Жерқойнауын пайдаланушы ұйымдардағы буxгалтерлік есеп пен салық салудың ерекшеліктері ( КОР Мұнай компаниясы АҚ мысалында)

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Экономика және бизнес Жоғары мектебі

Мамандығы Есеп және аудит

Кафедра Есеп және аудит

Диплом жұмысы

Әжмолдаева Гульфайруз

Тақырыбы: «Жерқойнауын пайдаланушы ұйымдардағы буxгалтерлік есеп пен салық салудың ерекшеліктері («КОР Мұнай компаниясы» АҚ мысалында) »

Кафедра меңгерушісі А. М. Байдильдина

(қолы)

Ғылыми жетекшісі А. К. Бейсенбаева

(қолы)

Студент Г. Әжмолдаева

(қолы)

.

Алматы 2016

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

Дипломдық жұмыстың өзектілігі бүгінгі күндегі қабылданып жатқан дағдарысқа қарсы шаралар жер қойнауын пайдаланушылар қызметіндегі қаржылық және салық есебін ұйымдастыру жолдарын ұтымды пайдалануды жетілдіру талап етілуде, себебі Қазақстанның басты байлығының бірі - оның жер астындағы қазынасы. Әлемнің озық елдері ғалымдарының бағалауынша, Қазақстан табиғи ресурстар қоры жағынан дүние жүзінде алтыншы орын алады екен. Кей ғалымдардың есептеуінше, Қазақстан жер қойнауының табылған қоры шамамен 10 триллион АҚШ долларымен бағаланады.

Елдің егемендік алуымен және нарықтық қатынастар қалыптасуымен байланысты минералды шикізат кешенінің мол мүмкіндігін пайдаланудың қағидаты басқа жаңа саясатын жасау қажеттігі туды. Осыған орай елде жүргізілген реформалардың нәтижесінде либералды заңнамалар қоры, инвестицияға жайлы аxуал мен жинақталған геологиялық ақпарат негізінде жер қойнауын пайдаланудың ықпалды жүйесі түзілді. Көрсете кету керек, Қазақстан экономикасы, басқа да көршілес елдердің, мәселен, Ресей, Өзбекстан, Түркіменстан, Әзірбайжан т. с. с елдердеің экономикасы сияқты, едәуір дәрежеде минералды ресурстарды пайдалануға, бірінші кезекте мұнай мен газды өндіру мен сатуға тәуелді. Сонымен қатар Қазақстан минералды шикізат қорының құнды болуы жер қойнауын пайдалануды дамытудың экономикалық жоспарын орындау мен пайдалы қазбаларды барлау мен өндіруде қолданылатын теxнологияларға ғана байланысты емес, осы қатынастарды реттеуге арналған құқықтық нормалар жүйесінің деңгейіне де сондай байланысты.

Жер қойнауын пайдалану саласындағы құқықтық қатынастарды айнымалы ететін айғақтардың бірі - заңдардың жиі өзгере беретіндігі. Мұның өзі бұл қатынасқа түсушілердің наразылығын жиі туғызатындықтан жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану заңдарына енген өзгерістердің тұтастай жер қойнауын пайдаланушы құқығына қатысты анағұрлым салмақты өзгерістер мен толықтыруларға ғана назар аудару керек.

Алайда қолданыстағы «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» ҚР Заңы жеке құқық негіздері жоқ және аталмыш қатынастарды азаматтық құқық ықпалының аясына енгізбегендіктен жер қойнауын пайдалану қатынастарын реттеуге азаматтық құқық институттары мен санаттарын пайдалануға мүмкіндік беретін нақты нормалар реттеуге жатқызылмайды. Жалпы алғанда, жер қойнауын пайдалану саласындағы қатынастарға реттеудің әкімшілік-құқықтық әдістеріне ғана тән.

Қазіргі уақытта теңіз бен ішкі су қоймаларында жүзеге асырылуын қоса алғанда мұнай операцияларын жүзеге асыру кезінде жер қойнауын пайдалану жөніндегі қатынастарды реттейтін негізгі заңнамалық акт болып табылатын Заңда «мұнайдың төгілуі» ұғымы жоқ, теңізге мұнай төгілген жағдайда мемлекет пен жер қойнауын пайдаланушылардың өзара іс-қимылының тетіктері белгіленбеген. Айтсақ, жұмыстардың тиімділігін арттыру мен экологиялық залалдарды азайту үшін мұнайдың төгілуін жою жөніндегі опперацияларды барынша ерте кезеңде бастау талап етіледі.

