ШЫҒЫС ДЕШТІ-ҚЫПШАҚ ТАРИХЫ БОЙЫНША ДЕРЕККӨЗДЕР МЕН ТАРИХНАМАСЫ

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ШЫҒЫС ДЕШТІ-ҚЫПШАҚ ТАРИХЫ БОЙЫНША ДЕРЕККӨЗДЕР МЕН ТАРИХНАМАСЫ
XIII - XV ғасырдың басындағы Шығыс Дешті-Қыпшақ тарихының кейбір зерттеу мәселелері Алтын Орда тарихындағы ең алғашқы ғылыми жұмыстарда жалпылай тұжырымдалған.
Батыс тарихнама.
Алтын Орданың бір бөлігі ретіндегі XIII - XV ғасырдың басындағы Шығыс Дешті-Қыпшақ тарихын зерттеу саласында еуропалық зерттеушілер басым болды. 1840 жылы Пешт қаласында атақты австриялық ғалым Йозеф фон Хаммер- Пургшталь (Joseph von Hammer-Purqstall) неміс тілінде Алтын Орданың тарихына арналған Geschichte der Goldenen Horde in Kiptschak, das ist: der Mongolen in Russland атты алғашқы кітабын жариялады [Hammer-Purqstall, 1840]. XIX ғасырдағы орыс тарих ғылымы бұл кітапты жағымсыз пікірлермен қарсы алған [Сборник 1884, с. VI - VIII; Сафаргалиев 1960, с. 5]. Алайда, бір ғасырдан астам уақыт өте келе XX ғасырдағы кеңестік тарихшылар А.Ю. Якубовский және М.Г. Сафаргалиев, Алтын Орда тарихы бойынша толыққанды классикалық кеңестік екі еңбектің авторлары, бұл жұмыстың кемшіліктерімен қатар артықшылықтарын да атап өтті. Профессор А.Ю. Якубовский бұл мәселе жөнінде былай дейді: қазір, бұл сайыстың өткеніне жүз жылдан астам уақыт өткен кезде, Хаммердің [Греков, Якубовский 1950, с. 9: прим. 1]. - К.У.) жұмысының үлкен кемшіліктері болғанына қарамастан, бұл жұмыстың алға басқан қадамдардың бірі болғанын ескеруіміз қажет [Греков, Якубовский 1950, с. 6]. М.Г. Сафарғалиевтің пікірінше Хаммердің сәтсіздігін автордың асығыстығы немесе дайын болмауы арқылы түсіндіруге болмайды. Оның қарсыластары кейде дәл осындай айып тағып, оны негізсіз кінәлаған. Алғаш рет сол кездегі зерттелмеген мұндай үлкен тарихи материалды зерттеу үшін бір зерттеушінің шамасы келмейтін. Хаммердің еңбегі Батыс Еуропаның шығыстық зерттеулеріндегі Алтын Орданың тарихы бойынша жалғыз зерттеу болып қала берді. Кемшіліктеріне қарамастан, өзінің ізашары француз шығыстанушысы Д'Оссонның жұмысының моңғол тарихын зерттеудегі ойнаған рөлі сияқты ол да Жошы ұлысын зерттеуде маңызды рөл атқарды [Сафаргалиев 1960, с. 5]. Йозеф фон Хаммер-Пургшталь кітабының бірталай бетін Орыс-ханның билігі және оның ұлдары Тоқтақия, Тимур-Мәлік және Құйыршық2 жайлы сипаттама беруге арнаған. 1880 жылы Лондон қаласында ағылшын ғалымы және публицист Генри Хойл Хоуорс (Henry Hoyle Howorth) өзінің көп томдық Моңғол тарихы: 9-дан 19 ғасырға дейін атты еңбегінің екінші бөлімін жариялады, онда бірнеше тарау Ақ Орда және оның билеушілеріне арналған. Автор моңғолдардың шығыс Дешті-Қыпшақты жаулап алу тарихы, Жошы әскерінің Хорезмшах мемлекетіне қарсы әскери әрекеттері және оның әкесімен қарымы-қатынасы туралы толық баяндап берді [Howorth 1880, p. 25-35]. Ақ Орданың XIII-ші және XIV-ші ғасырдың екінші жартысындағы тарихын қарастырған кезде, тарихшы Марко Полоның Коничидің (Хоуорстың жазбасында Kochi) иелігі туралы мәліметіне сілтеме жасайды; араб авторларының Газна мен Бамиандағы Орда ұрпақтарының иелігі жайлы мәліметтерін және Коничидің мұрагерлерінің билік үшін күресіне қатысты ақпаратты талдайды; Сасы-Бұқа, Ерзен (Ебисан), Мүбәрак-қожа және Шымтай сияқты хандардың билігі туралы дереккөз ақпараттарын келтіреді; Орыс-хан дәуірін сипаттау кезінде Хоуорс өзінің австриялық ізашары фон Хаммер-Пургштальдың және орта ғасырлық тимурид тарихшысы Шараф ад-дин Йаздидің деректерін пайдаланған [Howorth 1880, p. 216 - 225]. Тараудың соңында ағылшын тарихшысы екі ескертпе берген, біреуінде Ақ Орданың шекарасын сызып және оның Сырдариядағы қалалары туралы ақпарат жинаған, екіншісінде Орданың ұрпақтарынан генеалогиялық схемасын көрсеткен [Howorth 1880, p. 283 - 291]. Осы жұмысқа дейін бірнеше жыл бұрын, Хоуорс Эдинбург қаласында Шотландиялық географиялық журналында Ақ Орданың тарихы бойынша "The Country of the White Horde of Kipchak" атты мақаласын жариялады [Howorth 1878, p. 171 - 175]. XIX және XX ғасырдың бірінші жартысындағы Алтын Орда бойынша Батыс ғалымдарының басқа да неміс және ағылшын тілдеріндегі шығармаларында Орда ұлысының тарихының кейбір аспектілері қозғалған, бірақ олар жалпы тарихи көрініске елеулі өзгерістер енгізген жоқ. Орда ұлысының қазіргі заманғы шетелдік тарихнамасы жаңа дереккөздермен және олардың аудармаларымен байытылған, оларда Шығыс Дешті-Қыпшақ тарихының әртүрлі мәселелері әртүрлі дәрежеде қарастырылған. Алтын Орда бойынша деректану саласы мен мұсылман дереккөздерін батыс тілдеріне аударуға елеулі үлес қосқандардың бірі британиялық шығыстанушы профессор Джон Эндрю Бойл (John Andrew Boyle). Сонымен қатар атақты француз ғалымдары - шығыстанушы Пол Пеллио (Paul Pelliot) және тарихшы Рене Груссе (Rene Grousset) де бұл салада үлкен жұмыс атқарған. Танымал америкалық монғолтанушы - профессор Томас Оллсен (Thomas
T. Allsen) 1982 жылы 29 қаңтарда Колумбия университетінде түркілердің тарихы мен мәдениетін зерттеу бойынша университеттік семинарда
XIII -XIV ғасырдың басындағы Орда ұлысының және оның ұрпақтарының тарихы бойынша баяндама жасады.
Бес жылдан кейін ол оны Archivum Eurasiae Medii Aevi журналының бесінші басылымында The Princes of the Left Hand: An introduction to the history of the ulus of Orda in тхэ thirteenth and early fourteenth centuries деген атаумен жариялады [Allsen 1985, p. 5 - 40]. Бұл ең бірінші және менің білуімше, бүгінгі күнге дейінгі қазіргі батыс тарихнамасындағы сол жақ патшалар Орда ұлысына арнайы жазылған жалғыз еңбек болып табылады. Мақалада барлық қол жетімді жазбаша (шығыс және батыс дереккоздері) және археологиялық дереккөздер негізінде сонымен қатар ағылшын және орыс тілдеріндегі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.