Заңды тұлғалар ұғымы, атауы, тұрған жерi мен тұлғаның органдары, олардың құқық қабілеттіліктері
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ОРЫНДАЛУ ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ...
I. Азамат. Азаматтың есiмi, тұрғылықты жері және заңды мекенжайы, мүлiктiк
жауапкершiлiгi мен әрекет қабілеттілігі
I.II. Кәмелетке толмаған адамды толығымен әрекетке қабілетті деп
жариялау (эмансипация)
I.III. Азаматтың әрекет қабiлеттiлiгiн шектеу
II. Заңды тұлғалар: ұғымы, атауы, тұрған жерi мен тұлғаның органдары,
олардың құқық қабілеттіліктері
II.I. Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және қайта тiркеу
II.II. Заңды тұлғаның жауапкершiлiгi және заңды тұлғаны тарату
негiздерi
III.I. Шаруашылық серiктестiк
III.II. Толық серiктестiк, олардың құқықтық қабілеттіліктері
III.III. Сенiм (коммандиттiк) серiктестiгi, олардың құқықтық
қабілеттіліктері
III.IV. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк, олардың құқықтық
қабілеттіліктері
V. Акционерлiк қоғам
V.I. Еншiлес және тәуелдi акционерлiк қоғам, олардың құқықтық
қабілеттіліктері
V. II. Өндiрiстiк кооператив, олардың құқықтық қабілеттіліктері
VI. Мемлекеттiк кәсiпорын, олардың құқықтық қабілеттіліктері
VII. Коммерциялық емес ұйымдар
ҚОРЫТЫНДЫ
Қолданылған оқулықтар, нормативтік құқықтық актілер
КІРІСПЕ...
Қазақстан Республикасының азаматтары, басқа мемлекеттердiң азаматтары,
сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар жеке тұлғалар болып ұғынылады. Егер осы
Кодексте басқаша белгiленбесе, бұл тараудың ережелерi барлық жеке
тұлғаларға қолданылады.
Азаматтық құқыққа ие болып, мiндет атқару қабiлетi (азаматтық құқық
қабiлеттiлiгi) барлық азаматтарға бiрдей деп танылады. Азаматтың құқық
қабiлеттiлiгi ол туған кезден басталып қайтыс болған соң тоқтатылады.
Азаматтың Қазақстан Республикасы шегiнде де, одан тыс жерлерде де
мүлiктi, соның iшiнде шетел валютасын меншiктенуге; мүлiктi мұраға алып,
мұраға қалдыруға; республика аумағында еркiн жүрiп-тұруға және тұрғылықты
жер таңдауға; республикадан тыс жерлерге еркiн шығып кетуге және оның
аумағына қайтып оралуға; заң құжаттарында тыйым салынбаған кез келген
қызметпен айналысуға; дербес өзi немесе басқа азаматтармен және заңды
тұлғалармен бiрiгiп заңды тұлғалар құру; заң құжаттарында тыйым салынбаған
кез келген мәмiле жасасып, мiндеттемелерге қатысу; өнертабыстарға, ғылым,
әдебиет және өнер шығармаларына, интеллектуалдық қызметтiң өзге де
туындыларына интеллектуалдық меншiк құқығы болуға; материалдық және
моральдық зиянның орнын толтыруды талап етуге құқығы болады; басқа да
мүлiктiк және жеке құқықтары болады.1
III. Азамат. Азаматтың есiмi, тұрғылықты жері және заңды мекенжайы,
мүлiктiк жауапкершiлiгi мен әрекет қабілеттілігі
Азамат тегі мен есімін, сондай-ақ қалауы бойынша - әкесінің атын қоса
отырып, өз атымен құқықтар мен міндеттер алады және оларды жүзеге асырады.
Заңдар бойынша азаматтардың жасырын түрде құқықтар иеленiп, мiндеттердi
жүзеге асыратын жағдайлары немесе бүркеншiк ат (ойдан шығарылған есiмдi)
пайдаланатын реттерi көзделуi мүмкiн. Азаматтың туған кезде берiлген есiмi,
сондай-ақ есiмiн өзгерту азаматтық хал актiлерiн тiркеу туралы заңдарда
белгiленген тәртiп бойынша тiркелуге тиiс. Азамат өз есiмiн заң
құжаттарында белгiленген тәртiп бойынша өзгертуге құқылы. Есiмiн өзгерту
оның бұрынғы есiмiн, жасырып немесе бүркеншiк атпен алған құқықтары мен
мiндеттерiн тоқтатуға немесе өзгертуге негiз болмайды. Азамат өзiнiң
борышқорлары мен несие берушiлерiне өз есiмiн өзгерткенi туралы хабарлау
үшiн қажеттi шаралар қолдануға мiндеттi және бұл адамдарда оның есiмi
өзгертiлгендiгi туралы мәлiметтер болмауынан туған ықтимал зардаптарға
тәуекел етедi. Есiмiн өзгерткен азамат өзiнiң бұрынғы есiмiне ресiмделген
құжаттарға тиiстi өзгерiстер енгiзiлуiн талап етуге құқылы. Басқа бiр
адамның есiмiмен құқықтар мен мiндеттер иеленуге жол берiлмейдi. Азамат өз
есiмi оның келiсiмiнсiз пайдаланылған жағдайда, оған тыйым салынуын талап
етуге құқылы. Азаматтың есiмiн заңсыз пайдалану нәтижесiнде оған
келтiрiлген зиян АК ережелерiне сәйкес өтелуге тиiс.
Азаматтың есiмi оның абыройына, қадiр-қасиетiне және iскерлiк беделiне
нұқсан келтiретiн әдiстермен немесе сондай нысанда бұрмаланған.
Азамат тұрақты немесе көбiнесе тұратын елдi мекен оның тұрғылықты жерi
деп танылады. Он төрт жасқа толмаған адамдардың немесе қорғаншылықтағы
азаматтардың тұрғылықты жерi олардың ата-анасының, асырап алушыларының
немесе қорғаншыларының тұрғылықты жерi болып танылады. Азаматтың жеке және
заңды тұлғалармен, сондай-ақ мемлекетпен қарым-қатынастарында пайдаланатын
заңды мекенжайы болады. Азаматтың тіркелген жері оның заңды мекенжайы болып
танылады. Азаматтарды тіркеу тәртібін Қазақстан Республикасының Yкіметі
айқындайды.
Азаматтың өз әрекеттерiмен азаматтық құқықтарға ие болуға және оны
жүзеге асыруға, өзi үшiн азаматтық мiндеттер жасап, оларды орындауға
қабiлеттiлiгi (азаматтық әрекет қабiлеттiлiгi) кәмелетке толғанда, яғни он
сегiз жасқа толғаннан кейiн толық көлемiнде пайда болады. Заң құжаттарында
он сегiз жасқа жеткенге дейiн некелесуге рұқсат етiлетiн жағдайда, он сегiз
жасқа толмаған азамат некеге тұрған кезден бастап толық көлемiнде әрекет
қабiлеттiлiгiне ие болады. Егер заң құжаттарында өзгеше белгiленбесе,
барлық азаматтардың әрекет қабiлеттiлiгi тең болады.
Заң құжаттарында көзделген реттер мен тәртiп бойынша болмаса, ешкiмнiң
де құқық қабiлеттiлiгi мен әрекет қабiлеттiлiгiн шектеуге болмайды.
Азаматтардың құқық қабiлеттiлiгi мен әрекет қабiлеттiлiгiн шектеудiң заң
құжаттарында белгiленген шарттары мен тәртiбiнiң немесе олардың кәсiпкерлiк
не өзге де қызметпен айналысу құқығының сақталмауы тиiстi шектеудi
белгiлеген мемлекеттiк немесе өзге де органның құжатын жарамсыз деп тануға
әкелiп соқтырады. Азаматтың құқық қабiлеттiлiгiнен немесе әрекет
қабiлеттiлiгiнен толық немесе iшiнара бас тартуы және құқық қабiлеттiлiгiн
немесе әрекет қабiлеттiлiгiн шектеуге бағытталған басқа да мәмiлелер
жарамсыз болады, бұған мұндай мәмiлелерге заң құжаттарында рұқсат берiлген
реттер қосылмайды.
Азамат өз мiндеттемелерi бойынша өзiне тиесiлi бүкiл мүлiкпен жауап
бередi, бұған заң құжаттарына сәйкес ақы өндiрiп алуға болмайтын мүлiктер
кiрмейдi. Азаматтардың ақы өндiрiп алуға болмайтын мүлкiнiң тiзбесi
Қазақстан Республикасының Азаматтық iс жүргiзу кодексiмен белгiленедi.
14 жастан 18 жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандардың әрекет
қабiлеттiлiгi
1. Он төрт жастан он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар
мәмiлелердi ата-анасының, асырап алушыларының немесе қорғаншыларының
келiсiмiмен жасайды. Мұндай келiсiмнiң нысаны заңдарда кәмелетке
толмағандар жасайтын мәмiле үшiн белгiленген нысанға сай келуге тиiс.
2. Он төрт жастан он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар
өздерiнiң табысына, стипендиясына, өзге де кiрiстерiне және өздерi жасаған
интеллектуалдық меншiк құқығы объектiлерiне өз бетiнше билiк етуге, сондай-
ақ тұрмыстық ұсақ мәмiлелер жасасуға құқылы.
3. Жеткiлiктi негiздер болған жағдайда қорғаншылық және қамқоршылық
органы кәмелетке толмаған адамның өз табысына, стипендиясына, өзге де
кiрiстерiне және өзi жасаған интеллектуалдық меншiк құқығы объектiлерiне өз
бетiнше билiк ету құқығын шектеуi немесе ол құқықтан айыруы мүмкiн.
4. Он төрт жастан он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар осы
баптың ережелерiне сәйкес өздерi жасаған мәмiлелер бойынша дербес жауапты
болады және өздерiнiң әрекеттерiнен келтiрiлген зиян үшiн Азаматтық
Кодекстiң ережелерi бойынша жауап бередi.2,3
I.II. Кәмелетке толмаған адамды толығымен әрекетке қабілетті деп
жариялау (эмансипация)
Жасы он алтыға жеткен кәмелетке толмаған адам, егер ол еңбек шарты
бойынша жұмыс істейтін болса немесе ата-анасының, асырап алушыларының
немесе қамқоршысының келісімімен кәсіпкерлік қызметпен айналысатын болса,
толығымен әрекетке қабілетті деп жариялануы мүмкін. Кәмелетке толмаған
адамды толығымен әрекетке қабілетті деп жариялау (эмансипация) ата-анасының
екеуінің де, асырап алушылардың немесе қамқоршысының келісімімен қорғаншы
және қамқоршы органның шешімі бойынша не ондай келісім болмаған жағдайда
соттың шешімі бойынша жүргізіледі. Эмансипацияланған кәмелетке толмаған
адам, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес ие болу үшін
жас шектеуі белгіленген құқықтар мен міндеттерді қоспағанда, азаматтық
құқықтарға ие болады және міндеттерді (оның ішінде өзінің зиян келтіруі
салдарынан туындаған міндеттемелер бойынша) мойнына алады. Ата-аналар,
асырап алушылар мен қамқоршы эмансипацияланған кәмелетке толмаған адамның
міндеттемелері бойынша жауапты болмайды.
Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандардың әрекет қабiлеттiлiгi
Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар үшiн мәмiлелердi, егер заң
құжаттарында өзгеше көзделмесе, олардың атынан ата-анасы, асырап алушылары
немесе қорғаншылары жасайды. Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар
өздерiнiң жасына лайықты, жасай салып орындалатын тұрмыстық ұсақ
мәмiлелердi өз бетiнше жасауға құқылы.
Қорғаншылық және қамқоршылық органдарының кәмелетке толмағандардың
мәмiле жасауына және кәмелетке толмағандар үшiн мәмiле жасауға келiсiмiЗаң
құжаттарында кәмелетке толмағандардың мәмiле жасауына және кәмелетке
толмағандар үшiн мәмiле жасауға қорғаншылық және қамқоршылық органының
алдын ала келiсiмi талап етiлетiн жағдайлар белгiленуi мүмкiн. Кәмелетке
толмағандар банкiлерге салымдар салуға және өздерi салған салымдарға дербес
билiк етуге құқылы. Он төрт жасқа толмаған кәмелетке толмағандардың атына
басқа бiреудiң салған салымдарына олардың ата-анасы немесе өзге де заңды
өкiлдерi билiк етедi, ал он төрт жасқа толған кәмелетке толмағандар
өздерiнiң атына басқа бiреу салған салымдарға өз бетiнше билiк етедi.
Азаматты әрекет қабiлеттiлiгi жоқ деп тану
1. Жүйке ауруы немесе ақыл-есiнiң кемдiгi салдарынан өз әрекеттерiнiң
мәнiн түсiне алмайтын немесе не iстегенiн бiлмейтiн азаматты сот әрекет
қабiлеттiлiгi жоқ деп тануы мүмкiн, соған байланысты оған қорғаншылық
белгiленедi.
2. Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ деп танылған азаматтың атынан мәмiлелердi
оның қорғаншысы жасайды.
3. Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ адам сауығып кеткен немесе денсаулығы
едәуiр жақсарған жағдайда сот оны әрекет қабiлеттiлiгi бар деп таниды,
бұдан кейiн одан қорғаншылық алынады.
I.III. Азаматтың әрекет қабiлеттiлiгiн шектеу
Спирт iшiмдiктерiне немесе есiрткi заттарға салыну салдарынан өзiнiң
отбасын материалдық жағынан ауыр жағдайға ұшыратқан азаматтың әрекет
қабiлеттiлiгiн сот Қазақстан Республикасының Азаматтық iс жүргiзу
кодексiнде белгiленген тәртiп бойынша шектеуi мүмкiн. Оған қамқоршылық
белгiленедi. Ол тұрмыстық ұсақ мәмiлелердi өз бетiнше жасауға құқылы. Басқа
мәмiлелер жасауды, сондай-ақ табысын, зейнетақысын және өзге де кiрiстерiн
алуды және оларға билiк етудi ол тек қамқоршысының келiсiмiмен ғана жүзеге
асыра алады. Азамат спирт iшiмдiктерiне немесе есiрткi заттарға және
нашақорлыққа салынуды тоқтатқан жағдайда сот оның әрекет қабiлеттiлiгiне
қойылған шектеудiң күшiн жояды. Сот шешiмiнiң негiзiнде азаматқа
белгiленген қамқоршылықтың күшi жойылады.