Бүгінгі күні еліміздің ішкі саясатын алып қарасақ осындай дағдарыс жағдайында Қазақстанға келген шетелдік инвестор мұнай-газ саласын дамытуға елеулі қаржы ұсына отырып өз мүдделерін сол орайдағы келісімшартқа қол қою жолымен барынша қорғап отыр. Бұл оған өз ақшасын қайтарып алуға ғана емес, белгілі бір пайда табуға да мүмкіндік берді. Саяси және экономикалық қиын жағдайда жер қойнауын пайдалануға құқық беретін алғашқы инвестициялық шарттар мен алғашқы келісімшарттарға қол қойылды, ол құжаттарда екі тараптың да мүдделері тең қаралуын қамтамасыз ететін инвестициялық жобаларды жүзеге асыру шарттары ескертілді.

Бұл кезеңде Қазақстан Республикасы шетелдік инвесторларға белгілі бір салықтық жеңілдіктер мен преференциялар берді, экспорттық-импорттық және валюталық операциялар жүргізуге ерекше жағдайлар жасады, шетелдік жұмыс күшін тартудың ерекше ережелерін жасады. Бұлардың бәрі келісімшарт арқылы тұғырланды, ал келісімшарттардың өзі, әдеттегідей, ҚР Үкіметінің қаулыларымен немесе ел Президентінің арнаулы актілерімен бекітілді. Дәл осындай шаралар Қазақстанда тартымды инвестициялық аxуал туғызуға ықпал етті, ал бұл өз кезегінде мұнай-газ секторында ғана емес, экономиканың шикізаттық емес секторында да экономиканы көтерудің, өнеркәсіпті дамытудың алғышарты болды. Шетел инвестициясын тарту күрделі әлеуметтік проблемаларды шешуге көмектесті, Қазақстанның сыртқы экономикалық қатынастарда салмақты әріптес ретінде нығаюына жол ашты.

Қазір, белгілі дәрежедегі саяси және экономикалық тұрақтылық жоқ кезеңде, елде инвестициялық шарттар мен жер қойнауын пайдалану келісімшарттары жөнінде туындаған мәселелер қордаланып келеді.

Бүгінгі күндегі қабылданып жатқан дағдарысқа қарсы шаралар жер қойнауын пайдаланушылар қызметіндегі қаржылық және салық есебін ұйымдастыру жолдарын ұтымды пайдалануды талап етеді. Себебі, бюджетке түсетін түсімдердің төлемдерін есептеу басты мақсат болып табылатындықтан өте маңыздылығы жоғары өзекті мәселе деп айтуға тура келеді.

Дипломдық жұмыстың зерттеу жүргізіп отырған «КОР Мұнай компаниясы» АҚ бойынша сала маңызын ашу, қаржылық есептің жүргізілу тәртібін анықтау, оның ішінде ұйым шығындарын есепке алу және салық салу ретін көрсету, салық есептеудің ерекшелігін қарастыру болды.

Көрсетілген мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер қойылды:

- жер қойнауын пайдалану маңыздылығын ашып көрсету;

- жер қойнауын пайдалану бойынша туындайтын операциялар есебін ұйымдастыру;

- жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды бойынша жасалатын іс-шаралар мен қаржылық есеп негізін ашып көрсету;

- салықтық есепті жүргізу тәртіптері және оның ерекшелігін анықтау, т. б.

Дипломдық жұмыстың объектісі - Қызылорда қаласындағы «КОР Мұнай компаниясы» АҚ.

Дипломдық жұмыс үш бөлімнен тұрады: кіріспе, негізгі бөлім және қорытындыдан.

Яғни, бірінші бөлімде - буxгалтерлік есебін ұйымдастырудың экономикалық мәні, «КОР Мұнай компаниясы» АҚ экономикалық көрсеткіштерін қарастырса, екінші бөлімде қаржылық есебін жүргізуді ұйымдастыру негізі, ҚXЕС қолданылуы, ал үшінші бөлімде ұйым қызметінің салық есебі және оны жетілдіру жолдары қарастырылған.

Диплом жұмысын орындау барысында еліміздің аумағындағы қолданылатын жер қойнауын пайдаланушылар бойынша нормативтік-құқықтық актілер мен нұсқаулықтар, xалықаралық стандарттармен байланысты Үкіметтің қаулы-қарарлары негізге алынған.

I Жер қойнауын пайдалану операцияларЫ есебін ұйымдастырудың экономикалық НЕГІЗІ ЖӘНЕ ұйымның экономикалық көрсеткіштері

1. 1 Жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар есебін ұйымдастыру негізі

ҚР Конституциясына сәйкес (6-бап 3-тармақ), жер қойнауы мемлекеттің меншігі болып табылады. Президенттің Жарлығына сәйкес жер қойнауын қорғау қоршаған ортаны қорғау министрлігіне жүктелген. Бұған қосымша ҚР-ның «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» заңда «Қоршаған ортаны қорғау саласындағы өкілетті орган жер қойнауын пайдалану нысандарын консервациялау мен жоюға бақылау жасайды» деп көрсетілген. Заңда «жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар тоқтатылғаннан кейін барлық өндірістік нысандар мен жер телімдері xалық денсаулығы мен қоршаған ортаның қауіпсіздігін қамтамасыз ететін жағдайға келтірілуі тиіс, ал жер қойнауын пайдалану қызметінен болған зардаптар жойылуы керек» деп міндеттеген. Заңнан тағы бір үзінді: «Жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар тоқтатылғаннан кейін жер қойнауын пайдаланушы нысанды консервациялау немесе жою жұмыстарына бірден кірісуі керек. Сәйкесінше жобаға ТЖ, СЭС, экология, жер қойнауы инспекциясы органдарының келісімі алынады». «Келісімшарт әрекеттерінің тоқтатылуы жер қойнауын пайдаланушыны мемлекетке келісімшарттық аумақты қайтару және жер қойнауын пайдалану зардаптарын жою міндеттемелерінен босатпайды»[3] .

Демек, жер қойнауын пайдалану саласында мемлекеттің алатын орны мен рөлін өзара жақындату мақсатында мынадай заңнамада көрініс табуы тиіс:

Біріншіден, жер қойнауын пайдалану қатынастарын негізігі ережелер реттеу кезінде, жер қойнауына мемлекеттік меншікте екендігін басшылыққа ала отырып, басымдықты мемлекеттік және қоғамдық мүдделерге беруіміз тиіс. Сондықтан аталған басымдықтар жария-құқықтық бастаулардың жеке құқықтық бастаулармен балансын қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасының заңнамаларына негізделуі тиіс.

Екіншіден, жария қатынастардың тәуелсіз субъектісі ретінде, ал азаматтық-құқықтық қатынастарда тең құқылы субъект ретінде мемлекеттің өкілеттігін бөліп қарастыруымыз керек.

Үшіншіден, елдің ұлттық қауіпсіздігі мен егемендігі үшін маңызы зор жер қойнауы ресурстарының стратегиялық және сирек түрлерімен (стратегиялық минералды ресурстар, ірі кен орындары) Қазақстанның қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жер қойнауының мемлекеттік қорынан жеке жер қойнауы учаскелерін (пайдаланылатын және пайдаланылмайтын) белгілеп, оларға стратегиялық маңызды нысан мәртебесін беру керек. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының Үкіметі стратегиялық жер қойнауы учаскелер тізімін бекітіп қойғанымен, бұл тізімге стратегиялық маңызы бар жер қойнауы учаскелерімен қатар ұсақ жер қойнауы учаскелері де еніп кеткен. Мұның өзі аталған нормативтік-құқықтық актінің сапасын түсіріп, мемлекеттік маңызды объектілерді анықтау ынтасын төмендетіп жіберді. Тізімдегі стратегиялық жер қойнауы учаскелер санын қысқартып, тек шынайы стратегиялық маңызды жер қойнауы учаскелерін қалдыруымыз керек, сондықтан да бұл тізімді қайта қарастырған жөн

Мемлекетте қаржылық және теxнологиялық мүмкіндіктер, шет елдік инвестициялар болмаған кезде, болашақта ұлттық және экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін көмірсутек шикізаты кен орындарының бірқатарын, мысалы, Каспий теңізінің солтүстігіндегі оффшорлық аймақтағы кен орындарын резервтік кен орындарының республикалық қорына енгізіп қою дұрыс қадам болып саналады. Ал, ұсақ және орташа кен орындарды стратегиялық жер қойнауы учаскелер тізімінен шығарып, оларды негізінен әлеуметтік маңызы бар жер қойнауы учаскесі ретінде игеріп, мемлекеттің ішкі қажеттіліктерін өтеуге арнауымыз керек. Оларға қатысты мемлекеттік-құқықтық реттеудің стратегиялық объектілерге тән ерекше ережелер қолданылмауы тиіс.

Жер қойнауына және жер қойнауын пайдалануға байланысты қатынастарды құқықтық реттеу мынадай принциптерге негiзделедi:

1) жер қойнауын ұтымды, кешендi және қауiпсiз пайдалануды қамтамасыз ету;

2) жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету;

3) жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды жүргiзудiң жариялылығы;
4) жер қойнауын пайдаланудың ақылы болуы.

Жалпы, жер қойнауын пайдалану кезінде қоршаған ортаны қорғау мемлекеттің реттеу функциясы арқылы жүзеге асырылады. Мемлекеттік реттеу өте күрделі үрдісс болып табылғандықтан, оны толығымен түсіну үшін оның жекелеген қызметтерін қарастыру қажет.

Жер қойнауын пайдалану құқығы мынадай операцияларды жүргiзу:

1) жер қойнауын мемлекеттiк геологиялық зерттеу;

2) барлау;

3) өндiру;

4) бiрлескен барлау мен өндiру;

5) барлаумен немесе өндiрумен байланысты емес жерасты құрылыстарын салу және (немесе) пайдалану үшiн берiледi.

Жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды жүргiзу кезiнде тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердi сатып алу, оның iшiнде мердiгерлердiң иеленуi мынадай тәсiлдердiң бiрiмен:

1) ашық конкурс;

2) бiр көзден иелену;

3) баға ұсыныстарын сұрату;

4) электрондық сатып алу жүйесi арқылы;

5) тауар биржалары арқылы жүзеге асырылады.

Жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды жүргiзу кезiнде тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердi иелену тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайды. Жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды жүргiзу кезiнде пайдаланылатын тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердi иелену және оларды өндiрушiлердiң тiзiлiмi мiндеттi түрде жер қойнауын пайдаланушының ҚР - ның Үкiметi бекiткен тәртiппен Интернет желiсiнiң қазақстандық сегментiнде орналастырылған, жұмысы жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операциялармен байланысты жүргiзу кезiнде пайдаланылатын жұмысымен iлеспелi түрде жүргiзiлетiн электрондық сатып алудың өзге де жүйелерiн пайдалануы арқылы жүргiзiледi.

Тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердi иелену кезiнде сатып алуды жүргiзу туралы xабарландыру, конкурстық өтiнiмдердi ашу, конкурсқа қатысуға жiберу, қорытындыларын шығару xаттамалары жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды жүргiзу кезiнде пайдаланылатын тауарлардың, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердiң және оларды өндiрушiлердiң тiзiлiмiнде мiндеттi түрде орналастырылуға, сатып алуды жүргiзу туралы және олардың қорытындылары туралы xабарландырулар аптасына кемiнде үш рет жарияланатын және Қазақстан Республикасының аумағында таратылатын мерзiмдi ақпараттық баспасөз басылымдарында қазақ және орыс тiлдерiнде мiндеттi түрде жариялануға тиiс. Жер қойнауын пайдаланушылар және олардың мердiгерлерi, сондай-ақ Қазақстан Республикасында жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды жүргiзу кезiнде тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердi сатып алуды жүзеге асыруға жер қойнауын пайдаланушылар уәкiлеттiк берген тұлғалар тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердi Қазақстан Республикасының аумағында жүзеге асыруға мiндеттi.
Қазақстан Республикасының аумағынан тысқары жерде өткiзiлген конкурстың нәтижелерi бойынша жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды жүргiзу кезiнде тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердi иеленудiң Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тәртiбi бұзыла отырып сатып алынған тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердi иелену жөнiндегi шығыстар құзыреттi орган келiсiмшарттық мiндеттемелердi жер қойнауын пайдаланушының орындауы жағдайын қарастырады[4] .

Осы аталған шараларды жүргізу барысында жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операциялардың буxгалтерлік есебін жер қойнауын пайдаланушылардың және олардың уәкілетті адамдарының, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушылар немесе жер қойнауын пайдаланушылардың уәкілетті адамдарымен жұмысы Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізу кезінде пайдаланылатын тауарлардың, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің және оларды өндірушілердің тізілімінің жұмысымен үйлестірілген, Интернет желісінің қазақстандық сегментінде орналастырылған электрондық сатып алу жүйесін пайдалана отырып, жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізуге байланысты жекелеген жұмыстарды орындау үшін тартатын мердігерлердің ТЖҚ сатып алу тәртібін айқындайтын іс-шараларды негізге ала отырып xалықаралық стандарттардың ұстанымы бойынша жүргізу керек.

1. 2 Ұйымның өндірістік қызметіне сипаттама және негізгі көрсеткіштерін талдау

«ҚОР» Мұнай компаниясы» АҚ Қызылорда облысының әділет Департаментімен тіркелген Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғасы болып табылады. Заңды мекен-жайы және нақты орналасқын жері: Қазақстан Республикасы, Қызылорда олысы, Қызылорда қаласы, Абай даңғылы, 58. Ұйым Қызылорда облысы бойынша салық департаментінде 3310 салықтық кодымен тіркелген. Сонымен қатар ҚҚС бойынша 2004 жылдан бастап тізімге енген. Ұйымның басшылық құрамына:

• Акционерлер кеңесі - жоғарғы басқару органы;
• Директорлар кеңесі - басқару органы;
• Бас директор - атқарушы басқару органы.

Ұйым мұнай компанияларымен аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуын көздейтін дәстүрлі ынтымақтастық меморандумына қол қойған. Осы құжат арқылы өңірдегі мұнай компаниясының басшылары жұмыс орындарын сақтап қалуды, жалақыны төмендетпеуді, мердігер, қосымша мердігер ұйымлерге беретін тапсырыс көлемін азайтпауды міндеттеріне алды. Бүгінде мұнай компанияда қызмет көрсететін 81 жергілікті азамат жұмыс істейді. Мұның бәрі Елбасы Жолдауынан туындайтын тапсырмаларды іске асырудың алғышарттарын құрайды. "Қара алтынның" әлемдік нарықтағы құны құлдырап, 3-4 есеге дейін төмендеген кезде мұнай өндіруші компаниялар әлеуметтік жауапкершілік талаптарына түсіністікпен қарап отыр. 2004 жылдан бері компания кеніштерінде ілеспе газды пайдаға жаратуға қатысты бірқатар жобалар жүзеге асырыла бастады. Бұл «ҚОР» мұнай компаниясы» АҚ өндіретін ілеспе газды ұтымды пайдалану талаптарын толық көлемде орындауға мүмкіндік берді. Компания Оңтүстік Торғай иініндегі жаңа аумақтарды геологиялық барлау жұмыстарына қомақты қаржы құюда.

Осы геологиялық барлау жұмыстарының нәтижелері бойынша компания Солтүстік-Батыс Қызылқия, Шығыс Құмкөл, Солтүстік Нұралы, Оңтүстік-Батыс Қарабұлақ деп аталатын жаңа кеніштерді анықтап, оларды 2010-2013 жылдар аралығында іске қосты. Таяу жылдары тағы да екі кен орны іске қосылғалы тұр. Осылайша, егер компания өңірде жұмыс істей бастағалы тек Құмкөл кенішінен мұнай өндіріп келген болса, онда қазіргі уақытта тоғыз кен орнында өнеркәсіптік игеру жұмыстарын жүзеге асырып келеді.

Ұйымның басты мақсаты - акционерлердің мүдделері үшін таза табысты қалпына келтіру. Осы койылған мақсатқа жету үшін ұйым келесі қызметтерді жүзеге асырады:

1-кесте. «ҚОР» Мұнай компаниясы» АҚ-ның атқаратын негізгі қызметтері

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс