Әбу – Насыр Әл - Фарабидің шәкірттері

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Зерттелу тақырыбының өзектілігі.

Әбу - Насыр Әл - Фарабидің ғылым жасау әдісіне, География туралы ғылымына, Әбу - Насыр Әл - Фараби және Птоломейдің ««Алмагесіне»», Фараби және Европа ғылымына, Әбу - Насыр Әл - Фарабидің шәкірттеріне басты назар аударылды.

Қасиетті қазақ даласы, қазақ топырағы талай ғұламаларды дүниеге әкелген. Солардың бірі дүниежүзілік білім мен мәдениеттің даму тарихында Аристотельден кейінгі «екінші ғұлама» атанған данышпан, ұлы ойшыл, энциклопедицт ғалым Әбу - Насыр Әл - Фараби. Әбу - Насыр жастайынан зеректігімен алғырлығымен ерекшеленіп, әуелі туған қаласы Отырарда, кейінен шығыстың алдыңғы қатарлы қалалары Бағдат, Мысыр қалаларында оқып, ғылыммен айналысқан.

Әбу - Насыр Әл - Фараби ғылымды өз бетімен оқумен меңгеріп, үлкен табыстарға жеткен тұлға. Философия, әлеуметтану, этика, эстетика, математика, физика, астрономия, ботаника, логика, лингвистика, медицина мен музыка салаларында жүз мыңға жуық трактаттар жазып, ғылыми маңызды мұралар қалдырды.

Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеті .

Бүгінгі таңда жас ұрпақты ұлттық мәдениет пен ұлттық идеология негізінде тәрбиелеу мәселесі халыққа білім беру саласымен қызметкерлеріне нақты міндеттер жүктеп, жауапкершілігін арттырып отыр. Біз, болашақ жас мамандар, педагогтар бүгінгі ұрпаққа ұлттық сана туралы жаңа тұрғыда ойлануға ықпал жасап, жастардың дүниеге деген көзқарасын жаңа дәуір талабына сай ойшылдар ойымен және ұлттық дүние таным, мәдениет танымдары арқылы қалыптастыруымыз қажет.

Фараби әлеміне барар бір ғана жол бар. Ол оқу. Шығармаларын өз тілімізде сөйлету, зерттеу, талдау, саралау.

Менің бұл дипломдық жұмысты жазудағы басты мақсатым, қолда бар материалдарға, мағлұматтарға сүйене отырып ұлы ғалымның, ғылым мен өнердегі қолжетпес табыстарымен тастап кеткен мұраларын кейбір қырларын көпшілікке түсінікті түрде таныту болып отыр.

Дипломдық жұмыстың зерттелу деңгейі.

Диплом жұмысының материалдары тарихшылырдың, географтардың және т. б. ғалымдырдың еңбектерінен Әл Фарабидың туғанына 1130 жыл толуына арналған халықаралық ғылыми теориялық конференцияның материалдарынан, Қазақстан Ұлттық Энцеклопедиясынан алынды.

Бірнеше ғасырдан бері Әл Фараби мұрасы әлемдік мәдениетке өз үлесін қосқан азаматтық мұрасын асыл қазынасы болып табылады. Осындай биік рухани мұра біздің қазақ халқының өткен мәдениет мен оның даму тарихында да Әл Фараби мұрасы арқылы айқындалады.

Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі.

Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, (бірінші тарау 3 тараудан, екінші тарау 2 тараудан) тұрады және қорытындыдан тұрады. Бірінші тарауда Әбу Насыр Әл - Фарабидің жаратылыстану ғылымдарына зерттеулер және ұлы ғалым Птоломейдің «Алмагесіне» кезең бойынша тарауларға бөліп қарастырдық.

Ал екінші тарауда Әл - Фараби және Европа ғылымына сонымен қатар ұлы ойшылдың шәкірттерін қарастырып, өз деңгейінде зерттелді.

І. Тарау. Әбу Насыр Әл- Фарабидің жаратылыстану ғылымдарына арналған зерттеулері.

Әбу Насыр Әл Фараби жаратылыстану ғылымына ерекше көңіл бөлді. Ол «қандай да бір педогогикалық ғылымға қарағанда, табиғат туралы ғылым әлде қайда бай және кең көлемді болып келеді» деп жазды.

Өміріміздің даму барысын дұрыс түсініп, ғылымның бүгіні мен ертеңін танып, бағдарлап отыруда ғылыми тарихы маңызды орын алады. Расында, адамзаттың жинақталған материалдық байлықтары қандан ұшан-теңіз болса, оның рухани байлығының қоры да сондай көп. Бұлардың бәрі баршаға бірдей ортақ қазына. Сол мәдени мұраны талап, іріктей білу, оны қастерлеп бағалай білу, халыққа жеткізу кейінгі ұрпақтың абыройлы міндеті.

Осы кездегі өркені өскен сан саналы ғылым мен мәдениетті жасауға талай елдің, талай ұрпақтың таңдаулы өкілдері қатысты. Орта ғасырларда адамзат білімінің молайып, ақыл-парасатының жетілуіне орасан зор еңбек сіңірген ғұламалардың бірі Қазақстан топырағынан шыққан данышнан перзент Әбу Насыр Әл - Фараби (870950) болды.

Әбу Насыр Әл Фараби дүниежүзілік мәдениет пен білімнің Аристотельден кейінгі «екінші ұстаз» және «Шығыстың Аристотельі» - атанған данышпан, философ, энциклопедист ғалым.

Толық есімі - Әбу Насыр Мұхамед ибн Мұхамед Узалағ ибн Тархан. Негізі түрік. Әкесі қолбасшы. Әл Фараби Түркістан өлкесіндегі Фараб жеріндегі туылған. Сол уақыттағы ғұламалар мен ойшылдардың салтына сәйкес ол кісі Әл Фараби деп танылып кеткен.

Әл Фарабидің өмірін екі кезеңге бөлсек болады. Бірінші 50 жасқа дейінгі өмірі, екіншісі кәміл адам болып, ақыл ойы даналықпен парасатқа толған кезеңі. Ол кісі жаңалыққа, білімге, көзге көрінбейтін ғайыпты зерттеп білуге құштар еді. Білім мен мәдениеттің ордасы болған Бағдатқа 30 жасар жігіттің білім іздеп кетуіне де негізгі себеп еді. Бұл жерде Әл Фараби мантық, философия және өзге де ғылымдардың шыңына жеткен ұлы ұстаз даналардан 20 жылдай ғылым оқып үйренеді.

Фарабиді зерттеуде түрік ғалымдары да біраз жұмыстар жүргізуде. Олар 1950 жылы Фарабидің қайтыс болуының 1000 жылдығн атап өтті. Түркия оқымыстылары Фараби еңбектерінің едәуір бөлігінің арабша текстерін түріше, кейде ағылшынша аудармасымен қоса жариялады кейбір кітаптарына ғылыми зерттеу жүргізді.

Фараби мұраларын түгел зерттеліп, болды деуге болмайды. Қайта, зерттелген сайын бұрын белгісіз көп мәселелер туындап келеді. Қазіргі кезде Фараби мұрасын жүйелі түрде зерттеу мәселесі Фарабитану ғылымының қажеттігін күн тәрбітібіне қойып отыр. Советтің көрнекті ғылым тарихшысы В. П. Зубов 1963 жылы шыққан «Аристотель» деген кітабында бұл тұрғыда былай дейді: «Фарабидің орасан бай ғылыми мұрасы қазіргі кезге дейін мардымды түрде зерттелмей отыр. Аристотельдің логикасын тереңдету және грек ойшылының саяси идеяларын дамыту оның есімімен тығыз байланысты».

1968 жылы Қазақ ССР Ғылым академиясының жанынан құрылған Фарабитану тобы өткен мерзім ішінде бұл салада біраз жұмыстар істеді. Орыс және қазақ тілдерінде Фарабидің математикалық және философиялық трактарының екі жинағы әзірленіп баспаға берілді. Қазір бұл топ өзінің жұмысын бір-бірімен тығыз байланысты екі бағытта одан әрі жүргізуде. Ең алдымен Фарабидің физика - математика және басқа жаратылыстану ғылымдары туралы еңбектерін жинап, зерттеп, бастыру көзделді. Екінші бағыт Фарабидің философия, логика және басқа қоғамдық ғылымдар бойынша жазылған трактаттарын жинап, зерттеп жарыққа шығару.

Білімге құмар жас Отырар медресесін бітірген соң, ондағы аса бай кітапханада өз бетінше білімін одан әрі толықтырады. Барлық қол жазба қорын оқып бітіргеннен кейін сол кездегі аса ірі мәдениет орталығы Бағдад қаласына барады. Онда Аристотель, Евклид, Птоломей еңбектерін оқып үйренді. Әбу-Насыр Әл - Фараби ғылым мен өнердің барлық саласында еңбек еткен ғұлама. 150-ден астам ғылыми еңбек жазған, сонымен қатар ол әр түрлі аспаптарда тамаша орындаушы, ақын болған. Ұлы ғұлама ұзақ уақыт шет елде жүрсе де өзінің туған жері Отырарды есінен шығармаған.

Әл - Фарабидің ғылым саласында жазған еңбегінің қолжазбасы Өзбекстан Республикасы Шығыстану институның қол жазба қорында сақталған. Оның «Ғылымдардың шығуы», «Ғылымдар тізбегі» атты еңбектерінде табиғаттану мәселелеріне ерекше көңіл бөлінген. Географиялық құбылыстарды математикалық жолмен түсіндіріп, күн сағатын жасаған. Күн мен айдың тұтылу ұзақтығын есептеп шығарған. Ерте кезден қазақ елі Жетіқарақшы, Темірқазық Үркер жұлдыздар тобын «түн сағаты» ретінде пайдаланса, күндізгі уақытта «күн сағаты» арқылы айыратын болған.

Әл - Фарабидің «Күн сағатында» күн сәулесі сызық, ал жер шарын сфера ретінде алып, сол арқылы шеңберлік градусты өлшеп, сағат мезгілін дәл есептеп шығарған.

Әл - Фараби есімі дүние жүзіне мәдениеті мен ғылымы тарихынан берік орын алады. Фарабидің Кайр, Бейрут, Хайдарабад, Анкара, Берлин, Лондон қалаларында араб тілінде басылып шыққан қолжазба еңбектері Братислав мұражайында сақтаулы. Фарабидің еңбектерінің 7 томы аударылып басылып шықты.

Осы кезде баршамызға мәлім сан-салалы ғылым тарауларының әрқайсысының басып өткен жолы, ұзынды-қысқалы жасалу тарихы бар. Бұл тарихты білудің тек қана біздің ой-өрісімізді кеңейтіп, дүниетануда дұрыс көзқарас калыптастырып, жалпы мәдениетімзді арттыру кәдесіне жарап қана қоймай, қазір және болашақта жаңа ғылымдар жасауда үлкен қолқабыс тигізері сөзсіз. Сондықтан да ежелгі ғұламалар «Ғылымның көзін білмей, өзін білмей-сің» деп бекер айтпаған.

1. 1. Фарабидің ғылым жасау әдісі.

Қай ғылымды алсақ та, сайып келгеде, оның түп көзі ұзаққа созылған халықтың практикасына, қоғамның мұқтаждығын өтеу жөніндегі күрес-әрекетіне тіреледі. Астрономия, математика, география сияқты аса көне ғылымдар тарихы осыны растайды.

Алайда ерте ме, кеш пе, дамудың белгілі бір жүйесінде күнделікті практика, бақылау, тәжірибе жүзінде жинақталған білім дағдыларды жинақтап, іріктеп, сұрыптап бір жүйеге келтіру қажеттігі туады да, мұны іс жүзінде жүзеге асыратын (кейде дұры, кейде теріс болса да) кемеңгер оқымыстылар тарихқа келеді. Бұлар ертедегі гректерден шыққан Пифагор, Аристотель Герадот, Евклид, Архимед, Птолемей т. б. Жаңа заманда шыққан Коперник, Галилей, Декарт, Ньютон, Лобачевский, Эйнштейн осы санаттағы оқымыстылар.

Ғылым жасау мәселелері орта ғасырлардағы шығыс кемеңгер ойшылдарын да толғандырған. Алайда ғылым мен мәдениет тек европа топырағында туып, өркендеді деген қате көзқарастағы ғылым тарихшылары кейінгі кезге дейін мәдениет тарихындағы бұл кезеңге менсініңкіремей, сыңаржақ қарап келді. Сондықтан да болар, ғылым жасау саласындағы орасан зор маңызы болған шығыс ғалымдарының жаңалықтары орынсыз ұмытылып, төмендетіліп келді.

Міне, осындай тиісті бағасын ала алмай келгендердің ішінде Әбу Насыр Әл - Фараби де бар.

Фарабиден қалған аса кесек туынды «Музыканың ұлы кітабын» зерттеу, талдау барысында біз Фарабидің теориялық ғылым жасау жөніндегі үлкен сындарлы ілім жасағандығының куәсі болдық.

Бұл туралы Фараби кітабының алғы сөзінде былай бастайды «Қандай ғылым болсын, оның теориясына жетік болу үшін үш түрлі шарт керек: ғылымның барлық түпкі негіздерін принциптерін білу керек; сол принциптерден осы ғылымға жататын қажетті қорытындыларды, салдарларды шығара білу керек, осы ғылым жайлы бұрын - соңды айтылған пікірлерді талдап, түзете білу керек.

Осы шарттар негізінде және гректердің, әсіресе Аристотельдің ғылми мұраларын сын елегінен өткізіп, өзіне дейінгі философия мен бүкіл жаратылыстану ғылымдарының жетістіктерін басшылыққа ала отырып, Фараби музы-ка теориясын қайта жасап шыққан. Айта кетерлік нәрсе, музыка негіздері ол тұста физика - математика ғылымдары қатарына қосылатын. Фараби көбінесе музыка ғылымы жайлы айтқанмен, оның көптеген идеялары басқа теооиялық ғылымдарға да тікелей қатысы бар Мұның өзі де кітаптің әр жерінде ескертіп отырады.

Фараби өзінің әдісін, ең әуелі музыка ғылымының алғашқы принциптерін, негіздерін ашуға жұмсайды. Оның пікірі бойынша бұл негіздер үш топқа бөлнеді. Олар: халықтық ұзаққа созылған музыкалық практикасының, дәстүрінің кеткен принциптері; миына, сана сезіміне о бастан сіңіп кеткен принцптер; басқа ғылымдардан (әсіресе физика-математика, т. б. ) ауысатын принциптер; тікелей тәжірибеден алатын принциптер.

Бұл туралы ұлы ұстаздың өз сөзімен айтсақ; « . . . кейбір негіздері біздің инстинктке жататын, кейбіреулері басқа ғылымдарда түсіндірілетін, үшіншілері біз бұдан бұрын түсіндіріп кеткен тәсіл мен тәжірибеден шығатын өнер мен ғылымның түрлері бар Мұнда ол Аристотельдің «Екінші аналитика» атты еңбегінде тұжырымдалған қағидаларға сүйене отырып, индукция әдісін қолданады. Ол жалпы тану, білу әрекетінде тікелей түйсікке, тәжірибеге үлкен мән береді. Ол бұл туралы былай дейді: «Алайда музыка теориясының негізгі принциптерін тек түйсік, тәжірибе арқылы білуге болады. Екінші жағынан, табиғи гармониялық мәндерді сезіну тәжірибеге сайма-сай болмайды; керісінше, жасанды жолмен шығарылған музыкалық мәндерді сезіну бізге тиянақты, толық кемел тәжірибе алуға мүмкіндік береді . . . Қайда болса да, тәжірибе жүзеге асырылғаннан кейін ол мүмкіндік болады, сондықтан бұдан практикалық музыка тәжірибесі ой қорытындысына сүйенетін теориялық музыка тәжірибесінен міндетті түрде анағұрлым бұрын пайда болады деген қорытынды шығады».

Фарабидің әдісі бойынша ғылми теорияны жасаудағы екінші кезең тағайындалған принциптерден дұрыс қорытындылар, салдарлар шығара білу, екінші сөзбен айтқанда жасалған фундаментке сай теорияның зәулім сарайын құрастыру. Мұнда ол дедукция әдісін қолданады, логикалық және математикалық қатаң әдістірге сүйенеді. Фараби былай дейді: «Біз индуктивтік әдіспен барлап баратын нәрселер басқа емес, болмстың принциптері болып табылады, олардан принциптерге көшу ол салдарлардан түп негізге көшу болып шығады, міне, нақ осыны кейбір логиктер индуктивтік жол деп атап жүр. Ал түп негізден салдарға көшуді олар дедуктивтік жол дейді.

Мұндай көшулер қалай және қанша түрде болатынын айтатын жер бұл еңбек емес. Кейбір. нәрселердің алғашқы принциптері, яғни бастапқы элементтері мәлімсіз болған кезде біз индукция әдісін қолданамыз; сонан соң бұл принциптерді анықтап алғаннан кейін олардан бірсыпыра қорытынды жасаймыз, яғни дедукция әдісі арқылы салдарлар шығарамыз».

Фарабиге дейінгі «ғылым пайғамбарлары» (Аристотельдің өзін қоса) теорияны эксперимент, тәжірибе арқылы тексеру, жөндеу мәселесін шешпек түгіл мардымды түрде айтқан да емес.

Фараби музыка теориясының мазмұнын баяндауда анализ және синтез әдістерін ұштастырып шебер пайдаланады. Музыка ғылымына керекті барлық мағдұматтарды келтіргеннен кейін ол: «Біз осы уақытқа дейін анализ әдісін пайдаландық. Музыка өнерін өз мәнінде ұғыну үшін синтез әдісін де пайдаланбақшымыз. Анализ бойынша біз элементтерді өзімізге белгілі мәлім ретпен орналастырамыз, ал, синтез оларды шын мәнінде болу ретімен орналастырады. »

Фараби ғылыми шындыққа келгенде ешбір үлкен беделге бас имеуі де ғылми этикадағы үлкен жаңалық. Тіпті Фарабиден көп кейін өмір сүрген орта ғасырлар мен жаңа заман ғалымдарының өзі мұндай ғылми қайсарлық жасай алмаған. Европада жаңа ғылым күні өткен кертартпа «пәленше айтыпты» деген қате пікірлерді мансұқ етіп, теріске шығару барысында пайда болды. Фарабиді бұл тұрғыдан да ескінің көзінен гөрі жаңаның басшысы деуіміз жөн.

Фарабидің әдісіне ұқсас ғылми зерттеу әдісі кейін Европада ұлы итальян ойшысы Леонардо да Винчи мен жаңа физиканы жасаушылардың бірі Галилео Галилейде (15641642) кездеседі. Мәселен, Галилейдің динамика заңдарын ашудағы қолданған ғылми әдісінің, қысқаша мәнісі мынау: ең әуелі, бақылау мен тәжірибелерге сүйене отырып, белгілібір гипотезалар, қағидалар белгілене-ді, сонан соң осылар негізінде математикалық және логикалық салдарлар, заңдылықтар тағайындалады; ең ақырында табылған фактілер эксперименттер жасау жолымен тексеріледі.

Бұл жерде Европа оқымыстылары белгілі түрде Фаиабидің идеяларын пайдаланды ма деген заңды сұрақ туады, Мәселенің зерттелуінің қазіргі жағдайда бұл сауалға тікелей жауап айту қиын. Дегенімен мұндай сабақтастық бар деп айтуға әбден негіз бар. Өйткені ХІІ-ХІІІ ғасырлардың өзінде-ақ Фарабидің көп еңбегі латын және ескі еврей тілдеріне аударылып, Фарабидің есімі «Алфарабиус» деген лақаппен Европпада ғылыми жұртшылыққа кеңінен мәлім болған. Атақты Роджер Бэкон мен оның ұстазы Гроссетест де ғылыми білімнің тәжірибелік эксперименттік негіздері жайлы Фарабидің қағидасын сөзбе сөз дерлік қайталады.

Ал Леонардо да Винчи Фарабидің геометриялық трактаттарында қарастырылған көптеген салу есептерін қайтадын қарастыруы да тегін емес сияқты.

Қалай болғанда да Фарабидің ғылым жасау әдісі орта ғасырлардағы ең үлкен ғылыми табыстардың қатарына жатады. Бұл факт Фарабидің кемеңгерінің, ойшыл-білімпаздығының тағы бір соны қырын танытады.

Ғылымның даму тарихында жинақталған білім қорларын сұрыптап, реттеп белгілі бір жүйеге салу тәртібі ежелден бар. Мұндай әрекеттер бір жағынан, ғылымдағы бар жоқты айқын сезіп, оны кемелдендіруге, дамытып, толықтыруға итермелесе, екінші жағынан, ғылымның өзін түсінуді, түсіндіруді жеңілдетіп отырған. Міне, осылай білімдердің белгілі бір жүйемен баяндалған жиынтығы энциклопедиялар жасау дәстүрі пайда болған. Мұның ертеректегі мысалы ретінде Аристотельдің осы саладағы еңбетерін атауға болады. Орта ғасырлар заманында да әр түрлі үлгіде жазылған көптеген энциклопедиялар дүниеге келген.

Бабамыз Фараби бұл тұрғыда да қарап қалмай, өзінің ең атақты шығармаларының бірі «Ғылымдар энциклопедиясы» деп аталатын трактатын жазған. Фарабидің бұл еңбегінің ғылым тарихындағы алатын орны ерекше үлкен. Бұл трактат «Ғылымдар энциклопедиясы», «Ғылымдар реті», «Ғылымдар классификациясы» т. б. аттармен Шығыс пен Батыс елдерінде өте ертеде ақ мәлім болып, онда көп ғұламалар тәлім алды.

Қазақ ССР Ғылым академиясының Философия және право институты жанынан құрылған Фарабитану тобы Фарабидің «Энциклопедиясын» арабша нұсқасынаң тұңғыш рет орыс және қазақ тіліне аударды, Фараби трактатқа жазған кіріспесінде бұл еңбекті жазудағы мақсаты жөнінен былай дейді: «Бұл кітапта біз белгілі ғылымдардың әрқайсысын дара-дара саралап, мазмұнын толық баяндауды көздедік; сонымен қатар ол ғылымдардың бөліктері болса, оларды да атап, мазмұнын келтірмекшіміз.

Бұл кітап мынадай бес тараудан тұрады:

1) тіл білімі және оның тараулары; 2) логика және оның тараулары; 3) математика, яғни арифметика, геометрия, оптика, математикалық астрономия, музыка, статика, айла-әрекет жөнінде ғылым (механика) ; 4) физика және оның тараулары, метафизика және оның тараулары; 5) азаматтық ғылым және оның тараулары, заң ғылымы және қалам. Бұл кітапта қамтылған нәрселердің бар-лығы да пайдалы деп білеміз, өйткені егер кімде-кім осы ғылымдардың кейбіреуін терең зерттеп үйренбекші болса, ол құрғақ жоба, соқыр сезіммен емес, білікті және саналы турде алдын ала нені, не үшін үйренбекші екендігін, одан қандай пайда, абырой, атақ алатынын біліп отырады».

Фарабидің «Ғылымдар энциклопедйясының» мазмұнын қысқаша айта кетейік. Бұл Фарабидің ғылымдар жөніндегі өз жетістікіерін түсіну үшін ғана емес, сонымен қатар бұл сол замандағы ғылым деңгейін бағалауға үлкен мүмкіндік береді.

1. 2. Әбу Насыр Әл Фарабидің география және астрономия ғылымдарына арналған еңбектері.

Ұлы ұстаздың осы кезге дейінгі зерттелінбеген немесе жете зерттелінбей жүрген еңбектері көп. Солардың бірі «Жұлдыз бойынша болжаулардың қайсысы теріс» деп аталатын әйгілі трактаты. Бұл еңбекті өткен ғасырдың аяғында неміс арабисі Диетеричи неміс тіліне аударғанмен ол әлі күнге дейін ғылми түрде жан-жақты талданбай, байыпты зерттелмей, ғылым тарихынан өз бағасын ала алмай келді.

Біз бұл олқылықтың аз да болса орнын толтыру мақсатымен Фарабидің осы трактатын қайта қарап, қазіргі күнгі ғылым тұрғысынан талдап шығуға тиісті болдық. Ол үшін ең әуелі еңбекті араб тілінен орыс және қазақ тілдеріне аудардық. Аударма Каирда 1907 жылы. жарық көрген «Әбунасыр Фарабидің шығармалар жинағы» деп аталатын кітаптағы нұсқа бойынша жасалды.

Фараби көп еңбектері сияқты бұл трактатын да өзімен замандас ғалымдардың қолқасы бойынша солардың астро-номия ғылымының негізі жөніндегі шеше алмай қойған мәселелеріне жауап ретінде жазған. Данышпан ғалымының түпкі мақсаты сол тұстағы философия, логика, жаратылыстану ғылымдары жетістіктері негізінде аспан жөніндегі ғылымда не дұрыс, не теріс екенін ажыратып беруді көздеген. Бұл Фарабиге дейін ешкім толық шеше алмаған, талайдың басын қатырған қиын да маңызды ғылми философиялық ірі проблема болатын. Фараби осы проблеманы шешу үшін ол сол кездегі ғылым мен философиядағы көкейтесті көп мәселелер туралы пікір айтуға тиіс болады. Олардың әрқайсысының ғылым үшін маңызы үлкен.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.