Қызылорда облысының егіс алқаптары мен суландыру жүйесі

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 53 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

1. Құрылыс нысаны туралы жалпы мәлімет

1.2. Құрылыс аймағының топырығы және оның мелиоративтік жағдайлары

1.3. Топырақтардың су-физикалық қасиеттері.

2. Қызылорда облысының егіс алқаптары мен суландыру жүйесі

2.1 Ауыл шаруашылық дақылдары

2.2.Дақылдарды суару режимі

3. Гидротехникалық құрылымдар және олардың гидравликалық есептеулері

3.1. Әкелгіш каналдың гидравликалық есебі

3.2. Әкету каналының гидравликалық есебі

3.3 Реттегіштің гидравликалық есебі

3.4 Реттегіш құрылның қақпалары

3.5.Флютбеттің гидравликалық есебі

3.6. Тез ағардың гидравликалық есебі

4. Құрылыс жұмыстарын ұйымдастыру

4.1. Гидротехникалық құрылыстағы құрылыс өндірісінің технологиясы

4.2. Құрылыс нысандары бойынша жұмысты орындау тәсілдері.

4.3 Жер және бетон жұмыстарының көлемдері

4.5. Жүргізілетін құрылыс жұмыстарының мерзімін анықтау

5. Шаруашылықтың ішкі жүйелерін пайдалануды ұйымдастыру

6.Еңбекті қорғау сұрақтары
6.1. Еңбекті қорғаудың заң шығаратын жағдайлары және негізгі құқықтары

6.2. Гидротехникалық құрылыстар мен тасқындардағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету

6.3. Құрылыс алаңын жарықтандыруды есептеу

7. Қоршаған табиғи ортаны қорғау
7.2. Су ресурстарын қорғау

Қорытынды.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі.

Реферат

Кіріспе

Су ресурсы - халықтың таусылмайтын өмірлік қазынасы. Егер оны есеппен, ұқыпты әрі үнемді пайдаланып отырсақ, жауын-шашын, қар, т. б. жерүсті, жеесептікты суларымен қайта толығып, толысып отырады. Алайда, бұл тепе-теңдік бұзылған жағдайда, бүгінгі кейбір елдердегі, мемлекеттердегі сияқты су тапшылығы туындайды.
Суларын жоспарсыз, келеңсіз пайдалану өңіріндегі егіншілік алқап топырақтарының тұздану мен олардың айналымман шығуына әкеп соқтыруда. Шаруашылықтарының суармалы егістіктерін сумен қамтамасыз ету мақсатында магистральды каналдан тартылған щаруашылық, шаруашылық аралық каналдар қолданылуда. Осы орайда ағынды реттеу негізгі мәселелердің бірі болып отыр
Дипломдық жобада Шіркейлі каналының 514-634 ПК аралықтарындағы Шаған-Жер ЖШС қарасты жалпы суару ауданы 4085 мың га, дәнді дақыл 3780 оның ішінде күріштік 3000 мың га.аймақты массивтің 73 % үлесі. күріш ауыспалы егістіктерін сумен қамтамасыз етуде тежеу құрылымын жобалау.. Жобалаудың негізгі мақсаты канал бойында су денгейін көтеріп, солжақ магистральды каналдарына қажетті өтімділікті қамтамасыз ету су деңгейін көтеру арқылы бекітілген алқаптарды суғару, канал беткейлерін толқын әсерінен қорғау, канал бойындағы гидротехникалық құрылыстардың бұзылмауының себебін анықтау болып табылады.

1. Жалпы бөлім Гидротехникалық құрылым аймағыныңтабиғаты жағдайы.
1.1.Құрылыс аймағының климаты
Климаттың континенталдығы көптеген метеорологиялық элементтердің тәуліктік, айлық және жылдық өзгеруімен байқалады. Жазы ыстық және ұзақ мерзімді. Бұл кезеңде температурадағы күрт өзгеру сипаты байқалмайды. Кейбір жерлерде шілде айының орташа температурасы 36-39 0С. Облыс аумағының басым бөлігінде температураның абсолютты максимумы 44-48 0С құрайды. Қыс мезгілінде облыстың солтүстік және оңтүстік аймақтарынының арасында температурада айтарлықтай айырмашылықтары бар. Мысалы, ең салқын ай - қаңтардағы орташа температура - 35 -36[0] С градусты құрайды.
Солтүстікке ашықтылық қасиеті облыс аумағына кедергісіз салқын ауа массасыынң енуіне мүмкіндік береді және нәтижесінде қыс айларында күрт салқындайды. Ауа температурасының абсолютты минимумы 42[0] С градусқа дейін жетеді.
Құрғақшылық - облыс климатының ерекшелектерінің бірі. Жауын-шашын өте аз жауады. Орташа жылдық мөлшері 100-190 мм аспайды және жыл маусымдарында оның түсімі біркелкі емес: барлық жауын-шашынның 60 пайызы көктемгі-қысқы кезеңдерге тиесілі.
Облыс аумағының барлық бөлігінде солтүстік-шығыс бағытындағы күшті және жиі желдер болып тұрады. Оның орташа жылдық жылдамдығы секундына 3,1 метрден 6 метрге дейін ауытқып отырады. Қыс мезгілдеріндегі күшті желдер төменгі температура жағдайында жер бедерлерінің биік беткейлеріндегі қар жамылғыларын ұшырып кетеді, нәтижесінде топырақтың беткі қабаттарының терең қатуына және жарылуына әкеліп соғады. Жазғы уақытта шаңды дауылдар байқалады.
Жауын-шашынның орташа мөлшері 100-115 мм. Арал теңізінің тартылуынан, Байқоңыр ғарыш алаңы тарататын улы заттары және экологиялық ортаның нашарлауына байланысты қышқыл жауын-шашын жауатын болды
Сырдария ауданының ауа-райы жағдайының бір ерекшелігі-уақыт аралығында жауын-шашынның аздығы және олардың қалыпсыз түсуі. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 160-180 мм құрайды және әр жылдары ауытқып отырады. 67 мм-ден бастап.
Жыл бойы жауын-шашыны бар күндер саны 40-60-қа жетеді. Жазғы жауын-шашындар негізінен топыраққа сіңіп, буланып, жер бетінде ағынды су көзін болдырмайды. Булану мөлшері Арал өңірінде 974 мм.
Атмосфералық жауын-шашынның жылдық орташа минералдануы байқаулар материалдары бойынша 43 мгл (32-49 мгл аумағында) құрайды. IV-XI кезеңдері су бетінің булануы 1370 мм-ге жетеді екен, Н.И. Ивановтың формуласы бойынша есептелген буланғыштық дәл сол кезең үшін 1700мм-ден асып кетеді.
Қарастырылып отырған жер аумағында басымдығы бар желдердің ішінен Солтүстік, солтүстік-шығыс және шығыс, ал жазда солтүстік батыс бағытындағы желдер ерекшеленеді.

1.2. Құрылыс аймағының топырығы және оның мелиоративтік жағдайлар.

Облыстың едәуір бөлігін құм басып жатыр. Топырағы қоңыр, құмдақ сұр, сортаң болып келеді. Жусан, бетеге, сексеуіл, жыңғыл, тал, тораңғы, қамыс өседі. Ауыл шаруашылығына қолайлы жер аумағының 12%-ы Сырдария өзенінің жайылмасында, 23%-ы шөлейтте, 65%-ы шөл аймағында орналасқан. Пласт тәріздес қабаттар мен линзалар түрінде жайылған. Олардың қалыңдығы 0,0-ден 1,5м-ге дейін ауытқиды.
Процентпен бергенде фракциялар құрамы келесідей: төменгі көрсеткіш - жоғары көрсеткіш орташасы.
Сазды бөлшектер (d0,001мм) 14,3
Шаңды бөлшектер (d0,001-0,05мм)85,6
Құмды бөлшектер (d0,05мм)0,1
4. Құмды топырақтар- лабораториялық талдаулар көрсеткендей, аэрация және суға қанған қабат аумағында шаңды және ұсақ түйіршікті құмдарға жатады. Қабаттың қалыңдығы 0,0-ден 6,0м-ге дейін ауытқиды. Гранулометриялық құрамы 1.3 кестесінде көрсетілген.
Жоба мәліметтері бойынша бұл жер үшін сүзілу коэффиценті келесідей:
Саздар үшін -0,1-0,2 мтәу.
Саздақ үшін -0,35 мтәу.
Құмдақ үшін -0,5-1,0 мтәу.
Шаңды топырақ -1,0-2,0 мтәу.
Ұсақ түйіршікті топырақ -4-6 мтәу.
Жер аумағының гидрогеологиялық жағдайлары. Гидрогеологиялық зерттеулер уақытында 1984 жылдың 5, [II]-на дейін жер асты суларының деңгейі 2,5-5,0 м. Тереңдікте болған.
Суды көп жинайтын қабат негізінен ұсақ түйіршікті құмдармен көрсетілген. Учаскілер ауданы бойынша жер асты суларының әр-түрлі тереңдікте таралуы және сол аудандардың қатынасы 2. кестесінде берілген.
Учаскілер ауданы бойынша жер асты суларының әр-түрлі тереңдікте таралуы және сол аудандардың қатынасы

1Кестесі
Құмды топырақтардың гранулометриялық құрамы

№
Топырақ үлгісін алу тереңдігі
Топырақ атаулары
Фракциялар мөлшері
(құрғақ топыраққа процент)

3-2

2-1

1-0,5

0,5-0,23

0,95-0,10

0,10
1
2
3
4
5
6
7
8
9
2
2,8
Ұсақ түйіршік топырақ
0,26
2,72
20,56
8,05
43,93
24,42
2
3,5
Шаңды топырақ
1,37
1,50
3,42
6,23
39,22
47,63

2.кестесі.
Жер асты суларының әр-түрлі тереңдікте таралуы

Рн
№
Әр-түрлі тереңдікте жатқан жер асты суларының таралу ауданы
3,0-ге дейін
3,0-4,0
4,0
Барлығы
1
2
3
4
5
6
2
Гектармен
10,0
709,3
135,7
855,0
3
Процентпен
1,17
82,9
15,93
100

Территорияда жер асты суларының тереңдігі табиғи немесе жасанды факторларға байланысты болғандықтан учаскілердің үш түрін бөліп көрсетеміз. Жер асты суларының қоректенуі Сырдария өзені және магистральді каналдар суының сүзілуі есебінен жүреді. Жер асты сулары деңгейінің жыл бойы ауытқу амплитудасы 1,5-2,0 м.
Құрылыстың категорияларға топырақтардың классификациясы ЕРЕП 1997 ж.жинағы бойынша анықталып отыр. Төменде процент түрінде топырақтардың 5,0 м. тереңдікте жайылуы келтірілген.
7,50 м. тереңдікке дейін зерттелген суландырылатын жердің геологиясының құрылымы екі қабаттан тұрады. Жоғарғы қабаты, қалыңдығы 0,1-1,0м. Құм мен құмдық линзалары араласқан саздақты-сазды болып келген.
Қарастырылып отырған жер аумағындағы гидрогеологомелиоративтік жағдай соның ішінде жер асты суларының жоғары минералдануы және олардың деңгейінің суарудан кейін көтеріліп кету мүмкіндігі топырақ бетінің қайта сорлануына әкелу мүмкін.
Сондықтан қайта сорлануды болдырмау үшін бұл жүйені жобалаған кезде беткейлері ұлғайтылған горизонталь ашық кәріз құрылысын салуды ұмытпаған жөн.

3кестесі
Топырақтардың классификациясы

№
Тереңдігі, м
Құмдақ
Саздақ
Саз
Құм
1
2
3
4
5
6
1
1,0
20
49
17
14
2
2,0
7
25
22
45
3
3,0
2
13
15
70
4
4,0
-
20
10
70
5
5,0
4
17
9
70

ЕГЕП 1997 ж. Жинағынан алынған
Құмдақ №1 жинағынан 1-кесте §32 а 10%
Саздақ №1жинағынан 1-кесте §30 б
32%
Саз №1жинағынан 1-кесте §52 10%
Құм №1жинағынан 1-кесте §24г 48 %

Әлсіз топырақтарда пайдаланған суларды коллекторлық-су жинағыш жүйеге бұру жабық типті горизонталь кәріз құрылыс салуға болады.
Қарастырылып отырған территория өзінің гидрогеологиялық, мелиоративтік жағдайлары бойынша Сырдария өзеннінің қазіргі сағалық ауданына жатады.
Жер асты сулары негізінен 3м.-ден 4м.-ге дейінгі тереңдікте кездеседі, минералдануы 3-10 гл.
Топырақ қабаты негізінен аллювиальді-шабындықты, батпақты - шабындықты және өзінің механикалық құрамы жағынан жеңіл аллювиальді шөгінділерде қалыптасқан (саздыдан бастап, құмдыға дейін) сортаң топырақтардан тұрады. Өзінің сортаңдауы бойынша топырақтар да, әр түрлі дәрежеде кездеседі, бірақ басымдырағы орта, күшті және өте күшті сортаңданған түрлері. Сортаңдану түрі негізінен хлоридті-сульфатты.
Метрлік қалыңдықтағы тұздардың қоры 40мга-дан 400г-га-ға дейін жетеді.
Сонымен, біз жүргізген топырақтың- мелиоративтік жағдайлардың салыстырмалы зерттеуі территориядағы жайсыз мелиоративтік жағдайды көрсетіп отыр.
Учаскенің сортаңданған топырақтарын пайдалану тек сортаңдану режимін кәріз және шаю арқылы жасанды реттеу әдісімен мүмкін.

1.3. Топырақтардың су-физикалық қасиеттері.

Топырақтардың су-физикалық қасиеттері шабындықты-батпақты топырақтарды зерттелуі. Топырақ қабатының кескінінен көретініміз-оның құрамы ауыр механикалық болып келетіні. Бет жағында ауыр саздақ, ал әрі қарай саз кездеседі. Жыртылатын горизонттағы көлемді салмағы 1,06-1,30 гсм3 шамасында ауытқиды, орташа алғанда 1,12 гсм3. Бұл топырақ түрлері үшін көлемді салмақтың орташа мәні 0-100 см. Қалыңдығы үшін -1,31 гсм3 құрайды.
Топырақтың үлесті салмағы 2,66-1,70 гсм3 шамасында.
0-100 см. Қабат үшін табиғи ылғалдылық көрсеткіші оның көлемінен алғанда орташа 18,7-23,98 % шамасында ауытқиды. Бірінші метр қабаттың шекті далалық ылғал сыйымдылығы топырақтардың механикалық құрамына қарай оның көлемінен орташа 17,8-ден 31,2 %-ке дейін ауытқиды, яғни метрлік қабаты 2782-3118 м3га ылғал сақталуы мүмкін.
Топырақтардың су сіңіргіштігі олардың механикалық құрамына, тығыздығына байланысты 0,08-ден 0,10 мтәулікке дейін ауытқып отырады.

2. Қызылорда облысының егіс алқаптары және дақылдарды суару режимдері

2.1 Егіс алқаптары мен суландыру жүйесі

Бірнеше ондаған жылдар бұрын облыс бойынша жалпы дақылдардың егіс көлемі 287 мың гектарға жеткен еді. 2001-2011 жылдары инженерлік жүйеге келтірілген суармалы жер көлемі 172 мың гектарды құрады. Соңғы жылдары суармалы жер 180 мың га тартылды, бұл өткен жылға қарағанда 10 мың га-ға артық. Суармалы егін шаруашылығы алқабын кеңейту гидротехникалық құрылыс, оның ішінде Қызылорда су торабы арқылы жүзеге асырылады. Қызылорда су торабының жобалық қуаты - Қызылорда қаласы және облыстың Сырдария, Жалағаш және Қармақшы аудандары аумағында орналасқан ауыл шаруашылығына арналған 110 мың га жерді және 250 мың га шабындық жерлер мен жайылымдарды суаратын сумен қамту.

Сурет1 - Қызылорда облысының егіс алқаптары мен суландыру жүйесінің орналасуы.
Облыста ауыл шаруашылығы өндірісінің дамуында басты роль мамандандырылған сала ретінде күріш шаруашылығына берілген. Облыстағы өндірілетін негізгі дәнді дақыл күріштің өнімділігі 2007 жылы 40,9 цга болса, соңғы жылдары бұл көрсеткіш 47,8 цга жетіп 16,8%-ға көбейген. Демек, бұл көрсеткіштерге сүйене отырып, егіс көлемінің елеулі артпағанымен де, одан алынатын өнімділік деңгейі ерекше мәне беру шараларын жүргізу нәтижесінде жоғарылағаны байқалады.
Күріштің маусымдық суару мөлшері кеңес жылдары аралығында 26-28 мың текше метрге жеткен болатын. Соңғы жылдары бұл мөлшер бірсыпыра азайып 23-25 мың текше метр болды. Қазақтың күріш жөніндегі ғылыми зерттеу институтында атқарылған зерттеулерге қарағанда күріштің жаз бойы суды тұтыну мөлшері 8,5-9 мың текше метрді құрайды. Күріш егісінің алғашқы суға бастыру кезеңінде берілетін су мөлшері жоғарыда айтылған ғылыми мекеменің мәліметі бойынша 3,5-4 мың текше метрді құрайды. Күріш атызында жаз бойы топыраққа төмен қарай сүзілген су мөлшері 4,5-5 мың текше метр. Осы аталған үш құрамдас бөлікті қосқанда 16,5-18 мың текше метр болады. Бұл мөлшер күріш дақылына шын мағынасында қажет ылғал көлемін көрсетеді. Демек, алдағы уақытта ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізіп осы дақылды өсіп-өндіруге кететін су мөлшерін әлі де 4-5 мың текшеметрге азайтуға болатыны көрініп тұр. Осылай жасағанда Сырдария өзенінен егіске алынатын су көлемі 10-15%-ға кемиді. Бұл біріншіден, кіші Аралға құятын су мөлшерін көбейтеді. Екіншіден, Сыр өңірі егіс алқаптарында мелиоративтік жүктемені азайтады. Соның негізінде егістіктің экологиялық-мелиоративтік жағдайын жақсартуға жол ашылады
Өндірістік бағыт бойынша Сол жаға магистральды каналына бекітілген суармалы жерлерін негізінен күріш дақылдары өсірумен 6-шаруашылық айналысатын болса,7-шаруашылық мал азықтарымен көкөніс дақылдары өсірумен айналсуда (кесте 4).
4кесте
Күріш ауыспалы егіс сегіз алқаптан қабылданған, жалпы үлгісі 50 % құрайды
Ауыл шаруашы-лық дақылдары

Күріш ауыспалы егістік 50 %
Күріш ауыспалы егістік 62,5 %
Күріш ауыспалы егістік 70 %
Күріш
50
62,5
70
1жылдық жоңышқа
12,5
12,5
12,5
2жылдық жоңышқа
12,5
12,5
12,5
3жылдық жоңышқа
12,5
-
-
Мелиоративтік
алқап
12,5
12,5
-

2.2.Дақылдарды суару режимі.

Күріш үшін суару нормасын ауыспалы егістік алқабында табиғи ерекшеліктерді ескере отырып, күріш дақылының өсуі үшін тиімді жағдайларды қамтамасыз ету шартынан анықтайды.
Күріш дақылының суару нормасы келесідей формула бойынша есептелінген:
Мо=W1+W2+W3+W4+W5+W6-KP

Мұндағы Мо - күріштің суару нормасы, м3га
W1-толық ылғал сыйымдылығына топырақ бетін жеткізу үшін қажет су көлемі, м3га
W2 - күріш шектерінде сумен бастыру үшін қажет су көлемі, м3га
W3 - транспирация мен булануға кететін су көлемі, м3га.
W4-сүзілуге және бүйірден кері алуға кететін су көлемі, м3га
W5-сұқпалардың және периффиялық білікшенің тығыз жабылмауының әсерінен жоғалатын су көлеьі м3га.
5 кесте
Күріш емес ауыспалы егістік құрамы

Ауыл шаруашылық дақылдары
Ауыл шаруашылық дақылдарырың % көрсеткіші

ауыспалы жем шөп егіс
ауыспалы көкөніс
Көк өніс және картоп
-
13,3
1 жылдық жоңышқа
14,3
14,3
2-3 жылдық жоңышқа
28,5
28,5

W6-күріш шектерінде су ағыны құруға қажет су көлемі; м3га.
P-суару кезеңіндегі жауын-шашын көлемі, м3га
K- жауын-шашынды пайдалану коэффициенті.
Өсіп-өну кезеңіндегі жауын-шашын жиынтығы 23 мм.-ден 53 мм-ге дейін ауытқиды, оның пайдалану коэффициенті 0,3, бұл коэффициент аз болғандықтан, суару нормасын анықтауға үлкен жері жоқ.
Судың күріш үшін режимі графигіне сәйкес, агротехникалық талаптарға байланысты суға бастыру және суды ағызу үшін қажет су көлемі 4000 м3га және 2400 м3га. Суару кезеңінде булану мен транспирацияға кететін су көлемі су режимі графигімен үйлестіріліп, ауа-райы мәліметтерінің негізінде анықталған. Суару нормасының элементтері топырақтың алған толық қанығуы және сүзулік кері ағу мынадай шарт негізінде анықталған: жер асты суларының деңгейі шек беттеріндегі жоспарланған деңгейден 2,3 м. төмен орналасқан және осы деңгей жасанды түрде қалыпты ұсталынады.
Топырақ қабатының сумен қанығуы

W1=100HC-Bb, м3га

Мұндағы: Н-топырақтың суланатын қабаты,м.
С-суланатын қабаттың қуыстығы, %
Bb-бастыру уақытына сәйкес суланатын қабаттағы ылғал қоры, м3га.
Суландыру учаскесі аумағында топырақты- мелиоративтік зерттеулер нәтижесінде ылғал қорлары мен қуыстылықтың орташа шамалары анықталған.

С=46,5 %
В=6900 м3га.

Сүзулік кері ағудан жоғалатын су көлемінің шамасы мына формуламен анықталады:
W4=
Мұндағы: h-кері ағудың периффериялық сызығының ұзындығы,м.
F-кері ағу жүретін күріш ауданы, га.
n-кері ағу болатын уақыт, тәулік
q- кері ағудың периффериялық сызығы ұзындығының бірлігіне судың үлесті шығыны.
q үлесті шығын шамасы жер асты суларының режиміне байланысты, соның өзінен батпақтану және қайта сортаңдану қалуын болдырмау үшін жер асты суларының деңгейін қамтамасыз етіп тұру қажеттілігі барын көрсетеді.
Жер асты суларының керек режимі суретте көрсетілген. Табиғи байқаулар көрсетіп отырғандай, күріш дақылына жақын жерлерде судың көтерілуі негізінен гидростатикалық қысым себебінен болатынын көрсетіп отыр. Бұндай жағдайларда q шығынын анықтау Н.К.Гиринскийдің функциясын пайдалануынан шыққан функцияларын қолдану дұрыс болады, онда сүзулік ағынды екі аумаққа бөледі: -жоғарғы, арынсыз және төменгі арынды.(Ионат В.А. Расчет горизонтального дренажа в неоднородных грунтах стр.143)
Q=;

Мұндағы: n=K2k1 ;
α=1(+1.47ds lg2dnα), М=√1(1+Ө2) Ө=n23*(МҺН)(М2+һ2)М+0 ,1Һ [(1,3+ҺН)(ҺН)2+ МS]2

=n23((MhH)(M2+h2)M+0.1h) [(1.3+h H)(hH)2+MS]2

Негізгі әріптік белгілеулер есептік схемадан алынған.
Жоғарыдан келтірілген формула бойынша есептеу, келесідей мәндер көрсетеді:
q=1.65м2тәулік.
Периффериялық білікшелер мен тығыз емес сұқпалардан жоғалатын су көлемі:
W5=0.15(W3+W4) деп алынды.
Кестеде жоғарыда көрсетілген тәуелділіктер көмегімен анықталған күріш дақылы үшін суару нормасы, оның құрамдас элементтері және су режимінің кейбір кезеңдері үшін су беру және су азайту шамалары анықталды.
Күріш дақылының суару нормасы М=25610м3га. Гидромодуль графиктері 62,5%күріші бар ауыспалы егіс пен күріш монодақылы үшін жасалған. Арамшөптермен күрес науқаны кезеңінде қайтара суға бастыру шамасы: бұның алдында мелиоративтік немесе жоңышқа егісі болса -15см, қалғандары үшін -25см.
Қайтара суға бастыру қабатының азайуы дұрыс ауыспалы егіс енгізу арқылы бұл егіндіктердің сортаңдану қауіпін едәуір азайтады.
Күріштің өсіп-өну кезеңінде оны үнемі суға бастырып қойуы, тек қана енді шыға бастаған уақытта аз уақытта үзіліс жасайды.
Күрішті еккеннен кейін 10см қалыңдықпен бастапқы суға бастыру болады. Күріштің басы қылыштап, қатарлар байқалғаннан бастап суды бермейді. Бұл оның оттегімен қанығып, жақсы көтерілуіне себеп болады.
Шала фазасында күріш дәні көтеріле бастаған кезде, егіндік қайтара 10см суға бастырылады, бұл шаманы 6-8 күн ішінде 20см-ге дейін жоғарылатады. Түптену фазасында су тереңдігі 5см-ге дейін азайтылады.
Түптену фазасынан суару кезеңі аяқталғанға дейін егіндікте 15 см су қабаты ұсталып тұрады.
Сүттеніп пісу кезеңінде су беру тіпті тоқтатылады. Сүттеніп пісу кезеңінде күріш шектерінде суаруды тоқтату Қызылорда обылысы жағдайында суару кезеңін 10-12 күнге қысқартуға мүмкіншілік береді, суару нормасын 1-2 мың м3азайтады және толық піскенше дейін егістіктерді ылғалдан құтқарады.
Топырақтың беткі қабаттын тұздан арылдыру үшін көктеп шығу кезінде тұзданған жерлерде 10% жалпы су берудің есебінен судың ағыны қамтамасыз етіледі.
Суармалы шектерге карталы суарғыштардан су жібергіш құрылыстар арқылы беріледі.
Шектерді судан босату үшін карталы су азайтқыш каналдар арқылы коллекторлы-тәрізді желіге суды жібереді.
Жоңышқа күріш ауыспалы егістігінде аз уақытқа суға бастыру арқылы суарылады.
Жоңышқа дақылының суару нормасы ылғал дефициті әдісімен анықталған (расчетное значения оросительных рек Сыр-дарьи и Амударьи, Средн. Азипроводхлопок: 1970 )
Келесі формула:бойынша табылады М0=
М0 - суару нормасы, м3 га.
Е-өсіп-өну кезеңдегі буланғыштық, мм
О-сол кезең үшін жауын-шашын жиынтығы (өсіп-өну кезеңінде-60мм)
K1 - дақыл түріне байланысты коэффициенті -0,88
K2-гидрогеологиялық және топырақ-мелиоративтік жағдайларға байланысты коэффициент С-II-A аумағы -0,02.
Буланғыштық шамасы Н.Н. Иванов формуласы бойынша, К-0,8 (Молчанов бойынша) коэффиценті қосып анықталды.

Е= мм

Мұндағы: е-ауаның орташа айлық температурасы С0(айлар бойынша 20,8-27 С0 шамасында ауытқып отырады).
а- ауаның орташа айлық салыстырмалы ылғалдылығы, %(27-17%)
Кестеде жоңышқа үшін есептік гидромодульдер, суару және суландыру нормалары, суару мерзімдері мен көлемі берілген.

3. Гидротехникалық құрылым және гидравликалық есептеулері.

Дипломдық жобада Шіркейлі каналының 514-634 ПК аралықтарындағы Шаған-Жер ЖШС қарасты жалпы суару ауданы 4085 мың га, дәнді дақыл 3780 оның ішінде күріштік 3000 мың га.аймақты массивтің 73 % үлесі күріш ауыспалы егістіктерін сумен қамтамасыз етуде тежеу құрылымын жобалау. Жобалаудың негізгі мақсаты канал бойында су денгейін көтеріп, солжақ магистральды каналдарына қажетті өтімділікті қамтамасыз ету су деңгейін көтеру арқылы бекітілген алқаптарды суғару, канал беткейлерін толқын әсерінен қорғау, канал бойындағы гидротехникалық құрылыстардың бұзылмауының себебін анықтау болып табылады.
Сондықтан жобаны құру мына шараларда іске асыру қажет.

3.1. Әкелгіш каналдың гидравликалық есебі.

Судың бірқалыпты қозғалысында өтім қималарының ауданы және ағын ұзындығы бойынша олардың формасы, өтім қималарының сәйкес нүктелерінде ағынның жылдамдығы және орташа жылдамдықтары бірдей.
V0 орташа жылдамдығы мен Q су шығыны үшін бірқалыпты қозғалыс кезінде негізгі есептік формулаларды былай жазамыз.
V= C √Ri
Мұндағы: С- Шези коэффициенті
R- қиманың гидравликалық есебі
I - еңістік
Q= WC √ Ri
Мұндағы: W- өтім қимасының ауданы
R= W Х
Мұндағы: Х- сулану периметрі

W= (в+mh) h ;
X = в+2h ( √ 1+m2)

Мұндағы: в- каналдың түбі бойынша ені 42;
h- каналдағы су тереңдігі
m- жалпақтық коэффициенті 2-2,5;
Шези коэффициентін анықтау үшін Павловскийдің формуласымен есептейміз:

С= 1 n- Rу

Мұндағы: n- кедір-бұдырлық коэффициенті 0,0225
У- R және n-ге байланысты дәреже көрсеткіші
Құрылыстың су өткізгіш бөлігі үшін Шіркейлі әкелу каналдары үшін. Q, в, m, і, n мәндері белгілі жағдайда гидравликалық есептеулер жүргіземіз.
Мәліметтер
Қалыпты өтімділік Q0=190 м3с
Минимальды өтімділік Qmin = 88,5 м3с
Максимальды өтімділік Qmax = 195м3с
Жайпақтық коэффициенті m= 2,0
Кедір-бұдырлық коэффициенті n = 0,0225
Канал еңісі і = 0, 00016
Каналдың түбі бойынша ені в = 42 м
h тереңдік мәндерін қойып, кестеге түсіреміз
Мысалы: h= 1м болған жағдайда

W= ( в+ mh)h = (42+2*1) * 1= 44,5м2

Х= в+2h (√ 1+m2 )= 20+2 .1 (√1+32 ) = 46,47м

R= WX= 23 26,32= 0,95м

С= 1 nRу = 10,0225* 0,8716=38,36 м0,5с

V= C√ Rі = 48,89 . √ 0,87 . 0,00016 = 0,33 мс

Q = CW . √ Rі = 48,89 *23 * √ 0,87 * 0,00016 = 16,75 м3с
6 кесте

Есептеу кесте жүзінде h - мәндер береотырып кесте түрінде жүргіземіз

h
W1м[2]
X1м
R1м
C0,5с
Vм\с
Qм[3]\с
1,0
44,0
46,47
0,95
44,1
0,33
14,7
2,0
92
50,9
1,8
47,9
0,50
46,0
3,0
144
55,5
3
52,4
0,7
120
4,0
200
59,9
3,35
51,9
074
147,2
5,0
260
64,4
4,0
53
0,84
215,9

Кесте нәтижелерінің мәліметтері бойынша байланыс графигін тұрғызамыз
Q= I (h) V= I (h) (2- суретте)
График арқылы анықтаймыз.

h0 =4,65мV0 = 0,8 мс
hmin=2,95 мVmin =0,63 мс
hmax = 4,72 мVmax = 0,82 мс

Топырақтың шайылу жылдамдығы Vш=1,2 лайлану мен шайылудың шарттарын қарастырамыз.
Лайлану жылдамдығын С. Х Абальянц формуласымен анықтаймыз.

Vл= 0,3 .R14= 0,3 . 214 = 0,63 мс

Жылдамдықтарды салыстырамыз:
VлVқVш
0,63 мс 1,01 мс 1,2 мс
Каналдың гидравликалық есептеудің мақсаты каналдың бірқалыпты жұмыс істеуін немесе Q0 , Qmax ,Qmin өтімділіктерін қамтамасыз етуін анықтау.
Q = f (h) және V = f (h) байланыс графигінің тұрғызудың негізгі мақсаты жылдамдықтарды анықтап: Vтұну Vқ Vшай теңсіздіктерінің орналасуын анықтау. Бұл теңсіздіктерден каналдардағы ағындардың тұнбауын және арнаның шайылмауын жағдайын жасау немесе қарастыру.

3.2. Әкету каналыны гидравликалық есебі.

Шіркейлі каналының -634 ПК төменгі жақтауына берілетін жобалық өтімділік, жоғарғы жақтаудан кедетін өтім шамаларына тең болуына
Q0 = 190 м3с.,м инимальды өтімділік Qmin = 88,6 м3с,. максимальды өтімділігі Qmax = 195 м3с сонымен қатар каналдың гидравликалық параметрлері яғни жақтауларының жайпақтық коэффициенті топырақтың механикалық қасиетіне байланысты m = 2,5, канал денесінің кедір-бұдырлық коэффициенті n = 0,0225, канал еңісі і = 0,00016, каналдың түбі бойынша ені в = 42,0 м өзермеулеріне байланысты әкеткіш каналдағы ағынның гидравликалық көрсеткіштеріде өзгермейді
h тереңдігінің мәндерін бере отырып, есептеулерді кестеге түсіреміз .
Кестедегі мәліметтер бойынша Q = f (h) және V = f (h) байланыс графигін тұрғызамыз (3- сурет)
График арқылы мынаны анықтаймыз:
7 кесте

Әкеткіш каналдағы ағынның гидравликалық көрсеткіштері

h
W1м[2]
X1м
R1м
C0,5с
Vм\с
Qм[3]\с
1,0
44,0
46,47
0,95
44,1
0,33
14,7
2,0
92
50,9
1,8
47,9
0,50
46,0
3,0
144
55,5
3
52,4
0,7
120
4,0
200
59,9
3,35
51,9
074
147,2
5,0
260
64,4
4,0
53
0,84
215,9

h0 =4,65м V0 = 0,8 мс
hmin=2,95 м Vmin = 0,63 мс
hmax = 4,72 м Vmax = 0,82 мс

3.3 Реттегіштің гидравликалық есебі.

Берілген жағдайларда қажет максималь су шығынын өткізу үшін қақпаны қандай биіктікке көтеру қажет екенін анықтаймыз.
Qmax= 195 м3с
1 Кең табалдырықты суағардың биіктігі каналдың табанының деңгейімен тең және суағар батырылған деп қабылдап, енін анықтау.
2 Саңлаулар санын n анықтау
3 Судың төменгі жақтаумен қабысуына есептеу жүргізу
Ағынның құрылыстар арқылы қозғалысы.
Ағын өтетін құрылыстарды реттегіштің енін анықтау. Кең табалдырықты реттегіштің есептеудің негізгі теңдеуі.

Q = φ* вс -*hmax *√2д∆Z

Мұндағы: φ - жылдамдық коэффициенті

φ- 0,95-0,98

Реттегіштің суағар бөлігінің енін анықтау.

Вс = Qmax φ* вс -*hmax *√2д∆Z =1950,95*2,5√2*9,81*0,5=27 м

Егер канал ені суағардың енінен үлкен болса, ағынның бүйірден сығылуы туындайды. Сондықтан бүйірден сығылу коэффициентін анықтаймыз.
Еб.с = Еж..к Ек.о

Мұндағы:
Еж.к - жақтаулар коэффициенті
Еб.с - бүйірден сығылу коэффициенті

Еж.к =1*0,2 Еқ *Н всан =1*0,2*0,7*2,52,7=0,87

Мұндағы:
Еқ = 0,7-бүйір қабырға коэффициенті
Втес - саңлаулар ені
Втес = Вс n =2810=2,7 n - саңлаулар саны.

Бүйірден сығылу коэффициентін қақпа арасындағы бағаналарға сәйкес қабылдаймыз. Егер 10 бағана болса, 0,95 деп қабылдаймыз.

Бүйірден сығылу коэффициенті:
Е = 1,2 *0,95 = 0,82

Бүйірден сығылуды ескере отырып су реттегіш енін табамыз.

Ве = 1950,22*0,95*2,5*√19,62*0,5═29м 810=2,7

Мұндағы бір тесіктің ені.
Всаң-негізінен саңылау санына және олардың аралық қабырғаларына (0,30-0,5) байланысты қабылдаймыз.Қабырға енінін 0,3м аралықтар саны 9 деп қабылдасақ онда 9*0,3=25,3

Втес =25,310 =2,5 м

Реттегіштің су өткізгіштік қабілетін тексереміз.

Qp = φ*.вр* hmax*√2g∆Z=0,95*28*2,5*√19,62*,05=1 97 м3с

Реттегіштің максималь өткізгіштік қабілеті

Qmax =197 м3с

Әкету каналының максимальды өткізгіштік қабілеті.

Qmax = 197 м3с Яғни қарастырылып отырған 10 саңлаулы реттегіш
төменгі жақтаудағы қажетті су өтімділігін қамтамасыз етеді.
Берілген саңылау еніне сәйкес қажет максимал су шығынын өткізу үшін қақпаны қандай биіктікке көтеру қажет екенін анықтаймыз.
Qmax = 195.0 м3\с

Реттеуіш саңылауына судың келу жылдамдығын анықтаймыз.

V0= 195\5,7*28.0 = 1.22 м\с

Q=μbhқ*√2gH0
Мұндағы; μ=έφ - шығын коэффициенті μ=0,80
hқ - қақпаның көтерілу биіктігі
b - саңылау ені
H0- бос саңылаудың салмақ орталығы астынан өтетін толық арын немесе суға батқан саңылау жағдайына төменгі жақтаудың су деңгейі үстіндегі толық арын.
Формуласы бойынша қажетті саңылау ауданын анықтаймыз

W= а bесеп
Ол үшін ағын қимасының ауданын

ω= Q мах μ√2g(Н+V2g) =1950,8√2*9,81(2,3+3,9219,62) = 62,5 м2

саңылаудың биіктігін анықтаймыз:

a=ωbесеп=62,525=2,5м
Ағынның қақпа астынан шыға берістегі судың максималды жылдамдығын келесі формуласы бойынша анықтаймыз;

vmax =1Е* Q мах ω=10,75*19562,5= 4,3 мс

мұндағы: έ - 0,64-0,75 ағынның қақпа астынан ағу кезінде сығылу коэффициенті.
Реттеуіштің су өтімі үлкен болғандықтан жалпақ қақпа көмегімен оны реттеп отыру қажеттілігі туады.

Онда: μ =1(√ξвх +ξтр +ξвых + ξщ )
аd =0,90: ξщ = 0,13; μ =1( √1,40+0,13)=0,506;
аd =0,50; ξщ =3,9; μ =1( √1,40+3,9) =0,48;
аd =0,30; ξщ =20,7; μ =1 ( √1,40+20,7) =0,21;

Zмин=0,64 м болғанда μ - ды анықтаймыз, себебі бұл жағдайда каналға Qмакс=195 м3с алынады.

μ =Q( 3*0,785*d2 √2gz) = ( 3*3.47*d2 √2z)=15.0( 3*3.47*2.25 *0.8)=0,80
μ =0,8 болғанда, аd = 0,86;
яғни қақпаның ашылуы а=0.88*d=1.32м;

Qмин=88,6 м3с және Zмин=1,64 м су өткізгенде өтім коэффициентінің мәні
μ =5,0 ( 3*3,47*2,25 √1,64)=0,167

μ =ƒ(аd)аd=0.26; бұдан а=0.39;
Ағынның қақпа астынан өту кезіндегі аған күйі қарқынды ағын түрінде болып энергия шамасы мен тереңдіктің өзгеруіне байланысты баяу түрге ауысады. Ағын күйлерінің өзгеруі барысында шыпшыма пайда болады, Шапшыма түрін анықтау үшін қақпа артындағы сығылған тереңдікті табамыз.

Hc= Е*а= 0.75*2,5=1,8м;

Ағынның төменгі жақтаумен қабысуын есептеу үшін арнаның жоғарғы және төменгі жақтауларының табан деңгейлерінің айырмашылықтарын анықтау қажет. Қарастырылып отырған құрымның негізгі мақсаты су деңгейін көтеру болғандықтан суағар төбесімен төменгі жақтаудағы каналдың табан денгейлерінің айырмашылығы ∆ Н==∆Суағар-∆канал болды. Осыған байланысты ағын төменгі жақтауға қабыспа құрылымы, яғни тезағар арқылы берілуі қажет.

3.3.1. Реттегіш құрылның қақпалары.

Гидротехникалық құрылымдар 11-50-04 стандарттық нормалар мен ережелер бойынша жобалайды. Гидротехника саласында ағынды реттеу мақсатында сигментті, дөңгелекті, жазық және сырғымалы қақпалар кеңінен қолданылады.
Жобада қарастырылып отырған бас реттегіштегі қақпалары негізінен саңылау еніне сәйкес ені 2,5метрлі дөңгелекті жазық қақпалар. Қарастырылып отырған қақпалар саны мен енін қабылдаудың негізгі шарты қақпаның толық ашылу кезіндегі максимальды өтімділікті қамтамасыз ету болып табылады. Қақпалардың жобалау кезінде қақпаларға түсетін күш ескерілуі қажет.
Қақпалардың түрлерін қабылдау үшін негізінен оның жұмыс істеу режиміне және оған қойылатын талаптар ескеріліп оларды есептеу кезінде осы қақпаға және элементтеріне түсетін күштер толығымен қарастырылу қажет.
Ол үшін:
1. Қарастырылып отырған қақпаның өлшемдерін 11-50-04 стандарттық нормалар мен ережелерге сәике қабылдау;
2. Қақпаға түсетін күштерді ескере отырып, оны мықтылығын қабылдау;
3. Конструкция жағынан қарапайым да және монтаж жұмыстарын жүргізуге шарты;
4. Қақпаның төменгі жағындағы рейгельдерге ағын мен ағынның қысымдарының қабыспауын;
5. Қақпаның қысқы мерзімдерде жұмыс істеу кезінде қосалқы бөлшектерін қыздыру жағдайлары мен қатар қажетті жағдайларда мұздарды өткізу кезінде мұз әсерінен істен шықпау мақсатында су өткізгіш құрылыстар қарастыру.
Жобадағы реттегіштің кіре беріс бөлігінде жазық темір қақпа қарастырылған. Жазық қақпа негізінен тірегіш-жылжымалы бөліктерден, нығыздағыш және ілінбелі бөлшектерден тұрады.
Қаптаманың қалыңдығы 5мм. Рейгельдердің саны мен конструкциясы су өткізгіш бөліктің өлшеміне сәйкес қабылданған.
Қарастырылып отырған қақпалардың көтеру күшін келесі формуламен жүргізеді:

Т=Р+ G+ R

Мұндағы:
Р - қақпаға түсетін толық қысым ;
G - қақпаның меншікті салмағы;
R - қақпаны көтеру және түсіру кезіндегі пайда болатын әртүрлі қиыншылықтарға сәйкес пайда болады, R= + 1,1 - 1,4 аралығында .
Қақпаны түсіру барысында Т күшін анықтау кезінде R коэффициенті 1,25 тең деп қабылдаймыз.
Үйкеліс күшін азайту мақсатында үйкелу беттері майлануы қажет.
f- үйкеліс коэффициенті, f= 0,5.
Қақпаның көтеру күшін А.Р. Березинов формуласы бойынша анықтаймыз:

Т= R* (G + 0,08* P)

R- запастық коэффициент, R= 1,25 - 1,5
Жазық темір қақпаны келесі шамалар бойынша есептейміз:
Н = 2,4 метр- құрылым табалдырығындағы арын.
L - саңлаулар ені, L = 2,5м
Қақпалардың биіктігін анықтаймыз:

Не = H + (0,1 - 0,105) = 2,2+ 0,10 =2,3 м

Қақпаның есепті саңлау енін анықтаймыз:

Lесеп = L +(0,2 - 0,25 ) = 2,5 + 0,2 = 2,7м

Қақпаға түсетін гидростатикалық қысым күшін гидравликалық байланыс бойынша анықтаймыз:

Р=Ратм+ γһ=9,8+1*2,4=12,2

Мұндағы: Ратм атмосфералық қысым
γ-судың меншікті салмағы; һ- қақпаның бату тереңдігі.
Қақпаның типін және оның негізгі геометриялық өлшемдерін қабылдауда 2 рейгельді дөңгелекті қақпа болып табылады.
Себебі, бұндай қақпалар экономикалық және конструкциялық жағынан тиімді.
Дөңгелекті қақпаларды рейгельдердің орналасуы судың гидростатикалық қысымдарының тең бөлуі байланысты, ол үшін рейгельдерді гидростатикалық қысымнан бірдей ара-қашықтықта орналасуы қажет. Біздің жағдайда қақпаның төменгі бөлігінен төменгі рейгельдің осіне дейінгі аралық қақпаны көтеру кезіндегі ағын вакуумның болмауын орындау болып табылады.
Қақпаның төменгі қырынан гидростатикалық қысымның центріне дейінгі аралық:
1 . Не = в + вн

Мұндағы:
Вн - қақпаны көтеру кезіндегі күшті арттыратын қақпа астындағы вакуум;
Вн= 0,28м
Рейгельдердің аралықтары:

В= 2 ( Не - вн ) = 2 (2,3 - 0,28) =2,04м

Жоғарғы консул биіктігі:

Вб = Не - (в+вн ) = 2,3 - (1,84+0,28) = 0,28м

Қақпаны көтеруге және түсіруге жұмсалатын күшті анықтаймыз:
Жазық қақпаларды көтеруге жұмсалатын күшті келесі формула бойынша анықтаймыз:

Т= R* (G + 0,08* P) = 1,25* ( 1,9 + 0,08 * 12,4) = 3,7

Тт= Не* в *n= 3,6 *0,06*0,65= 0,50т

Мұнда: в- тығыздағыш жолақтың ені, в= 0,06м
n - темір мен резинаның үйкеліс коэффициенті.

Тс = L в1р = 1,75 *0,01 *6 = 0,10 т
В1= 0,01 - табандық тығыздағыш қалыңдығы;
Р = 6 тм - сорғыштықтың интенсивтілігі.
Қақпаның түсіру кезіндегі жұмыстарын күшті келтірілген формуласын анықтаймыз:

Топ = 2 (Тк + Тт + Тс ) - G = (0,38 +0,5 + 1,84 ) - 1,92 = 0,80т

Мұнда: Тиіл - иілу шамасы; Вр - табандық нығыздағыш ені.

3.3.2. Флютбеттің гидравликалық есебі

Тереңдетілген жалпақ флютбеттің есептік қысымын анықтау үшін сүзү-лудін сызықтық контур тәсілі кеңінен қолданылуда. Есептеуді келесідей мәліметтері бойынша жүргіземіз. Флютбеттің жазылғандағы қажетті ұзындығын анықтау үшін Беляемнің эмпирикалық байланыстылығы қолданылады.
L=СН
Мұндағы: С-топырақ түріне байланысты қабылданатын еңістік коэф-фиценті, құрылыс аймағының топырағы құм мен құмдық линзалары аралас-қан саздақты-сазды болып келгендіктен С=3-5.Флютбеттің кез-келген нүктесіндегі қысым γН2 шамасы-на тең.Сүзгілік есептеуде келесідей мәлімет-тері бойынша жүргізсек Н1=2,5 м - жоғарғы жақтаудағы су тереңдігі, Н2=0 төменгі жақтаудағы су тереңдігі, онда қысым γһх. Демек сүзүлудін сызықтық контур тәсілінде сүзүлу қысымы арын шамасына тең.Қысымның азаюы сүзүлудің бастапқы нүктесінен қарастырып отырған нүкте аралығына тура пропорционал.

Һх=Н-Н*Lх L

Сонымен қатар есептеуде келесі мәліметтер қолданылады; құрылыстың ені В=25,0 м, R=0,1-0.5мтәу-сүзілу коэффициенті γкл =2,4 тм3-флютбеттің көлемді массасы. Схемаланған жер асты контурының проекциялары тең болады: горизонталь b0=25.70 м:Вертикаль s0 =10 м;
Арын бойынша белсенді аумақ Такт =0.5*В, бұдан Такт =0,5*25=12.50м Мұндағы: Тесеп- Такт м болғанда орташа тереңдікті тапқандай анықтаймыз

Тесеп = 12,5+14.0+14+12.04=14.20 м;

Америка инженері Лен жазылған ұзындық - L орнына, L0-келтірілген ұзындықты қабылдауды ұсынған.
L0=С0Н. L0-келтірілген ұзындықты қабылдауды ұсынған. С0 - Лен шкаласы бойынша еңістік коэффиценті,сонда

Һх=Н-Н*Lх 0 L0
Lх0= Lвир +13Lгор

Виртикальды ұзындығы Lвир= Lд+2*0,44Тесеп=31,0+2*0,44*14,20=43 .5 м
Lгор=5*2,4=12,0м

Жер асты контурының нақты ұзындығы

Lх0=43,5+13*12,0=47,5м
Жер асты контурының ұзындығы бойынша арын градиенттерін, кіре беріс және шыға беріс учаскілерден басқа, мына формуламен анықтаймыз:

Ут.к=H( L+0.88 Трас)=2,3(47,5+0,88*14,2)=0.04
8.Кесте
Жер асты учаскілерінің ұзындығы бойынша арын ысыраптары келесідей болады.

Контур учаскісі
1-2
2-3
3-4
4-5
5-6
6-7
Учаскі ұзындығы
7,05
1,8
15,5
13,5
2,0
7,25
Арын ысырабы
0,12
0,11
0,80
0,71
0,17
0,12

3.4. Тез ағардың гидравликалық есебі

Есептеуге қажет мәліметтер:

Qo = 195м3с Vреттегіш = 2,2мс ∆Н=1,4м n=0,014 H=Ho=4,65м

Тез ағар еңістігі алмағайыпты еңістіктен үлкен жасанды арна. Тезағар құрылыспен есептеу барысында оның барлық 3 элементінің параметрлерін анықтау керек. Негізгі 3 элементі:
1. Кең табалдырықты суағар тәріздес жұмыс істейтін кіре беріс бөлігі
2. Су тасымалдағыш тезағар науа
3. Энергия бәсеңдеткіш құдық тәріздес қызмет атқаратын шыға беріс бөлігі, егер де шыға беріс бөліктің еңістігі кері болса, онда концольды тезағар деп аталады.
а) Кіре беріс бөлікті есептеу
Кіре беріс бөлігі горизонталь көлденең қиманың пішіні төртбұрышты Р=0 (табалдырық биіктігі) тең болатын кең табалдырықты суағар.
Кіре беріс бөліктің ені берілген өтімділікті қамтамасыз ететіндей болуы тиіс. Есептеу барысында бөліктің ені және науаға кіре беріс бөліктегі тереңдіктерді есептеу керек. Есептеу бүйірден сығылу коэффициенті батырылған суағар тәріздес, ол келесі формуламен есептеледі:
Q = Em · bk·б 2g Ho

Eo - бүйірден сығылу коэффициенті E=0,95
вк - кіре беріс ені вк =28м
Науаның кіре беріс бөлігі алмағайыпты тереңдік, келесі формуламен есептеледі:

q - үлесті өтімділік q=Qвкб =19528=6м3с

һалм=3√1,1*629,81=1,3м

б) Тез ағар науаны есептеу
Тез ағар құрылысқа дейінгі жоғарғы жақтаудағы магистральды каналдағы ағын қалыпты тереңдігі һо=2,37м шамада болғанда бірқалыпты қозғалыс түрінде болады. Кіре беріс бөліктегі ағын тереңдігі һалм=1,3 м тең болғанда бірқалыпсыз қозғалыс күйінде болады. Тез ағар науа қимасы төрт бұрышты есептеу кезінде анықтау қажет. Тез ағардың еңістігі мен ұзындығын. Ағынның бос бетінің қисығын сипаттау және науа соңындағы тереңдікті анықтау. Науа еңістігі:

І = ∆HL = 1,410 = 0,014

Мұндағы, L -ПКо мен ПКх аралығындағы арақашықтық
Яғни күйін және бос бетінің сипаттау үшін науадағы қалыпты тереңдікті анықтау қажет.
h = 0,1 м

W = вк.б · һ = 28 · 0,1 =2,8 м2

Х = вк.б +2h=28+2*0,1=28,2м

R=WX=2,828,2=0,09 м R0,6=0,68м

С=1n · R16=10,014 * 0,68 = 48,2м0,5с

V=C√Ri =48,2 ·√0,9 · 0,014 = 5,4мс

Q=WC√Ri =2,8*48√0,09*0,014 =4,09м3с

Ол үшін барлық гидравликалық параметрлерді есептеуді кесте түрінде жүргіземіз:

9.Кесте
Тезағардың гидравликалық есебі
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.