тар" мағынада - жаңа мекен-жайға қоныстану, және "кең" мағынада - "бүкіл аймақтық территориялық, халықаралық қозғалыс"болып пайдаланылды. Қазір "миграция" әмбебап мағынада пайдаланылады, әр түрлі категорияларды қамтиды: металдар, жануарлар, клеткалар қозғалыстары болады. Қазіргі уақытта тұрғындар миграциясы деп "халықтың миграциялық қозғалысын" атайды.
"Демографиялық ғылымда ең көп түсініктемелері бар ұғым - миграция ұғымы". Миграцияның түрлері науқандық маятник түрде, қысқа мерзімдік, ұзақ мерзімдік, қайта оралмайтын миграция, жүйелі түрде жүзеге асатын көші-қон, үздіксіз жүретін көші-қон, өз еркімен жүзеге асатын көші-қон, күштеушілік арқылы жүзеге асатын, қалаға, ауылға, сыртқы, ішкі, халықаралық, сауда саттық, экономикалық, еңбек мақсаттарымен жүзеге асатын көші-қон түрлері болып бөлінеді.
Миграцияның басқа демографиялық процестерден айырмашылығы көші-қон территориялық және уақыт көлемінде бірыңғай өтеді. "Ұзақтығына, мақсаттарына, жиілігіне қарамай, кез-келген территориялық қозғалысты, әр түрлі мекен-жай, аймақтар арасында жүзеге асатын көші-қон процесін кең мағынада миграция деп атайды."
Миграция - географиялық қозғалыс, басқа мемлекетке, аймақтық территорияға демалыс, басқа кез-келген мақсатпен 7 күннен көп уақытқа қоныс аудару. Тұрғындар миграциялық қозғалыстар нәтижесінде материалдық жағдайын жөндейді, сол себептен миграция әлеуметтік-экономикалық жағдайымен сипатталады. Миграцияның қоғамдық маңызы бар экономикалық, демографиялық, жағымды және жағымсыз, ашық және жасырын, ағымды және ұзақ мерзімді себеп-салдары болады. Демографиялық процестердің арасында тұрғындардың миграциясы ерекше орын алады. "Миграциология" деген еңбекте миграция дегеніміз - бұл әлеуметтік-экономикалық қатынастарға байланысты болатын миграциялық қозғалыс деп жазылған. "Миграцияның мынадай категорияларға негізделген интегралды классификациясы бар, олар:
1) типі;
2) түрі;
3) формасы;
4) себебі;
5) деңгейі."
1) Миграциялық қозғалыстар бір елдің ішінде де, осымен бірге мемлекеттердің арасында да болады. Сол себептерден де тұрғын халықтың миграциясының екі типін бөліп алады: халықаралық (мемлекетаралық, сыртқы) және ішкі (мемлекет ішілік) [31]. Халықаралық миграция және сыртқы миграция деген ұғымдардың айырмашылығы бар. "Сыртқы миграция" - халықаралық көші-қон және ішкі қон арасындағы типі (этникалық миграцияны айтамыз). Сыртқы миграцияның халықаралықтан айырмашылығы - мигранттар мемлекеттік бақылаудан өтпейді, ұлттық шекарадан аспайды. Қазір еуропа мемлекеттердің арасында "мөлдір" шекара тәртібі орналасқан, бір мемлекеттің азаматы келесі мемлекетке белгілі мақсатпен көшсе, ол халықаралық мигрантқа жатпайды. Европа мемлекеттерінің Кеңесі бойынша Шенген келісімі арқылы алған виза барлық Шенген Одағына қатысты мемлекеттерінде жүзеге асады. Тұрғындардың халықаралық миграция түсініктерінің классификациясы:
Эмигрант-иммигрант, шетел тұрғындары, шет елде туылған тұлғалар, еңбекші-мигранттар, иждивенцы-мигранттар, өз еркімен көшкендер, амалсыз көшкендер, қашқындар, саяси пана іздегендер, саяси сенімсіздік нәтижесінде жер аударғандар, экологиялық қуғындар, "интелектуалды қуғындар"- зиялы қауымның жер аударуы, науқандық мигранттар, фронтальер жұмысшылар, көшпенділер, қасиетті жерлерді аралаушылар т. б.
Кесте -1. Халықаралық мигранттардың негізгі ірі топтарының классификациясы
Көшіп-келгендер
Көшіп кеткендер
Иммигранттар, қайта оралмайтын
мигранттар.
Иммигранттар, қайта оралмайтын мигранттар.
2. Тұрақты, ұзақ мерзімді мигранттар:
еңбекші мигранттар
студенттер, стажерлер
басқа адамдардың қарамағындағылар-иждевенцы.
2. Тұрақты, ұзақ мерзімді мигранттар:
еңбекші мигранттар
студенттер, стажерлер
басқа адамдардың қарамағындағылар-иждевенцы.
3. Науқандық мигранттар
3. Науқандық мигранттар
4.Жақын аймақтан келген жалдамалы жұмысшылар.
4.Жақын аймақтан келген жалдамалы жұмысшылар.
5. Оралым, циркулярлық мигранттар:
"Бизнес"мигранттары.
Ұсақ-сауда саттықпен айналысатын мигранттар.
5. Оралым, циркулярлық мигранттар:
"Бизнес"мигранттары.
Ұсақ-сауда саттықпен айналысатын мигранттар.
6. Көшпенділер, Қажылық сапарын
шегушілер.
6.Көшпенділер,Қажылық сапарын шегушілер.
7. Нелегалды иммигранттар
Заңды көшіп келгендер
Заңсыз көшіп келгендер.
7. Нелегалды иммигранттар
Заңды көшіп келгендер
Заңсыз көшіп келгендер.
8. Туристер, экскурсанттар
8. Туристер, экскурсанттар
9.Мемлекеттік өкімет өкілдері, шенеуніктер, дипломаттар, әскери қызметкерлер.
9.Мемлекеттік өкімет өкілдері, шенеуніктер, дипломаттар, әскери қызметкерлер.
2) Енді миграциялық қозғалыстың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алғаннан кейін экономикалық және әлеуметтік-демографиялық жағдайдың түбегейлі өзгеруіне байланысты жаңа мәселелер туындады. Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алуының және оны әлемдік қоғамдастықтың мойындауының нәтижесінде пайда болған жаңа экономикалық және саяси жағдаяттар бүкіл елдегі және оның аймақтарындағы көші-қондық үдерістердің түрі мен бағытына едәуір маңызды өзгертулер енгізді. Ұзақ мерзім бойы Қазақстан халықаралық миграциясы эпизодтық сипаттағы туристік және жеке сапарлармен, спорттық және мәдени іс-шараларға қатысумен шектелген жабық ел болды. Ол негізінен, социалистік және дамушы елдердегі өндірістік кәсіпорындар мен басқа да объектілердің құрылысына жоғары білікті жұмысшылардың іссапарлары түрінде жүзеге асты.
Сонымен қатар Қазақстанға шетелдерден халықтың көп көлемде көшіп келуі тән болып отыр. Бұл мемлекеттік шекаралардың ашық болуына, республиканың геосаяси орналасуына, ұлтаралық қатынастардың тұрақтылығына, сондай-ақ көші-қон жөніндегі заңдардың жетіліспегендігіне, әрі көші-қон үдерістерін мемлекеттік реттеу тәжірибесінің жеткіліксіздігіне байланысты туындап отыр. Мемлекеттің саяси тұрақтылығы, оның нарықтық қатынастарға мақсатты түрде бағыт алуы Қазақстанды шетел капиталы мен жұмысшы күші үшін тартымды етіп отыр. Мұның өзі Қазақстандағы халық санының өзгерулеріне әсер етуде. Елге көшіп келушілерге байланысты жаңа мәселелер туындауда.
