АСТАНА — ҚАЗАҚСТАННЫҢ САЯСИ ЕРІК-ЖІГЕРІНІҢ НЫШАНЫ ТУРАЛЫ

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

АСТАНА — ҚАЗАҚСТАННЫҢ САЯСИ ЕРІК-ЖІГЕРІНІҢ НЫШАНЫ
Астана — бұл кең даладағы жай қала ғана емес, саяси ерік-жігер
көрінісінің нышаны . Бұл саяси батыл қадам. Астана шаңырағы әлі де болса
биіктей түспек. Жаңа астананың келешегі бүтіндей XXI ғасырдың еншісінде
жатыр. Ал оның ертеңгі еңсесін көтеретін бүгінгі жас жеткіншектеріміз.
Сарыарқаның сары белінде Қанжығалы қарт Бөгенбай елінде ұлан-байтақ қазақ
жерінің қасиетті орталығында мемлекетіміздің жаңа астанасының бой көтеруі,
жаңа бір мәдени-ғылыми һәм саяси-экономикалық алып ортаның, Отанымыздың
күретамырына қан жүгіртетін, жан бітіретін сәулетті, қуатты орданың дүниеге
келуі, әлбетте, барша жақсылықтардың игіліктердің шоғырлануы.Тарихқа
үңілсек, 1830 жылдың маусым айында Есіл өзені бойындағы Қараөткел тұсында
Астана қаласының алғашқы іргетасы қаланды. 1832 жылы Ақмола ішкі округі
ресми түрде жарияланып, оның округтік аға сұлтаны болып Қоңырқұлжа
Құдаймендіұлы тағайындалды. Ал 1838 жылы Ресей империясының отаршылдық
саясатына қарсылық білдірген жергілікті халықтың көтеріліс деңгейін іле-
шала Кенесары Қасымұлы Ақмола бекінісін алу үшін патша әскерлеріне қарсы
алғаш шабуыл жасады.Сөздікке жүгініп, парсы түбірінен қазақша түсінігін
іздейтін болсақ, астана — табалдырық, босаға, кіре беріс, сарайдың қақпасы,
салтанатты орда есігі деген ұғымдарды білдірнді. Парсыша үндестігі астан
(асетан) деп келеді. Келе-келе қазақта жұрт бас қосар орын, халық жиналып
ақылдасар жер, ел ағалары байлам-бәтуа айтар орталық мәніне ие болғанға
ұқсайды
Өйткені Махамбет ақынның:
Астана жұртын айналған
Атына тұрман болсам деп
Жұртына құрбан босам деп,
келетін Исатайды арқаландырар жырында астана деп ауыл-аймақ, ел-жұртын
айтқан.Шығыс халықтарының өмірінде бір кезде араб, парсы тілдерінің ықпалы
Еуропа үшін латын, француз тілдері атқарған қызметпен барабар болды.
Сондықтан қазақ тілінің бірқатар ғылыми, саяси, тұрмыстық ұғымдары әу баста
осы тілдерден еншіленуі заңдылық. Алтын Орда тұсында билеушілер тағы
орналасқан орталықтарыңыз парсының сарай сөзімен аталды. Сол кездегі Сарай-
Батый, Сарай-Берке қалалары Еділ жағалауындағы осы есімдес хандар басқарған
астаналарымыз еді. Яғни Батый мен берке мемлекетінің орталығы екені
тарихтан белгілі. Жайық бойындағы Сарайшық (яғни, кіші Сарай), Қырымдағы
Бақшасарай, Балқандағы сарай (еуропалықтар Сараево дейді) — осының бәрі
сән-салтанаты асқан мекен деген парсы сөзі.
Елімізді шыңғыс әулеті билеген заманда орталық деген мағына бірте-
бірте моңғол мен түрік халықтарының әскери-әкімшілік аймағы ұғымын
білдіретін орда сөзімен алмаса бастады. Оның соңғы жұрнағы — Бөкей
хандығының астанасы болған, бүгінгі таңда атауы сақталған Орда қаласы.Парсы
тілінде мекен, жер, ел дегенді білдіретін стан сөзі де бүгінгі Қазақстан
аумағына сол тұста деген. Түркі тектес халықтардың киелі астанасы Түркістан
аталуы, бір қиырымыздың Моғолстан екені бұған дәлел. Сол кездегі ғылыми-
тарихи әдебиетте түркі халықтары мекендеген өлкеге орай стан түбірінің
кеңінен қолданылуы нәтижесінде кейіннен қазақ тілінде астана сөзі
қалыптасқан деген болжам қисынсыз көрінбес. Аудармалары сәл алшақтау
болғанымен, стан мен астана (астан) түбірлерінің мағына ортақтығы бүгінгі
парсы елінің өз мысалынан аңғарылып тұр. Иранда әкімшілік бөліністер остан
аталып, аймақтарының дені Систан, Белужстан, Лорестан, Хұзестан болып
келеді.Сарай. Орда. Астана! Билік орталығын білдіретін осынау ежелгі
атауларды қазақ халқы мәңгіге еншілеп, мағыналас ұғымда қолдануының өзі
тарихтың тамаша сыйы емес пе! Сарайдың ордаға орын беруі ұлы оқиғаларға
байланысты үрдіс. Ал орданың кешегі жиырмасыншы жылдары астана мағынасына
айналуы тым тез—бір жылда, тіпті бір күнде болған оқиға деген болжамға
батылдық жасағалы отырмыз.
1925 жылдың сәуірінде Қазақстанның орталығын Орынбордан Ақмешітке
көшіру туралы шешім қабылданды. Орынбор алты жыл бойы әуелі Қазревкомның,
кейіннен Қазақ АССР-інің үкімет органдары орналасқан қала болғанымен, ел
астанасы деп ресми атала қойған жоқ. Сол кездің құжаттарынан, баспасөзі мен
әдебиетінен астана деген атуды кездестіре қоймаймыз. Ал Ақмешітті Қазақ
елінің шын орталығы ету жөнінде ұйғарым алынғанда, кеңестік республика
астанасының атауында мешіт сөзінің тұруы сол кездің идеологиясымен үйлесе
қоймағаны анық. Орталық ұғымындағы орда сөзінің кәдеге асқаны сонда.
Революция символы қызыл сөзімен кірігіп, Қызылорда атаулы қала пайда болды.
Алайда, бір қиындығы ендігі жерде Қазақстанның ордасы Қызылорда деген
қосарлы тіркес тұрақты қолданылуы тиіс еді. Орталық ұғымына синоним
боларлықтай тың сөз қажет еді. Зиялы азаматтар осылайша халық жадында , жыр-
толғауларда айтылатын ежелгі астана сөзіне таңдау жасағаны аңғарылады. Жаңа
ұғымның жұртқа әлі тосын екені Бейімбет Майлиннің 1925 жылдың 8 маусымында
жазған Астана өлеңінен де аңғарылып тұр.
Кәрі-жасы, бәрінің де
Айтатыны — астана!
Ел көгерген астанасы
Осы ма, әлде басқа ма?
Мен астанаң, мен ордаңмын!
Мұнда түгел тілегің...
Ел ордасы—астанасы,
Шаш нұрыңды әлемге!
Білім туын қолыңа ұстап,
Тұтқа болшы бар елге!..
1929 жылы астана Алматыға қоныс аударғанда Ілияс Жансүгіров Жаңа
астана атты очерк жазып: Алматыға Қазақстан орталығы көшіп келді.
Алматы—астана болды. Қазақстан ортасы—ордасына орнықты. Қазақстан
еңбекшілерінің ұйтқысы—орталық, өкімет мекемелері басты ұйымдар жаңа
қонысына ірге тепті деп қуанды. Қазақстан орталығы, Қазақстан ортасы,
ордасы деген түсініктерді Ілияс та астана сөзімен жарыстыра қолданады. Бір
кездегі сарай, орда, астана сөздерінің елдің қоғамдық саяси өміріне, тарихи
кезеңдеріне байланысты мәні, атқарар жүгі алмасып отырған тәжірибеге
сүйенсек, астана енді қала атауына түпкілікті ауысып, ол ұғымның қызметін
басқа балама атқаруы тиіс. Мыңжылдық қолданбасы бар, бір кездерде осы
мағынаны білдірген орда атауының елорда түрінде қайта оралуы бүгінгі
Астанамызға шартты құбылыс.
Елорданы Алматыдан Астанаға көшіру тәуелсіз мемлекеттің алғашқы
стратегиялық шешімдердің қатарында тұр.Бұл мәселені Президент Н. Назарбаев
тұңғыш рет 1992 жылы көтерген болатын. Жоғарғы кеңестің елорданы көшіру
туралы шешімі елдің аса маңызды оқиғалары хронологиясында 1994 жылғы 6
шілде болып белгіленді.1998 жылғы 6 мамырға дейін Ақмола деп аталған
Астана, Президенттің Жарлығымен 1997 жылғы 10 желтоқсанда Қазақстан
Республикасының елордасы деп жарияланды. 1998 жылғы 10 шілдеде Қазақстанның
жаңа елордасы—Астананың халықаралық тұсауы кесілді. 1999 жылы Астанаға
ЮНЕСКО-ның Бейбітшілік қаласы деген наградасы берілді. Бұл атақ қысқа
мерзім ішінде әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени дамуда неғұрлым
әсерлі әрі қуатты өсуге, тұрақты этникааралық қатынасты орнықтыруға қол
жеткізе алған ғаламшардың жас қалаларына беріледі. Бразилияда өткізілген
бұл конкурста, Астана барлық өлшемдер бойынша әлемнің әр түрлі елдерінің он
екі қаласын басып озды. Астана өте серпінді дамуда. Елорда көшірілген
кезден бастап қала экономикасына салынған инвестиция көлемі 3,5 млрд.
доллардан асты. 2007 жылға дейін Астананың құрылысына 238,6 миллиард теңге
көлемінде қаражат жұмсау жоспарлануда.Астананың ойдағыдай дамып келе
жатқанының белдгілерін оның халқының жедел өсуінен байқауға болады.
Елорданы көшіру жарияланған жылы мұнда не барі 225 мың адам тұратын. 2004
жылы елорда тұрғындарының саны екі есе өсіп, жарты миллионнан асып
кетті.1998 жылы Астана еркін экономикалық аймақтың WEPSA халықаралық
қауымдастығына кірді. Әлемнің 15 қаласы Қазақстан елордасының бауырлас
қалалары болып табылады, олардың арасында Мәскеу, Берлин, Будапешт,
Варшава, Минск, Киев, Анкара, Рига, Бангкок және басқалары бар. Бүгінде
Астана тәуелсіз Қазақстанның елордасы ретінде әлемнің саяси картасында
берік орнықты. Қазақстан егемендік алғалы бері бірінші рет астанасының
орнын ауыстыруда тұрғылықты халықтың мүддесін ескере отырып, дербес шешім
қабылдады. Осы іспеттес оқиғалар өмірдің өзі халық пен үкіметінен маңызды
шешім қабылдауын талап еткен жағдайларда іске асып жатады. Ресей,
Нидерландия Германия, Пәкстан, Түркия, Бразилия және тағы басқа елдердің
астана ауыстырудағы тәжірибелерін мысал ретінде келтіруге болады.Ұлы
Ататүріктің жаңа демократиялық Түркия астанасын елдің орталығы Анкара
қаласына ауыстыруы тегін шешім емес. Осман империясының құлаған әкімшілік
орталығы Ыстамбұл сол бір тарихи кезеңде жаңа талапқа сай келмей, бұрынғы
режимнің қайта орнау қаупін туғызды. Болашақ астана ретінде Анкара қаласы
түрік мемлекетінің негізін қалап, ғасырлар бойы ұлт бірлігін сақтап ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.