Американдық газет мәтіні ұлттық-мәдени ақпарат көзі ретінде және оны аудару ерекшеліктері

Пән: Журналистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 114 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

АБЫЛАЙ ХАН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӘНЕ ӘЛЕМ ТІЛДЕРІ УНИВЕРСИТЕТІ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Американдық газет мәтіні ұлттық-мәдени ақпарат көзі ретінде және оны аудару ерекшеліктері»

5В020700 - «Аударма ісі» мамандығы

Орындаған:

4-курс студенті

Кадырбаева А. Н.

Ғылыми жетекші:

магистр, аға оқытушы

Тойшыманова Ж. Р.

«Қорғауға жіберілді»

Аударма және

мәдениетаралық коммуникация

кафедрасының меңгерушісі

PhD Асанова Г. С.

АЛМАТЫ, 2018

МАЗМҰНЫ

Кіріспе 3-5

I. Американдық газет мәтіні ұлттық-мәдени реңкті сипаттау құралы 6

1. 1 Американдық баспасөз ақпарат көздері және олардың әлемдік ақпарат аймағында алатын орны6-9

1. 2 Ағылшын және қазақ тілдеріндегі газет және публицистика стилінің ерекшеліктері9-27

1. 3 Газет тақырыптарының берілу жолдары 27-32

Бірінші тарау бойынша қорытынды32-33

II. Ұлттық - мәдени ақпараттың газет мәтініндегі аударылу

ерекшеліктері 34

2. 1 Бұқаралық ақпарат құралдары дискурсын аударудағы мәдениетаралық аспектілер34-40

2. 2 Газет мәтіндерін аудару кезінде қолданылатын әдіс-тәсілдер 40-60

Екінші тарау бойынша қорытынды60-61

Қорытынды62-64

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі64-68

Қосымша69

КІРІСПЕ

Халықаралық және тіларалық қатынастар дамып келе жатқан кезеңде шетел тілін және мәденетін ана тілімізбен салыстыра зерттеу аударма ісінің әрбір саласы үшін маңызы зор. Қай тіл болмасын, ол тілдің ұлттық-мәдени ақпарат көздері өзіне тән ерекшеліктерімен түрленіп, қыр сыры жасырын болып тұратын ерекше бір жүйе деуге болады. Олар ғасырдан астам жылдар бойы ұлттық дүниетанымның күшті тәрбие құралы ретінде өзінің жемісті қызметін жалғастырып келеді. Қоғамның үні, жариялылықтың жаршысы қызметін атқарушы газет мәтіндері ешқашан өзінің маңызын, рөлін төмендеткен жоқ. Газет - кең аудиторияны хабардар ету құралы болуымен қатар, ұлттық-мәдени ақпарат алмасу көздерінің бірі болып табылады. Қазіргі уақытта газет мәтіні халықтың тілдік мәдениетін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Соның ішінде, американдық газет мәтіндері белгілі бір тілдік ерекшеліктерге иә екені белгілі, олар оқырманға ақпаратты жай ғана жеткізе қоймай, оқырманды таң қалдыра алатын әсерге алып келеді. Сонымен қатар, американдық газеттер шетел оқырмандарінің АҚШ мәдениеті жайлы ой-өрісін кеңейтуіне және ағылшын тіліндегі түпнұсқа мәтіннен тікелей ақпарат алуына жағдай жасайды.

Аударма саласы - мәдениет пен әдебиеттің көне мүлкі, үлкен дүниесі, мәдениетаралық қатынастың маңызды құралы, өйткені ол бір тілдік мәдениет айғағын екіншісіне таныстырушы орталық буын. Ол туралы айтылатын сөз, қойылатын проблема қашан да туындай бермек. Мәдени қарым-қатынасқа көп түскен, яғни өзге мәдени әлемнің когнитивті тәжірибесімен кеңінен таныс мәдениеттің тілінің аударуға бейім келетіндігі, соның нәтижесінде аударма ісінің үдере өрбитіндігі де белгілі жайлар. Аудару адамның рухани әрекетінің бір түрі ретінде, өте ерте заманнан келе жатыр. Ол сондай-ақ әлемдік мәдениет тарихында маңызды рөл атқарған. Мәдениет ғасырлар бойы дайындалып, ғасырлар бойы өмір сүреді. Әрбір жаңа ғасыр өткен мәдениетке жаңа мән-мағына әкеледі. Адамдардың ғана емес, сонымен қатар, халықтардың да тарихи жады деректерді іріктеп, таңдауға бейім. Мәдениетте ешқашан бірыңғай ықпал етуші, бірыңғай қабылдаушы субъект бола алмайды. Мәдениеттегі байланыс қашанда көпжақты, көпқырлы, ең аз дегенде, екіжақты. Сол мәдени байланысты баянды ететін бірден бір тиімді құрал аударма екендігін көне тарих көптеп дәлелдейді. Аударма ісі өткен тарихта болсын, бүгінгі күнімізде болсын мәдениеттерді байланыстыру құралы ретінде қызмет етіп келеді.

Дипломдық зерттеу жұмысының өзектілігі: Газеттің тілі халықтың тілдік мәдениетін қалыптастыруда белсенді қатысады. Ол əртүрлi сипаттағы ақпараттың алмасуына мүмкiндiк туғызады, бұл адам баласының дамуының негізі болып табылады. Қазіргі уақытта газет басылымдарының тіл ерекшеліктерін зерттеу өзекті мәселе болып табылады, өйткені техникалық құралдарды әзірлеу кезінде, ақпарат көлемінің ұлғаюымен, тұрақты өмір сүрудің әлеуметтік-саяси жағдайына байланысты халықаралық қатынастардың кеңеюімен, бұқаралық ақпарат құралдарын және бұқаралық ақпарат құралдарын насихаттау әдістерін жетілдіруімен, бір сөзбен газет, қоғам өмірінде барған сайын маңызды орынға ие болып келе жатыр. Өздеріңіз білетіндей, газет мәтінінің басты қасиеттерінің бірі - ақпарат тарату болып табылады. Алайда, газет тек қана ақпарат алу үшін ғана емес, сонымен қатар жазбаша тілде процестерді зерттеу, онда қазіргі қоғамдағы жаңа құбылыстарды белгілеу, ұлттық-мәдени ақпарат алмасу үшін де қызмет етеді. Осы тақырыптың өзектілігін американдық газет мәтіндеріндегі ұлттық-мәдени ақпараттың аударылу ерекшеліктері мен әдіс-тәсілдері әлі күнге дейін толық зерттелмегенінде көреміз. Сонымен қатар, мәдениет аралық қарым-қатынас үдерісі кезінде публицистикалық аударманың рөлі өте зор.

Зерттеу жұмысының нысаны - американдық газет мәтіндері

Зерттеу жұмысының пәні - американдық газет мәтіндерін қазақ тіліне аудару кезінде улттық мадени ақпараттың берілу ерекшеліктері

Зерттеу жұмысының мақсаты - американдық газет мәтіндеріндегі ұлттық-мәдени ақпараттың аударылу ерекшеліктерін және аударма барысында қолданылатын әдіс-тәсілдермен стратегияларды айқындап көрсету

Зерттеу жұмысы келесі міндеттердің орындалуын қажет етеді:

американдық баспасөз ақпарат көздері және олардың әлемдік ақпарат аймағында алатын орнын анықтау;
ағылшын және қазақ тілдеріндегі газет және публицистика стилінің ерекшеліктерін көрсету;
газет тақырыптарының берілу жолдары туралы жалпы түсінік беру;
ұлттық-мәдени ақпараттың газет мәтініндегі аударылу ерекшеліктерін

көрсету;

газеттік-публицистикалық аударма кезінде қолданылатын әдіс-тәсілдерді зерттеу;
американдық газет мәтіндері және олардың қазақ тіліндегі аудармасын салыстырмалы түрде қарастыру.

Зерттеу жұмысының әдістері: Жұмысты орындау барысында түпнұсқамен аудармаларды жүйелеу және мысалдар арқылы салыстыру-салғастыру, талдау әдіс-тәсілдері қолданылды.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы: Ұсынылып отырған дипломдық жұмыс американдық және қазақ газет мәтіндеріндегі ұлттық-мәдени ақпараттың берілу жолдары салыстырылатын, ағылшын және қазақ ұлттық танымындағы публистистикалық мақалалардың ерекшеліктерімен газет мәтіндерін аудару кезінде қолданылатын әдіс-тәсілдерді және аударма барысында кездесетін қиындықтар мен оларды шешу жолдарын зерттеуге арналған алғашқы жұмыс болып табылады.

Теориялық маңыздылығы: Жүргізілген зерттеу жұмыстары американдық газет мәтіндерін аударудың мәдени және лингвистикалық маңыздылығын арттырып, улттық-мәдени ақпараттың аудармада берілуін дамытуға үлес қосады. Газет мәтінінің қазақ тілі мен ағылшын тілдеріндегі бейнелілік, ұқсастық қасиеттерінің тілдік және тілден тыс табиғатын зерттеу сияқты теориялық мәселелер қарастырылады.

Дипломдық жұмыстың теориялық базасын В. Н. Комиссаров, Г. Я. Солганик, И. Р. жарғылар Гальперин, М. Д. басқа Кузнец, бiрге Скребнев, В. А. primarily Наер, Б. Әбілқасымов, С. М. сөздігінде Исаев, Р. журналы Сыздықова, О. басшылққа Бүркітов, Данута Ри, Р. Е. Гарст, T. M. Бернштейн, Д. А. Качаев, В. П. Вомперский, И. С. Стам, В. В. Ворошилов, А. А. Тертычный, К. В. Прохорова, М. И. Шостак, Н. Е. Бухарев, З. К. Ахметжанова, А. Т. Таткенова, Р. Т. Қожабекова Р. Е. Вулзли, Л. Р. Кэмпбелл, Ғалым В. Л. Риверс, Б. Уэсли, Д. Дор, Ә. армашыныңБолғанбаев, Ш. Бәитікова, Б. Әбілқасымов, А. Алдашева предикаттық, Қ. Қадырқұлов сияқты бірқатар шетелдік және отандық ғалымдардың зерттеулері құрайды.

Практикалық маңыздылығы: Жүргізілген зерттеу жұмыстарының нәтижелері алдыңғы уақытта американдық газет мәтіндерін қазақ тіліне аудару барысында қолданыла алады.

Диплом жобасының құрылымы кіріспеден, негізгі екі тараудан, корытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Кіріспе бөлімінде диплом жұмысының мақсаттары, міндеттері, жұмыс өзектілігі, зерттеу объектісі мен теориялық және практикалық маңыздылықтары қарастырылады.

Жұмыстың бірінші тарауында американдық баспасөз ақпарат көздері және олардың әлемдік ақпарат аймағында алатын орны туралы толық айтылды. Ағылшын және қазақ тілдеріндегі газет және публицистика стилінің ерекшеліктері, газет тақырыптарының берілу жолдары, сонымен қатар мәдени фактордың рөлі негізделіп, жүйелі түрде берілді.

Жұмыстың екінші тарауында американдық газет мәтіндерінде ұлттық-мәдени ақпараттың аударылу жолдарына талдау жасалынады. Бұқаралық ақпарат құралдары дискурсын аударудағы мәдениетаралық аспектілер және газет мәтіндерін аудару кезінде қолданылатын әдіс-тәсілдер туралы айтылды. Осы тақырыпқа орай американдық газеттерден мысалдар келтірілді және олардың аударылу ерекшеліктері көрсетілді.

Қорытынды бөлімінде жасалған жұмыс нәтижелері беріледі. Американдық газет мәтіндерін қазақ тіліне аудару барысында ұлттық-мәдени реңкті сипаттау қаншалықты маңызды екендігі дәлелденді және қандай әдіс-тәсілдерден қолданылғандығы жайлы айтылды.

I АМЕРИКАНДЫҚ ГАЗЕТ МӘТІНІ ҰЛТТЫҚ-МӘДЕНИ РЕҢКТІ СИПАТТАУ ҚҰРАЛЫ

Американдық баспасөз ақпарат көздері және олардың әлемдік ақпарат аймағында алатын орны

Америка Құрама Штаттары - жер жүзінде жоғары экономикалық дәрежеде дамыған ел ретінде танылған. АҚШ-тың баспасөз, телевидение, радиосы техникалық жағынан тек өз елінде ғана емес, басқа да барша әлем елдеріне жан-жақты күш-қуатымен танылған құрылым жүйесі. Елдің баспасөзі алғаш мемлекет құрылуынан бұрын пайда болғанын айтқан жөн. 1776 жылы АҚШ-тың Англия колонизаторларына қарсы күресі нәтижесінде өзінің тәуелсіздік декларациясын жариялағаны белгілі. Міне, содан бастап, АҚШ-тың өз алдына мемлекет болу дәуірі туды. Сол кезден бері елдің кәсіби баспасөзінің де өмірге келуі бастау алды.

Сөйтіп екі ғасыр уакыттан бері тарихи даму жолы бар АҚШ баспасөзі бүгінде өзіне тән жетістіктерін жалғастырып отыр. Оның баспасөзі қазіргі заманда радио мен телвидениенің барынша дамығанына қарамастан, бәрібір өзінің әсер-күшін сактап келеді. Сондықтан да американдық газет мәтіндерінің рөлі төмендемей, ұлттық-мәдени реңкті сипаттау құралы ретінде пайдаланылуда. Американдық бұқаралық ақпарат құралдарының тек елдің өзінде ғана емес, одан тысқары елдерде де әжептеуір ықпалы бары анық.

Тасқынды информация, жоғары полиграфиялық табыстар ел баспасөзінің тартымдылығы мен әсерлілігін арттыра түседі. Әсіресе, түрлі-түсті бояулармен және суреттермен шығатын газет-журналдар оқырмандарын өзіне тартпай қоймайды. Баспасөз еркіндігі - пікір алуандығын өзгертуге көмектеседі. Мысалы, 1985 жылы президент Рейган радиодан сөйлеген сөзінде, былай деп айтқан еді: "Біздегі бәрінен де мақтанарлық институттарымыздың бірі баспасөз бостандығы, екендігі". Жаңа медиа американдық және әлемдік журналистикада аса түбегейлі құрылымдық өзгерістер тудырды.

Америкадағы «Ұлттық газет қауымдастығының» директоры Брайн Л. Стеффенс бір мақаласында: «ХХІ ғасырда газеттер айналадағы жағдайға тез бейімделетін хамелеонға айналды», - деп жазады. Расында, газеттер үнемі ғылыми дамуға ілесіп отырды: олар парақтық басылым түрінен, ротациялық басылым машинасына ауысты, ақ-қара түсті бейнеден, түрлі-түсті бейнеге, ал қазір қағаздан электронды құралдарға ауысып жатыр. Интернет технологиялардың мүмкіндіктері артып отыр. Электронды газеттердің небір форматтарына арналған бағдарламалар баршылық. Оның үстіне, газет-журнал шығарудың қаржылай шығыны да мол, ал электронды газеттер жасау үшін көп қаражат жұмсалмайды. Тек журналистерге талап күшеймек. Олар дәстүрлі БАҚ-қа қарағанда екі есе жедел қимылдауға икемделеді. Біздегі мерзімді басылымдардың ақпарат таратудағы жылдамдығы бәсең болғандықтан, көпшіліктің американдық интернет-газеттерді оқитыны заңды құбылыс. Кезінде АҚШ-тың президенті Ричард Никсон ұлттық қауіпсіздік кеңесінде бюджет шығындары туралы сөйлеген сөзінде «ақпарат пен үгіт-насихатқа жұмсалған 1 доллар қару жүйесін құруға жұмсалған 10 доллардан әлдеқайда табысты, қаруға кеткен шығын сол мерзімде іске жаратылып үлгеретін болса, шығын кетірген ақпарат әр сәт бойы, әр сағат бойы жұмыс істей береді» деген болатын. Яғни қоғамдық сана мен идеялық бағыт-бағдарды айқындауда БАҚ-тың рөлі орасан зор. Көлемді ақпарат билеген заманда дәстүрлі медианың болашағы алаңдатпай қоймайды.

Американдық қоғамда хабар атқаратын басты роль - американдықтардың

жақсы хабарланған халық-өз бостандығының ең саңлақ күзетші екеніне негізделген сенушілігімен белгіленген. Бұл сенімділікпен американдық конституцияны құрушыларда келіседі. Олар конституцияның бірінші түзетуіне “Конгресс сөз немесе басылымның бостандығын шектейтін бір де бір заң шығармау керектігін” көздейтін ереже еңгізді.

Американдық баспасөзде мемлекеттік органдардағы жемқорлық туралы мәліметтер еркін жарияланады. Басқа елдерде осыған ұқсас жарияланымдардан кейін газеттер қамауға алынып, жабылады, ал АҚШ-та ақпарат құралдары жабылмайды. Американдық конституцияға 200 жыл бұрын үкімет енгізген қысқаша түзету қорғанысындағы баспасөз өзіне қоғамдық өмір ұстазы, оқиғалар шежіресі және қоғамның мінез-құлқының ресми емес арбитрі рөлін алды. Американдық ақпарат құралдары өте үлкен бизнес, тек қана күнделікті газеттер жылына 32 миллиард доллорға жуық жарнама алады.

Американдық баспасөзде мұндай көлем әрқашан болған жоқ. Ол XVIII ғасырда әдебиет элитасы үшін шығарылатын кішігірім басылымдар немесе басқа саясатты қолдаушылырдың көзқарасын ұнамсыз көрсететін газеттер түрінде бастаған. Бұ отаршы почтмейстер мен баспаханалардың өз-өзіне сенімді иәлерінің бастауымен шығатын пікірайыстық басылымдар болған. Тек қана келесі ғасырда американдық баспасөз талаптарға, даму қозғалысы мен елдің өзінің алуан түрлілігіне сәйкес болатын идеологиядан нақты еркін ақпарат құралына айналған. [1, 52б. ] .

«Егер ит адамды қапса, бұл жаңалық емес, адам итті қауып алса» - жаңалық мәтеліне сәйкес назарды ерекшелікке жұмылдыру - қазіргі американдық журналистиканың негізі. Жұртшылық бұл анықтамаға мейіріммен және жеккөрушілікпен бірдей қарайды. Бір жағынан, жаңалықтар оқырмандар аудиториясының көңілін көтереді немесе арандатады, екінші жағынан, публика «кедуілгі өмірге ешқандай назар аудармайтынына назары». «Қоғамның хабарландыру құқығы» американдық еркін баспасөз философиясының ядросы болып қала береді және оның, әсіресе, мемлекетпен қарым-қатынаста, мінез-құлқын айқындайды. Кейбіреулер мұндай өзара қатынасты «тайталас» дейді. Басқалар оларды жай, оппозициялық рухсыз, баспасөз жағынан деп кішкене жұмсақтау бағалайды.

АҚШ баспасөзі сапалы және кең ауқымды. Десе-дағы, әлеуметтік бөлініс оның мазмұнына нақты әсер етеді. Мәселен, «Уолт-стрит джорнэл» бай адамдарға арналған, «ақшаны қалай табуды» үйретеді. Редакция құрамы 500 адамнан тұрады. Жарнамадан керемет пайда табады. Негізінен жазылу арқылы таратылады. «Сапалы» басылым ретінде бірінші бетіне фотосурет баспайды.

Американың беделді газеттерінің бірі - «Нью-Йорк таймс». Газеттің шетелде тілшілер қосыны жұмыс істейді, шетелдік ақпаратты алуда ақпарат агенттіктерінің қызметіне көп жүгінбейді. «Басылуға жарайтын жаңалықтарды» басамыз деген ұранмен шығады.

Баспасөз зерттеушісі Маркинннің пікірінше, деңгейі жоғары ақпараттық газет болғанымен, «Нью-Йорк таймс» газетін жаһандық басылымдар қатарына жатқызуға болмайды. «Нью-Йорк таймс» - жалпыұлттық газет. Газеттің бірнеше Нью-йорктік, солтүстік-шығыс, жалпыұлттық және жексенбілік сияқты нұсқалары бар. Газет имиджін қалыптастыруда Нью-йорктік нұсқасының үлесі мол. Жексенбі күнгі санына тағы да 5-6 бет қосылады. Бұл күнгі санын журналистер жеңілдетіп дайындауға тырысады. Саяси, экономикалық тақырыптармен қоса өнер, ғылым, әдебиет, спорт жаңалықтарын, автобазар нарығын, «үй-ішілік» әңгімелерді беруге тырысады.

«Нью-Йорк таймс» газеті - нақты ақпарат көзі деп есептелінеді. Журналистер ақпаратты жинауда нақтылықтан, дәлдіктен аспауы тырысады.

Соңғы жылдары газет безендірілуінде біраз өзгерістер байқалады, иллюстрациялардың жиі берілуі басылымның тартымдылығын арттыра түсті. «Нью-Йорк таймста» түрлі - түсті фото алғаш рет 1997 жылы пайдаланыла бастаған. Газеттің сыртқы нұсқасында емес, ішкі мазмұнында да өзгерістер байқалды. Сонымен қатар, соңғы жылдары америкаңдықтар тым салмақты газеттерді оқудан қашқақтайтын болғандықтан, баспагерлер жас ұрпақтың талабын қанағаттандыруға барын салып отыр.

Американдық баспасөзде ықпалды газеттердің бірі - «Лос-Анджелес таймс» - жалпыұлттық газет болуға талпыныс жасағанымен, ол межеге жете алмады. Жексенбілік саны - 400 бет болып шығады.

Америкада журналистикадағы адалдықты бақылайтын, журналистердің құқын қорғайтын бірнеше ұйымдар жұмыс істейді. Мәселен, АҚШ-тың «Репортаждың нақтылығы және адалдығы" деген ұйымы БАҚ-тағы жалғандықпен күреседі. Сондай-ақ Америкада журналистердің құқығын қорғайтын «Баспасөз еркіндігі жөніндегі репортерлар комитеті» атты ұйым жұмыс істейді. Журналистерді қуғындау Америка жерінде де болып жататынын әсте жоққа шығаруға болмас.

Америка бұқаралық ақпарат құралдарының барлығы саяси тақырыпқа жиі тоқталады, басылымдардың негізгі тақырыбы - саясат, экономика. Айтулы саяси оқиғаға байланысты материал алғашында беделді басылымдардың бірінде немесе ақпарат агенттігінде беріледі. Содан кейін кішігірім қалалық басылымдар "бұл тақырыпты" дөңгелетіп ала жөнеледі. Экономика тақырыбын мәнді де мағыналы етіп беретін экономикалық журналдар екені сөзсіз. Мысалы, «Бизнес уик» журналы - ірі бизнесмендерге, компания басшыларына арналған. Мұнда бизнес жаңалықтарына айрықша мән беріледі, бизнесмендердің портреттері жасалынады, компаниялар жөнінде жан-жақты мәлімет ұсынылады.

Ірі бизнесмендерге арналған журналдар: «Бернс», «Форчун» «Форбс». Олар оперативті жаңалық беруге талпынбайды, талдамалық материалдар беруге тырысады. Бұл журналдардың өздерінің сүйікті тақырыптары бар. «Форчун» журналы - 500 ірі компанияның материалын жариялайды. «Форбс» журналы - 500 бай адамның тізімін береді. Жергілікті бизнесмендерге арналған қалалық журналдар да шығып тұрады.

Соңғы жылдары америка журналистикасында ақпарат пен жеңіл-желпі материалдың қосындысынан туындаған «инфортеймент» деген термин пайда болды. Газетшілердің мұндағы мақсаты - оқырманды ауқымды материалдармен шаршатпау әрі телеведениемен бәсекелестікте озып шығу. Бұл бағыттың жарқын мысалы- «Ю-эс-эй-тудей» газеті.

Ағылшын және қазақ тілдеріндегі газет және публицистика стилінің ерекшеліктері

мәселелерiмен Қазіргі қоғамның жаңа бағытта дамуы, ел өміріндегі, оның барлық саласындағы түбегейлі өзгерістер, - бүгінгі қоғамымыздың жаңа үрдістердің бірі. Жаңарған қоғамның жаңалықтары қазақ тіліне жаңа міндеттер жүктеп отыр.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.