Экономикалық реформалардың тереңдей түскен кезінде елдің демографиялық жағдайында едәуір өзгерістер болуда, бүкіл елдегі және Қазақстан Республикасының аймақтарындағы көші-қон үдерістерінің сипатына, түрі мен бағытына маңызды түзетулер енгізілуде, республиканың еңбек ресурстарының едәуір бөлігі босап шығуда. Халықтың миграциялық жылжымалылығының қарқындылығы да сөзсіз өсіп келеді. 2012 жылғы 14 желтоқсандағы Қазақстан - 2050 Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстан Республикасы мен өңірге қатысты ХХІ ғасырдың он негізгі жаһандық сын-қатерін атап өтті [1].
Әлемде күн өткен сайын жаһандық демографиялық дисбаланс өршіп келеді. Жалпыәлемдік тренд - адамзаттың қартаюы мен Жер халқы санының
артуы. 40 жылдан соң жасы алпыстан асқан адамдар саны 15 жасқа толмағандар санынан артық болады. Туудың төмен деңгейі мен адамзаттың қартаюы көптеген елдерде сөзсіз еңбек нарығындағы проблемаларды, ішінара алғанда еңбек ресурстарының жетіспеуін арандатады. Соңғы 60 жыл ішінде Жер халқының саны үш есе артты және 2050 жылы 9 миллиард адамға жетеді. Халық саны мен өсу қарқынының дисбалансы дамыған және дамушы елдерде шапшаң өсіп келеді. Өскелең демографиялық дисбаланс жаңа көші-қон толқынын қалыптастырып, бүкіл әлем бойынша әлеуметтік шиеленісті күшейтеді.
Еліміздің терең тамырлы тарихында Алматы қаласының орны ерекше. Өзінің пайда болып, қалыптасу тарихында қазақ елінің астанасы ретінде мәртебеге ие болған Алматы ірі мегаполис қана емес, қаржы орталығы түрінде бірнеше бағытта дамып келе жатқан республикадағы ең үлкен қала. Қазіргі кезеңде Алматы өз дамуының даңғылына түскен. Елбасының елдің ертеңі, мемлекеттің болашағы туралы сөз қозғағанда Алматыны айналып өтпейтіні де өзінен-өзі түсінікті. Өйткені Алматы елдің экономикалық, әлеуметтік және мәдени өмірінде басты рөл атқарады.
Қала агломерациясы - (латын сөзінен aggqlomero - қосамын) - мәдени, транспорттық байланыстары және өндірісі жоғары дамыған күрделі көпқұрамды динамикалық жүйесіне біріктірілген, негізінен қалалық тұрғын орындарымен қалыптасқан халықтық тұрғын орындарының жиынтығы [2 ].
Еліміздің әлеуметтік-демографиялық тарихында Алматы агломерациясының орны ерекше. Алматы агломерациясындағы халықтың санын, көші-қон мәселелерді, оралмандардың қоныстануы, қалаға мигранттардың келуімен байланысты.
Соның ішінде мигрант отбасының балалары ұзақ уақытқа (Қазақстан заңдары бойынша алты айдан көп мерзімге) немесе ата-аналарымен тұрақты тұруға қоныстанушы азаматтардың әлеуметтену үдерісіндегі мәселелер болып табылады. Олармен әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет - көпқырлы, көпқұрылымды және үздіксіз жүзеге асырылып отыратын күрделі үдеріс. Әлеуметтік педагог олардың бойындағы адами қасиеттерді, кәсіби қабілеттерді, өмірлік дағдылары мен шеберліктерін жетілдіріп, олардың этикалық және кәсіптік мүмкіндіктерін кеңейтудің білім беру мен қолданбалық салаларын жүзеге асырады.
ХХ ғасырдың басынан әлеуметтік педагогика мәселесі дербес зерттеу саласы ретінде батыстық педагогика ғылымында белсенді түрде қолға алынып, қалыптаса бастады. Әлеуметтік педагогиканың әлемдік саяси тәжірибедегі тұжырымдары Т.С. Кун [3], В.Лоренц [4], Р. Робертсон [5], П.Фрир [6], Д.Бодди [7] сынды зерттеушілердің еңбектерінде зерделенген.
ХХ ғасырдың 90-шы жылдарынан бастап ресейлік педагогика ғылымында "Әлеуметтік педагогика", "Әлеуметтік жұмыс" мәселелері арнайы зерттеу нысаны ретінде алына бастады. Оны жан-жақты дамыту мақсатымен көптеген педагогикалық және әлеуметтік зерттеу орталықтары құрылып, ғылыми еңбектер, материалдар жинақтары шығарылды. Ресейлік В.Г. Бочарова [8], Р.А. Литвак [9], М.А.Галагузова [10], А.В. Мудрик [11], Н.Ю. Л.В. Мардахаев [12] және т.б. сынды ғалымдар әлеуметтік педагогиканың түрлі мәселелерін қарастырса, әлеуметтік қызметкерлерді кәсіби даярлау мен әлеуметтік педагогтер қызметінің бағыттарын зерттеуге Г.Ж. Меңлібекова [13], Ш.Ж. Колумбаева [14], І.Р. Халитова [15] секілді зерттеушілер Қазақстандағы әлеуметтік педагогика мен әлеуметтік жұмыстың әдіснамасы мен тарихын, теориясы мен практикасын негіздеуге атсалысты.
Қазақстандағы әлеуметтік педагогика мен әлеуметтік жұмыс мәселелеріне қатысты зерттеулерге жасалған талдау бұл мәселені педагогика ғылымының тарапынан әлі де терең ізденістер жасаудың қажеттігін көрсетеді. Өйткені әлеуметтік педагогтың мигрант отбасының балаларымен жұмыс жасау жүйесін жетілдірудің маңыздылығы мен осы мәселелердің теориялық тұрғыда жүйелі түрде жүргізілмеуі арасында; уақыт талабына орай әлеуметтік педагогтарды даярлау қажеттілігінің арта түсуі мен әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау жүйесіндегі тәжірибенің жетімсіздігі арасында қарама-қайшылық туындап отыр. Бұл әлеуметтік педагогтың мигрант отбасының балаларымен жұмыс жасау ерекшеліктерін салыстырмалы-педагогикалық тұрғыда зерттеу әлеуметтік педагогика ғылымын дамытудағы өзекті мәселелерінің бірі екендігін нақтылай түседі. Аталған қайшылықтарды шешу міндеті диплом жұмысының тақырыбын Мигрант отбасы балаларымен әлеуметтік жұмысты ұйымдастыру) деп таңдауға негіз болды.
Зерттеу нысаны Мигрант отбасы балаларымен әлеуметтік жұмыс әрекеті.
Зерттеу пәні Мигрант отбасы балаларын әлеуметтендіру үрдісі.
Зерттеудің мақсаты Әлеуметтік педагогтың мигрант отбасы балаларымен әлеуметтік жұмысын салыстырмалы-педагогикалық тұрғыдан
негіздеу және ғылыми негізделген әдістеменің тиімділігін тәжірибелік-эксперимент арқылы тексеру.
Зерттеудің міндеттері:
- Мигрант отбасы және мигрант отбасы балалармен әлеуметтік жұмыс ұғымын теориялық тұрғыдан талдау жасау;
- мигрант отбасылар және олардың балаларымен әлеуметтік жұмысты ұйымдастырудың мазмұнын айқындау;
- мигрант отбасының балаларымен әлеуметтік жұмыс жүргізуді ұйымдастыру және алынған мәліметтерді талдау, қолдану мүмкіндігін арттыратын ұсыныстар дайындау.
