Мемлекеттің табиғатты басқару қызметтері

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Л. Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ

ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ

«Менеджмент» кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Мемлекеттің табиғатты қорғау қызметтері»

Мамандығы: 522630 - Мемлекеттік және жергілікті басқару

АСТАНА - 2007 ж.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Л. Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ

ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ

«Менеджмент» кафедрасы

Қорғауға жіберіледі

«___»2007 ж.

Кафедра меңгерушісі

э. ғ. д., Анафияева Ж. А.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Мемлекеттің табиғатты қорғау қызметтері»

Мамандығы: 522630 - Мемлекеттік және жергілікті басқару

Орындаған: ГМУ-41к

тобының студенті Досымбетова Б. С.

Ғылыми жетекші,

аға оқытушы Набиева М. Т.

АСТАНА - 2007 ж.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 5

1 МЕМЛЕКЕТТІҢ ТАБИҒАТТЫ ҚОРҒАУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ . . . 7

1. 1 Табиғатты қорғаудың экономикалық және құқықтық мәні . . . 7

1. 2 Табиғатты қорғау принциптері, түрлері және әдіс-тәсілдері . . . 16

1. 3 Қазақстан Республикасындағы табиғатты қорғаудың заңдық негіздері . . . 23

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТАБИҒАТТЫ ҚОРҒАУДЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАРЫНЫҢ ЖҰМЫСТАРЫН ТАЛДАУ (ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ МИНИСТРЛІГІ МЫСАЛЫНДА) . . . 29

2. 1 Табиғатты қорғау органдарының ұйымдастырушылық экономикалық мінездемесі . . . 29

2. 2 Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік саясатының жүзеге асырылуы . . . 35

2. 3 Республика аймақтары бойынша қоршаған ортаның экологиялық жағдайын талдау . . . 43

3 ТАБИҒАТТЫ ҚОРҒАУДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ . . . 62

3. 1 Мемлекеттік қорғау органдарының қызметінің заңдылық негіздеріндегі проблемалар . . . 62

3. 2 Мемлекеттің табиғатты қорғау жұмысының тиімділігін арттыру жолдары . . . 69

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 78

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 82

ҚОСЫМШАЛАР . . . 85

КІРІСПЕ

Қоршаған ортаны қорғау мәселесі адамзат алдында айтарлықтай кеш тұрған жоқ. Біздің уақытымызда атмосфера мен мұхитқа улы заттардың үлкен көлемі лақтырылып, ормандар жойылуда. Осының барлығы әлемді өзін-өзі жоюға алып келіп отыр. Озон тесіктері, климаттың жылынуы, жануарлардың көптеген түрлерінің қырылуы біздің өмір сүрген ортамыз аяғына дейін зорыққандығын көрсетеді. Адамдардың одан әрі белсендігінен ғаламшар және оның тұрғындарының өмірі байланысты болады. Қазіргі уақытта бұл экологиялық мәселемен әлемнің барлық мемлекеттері соқтығысты. Қоршаған ортаны ластау мәселесімен ең жиі Американың және Еуропаның индустриалды елдері кездеседі деп саналады, алайда біраз уақыт өткеннен кейін осы мәселе барлық дамушы елдерді де қамтиды, сол себептен қазірдін өзінен бастап нақты қадамдар қабылдауымыз керек: себебі апаттың зардатарын жойғаннан оның алдын алған жеңілірек болып келеді. «Қоршаған ортаны қорғау» термині деп қоршаған ортаны «тұрақтылық шегіне» алып келетін барлық экономикалық, құқықтық, әлеуметтік - саяси және ұйымдастырушылық - шаруашылық механизмдердің жиынтығын айтамыз. Бірақта ластану жоғарғы шегіне қашан жетеді екен деп тосып отырмау қажет. Әлемнің жойылу қаупінің алдын - алу керек. Бұл қазіргі уақытта әлем елдерінің алдында тұрған басты, әрі негізгі мәселе болып табылады. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында, ұзақ мерзімді стратегияда осы мәселені көтеріп, оны жою үшін әлем біріншілігі елдеріне біршама ұсыныстар енгізді. Республикалық деңгейде маңыздылыққа айналған мәселе әрдайым қарапайым тұрғындарды мазаламай қоймайды. Сол себептен дипломдық жұмыстың тақырыбы «Мемлекеттің табиғатты қорғау қызметтері» таңдап алынды.

Қазақстан Республикасының экономикасының дамуының маңызды көрсеткіштерінің бірі ретінде экология қарастырылатындықтан, Дипломдық жұмыстың өзектілігін осы басты фактор анықтап отыр. Мұнда табиғаттың қазіргі уақытта ластану деңгейлері қарастырыла отырып, мемлекет тарапынан қолданылатын нақты шаралар туралы айтылады.

Зерттеушілік жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасында мемлекет тарапынан қоршаған ортаны қорғауға қатысты жүргізіліп жатқан жұмыстарды анықтау, талдау және сараптау негізінде нақты ұсыныстар енгізу.

Осыны жүзеге асыру үшін келесі міндеттер қарастырылды:

Табиғатты қорғау түсінігіне анықтама беру және оның принциптері мен әдістерін талдау;
Қазақстан Республикасында қазіргі уақыттағы экологиялық жағдайды нақты статистикалық көрсеткіштер арқылы сараптау;
Табиғатты қорғау шараларының халықаралық тәжірибесін зерттеу және республикаға қолдану мүмкіншілігін қарастыру.

Республика Президенті қоршаған ортаны зерттеу сұрағына үлкен назар аударып отыр. Бұл тұрғыдан Қазақстан халқының алдында тұрған басты міндет республикалық деңгейде қабылданып отырған бағдарламаларды іске асыруға жәрдемдесумен қатар, қарапайым күнделікті табиғатты аялау шараларын жүргізу. Ол әркімнің қолынан келетін нәрсе болып отыр. Ертеңгі ұрпағымыздың жарқын болашағы үшін қазірден бастап табиғатты қорғайық та, қолға алайық.

1 МЕМЛЕКЕТТІҢ ТАБИҒАТТЫ ҚОРҒАУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ

1. 1 Табиғатты қорғаудың экономикалық және құқықтық мәні

Экономикалық дамудың қазіргі табиғи ресурстардың шектеулі проблемасын асқындырды, экономикаға экологиялық талаптың қажеттілігн туындатады. Ең басты көңіл бөлерлік нәрсе, экономикалық дамудың өзі ішкі қарама - қайшылықтан тұрады: бір жағынан одан бірқатар өткір экологиялық проблемалар туындайды, ал екінші жағынан экономикалық дамудың өзінде бұл қайшылықтарды жоюға бағытталған негіз қаланған. Бұл қарама - қайшылықтың табиғаты, екі жүйенің байланысын түсіну: қоғамдық өндіріс пен айнала қоршаған ортаның. Бұл жерде «экономика - айнала орта» жүйесінде біздің санамызға қалыптасуы керек ешқайсысына басымдылық беруге болмайтындығы. Бұнда біте қайнасып біртұтас болып, ұдайы өндіріс жоғары деңгейде өсіп, халықтың әл - ауқаты жоғарылап табиғаттың жекелеген компоненттері үздіксіз жақсара отырып, қоршаған орта тепе - теңдігін сақтауға мүмкіндік туады.

Қазіргі экономикалық жағдай шаруашылық проблемаларын кешенді табиғи орта көзқарасымен, сол мезгілде табиғи ортаны қоғамның экономикалық даму талабы көзқарасымен қарастыруды қажетсінеді.

Айнала табиғи ортаны қорғау проблемасы тығыз байланыста саясатпен, идеялогиямен, әлеуметтік сферамен және бірінші кезекте экономикамен. Экономика мен экология мүдделерінің қарама - қарсы тұруы табиғи ортаны қорғаудың өзекті проблемасы. Бұрындары бұл проблеманы әкімшілік - әміршілдік әдіспен тыйым салу, шектеу, қылмыстық - әкімшілдік жазалау негізінде шешуге тырысқан.

Егер әкімшілік әдісі атқарушы өкімет пен оның бағыныштыларының қарым - қатынасынан туындайтын болса, онда экономикалық механизм орындаушының мүддесіне жету үшін материалдық қызығушылыққа сүйенеді. Экологиялық экономика негізіне кіретіндер: тұрақты жұмыс жасап тұрған институттар, сонымен қатар нарықтық қатынастарға өту кезеңінде пайда болған жаңа белгілер жиынтығы.

Қазақстандағы экологиялық қауіпсіздікті сақтау ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің және еліміздің халықаралық интеграциялық процестеріндегі мүдделері мен басымдылықтарының басты негіздерінің бастауы болуы тиіс. Еліміздегі табиғи ресурстарды көптеп пайдалану, оның азайып сапасының төмендеуіне әкеледі, сондай - ақ экологиялық тоқырау жағдайына ұшырауы мүмкін. Экологиялық дағдарыс бір аймақта немесе экономиканыңбір саласында басталып, аймақтық, мемлекеттік, халықаралық экология - экономикалық қиындықтарға ұшыратады. Мысалы, Оңтүстік аймақта суды көп қажет ететін мақтаның көп өсіруінің экологиялық зиян - зардабының нәтижесінде Арал теңізі тартылып, одан желмен көтерілген тұздар Америка континентіне жаңбырмен жауып, әлемдік экологиялық проблемаға айналып отыр.

ХХІ ғасыр басында жер бетіндегі табиғи, ресурстық және биосфералық жүйе бір - біріне ғана емес, олардың тағдыры да бір - біріне тәуелді, яғни біртұтас жүйе екенін естен шығармауымыз қажет. Бұл жүйелердің экологиялық қауіпсіздігінің деңгейін қалыпты жағдайда сақтау және планеталық ресурстарды кешенді зерттеуге барлық экономикасы дамыған елдердің өзара ынтымақтастығы өте қажет.

Егеменді елімізде табиғи ресурстар мен қоршаған ортаны қорғау мен сақтау жөнінде келесі заңдар қабылданған:

«Орман кодексі» 23 қаңтар 1993ж. ;
«Су кодексі» 31 наурыз 1993ж. ;
«Қару - жарақтың кейбір түрлерінің айналымына мемлекеттік бақылау туралы» 27 қазан 1993ж. ;
«Тұрғындардың санитарлық - эпидемиологиялық жағдайын жақсарту туралы» 8 шілде 1994ж. ;
«Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» 27 қаңтар 1996ж. ;
«Табиғи және техногендік төиенше жағдайлар туралы» 5 шілде 1996ж. ;
«Өрт қауіпсіздігі туралы» 22 қараша 1996ж. ;
«Экологиялық сараптама туралы» 18 наурыз 1997ж. ;
«Атом қуатын пайдалану туралы» 14 сәуір 1997ж. ;
«Қоршаған ортаны қорғау туралы» 15 шілде 1997ж. ;
«Ерекше қорғалатын табиғат аумқтары туралы» 15 тамыз 1997ж. ;
«Радиациялық қауіпсіздік туралы» 23 сәуір 1998ж. ;
«Ауа атмосферасын қорғау туралы» 16 наурыз 2002ж. ;
«Қазақстан Республикасының Экология жөніндегі Кодексі» 9 қаңтар 2007ж [1, 36 б] .

Келтірілген экологиялық заңдар егеменді еліміздің айнала қоршаған орта тепе - теңдігін сақтаудың құқықтық негіздері. Экологиялық шараларының іс жүзіне жүзеге асырылуын осы заңдар арқылы қадағалайды және халықаралық нормаларға сай болуын бақылайды.

Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 15 шілдеде «Қоршаған ортаны қорғау туралы», «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» заңдарына сәйкес айнала қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық механизмдерінің негізгі мақсаттары мыналар:

табиғат қорғау шараларын қаржыландыру және жоспарлау;
табиғат ресурстарын пайдаланудың, төгінді сулардың, ауаға тасталатын зиянды заттардың лимитін бекіту;
қоршаған ортаға ластайтын заттарды шығарғаны және тастағаны, өндіріс пен тұтыну қалдықтарын орналастырғаны үшін төлемақылар нормативтерін және табиғи ресурстарды пайдаланғандағы төлемақыларды белгілеу;
аз қалдықты ресурстарды үнемдейтін технологияларды және дәстүрлі емес энергия түрлерін және басқа да қоршаған табиғи ортаны қорғау шараларын жүзеге асыру кезінде салық, несие жеңілдіктерін беру;
табиғи ортаға, адам денсаулығына келтірілген зиянды өтеу.

Жоғарыдағы келтірілген экономикалық механизм өндіріс - қоршаған ортаны қорғауды кәсіптік қызметтің бөлінбес бір бөлігі ету, сөйтіп кәсіпкер немесе шаруашылық иесі табиғи ортаны қорғауға деген ынтасы, бәсекеге төтеп бере алатын өнім шығаруға деген экономикалық мүддесінен кем болмауы тиіс.

Айнала табиғи ортаны қорғаудың экономикалық механизмдері қосымша А-да келтірілген [2, 56 б] . Бұған енетіндер:

табиғи ресурстарды пайдаланғандағы төлемақы;
экологиялық қорықтар;
табиғи ресурстар кадастры;
экологиялық жеңілдіктер;
экологиялық сақтандыру.

Еліміз нарықтық экономикаға көшіп жатқан кезде табиғат пайдалану экономикасының механизмі қалыптасуының келесі элементтерін бөліп көрсетуге болады:

табиғат пайдалануға төлемақы төлеу міндеттілігі;
табиғат қорғау қызметін экономикалық ынталандыру жүйесі;
қоршаған табиғи ортаны ластауға төлемақы төлеу;
табиғи ресурстар рыногын жасау;
баға қалыптасмтыруды жетілдіру экологиялық факторларды ескере отырып, соның ішінде ерекше табиғат пайдаланушы салаларды;
экологиялық қорлар;
экологиялық бағдарламалар;
ластау құқығын сату;
экологиялық сақтандыру.

Табиғи ресурстарды экономикалық бағалау және бағасы негізінде табиғатты пайдалануда төлемақы төлеу енгізілген. Табиғатты пайдалануға төлемақы төлеу өз кезегінде экономикада, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануда экологиялық факторларды есепке алуда мейлінше көмегін тигізеді. Белгілі бір деңгейде табиғи ресурстарға төлемақы төлеу экологиялық салықтың аналогы болады. Табиғи ресурстарға төлемақылардың ішінде келесілерін бөліп көрсетуге тиіспіз:

табиғи ресурстарды пайдалану құқығы үшін;
табиғи ресурстарды қорғау және олардың ұдайы өндірісі.

Табиғи ресурстарды пайдалану құқығы үшін төлемақы төлеу, олар сол ресурстардың иелері үшін, ол мемлекет немесе жеке кәсіпкер болуы мүмкін. бұл абсолюттік рента алумен байланысты. Табиғи ресурстарға төлемақы төлеу ісі Қазақстанда 1997 жылдары «Жерге төлем төлеу туралы», «Жер қойнауы туралы» заңдары қабылданған соң іске аса бастады. Табиғи ресурстарды қорғау және олардың ұдайы өндірісі табиғи ресурстарды өндіріс процесіндегі компенсациялық шығын. Табиғат пайдаланудағы төлемақы төлеу жүйесінде ысыраппен және айнала ортаны ластауға төленетін айыппұл және әр түрлі санкцияларға елеулі мән беріп қарау қажет.

Ысыраппен пайдалану нәтижесінде жерлер істен шықса (қалдықтарды санкциясыз жерлерге үйіп - жинау; ауыр металдармен радиоактивтік элементтермен ластау, тапырақты бүлдіріп өңдеуге жол бермеу т. б. ), су мен ауаны шектік рұқсат етілген мөлшерден асып ластауға қатаң түрдегі санкциялар, оның ішінде экономикалық, құқықтық жауапкершілікті қолданылуы тиіс. Табиғат пайдаланудағы төлемақы төлеу қоршаған ортаны қорғау қызметінің экономикалық ынталандыру жүйесінің айнала ортаны ластауды төмендету шараларының сипатын көпшілік жағдайда анықтайды. Бұл жүйе өндіруші мен тұтынушы арасындағы «экологиялық баланс» тәртібі қалыптасуына мүмкіндік туғызады, осы мақсатта ұсыныс пен сұрау механизмін қолдауға мүмкіндік береді.

Экономикалық ынталандыру жүйесіне келесі бағыттарды енгізуге болады:

салық салымдары;
табиғат қорғау қызметіндегі несие жеңілдігі;
табиғат қорғау қорларының жылдамдатылған амортизациясы т. б.

Тұрақты жұмыс жасап тұрған институттар: табиғи кадастрлар, материалдық - техникалық және қаржы шаралары, табиғи ресурстарды пайдаланудағы төлемақы, табиғи орта ластануының төлемдері, несие беру жеңілдіктері, салық, салық төлемдерінен босату.

Жаңа экономикалық ынталандыруға жататындар: экологиялық сақтандыру, табиғат қорғаудың негізгі өндірістік қорларына жоғары амортизациялық нормаларын тағайындау, экологиялық таза өнімдерге ынталандыру бағаларын енгізу және экологиялық қолайсыздықты төмендету, экологиялық банк қызметін қалыптастыру, келісім - шарт қатынасын жетілдіру. Реттеудің экономикалық механизмінде ең көрнекті орын алады - табиғатты пайдаланудың кешенді келісімі, жалға беру, объектілерді тұрақты пайдалануға беру, табиғи ескерткіштерді қорғау т. б.

Зиян ұғымының мәнісі нақты немесе болуы мүмкін шығын, ол бір жағымсыз жағдай немесе құбылыс нәтижесінде пайда болады, сондай - ақ антропогендік әсердің залалын тигізуінен жағымсыз өзгерістердің табиғи ортада пайда болуы.

Негізгі сипатының көрінуіне байланысты зиянның келесі түрлерін бір - бірінен ажыратады:

экономикалық (мысалы, өнімнің мардымсыз кем алынуына байланысты шығын) ;
әлеуметтік - экономикалық (мысалы, негізгі жұмыс жасындағы тұрғындар арасындағы аурулар санының өсуі) ;
әлеуметтік (мысалы, адамдар өмір сүру жасының қысқаруы) ;
экологиялық (мысалы, биологиялық түрлердің жойылуы) .

Зиянның пайда болу ерекшелігіне байланысты тікелей және жанама сипатта болады. Зиянды сандық бағалау натуралдық (заттай) баллмен және құн көрсеткіші ретінде болуы мүмкін.

Қоршаған орта ластануының экономикалық зияны дегеніміз - бұл ластанудың тигізетін әсерінен туындайтын нақты және мүмкін болатын шығынды ақшалай бағалау [3, 12-14 б] .

Қоршаған орта ластануы шығындарының қалыптасуы қосымша Ә-де көрсетілген. Олар екіге бөлінеді:

қоршаған орта ластануын болдырмаудың шығындары;
қоршаған орта ластануының экономикалық зияны.

Аталған шығындардың экономикалық зияны:

адамдардың шаруашылық жасау барысында зиянды қалдықтар пайда болуы;
қоршаған ортада ластаушы қалдықтардың пайда болуы,
қоршаған табиғи орта қасиеттерінің кейбірінің өзгеріске ұшырауы (нашарлауы) ;
қоршаған орта қасиеттерінің өзгеруі салдарының әсер етуінен өмір сүру жағдайларының өзгеріске ұшырауы (нашарлауы) :
өндіріс жағдайының материалдық, адамдар өмірінің сапалық көрсеткіштерінің нашарлауы;
адамдар өмірінің сапалық деңгейінің нашарлануы салдарынан еңбек өнімділігі көрсеткішінің төмендеуі.

Экономикалық зиянды бағалау тікелей есептеу әдісімен орындалуы мүмкін, ол зиянды улы қалдықтардың барлық объектілерге әсер етуі нәтижесінде келтірілген бүкіл шығынның қосындысымен анықталады. Бұл жағдайдағы есептеу негізі мынандай есептеудің тізбегінен құралады (қосымша Б) :

зиянды улы қалдықтардың пайда болу көздерінен қоршаған ортаға тасталуы;
улы қоспалардың ауада (суда) шоғырлануы;
нақты зиян;
экология - экономикалық зиян.

Есептеудің бірінші кезеңінде тасталатын қалдықтардың құрылымы мен көлемі талдау көзделінеді.

Екінші кезеңде тасталатын қоспалардың шоғырлану шамасын білу үшін олардың ауада жайылуын есептеу жүргізіледі. Атмосферадағы тасталатын қоспалар үшін мыналар ескерілуі қажет: тастайтын көздер орналасу ерекшелігі, мұржаның ұзындығы, жел бағыты, ауа райы жағдайы, рельеф т. б.

Үшінші кезеңде улы қоспалардың шоғырлану ерекшелігін ескере отырып, қоршаған орта ластануының натуралдық зиянын бағалауға болады. Бұл жерде келесі әсер ету түрлерін сөз етуге болады:

өмір сүру сапасының нашарлауы (аурулар, өлімнің өсуін қоса есептегенде) ;
мүліктің қызмет жасау мерзімінің қысқаруы (негізгі қорлар т. б. ) :
өндірістік процестер көрсеткіштерінің төмендеуі (ауда, суда) зиянды улы қалдықтар шоғырлану көлемінің өсуі, ауыл шаруашылығында өнімдердің тиімділігінің кемуі, орман шаруашылығында биожиынтық массасының өсуінің баяулануы.

Бұл жоғарыда келтірілген әсер ету қарастырылған жүйедегі өте күрделі түрі. Зертелетін объектіге ластаушы заттардың басқа да факторлары әсер етеді, сондықтан ластаушының «үлесін» бөліп жарып көрсету қиын да күрделі.

Төртінші кезеңде натуралдық өзгерістің ақшалай көрінісін бағалау үшін есептеудің тікелей әдісі жүзеге асырылады. Есептеудің тікелей әдісі экономикалық зиянынан ең анық дәл шамасын алуға мүмкіндік береді, бұнда өзінің процесі кезінде табиғи ортаны қомақты өзгеріске ұшырататын экономикалық зиянның пайда болуына себепші болатын шаруашылық субъектілерін анықтауға қол жеткізуге болады. Қарастырылып орытған әдістің тәжірибе жүзінде іске асырылуының қиындықтары бар, өйткені орта өзгерістерін сипаттайтын әрбір көрсеткіштерінің толық, жете мәліметтері керек. Бұл жерде міндетті түрде білу қажет қоршаған ортаның бастапқы жағдайын өзгеріске ұшырағанға дейінгі, яғни есептеу нүктесін тепе - теңдік бұзылмай тұрғанға дейінгі мәліметтермен салыстырғанда ғана нақты жағдай анықталмақ.

Тікелей есептеу әдісін тәжірибе жүзінде қолдану күрделілігіне байланысты келесі «моноластаушы» есептеу әдісі лайықты көңіл аударуы тұрарлық. «Моноластаушыны» есептеу жүйесі тізбегі төмендегідей:

біріншіден, ауаға, суға тасталатын барлық улы қоспаларды, олардың зиянды деңгейін салыстыру негізінде, біркелкі «моноластаушыға» келтіру, жеке ластаушы заттардың улы әсерін салыстырып таңдау негізінде есептейді және әдістемелік кестеде келтіріледі;
екіншіден, қоршаған ортаның жалпы ластау деңгейін сипаттайтын, қоспаның шартты массасын есептеу. Тасталатын көлем шамасы әрбір ластаушы бойынша салмақтың келтірілген коэффициент көбейту нәтижелері қосындысы;
үшіншіден, нақтылы территорияның ерекшеліктерін ескеру, мұнда белгілі аймақтың ластауға көзқарасын ескеруге болады (қоршаған ортаның солтүстік аймақта улы қоспаларды сіңіру мүмкіндігі көп емес) ;
төртіншіден, бірдей келтірілген тасталатын зиянды ақшалай бағалау есептеу (ауа мен ауаға тасталатын қалдықтарға мәні беріледі) оның шамасын жиі - жиі өзгертуге тура келеді, бұнда инфляцияны ескеру қажет.

Қоршаған ортаны ластауы зиянын бағалаудың осы әдісінің артықшылығы есептеудің жеңілдетілгендігі, бірақ бағалаудың нәтижесінің дәлдігінің туралығы жеткілікті емес.

Тәжірибе мынаны көрсетеді, экономиканың зиянды табиғи ортаның негізгі элементтері бойынша жеке - жеке есептеу, мақсатқа сәйкес екендігін көрсетеді (ауа бассейнінің, су объектілерін, жер ресурстарын, жер қойнауын), яғни бұлардың табиғи компоненттерінің ерекшеліктерін ескере отырып.

Шығынды анықтаудың уақытша типтік әдістемесіне сәйкес тікелей есептеу әдісімен қоса эмпиризмдік, яғни іріленген әдіс те ұсынылады. Есептеудің түрлері таңдалынып алынады.

Қалдықтарды қоршаған ортаға бөліп шығаратын дербес ошақ көздеріндегі жылдық экономикалық зияның есептеулер мынаны көрсетеді: экономика салаларына көлемін экономикалық зиян ауа бассейнін ластағаны үшін - 60%, су ресурстарын - 30% және қайта қалдықтармен ластағанда - 10% жалпы шығынның.

Іріленген әдіс бойынша жүргізілетін есептеулер мынаны көрсетеді: қоршаған ортаны ластағаны үшін төленетін төлемнің қазіргі жүйесінің негізінде экономикалық зиянды есептеудің жалпылама жанама бағалау әдісі алынған. Осы жеңілдетілген әдіске сәйкес қоршаған ортаға келтірілген техногендік ластаудың жалпы қосындысы экономикалық зияны анықталады.

Қазіргі кезеңде дамыған елдердегі қоршаған ортаның ластануынан болатын экономикалық зиян жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) 2-7% құрайды. Осында тек табиғат қорғау шараларына жұмсалатын қаржы ЖҰӨ 4-6%. Экологиялық шығынның құрылымына көз жүгіртсек, оларда алдын - ала шығын жұмсауға көбірек көңіл бөлуде. Бізде Қазақстанда тек егемендік алғалы бері төл табиғатымызды қорғауға терең, күрделі экология - экономикалық қадмдар жасалды: заңдар қабылданды, төлем төлеу енгізілді т. б. [4, 89 б] .

1. 2 Табиғатты қорғау принциптері, түрлері және әдіс-тәсілдері

Қазақстан Республикасында табиғатты қорғаудың экономика-экологиялық негіздері «2007-2024 жылдарға арналған Орнықты даму стратегиясына көшу» тұжырымдамасымен, үстіміздегі жылдың 9 қаңтарындағы қабылданған Экологиялық кодекспен анықталады. Осыған орай қазіргі уақытта Президентіміз өзінің Қазақстан халқына жолдауында атап көрсеткендей (2006 жыл, 1 наурыз), Қоршаған ортаны қорғау министрлігі Экологиялық кодексті әзірлеп, онда нақты табиғатты қорғаудың экономикалық және экологиялық құралдарын көрсетті. Солардың кейбіреулеріне тоқталып келсек.

Қазақстан Республикасы орнықты дамуының экологиялық негіздері:

1) адам өмірі мен денсаулығы үшін қолайлы қоршаған ортаны қамтамасыз ету жөніндегі мақсатқа мемлекеттің қол жеткізуі;

2) қоршаған ортаны қорғау және биоәртүрлілікті сақтау;

3) Қазақстан Республикасының өз табиғи ресурстарын өндіруге құқықтарын қамтамасыз ету мен іске асыру және табиғи ресурстарды пайдалану мен қоршаған ортаға әсер ету мәселелерінде ұлттық мүдделерді қорғау;

4) қазіргі және болашақ ұрпақтардың сұранысын әділ қанағаттандыру;

5) өндіріс пен тұтынудың орнықты үлгілерін дамыту;

6) қоршаған ортаның жай-күйін есепке ала отырып, экологиялық нормалаудың әлеуметтік және экономикалық даму талаптарына сай келуі;

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.