АЛТЫН ОРДА МЕН ТАТАР МЕМЛЕКЕТІНІҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРЫ

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

АЛТЫН ОРДА МЕН ТАТАР МЕМЛЕКЕТІНІҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРЫ

1990-шы жылдардағы Татар тарихнамасы үшін ресейлік мемлекеттіліктің қалыптасуындағы Алтын Орданың және татар әлемінің рөлі күрт шамадан тыс өскені туралы еңбектердің пайда болу мәселелері тән болды. Соған байланысты ұлтшыл шабуылдар орын алып, тарихты қайта жазу әрекеттері пайда болды. Шын мәнінде, зерттеу маятниктері кеңестік кезеңмен салыстырғанда кері бағытқа қозғалды. Кеңес тарихнамасы Ресей тарихындағы моңғол-татарлық езгі рөлінің төмендетілуінен зардап шегіп, оны мүлдем теріс құбылыс ретінде қабылдаса, Қазан тарихшылары татар тарихының ұлттық өзгешелігі туралы сөз қозғады. Татар тарихнамасында бұл мәселе бойынша зерттеудің басталуы XIX ғасырдағы Т.Х. Марджанидің, Х.Файзхановтың, К.Насыридің және басқа да шығармалардың пайда болуымен байланысты болуы мүмкін. ХХ ғасырдың басында эстафетаны М. Рамзи, Г. Ахмеров, Х. Атласи, Р. Фахретдин және басқалар қабылдап алды. Татар тарихнамасының айырмашылығы Татар оқиғаларын зерттеу барысында Ұлы орыс идеологиясынан бас тарту және 1552 жылы Казанның жаулап алуының теріс бағалануы мен онда Мәскеу колонизатор және құлдыққа салушы ретінде қабылданғаны болып табылады 616. Революциядан кейінгі кезеңде осы мәселе бойынша алғашқы ірі зерттеулер Г. Губайдуллиннің зерттеу жұмыстарымен байланысты.
1917 жылдан 1921 жылға дейін кеңестік биліктің жариялануынан бастап, татар халқының тарихы бойынша елеулі зерттеу жұмыстары Солтүстік-Шығыс археологиялық және этнографиялық институтында жүргізілді. 1925 жылдан бастап Татарстан Кеңестік Социалистік Республикасының Халықтық Комиссариатының Академиялық Орталығы аясында жұмыс істейтін жергілікті зерттеулер бюросы кеңінен жұмыс жасай бастады. 1927 жылдан бастап Татар мәдениет үйі татар халқының мәдени мұрасын зерттеуге кірісті. 1930-1934 жж. осы салада өнеркәсіптік және экономикалық зерттеулер институтының татар бөлімі де жұмыс істеді. Бұл тақырыпты тәуелсіз және объективті зерттеу мүмкіндіктері 1930-шы жылдардың басында бірте-бірте жойылды. 1930 жылдың соңынан бастап кеңес ғылымы саласында Алтын Орда державасының сынықтары орналасқан жерлерді орталықтандырудың прогрессивті сипаты туралы тезис басым болды 618. Бұл тезисті қазіргі заманғы Татар тарих ғылымының өкілдері ауыр қабылдайды. Көбінесе Орда езгісінің кейбір аспектілерінің сипаттамалары орыс және татар ғылыми орталықтарында толығымен теріс бағаланады. Кеңес дәуірінде кеңестік тарихи ғылым саласы мен батыс тарихи ғылымының арасында белгілі бір алшақтық болды, себебі кеңестік және батыстық мектептердің әдіснамалық және идеологиялық бағыттылығы дұшпандық сипатқа ие болды.
Марксисттік мектеп идеологияда тарихи үдерістің басты қозғаушы күштері ретінде интернационализм, әлемдік революция, кластық күрес принциптерін жариялады. Дерек көздерімен мұқият жұмыс жасау көбінесе ескі буржуазиялық ғылымның ескілігі ретінде қабылданатын және оның өкілдері жиі қудалауға ұшыраған. Ғалымдар Марксист-Лениндік ілімдердің идеологиялық және теориялық негізіне бейімделуге мәжбүр болды 619. Соғыс соңына таман 1944 жылғы Бүкілодақтық комунистік партиясының Орталық Комитетінің Татар партия ұйымындадағы жаппай саяси және идеологиялық жұмыстарды жақсарту жөніндегі шаралар туралы қаулысы қабылданған соң Алтын Орда тақырыбы нақты түрде тоқтатылған болатын. Партия көшбасшылары татар халқының тарихын қамтитын идеологиялық жоспардың үлкен қателіктері туралы жариялады. Бүкілодақтық Коммунистік партиясының (Большевиктер) Татарстан Облыстық комитетінің қаулысында Татарстан тарихының ғылыми дамуын ұйымдастыру және Татарстанның тарихын жариялауда жеке тарихшылар мен жазушылар жасаған елеулі кемшіліктер мен қателіктерді жою бойынша тапсырма берілді. Бұл жердегі қателіктер мен кемшіліктер деп Алтын Орданы асыра әсерлеуі мен Идәгәй туралы хан-феодалдық эпосты дәріптеу айтылған. 1990-шы жылдардың басына дейін моңғол-татарлардың Ресейде үстемдік етуінің тек қана теріс салдарын бір жақты түсіну Ресей-Орда қатынастарын зерттеудің жалғыз жолы болды. XIV-XVI ғасырлардағы Жошы ұлысының шағымдарын жан-жақты талдау бойынша жұмыстары Қазан тарихшысы М.А. Усмановтың (1934-2010 жж.) есімімен байланысты. Автордың іргелі еңбегі 1979 жылы жарық көрді. Бұл жұмыста М.А. Усманов монғол компонентінің Алтын Орда кеңістігінде түркілер тарапынан төмен болғандығы жайлы мәлімдейді. Нәтижесінде, XIII-XIV ғасырларда орыс тіліне түркизмнің енуінің үшінші кезеңі және аз мөлшерде моңғол сөздерінің енуі орын алды. Егер моңғолдар қыпшақтардың ортасымен араласып кетпегенде, онда монголизмнің үлесі, М.А. Усмановтың ойынша, түркі сөздермен салыстырғанда жоғары болатын еді. Тарихшы түркі әдеби тілінің моңғол тілін ығыстыруын XIII-ші ғасырдың ортасымен байланыстырады 633. Ол XV және XVI ғасырдың басындағы қырым-орыс хат алмасуында негізгі тіл қыпшақ тілі болғанын айтады. Мәскеу кеңсесі қыпшақ тілін Алтын Орданың дүркіреп тұрған кезінде осы тілдің басты тіл болғанына байланысты меңгеріп алды. М.А. Усманов джучидтер формулалары мен құжаттық терминдердің тәуелді Ресейдің ресми іс жұмыстар саласына еніп кеткенін мойындайды. Алайда, тарихшы ресейлік кеңсе дәстүріндегі кірме сөз фактілерін Ресей-Орда қатынасхаттар құжаттарымен және Ресейдегі тархан төлемдерімен шектеу керек деп санайды 635. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін мемлекеттің саяси аясында қоғамдық өмірдің барлық аспектілерін ырықтандыруға әсер еткен түбегейлі өзгерістер орын алды. Осы сәттен бастап тарихи үдерісті түсінудің марксистік-лениндік тұжырымдамасынан алшақтау байқалып, революцияға дейінгі және шетелдік тарихнама тәжірибесіне сүйене отырып, татар мәселесін еркін қарау мүмкіндігі пайда болды. Жаңадан құрылған жас орыс мемлекетінің кеңістігінде пайда болған алғашқы жұмыстардың бірі Қазан археологы А.Х. Халиковтың (1929-1994) 500 русских фамилий булгаро-татарского происхождения атты еңбегі болды. Онда тарихшы Моңғолға дейінгі кезеңде Волгалық Болгария халқының Ресейге келуіне назар аударады. Дерек көздер ретінде, автор XVI-XVIII ғасырлардағы Р.Н. Степанов басылымға дайындаған Қазан уезінің кітаптарын пайдаланған. Сонымен қатар, автор тарихшы С.Б. Веселовскийдың (1876-1952) 636 және филолог Н.А. Баскаковтың (1905-1995) 637 іргелі зерттеу жұмыстарына сүйенген. А.Х. Халиковтың мәлімдемесі бойынша XV-XVII ғғ. Орданың жергілікті тұрғындарынан ресейлік қызмет көрсету сыныбы - дворяндық құрылды, ондағылардың 300-ден астамы түркі тектілер болды. Бұл отбасылардың кейбір өкілдері XVI-XVI ғасырларда Ресейдің танымал елшілері болды: Қырымдағы Беклемишевтер (1474-1475), Италиядағы Карачаровтар (1499), Польша мен Литвадағы Бахтияровтар (1549) 638. Татар тарих ғылымының проблемаларының қалыптасуының зерттеушісі И.Л. Измайлов (1960 ж.т.) орыс тарихнамасында моңғол-татарлық езгінің салдары тек қана теріс болғанын баса айтады, және тек Г.В. Вернадский мен Л.Н. Гумилевтің зерттеулерінде еуразияшылдық тұрғысынан теңдестірілген баға беруге әрекет ұсынылғанын атап өтті. Татарстанның тарихнамасы Бүкілодақтық комунистік партиясының Орталық комитетінің 1944 жылғы 9 тамыздағы шыққан қаулысының нәтижесінде тарих, филология оқулықтарында және бірқатар ғылыми зерттеулер бойынша моңғолдық үстемдіктің 300-жылдық кезеңін елемеуге және кемсітуге тырысқан әрекеттер болғанына үлкен назар аударады. Бұл, өз кезегінде, татар проблематикасы бойынша ұлттық бағыттағы көптеген жұмыстардың пайда болуына әкелді 641. Олар көбінесе В.В. Трепавловтың сұхбатында айтылғандай, ғылыми көзқарастарға қайшы болған. И.Л. Измайлов Жошы ұлысы өзінің мәдениетінің элементтерін, негізінен, орда билігіне жағымды іс-әрекеттер жасайтын ақсүйектердің арасында таратқанына көңіл бөледі. Тарихшының айтуынша, моңғол-татарлар Мәскеу, Рязань, Владимир, Нижний Новгород князьдіктерінің билеуші класының құрамына тікелей енгізілді. Тарихшының ойынша, көптеген орыс тектер, соның ішінде Рюриковичтер өз генеалогияларына мифтік орда патшаларын енгізген. Бірақ, тарихшының пікірінше, Л.Н. Гумилев және ішінара Г.В. Вернадский мәлімдеген орман мен даланың арасында ешқандай симбиоз болмаған 642. Бұл маңызды ескертпе Орда тәртіптерінің Солтүстік-Шығыс Ресейдің саяси жүйесіне нақты әсер еткенін сипаттайды. Қазан зерттеушілері үшін мұндай ескерту ережеден гөрі ерекшелік болып табылады. XX ғасырдың 1990 жылдарының ортасынан бастап Татар тарихы саласындағы зерттеулер көшбасшысы Татарстан Республикасы Президентінің Шәймиевтің 1996 жылғы 14 маусымдағы жарлығымен құрылған Татарстан Республикасының Ғылым Академиясының М.Ш.Марджани атындағы тарих институты болды. Бұл уақытта ұлтшылдыққа негізделген жарқын жұмыстар жарық көреді. Олардың ішінде И.Р. Тагировтың еңбегі бар (1936 ж.т.), оның Орда ықпалының мәселелеріне қатысты ойы орыс мемлекеттілігінің қалыптасуындағы моңғол-татарлық фактордың рөлінің гиперболизацияланған түрімен ерекшеленеді. Ол ресейлік биліктің Ордадан көшірілмегені, бірақ одан шыққаны және оның жалғасы екеніндігі жайлы айтады. И.Р. Тагиров моңғол-татарларды кез-келген мәдени құндылықтарға жат жабайы жаулап алушылар деп санаған кеңестік тарихнаманы сынға алды. Оның империяның дала қалаларының күнделікті қалалық мәдениеті Батыс Еуропамен салыстырғанда жоғары болғаны туралы сөздері асыра әсерлеп айтылған десек те болады. Өз ой-пікірлерінде тарихшы кейде Ресей аумағына ешкім көз салмаған, ешкім кірмеген, ешкім жаулап алмаған, колониялаған емес деген қайшы пікірлерге келеді. Тарихшы жиналған алым-салықты мемлекеттің қажеттіліктері үшін, шекараны қорғау, қауіпсіздік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.