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздері Тақырыптың мазмұнын ғылыми тұрғыда ашып көрсетуде қалалық агломерацияның теориялық мәселелерін қарастырған еңбектер, әлеуметтану, философия, психология, педагогика қарастырған еңбектер басшылыққа алынды. Зерттеуде ғылыми айналымға түскен деректерді талдауда жүйелеу, салыстыру, қорыту, т.б. әдістері қолданылды..
Зерттеудің әдістері зерттеу мәселесі бойынша философиялық, әлеуметтік, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерге талдау жасау, үлгілеу, эксперимент, тура және жанама бақылау, сауалнама, сұхбаттасу, педагогикалық тәжірибелерді зерттеу және қорыту, зерттеу деректерін өңдеудің статистикалық математикалық әдістері қолданылды.
Мигрант отбасы балаларымен әлеуметтік жұмысты ұйымдастыру)
Зерттеудің ғылыми болжамы егерде, мигрант отбасының балаларымен әлеуметтендіру жұмысын теориялық теориялық тұрғыдан негізделсе және олармен жұмыс жүргізу тәсілдері жасалып, оны әлеуметтендіру үдерісінде ендірсе, онда бүгінгі қоғам талаптарына сәйкес олармен әлеуметтік жұмысты ұйымдастырудың мазмұны ашылса, мигрант отбасы балаларының өзіндік құқығын қалыптастыруға нәтижелі қол жеткізіледі, өйткені, бұл жағдайда осы үдеріс субъектілерінің тұлғалық қасиеттерінің дамуының тұтастығы, жүйелілігі қамтамасыз етіледі.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы
- Мигрант отбасы және мигрант отбасы балалармен әлеуметтік жұмыс ұғымы теориялық тұрғыдан талдау жасалынды.
- мигрант отбасылар және олардың балаларымен әлеуметтік жұмысты ұйымдастырудың мазмұны айқындалды.
- мигрант отбасының балаларымен әлеуметтік жұмыс ұйымдастырылды және алынған мәліметтерді талданды. Жұмыс нәтижелерін қолдану мүмкіндігін арттыратын ұсыныстар дайындалды.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы диплом жұмысының мазмұнындағы мәліметтерді әлеуметтік педагогтың мигрант оқушыларды әлеуметтендіру үрдісінде нұсқаулық ретінде пайдалануға болады.
Зерттеудің негізгі кезеңдері
Бірінші кезеңде Зерттеу мәселесі бойынша материалдар жиналып, теориялық негіздері жүйеге келтіріліп, зерттелу жәйі қарастырылды. Тарихи, педагогикалық, философиялық, психологиялық, әлеуметтану салаларындағы әдебиеттерге талдау жасалып, библиографиялық-материалдар жинақталды. Зерттеу жұмысының жүйесі, ғылыми аппараты жасалынды.
Екінші кезеңде Жинақталған деректер қазіргі әлеуметтік педагогика ғылымының теориялық негіздері тұрғысынан талдауға алынды. Әлеуметтік педагогтың мигрант отбасы балаларымен жұмыс жасау стратегиялары талқыланды.
Үшінші кезеңде Жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижелері қорытындыланып жүйеге келтірілді. Дипломды рәсімдеу талабына сай өңделді.
Зерттеудің базасы: Алматы қаласы, Түрксиб ауданының миграциялық орталығының мәлімдемелері. Майборода көшесі, 29, Ақан сері көшесінің қиылысы.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Кіріспе бөлімінде: зерттеудің көкейкестілігі негізделіп, обьектісі, пәні, ғылыми болжамы, зерттеу міндеттері, зерттеудің ғылыми жаңалығы, практикалық мәнділігі қорғауға ұсынылған тұжырымдар, зерттеу кезеңдері қарастырылды.
МИГРАНТ ОТБАСЫ БАЛАЛАРЫМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ - деп аталатын бірінші тарауда „мигрант отбасы", „мигрант отбасы балалармен әлеуметтік жұмыс ұғымының мазмұны ашылады. Қазақстандағы әлеуметтік көші-қонды реттеудегі әлеуметтік педагогтың кәмілетке толмаған иммигрант балалармен жұмысы беріледі.
МИГРАНТ ОТБАСЫ БАЛАЛАРЫМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ деп аталған екінші тарауда мигрант отбасылар және олардың балаларымен әлеуметтік жұмысты ұйымдастырудың әдістері беріледі. соынмен қатар, Алматы Қаласы, Түрксуб ауданының көші-қон полициясының мәлімдемелері негізінде жүргізілген жұмыс нәтижелері беріледі.
Қорытындыда зерттеу жұмысының нәтижесінде негізделген нақты тұжырымдары мен ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізу нәтижесінен туындаған қорытындылар мен ұсыныстар беріледі, зерттеу мәселесінің болашағы көрсетіледі.
І МИГРАНТ ОТБАСЫ БАЛАЛАРЫМЕН ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мигрант отбасы және мигрант отбасы балалармен әлеуметтік жұмыс ұғымының әлеуметтік мәні
Жиырмасыншы ғасырдың екінші жартысынан бастап көші-қон мәселесі заманауи қоғамның әлеуметтік, саяси, мәдени өмірінің ажырамас бөлігіне айнала бастады. Қазіргі кезде көші-қон айналымы 218 елді қамтиды, елден елге орын ауыстырып жүрген көшіп-қонушылардың саны жыл сайын 200 миллионға жуықтайды. БҰҰ КХҰ болжамы бойынша 2030 жылы тұрғындардың көші-қон белсенділігі дүние жүзінде 300 млн. адамға жуық. Көшіп-қонушылардың басым бөлігін еңбек көшіп-қонушылары құрайды. БҰҰ дамыған елдердегі әрбір оныншы тұрғын көшіп-қонушы болса, дамушы елдерде әрбір 70 адамның бірі көшіп-қонушы болатындығын атап көрсетеді [16].
Дүниежүзілік банктің бағалауы бойынша 2007 жылы Қазақстан көші-қон деңгейі жоғары алғашқы он мемлекеттің ішінде тоғызыншы орынды иеленді. Қазақстанның табиғи ресурстары бірегей, бірақ тұрғындарының санын, әлеуметтік-экономикалық және геосаяси себептерді есепке алсақ, экономикалық дамудың қарқынын үдету (басқа да себептер мен көші-қонның факторын есепке алмағанда) үшін тек жекеменшік еңбек ресурстарын толықтыруға 1 млн. адам шамасында дайын тұру керек.
Болашақтағы көші-қонның даму үрдісі (масштабы, түрі, типі, салдары) негізгі екі факторлар тобымен анықталады:
1) экономикасы, өмір сүру сапасы, қауіпсіздік пен экология деңгейі төмен елдерден көшіп-қонушыларды ығыстырып шығару;
2) өмір сүрі сапасы, қауіпсіздік, еркіндік деңгейі жоғары, жұмыс күшіне қажеттілік бар, демографиялық жағдайын және басқа да мәселелері шешілген елдерге тартылу.
Сыртқы көші-қонның артуы мен қарқынын келесі себептер анықтайды: демографиялық жағдай, экономикалық мәселелер, саяси, экономикалық, мәдени өзгешеліктер. Экономикасы өтпелі елдерде ішкі көші-қон ауқымды деңгейде жүреді, жақын болашақта осы жағдай төмендеуі екіталай, яғни бұл қазақстандық жағдайға да қатысты.
Миграциялық саясат дегеніміз - бұл тұрғын халықтың миграциялануына алып келетін әлеуметтік мінез-құлықтың, әрекеттің бір түрі немесе элементі болып табылатын миграциялық қозғалысқа деген ықпал ету. Миграциялық процестер ынталандырушы, шектеуші іс-шаралар арқылы реттелінеді. Сонымен қатар елдің экономикалық дамуына қарай ынталандырушы экономикалық іс-шаралар да кеңінен қолданылады. Ал Көші-қон саясатының басты міндеттеріне:
1. елімізде ұлттық бірдейлікті сақтау және дамытуға ;
2. сыртта жүрген қандастарды өз Отанына оралуын ынталандыру;
3. дайындығы да инновациялық әлеуеті де жоғары шетел кадрларын тарту арқылы Қазақстанның бәсекелестік артықшылығын дамыту жатады [17].
Қазақстан Республикасының миграциялық жағдайын алдымен үш миграциялық ағын бойынша: ішкі миграция, Қазақстан Республикасынан эмиграция, және шет елдерден Қазақстан Республикасына иммиграция тұрғысында қарастырсақ. Қазақстандағы 1990-жылдардағы саяси әлеуметтік және экономикалық реформалардың барысы мен нәтижесіндегі өзгерістер елдегі ішкі миграциялық құрылымның өзгеруіне себеп болды. Яғни, тұрғын үй құрылысының, өндірістің тоқтап қалуы, кәсіпорындардың жаппай жабылуы нәтижесінде жұмыссыздықтың өсуі, бір жағынан, шаруашылықтағы мигранттарды итеріп шығарушы факторларға айналса, екінші жағынан өмір жағдайындағы жаппай кедейлену аймақтық айырмашылықтарды теңестіріп, олардың тұратын жерлерін ауыстыру ұмтылысын шектеді. "1990 - шы жылдардағы миграциялық процестердің дамуында екі кезеңді бөліп қарастыруға болады: бұл 1991-1997 және 1998-2000 жылдар. Бірінші кезеңде Қазақстан Республикасынан эмиграция өте күшті болды, әсіресе 1994-ші жылы. Екінші кезеңде керісінше миграциялық ағым тұрақтанып, келу және кету қысқарды." [18] Айта кететін жайт, басқа ұлт өкілдерінің көшіп келуінің азаюы болашақ Қазақстанның ұлттық құрамы жағынан қазақтануының кепілі.
Қазақстан қоғамының этникалық құрылымындағы өзгеріс этносаралық өзара қатынастардың өзгеруіне аз әсерін тигізбей отыра алмайды, ол тиісінше қоғамдағы өзара қатынасқа, әлеуметтік мінез-құлыққа әсер етеді. "Байырғы ұлт азаматтарының және бірқатар түркі тектес халықтар санының ұлғаюы этноәлеуметтік құрылымда еуропалық емес, азиялық компоненттің артуын түсіндіреді."
Қазақстан Республикасының көшіп-қонушылардың және ұлттық азшылықтар өкілдерінің құқықтарын қорғауы және қолдауын сара бағыт деп айтуға болады. Көші-қонның баламасын немесе көші-қон процестеріне қатысты шектеуші рөл атқаратын факторларды анықтау бұл мәселені ғылыми тұрғыда түсінуге мүмкіндік береді.
Аз ұлттар құқығының қорғалуы - мемлекет тұрақтылығының негізі. Зайырлы мемлекет әр ұлтты, әр түрлі діни-сенімді ұстанған қоғамның тұтастығын, тыныштығын, заңды құқықтарын бекітіп, өз мәдениеттерін дамытуға мүмкіндік береді. "Тағдыр себептерімен тарихи тамырынан қол үзіп, қазақ жерін қоныстанған 130 ұлт пен ұлыс бар. Қазақстанда 11 ұлттық газет, 44 тілде хабар жүргізетін 18 радиостудия бар." Аз ұлттардың мүддесін қорғайтын, өмірге келгеніне он жылдан асқан Қазақстан халықтары ассамблеясының азды-көпті атқарып жатқан істері тиімді нәтижелер беруде [19].
Дүниежүзінде ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап аз ұлт өкілдерінің құқын қорғау өзекті мәселеге айналды. Әлемдік жаңа саяси жүйе қалыптаса бастаған қазіргі заманда аяққа басу, нәсілдік кемсітушілік, жаппай қырып-жою - адамзатқа қарсы жасалған қастандық деп есептеледі. Көшіп-қонушылар мен аз ұлттар өкілдері бүгінгі ғаламдасу жүріп жатқан тұста қайда жүрсе де қоғамның толыққанды мүшесі.
Қатынастар - бұл өзара байланыстар мен өзара әсер ету жүйесі, мүмкіндіктер мен жағдайлар жүйесі, іс-қимылды, ортақ мүдделерді іске асыруға бағыттауға мүмкіндік беретін қандай да бір психологиялық аура: қоғамның, оның ұжымдарының, нақтылы өкілдерінің мүдделері. Қатынастар - бұл әлеумет өмірінің нысаны, оны біріктіруші күш. "Этносаралық қатынастар - қазіргі полиэтникалық қоғамды анықтайтын құрамдас бөліктердің бірі. Этносаралық қатынастар - полиэтникалық қоғам өміріндегі процестер дамуының күтпегендік, ойда болмағандық пен біркелкі еместік деңгейі бар аса қозғалмалы әрі жылдам өзгеретін саласы. Қазақстан өзінің сипаты жағынан полиэтникалық мемлекет болып табылады. Халықтың жалпы санының - 55,8 пайызын - қазақтар, 28,3 - орыстар, 3,3 - украиндар, 2,6 - өзбектер, 1,8 - немістер, 1,6 - татарлар, 1,5 - ұйғырлар құрайды. Сол себептен этносаралық өзара қатынастарды зерттеу мәселелері қазіргі уақытқа дейін өз өзектілігін жоғалтқан жоқ. ."[20]
Қазақстан жерінің транзиттік миграцияға қолайлылығы, сонымен қатар әлеуметтік шиеленіс пен потенциалды конфликтілерге қосымша серпін беретіні белгілі. "Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты 12 этникалық ареалды (кикілжің болуы мүмкін аймақ) бөліп шығарған. Қазақстан Республикасындағы соңғы он жылда бой көрсеткен алты этникалық кофликтіні талдау Қазақстанға тән этникалық конфликтілердің үш негізгі типін бөліп көрсетуге мүмкіндік береді:
1. этникалық-әлеуметтік, антииммигранттық (әлеуметтік, экономикалық себептерге байланысты);
2. сепаратистік (этнотерриториялық саяси-құқықтық жағдайлар)
3. ирреденттік - Оралдағы ( 1999 ж. қыркүйек)."
Саясаттанушы А. Бижанов, ұлтаралық бөтенсу мен ұлттық эгоизмді мынандай үш негізгі фактор туындатады дейді: экономикалық фактордағы қиындықтар; жұртшылықтың қорғалу дәрежесінің төмендігі; тұрмыстық ұлтшылдық пен шовинизм белгілерінің бой көрсетуі. Бұлардан шығатын түйін, миграциялық саясатты ойластырып, таразылап алып барып жүргізу керек, ұлтаралық бейбіт қарым-қатынас орнату үшін әлеуметтік-экономикалық жағдайды жақсарту, тұрақтандыру қажет. Қазақ елі үшін өркендеп өсу негізгі мақсат. "Қазақтың саны мен үлесін артттырудың бірнеше жолдары бар. Бірінші, табиғи өсім мен иммиграция. Екінші, әлеуметтік жаңғыру мен білім дәрежесінің өсуі. Үшінші, экономикалық және саяси белсенділікті өсіру болып табылады." Қазіргі біздегі көші-қон мәселесі заңды процесс. Еліміздің 2030-жылға дейінгі даму стратегиясы бойынша Қазақстанда 25 млн-ға жетерлік дені сау, тұрмысы ауқатты, әрі салауатты өмір салтын ұстанған, білімі терең азаматтар мен тұрғындар болуы керек делінген. Мұндай көрсеткіштерге жету тек табиғи өсімді арттыру арқылы мүмкін болмайтындықтан, әрбір мемлекет, оның ішінде Қазақстан Республикасы да иммиграцияны жүргізуде [21] .
Кәсіптік қатынас тұрғысында шетелдік жұмыс күшіне сұраныс ішкі еңбек рыногы есебінен қанағаттандырылмайтын жоғары кәсіби табиғи және инженерлік, қаржы-экономикалық және кәсіпкерлік қызмет салаларына бағытталған. Бірақ практикада олармен қатар кеңінен тараған кәсіптер бойынша орта білікті қызметкерлер де тартылып отыр. Еңбек миграциясы бөлімінде біліктілігі төмен жұмыс күшінің тартылуын тежей отыра, елге жоғары білікті мамандардың, сондай-ақ инвестициялауға мүдделі, ұлттық жұмыс күшінің сапасына тікелей немесе жанама түрде ықпал етуге қабілетті шетелдік инвесторлардың келуін қосымша ынталандыру көзделуде. Қазіргі кезде және болашақ уақытта азаматтардың лайықты еңбекке қол жеткізу мүмкіндіктерін кеңейту; кәсіпкерлікті қолдау және түрлі нысандағы несиелендіру жүйелерін дамыту; әлеуметтік қамсыздандыру деңгейінің тұрақтылығын қамтамасыз ету және арттыру; тұрғын үй құрылысын дамыту және тұрғын үйге жетерлікті қамтамасыз ету негізінде эмиграциялық үрдістерді тежеу жөніндегі шаралар қолданылмақ. Қазақстан бұрын кез келген себептер бойынша қоныс аударған азаматтардың реэмиграциясын ынталандыру және қолдау бойынша қосымша шаралар белгіледі [22].
2007 жылғы 22 қарашада ТМД үкімет басшылары Ашхабадта мигранттар статусы жөнінде конвенцияны қарастырды. Кезекті отырыста "конвенция жобасының негізгі мақсаты - еңбек етіп жүрген мигрант отбасы мүшелерінің құқығын қамтамасыз ету, оларды қабылдаған мемлекет қоғамдық өмірге байланысты қағидаларды жергілікті азаматтармен тең дәрежеде пайдалану" - деп атап көрсетілді [23].
Қазақстандағы көшіп-қонушылардың жағдайын зерделеу нәтижелері бойынша көшіп-қонушылардың құқықтарын реттеудегі мынадай проблемаларды атап көрсетуге болады:
oo көшіп-қонушыларды құжаттандыру мәселелерін қарау, сондай-ақ олардың, әсіресе оралмандардың азаматтыққа кіруін көші-қон қызметі ұзақ мерзімге созады, бұл көшіп-қонушыларға ұлттық заңнамада көзделген өз құқықтарын толық көлемді пайдалануға жол бермейді;
oo көшіп-қонушылар ұлттық заңнамадағы шектеулерге байланысты өз құқықтарын іске асыра алмайтын жағдайлар болады;
Мемлекетімізде заңсыз еңбек көші-қонына қатысты тұжырымдама да әзірленбеген. Бүгінде қолданыстағы халықаралық, атап айтқанда еңбек етуші көшіп-қонушылардың және олардың отбасы мүшелерінің құқықтарын қорғау конвенциясы барлық индивидтерді тең қорғауды қамтамасыз етіп, заңды және заңсыз мигранттар арасындағы айырмашылықты көрсетпейді. Негізгі құқық қорғау құжаттарының қатарына кіретін осы конвенция мен басқа да құжаттар мемлекеттік саясаттың осындай тұрлаусыздығын босқындар құқығын қорғау мәселесінде де көрсетеді. Босқындар туралы заң біршама уақыт әзірленуіне қарамастан қабылданған жоқ. Ресми мемлекеттік статистикада және БҰҰ-ның босқындар ісі жөніндегі басқармада пайдаланылатын "босқындар" түсіндірмесіндегі әртүрлілік сақталып отыр. Босқындар туралы статистикалық деректердің әр түрлілігі осыған байланысты [24].
Қазақстандағы әлеуметтік ортамен, мигранттармен әлеуметтік жұмыс Қазақстан Республикасының заңдарына жүгінетіні, одан бастама, тірек алатыны белгілі. Сондықтан да бұл істе де бірлесіп еңбек ету - біздің міндетіміз. Зерттеуші ғалымдар пікіріне, кеңестеріне тағы бір назар аударсақ: "азаматтық және миграция туралы заңды қайта, толықтыра қарау керек.
Қазақстан Республикасының миграциялық саясатының басты мақсаты - миграциялық процестерді басқару, мигранттардың интеллектуалдық және еңбек әлеуетінің жүзеге асуына, елдің және оның аймақтарының әлеуметтік-экономикалық берік дамуына, демографиялық дамуына, яғни халықтың көбеюіне немесе тұрақтануына ықпал ету.
Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссияның Қазақстан Республикасындағы мигранттар құқықтарының ахуалы туралы арнайы баяндамасында мигранттар мен олардың отбасы мүшелерінің құқықтарын қорғау туралы халықаралық конвенцияда, Халықтың көші-қоны туралы, Шетелдіктердің құқықтық жағдайы туралы Қазақстан Республикасы заңдарында, Қазақстан Республикасы ратификациялаған басқа да конвенциялар мен келісімдерде көзделген терминдер мен түсініктер пайдаланылды.
Мигрант термині ХКҰ Конституциясының 1.1 (а) бабында Адамның көшіп-қону туралы шешімді еркін, жеке басына қолайлығы себепті және сыртқы мәжбүрлеуші факторлардың араласуынсыз қабылдаған барлық жағдайларын белгілеу үшін қолданылады деп көрсетілген [25].
Философиялық тұрғыда отбасы - қоғамның ажырамас құрамды, өмірде зор мәні бар кішігірім ұйымы деп санаса, әлеуметтану ғылымында отбасы - некеде және қандас туыстар негізінде құрылған кішігірім топ деп берілген. Оның мүшелері бір-бірімен тұрмыстық, моральдық жауапкершілік, өзара жәрдем көрсету қарым-қатынаста болып, әлеуметтік құрылыс ретінде қоғамның экономикалық базисінің дамуына байланысты өзгертіп, жекелей дербестікте болады деп көрсетеді [26].
Ал, педагогикалық - психологиялық тұрғыда отбасы - ата-ана мен балалар арасындағы, ерлі-зайыптылардың және басқа да отбасы мүшелерінің қарым-қатынасының тарихи нақты жүйесі болып табылады.
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде Отбасы - өзіне, неке мен қандас туысқа негізделген шағын топ (10, 54) деп анықтама берілген. Оның ерекшелігі- тұрмыстың ортақтығы, өзара көмек және рухани жауапкершілік арқылы байланысқан. Қоғаммен, бүкіл қоғамдық қатынастардың жүйесімен тығыз байланыста бола тұрса да, отбасы - қоғамдық өмірге қарағанда адамдардың белгілі дәрежедегі дербес сырлас тобы [27].
Отбасы өмірі материалдық және рухани үрдістермен сипатталады. Табиғи-биологиялық және шаруашылық тұтыну қатынастары оның материалдық жағын құраса, рухани жағын құқықтық, адамгершілік және психологиялық қатынастар құрайды. Демек, мигрант отбасы және отбасы мүшесі ұғымының мәні мигрантпен некеде тұратын немесе қолданылатын құқыққа сәйкес некеге теңестірілетін қатынастағы, сондай-ақ олардың асырауындағы балалар мен қолданылатын заңнамаға немесе тиісті мемлекеттер арасындағы екіжақты немесе көпжақты келесімдерге сәйкес отбасы мүшелері болып танылатын басқа адамдарды білдіреді (мигранттар мен олардың отбасы мүшелерінің құқықтарын қорғау туралы халықаралық конвенцияның 4-бабы).
Мигрант от басылар кез келген елге қоныстанған кейін, бірденнен қоғамға еніп кетуде үлкен әлеуметтік кедергілерге тап болады.
Миграциялық ағымдардың құрылуына басты орындардың бірін бұқаралық ақпарат құралдары алады. Мигранттардың жаңа тұрғын орындарына ағылып келуіне әсер ететін факторлардың бірі - ол жаңа орын туралы ақпараттармен қамтылуы. Нарықтық экономикалық жағдайдағы миграциялық прогресс нарықтық шарттармен реттелінеді. Мұндай жағдайларда да миграциялық процестерді басқарудың бүтіндей жүйесі қажет. Бұл негізінен сыртқы миграцияға байланысты, яғни республиканың келушілерге квота белгіленуі тиіс. Қазақстанның миграциялық саясаты экологиялық келімсектерге арнайы статус берілуі керек. Ол келімсектерге Арал маңынан келгендер,Семей ядролық полигоны аймағынан келгендер,сонымен қатар мүмкін болатын жер сілкінісі аймағынан келгендер және ауыр экологиялық салдары болатын ірі авариялар болуы мүмкін болатын аудандардан келгендер жатады.Егер мұндай процестерді реттемей өзінің табиғи ағымын жіберсек,ол кіру жерлерінде әлеуметтік-экономикалық проблемаларды әбден туғызуы мүмкін.
Қазақстан Республикасында еңбек нарығының құрылуымен эммигранттар оның бір бөлігі болып табылады.Сол арқылы эммигранттардың жұмыс күші туралы ақпараттар базасын құрып,мұндай ақпараттармен әр түрлі региондармен алмасын жұмыс күшін қажет ететін аймақтарға мигранттарды бағыттау мүмкіншілік туады.Миграциялық қызметтің мүмкін болатын миграциялық қақтығыстары туралы болжамдары болу керек. Кез келген тілдік, территориялық, психологиялық экстрелизм жергілікті халықтармен мигранттар арасында қақтығыстарды туғызады. Республикадағы саяси тұрақтылық елдегі екі негізгі этностардың (орыс және қазақ)арасындағы қатынастарға байланысты.
Адамдардың жаппай миграциясы территорияда тұрғындарды қайта бөлуге әкеліп ірі әлеуметтік проблемаларды туғызып ұлттық шаруашылықты шығындандырады.
Реттелмеген миграция тұрғылықты халықтың жыныстық-жастық құрылымын бұзып, жыныстық теңсіздікке әкеліп, нәтижесінде кейбір аймақтарда әйелдердің саны көп болып ,ол кейбір аймақтарда еркектердің саны көп болып жаңа отбасылардың құрылуына кедергі жасайды. Қазақ халқы өзінің демографиялық қатынастағы тарихи және әлеуметтік дамуының жоғарыда аталып кеткен кезеңінде болып отыр. Оның жастық құрылымы жас (орташа арифметикалық жасы қазіргі деректер бойынша 26-28жас) сондықтан олар миграциялық қозғалысты,әлеуметтік мобильді және экономикалық белсенді.
Мигрант отбасынан шыққан балалардың танымдық әлеуметтендіруде белгілі бір проблема болып табылады. Педагогтардың пікірінше, мұндай балаларға мектептен білім алу, әсіресе маусымдық көшіп-қонушылардың балалары үшін мүмкіндігі аз болып отыр. ҚР Білім және ғылым министрлігінің № 468 бұйрығы қолданысқа енгізілгенге дейін қазақстандық мектептер әкімшілерінің еңбек қызметі үшін көшіп-қонушылардың, сондай-ақ босқындар мен оралмандардың балаларына білім беру қызметін ұсынуға көп мімкіндігі болған. Бұл бұйрық маусымдық көшіп-қонушылар отбасынан шыққан балалардың мектептен білім алуына тыйым салды [28].
Оқудан тысқары қалған тек қана маусымдық жұмыскерлердің балалары емес, сонымен қатар еңбек қызметі үшін келген көшіп-қонушылардың балалары қалды. Сарапшылардың пікірінше талап етілетін құжаттардың болмауы - еңбек қызметі үшін келген көшіп-қонушылардың балаларын мектепте оқуға жібермеудің негізгі себебі болып табылады. Мұны сарапшылар олардың ата-аналарының Қазақстанға жасырын жәненемесе заңсыз көшіп келуімен (жасырын еңбек қызметін қосқанда) байланыстырады. Мигрант отбасынан шыққан балалар үшін Қазақстанда білім алуға жол ашу көбінесе олардың ата-аналарының қол жеткізген мәртебесімен, көшіп келуді тіркейтін көші-қон құжаттарын уақтылы дайындау жауапкершілігімен, сондай-ақ ата-аналардың балаларын әлеуметтендіру және бейімделу институты ретінде білім алуының маңызды екендігін түсінуімен анықталады. Ереже бойынша мигрант отбасынан шыққан балалар сабақты ерекше ынтамен оқиды, солардың ішінен өте дарынды және қабілетті балаларды кездестіруге болады. Сонымен қатар мектепке бейімдеу мәселесі мектеп бағдарламасының сай келмеуіне, тілді үйренудегі кедергілерге, мәдени ерекшеліктерге, отбасында қаржының тапшылығына (оқу құралдарымен, мектеп киімімен, аяқ киіммен, сырт киіммен, мектепте тамақтануға, мектепке бару ға және үйге қайтуға берілетін ақшамен қамтамасыз ету үшін), сабақтан жиі қалуға байланысты болады.
Мектеп бағдарламаларының сай келмеуіне қарамастан мигрант отбасынан шыққан балалардың оқуына ерекше жағдай жасалмайды, яғни олар үшін арнайы оқу әдістемесі қарастырылмаған, олардың танымдық бейімделуі үшін арнайы бағдарламалар және тіл жағынан дайындық жоқ. Мысалы, Қырғызстаннан келген көшіп-қонушылар екі үрдісті паш етті: а) балаларына қырғыз тілін үйретуді қалайды; б) балаларының болашағын Қазақстанмен байланыстыра отырып, қазақ тілін оқытатын мектепке бергісі келеді. Сол уақытта Тәжікстаннан келген көшіп-қонушылар орыс тілінде сөйлей алмауында болатын көптеген қиыншылықтарға қарамастан балаларын орыс тілін оқытатын мектепке бергісі келеді.
Көптеген тәжік отбасыларында ата-аналар қыздарына білім беруге талпынбайды. Мұны олар әйел адамды отбасының ұйытқысы деп қарастыратын ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүр, әдет-ғұрып деп түсіндіреді. Мектептегі үлгерім ол балалар мен жасөспірімдерді сәтті әлеуметтендірудің бірден-бір көрсеткіші болып табылады. Балалар әр түрлі дәрежеде оқиды, көп нәрсе ата-анаға (мысалы, қосымша сабақтар оқыту үшін мұғалімдерді жалдау), оқыту тіліне (мысалы, оқулықты қазақ тілінен тәжік тіліне аудару мүмкін емес), бағдарламалардың сай келуі және олардың күрделілігіне, мұғалімдердің қарым-қатынасына (олардың қосымша сабақтарға дайындығы), сыныптағы жағдайға, сондай-ақ көшіп-қонушылар отбасынан шыққан балалардың кешенді бірігуіне байланысты қауымдастықтың күш салуына байланысты болады. Мигрант отбасынан шыққан балалардың сабақтағы үлгерімі нашар болуының себебін олардың оқыту деңгейі жағынан құрбы-құрдастарынан бірнеше жылға артта қалғанын айтады. Мұндай жағдайларда олар өздерінен жасы кіші қазақстандық оқушылармен бір партада отырғысы келмейді, сондықтан да оларды білім алудың жарқын болашағы қызықтырмайды. Зерттеулерге сүйенсек, көшіп-қонушылар отбасынан шыққан балаларда ұялшақтықпен, тұйық мінезбен, ұжымнан алшақтату сезімімен байланысты болатын әр түрлі жасқаншақтық мінез-құлықты қалыптастыру үшін жағымсыз факторлар мен жағдайлар анықталған. Мұнда балалар мен жасөспірімдердің дене бітімінің және сана-сезімінің бұзылуына әкеп соқтыратыны сөз болып отыр.
Әлеуметтік педагогтар, ұлттық-мәдени орталықтар өкілдерінің пікірінше, мигрант отбасынан шыққан балалар үшін сабақ пен жұмысты ұштастыруға мүмкіндік беретін қосымша сабақтар ұйымдастырылуы тиіс, сондықтан мұндай отбасынан шыққан балаларға жұмыс істеуге тура келеді. Жұмыс берушілердің пікірінше, балалардың сабақ оқу кестесін ескере отырып жұмыс бере алатындығын айтқан. Отбасылық көші-қон көлемінің ұлғаюына байланысты сарапшылар жасөспірім балалар сабаққа баруы үшін, ересектері (аналары) жұмыс істеуі үшін, олардың балаларына балабақшадан орын беру қажеттілігін атап көрсеткен. Сабақтан қалудың бірден-бір себебі өмір сүрудың қиын жағдайымен, кедейшілікпен, нашар тамақтанумен байланысты болған балалардың ауырып қалуы болып табылады. Содан кейін киіммен, аяк киіммен қиындықтар туындайды. Көшіп-қонушылар отбасының кедей болуы балаларының толыққанды білім алуына кедергі жасайды: күніне 5-6 сабақ оқу әлсіреген жас баланың ағзасы үшін қиын болады, ал балалардың сөзіне қарағанда оқушылардың төрттен бір бөлігі мектептен тамақ ішпейді екен. Балалардың көпшілігі оқушылардың барлығына берілетін тегін медициналық жәрдем ала алмай отыр.
Қазақстан Республикасы заңнамасы шетелдіктерге тегін медициналық қызмет көрсетуге шектеу қояды. Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесi туралы Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегi N 193-IV Кодексi 88-бабы, 5-тармағына сәйкес Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының аумағында жүрген шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдардың айналасындағылар үшiн қауiп төндiретiн қатты аурулары болған кезде Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайтын тiзбеге сәйкес тегiн медициналық көмектiң кепiлдiк берiлген көлемiн алуға құқығы бар. Бұл мигрант отбасы балалардың қоғамға бейімделуіне тигізген тағы бір кедергі деп түсінеді.
Сонымен ойымызды түйіндей келе, мигрант отбасы балалармен әлеуметтік жұмыс ұйымдастырудың нәтижесінде, жас ұрпақтың жаңа қоғамда әлеуметтік бейімделу үрдісінде, тұлғалық дамуына ықпал жасайды деп ойымызды түйіндейміз.
1.2 Қазақстандағы әлеуметтік көші-қонды реттеудегі әлеуметтік педагогтың иммигрант балаларға қызмет көрсету аясы
Қоғамды дұрыс басқару үшін және тиімді әлеуметтік-экономикалық саясат жүргізу үшін миграциялық ағымдардың көлемі мен мигранттардың құрамын бағдарлай білу, миграцияны тудыратын факторларды және миграцияның салдарын анықтай білу қажет. Демографиялық процестердің ішінде халықтың миграциясы маңызды орын алады. Өйткені миграцияға қоғамдағы саяси, әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге шұғыл көңіл бөлетін жауапты сипат тән. Халықтың миграциясы демографиялық жағдайларға, елдің тұрғындары санының бірден көбеюіне немесе азаюына, оның жастық және жыныстық құрылымына тез және белсенді ықпал етеді.
Тұрғындар туралы қазіргі мәліметтерді жинақтау жүйесінде демографиялық процестер туралы макро және микромәліметтерді алуға болады. Макродеңгейдегі мәліметтердің негізгі қайнар көзі болып халық санағы, тұрғындардың табиғи жылжуының ағынды есебі, көші-қон және тұрғындар регистрлері саналады. Таңдаулы зерттеулер - микродеңгейдегі мәліметтерді жинайды (тұрмыстық құрылымы, үй-шаруашылығы, бір топ адамдар туралы мәлімет). Тұрғындар дамуы - тұрғындардың сандық және сапалық өзгеруінің заңды процесі. Бұл процесс адамзат дамуы барысында күрделене түседі. Халық, тұрғындар өзгеруін жан-жақты түсіндіру үшін тек бір демографияны пайдалану аз. "Тұрғындар үнемі жылжу жағдайында болады: туылады, өледі, үйленеді, ажырасады, мемлекеттің бір аймағынан келесі аймағына көшеді (көп немесе аз уақытта), бір іс-әрекет саласынан басқа салаға өтеді, бір әлеуметтік топтан келесі әлеуметтік топқа ауысады. Осы жылжулардың барлығы тұрғындардың үш негізгі қозғалыс түрін белгілейді: табиғи, миграциялық және әлеуметтік. Барлық жылжулардан көптүрлі, миграциялық - тұрғындардың территориялық қозғалысы ең күрделі болып табылады."
Көші-қон ағындарының бағыттары, құрылымы, көлемі туралы ақпараттың негізгі қайнар көзі болып көші-қон туралы ағымды есеп, халық санағы, тұрғындарды арнайы таңдау зерттеулердің нәтижесі, түрлі тізімдер және тұрғындардың регистрлері. Көші-қон есебін қалыптастыру-табиғи жылжуының есебін жүргізуден қиын. Халықаралық миграция есебіне қарағанда ішкі миграция есебі жақсы ұйымдастырылған. Бұл қиыншылықтар миграцияның ерекшеліктеріне байланысты. Мигрант, миграция түсініктерінің жалпы белгілері болмауы халықаралық көші-қонды есепке алуды қиынға соқтырады. "Миграция туралы мәліметтің қайнар көзіне қарай, көші-қон есебінің әдістері екі түрге бөлінеді: тік және жанамалы [29].
Тік әдіс - әр миграциялық құбылысты келген және кеткен жерлерінде тіркеуге алады. Жанама әдістер таңдау зерттеулерінің нәтижелері мен халық санағының мәліметтерін ғана пайдаланады."
Территориялық қозғалыстың мәнін, оның міндеттерін және қозғалыстың демографиялық міндетін түсіну қажет. Алғашқы "миграция" туралы ғылыми ұғымды белгілі ағылшын ғалымы Е. Равенштейн 1885-89 жылдары енгізді. Ол миграция - көші-қон белгісін: "адамның мекен-жайының тұрақты немесе уақытша өзгеруі" деп өте қарапайым түрде түсіндіреді". Миграция - үздіксіз процесс, оны 4 факторлар тобының байланысы белгілейді:
мигранттың алғашқы мемлекеттегі мекен-жайы;
мигранттың нақты қозғалыс кезі, көші-қон процесі;
мигранттың жаңа мекен - жайына қоныстануы;
мигранттың жеке тұлғалық сипаттамаларының факторлары: демографиялық сипаттамалардың жиынтығы, жеке тұлғалық қалаулар.
"Е.Равенштейн Ұлыбританиядағы, Солтүстік Америкадағы көші-қон процестерін зерттей келе 11 миграциялық заңдарды қалыптастырды:
1. Басым жағдайларда миграция жақын аймақтарға жүзеге асады.
2. Көші-қон процесі рет-ретімен, кезең-кезеңімен жүзеге асады.
3. Ірі сауда-саттық немесе өнеркәсіптік орталықтарына бағытталған миграция ұзақ аймақтық болып келеді.
4. Әр миграциялық ағымға қарсы миграциялық ағым сәйкес келеді.
5. Миграция процесіне, қала тұрғындарына қарағанда ауыл тұрғындары көбірек ұшырайды, ауылдан қалаға көшеді.
6. Ішкі миграцияларда әйелдер, халықаралық миграцияда - ерлер белсенді.
7. Мигранттардың басым бөлігі ересек тұрғындар, отбасылы адамдар сирек көшеді.
8. Ірі қалалардың санының өсуі - табиғи өсім немесе мигранттар есебінен болады.
9. Миграция көлемі өнеркәсіп, сауда- саттық, көлік дамуына сәйкес өседі.
10. Мигранттардың басымдылығы ауыл тұрғындары, олар ірі өнеркәсіптік және сауда-саттық орталықтарына қоныстанады.
11. Миграцияның негізгі себептері - экономикалық себептер болып табылады." [30].
Қазіргі қоғамның даму кезінде осы аталған заңдарының бірі жоғалып бірі күшейіп келеді (атап айтсақ, алғашқы үш заңдар). Бұл заңдар миграция теориясының және үрдістердің негізін қалыптастыруда.
Ертеде "миграция" ұғымы екі мағынада: "тар" мағынада - жаңа мекен-жайға қоныстану, және "кең" мағынада - "бүкіл аймақтық территориялық, халықаралық қозғалыс"болып пайдаланылды. Қазір "миграция" әмбебап мағынада пайдаланылады, әр түрлі категорияларды қамтиды: металдар, жануарлар, клеткалар қозғалыстары болады. Қазіргі уақытта тұрғындар миграциясы деп "халықтың миграциялық қозғалысын" атайды.
"Демографиялық ғылымда ең көп түсініктемелері бар ұғым - миграция ұғымы". Миграцияның түрлері науқандық маятник түрде, қысқа мерзімдік, ұзақ мерзімдік, қайта оралмайтын миграция, жүйелі түрде жүзеге асатын көші-қон, үздіксіз жүретін көші-қон, өз еркімен жүзеге асатын көші-қон, күштеушілік арқылы жүзеге асатын, қалаға, ауылға, сыртқы, ішкі, халықаралық, сауда саттық, экономикалық, еңбек мақсаттарымен жүзеге асатын көші-қон түрлері болып бөлінеді.
Миграцияның басқа демографиялық процестерден айырмашылығы көші-қон территориялық және уақыт көлемінде бірыңғай өтеді. "Ұзақтығына, мақсаттарына, жиілігіне қарамай, кез-келген территориялық қозғалысты, әр түрлі мекен-жай, аймақтар арасында жүзеге асатын көші-қон процесін кең мағынада миграция деп атайды."
Миграция - географиялық қозғалыс, басқа мемлекетке, аймақтық территорияға демалыс, басқа кез-келген мақсатпен 7 күннен көп уақытқа қоныс аудару. Тұрғындар миграциялық қозғалыстар нәтижесінде материалдық жағдайын жөндейді, сол себептен миграция әлеуметтік-экономикалық жағдайымен сипатталады. Миграцияның қоғамдық маңызы бар экономикалық, демографиялық, жағымды және жағымсыз, ашық және жасырын, ағымды және ұзақ мерзімді себеп-салдары болады. Демографиялық процестердің арасында тұрғындардың миграциясы ерекше орын алады. "Миграциология" деген еңбекте миграция дегеніміз - бұл әлеуметтік-экономикалық қатынастарға байланысты болатын миграциялық қозғалыс деп жазылған. "Миграцияның мынадай категорияларға негізделген интегралды классификациясы бар, олар:
1) типі;
2) түрі;
3) формасы;
4) себебі;
5) деңгейі."
1) Миграциялық қозғалыстар бір елдің ішінде де, осымен бірге мемлекеттердің арасында да болады. Сол себептерден де тұрғын халықтың миграциясының екі типін бөліп алады: халықаралық (мемлекетаралық, сыртқы) және ішкі (мемлекет ішілік) [31]. Халықаралық миграция және сыртқы миграция деген ұғымдардың айырмашылығы бар. "Сыртқы миграция" - халықаралық көші-қон және ішкі қон арасындағы типі (этникалық миграцияны айтамыз). Сыртқы миграцияның халықаралықтан айырмашылығы - мигранттар мемлекеттік бақылаудан өтпейді, ұлттық шекарадан аспайды. Қазір еуропа мемлекеттердің арасында "мөлдір" шекара тәртібі орналасқан, бір мемлекеттің азаматы келесі мемлекетке белгілі мақсатпен көшсе, ол халықаралық мигрантқа жатпайды. Европа мемлекеттерінің Кеңесі бойынша Шенген келісімі арқылы алған виза барлық Шенген Одағына қатысты мемлекеттерінде жүзеге асады. Тұрғындардың халықаралық миграция түсініктерінің классификациясы:
Эмигрант-иммигрант, шетел тұрғындары, шет елде туылған тұлғалар, еңбекші-мигранттар, иждивенцы-мигранттар, өз еркімен көшкендер, амалсыз көшкендер, қашқындар, саяси пана іздегендер, саяси сенімсіздік нәтижесінде жер аударғандар, экологиялық қуғындар, "интелектуалды қуғындар"- зиялы қауымның жер аударуы, науқандық мигранттар, фронтальер жұмысшылар, көшпенділер, қасиетті жерлерді аралаушылар т. б.
Кесте -1. Халықаралық мигранттардың негізгі ірі топтарының классификациясы
Көшіп-келгендер
Көшіп кеткендер
Иммигранттар, қайта оралмайтын
мигранттар.
Иммигранттар, қайта оралмайтын мигранттар.
2. Тұрақты, ұзақ мерзімді мигранттар:
еңбекші мигранттар
студенттер, стажерлер
басқа адамдардың қарамағындағылар-иждевенцы.
2. Тұрақты, ұзақ мерзімді мигранттар:
еңбекші мигранттар
студенттер, стажерлер
басқа адамдардың қарамағындағылар-иждевенцы.
3. Науқандық мигранттар
3. Науқандық мигранттар
4.Жақын аймақтан келген жалдамалы жұмысшылар.
4.Жақын аймақтан келген жалдамалы жұмысшылар.
5. Оралым, циркулярлық мигранттар:
"Бизнес"мигранттары.
Ұсақ-сауда саттықпен айналысатын мигранттар.
5. Оралым, циркулярлық мигранттар:
"Бизнес"мигранттары.
Ұсақ-сауда саттықпен айналысатын мигранттар.
6. Көшпенділер, Қажылық сапарын
шегушілер.
6.Көшпенділер,Қажылық сапарын шегушілер.
7. Нелегалды иммигранттар
Заңды көшіп келгендер
Заңсыз көшіп келгендер.
7. Нелегалды иммигранттар
Заңды көшіп келгендер
Заңсыз көшіп келгендер.
8. Туристер, экскурсанттар
8. Туристер, экскурсанттар
9.Мемлекеттік өкімет өкілдері, шенеуніктер, дипломаттар, әскери қызметкерлер.
9.Мемлекеттік өкімет өкілдері, шенеуніктер, дипломаттар, әскери қызметкерлер.
2) Енді миграциялық қозғалыстың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz