Қазақстанда психологияны оқыту тарихы

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Реферат

Тақырыбы: "Қазақстанда психологияны оқыту тарихы"

Дайындаған:

Қабылдаған:

Қарағанды - 2018

Жоспар:

Кіріспе
Негізгі бөлім

Психология ғылымының қазақ жерінде қалыптасуы.
Қазақстандағы алғашқы психологиялық білім беру орындары.
Х. Досмұхамедов негізін салған этнопсихологияның дамуы.

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Психологиялық ғылым әлемінің қазіргі жай-күйін оның дамуының айтарлықтай өсу кезеңі ретінде бағалауға болады. Қазіргі уақытта психология үнемі жаңа деректермен байып, оның тұжырымдамалық аппараттары мен зерттеу әдістері жетілдірілуде.

Әлемдік экономикалық дағдарыс, ақпараттық араласуды күшейту, адами құндылықтардың ауысуы және т. б. психикалық және басқа да табиғи, экономикалық және психологиялық құбылыстар туралы білімді ескере отырып, адам қызметінің түрлі салаларының психологиялық қолдауынсыз шешілмейтін қоғамның ең өткір проблемаларын тереңдете түсті.

Психология ғылымына тікелей қатысты болмағанымен, адамның жан дүниесі жөніндегі пайымдаулар мен ой-пікірлер Қазақстанда өте ерте кездерден бастау алып, ХҮ-ХІХ ғасырлардағы қазақ халқы ғұламаларының, ағартушы-демократтардың туындыларында айтарлықтай көрініс берді. Ал одан бұрынғы дәуірлерде ақын-жыраулардың өлең-толғауларында, билердің шешендік сөздері мен халықтық нақылдарда, ел намысын найзаның ұшымен, білектің қорғаған батырлардың отаншылдық істерінде адам жан дүниесінің жұмбақтарына терең бойлап, болашақ ұрпаққа тағылым берелік мол рухани қазына жатқандығы қазіргі кезде әр тарапты зерттеліп, белгілі жүйеге келтірілуде.

Жан (психика) құбылыстары туралы әр кезде өмір сүрген қазақ ойшылдары да аз айтпаған. Асан-қайғы, Шалкиіз, Мұхаммед Хайдар Дулати, Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы, Қадырғали Жалайри, Ақтамберді, Бұхар, Шал, Дулат, Махамбет, т. б. ақын-жыраулар мен ғұлама-ойшылдардың шығармаларында көшпенді ата-бабаларымыздың жан дүниесі әр қырынан сөз болғаны байқалады.

Мәселен, ортағасырлық ғұлама ғалым Өтейбойдақ Тілеуқабылұлының (1388-1483) жан туралы пайымдаулары ерекше назар аудартады. Оның басты еңбегі "Шипагерлік баянда" көптеген психологиялық ұғымдар (түйсік, ойлау, сөйлеу, қиял, дағды, т. б. ) туралы қызықты мағлұматтар бар. Ол өзінен бұрын өмір сүрген ұлы ғұламалардың (әл-Фараби, Жүсіп Баласағұни, т. б. ) жан туралы түсініктеріне сүйене келіп, бүткіл тіршіліктің басқарушы, реттеушісі жүрек дейді. Сөйте тұра жан құбылыстарын басқаруда мидың атқаратын рөлін де жоққа шығармайды. Оның адам есіне, ойлауына байланысты айтқандары ғылыми тұрғыдан дәйекті нанымды.

Жан құбылыстары туралы ғылыми мәні зор, тың пікірлерді кейінгі замандарда ғұмыр кешкен Шоқан, Ыбырай, Абай, Шәкәрім, Әлихан, Ахмет, Халел, Міржақып, Жүсіпбек, Мағжан, т. б. шығармаларынан да кездестіруге болады. Мәселен, Шәкәрім Құдайбердіұлының (1858-1931) "табиғат неше түрлі жан жаратты, . . . жәндіктен адам жаралған . . . айуаннан өсіп болдық адам . . . жан тәнге, ақыл жанға маталып тұр" деп, терең мәнді тұжырым жасаған.

