Қазақстанда психологияны оқыту тарихы

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Реферат
Тақырыбы: "Қазақстанда психологияны оқыту тарихы"

Дайындаған:
Қабылдаған:

Қарағанды - 2018

Жоспар:

I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Психология ғылымының қазақ жерінде қалыптасуы.
2. Қазақстандағы алғашқы психологиялық білім беру орындары.
3. Х.Досмұхамедов негізін салған этнопсихологияның дамуы.
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Психологиялық ғылым әлемінің қазіргі жай-күйін оның дамуының
айтарлықтай өсу кезеңі ретінде бағалауға болады. Қазіргі уақытта психология
үнемі жаңа деректермен байып, оның тұжырымдамалық аппараттары мен зерттеу
әдістері жетілдірілуде.
Әлемдік экономикалық дағдарыс, ақпараттық араласуды күшейту, адами
құндылықтардың ауысуы және т.б. психикалық және басқа да табиғи,
экономикалық және психологиялық құбылыстар туралы білімді ескере отырып,
адам қызметінің түрлі салаларының психологиялық қолдауынсыз шешілмейтін
қоғамның ең өткір проблемаларын тереңдете түсті.
Психология ғылымына тікелей қатысты болмағанымен, адамның жан дүниесі
жөніндегі пайымдаулар мен ой-пікірлер Қазақстанда өте ерте кездерден бастау
алып, ХҮ-ХІХ ғасырлардағы қазақ халқы ғұламаларының, ағартушы-
демократтардың туындыларында айтарлықтай көрініс берді. Ал одан бұрынғы
дәуірлерде ақын-жыраулардың өлең-толғауларында, билердің шешендік сөздері
мен халықтық нақылдарда, ел намысын найзаның ұшымен, білектің қорғаған
батырлардың отаншылдық істерінде адам жан дүниесінің жұмбақтарына терең
бойлап, болашақ ұрпаққа тағылым берелік мол рухани қазына жатқандығы
қазіргі кезде әр тарапты зерттеліп, белгілі жүйеге келтірілуде.
Жан (психика) құбылыстары туралы әр кезде өмір сүрген қазақ ойшылдары
да аз айтпаған. Асан-қайғы, Шалкиіз, Мұхаммед Хайдар Дулати, Өтейбойдақ
Тілеуқабылұлы, Қадырғали Жалайри, Ақтамберді, Бұхар, Шал, Дулат, Махамбет,
т.б. ақын-жыраулар мен ғұлама-ойшылдардың шығармаларында көшпенді ата-
бабаларымыздың жан дүниесі әр қырынан сөз болғаны байқалады.
Мәселен, ортағасырлық ғұлама ғалым Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының (1388-
1483) жан туралы пайымдаулары ерекше назар аудартады. Оның басты еңбегі
"Шипагерлік баянда" көптеген психологиялық ұғымдар (түйсік, ойлау, сөйлеу,
қиял, дағды, т.б.) туралы қызықты мағлұматтар бар. Ол өзінен бұрын өмір
сүрген ұлы ғұламалардың (әл-Фараби, Жүсіп Баласағұни, т.б.) жан туралы
түсініктеріне сүйене келіп, бүткіл тіршіліктің басқарушы, реттеушісі жүрек
дейді. Сөйте тұра жан құбылыстарын басқаруда мидың атқаратын рөлін де жоққа
шығармайды. Оның адам есіне, ойлауына байланысты айтқандары ғылыми тұрғыдан
дәйекті нанымды.
Жан құбылыстары туралы ғылыми мәні зор, тың пікірлерді кейінгі
замандарда ғұмыр кешкен Шоқан, Ыбырай, Абай, Шәкәрім, Әлихан, Ахмет, Халел,
Міржақып, Жүсіпбек, Мағжан, т.б. шығармаларынан да кездестіруге болады.
Мәселен, Шәкәрім Құдайбердіұлының (1858-1931) "табиғат неше түрлі жан
жаратты, ...жәндіктен адам жаралған ... айуаннан өсіп болдық адам... жан
тәнге, ақыл жанға маталып тұр" деп, терең мәнді тұжырым жасаған.
Қазақ топырағында жан мәселелері жайлы ХХ-ғасырдың басында өндірте
жазған адамдардың бірі - Жүсіпбек Аймауытұлы (1829-1931). Ол бас-аяғы 5-6
жылдың ішінде осы салада 6 кітап жазады. 1924 жылы мектеп мұғалімдері мен
педагогикалық оқы орындарында оқитындарға арнап "Тәрбие жетекшіні" жазса,
1926 жылы екі кітап, бірі -Психология", екіншісі - "Жан жүйесі және өнер
таңдау". 1929 жылы "Комплекспен оқыту жолдары", мектеп оқушыларына арналған
"Жаңа ауыл", "Сауатсыздықты қалай жою керек?".
Жүсіпбектің тәлім-тәрбие тақырыбында жазған еңбектерінің ішінде
"Психология" деп аталатын көлемді еңбегі айрықша айтуға тұрарлық. Өйткені
бұл - бүкіл советтік түркі тектес халықтар тіліндегі сол кездегі бірден бір
төл туынды. Қырқыншы жылдарға дейін әзірбайжан, өзбек, түрікпен, қырғыз,
башқұрт, татар, т.б. тілдерде мұндай еңбектердің болмағанын ескерсек, осы
басылымның бағасы ерекше арта түседі.
Петербургтегі Әскери-медициналық академияның түлегі Халел
Досмұхамедов (1882-1939) Алаш қозғалысының белсенді қайраткері болумен
қатар, әртүрлі ғылым саласында (медицина, физиология, тарих, әдебиет,
психология,т.б.) өзін биіктен көрсеткен тұлға еді. Ол қазақ
этнопсихологиясының іргетасын қалаушылардың бірі болды. Оның "тіл - жұрттың
жаны. Тілінен айрылған жұрт - жойылған жұрт... Өз тілін білмей тұрып, жат
тілге еліктей беру - зор қате"деуі қазіргі кездегі мемлекеттік тілді
өркендету, дамыту мәселесімен ерекше үндесетіні хақ.
Осы кезде ғұлама ақын М.Жұмабаев (1893-1937) "... қазақ баласының
тәрбиесі қазақ тұрмысына қабысуы мақұл" дейтән аталы сөзін өзінің
"Педагогика" атты кітабындағы психологиялық түйіндердің негізі арқау етті.
1923 жылы Орынборда В.Я.Струминскийдің (1880-1967) "Психология" атты
көлемді еңбегі жарық көрді. Сол жылы Ташкентте П.Н.Архангельскийдің
"Мектептегі психологиялық зерттеулер" деген еңбегі, Н.Құлжанованың
"Мектепке дейінгі тәрбие", Ғ.Қарашевтің "Педагогика" атты төл туындылары
жарық көрді. 1935-1948 жылдар арасында Семейде қызмет еткен белгілі орыс
психологі А.П.Нечаев (1870-1948) "Психофизиологиялық синдромдар жүйесі"
(1940), "Психология" атты оқу құралын жазды. 30-40 жылдары психологияға
қатысты зерттеулерді қазақ ғалымдары да (Ш.Әлжанов, С.Балаубаев,
С.Қожахметов, Ә.Сыдықов, Т.Тәжібаев, А.темірбеков, т.б.) жүргізіп келді.
Соғыс жылдары елімізде қызмет еткен профессор Г.С.Костюк, профессор
В.Я.Резник, профессор П.М.Рубинштейндер республикадағы психология ғылымының
дами түсуіне жәрдем етті. [1]
Өткен ғасырдың 50-жылдарында этнопсихология, қазақ ұлттық сипатының
психологиясы профессор Т. Тәжібаевтың қызығушылығын тудырды. Ол
Қазақстандағы этнопсихологиялық зерттеулерді жүргізіп жатқандардың
алғашқыларының бірі болды. Тоталитарлық жүйенің үстемдік дәуірінде ол осы
мәселені дамытудың маңыздылығы мен қажеттілігі туралы барлық батылдықтармен
сөз сөйледі. Бұл ұлттық мәселелерге қатысты кез-келген басылымдардың
дұшпандықпен қабылданған кезеңі болды және мұндай жұмыстардың авторлары
ұлтшыл деп аталды. Сол кезде Т.Тәжібаевтен бөлек, ешкім баспасөздегі
мәселені шешуге батылы жетпегендігін атап өткен жөн. Көптеген жылдар бойы,
ел егемендікті алғанға дейін, әлеуметтік ғылымдар мен гуманитарлық ғылымдар
өкілдері бұл тыйым салынған тақырып туралы тіс жармауға мәжбүр болды.
Өкінішке орай, әлеуметтанушылар, психологтар және әсіресе философтар қазақ
халқының психологиясын қалыптастыру, оның ұлттық сипаты, сондай-ақ
Қазақстанда тұратын өзге халықтар, этникалық топтардың (ұйғырлар, немістер,
корейлер, өзбектер және т.б.) ерекшеліктерін зерттеуге толығымен кірісе
қойған жоқ. Біздің тәуелсіз және демократиялық еліміздегі қазіргі жағдайда
осы маңызды мәселенің дамуы үшін қолайлы жағдайлар пайда болды деп
ойлаймыз.
Тарихи шындық, Кеңес Одағының жарияланған ұлттық саясаты іс жүзінде
оның құрамына кіретін барлық халықтардың геноцидіне айналды. Ұлт ұлтшылдық
деп есептелді, ал идеалдар жеке тұлғалар болды, барлық ұлтқа қатысты
бейтараптық болды. Оқулықтар мен оқу құралдарынан ұлттық сәйкестікті еске
түсірген барлық нәрселер алынып тасталды, ал студенттің үлгісі ұлттық
сипатқа ие болмаған оқушы болды. Осыған байланысты, білім ұлттық мәдениетті
есепке алмастан, жалпы заңдылықтар негізінде ғана құрылды. Осыған
байланысты біз этнопсихологияны өз тақырыбына, міндеттеріне және
психологиялық ғылымдар жүйесінде ерекше рөлге ие, Қазақстан Республикасы
сияқты көпұлтты мемлекеттің құрылуы мен өркендеуіне ерекше көзқарасты
қарастыратын ғалымдардың көзқарасымен бөлісеміз. Біздің пікірімізше,
заманауи білім берудің маңызды мәселелерінің бірі - адамның ұлттық
сәйкестілігінің қайта өрлеуі мен қазіргі білім беруде оның тәрбиесінің
құралдары мен әдістерінің болмауы. Көп мәдениетті білім беру мәселесі -
біздің көзқарасымыздан, әлемнің жалпы кеңістігіне ену мәселесі, дәлірек
айтқанда, ұлттың таза этникалық белгілері. Әлемдік қоғамдастыққа кіру
барлық халықтар мен тең серіктестіктің теңдігін білдіреді. Мұндай
қоғамдастық ұлттық интеллектуалды әлеуетті нығайтуды, ұлттық өзін-өзі
ақпараттандыруды дамытуды, ұлттың еркіндігін, тәуелсіздігін және
егемендігін нығайтуды көздейді. Бұл тоталитарлық режимнен мұра еткен білім
берудің кеңестік моно-мәдени үлгісі Қазақстанда тұратын халықтардың
этногенезін есепке ала отырып жаңғыртылуы керек дегенді білдіреді. Жеке
тұлғаны қалыптастырудың қазіргі заманғы үлгісінде психологиялық білімдердің
тарихи ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.