Тәуекел хан (1582-1598 ж.ж. билік құрған)

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Тәуекел хан
(1582-1598 ж.ж. билік құрған)

XVI ғасырдың 90-жылдарынан XVII ғасырдың басына дейінгі Қазақ
хандығының тарихы Шығайдың Абдаллахқа өтіп кетуі, Тәуекелдің одан қалуы,
қазақ сұлтандары қатысқан 1588-жылғы Ташкент көтерілісі, 1594-1595
жылдардағы Тәуекел Түркістанды, Ташкентті, Ферғананы, Самарқандты басып
алған кездегі соғыс оқиғалары сияқты деректермен белгілі. Бұл аймақтардың
Қазақ хандығы құрамына қосылуының тарихи маңызы зор болды, бір тарихи
кезеңнің екіншісімен алмасуын көрсетті. Бұл оқиғалар тек қазақ хандығына
ғана емес, шайбанилік мемлекеттерге де елеулі ықпал жасады, өйткені Орта
Азиядағы әулеттер ауысуының солармен тікелей байланысы болды.

1582 жылы Шығай хан өлгеннен кейін Тәуекел хан болды. Абдаллахқа
вассалдық тәуелділік оның кезінде де сақталып қалды. Бірақ 1582 жылдың бас
кезінде-ақ Әндіжан мен Ферғанаға жорықтан қайтып келе жатқанда Тәуекел
өзіне ханның теріс ниетінен күдіктеніп, оны тастап, өзінің Дешті Қыпшағына
кетіп қалды делінген дерек те бар.

Тәуекелді осындай қадам жасауға итермелеген себептер деректемелерде
түсіндірілгенімен бірсыпыра пікір айтуға болады.

... Тәуекел Сыр өңірінің қалалары үшін күресті бастап, 1586 жылы
Ташкентті алуға әрекет жасайды. Абдаллах ханның әскерлері оңтүстікте
шоғырланғанын біліп, Тәуекел Мауараннахрдың солтүстік аймақтарына
шабуылдайды. Оның шабуылы Түркістан, Ташкент, тіпті Самарқанд сияқты
қалаларды талқандады, Тәуекел шайқасқа түспей, асығыс шегініп кетті.
Сөйтіп, Тәуекелдің Ташкентті алуға жасаған алғашқы әрекеті сәтсіз аяқталды.

Ташкент өңірінде болған 1588 жылғы көтеріліс сол кезіндегі қазақ халқы
тарихындағы маңызды оқиғалар қатарына жатады. Ол жөнінде Хафиз Тыныштың
Шараф-наме – ий шахи және Мукимидің Зафар - наме деген еңбектерінде
қызықты мәліметтер мен жағдаяттар келтірілген. Ташкент көтерілісіне
зерттеушілер осы кезге дейін назар аудармай келді, ал ол Орта Азия –
Қазақстан аймағындағы тарихтың дамуына едәуір дәрежеде ықпал еткен еді.

Сол кезде қазақ сұлтандары Сауран билеушісі Ишанкелді аутаршы мен
Наурыз би құсшының өздеріне қакүнемдік жасауға дайындалып жатқанын біліп,
өзбек әскеріне қарсы аттанды. Алайда бұл күресте Ишанкелді би жеңіп, қазақ
сұлтандары мен бүлікші әмірлері жеңіліс тапты. Үш айға жуық уақытқа
созылып, әскери бүлік сипатында болған көтеріліс осылай аяқталды.
Көтеріліске бүлікші әмірлермен және қазақ сұлтандарымен қатар көшпелі
тайпалар да қатысты. 1588 жылғы оқиғалар содан кейінгі 1598-1599 жылдардағы
оқиғалардың, атап айтқанда, Шайбани әулетін Аштархани әулетінің алмастыруы
сияқты елеулі оқиғаның алғы шарты болды.

Сонау 1585 жылы-ақ Абдаллахқа дербес қарсы шыққан Тәуекел бұл
көтеріліске қатысқан жоқ. Ол жеңген жағдайда өзіне айтарлықтай пайда
келтіретін болса да, басқа қазақ сұлтандары жүргізген бұл күреске
қосылмады. Тәуекел 1582 жылдың аяғында Абдаллахтан кеткеннен кейін оның
жоғарғы билік үшін ұзақ уақыт табан тіресе күресуіне тура келді. 1596 жылы
оның хан атағы болғанымен, алайда ол осы заңды негізге алмаған еді.
Тәуекелдің сол жылғы Ташкентті шабуын суреттей келіп, Ескендір Мұңшының өзі
де өзіне хан атағын алған қазақ Тәуекел сұлтан сансыз көп әскермен
Ташкентке жақындап келді деп хабарлайды. Бұдан Тәуекелдің хан жағдайын
1586 және 1594 жылдар арасында жүргізілген ұзақ та табанды күрес
нәтижесінде жеңіп алғаны, оның содан кейін Мәскеумен қатынастар жасау
кезінде нағыз хан ретінде әрекет еткені анық болады.

1594 жылы Тәуекел өзін бодандығына қабылдауды өтініп, Федор патшаға
Құл-Мұхамедті елші етіп жіберді.

Қазақ елшілері орыс патшасына Қазақ хандығының жайы туралы бірқатар
қызықты мәліметтер жеткізді. Мәселен, Құл-Мұхамед былай деп хабарлаған: Ал
қазір Бұхара патшасымен уақытша татумыз, ал ноғайлармен бауырлардай
татумыз, Тинехматтың балаларымен де, ұрыс тұқымымен де ала-бөтен емеспіз.
Бұл елшілік туралы істе Тәуекел хан қазақ және қалмақ патшасы деп те
аталған, бұдан оған Орталық және Солтүстік Қазақсстанды мекендеген
қазақтарға жақын көшіп-қонып жүрген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.