Қазақ топырағында жан мәселелері жайлы ХХ-ғасырдың басында өндірте жазған адамдардың бірі - Жүсіпбек Аймауытұлы (1829-1931) . Ол бас-аяғы 5-6 жылдың ішінде осы салада 6 кітап жазады. 1924 жылы мектеп мұғалімдері мен педагогикалық оқы орындарында оқитындарға арнап "Тәрбие жетекшіні" жазса, 1926 жылы екі кітап, бірі -Психология", екіншісі - "Жан жүйесі және өнер таңдау". 1929 жылы "Комплекспен оқыту жолдары", мектеп оқушыларына арналған "Жаңа ауыл", "Сауатсыздықты қалай жою керек?".

Жүсіпбектің тәлім-тәрбие тақырыбында жазған еңбектерінің ішінде "Психология" деп аталатын көлемді еңбегі айрықша айтуға тұрарлық. Өйткені бұл - бүкіл советтік түркі тектес халықтар тіліндегі сол кездегі бірден бір төл туынды. Қырқыншы жылдарға дейін әзірбайжан, өзбек, түрікпен, қырғыз, башқұрт, татар, т. б. тілдерде мұндай еңбектердің болмағанын ескерсек, осы басылымның бағасы ерекше арта түседі.

Петербургтегі Әскери-медициналық академияның түлегі Халел Досмұхамедов (1882-1939) Алаш қозғалысының белсенді қайраткері болумен қатар, әртүрлі ғылым саласында (медицина, физиология, тарих, әдебиет, психология, т. б. ) өзін биіктен көрсеткен тұлға еді. Ол қазақ этнопсихологиясының іргетасын қалаушылардың бірі болды. Оның "тіл - жұрттың жаны. Тілінен айрылған жұрт - жойылған жұрт . . . Өз тілін білмей тұрып, жат тілге еліктей беру - зор қате"деуі қазіргі кездегі мемлекеттік тілді өркендету, дамыту мәселесімен ерекше үндесетіні хақ.

Осы кезде ғұлама ақын М. Жұмабаев (1893-1937) " . . . қазақ баласының тәрбиесі қазақ тұрмысына қабысуы мақұл" дейтән аталы сөзін өзінің "Педагогика" атты кітабындағы психологиялық түйіндердің негізі арқау етті. 1923 жылы Орынборда В. Я. Струминскийдің (1880-1967) "Психология" атты көлемді еңбегі жарық көрді. Сол жылы Ташкентте П. Н. Архангельскийдің "Мектептегі психологиялық зерттеулер" деген еңбегі, Н. Құлжанованың "Мектепке дейінгі тәрбие", Ғ. Қарашевтің "Педагогика" атты төл туындылары жарық көрді. 1935-1948 жылдар арасында Семейде қызмет еткен белгілі орыс психологі А. П. Нечаев (1870-1948) "Психофизиологиялық синдромдар жүйесі" (1940), "Психология" атты оқу құралын жазды. 30-40 жылдары психологияға қатысты зерттеулерді қазақ ғалымдары да (Ш. Әлжанов, С. Балаубаев, С. Қожахметов, Ә. Сыдықов, Т. Тәжібаев, А. темірбеков, т. б. ) жүргізіп келді. Соғыс жылдары елімізде қызмет еткен профессор Г. С. Костюк, профессор В. Я. Резник, профессор П. М. Рубинштейндер республикадағы психология ғылымының дами түсуіне жәрдем етті. [1]

Өткен ғасырдың 50-жылдарында этнопсихология, қазақ ұлттық сипатының психологиясы профессор Т. Тәжібаевтың қызығушылығын тудырды. Ол Қазақстандағы этнопсихологиялық зерттеулерді жүргізіп жатқандардың алғашқыларының бірі болды. Тоталитарлық жүйенің үстемдік дәуірінде ол осы мәселені дамытудың маңыздылығы мен қажеттілігі туралы барлық батылдықтармен сөз сөйледі. Бұл ұлттық мәселелерге қатысты кез-келген басылымдардың дұшпандықпен қабылданған кезеңі болды және мұндай жұмыстардың авторлары ұлтшыл деп аталды. Сол кезде Т. Тәжібаевтен бөлек, ешкім баспасөздегі мәселені шешуге батылы жетпегендігін атап өткен жөн. Көптеген жылдар бойы, ел егемендікті алғанға дейін, әлеуметтік ғылымдар мен гуманитарлық ғылымдар өкілдері бұл «тыйым салынған тақырып» туралы тіс жармауға мәжбүр болды. Өкінішке орай, әлеуметтанушылар, психологтар және әсіресе философтар қазақ халқының психологиясын қалыптастыру, оның ұлттық сипаты, сондай-ақ Қазақстанда тұратын өзге халықтар, этникалық топтардың (ұйғырлар, немістер, корейлер, өзбектер және т. б. ) ерекшеліктерін зерттеуге толығымен кірісе қойған жоқ. Біздің тәуелсіз және демократиялық еліміздегі қазіргі жағдайда осы маңызды мәселенің дамуы үшін қолайлы жағдайлар пайда болды деп ойлаймыз.

Тарихи шындық, Кеңес Одағының жарияланған ұлттық саясаты іс жүзінде оның құрамына кіретін барлық халықтардың геноцидіне айналды. Ұлт ұлтшылдық деп есептелді, ал идеалдар жеке тұлғалар болды, барлық ұлтқа қатысты бейтараптық болды. Оқулықтар мен оқу құралдарынан ұлттық сәйкестікті еске түсірген барлық нәрселер алынып тасталды, ал студенттің үлгісі ұлттық сипатқа ие болмаған оқушы болды. Осыған байланысты, білім ұлттық мәдениетті есепке алмастан, жалпы заңдылықтар негізінде ғана құрылды. Осыған байланысты біз этнопсихологияны өз тақырыбына, міндеттеріне және психологиялық ғылымдар жүйесінде ерекше рөлге ие, Қазақстан Республикасы сияқты көпұлтты мемлекеттің құрылуы мен өркендеуіне ерекше көзқарасты қарастыратын ғалымдардың көзқарасымен бөлісеміз. Біздің пікірімізше, заманауи білім берудің маңызды мәселелерінің бірі - адамның ұлттық сәйкестілігінің қайта өрлеуі мен қазіргі білім беруде оның тәрбиесінің құралдары мен әдістерінің болмауы. Көп мәдениетті білім беру мәселесі - біздің көзқарасымыздан, әлемнің жалпы кеңістігіне ену мәселесі, дәлірек айтқанда, ұлттың таза этникалық белгілері. Әлемдік қоғамдастыққа кіру барлық халықтар мен тең серіктестіктің теңдігін білдіреді. Мұндай қоғамдастық ұлттық интеллектуалды әлеуетті нығайтуды, ұлттық өзін-өзі ақпараттандыруды дамытуды, ұлттың еркіндігін, тәуелсіздігін және егемендігін нығайтуды көздейді. Бұл тоталитарлық режимнен мұра еткен білім берудің кеңестік моно-мәдени үлгісі Қазақстанда тұратын халықтардың этногенезін есепке ала отырып жаңғыртылуы керек дегенді білдіреді. Жеке тұлғаны қалыптастырудың қазіргі заманғы үлгісінде психологиялық білімдердің тарихи негіздері мен әр халықтың этномәдени құндылықтарының элементтері қойылуы тиіс. Полиэтникалық мәдениет, адамның және жалпыға ортақ бірлік ретінде, этнопсихологиялық тұрғыда нақты ұсынылуы және кез келген мемлекеттің дамуындағы стратегиялық тұжырымдамаға айналуы тиіс. Сондықтан жақын арада құрылған Қазақ психологиялық қоғамы үшін «Мәңгілік Ел» идеясын тиімді іске асыру үшін Қазақстанда тұратын адамдардың этникалық сипаттамаларын зерттеу қажет. [2]

Психологияның ғылым мен мамандық ретінде Қазақстанда қалыптасу мен дамуы Қазақстанда алғаш ашылған Қазақ педагогикалық институтымен, яғни қазіргі Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық университетімен тығыз байланысты. Дәл осы мекемеде ең алғаш рет психология кафедрасы ашылған болатын. Кафедраның құрылуы мен одан әрі дамуына мол үлесін қосқан жандардың бірі профессор М. М. Мұқанов болды. Ол бұл кафедраның басқарушысы болды және оны өмірінің соңына дейін басқарды. М. М. Мұқанов адамның ақыл-ойының кең ауқымын зерттеуді тарихи және мәдени тәжірибе, әлеуметтік, моральдық, рухани, этникалық және дәстүрлі құндылықтардың күнделікті өмірін сипаттайтын айнымалы мәнге ие арнаулы қызмет ретінде бастады. . Осы кафедрада өзінің негізгі психологиялық жұмыстарын, оның ішінде докторлық диссертациясын жазды, өзіндік әдістемелік әзірлемелерді жасады және тарихи және этникалық аспектілерде адам ойлауды психологиялық зерттеу үшін әдістемелік негіздерді жасады. М. Мұқановтың көптеген шығармалары адам мен қоғамның, адамның және этногруптың, ақыл-ой мен рационалды әрекеттің өзара байланысы туралы жаңа тұжырымдамалық идеяларды ғылыми зерттеу тәжірибесіне енгізуге мүмкіндік берді. Сондықтан М. М. жүргізген ғылыми үлес пен зерттеу. Мұқанов ҚазПИ психология кафедрасының қызметкерлерімен бірге. Абай, оның әріптестері, оқушылары және ізбасарлары қазақ психологиясы мектебі ретінде қаралып, дамып келеді. Сондықтан М. Мұқановтың Абай атындағы ҚазПИ психология кафедрасының қызметкерлерімен бірлесіп жүргізген ғылыми үлесі мен зерттеулері оның әріптестері, оқушылары мен ізбасарлары қазақ психологиясы мектебі ретінде дамып келеді.

Оның әріптестерінің арасында Қазақстанның тәуелсіздік алған алғашқы кезеңінде психология ғылымы және психологияны дамытуға үлес қосқан зерттеушілер мен оқытушылардың жалпы ұжымы туралы айту керек. Бұл психология ғылымдарының докторы, профессор В. К. Шабельников, психология ғылымдарының докторы, профессор Ж. И. Намазбаева, психология ғылымдарының докторы, профессор Х. Т. Шериязданова, биология ғылымдарының кандидаты, профессор С. Т. Бушурманова, психология ғылымдарының кандидаты, доцент М. Ш. Әділова және Абай атындағы ҚазҰПУ-да осы уақытқа дейін жұмыс істейтін бірқатар әріптестер бар. Айта кету керек, бұл оңай уақыт емес. 1988 жылы С. Киров атындағы ҚазҰУ-да (қазіргі Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ), Абай атындағы АГУ-да психология кафедрасы ашылды (қазіргі кездегі атауы ҚазҰПУ), университеттің педагогикалық бағыты бойынша «психология» мамандығын бірінші кезеңдерде педагогика және кәсіптік бағдарлау, содан кейін биология және географиямен біріктірді. Бұл мәселе арнайы пәндерді оқыту үшін білікті мамандардың жетіспеушілігімен қиындады. Қазақстанда жұмыс істеуге жіберілген (М. В. Ломоносов атындағы ММУ, А. А. Жданов атындағы ЛМУ) орталық университеттердің психология кафедраларының жеке түлектері келді, әрине, олардың саны психологтарға деген сұранысты сандық жағынан қанағаттандыра алмады. Осының салдарынан әртүрлі мекемелерде психологтардың лауазымына жиі біліктілігі мен кәсіптік білімі жоқ адамдар жұмысқа орналасты. Бұл проблема мектеп психологы лауазымын енгізу жоспарланып отырған орта білім беру жүйесінде ерекше қиындық туғызды. Сонымен қатар, елде жүргізіліп жатқан «адам факторы» деп аталатын, әлеуметтік және өндірістік қатынастар жүйесіндегі қайта құрылымдау, қоғамдық сананың жүйесіндегі түбегейлі өзгеріс пен елеулі өзгерістердің рөліне баса назар аударылып, жаңа «экзотикалық» кәсіптерге табиғи қызығушылық тудырды. компьютерлік бағдарламашы, менеджер-басқарушы, саяси талдаушы, интернационалист, әлеуметтанушы және әлеуметтік қызметкер және, әрине, психолог. Бұл жерде 1980-ші жылдардың аяғында психологияның осындай салалары бірнеше республикаларда және Ресей Федерациясының көптеген аймақтық орталықтарында ашылғанын атап өткен жөн. [3]

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.