Азаматты хабар-ошарсыз кеттi деп тану
Егер азаматтың тұрғылықты жерiнде ол туралы бiр жыл бойы деректер
болмаса, мүдделi адамдардың арызы бойынша сот оны хабар-ошарсыз кеттi деп
тануы мүмкiн. Хабар-ошарсыз кеткен азамат туралы соңғы деректер алынған
күндi анықтау мүмкiн болмаған жағдайда жоқ адам туралы соңғы деректер
алынған айдан кейiнгi айдың бiрiншi күнi, ал бұл айды анықтау мүмкiн
болмаған жағдайда келесi жылғы бiрiншi қаңтар хабар-ошарсыз кетудiң
басталған күнi деп есептеледi. Хабар-ошарсыз кеттi деп танылған адамның
мүлкiне сот шешiмiнiң негiзiнде қорғаншылық белгiленедi. Осы мүлiктен хабар-
ошарсыз кеткен адам асырауға мiндеттi адамдарды асырауға қаражат берiледi
және хабар-ошарсыз кеткен адамның салықтар мен басқа да мiндеттемелер
бойынша берешегi өтеледi. Мүдделi адамдардың арызы бойынша қорғаншылық және
қамқоршылық органы мүлiктi сақтау және басқару үшiн хабар-ошарсыз кеткен
адамның тұрған жерi туралы соңғы деректер алынған күннен бастап бiр жыл
өткенге дейiн де қорғаншы тағайындай алады. Хабар-ошарсыз кеттi деп
танылған адам келген немесе оның тұрған жерi белгiлi болған жағдайда сот
оны хабар-ошарсыз кеттi деп тану туралы және оның мүлкiне қорғаншылық
белгiлеу туралы шешiмнiң күшiн жояды.
Азаматты өлдi деп жариялау
Егер азаматтың тұрғылықты жерiнде ол туралы үш жыл бойы деректер
болмаса, ал егер ол өлiм қатерi төнген немесе жазатайым оқиғадан қаза тапты
деп жорамалдауға негiз болатын жағдайларда алты ай бойы хабар-ошарсыз
жоғалып кетсе, мүдделi адамдардың арызы бойынша сот оны өлдi деп жариялауы
мүмкiн. Соғыс қимылдарына байланысты хабар-ошарсыз жоғалып кеткен әскери
қызметшi немесе өзге адам соғыс қимылдары аяқталған күннен бастап кемiнде
екi жыл өткеннен кейiн өлдi деп жариялануы мүмкiн. Өлдi деп жариялау туралы
сот шешiмi заңды күшiне енген күн өлдi деп жарияланған адамның өлген күнi
болып есептеледi. Өлiм қатерi төнген немесе жазатайым оқиғадан қаза тапты
деп жорамалдауға негiз болатын жағдайларда хабар-ошарсыз жоғалып кеткен
адам өлдi деп жарияланған реттерде сот бұл адамның шамамен қаза тапқан
күнiн оның өлген күнi деп тануы мүмкiн. Адамды өлдi деп жариялау туралы
заңды күшiне енген сот шешiмiнiң негiзiнде азаматтық хал актiлерiн жазу
кiтаптарына оның өлгенi туралы жазба жасалады. Бұл жазбаның нәтижелерi де
нақты өлiм туралы жазбаның нәтижелерi сияқты болады.
Өлдi деп жарияланған адамның тiрi оралуынан туындайтын жағдайлар
Өлдi деп жарияланған адам тiрi оралған немесе оның тұрған жерi белгiлi
болған жағдайда сот тиiстi шешiмнiң күшiн жояды. Азамат өзiнiң қай уақытта
оралғанына қарамастан, кез келген адамнан азамат өлдi деп жарияланғаннан
кейiн сол адамға тегiн көшiп, сақталып қалған мүлкiн қайтарып берудi талап
ете алады. Егер өлдi деп жарияланған адамның мүлкiн оның заңды мұрагерi
үшiншi бiр адамдарға берiп, олар мүлiктiң сатып алу бағасын адам тiрi
оралған кезге дейiн толық төлемеген болса, төленбеген соманы талап ету
құқығы тiрi оралған адамға көшедi. Өлдi деп жарияланған азаматтың мүлкi
ақысы төленетiн мәмiле бойынша өзiне көшкен адамдар оған бұл мүлiктi
қайтаруға, ал оларда мүлiк жоқ болған жағдайда, егер мүлiктi алған кезде
олар өлдi деп жарияланған азаматтың тiрi екендiгiн бiлгенi дәлелденсе,
мүлiктiң құнын өтеуге мiндеттi. Мүлiктi иелiктен шығарушы адам өлдi деп
жарияланған адамның мүлiктi иелiктен шығару кезiнде тiрi екендiгiн бiлген
болса, мүлiктi қайтарып беру немесе оның құнын өтеу мiндетiн мүлiктi
алушымен бiрге мойнына алады. Егер өлдi деп жарияланған адамның мүлкi
мұрагерлiк құқық бойынша мемлекетке өтiп, сатылып кеткен болса, адамды өлдi
деп жариялау туралы шешiмнiң күшi жойылғаннан кейiн оған мүлiктiң құн
төленетiн күнгi нарықтық бағасы ескерiле отырып, оны сатудан түскен сома
қайтарылады.2,3,4
IV. Заңды тұлғалар: ұғымы, атауы, тұрған жерi мен тұлғаның органдары
Меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкi
бар және сол мүлiкпен өз мiндеттемелерi бойынша жауап беретiн, өз атынан
мүлiктiк және мүлiктiк емес жеке құқықтар мен мiндеттерге ие болып, оларды
жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды
тұлға деп танылады. Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуға
тиiс. Заңды тұлғаның өз атауы жазылған мөрi болады.
Заңды тұлғалардың түрлерi мен нысандары
Өз қызметiнiң негiзгi мақсаты ретiнде табысын келтiрудi көздейтiн
(коммерциялық ұйым) не мұндай мақсат ретiнде пайда келтiре алмайтын және
алынған таза табысын қатысушыларына үлестiрмейтiн (коммерциялық емес ұйым)
ұйым заңды тұлға бола алады. Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға
мемлекеттiк кәсiпорын, шаруашылық серiктестiк, акционерлiк қоғам,
өндiрiстiк кооператив нысандарында ғана құрылуы мүмкiн. Коммерциялық емес
ұйым болып табылатын заңды тұлға мекеме, қоғамдық бiрлестiк, акционерлiк
қоғамдар тұтыну кооперативi, қоғамдық қор, дiни бiрлестiк нысанында және
заң құжаттарында көзделген өзге де нысанда құрылуы мүмкiн. Коммерциялық
емес ұйым кәсiпкерлiк қызметпен өзiнiң жарғылық мақсаттарына сай келуiне
қарай ғана айналыса алады. Коммерциялық емес ұйым болып табылатын және
мемлекеттiк бюджеттiң есебiнен ғана ұсталатын заңды тұлға тек қана
мемлекеттiк мекеме нысанында құрылуы мүмкiн.
Заңды тұлғаның құқық қабiлеттiлiгi
Заңды тұлғаның азаматтық құқықтары болып, өз қызметiне байланысты
мiндеттердi АК сәйкес мойнына алуы мүмкiн. Мемлекеттiк кәсiпорындарды
қоспағанда, коммерциялық ұйымдардың азаматтық құқықтары болуы және заң
актiлерiнде немесе құрылтай құжаттарында тыйым салынбаған кез келген қызмет
түрiн жүзеге асыру үшiн қажеттi азаматтық мiндеттердi атқаруы мүмкiн. Заң
актiлерiнде көзделген жағдайларда белгiлi бiр қызмет түрiн жүзеге асырушы
заңды тұлғалар үшiн басқа қызметпен айналысу мүмкiндiгi болмауы немесе
шектелуi мүмкiн. Заңды тұлға тiзбесi заң актiлерiнде белгiленетiн жекелеген
қызмет түрлерiмен лицензия негiзiнде ғана айналыса алады. Заңды тұлғаның
құқық қабiлеттiлiгi ол құрылған кезде пайда болып, оны тарату аяқталған
кезде тоқтатылады. Айналысу үшiн лицензия алу қажет болатын қызмет
саласында заңды тұлғаның құқық қабiлеттiлiгi сондай лицензияны алған кезден
бастап пайда болып, ол қайтарып алынған, оның қолданылу мерзiмi өткен
немесе заң құжаттарында белгiленген тәртiппен жарамсыз деп танылған кезде
тоқтатылады. Коммерциялық емес ұйым болып табылатын және мемлекеттiк
бюджеттiң есебiнен ғана ұсталатын заңды тұлғаның (мемлекеттiк мекеме) құқық
қабiлеттiлiгi АК және Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiмен
белгiленедi.
Заңды тұлға заң құжаттары мен құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс
iстейтiн өз органдары арқылы ғана азаматтық құқықтарға ие болып, өзiне
мiндеттер қабылдайды. Заңды тұлға органдарының түрлерi, тағайындалу немесе
сайлану тәртiбi және олардың өкiлеттiгi заңдар мен құрылтай құжаттарында
белгiленедi. Заңды тұлғаның оны басқа заңды тұлғалардан айыруға мүмкiндiк
беретiн өз атауы болады. Заңды тұлғаның атауы оның қалай аталатынын және
ұйымдық-құқықтық нысанын көрсетудi қамтиды. Ол заңдарда көзделген қосымша
мағлұматты қамтуы мүмкiн. Заңды тұлғаның атауында заң талаптарына немесе
қоғамдық мораль қалыптарына қайшы келетiн аттарды, егер жеке адамдардың
есiмдерi қатысушылардың есiмдерiне сәйкес келмесе не қатысушылар бұл
адамдардың есiмiн пайдалануға олардан (олардың мұрагерлерiнен) рұқсат
алмаса, олардың есiмдерiн пайдалануға жол берiлмейдi. Коммерциялық ұйым
болып табылатын заңды тұлғаның атауы заңды тұлға тiркелгеннен кейiн оның
фирмалық атауы болып табылады. Заңды тұлға белгiлi бiр фирмалық атауымен
заңды тұлғалардың бiрыңғай мемлекеттiк тiзiлiмiне енгiзiледi. Заңды
тұлғаның фирмалық атауды тек қана өзi пайдалануға құқығы бар. Бөтен бiр
фирмалық атауды заңсыз пайдаланатын тұлға фирмалық атаудың құқық иесiнiң
талап етуi бойынша мұндай атауды пайдалануды тоқтатуға және келтiрiлген
залалдың орнын толтыруға мiндеттi. Заңды тұлғаның фирмалық атауды
пайдалануға байланысты құқықтары мен мiндеттерi заңдарда белгiленедi.
Мемлекеттiк органдар болып табылмайтын заңды тұлғалардың фирмалық
атауларында, қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында, Қазақстан
Республикасының заң актілерiнде, Президентi мен Үкiметi актiлерiнде
белгiленген Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдарының ресми
атауларына сiлтемелердi пайдалануға тыйым салынады.
Заңды тұлғаның тұрақты жұмыс iстейтiн органы тұрған жер оның тұрған
жерi болып танылады. Заңды тұлғаның тұрған жерi оның құрылтай құжаттарында
почталық толық мекен-жайы жазылып, көрсетiледi. Үшiншi тұлғалармен қарым-
қатынаста заңды тұлға өзiнiң нақты мекен-жайының бiрыңғай мемлекеттiк
тiзiлiмге енгiзiлген мекен-жайға сәйкес келмейтiнiне сiлтеме жасауға құқығы
жоқ. Бұл орайда үшiншi тұлғалар заңды тұлғаға мемлекеттiк тiзiлiмге
енгiзiлген мекен-жайына да, нақты мекен-жайына да почталық және өзге де хат-
хабарлар жiберуге құқылы.
II.I. Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және қайта тiркеу.
Заңды тұлғаны қайта құру
Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген жағдайларды
қоспағанда, заңды тұлға әдiлет органдарында мемлекеттiк тiркеуден өтуге
тиiс. Мемлекеттiк тiркеу тәртiбi заңдарда белгiленедi. Мемлекеттiк тiркеу
деректерi, соның iшiнде коммерциялық ұйымдар үшiн фирмалық атауы заңды
тұлғалардың бiрыңғай мемлекеттiк регистрiне енгiзiледi. Заңды тұлға
мемлекеттiк тiркеуден өткен кезден бастап құрылды деп саналады. Филиалдар
мен өкiлдiктер заң құжаттарында белгiленген тәртiппен тiркеледi. Филиалдар
мен өкiлдiктер атаулары өзгерген жағдайда қайта тiркелуге жатады. Заңды
тұлға құрудың заңда белгiленген тәртiбiн бұзу немесе оның құрылтай
құжаттарының заңға сәйкес келмеуi заңды тұлғаның мемлекеттiк тiркеуден бас
тартуға әкелiп соқтырады. Заңды тұлға құрудың тиiмсiздiгiн желеу етiп
тiркеуден бас тартуға жол берiлмейдi. Мемлекеттiк тiркеуден бас тартқаны,
сондай-ақ мұндай тiркеуден жалтарғаны үшiн сотқа шағым берiлуi мүмкiн.
Заңды тұлға мынадай жағдайларда:
1) жарғылық капиталының мөлшерi азайтылған;
2) атауы өзгергенде;
3) шаруашылық серiктестiктерiндегi қатысушылардың құрамы өзгергенде
(шаруашылық серiктестiгi қатысушыларының тiзiлiмiн жүргiзудi бағалы
қағаздарды ұстаушылар тiзiлiмдерiнiң жүйесiн жүргiзу жөнiндегі қызметтi
жүзеге асыруға лицензиясы бар бағалы қағаздар рыногының кәсiби қатысушысы
жүзеге асыратын шаруашылық серiктестiктерiн қоспағанда) қайта тiркелуге
тиiс. Аталған негiздер бойынша құрылтай құжаттарына енгiзiлген өзгерiстер
заңды тұлға қайта тiркелмейiнше жарамсыз болып табылады. Құрылтай
құжаттарына басқа өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiлген ретте заңды тұлға
бұл туралы тiркеушi органды бiр айлық мерзiмде хабардар етедi.
Филиалдар мен өкiлдiктер
Заңды тұлғаның тұрған жерiнен тыс орналасқан және оның мiндеттерiнiң
бәрiн немесе бiр бөлiгiн, соның iшiнде өкiлдiк мiндетiн жүзеге асырушы
оқшау бөлiмшесi филиал болып табылады. Заңды тұлғаның тұрған жерiнен тыс
орналасқан және оның мүдделерiн қорғау мен өкiлдiгiн жүзеге асыратын,
Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген жағдайларды
қоспағанда, оның атынан мәмiлелер мен өзге құқықтық әрекеттер жасайтын
оқшау бөлiмшесi өкiлдiк болып табылады. Филиалдар мен өкiлдiктер заңды
тұлға болмайды. Бұларға өздерiн құрған заңды тұлға мүлкi берiледi және оның
бекiткен ережелерi негiзiнде жұмыс iстейдi. Қоғамдық бiрлестiктердiң
құрылымдық бөлiмшелерiнiң (филиалдары мен өкiлдiктерiнiң) басшылары
қоғамдық бiрлестiктiң жарғысында және оның филиалдары немесе өкiлдiктерi
туралы ережеде көзделген тәртiппен сайланады. Дiни бiрлестiктердiң
құрылымдық бөлiмшелерiнiң (филиалдары мен өкiлдiктерiнiң) басшылары дiни
бiрлестiктердiң жарғысында және оның филиалы немесе өкiлдiгi туралы ережеде
көзделген тәртiппен сайланады не тағайындалады. Өзгеше нысандағы заңды
тұлғалардың филиалдарды мен өкiлдiктерiнiң басшыларын заңды тұлға уәкiлдiк
берген орган тағайындайды және оның сенiмхаты негiзiнде жұмыс iстейдi.
Заңды тұлғаны қайта құру (қосу, бiрiктiру, бөлу, бөлiп шығару, өзгерту)
оның мүлкiн меншiктенушiнiң немесе меншiк иесi уәкiлдiк берген органның,
құрылтайшылардың (қатысушылардың) шешiмi бойынша, сондай-ақ заңды тұлғаның
құрылтай құжаттарында уәкiлдiк берiлген органның шешiмi бойынша, не заң
құжаттарында көзделген реттерде сот органдарының шешiмi бойынша
жүргiзiледi. Заңдарда қайта құрудың басқа да нысандары көзделуi мүмкiн.
Заңды тұлға - жинақтаушы зейнетақы қорын, сақтандыру (қайта сақтандыру)
ұйымын, Сақтандыру төлемдерiне кепiлдiк беру қорын, арнайы қаржы
компаниясын қайта құру Қазақстан Республикасының зейнетақымен
қамсыздандыру, сақтандыру iсi және сақтандыру қызметi, Сақтандыру
төлемдерiне кепiлдiк беру қоры және секьюритилендіру туралы заңнамасында
көзделген ерекшеліктер ескерiле отырып жүзеге асырылады. Акционерлiк
қоғамдарды қайта ұйымдастыру Қазақстан Республикасының акционерлiк қоғамдар
туралы заң актiсiнде белгiленген ерекшелiктер ескерiле отырып жүзеге
асырылады. Қайта құру ерiктi түрде немесе ықтиярсыз жүргiзiлуi мүмкiн. Заң
құжаттарында көзделген реттерде ықтиярсыз қайта құру сот органдарының
шешiмi бойынша жүзеге асырылуы мүмкiн.
Егер заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушi, ол уәкiлдiк берген орган,
құрылтайшылар немесе заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында қайта құруға
уәкiлдiк берiлген органы заңды тұлғаны қайта құруды сот органының шешiмiнде
белгiленген мерзiмде жүзеге асырмаса, сот заңды тұлғаның басқарушысын
тағайындайды және оған осы заңды тұлғаны қайта құруды жүзеге асыруды
тапсырады. Басқарушы тағайындалған кезден бастап заңды тұлғаның iсiн
басқару жөнiндегi өкiлеттiк соған ауысады. Басқарушы сотта заңды тұлғаның
атынан әрекет етедi, бөлу балансын жасайды және оны заңды тұлғаны қайта
құру нәтижесiнде туындайтын құрылтай құжаттарымен бiрге соттың бекiтуiне
бередi. Аталған құжаттарды соттың бекiтуi жаңадан пайда болған заңды
тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу үшiн негiз болады. Заңды тұлға, бiрiктiру
нысанында қайта құрылатын реттердi қоспағанда, жаңадан пайда болған заңды
тұлғалар тiркелген кезден бастап қайта құрылған деп есептеледi. Заңды
тұлғаны оған екiншi бiр заңды тұлғаны бiрiктiру жолымен қайта құрған кезде,
заңды тұлғалардың мемлекеттiк регистрiне бiрiктiрiлген заңды тұлға
қызметiнiң тоқтатылғандығы туралы жазба жасалған кезден бастап олардың
бiрiншiсi қайта құрылған деп есептеледi.3,4
II.II. Заңды тұлғаның жауапкершiлiгi және заңды тұлғаны тарату
негiздерi
Арнайы қаржы компанияларынан, құрылтайшы қаржыландыратын мекемелерден,
мемлекеттiк мекемелерден және қазыналық кәсiпорындардан басқа заңды
тұлғалар өз мiндеттемелерi бойынша өздерiне тиесiлi барлық мүлiкпен жауап
бередi. Мекеме мiндеттемелер бойынша өз билiгiндегi ақшамен жауап бередi.
Олар жеткiлiксiз болған жағдайда мекеменiң мiндеттемелерi бойынша оның
құрылтайшысы жауапты болады. Мемлекеттiк мекеме өзiнiң мiндеттемелерi
бойынша өз билiгiндегi ақшамен жауап бередi. Мемлекеттiк мекеме ақша
жеткiлiксiз болған жағдайда оның мiндеттемелерi бойынша Қазақстан
Республикасының Үкiметi немесе тиiстi жергiлiктi атқарушы орган жауапты
болады. Қазыналық кәсiпорын өзiнiң мiндеттемелерi бойынша өз билiгiндегi
ақшамен жауап бередi. Қазыналық кәсiпорында ақша жеткiлiксiз болған
жағдайда оның мiндеттемелерi бойынша Қазақстан Республикасы Үкiметi немесе
тиiстi әкiмшiлiк аумақтық бiрлiк субсидиарлық жауаптылықта болады. Шарттық
мiндеттемелер бойынша жауапкершiлiк мемлекеттiк кәсiпорын туралы заң
актiлерiнде белгiленген тәртiппен туындайды. Мемлекеттік мекемелермен
жасалатын азаматтық-құқықтық мәмілелер Қазақстан Республикасының Үкіметі
белгілеген тәртіппен тіркелуге тиіс. Мемлекеттік мекемелер жасасатын,
бюджет қаражатын жұмсау көзделмейтін азаматтық-құқықтық мәмілелер тіркелуге
жатпайды. Мемлекеттік мекемелердің азаматтық-құқықтық мәмілелеріне ақы олар
тіркелгеннен кейін төленуге жатады. Арнайы қаржы компаниясы өз
міндеттемелері бойынша Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы
заңнамасында көзделген тәртіппен жауап береді. Заңды тұлғаның құрылтайшысы
(қатысушысы) немесе оның мүлкiнiң меншiк иесi оның мiндеттемелерi бойынша
жауап бермейдi, ал заңды тұлға заңды тұлғаның құрылтайшысының
(қатысушысының) немесе оның мүлкiнiң меншiк иесiнiң мiндеттемелерi бойынша
жауап бермейдi, бұған осы Кодексте, өзге заң актiлерiнде не заңды тұлғаның
құрылтай құжаттарында көзделген жағдайлар қосылмайды. Егер заңды тұлғаның
банкроттығы оның құрылтайшысының (қатысушысының) немесе оның мүлкiнiң
меншiк иесiнiң iс-әрекетiнен туындаған болса, заңды тұлғаның қаражаты
жеткiлiксiз болған жағдайда құрылтайшы (қатысушы) немесе оның мүлкiнiң
меншiк иесi несие берушiлер алдында субсидиарлық жауапкершiлiкте болады.
Заңды тұлға үшiншi тұлғалардың алдында заңды тұлғаның органы құрылтай
құжаттарында белгiленген өз өкiлеттiгiн асыра пайдаланып қабылдаған
мiндеттемелерi бойынша жауап бередi, бұған Азаматтық Кодекстiң 159-бабының
11-тармағында көзделген жағдайлар қосылмайды.
Заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушiнiң немесе меншiк иесi уәкiлдiк
берген органның шешiмi бойынша, сондай-ақ құрылтай құжаттарында шешiм
қабылдауға уәкiлдiк берiлген заңды тұлға органының шешiмi бойынша заңды
тұлға кез келген негiз бойынша таратылуы мүмкiн. Заңды тұлға - жинақтаушы
зейнетақы қорын, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымын, Сақтандыру
төлемдерiне кепiлдiк беру қорын, арнайы қаржы компаниясын, мақта өңдеу
ұйымын тарату Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру,
сақтандыру iсi және сақтандыру қызметi, Сақтандыру төлемдерiне кепiлдiк
беру қоры, секьюритилендіру және мақта саласын дамыту туралы заңнамасында
көзделген ерекшелiктер ескерiле отырып жүзеге асырылады.
Соттың шешiмi бойынша заңды тұлға:
1) банкрот болған;
2) заңды тұлғаны құру кезiнде заңдардың түзетуге келмейтiн сипатта
бұзылуына жол берiлуiне байланысты оны тiркеу жарамсыз деп танылған;
3) заңды тұлғаның жарғылық мақсаттарына қайшы келетiн қызмет үнемi
жүзеге асырылған;
4) тиiстi рұқсат алынбаған (лицензиясыз) қызметтi, не заң құжаттарында
тыйым салынған қызметтi жүзеге асырған, не қызметiн заңдарды бiрнеше рет
немесе өрескел бұза отырып жүргiзген жағдайларда, соның iшiнде заңда
белгiленген табыс ету мерзiмiнен кейiн бiр жыл өткен соң корпорациялық
табыс салығы туралы (жиынтық жылдық табыс пен жасалған шегерiмдер туралы)
декларация немесе оңайлатылған декларация табыс етпеген, заңды тұлға
орналасқан жерi бойынша немесе нақты мекен-жайы бойынша болмаған, сондай ақ
заңды тұлға бiр жыл ішінде оларсыз жұмыс істей алмайтын құрылтайшылар
(қатысушылар) және лауазымды адамдар болмаған;
5) заң құжаттарында көзделген басқа да жағдайларда таратылуы мүмкiн.
Заңды тұлғаны тарату туралы сот шешiмiмен заңды тұлғаны таратуды жүзеге
асыру жөнiндегi мiндеттер оның мүлкiн меншiктенушiге, меншiк иесi уәкiлдiк
берген органға, заңды тұлғаны таратуға оның құрылтай құжаттарында уәкiлдiк
берiлген органға, не сот тағайындаған басқа органға (тұлғаға) жүктелуi
мүмкiн. Егер заңды тұлға жөнiнде осы баптың 1-тармағында белгiленген тәртiп
бойынша оны тарату туралы шешiм қабылданып, оның мүлкiнiң құны несие
берушiлердiң талаптарын қанағаттандыру үшiн жеткiлiксiз болса, ондай заңды
тұлға банкроттық туралы заңдарда белгiленген тәртiппен таратылуы мүмкiн.
Заңды тұлғалардың жекелеген түрлерi мемлекет уәкiлдiк берген тиiстi
органның шешiмiмен заң актiлерiнде көзделген негiздер бойынша таратылуы
мүмкiн.
Заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушi немесе заңды тұлғаны тарату туралы
шешiм қабылдаған орган бұл туралы заңды тұлғаларды тiркеудi жүзеге асыратын
әдiлет органына, тіркеу орны бойынша салық органына дереу жазбаша түрде
хабарлауға мiндеттi. Заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушi немесе заңды
тұлғаны тарату туралы шешiм қабылдаған орган тарату комиссиясын құрады және
осы Кодекске сәйкес тарату тәртiбi мен мерзiмiн белгiлейдi. Тарату
комиссиясы құрылған кезден бастап заңды тұлғаның мүлкiн және iстерiн
басқару жөнiнде өкiлеттiк соған ауысады. Тарату комиссиясы сотта
таратылатын заңды тұлға атынан әрекет етедi. Тарату комиссиясы заңды
тұлғаны тарату туралы, сондай-ақ оның несие берушiлерiнiң талаптарын
мәлiмдеу тәртiбi мен мерзiмi туралы ақпаратты орталық әдiлет органының
ресми баспасөз басылымдарында жариялайды. Талаптарды мәлiмдеу мерзiмi
тарату туралы жарияланған кезден бастап екi айдан кем бола алмайды. Тарату
комиссиясы несие берушiлердi анықтау және қарыздарын алу үшiн шаралар
қолданады, сондай-ақ несие берушiлерге заңды тұлғаның таратылғандығы туралы
жазбаша хабарлайды. Несие берушiлер талаптарын қоюға арналған мерзiм
аяқталғаннан кейiн тарату комиссиясы аралық тарату балансын жасайды, онда
таратылатын заңды тұлға мүлкiнiң құрамы, несие берушiлер қойған талаптар
тiзбесi, сондай-ақ оларды қарау нәтижелерi туралы мәлiметтер болады. Аралық
тарату балансын заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушi немесе заңды тұлғаны
тарату жөнiнде шешiм қабылдаған орган бекiтедi. Аралық тарату балансын
жасаған кезде таратылатын заңды тұлға мүлкінің құрамына Қазақстан
Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес шығарылған
облигациялар бойынша қамтамасыз ету болып табылатын бөлінген активтер және
ипотекалық облигациялар бойынша мынадай қамтамасыз ету болып табылатын
кепіл мүлкі: ипотекалық тұрғын үй қарызы шарттары бойынша талап ету құқығы
(ипотекалық куәліктерді қоса алғанда), сондай-ақ аталған облигацияларды
ұстаушыларға оларға меншік құқығы туындаған немесе мәмілелер бойынша не
Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген өзге де негіздер
бойынша оларға ауысқан жағдайларда Қазақстан Республикасының мемлекеттік
бағалы қағаздары енгізілмейді. Тарату комиссиясы аталған мүлікті және
Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес
шығарылған облигациялар бойынша қамтамасыз ету болып табылатын бөлінген
активтерді Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығы туралы
заңнамасына сәйкес кредиторлармен - аталған облигацияларды ұстаушылармен
есеп айырысу үшін ипотекалық облигацияларды немесе Қазақстан
Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес шығарылған
облигацияларды ұстаушылардың өкіліне береді. Егер таратылатын заңды
тұлғаның (мемлекеттiк мекемелерден басқа) ақшасы несие берушiлердiң талабын
қанағаттандыру үшiн жеткiлiксiз болса, тарату комиссиясы заңды тұлғаның
мүлкiн сот шешiмдерiн орындау үшiн белгiленген тәртiп бойынша жария сатуды
жүзеге асырады. Таратылатын заңды тұлғаның несие берушiлерiне ақша төлеудi
тарату комиссиясы АК 51-бабында белгiленген кезек тәртiбiмен аралық тарату
балансы бекiтiлген күннен бастап, соған сәйкес жүргiзедi. Акционерлiк
қоғамдардың мүлкiн бөлу ерекшелiктерi олар туралы заңдармен белгiленедi.
Несие берушiлермен есеп айырысу бiткеннен кейiн тарату комиссиясы тарату
балансын жасайды, оны заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушi немесе заңды
тұлғаны тарату туралы шешiм қабылдаған орган бекiтедi. Несие берушiлердiң
талаптары қанағаттандырылғаннан кейiн қалған мүлiк құрылтай құжаттарында
көрсетiлген мақсаттарға жұмсалады. Несие берушiлердiң талаптарын
қанағаттандыру үшiн таратылатын қазыналық кәсiпорынның - мүлкi, ал
таратылатын мекеменiң ақшасы жеткiлiксiз болған жағдайда, несие берушiлер
талаптарының қалған бөлiгiн осы кәсiпорынның немесе мекеменiң мүлкiн
меншiктенушi есебiнен қанағаттандыру туралы талап қойып сотқа жүгiнуге
құқылы. Мүліктік кешені жекешелендірілген мемлекеттік кәсіпорындар
Қазақстан Республикасының жекешелендіру туралы заңында белгіленген
тәртіппен таратылады. Заңды тұлғалардың мемлекеттiк регистрiне тиiстi жазба
жасалғаннан кейiн заңды тұлғаның таратылуы аяқталады, ал заңды тұлғаның
өмiр сүруi тоқтатылды деп есептеледi.6,7
III.I. Шаруашылық серiктестiк
Жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) үлесiне
(салымдарына) бөлiнген коммерциялық ұйым шаруашылық серiктестiк деп
танылады. Құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдары есебiнен құрылған,
сондай-ақ шаруашылық серiктестiк өз қызметi үрдiсiнде өндiрген және алған
мүлiк меншiк құқығы бойынша серiктестiкке тиесiлi болады. Шаруашылық
серiктестiктер толық серiктестiк, сенiм серiктестiгi, жауапкершiлiгi
шектеулi серiктестiк, қосымша жауапкершiлiгi бар серiктестiк нысандарында
құрылуы мүмкiн. Толық және сенім серіктестігінен басқа, шаруашылық
cepіктестікті бір тұлға құра алады, ол оның жалғыз қатысушысы болады. Толық
серіктестіктің қатысушылары және сенім серіктестігіндегі толық серіктер
азаматтар ғана бола алады. Құрылтай шарты мен жарғы шаруашылық
серiктестiктiң құрылтай құжаттары болып табылады. Жарғы бiр адам (бiр
қатысушы) құрған шаруашылық серiктестiктiң құрылтай құжаты болып табылады.
Шағын кәсіпкерлік субъектісі болып табылатын шаруашылық серіктестігін
қоспағанда, шаруашылық серіктестігінің құрылтай құжаттарын (жарғы және
құрылтай шартын) нотариат куәландыруға тиіс. Шаруашылық серiктестiктiң
құрылтай құжаттарында АКодекстiң 41-бабының 4 және 5-тармақтарында аталған
мәлiметтерге қоса әрбiр қатысушының үлес мөлшерi туралы; серiктестiктiң
жарғылық капиталына олар салатын салымның мөлшерi, құрамы, мерзiмi және
тәртiбi туралы; серiктестiктiң жарғылық капиталына салым салу жөнiндегi
мiндеттердi бұзғаны үшiн қатысушылардың жауапкершiлiгi туралы ережелер,
сондай-ақ заң құжаттарында көзделген өзге де мәлiметтер болуға тиiс.
Шаруашылық серiктестiк, заң құжаттарында көзделген реттердi қоспағанда,
басқа шаруашылық серiктестiктердiң құрылтайшысы болуы мүмкiн. Шаруашылық
серiктестiк бағалы қағаздарды ұстаушылар тiзiлiмдерiнiң жүйесiн жүргiзу
жөнiндегi қызметтi жүзеге асыруға лицензиясы бар бағалы қағаздар рыногының
кәсiби қатысушысымен шаруашылық серiктестiгiне қатысушылар тiзiлiмiн
жүргiзу шартын жасасуға құқылы. Құрылтай шартының қолданылуы шаруашылық
серiктестiгiне қатысушылар тiзiлiмi қалыптастырылған күннен бастап
тоқтатылады. Шаруашылық серiктестiгiне қатысушылар тiзiлiмiнен үзiнді-
көшiрме қатысушылар тiзiлiмiн жүргiзудi бағалы қағаздарды ұстаушылар
тiзiлiмдерiнiң жүйесiн жүргiзу жөнiндегi қызметтi жүзеге асыруға лицензиясы
бар бағалы қағаздар рыногының кәсiби қатысушысы жүзеге асыратын шаруашылық
серiктестiгiнiң жарғылық капиталындағы үлеске құқықты растайтын құжат болып
табылады. Акционерлiк қоғам қатысушылар тiзiлiмiн жүргiзудi бағалы
қағаздарды ұстаушылар тiзiлiмдерiнiң жүйесiн жүргiзу жөнiндегi қызметтi
жүзеге асыруға лицензиясы бар бағалы қағаздар рыногының кәсiби қатысушысы
жүзеге асыратын шаруашылық серiктестiгi болып қайта құрылған жағдайда
құрылтай шарты жасалмайды.
Қатысушылар тiзiлiмiн жүргiзудi бағалы қағаздарды ұстаушылар
тiзiлiмдерiнiң жүйесiн жүргiзу жөнiндегi қызметтi жүзеге асыруға лицензиясы
бар бағалы қағаздар рыногының кәсiби қатысушысы жүзеге асыратын шаруашылық
серiктестiгiнiң жарғылық капиталына қатысу үлесiне құқықтар шаруашылық
серiктестiгiне қатысушылар тiзiлiмiнде осы құқықтардың тiркелген кезiнен
бастап туындайды. Шаруашылық серiктестiгiне қатысушылар тiзiлiмiн
қалыптастыру, жүргiзу және сақтау тәртiбi Қазақстан Республикасының заң
актiлерiнде белгiленедi. аруашылық серiктестiктiң жарғылық капиталына салым
салу. Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарғылық капиталға заттай нысанда
немесе мүлiктiк құқықтар түрiнде салған салымдары барлық құрылтайшылардың
келiсiмi бойынша немесе серiктестiктiң барлық қатысушыларының жалпы
жиналысының шешiмi бойынша ақшалай нысанда бағаланады. Егер мұндай салымның
құны жиырма мың айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiне барабар сомадан асып
кетсе, оның бағасын тәуелсiз сарапшы растауға тиiс. Шаруашылық
серiктестiгiн қайта тiркеген кезде оған қатысушының салымын ақшалай бағалау
серiктестiктiң бухгалтерлiк құжаттарымен не аудиторлық есеппен расталуы
мүмкiн.
Серiктестiктiң құрылтайшылары (қатысушылары) осындай баға берiлген
кезден бастап бес жыл бойы серiктестiктiң несие берушiлерi алдында салым
бағасы арттырылған сома шегiнде бiрлесiп жауап бередi. Серiктестiкке салым
ретiнде мүлiктi пайдалану құқығы берiлетiн жағдайларда бұл салымның мөлшерi
құрылтай құжаттарында көрсетiлген барлық мерзiмге есептелген осы мүлiктi
пайдалану төлемiмен анықталады. Салымдарды мүлiктiк емес жеке құқық және
өзге де материалдық емес игiлiк түрiнде, сондай-ақ қатысушылардың
серiктестiкке қойған талаптарын есептеу жолымен енгiзуге жол берiлмейдi.
Егер құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе, жарғылық капиталдағы барлық
қатысушылардың үлестерi және тиiсiнше олардың шаруашылық серiктестiгi
мүлкiнiң құнындағы үлестерi (мүлiктегi үлес) жарғылық капиталдағы
салымдарына барабар болады. Шаруашылық серiктестiкке қатысушы серiктестiк
мүлкiндегi өз үлесiн, егер заң құжаттарында немесе құрылтай құжаттарында
өзгеше көзделмесе, салып қоюға және сатуға құқылы. Жарғылық капиталға салым
салудың тәртiбi мен мерзiмi, сондай-ақ жарғылық капиталды құру жөнiндегi
мiндеттердi орындамағаны үшiн жауапкершiлiк заң құжаттарында және (немесе)
құрылтай құжаттарында белгiленедi. Шаруашылық серiктестiгiнiң жарғылық
капиталын азайтуға оның барлық несие берушiлерiне хабарланғаннан кейiн жол
берiледi. Олар бұл жағдайда серiктестiктiң мерзiмiнен бұрын тоқтатылуын
немесе тиiстi мiндеттемелерiн орындауын және оның зиянды өтеуiн талап етуге
құқылы.
III.II. Толық серiктестiк
Толық серiктестiктiң мүлкi жеткiлiксiз болған жағдайда қатысушылары
серiктестiктiң мiндеттемелерi бойынша өзiне тиесiлi барлық мүлкiмен ортақ
жауапкершiлiкте болатын серiктестiк толық серiктестiк деп танылады. Азамат
бiр ғана толық серiктестiктiң қатысушысы бола алады. Толық серiктестiктiң
жарғылық капиталының мөлшерiн оның құрылтайшылары белгiлейдi, бiрақ ол заң
құжаттарында белгiленген ең төменгi мөлшерден кем болмауы керек. Толық
серiктестiктiң ең жоғары органы қатысушылардың жалпы жиналысы болып
табылады. Толық серiктестiктiң iшкi мәселелерi жөнiнде шешiм барлық
қатысушылардың жалпы келiсiмi бойынша қабылданады. Серiктестiктiң құрылтай
шартында қатысушылардың көпшiлiк даусымен шешiм қабылданатын реттер
көзделуi мүмкiн. Егер құрылтай шартында оның қатысушыларының дауыс санын
анықтаудың өзгеше тәртiбi көзделмесе, толық серiктестiктiң әрбiр
қатысушысының бiр даусы болады. Құрылтай шартында қатысушылар алатын дауыс
санын олардың жарғылық капиталдағы үлесiне сай белгiленетiндiгi көзделуi
мүмкiн. Толық серiктестiкке қатысушының қалған қатысушылардың келiсiмiнсiз
өз атынан және өз мүдделерi немесе үшiншi жақтардың мүдделерi үшiн
серiктестiк қызметi мәнiмен бiртектес мәмiлелер жасасуға құқығы жоқ. Бұл
ереже бұзылған жағдайда серiктестiк өз қалауы бойынша мұндай қатысушылардан
не серiктестiкке келтiрiлген залалдың орнын толтыруын, не осындай
мәмiлелерден тапқан бүкiл пайданы серiктестiкке беруiн талап етуге құқылы.
Серiктестiктiң iсiн жүргiзу тапсырылған толық серiктестiктiң органдары
барлық қатысушыларға олардың талап етуi бойынша өз қызметi туралы толық
ақпарат берiп отыруға мiндеттi. Өкiлеттiгi болмаса да ортақ мүдделер үшiн
әрекет жасаған қатысушыны, оның әрекеттерiн қалған қатысушылар мақұлдамаған
жағдайда, егер өз әрекеттерiнiң арқасында серiктестiк құны жөнiнен
серiктестiк шеккен шығындардан асып түсетiн мүлiктi сақтап қалғандығын
немесе тиiсiнше сатып алғандығын дәлелдеген жағдайда серiктестiктен өзi
жасаған шығындардың орнын толтыруды талап етуге құқылы.
Толық серiктестiкке қатысушы үлесiнiң үлесiнiң бiр бөлiгiнiң) ауысуы
Толық серiктестiкке қатысушының өз үлесiн (үлесiнiң бiр бөлiгiн) оның
басқа қатысушыларына немесе үшiншi жақтарға қалған барлық қатысушылардың
келiсiмiмен ғана беруiне болады. Үлес (үлестiң бiр бөлiгi) үшiншi жаққа
берiлген жағдайда сонымен бiрге толық серiктестiктен шыққан қатысушыға
тиесiлi құқықтар мен мiндеттердiң бүкiл жиынтығы соған ауысады. Толық
серiктестiктiң қатысушысы қайтыс болған ретте қалған барлық қатысушылардың
келiсуiмен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ...
I. Азамат. Азаматтың есiмi, тұрғылықты жері және заңды мекенжайы, мүлiктiк
жауапкершiлiгi мен әрекет қабілеттілігі
I.II. Кәмелетке толмаған адамды толығымен әрекетке қабілетті деп
жариялау (эмансипация)
I.III. Азаматтың әрекет қабiлеттiлiгiн шектеу
II. Заңды тұлғалар: ұғымы, атауы, тұрған жерi мен тұлғаның органдары,
олардың құқық қабілеттіліктері
II.I. Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және қайта тiркеу
II.II. Заңды тұлғаның жауапкершiлiгi және заңды тұлғаны тарату
негiздерi
III.I. Шаруашылық серiктестiк
III.II. Толық серiктестiк, олардың құқықтық қабілеттіліктері
III.III. Сенiм (коммандиттiк) серiктестiгi, олардың құқықтық
қабілеттіліктері
III.IV. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк, олардың құқықтық
қабілеттіліктері
V. Акционерлiк қоғам
V.I. Еншiлес және тәуелдi акционерлiк қоғам, олардың құқықтық
қабілеттіліктері
V. II. Өндiрiстiк кооператив, олардың құқықтық қабілеттіліктері
VI. Мемлекеттiк кәсiпорын, олардың құқықтық қабілеттіліктері
VII. Коммерциялық емес ұйымдар
ҚОРЫТЫНДЫ
Қолданылған оқулықтар, нормативтік құқықтық актілер
КІРІСПЕ...
Қазақстан Республикасының азаматтары, басқа мемлекеттердiң азаматтары,
сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар жеке тұлғалар болып ұғынылады. Егер осы
Кодексте басқаша белгiленбесе, бұл тараудың ережелерi барлық жеке
тұлғаларға қолданылады.
Азаматтық құқыққа ие болып, мiндет атқару қабiлетi (азаматтық құқық
қабiлеттiлiгi) барлық азаматтарға бiрдей деп танылады. Азаматтың құқық
қабiлеттiлiгi ол туған кезден басталып қайтыс болған соң тоқтатылады.
Азаматтың Қазақстан Республикасы шегiнде де, одан тыс жерлерде де
мүлiктi, соның iшiнде шетел валютасын меншiктенуге; мүлiктi мұраға алып,
мұраға қалдыруға; республика аумағында еркiн жүрiп-тұруға және тұрғылықты
жер таңдауға; республикадан тыс жерлерге еркiн шығып кетуге және оның
аумағына қайтып оралуға; заң құжаттарында тыйым салынбаған кез келген
қызметпен айналысуға; дербес өзi немесе басқа азаматтармен және заңды
тұлғалармен бiрiгiп заңды тұлғалар құру; заң құжаттарында тыйым салынбаған
кез келген мәмiле жасасып, мiндеттемелерге қатысу; өнертабыстарға, ғылым,
әдебиет және өнер шығармаларына, интеллектуалдық қызметтiң өзге де
туындыларына интеллектуалдық меншiк құқығы болуға; материалдық және
моральдық зиянның орнын толтыруды талап етуге құқығы болады; басқа да
мүлiктiк және жеке құқықтары болады.1
III. Азамат. Азаматтың есiмi, тұрғылықты жері және заңды мекенжайы,
мүлiктiк жауапкершiлiгi мен әрекет қабілеттілігі
Азамат тегі мен есімін, сондай-ақ қалауы бойынша - әкесінің атын қоса
отырып, өз атымен құқықтар мен міндеттер алады және оларды жүзеге асырады.
Заңдар бойынша азаматтардың жасырын түрде құқықтар иеленiп, мiндеттердi
жүзеге асыратын жағдайлары немесе бүркеншiк ат (ойдан шығарылған есiмдi)
пайдаланатын реттерi көзделуi мүмкiн. Азаматтың туған кезде берiлген есiмi,
сондай-ақ есiмiн өзгерту азаматтық хал актiлерiн тiркеу туралы заңдарда
белгiленген тәртiп бойынша тiркелуге тиiс. Азамат өз есiмiн заң
құжаттарында белгiленген тәртiп бойынша өзгертуге құқылы. Есiмiн өзгерту
оның бұрынғы есiмiн, жасырып немесе бүркеншiк атпен алған құқықтары мен
мiндеттерiн тоқтатуға немесе өзгертуге негiз болмайды. Азамат өзiнiң
борышқорлары мен несие берушiлерiне өз есiмiн өзгерткенi туралы хабарлау
үшiн қажеттi шаралар қолдануға мiндеттi және бұл адамдарда оның есiмi
өзгертiлгендiгi туралы мәлiметтер болмауынан туған ықтимал зардаптарға
тәуекел етедi. Есiмiн өзгерткен азамат өзiнiң бұрынғы есiмiне ресiмделген
құжаттарға тиiстi өзгерiстер енгiзiлуiн талап етуге құқылы. Басқа бiр
адамның есiмiмен құқықтар мен мiндеттер иеленуге жол берiлмейдi. Азамат өз
есiмi оның келiсiмiнсiз пайдаланылған жағдайда, оған тыйым салынуын талап
етуге құқылы. Азаматтың есiмiн заңсыз пайдалану нәтижесiнде оған
келтiрiлген зиян АК ережелерiне сәйкес өтелуге тиiс.
Азаматтың есiмi оның абыройына, қадiр-қасиетiне және iскерлiк беделiне
нұқсан келтiретiн әдiстермен немесе сондай нысанда бұрмаланған.
Азамат тұрақты немесе көбiнесе тұратын елдi мекен оның тұрғылықты жерi
деп танылады. Он төрт жасқа толмаған адамдардың немесе қорғаншылықтағы
азаматтардың тұрғылықты жерi олардың ата-анасының, асырап алушыларының
немесе қорғаншыларының тұрғылықты жерi болып танылады. Азаматтың жеке және
заңды тұлғалармен, сондай-ақ мемлекетпен қарым-қатынастарында пайдаланатын
заңды мекенжайы болады. Азаматтың тіркелген жері оның заңды мекенжайы болып
танылады. Азаматтарды тіркеу тәртібін Қазақстан Республикасының Yкіметі
айқындайды.
Азаматтың өз әрекеттерiмен азаматтық құқықтарға ие болуға және оны
жүзеге асыруға, өзi үшiн азаматтық мiндеттер жасап, оларды орындауға
қабiлеттiлiгi (азаматтық әрекет қабiлеттiлiгi) кәмелетке толғанда, яғни он
сегiз жасқа толғаннан кейiн толық көлемiнде пайда болады. Заң құжаттарында
он сегiз жасқа жеткенге дейiн некелесуге рұқсат етiлетiн жағдайда, он сегiз
жасқа толмаған азамат некеге тұрған кезден бастап толық көлемiнде әрекет
қабiлеттiлiгiне ие болады. Егер заң құжаттарында өзгеше белгiленбесе,
барлық азаматтардың әрекет қабiлеттiлiгi тең болады.
Заң құжаттарында көзделген реттер мен тәртiп бойынша болмаса, ешкiмнiң
де құқық қабiлеттiлiгi мен әрекет қабiлеттiлiгiн шектеуге болмайды.
Азаматтардың құқық қабiлеттiлiгi мен әрекет қабiлеттiлiгiн шектеудiң заң
құжаттарында белгiленген шарттары мен тәртiбiнiң немесе олардың кәсiпкерлiк
не өзге де қызметпен айналысу құқығының сақталмауы тиiстi шектеудi
белгiлеген мемлекеттiк немесе өзге де органның құжатын жарамсыз деп тануға
әкелiп соқтырады. Азаматтың құқық қабiлеттiлiгiнен немесе әрекет
қабiлеттiлiгiнен толық немесе iшiнара бас тартуы және құқық қабiлеттiлiгiн
немесе әрекет қабiлеттiлiгiн шектеуге бағытталған басқа да мәмiлелер
жарамсыз болады, бұған мұндай мәмiлелерге заң құжаттарында рұқсат берiлген
реттер қосылмайды.
Азамат өз мiндеттемелерi бойынша өзiне тиесiлi бүкiл мүлiкпен жауап
бередi, бұған заң құжаттарына сәйкес ақы өндiрiп алуға болмайтын мүлiктер
кiрмейдi. Азаматтардың ақы өндiрiп алуға болмайтын мүлкiнiң тiзбесi
Қазақстан Республикасының Азаматтық iс жүргiзу кодексiмен белгiленедi.
14 жастан 18 жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандардың әрекет
қабiлеттiлiгi
1. Он төрт жастан он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар
мәмiлелердi ата-анасының, асырап алушыларының немесе қорғаншыларының
келiсiмiмен жасайды. Мұндай келiсiмнiң нысаны заңдарда кәмелетке
толмағандар жасайтын мәмiле үшiн белгiленген нысанға сай келуге тиiс.
2. Он төрт жастан он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар
өздерiнiң табысына, стипендиясына, өзге де кiрiстерiне және өздерi жасаған
интеллектуалдық меншiк құқығы объектiлерiне өз бетiнше билiк етуге, сондай-
ақ тұрмыстық ұсақ мәмiлелер жасасуға құқылы.
3. Жеткiлiктi негiздер болған жағдайда қорғаншылық және қамқоршылық
органы кәмелетке толмаған адамның өз табысына, стипендиясына, өзге де
кiрiстерiне және өзi жасаған интеллектуалдық меншiк құқығы объектiлерiне өз
бетiнше билiк ету құқығын шектеуi немесе ол құқықтан айыруы мүмкiн.
4. Он төрт жастан он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар осы
баптың ережелерiне сәйкес өздерi жасаған мәмiлелер бойынша дербес жауапты
болады және өздерiнiң әрекеттерiнен келтiрiлген зиян үшiн Азаматтық
Кодекстiң ережелерi бойынша жауап бередi.2,3
I.II. Кәмелетке толмаған адамды толығымен әрекетке қабілетті деп
жариялау (эмансипация)
Жасы он алтыға жеткен кәмелетке толмаған адам, егер ол еңбек шарты
бойынша жұмыс істейтін болса немесе ата-анасының, асырап алушыларының
немесе қамқоршысының келісімімен кәсіпкерлік қызметпен айналысатын болса,
толығымен әрекетке қабілетті деп жариялануы мүмкін. Кәмелетке толмаған
адамды толығымен әрекетке қабілетті деп жариялау (эмансипация) ата-анасының
екеуінің де, асырап алушылардың немесе қамқоршысының келісімімен қорғаншы
және қамқоршы органның шешімі бойынша не ондай келісім болмаған жағдайда
соттың шешімі бойынша жүргізіледі. Эмансипацияланған кәмелетке толмаған
адам, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес ие болу үшін
жас шектеуі белгіленген құқықтар мен міндеттерді қоспағанда, азаматтық
құқықтарға ие болады және міндеттерді (оның ішінде өзінің зиян келтіруі
салдарынан туындаған міндеттемелер бойынша) мойнына алады. Ата-аналар,
асырап алушылар мен қамқоршы эмансипацияланған кәмелетке толмаған адамның
міндеттемелері бойынша жауапты болмайды.
Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандардың әрекет қабiлеттiлiгi
Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар үшiн мәмiлелердi, егер заң
құжаттарында өзгеше көзделмесе, олардың атынан ата-анасы, асырап алушылары
немесе қорғаншылары жасайды. Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар
өздерiнiң жасына лайықты, жасай салып орындалатын тұрмыстық ұсақ
мәмiлелердi өз бетiнше жасауға құқылы.
Қорғаншылық және қамқоршылық органдарының кәмелетке толмағандардың
мәмiле жасауына және кәмелетке толмағандар үшiн мәмiле жасауға келiсiмiЗаң
құжаттарында кәмелетке толмағандардың мәмiле жасауына және кәмелетке
толмағандар үшiн мәмiле жасауға қорғаншылық және қамқоршылық органының
алдын ала келiсiмi талап етiлетiн жағдайлар белгiленуi мүмкiн. Кәмелетке
толмағандар банкiлерге салымдар салуға және өздерi салған салымдарға дербес
билiк етуге құқылы. Он төрт жасқа толмаған кәмелетке толмағандардың атына
басқа бiреудiң салған салымдарына олардың ата-анасы немесе өзге де заңды
өкiлдерi билiк етедi, ал он төрт жасқа толған кәмелетке толмағандар
өздерiнiң атына басқа бiреу салған салымдарға өз бетiнше билiк етедi.
Азаматты әрекет қабiлеттiлiгi жоқ деп тану
1. Жүйке ауруы немесе ақыл-есiнiң кемдiгi салдарынан өз әрекеттерiнiң
мәнiн түсiне алмайтын немесе не iстегенiн бiлмейтiн азаматты сот әрекет
қабiлеттiлiгi жоқ деп тануы мүмкiн, соған байланысты оған қорғаншылық
белгiленедi.
2. Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ деп танылған азаматтың атынан мәмiлелердi
оның қорғаншысы жасайды.
3. Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ адам сауығып кеткен немесе денсаулығы
едәуiр жақсарған жағдайда сот оны әрекет қабiлеттiлiгi бар деп таниды,
бұдан кейiн одан қорғаншылық алынады.
I.III. Азаматтың әрекет қабiлеттiлiгiн шектеу
Спирт iшiмдiктерiне немесе есiрткi заттарға салыну салдарынан өзiнiң
отбасын материалдық жағынан ауыр жағдайға ұшыратқан азаматтың әрекет
қабiлеттiлiгiн сот Қазақстан Республикасының Азаматтық iс жүргiзу
кодексiнде белгiленген тәртiп бойынша шектеуi мүмкiн. Оған қамқоршылық
белгiленедi. Ол тұрмыстық ұсақ мәмiлелердi өз бетiнше жасауға құқылы. Басқа
мәмiлелер жасауды, сондай-ақ табысын, зейнетақысын және өзге де кiрiстерiн
алуды және оларға билiк етудi ол тек қамқоршысының келiсiмiмен ғана жүзеге
асыра алады. Азамат спирт iшiмдiктерiне немесе есiрткi заттарға және
нашақорлыққа салынуды тоқтатқан жағдайда сот оның әрекет қабiлеттiлiгiне
қойылған шектеудiң күшiн жояды. Сот шешiмiнiң негiзiнде азаматқа
белгiленген қамқоршылықтың күшi жойылады.
Азаматты хабар-ошарсыз кеттi деп тану
Егер азаматтың тұрғылықты жерiнде ол туралы бiр жыл бойы деректер
болмаса, мүдделi адамдардың арызы бойынша сот оны хабар-ошарсыз кеттi деп
тануы мүмкiн. Хабар-ошарсыз кеткен азамат туралы соңғы деректер алынған
күндi анықтау мүмкiн болмаған жағдайда жоқ адам туралы соңғы деректер
алынған айдан кейiнгi айдың бiрiншi күнi, ал бұл айды анықтау мүмкiн
болмаған жағдайда келесi жылғы бiрiншi қаңтар хабар-ошарсыз кетудiң
басталған күнi деп есептеледi. Хабар-ошарсыз кеттi деп танылған адамның
мүлкiне сот шешiмiнiң негiзiнде қорғаншылық белгiленедi. Осы мүлiктен хабар-
ошарсыз кеткен адам асырауға мiндеттi адамдарды асырауға қаражат берiледi
және хабар-ошарсыз кеткен адамның салықтар мен басқа да мiндеттемелер
бойынша берешегi өтеледi. Мүдделi адамдардың арызы бойынша қорғаншылық және
қамқоршылық органы мүлiктi сақтау және басқару үшiн хабар-ошарсыз кеткен
адамның тұрған жерi туралы соңғы деректер алынған күннен бастап бiр жыл
өткенге дейiн де қорғаншы тағайындай алады. Хабар-ошарсыз кеттi деп
танылған адам келген немесе оның тұрған жерi белгiлi болған жағдайда сот
оны хабар-ошарсыз кеттi деп тану туралы және оның мүлкiне қорғаншылық
белгiлеу туралы шешiмнiң күшiн жояды.
Азаматты өлдi деп жариялау
Егер азаматтың тұрғылықты жерiнде ол туралы үш жыл бойы деректер
болмаса, ал егер ол өлiм қатерi төнген немесе жазатайым оқиғадан қаза тапты
деп жорамалдауға негiз болатын жағдайларда алты ай бойы хабар-ошарсыз
жоғалып кетсе, мүдделi адамдардың арызы бойынша сот оны өлдi деп жариялауы
мүмкiн. Соғыс қимылдарына байланысты хабар-ошарсыз жоғалып кеткен әскери
қызметшi немесе өзге адам соғыс қимылдары аяқталған күннен бастап кемiнде
екi жыл өткеннен кейiн өлдi деп жариялануы мүмкiн. Өлдi деп жариялау туралы
сот шешiмi заңды күшiне енген күн өлдi деп жарияланған адамның өлген күнi
болып есептеледi. Өлiм қатерi төнген немесе жазатайым оқиғадан қаза тапты
деп жорамалдауға негiз болатын жағдайларда хабар-ошарсыз жоғалып кеткен
адам өлдi деп жарияланған реттерде сот бұл адамның шамамен қаза тапқан
күнiн оның өлген күнi деп тануы мүмкiн. Адамды өлдi деп жариялау туралы
заңды күшiне енген сот шешiмiнiң негiзiнде азаматтық хал актiлерiн жазу
кiтаптарына оның өлгенi туралы жазба жасалады. Бұл жазбаның нәтижелерi де
нақты өлiм туралы жазбаның нәтижелерi сияқты болады.
Өлдi деп жарияланған адамның тiрi оралуынан туындайтын жағдайлар
Өлдi деп жарияланған адам тiрi оралған немесе оның тұрған жерi белгiлi
болған жағдайда сот тиiстi шешiмнiң күшiн жояды. Азамат өзiнiң қай уақытта
оралғанына қарамастан, кез келген адамнан азамат өлдi деп жарияланғаннан
кейiн сол адамға тегiн көшiп, сақталып қалған мүлкiн қайтарып берудi талап
ете алады. Егер өлдi деп жарияланған адамның мүлкiн оның заңды мұрагерi
үшiншi бiр адамдарға берiп, олар мүлiктiң сатып алу бағасын адам тiрi
оралған кезге дейiн толық төлемеген болса, төленбеген соманы талап ету
құқығы тiрi оралған адамға көшедi. Өлдi деп жарияланған азаматтың мүлкi
ақысы төленетiн мәмiле бойынша өзiне көшкен адамдар оған бұл мүлiктi
қайтаруға, ал оларда мүлiк жоқ болған жағдайда, егер мүлiктi алған кезде
олар өлдi деп жарияланған азаматтың тiрi екендiгiн бiлгенi дәлелденсе,
мүлiктiң құнын өтеуге мiндеттi. Мүлiктi иелiктен шығарушы адам өлдi деп
жарияланған адамның мүлiктi иелiктен шығару кезiнде тiрi екендiгiн бiлген
болса, мүлiктi қайтарып беру немесе оның құнын өтеу мiндетiн мүлiктi
алушымен бiрге мойнына алады. Егер өлдi деп жарияланған адамның мүлкi
мұрагерлiк құқық бойынша мемлекетке өтiп, сатылып кеткен болса, адамды өлдi
деп жариялау туралы шешiмнiң күшi жойылғаннан кейiн оған мүлiктiң құн
төленетiн күнгi нарықтық бағасы ескерiле отырып, оны сатудан түскен сома
қайтарылады.2,3,4
IV. Заңды тұлғалар: ұғымы, атауы, тұрған жерi мен тұлғаның органдары
Меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкi
бар және сол мүлiкпен өз мiндеттемелерi бойынша жауап беретiн, өз атынан
мүлiктiк және мүлiктiк емес жеке құқықтар мен мiндеттерге ие болып, оларды
жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым заңды
тұлға деп танылады. Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуға
тиiс. Заңды тұлғаның өз атауы жазылған мөрi болады.
Заңды тұлғалардың түрлерi мен нысандары
Өз қызметiнiң негiзгi мақсаты ретiнде табысын келтiрудi көздейтiн
(коммерциялық ұйым) не мұндай мақсат ретiнде пайда келтiре алмайтын және
алынған таза табысын қатысушыларына үлестiрмейтiн (коммерциялық емес ұйым)
ұйым заңды тұлға бола алады. Коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға
мемлекеттiк кәсiпорын, шаруашылық серiктестiк, акционерлiк қоғам,
өндiрiстiк кооператив нысандарында ғана құрылуы мүмкiн. Коммерциялық емес
ұйым болып табылатын заңды тұлға мекеме, қоғамдық бiрлестiк, акционерлiк
қоғамдар тұтыну кооперативi, қоғамдық қор, дiни бiрлестiк нысанында және
заң құжаттарында көзделген өзге де нысанда құрылуы мүмкiн. Коммерциялық
емес ұйым кәсiпкерлiк қызметпен өзiнiң жарғылық мақсаттарына сай келуiне
қарай ғана айналыса алады. Коммерциялық емес ұйым болып табылатын және
мемлекеттiк бюджеттiң есебiнен ғана ұсталатын заңды тұлға тек қана
мемлекеттiк мекеме нысанында құрылуы мүмкiн.
Заңды тұлғаның құқық қабiлеттiлiгi
Заңды тұлғаның азаматтық құқықтары болып, өз қызметiне байланысты
мiндеттердi АК сәйкес мойнына алуы мүмкiн. Мемлекеттiк кәсiпорындарды
қоспағанда, коммерциялық ұйымдардың азаматтық құқықтары болуы және заң
актiлерiнде немесе құрылтай құжаттарында тыйым салынбаған кез келген қызмет
түрiн жүзеге асыру үшiн қажеттi азаматтық мiндеттердi атқаруы мүмкiн. Заң
актiлерiнде көзделген жағдайларда белгiлi бiр қызмет түрiн жүзеге асырушы
заңды тұлғалар үшiн басқа қызметпен айналысу мүмкiндiгi болмауы немесе
шектелуi мүмкiн. Заңды тұлға тiзбесi заң актiлерiнде белгiленетiн жекелеген
қызмет түрлерiмен лицензия негiзiнде ғана айналыса алады. Заңды тұлғаның
құқық қабiлеттiлiгi ол құрылған кезде пайда болып, оны тарату аяқталған
кезде тоқтатылады. Айналысу үшiн лицензия алу қажет болатын қызмет
саласында заңды тұлғаның құқық қабiлеттiлiгi сондай лицензияны алған кезден
бастап пайда болып, ол қайтарып алынған, оның қолданылу мерзiмi өткен
немесе заң құжаттарында белгiленген тәртiппен жарамсыз деп танылған кезде
тоқтатылады. Коммерциялық емес ұйым болып табылатын және мемлекеттiк
бюджеттiң есебiнен ғана ұсталатын заңды тұлғаның (мемлекеттiк мекеме) құқық
қабiлеттiлiгi АК және Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiмен
белгiленедi.
Заңды тұлға заң құжаттары мен құрылтай құжаттарына сәйкес жұмыс
iстейтiн өз органдары арқылы ғана азаматтық құқықтарға ие болып, өзiне
мiндеттер қабылдайды. Заңды тұлға органдарының түрлерi, тағайындалу немесе
сайлану тәртiбi және олардың өкiлеттiгi заңдар мен құрылтай құжаттарында
белгiленедi. Заңды тұлғаның оны басқа заңды тұлғалардан айыруға мүмкiндiк
беретiн өз атауы болады. Заңды тұлғаның атауы оның қалай аталатынын және
ұйымдық-құқықтық нысанын көрсетудi қамтиды. Ол заңдарда көзделген қосымша
мағлұматты қамтуы мүмкiн. Заңды тұлғаның атауында заң талаптарына немесе
қоғамдық мораль қалыптарына қайшы келетiн аттарды, егер жеке адамдардың
есiмдерi қатысушылардың есiмдерiне сәйкес келмесе не қатысушылар бұл
адамдардың есiмiн пайдалануға олардан (олардың мұрагерлерiнен) рұқсат
алмаса, олардың есiмдерiн пайдалануға жол берiлмейдi. Коммерциялық ұйым
болып табылатын заңды тұлғаның атауы заңды тұлға тiркелгеннен кейiн оның
фирмалық атауы болып табылады. Заңды тұлға белгiлi бiр фирмалық атауымен
заңды тұлғалардың бiрыңғай мемлекеттiк тiзiлiмiне енгiзiледi. Заңды
тұлғаның фирмалық атауды тек қана өзi пайдалануға құқығы бар. Бөтен бiр
фирмалық атауды заңсыз пайдаланатын тұлға фирмалық атаудың құқық иесiнiң
талап етуi бойынша мұндай атауды пайдалануды тоқтатуға және келтiрiлген
залалдың орнын толтыруға мiндеттi. Заңды тұлғаның фирмалық атауды
пайдалануға байланысты құқықтары мен мiндеттерi заңдарда белгiленедi.
Мемлекеттiк органдар болып табылмайтын заңды тұлғалардың фирмалық
атауларында, қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында, Қазақстан
Республикасының заң актілерiнде, Президентi мен Үкiметi актiлерiнде
белгiленген Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдарының ресми
атауларына сiлтемелердi пайдалануға тыйым салынады.
Заңды тұлғаның тұрақты жұмыс iстейтiн органы тұрған жер оның тұрған
жерi болып танылады. Заңды тұлғаның тұрған жерi оның құрылтай құжаттарында
почталық толық мекен-жайы жазылып, көрсетiледi. Үшiншi тұлғалармен қарым-
қатынаста заңды тұлға өзiнiң нақты мекен-жайының бiрыңғай мемлекеттiк
тiзiлiмге енгiзiлген мекен-жайға сәйкес келмейтiнiне сiлтеме жасауға құқығы
жоқ. Бұл орайда үшiншi тұлғалар заңды тұлғаға мемлекеттiк тiзiлiмге
енгiзiлген мекен-жайына да, нақты мекен-жайына да почталық және өзге де хат-
хабарлар жiберуге құқылы.
II.I. Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу және қайта тiркеу.
Заңды тұлғаны қайта құру
Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген жағдайларды
қоспағанда, заңды тұлға әдiлет органдарында мемлекеттiк тiркеуден өтуге
тиiс. Мемлекеттiк тiркеу тәртiбi заңдарда белгiленедi. Мемлекеттiк тiркеу
деректерi, соның iшiнде коммерциялық ұйымдар үшiн фирмалық атауы заңды
тұлғалардың бiрыңғай мемлекеттiк регистрiне енгiзiледi. Заңды тұлға
мемлекеттiк тiркеуден өткен кезден бастап құрылды деп саналады. Филиалдар
мен өкiлдiктер заң құжаттарында белгiленген тәртiппен тiркеледi. Филиалдар
мен өкiлдiктер атаулары өзгерген жағдайда қайта тiркелуге жатады. Заңды
тұлға құрудың заңда белгiленген тәртiбiн бұзу немесе оның құрылтай
құжаттарының заңға сәйкес келмеуi заңды тұлғаның мемлекеттiк тiркеуден бас
тартуға әкелiп соқтырады. Заңды тұлға құрудың тиiмсiздiгiн желеу етiп
тiркеуден бас тартуға жол берiлмейдi. Мемлекеттiк тiркеуден бас тартқаны,
сондай-ақ мұндай тiркеуден жалтарғаны үшiн сотқа шағым берiлуi мүмкiн.
Заңды тұлға мынадай жағдайларда:
1) жарғылық капиталының мөлшерi азайтылған;
2) атауы өзгергенде;
3) шаруашылық серiктестiктерiндегi қатысушылардың құрамы өзгергенде
(шаруашылық серiктестiгi қатысушыларының тiзiлiмiн жүргiзудi бағалы
қағаздарды ұстаушылар тiзiлiмдерiнiң жүйесiн жүргiзу жөнiндегі қызметтi
жүзеге асыруға лицензиясы бар бағалы қағаздар рыногының кәсiби қатысушысы
жүзеге асыратын шаруашылық серiктестiктерiн қоспағанда) қайта тiркелуге
тиiс. Аталған негiздер бойынша құрылтай құжаттарына енгiзiлген өзгерiстер
заңды тұлға қайта тiркелмейiнше жарамсыз болып табылады. Құрылтай
құжаттарына басқа өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiлген ретте заңды тұлға
бұл туралы тiркеушi органды бiр айлық мерзiмде хабардар етедi.
Филиалдар мен өкiлдiктер
Заңды тұлғаның тұрған жерiнен тыс орналасқан және оның мiндеттерiнiң
бәрiн немесе бiр бөлiгiн, соның iшiнде өкiлдiк мiндетiн жүзеге асырушы
оқшау бөлiмшесi филиал болып табылады. Заңды тұлғаның тұрған жерiнен тыс
орналасқан және оның мүдделерiн қорғау мен өкiлдiгiн жүзеге асыратын,
Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген жағдайларды
қоспағанда, оның атынан мәмiлелер мен өзге құқықтық әрекеттер жасайтын
оқшау бөлiмшесi өкiлдiк болып табылады. Филиалдар мен өкiлдiктер заңды
тұлға болмайды. Бұларға өздерiн құрған заңды тұлға мүлкi берiледi және оның
бекiткен ережелерi негiзiнде жұмыс iстейдi. Қоғамдық бiрлестiктердiң
құрылымдық бөлiмшелерiнiң (филиалдары мен өкiлдiктерiнiң) басшылары
қоғамдық бiрлестiктiң жарғысында және оның филиалдары немесе өкiлдiктерi
туралы ережеде көзделген тәртiппен сайланады. Дiни бiрлестiктердiң
құрылымдық бөлiмшелерiнiң (филиалдары мен өкiлдiктерiнiң) басшылары дiни
бiрлестiктердiң жарғысында және оның филиалы немесе өкiлдiгi туралы ережеде
көзделген тәртiппен сайланады не тағайындалады. Өзгеше нысандағы заңды
тұлғалардың филиалдарды мен өкiлдiктерiнiң басшыларын заңды тұлға уәкiлдiк
берген орган тағайындайды және оның сенiмхаты негiзiнде жұмыс iстейдi.
Заңды тұлғаны қайта құру (қосу, бiрiктiру, бөлу, бөлiп шығару, өзгерту)
оның мүлкiн меншiктенушiнiң немесе меншiк иесi уәкiлдiк берген органның,
құрылтайшылардың (қатысушылардың) шешiмi бойынша, сондай-ақ заңды тұлғаның
құрылтай құжаттарында уәкiлдiк берiлген органның шешiмi бойынша, не заң
құжаттарында көзделген реттерде сот органдарының шешiмi бойынша
жүргiзiледi. Заңдарда қайта құрудың басқа да нысандары көзделуi мүмкiн.
Заңды тұлға - жинақтаушы зейнетақы қорын, сақтандыру (қайта сақтандыру)
ұйымын, Сақтандыру төлемдерiне кепiлдiк беру қорын, арнайы қаржы
компаниясын қайта құру Қазақстан Республикасының зейнетақымен
қамсыздандыру, сақтандыру iсi және сақтандыру қызметi, Сақтандыру
төлемдерiне кепiлдiк беру қоры және секьюритилендіру туралы заңнамасында
көзделген ерекшеліктер ескерiле отырып жүзеге асырылады. Акционерлiк
қоғамдарды қайта ұйымдастыру Қазақстан Республикасының акционерлiк қоғамдар
туралы заң актiсiнде белгiленген ерекшелiктер ескерiле отырып жүзеге
асырылады. Қайта құру ерiктi түрде немесе ықтиярсыз жүргiзiлуi мүмкiн. Заң
құжаттарында көзделген реттерде ықтиярсыз қайта құру сот органдарының
шешiмi бойынша жүзеге асырылуы мүмкiн.
Егер заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушi, ол уәкiлдiк берген орган,
құрылтайшылар немесе заңды тұлғаның құрылтай құжаттарында қайта құруға
уәкiлдiк берiлген органы заңды тұлғаны қайта құруды сот органының шешiмiнде
белгiленген мерзiмде жүзеге асырмаса, сот заңды тұлғаның басқарушысын
тағайындайды және оған осы заңды тұлғаны қайта құруды жүзеге асыруды
тапсырады. Басқарушы тағайындалған кезден бастап заңды тұлғаның iсiн
басқару жөнiндегi өкiлеттiк соған ауысады. Басқарушы сотта заңды тұлғаның
атынан әрекет етедi, бөлу балансын жасайды және оны заңды тұлғаны қайта
құру нәтижесiнде туындайтын құрылтай құжаттарымен бiрге соттың бекiтуiне
бередi. Аталған құжаттарды соттың бекiтуi жаңадан пайда болған заңды
тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу үшiн негiз болады. Заңды тұлға, бiрiктiру
нысанында қайта құрылатын реттердi қоспағанда, жаңадан пайда болған заңды
тұлғалар тiркелген кезден бастап қайта құрылған деп есептеледi. Заңды
тұлғаны оған екiншi бiр заңды тұлғаны бiрiктiру жолымен қайта құрған кезде,
заңды тұлғалардың мемлекеттiк регистрiне бiрiктiрiлген заңды тұлға
қызметiнiң тоқтатылғандығы туралы жазба жасалған кезден бастап олардың
бiрiншiсi қайта құрылған деп есептеледi.3,4
II.II. Заңды тұлғаның жауапкершiлiгi және заңды тұлғаны тарату
негiздерi
Арнайы қаржы компанияларынан, құрылтайшы қаржыландыратын мекемелерден,
мемлекеттiк мекемелерден және қазыналық кәсiпорындардан басқа заңды
тұлғалар өз мiндеттемелерi бойынша өздерiне тиесiлi барлық мүлiкпен жауап
бередi. Мекеме мiндеттемелер бойынша өз билiгiндегi ақшамен жауап бередi.
Олар жеткiлiксiз болған жағдайда мекеменiң мiндеттемелерi бойынша оның
құрылтайшысы жауапты болады. Мемлекеттiк мекеме өзiнiң мiндеттемелерi
бойынша өз билiгiндегi ақшамен жауап бередi. Мемлекеттiк мекеме ақша
жеткiлiксiз болған жағдайда оның мiндеттемелерi бойынша Қазақстан
Республикасының Үкiметi немесе тиiстi жергiлiктi атқарушы орган жауапты
болады. Қазыналық кәсiпорын өзiнiң мiндеттемелерi бойынша өз билiгiндегi
ақшамен жауап бередi. Қазыналық кәсiпорында ақша жеткiлiксiз болған
жағдайда оның мiндеттемелерi бойынша Қазақстан Республикасы Үкiметi немесе
тиiстi әкiмшiлiк аумақтық бiрлiк субсидиарлық жауаптылықта болады. Шарттық
мiндеттемелер бойынша жауапкершiлiк мемлекеттiк кәсiпорын туралы заң
актiлерiнде белгiленген тәртiппен туындайды. Мемлекеттік мекемелермен
жасалатын азаматтық-құқықтық мәмілелер Қазақстан Республикасының Үкіметі
белгілеген тәртіппен тіркелуге тиіс. Мемлекеттік мекемелер жасасатын,
бюджет қаражатын жұмсау көзделмейтін азаматтық-құқықтық мәмілелер тіркелуге
жатпайды. Мемлекеттік мекемелердің азаматтық-құқықтық мәмілелеріне ақы олар
тіркелгеннен кейін төленуге жатады. Арнайы қаржы компаниясы өз
міндеттемелері бойынша Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы
заңнамасында көзделген тәртіппен жауап береді. Заңды тұлғаның құрылтайшысы
(қатысушысы) немесе оның мүлкiнiң меншiк иесi оның мiндеттемелерi бойынша
жауап бермейдi, ал заңды тұлға заңды тұлғаның құрылтайшысының
(қатысушысының) немесе оның мүлкiнiң меншiк иесiнiң мiндеттемелерi бойынша
жауап бермейдi, бұған осы Кодексте, өзге заң актiлерiнде не заңды тұлғаның
құрылтай құжаттарында көзделген жағдайлар қосылмайды. Егер заңды тұлғаның
банкроттығы оның құрылтайшысының (қатысушысының) немесе оның мүлкiнiң
меншiк иесiнiң iс-әрекетiнен туындаған болса, заңды тұлғаның қаражаты
жеткiлiксiз болған жағдайда құрылтайшы (қатысушы) немесе оның мүлкiнiң
меншiк иесi несие берушiлер алдында субсидиарлық жауапкершiлiкте болады.
Заңды тұлға үшiншi тұлғалардың алдында заңды тұлғаның органы құрылтай
құжаттарында белгiленген өз өкiлеттiгiн асыра пайдаланып қабылдаған
мiндеттемелерi бойынша жауап бередi, бұған Азаматтық Кодекстiң 159-бабының
11-тармағында көзделген жағдайлар қосылмайды.
Заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушiнiң немесе меншiк иесi уәкiлдiк
берген органның шешiмi бойынша, сондай-ақ құрылтай құжаттарында шешiм
қабылдауға уәкiлдiк берiлген заңды тұлға органының шешiмi бойынша заңды
тұлға кез келген негiз бойынша таратылуы мүмкiн. Заңды тұлға - жинақтаушы
зейнетақы қорын, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымын, Сақтандыру
төлемдерiне кепiлдiк беру қорын, арнайы қаржы компаниясын, мақта өңдеу
ұйымын тарату Қазақстан Республикасының зейнетақымен қамсыздандыру,
сақтандыру iсi және сақтандыру қызметi, Сақтандыру төлемдерiне кепiлдiк
беру қоры, секьюритилендіру және мақта саласын дамыту туралы заңнамасында
көзделген ерекшелiктер ескерiле отырып жүзеге асырылады.
Соттың шешiмi бойынша заңды тұлға:
1) банкрот болған;
2) заңды тұлғаны құру кезiнде заңдардың түзетуге келмейтiн сипатта
бұзылуына жол берiлуiне байланысты оны тiркеу жарамсыз деп танылған;
3) заңды тұлғаның жарғылық мақсаттарына қайшы келетiн қызмет үнемi
жүзеге асырылған;
4) тиiстi рұқсат алынбаған (лицензиясыз) қызметтi, не заң құжаттарында
тыйым салынған қызметтi жүзеге асырған, не қызметiн заңдарды бiрнеше рет
немесе өрескел бұза отырып жүргiзген жағдайларда, соның iшiнде заңда
белгiленген табыс ету мерзiмiнен кейiн бiр жыл өткен соң корпорациялық
табыс салығы туралы (жиынтық жылдық табыс пен жасалған шегерiмдер туралы)
декларация немесе оңайлатылған декларация табыс етпеген, заңды тұлға
орналасқан жерi бойынша немесе нақты мекен-жайы бойынша болмаған, сондай ақ
заңды тұлға бiр жыл ішінде оларсыз жұмыс істей алмайтын құрылтайшылар
(қатысушылар) және лауазымды адамдар болмаған;
5) заң құжаттарында көзделген басқа да жағдайларда таратылуы мүмкiн.
Заңды тұлғаны тарату туралы сот шешiмiмен заңды тұлғаны таратуды жүзеге
асыру жөнiндегi мiндеттер оның мүлкiн меншiктенушiге, меншiк иесi уәкiлдiк
берген органға, заңды тұлғаны таратуға оның құрылтай құжаттарында уәкiлдiк
берiлген органға, не сот тағайындаған басқа органға (тұлғаға) жүктелуi
мүмкiн. Егер заңды тұлға жөнiнде осы баптың 1-тармағында белгiленген тәртiп
бойынша оны тарату туралы шешiм қабылданып, оның мүлкiнiң құны несие
берушiлердiң талаптарын қанағаттандыру үшiн жеткiлiксiз болса, ондай заңды
тұлға банкроттық туралы заңдарда белгiленген тәртiппен таратылуы мүмкiн.
Заңды тұлғалардың жекелеген түрлерi мемлекет уәкiлдiк берген тиiстi
органның шешiмiмен заң актiлерiнде көзделген негiздер бойынша таратылуы
мүмкiн.
Заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушi немесе заңды тұлғаны тарату туралы
шешiм қабылдаған орган бұл туралы заңды тұлғаларды тiркеудi жүзеге асыратын
әдiлет органына, тіркеу орны бойынша салық органына дереу жазбаша түрде
хабарлауға мiндеттi. Заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушi немесе заңды
тұлғаны тарату туралы шешiм қабылдаған орган тарату комиссиясын құрады және
осы Кодекске сәйкес тарату тәртiбi мен мерзiмiн белгiлейдi. Тарату
комиссиясы құрылған кезден бастап заңды тұлғаның мүлкiн және iстерiн
басқару жөнiнде өкiлеттiк соған ауысады. Тарату комиссиясы сотта
таратылатын заңды тұлға атынан әрекет етедi. Тарату комиссиясы заңды
тұлғаны тарату туралы, сондай-ақ оның несие берушiлерiнiң талаптарын
мәлiмдеу тәртiбi мен мерзiмi туралы ақпаратты орталық әдiлет органының
ресми баспасөз басылымдарында жариялайды. Талаптарды мәлiмдеу мерзiмi
тарату туралы жарияланған кезден бастап екi айдан кем бола алмайды. Тарату
комиссиясы несие берушiлердi анықтау және қарыздарын алу үшiн шаралар
қолданады, сондай-ақ несие берушiлерге заңды тұлғаның таратылғандығы туралы
жазбаша хабарлайды. Несие берушiлер талаптарын қоюға арналған мерзiм
аяқталғаннан кейiн тарату комиссиясы аралық тарату балансын жасайды, онда
таратылатын заңды тұлға мүлкiнiң құрамы, несие берушiлер қойған талаптар
тiзбесi, сондай-ақ оларды қарау нәтижелерi туралы мәлiметтер болады. Аралық
тарату балансын заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушi немесе заңды тұлғаны
тарату жөнiнде шешiм қабылдаған орган бекiтедi. Аралық тарату балансын
жасаған кезде таратылатын заңды тұлға мүлкінің құрамына Қазақстан
Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес шығарылған
облигациялар бойынша қамтамасыз ету болып табылатын бөлінген активтер және
ипотекалық облигациялар бойынша мынадай қамтамасыз ету болып табылатын
кепіл мүлкі: ипотекалық тұрғын үй қарызы шарттары бойынша талап ету құқығы
(ипотекалық куәліктерді қоса алғанда), сондай-ақ аталған облигацияларды
ұстаушыларға оларға меншік құқығы туындаған немесе мәмілелер бойынша не
Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген өзге де негіздер
бойынша оларға ауысқан жағдайларда Қазақстан Республикасының мемлекеттік
бағалы қағаздары енгізілмейді. Тарату комиссиясы аталған мүлікті және
Қазақстан Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес
шығарылған облигациялар бойынша қамтамасыз ету болып табылатын бөлінген
активтерді Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығы туралы
заңнамасына сәйкес кредиторлармен - аталған облигацияларды ұстаушылармен
есеп айырысу үшін ипотекалық облигацияларды немесе Қазақстан
Республикасының секьюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес шығарылған
облигацияларды ұстаушылардың өкіліне береді. Егер таратылатын заңды
тұлғаның (мемлекеттiк мекемелерден басқа) ақшасы несие берушiлердiң талабын
қанағаттандыру үшiн жеткiлiксiз болса, тарату комиссиясы заңды тұлғаның
мүлкiн сот шешiмдерiн орындау үшiн белгiленген тәртiп бойынша жария сатуды
жүзеге асырады. Таратылатын заңды тұлғаның несие берушiлерiне ақша төлеудi
тарату комиссиясы АК 51-бабында белгiленген кезек тәртiбiмен аралық тарату
балансы бекiтiлген күннен бастап, соған сәйкес жүргiзедi. Акционерлiк
қоғамдардың мүлкiн бөлу ерекшелiктерi олар туралы заңдармен белгiленедi.
Несие берушiлермен есеп айырысу бiткеннен кейiн тарату комиссиясы тарату
балансын жасайды, оны заңды тұлғаның мүлкiн меншiктенушi немесе заңды
тұлғаны тарату туралы шешiм қабылдаған орган бекiтедi. Несие берушiлердiң
талаптары қанағаттандырылғаннан кейiн қалған мүлiк құрылтай құжаттарында
көрсетiлген мақсаттарға жұмсалады. Несие берушiлердiң талаптарын
қанағаттандыру үшiн таратылатын қазыналық кәсiпорынның - мүлкi, ал
таратылатын мекеменiң ақшасы жеткiлiксiз болған жағдайда, несие берушiлер
талаптарының қалған бөлiгiн осы кәсiпорынның немесе мекеменiң мүлкiн
меншiктенушi есебiнен қанағаттандыру туралы талап қойып сотқа жүгiнуге
құқылы. Мүліктік кешені жекешелендірілген мемлекеттік кәсіпорындар
Қазақстан Республикасының жекешелендіру туралы заңында белгіленген
тәртіппен таратылады. Заңды тұлғалардың мемлекеттiк регистрiне тиiстi жазба
жасалғаннан кейiн заңды тұлғаның таратылуы аяқталады, ал заңды тұлғаның
өмiр сүруi тоқтатылды деп есептеледi.6,7
III.I. Шаруашылық серiктестiк
Жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) үлесiне
(салымдарына) бөлiнген коммерциялық ұйым шаруашылық серiктестiк деп
танылады. Құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдары есебiнен құрылған,
сондай-ақ шаруашылық серiктестiк өз қызметi үрдiсiнде өндiрген және алған
мүлiк меншiк құқығы бойынша серiктестiкке тиесiлi болады. Шаруашылық
серiктестiктер толық серiктестiк, сенiм серiктестiгi, жауапкершiлiгi
шектеулi серiктестiк, қосымша жауапкершiлiгi бар серiктестiк нысандарында
құрылуы мүмкiн. Толық және сенім серіктестігінен басқа, шаруашылық
cepіктестікті бір тұлға құра алады, ол оның жалғыз қатысушысы болады. Толық
серіктестіктің қатысушылары және сенім серіктестігіндегі толық серіктер
азаматтар ғана бола алады. Құрылтай шарты мен жарғы шаруашылық
серiктестiктiң құрылтай құжаттары болып табылады. Жарғы бiр адам (бiр
қатысушы) құрған шаруашылық серiктестiктiң құрылтай құжаты болып табылады.
Шағын кәсіпкерлік субъектісі болып табылатын шаруашылық серіктестігін
қоспағанда, шаруашылық серіктестігінің құрылтай құжаттарын (жарғы және
құрылтай шартын) нотариат куәландыруға тиіс. Шаруашылық серiктестiктiң
құрылтай құжаттарында АКодекстiң 41-бабының 4 және 5-тармақтарында аталған
мәлiметтерге қоса әрбiр қатысушының үлес мөлшерi туралы; серiктестiктiң
жарғылық капиталына олар салатын салымның мөлшерi, құрамы, мерзiмi және
тәртiбi туралы; серiктестiктiң жарғылық капиталына салым салу жөнiндегi
мiндеттердi бұзғаны үшiн қатысушылардың жауапкершiлiгi туралы ережелер,
сондай-ақ заң құжаттарында көзделген өзге де мәлiметтер болуға тиiс.
Шаруашылық серiктестiк, заң құжаттарында көзделген реттердi қоспағанда,
басқа шаруашылық серiктестiктердiң құрылтайшысы болуы мүмкiн. Шаруашылық
серiктестiк бағалы қағаздарды ұстаушылар тiзiлiмдерiнiң жүйесiн жүргiзу
жөнiндегi қызметтi жүзеге асыруға лицензиясы бар бағалы қағаздар рыногының
кәсiби қатысушысымен шаруашылық серiктестiгiне қатысушылар тiзiлiмiн
жүргiзу шартын жасасуға құқылы. Құрылтай шартының қолданылуы шаруашылық
серiктестiгiне қатысушылар тiзiлiмi қалыптастырылған күннен бастап
тоқтатылады. Шаруашылық серiктестiгiне қатысушылар тiзiлiмiнен үзiнді-
көшiрме қатысушылар тiзiлiмiн жүргiзудi бағалы қағаздарды ұстаушылар
тiзiлiмдерiнiң жүйесiн жүргiзу жөнiндегi қызметтi жүзеге асыруға лицензиясы
бар бағалы қағаздар рыногының кәсiби қатысушысы жүзеге асыратын шаруашылық
серiктестiгiнiң жарғылық капиталындағы үлеске құқықты растайтын құжат болып
табылады. Акционерлiк қоғам қатысушылар тiзiлiмiн жүргiзудi бағалы
қағаздарды ұстаушылар тiзiлiмдерiнiң жүйесiн жүргiзу жөнiндегi қызметтi
жүзеге асыруға лицензиясы бар бағалы қағаздар рыногының кәсiби қатысушысы
жүзеге асыратын шаруашылық серiктестiгi болып қайта құрылған жағдайда
құрылтай шарты жасалмайды.
Қатысушылар тiзiлiмiн жүргiзудi бағалы қағаздарды ұстаушылар
тiзiлiмдерiнiң жүйесiн жүргiзу жөнiндегi қызметтi жүзеге асыруға лицензиясы
бар бағалы қағаздар рыногының кәсiби қатысушысы жүзеге асыратын шаруашылық
серiктестiгiнiң жарғылық капиталына қатысу үлесiне құқықтар шаруашылық
серiктестiгiне қатысушылар тiзiлiмiнде осы құқықтардың тiркелген кезiнен
бастап туындайды. Шаруашылық серiктестiгiне қатысушылар тiзiлiмiн
қалыптастыру, жүргiзу және сақтау тәртiбi Қазақстан Республикасының заң
актiлерiнде белгiленедi. аруашылық серiктестiктiң жарғылық капиталына салым
салу. Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарғылық капиталға заттай нысанда
немесе мүлiктiк құқықтар түрiнде салған салымдары барлық құрылтайшылардың
келiсiмi бойынша немесе серiктестiктiң барлық қатысушыларының жалпы
жиналысының шешiмi бойынша ақшалай нысанда бағаланады. Егер мұндай салымның
құны жиырма мың айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiне барабар сомадан асып
кетсе, оның бағасын тәуелсiз сарапшы растауға тиiс. Шаруашылық
серiктестiгiн қайта тiркеген кезде оған қатысушының салымын ақшалай бағалау
серiктестiктiң бухгалтерлiк құжаттарымен не аудиторлық есеппен расталуы
мүмкiн.
Серiктестiктiң құрылтайшылары (қатысушылары) осындай баға берiлген
кезден бастап бес жыл бойы серiктестiктiң несие берушiлерi алдында салым
бағасы арттырылған сома шегiнде бiрлесiп жауап бередi. Серiктестiкке салым
ретiнде мүлiктi пайдалану құқығы берiлетiн жағдайларда бұл салымның мөлшерi
құрылтай құжаттарында көрсетiлген барлық мерзiмге есептелген осы мүлiктi
пайдалану төлемiмен анықталады. Салымдарды мүлiктiк емес жеке құқық және
өзге де материалдық емес игiлiк түрiнде, сондай-ақ қатысушылардың
серiктестiкке қойған талаптарын есептеу жолымен енгiзуге жол берiлмейдi.
Егер құрылтай құжаттарында өзгеше көзделмесе, жарғылық капиталдағы барлық
қатысушылардың үлестерi және тиiсiнше олардың шаруашылық серiктестiгi
мүлкiнiң құнындағы үлестерi (мүлiктегi үлес) жарғылық капиталдағы
салымдарына барабар болады. Шаруашылық серiктестiкке қатысушы серiктестiк
мүлкiндегi өз үлесiн, егер заң құжаттарында немесе құрылтай құжаттарында
өзгеше көзделмесе, салып қоюға және сатуға құқылы. Жарғылық капиталға салым
салудың тәртiбi мен мерзiмi, сондай-ақ жарғылық капиталды құру жөнiндегi
мiндеттердi орындамағаны үшiн жауапкершiлiк заң құжаттарында және (немесе)
құрылтай құжаттарында белгiленедi. Шаруашылық серiктестiгiнiң жарғылық
капиталын азайтуға оның барлық несие берушiлерiне хабарланғаннан кейiн жол
берiледi. Олар бұл жағдайда серiктестiктiң мерзiмiнен бұрын тоқтатылуын
немесе тиiстi мiндеттемелерiн орындауын және оның зиянды өтеуiн талап етуге
құқылы.
III.II. Толық серiктестiк
Толық серiктестiктiң мүлкi жеткiлiксiз болған жағдайда қатысушылары
серiктестiктiң мiндеттемелерi бойынша өзiне тиесiлi барлық мүлкiмен ортақ
жауапкершiлiкте болатын серiктестiк толық серiктестiк деп танылады. Азамат
бiр ғана толық серiктестiктiң қатысушысы бола алады. Толық серiктестiктiң
жарғылық капиталының мөлшерiн оның құрылтайшылары белгiлейдi, бiрақ ол заң
құжаттарында белгiленген ең төменгi мөлшерден кем болмауы керек. Толық
серiктестiктiң ең жоғары органы қатысушылардың жалпы жиналысы болып
табылады. Толық серiктестiктiң iшкi мәселелерi жөнiнде шешiм барлық
қатысушылардың жалпы келiсiмi бойынша қабылданады. Серiктестiктiң құрылтай
шартында қатысушылардың көпшiлiк даусымен шешiм қабылданатын реттер
көзделуi мүмкiн. Егер құрылтай шартында оның қатысушыларының дауыс санын
анықтаудың өзгеше тәртiбi көзделмесе, толық серiктестiктiң әрбiр
қатысушысының бiр даусы болады. Құрылтай шартында қатысушылар алатын дауыс
санын олардың жарғылық капиталдағы үлесiне сай белгiленетiндiгi көзделуi
мүмкiн. Толық серiктестiкке қатысушының қалған қатысушылардың келiсiмiнсiз
өз атынан және өз мүдделерi немесе үшiншi жақтардың мүдделерi үшiн
серiктестiк қызметi мәнiмен бiртектес мәмiлелер жасасуға құқығы жоқ. Бұл
ереже бұзылған жағдайда серiктестiк өз қалауы бойынша мұндай қатысушылардан
не серiктестiкке келтiрiлген залалдың орнын толтыруын, не осындай
мәмiлелерден тапқан бүкiл пайданы серiктестiкке беруiн талап етуге құқылы.
Серiктестiктiң iсiн жүргiзу тапсырылған толық серiктестiктiң органдары
барлық қатысушыларға олардың талап етуi бойынша өз қызметi туралы толық
ақпарат берiп отыруға мiндеттi. Өкiлеттiгi болмаса да ортақ мүдделер үшiн
әрекет жасаған қатысушыны, оның әрекеттерiн қалған қатысушылар мақұлдамаған
жағдайда, егер өз әрекеттерiнiң арқасында серiктестiк құны жөнiнен
серiктестiк шеккен шығындардан асып түсетiн мүлiктi сақтап қалғандығын
немесе тиiсiнше сатып алғандығын дәлелдеген жағдайда серiктестiктен өзi
жасаған шығындардың орнын толтыруды талап етуге құқылы.
Толық серiктестiкке қатысушы үлесiнiң үлесiнiң бiр бөлiгiнiң) ауысуы
Толық серiктестiкке қатысушының өз үлесiн (үлесiнiң бiр бөлiгiн) оның
басқа қатысушыларына немесе үшiншi жақтарға қалған барлық қатысушылардың
келiсiмiмен ғана беруiне болады. Үлес (үлестiң бiр бөлiгi) үшiншi жаққа
берiлген жағдайда сонымен бiрге толық серiктестiктен шыққан қатысушыға
тиесiлi құқықтар мен мiндеттердiң бүкiл жиынтығы соған ауысады. Толық
серiктестiктiң қатысушысы қайтыс болған ретте қалған барлық қатысушылардың
келiсуiмен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz