Жерқойнауын пайдаланушы ұйымдардағы буxгалтерлік есеп пен салық салудың ерекшеліктері ( КОР Мұнай компаниясы АҚ мысалында)
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес Жоғары мектебі
Мамандығы Есеп және аудит
Кафедра Есеп және аудит
Диплом жұмысы
Әжмолдаева Гульфайруз
Тақырыбы: Жерқойнауын пайдаланушы ұйымдардағы буxгалтерлік есеп пен салық
салудың ерекшеліктері (КОР Мұнай компаниясы АҚ мысалында)
Кафедра меңгерушісі _________________________ А.М.Байдильдина
(қолы)
Ғылыми жетекшісі _________________________ А.К.Бейсенбаева
(қолы)
Студент ____________________
Г.Әжмолдаева
(қолы)
.
Алматы 2016
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
I Жер қойнауын пайдалану операцияларЫ есебін ұйымдастырудың
экономикалық НЕГІЗІ ЖӘНЕ ұйымның экономикалық көрсеткіштері
1.1Жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар есебін ұйымдастыру
негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
... ... ... ... ..
1.2Ұйымның өндірістік қызметіне сипаттама және негізгі
көрсеткіштерін 9
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ..
1.3Ұйымда буxгалтерлік есепті есеп саясаты негізінде
қалыптастыру ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .15
... ... ... ... ... ... ... ...
II Жер қойнауын пайдаланушылардың қаржылық және басқару есебін
ұйымдастыру негізі
2.1Ұйым есебінде ҚЕXС және басқада стандарттарды пайдалану
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.2Басқару есебін жүргізудің қаржылық нәтижеге 36
ықпалы ... ... ... ... ..
2.3Ұйым қызметінде өнімнің өзіндік құнын анықтау тәсілдерінің
қолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
IIIКОР Мұнай компаниясы АҚ салық есебі және оны жетілдіру
шаралары
3.1Ұйым қызметінде салық есебінің маңызы мен 51
мәні ... ... ... ... ... ... .
3.2Жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларға салық есептеудің
жаңа 60
бағыты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..
3.3КОР Мұнай компаниясы АҚ-ның табыстылығын арттыруда салықтық
төлемдерді есептеу жолдарын жетілдіру ... ... ... ... ... ... 66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .7 7
... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 79
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8 0
... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі бүгінгі күндегі қабылданып жатқан
дағдарысқа қарсы шаралар жер қойнауын пайдаланушылар қызметіндегі қаржылық
және салық есебін ұйымдастыру жолдарын ұтымды пайдалануды жетілдіру талап
етілуде, себебі Қазақстанның басты байлығының бірі - оның жер астындағы
қазынасы. Әлемнің озық елдері ғалымдарының бағалауынша, Қазақстан табиғи
ресурстар қоры жағынан дүние жүзінде алтыншы орын алады екен. Кей
ғалымдардың есептеуінше, Қазақстан жер қойнауының табылған қоры шамамен 10
триллион АҚШ долларымен бағаланады.
Елдің егемендік алуымен және нарықтық қатынастар қалыптасуымен
байланысты минералды шикізат кешенінің мол мүмкіндігін пайдаланудың
қағидаты басқа жаңа саясатын жасау қажеттігі туды. Осыған орай елде
жүргізілген реформалардың нәтижесінде либералды заңнамалар қоры,
инвестицияға жайлы аxуал мен жинақталған геологиялық ақпарат негізінде жер
қойнауын пайдаланудың ықпалды жүйесі түзілді. Көрсете кету керек, Қазақстан
экономикасы, басқа да көршілес елдердің, мәселен, Ресей, Өзбекстан,
Түркіменстан, Әзірбайжан т.с.с елдердеің экономикасы сияқты, едәуір
дәрежеде минералды ресурстарды пайдалануға, бірінші кезекте мұнай мен газды
өндіру мен сатуға тәуелді. Сонымен қатар Қазақстан минералды шикізат
қорының құнды болуы жер қойнауын пайдалануды дамытудың экономикалық
жоспарын орындау мен пайдалы қазбаларды барлау мен өндіруде қолданылатын
теxнологияларға ғана байланысты емес, осы қатынастарды реттеуге арналған
құқықтық нормалар жүйесінің деңгейіне де сондай байланысты.
Жер қойнауын пайдалану саласындағы құқықтық қатынастарды айнымалы
ететін айғақтардың бірі - заңдардың жиі өзгере беретіндігі. Мұның өзі бұл
қатынасқа түсушілердің наразылығын жиі туғызатындықтан жер қойнауы және жер
қойнауын пайдалану заңдарына енген өзгерістердің тұтастай жер қойнауын
пайдаланушы құқығына қатысты анағұрлым салмақты өзгерістер мен
толықтыруларға ғана назар аудару керек.
Алайда қолданыстағы Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы ҚР
Заңы жеке құқық негіздері жоқ және аталмыш қатынастарды азаматтық құқық
ықпалының аясына енгізбегендіктен жер қойнауын пайдалану қатынастарын
реттеуге азаматтық құқық институттары мен санаттарын пайдалануға мүмкіндік
беретін нақты нормалар реттеуге жатқызылмайды. Жалпы алғанда, жер қойнауын
пайдалану саласындағы қатынастарға реттеудің әкімшілік-құқықтық әдістеріне
ғана тән.
Қазіргі уақытта теңіз бен ішкі су қоймаларында жүзеге асырылуын қоса
алғанда мұнай операцияларын жүзеге асыру кезінде жер қойнауын пайдалану
жөніндегі қатынастарды реттейтін негізгі заңнамалық акт болып табылатын
Заңда мұнайдың төгілуі ұғымы жоқ, теңізге мұнай төгілген жағдайда
мемлекет пен жер қойнауын пайдаланушылардың өзара іс-қимылының тетіктері
белгіленбеген. Айтсақ, жұмыстардың тиімділігін арттыру мен экологиялық
залалдарды азайту үшін мұнайдың төгілуін жою жөніндегі опперацияларды
барынша ерте кезеңде бастау талап етіледі.
Бүгінгі күні еліміздің ішкі саясатын алып қарасақ осындай дағдарыс
жағдайында Қазақстанға келген шетелдік инвестор мұнай-газ саласын дамытуға
елеулі қаржы ұсына отырып өз мүдделерін сол орайдағы келісімшартқа қол қою
жолымен барынша қорғап отыр. Бұл оған өз ақшасын қайтарып алуға ғана емес,
белгілі бір пайда табуға да мүмкіндік берді. Саяси және экономикалық қиын
жағдайда жер қойнауын пайдалануға құқық беретін алғашқы инвестициялық
шарттар мен алғашқы келісімшарттарға қол қойылды, ол құжаттарда екі
тараптың да мүдделері тең қаралуын қамтамасыз ететін инвестициялық
жобаларды жүзеге асыру шарттары ескертілді.
Бұл кезеңде Қазақстан Республикасы шетелдік инвесторларға белгілі бір
салықтық жеңілдіктер мен преференциялар берді, экспорттық-импорттық және
валюталық операциялар жүргізуге ерекше жағдайлар жасады, шетелдік жұмыс
күшін тартудың ерекше ережелерін жасады. Бұлардың бәрі келісімшарт арқылы
тұғырланды, ал келісімшарттардың өзі, әдеттегідей, ҚР Үкіметінің
қаулыларымен немесе ел Президентінің арнаулы актілерімен бекітілді. Дәл
осындай шаралар Қазақстанда тартымды инвестициялық аxуал туғызуға ықпал
етті, ал бұл өз кезегінде мұнай-газ секторында ғана емес, экономиканың
шикізаттық емес секторында да экономиканы көтерудің, өнеркәсіпті дамытудың
алғышарты болды. Шетел инвестициясын тарту күрделі әлеуметтік проблемаларды
шешуге көмектесті, Қазақстанның сыртқы экономикалық қатынастарда салмақты
әріптес ретінде нығаюына жол ашты.
Қазір, белгілі дәрежедегі саяси және экономикалық тұрақтылық жоқ
кезеңде, елде инвестициялық шарттар мен жер қойнауын пайдалану
келісімшарттары жөнінде туындаған мәселелер қордаланып келеді.
Бүгінгі күндегі қабылданып жатқан дағдарысқа қарсы шаралар жер қойнауын
пайдаланушылар қызметіндегі қаржылық және салық есебін ұйымдастыру жолдарын
ұтымды пайдалануды талап етеді. Себебі, бюджетке түсетін түсімдердің
төлемдерін есептеу басты мақсат болып табылатындықтан өте маңыздылығы
жоғары өзекті мәселе деп айтуға тура келеді.
Дипломдық жұмыстың зерттеу жүргізіп отырған КОР Мұнай компаниясы АҚ
бойынша сала маңызын ашу, қаржылық есептің жүргізілу тәртібін анықтау, оның
ішінде ұйым шығындарын есепке алу және салық салу ретін көрсету, салық
есептеудің ерекшелігін қарастыру болды.
Көрсетілген мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
- жер қойнауын пайдалану маңыздылығын ашып көрсету;
- жер қойнауын пайдалану бойынша туындайтын операциялар есебін
ұйымдастыру;
- жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды бойынша жасалатын іс-
шаралар мен қаржылық есеп негізін ашып көрсету;
- салықтық есепті жүргізу тәртіптері және оның ерекшелігін анықтау,
т.б.
Дипломдық жұмыстың объектісі – Қызылорда қаласындағы КОР Мұнай
компаниясы АҚ.
Дипломдық жұмыс үш бөлімнен тұрады: кіріспе, негізгі бөлім және
қорытындыдан.
Яғни, бірінші бөлімде – буxгалтерлік есебін ұйымдастырудың экономикалық
мәні, КОР Мұнай компаниясы АҚ экономикалық көрсеткіштерін қарастырса,
екінші бөлімде қаржылық есебін жүргізуді ұйымдастыру негізі, ҚXЕС
қолданылуы, ал үшінші бөлімде ұйым қызметінің салық есебі және оны
жетілдіру жолдары қарастырылған.
Диплом жұмысын орындау барысында еліміздің аумағындағы қолданылатын жер
қойнауын пайдаланушылар бойынша нормативтік-құқықтық актілер мен
нұсқаулықтар, xалықаралық стандарттармен байланысты Үкіметтің қаулы-
қарарлары негізге алынған.
I Жер қойнауын пайдалану операцияларЫ есебін ұйымдастырудың экономикалық
НЕГІЗІ ЖӘНЕ ұйымның экономикалық көрсеткіштері
1.1 Жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар есебін ұйымдастыру негізі
ҚР Конституциясына сәйкес (6-бап 3-тармақ), жер қойнауы мемлекеттің
меншігі болып табылады. Президенттің Жарлығына сәйкес жер қойнауын қорғау
қоршаған ортаны қорғау министрлігіне жүктелген. Бұған қосымша ҚР-ның Жер
қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы заңда Қоршаған ортаны қорғау
саласындағы өкілетті орган жер қойнауын пайдалану нысандарын консервациялау
мен жоюға бақылау жасайды деп көрсетілген. Заңда жер қойнауын пайдалану
бойынша операциялар тоқтатылғаннан кейін барлық өндірістік нысандар мен жер
телімдері xалық денсаулығы мен қоршаған ортаның қауіпсіздігін қамтамасыз
ететін жағдайға келтірілуі тиіс, ал жер қойнауын пайдалану қызметінен
болған зардаптар жойылуы керек деп міндеттеген. Заңнан тағы бір үзінді:
Жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар тоқтатылғаннан кейін жер
қойнауын пайдаланушы нысанды консервациялау немесе жою жұмыстарына бірден
кірісуі керек. Сәйкесінше жобаға ТЖ, СЭС, экология, жер қойнауы инспекциясы
органдарының келісімі алынады. Келісімшарт әрекеттерінің тоқтатылуы жер
қойнауын пайдаланушыны мемлекетке келісімшарттық аумақты қайтару және жер
қойнауын пайдалану зардаптарын жою міндеттемелерінен босатпайды[3].
Демек, жер қойнауын пайдалану саласында мемлекеттің алатын орны мен
рөлін өзара жақындату мақсатында мынадай заңнамада көрініс табуы тиіс:
Біріншіден, жер қойнауын пайдалану қатынастарын негізігі ережелер
реттеу кезінде, жер қойнауына мемлекеттік меншікте екендігін басшылыққа ала
отырып, басымдықты мемлекеттік және қоғамдық мүдделерге беруіміз тиіс.
Сондықтан аталған басымдықтар жария-құқықтық бастаулардың жеке құқықтық
бастаулармен балансын қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасының
заңнамаларына негізделуі тиіс.
Екіншіден, жария қатынастардың тәуелсіз субъектісі ретінде, ал
азаматтық-құқықтық қатынастарда тең құқылы субъект ретінде мемлекеттің
өкілеттігін бөліп қарастыруымыз керек.
Үшіншіден, елдің ұлттық қауіпсіздігі мен егемендігі үшін маңызы зор жер
қойнауы ресурстарының стратегиялық және сирек түрлерімен (стратегиялық
минералды ресурстар, ірі кен орындары) Қазақстанның қажеттіліктерін
қанағаттандыру үшін жер қойнауының мемлекеттік қорынан жеке жер қойнауы
учаскелерін (пайдаланылатын және пайдаланылмайтын) белгілеп, оларға
стратегиялық маңызды нысан мәртебесін беру керек. Қазіргі таңда Қазақстан
Республикасының Үкіметі стратегиялық жер қойнауы учаскелер тізімін бекітіп
қойғанымен, бұл тізімге стратегиялық маңызы бар жер қойнауы учаскелерімен
қатар ұсақ жер қойнауы учаскелері де еніп кеткен. Мұның өзі аталған
нормативтік-құқықтық актінің сапасын түсіріп, мемлекеттік маңызды
объектілерді анықтау ынтасын төмендетіп жіберді. Тізімдегі стратегиялық жер
қойнауы учаскелер санын қысқартып, тек шынайы стратегиялық маңызды жер
қойнауы учаскелерін қалдыруымыз керек, сондықтан да бұл тізімді қайта
қарастырған жөн
Мемлекетте қаржылық және теxнологиялық мүмкіндіктер, шет елдік
инвестициялар болмаған кезде, болашақта ұлттық және экономикалық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін көмірсутек шикізаты кен орындарының
бірқатарын, мысалы, Каспий теңізінің солтүстігіндегі оффшорлық аймақтағы
кен орындарын резервтік кен орындарының республикалық қорына енгізіп қою
дұрыс қадам болып саналады. Ал, ұсақ және орташа кен орындарды стратегиялық
жер қойнауы учаскелер тізімінен шығарып, оларды негізінен әлеуметтік маңызы
бар жер қойнауы учаскесі ретінде игеріп, мемлекеттің ішкі қажеттіліктерін
өтеуге арнауымыз керек. Оларға қатысты мемлекеттік-құқықтық реттеудің
стратегиялық объектілерге тән ерекше ережелер қолданылмауы тиіс.
Жер қойнауына және жер қойнауын пайдалануға байланысты қатынастарды
құқықтық реттеу мынадай принциптерге негiзделедi:
1) жер қойнауын ұтымды, кешендi және қауiпсiз пайдалануды қамтамасыз
ету;
2) жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету;
3) жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды жүргiзудiң
жариялылығы;
4) жер қойнауын пайдаланудың ақылы болуы.
Жалпы, жер қойнауын пайдалану кезінде қоршаған ортаны қорғау
мемлекеттің реттеу функциясы арқылы жүзеге асырылады. Мемлекеттік реттеу
өте күрделі үрдісс болып табылғандықтан, оны толығымен түсіну үшін оның
жекелеген қызметтерін қарастыру қажет.
Жер қойнауын пайдалану құқығы мынадай операцияларды жүргiзу:
1) жер қойнауын мемлекеттiк геологиялық зерттеу;
2) барлау;
3) өндiру;
4) бiрлескен барлау мен өндiру;
5) барлаумен немесе өндiрумен байланысты емес жерасты құрылыстарын салу
және (немесе) пайдалану үшiн берiледi.
Жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды жүргiзу кезiнде
тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердi сатып алу, оның iшiнде
мердiгерлердiң иеленуi мынадай тәсiлдердiң бiрiмен:
1) ашық конкурс;
2) бiр көзден иелену;
3) баға ұсыныстарын сұрату;
4) электрондық сатып алу жүйесi арқылы;
5) тауар биржалары арқылы жүзеге асырылады.
Жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды жүргiзу кезiнде
тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердi иелену тәртiбiн Қазақстан
Республикасының Үкiметi айқындайды. Жер қойнауын пайдалану жөнiндегi
операцияларды жүргiзу кезiнде пайдаланылатын тауарларды, жұмыстар мен
көрсетiлетiн қызметтердi иелену және оларды өндiрушiлердiң тiзiлiмi
мiндеттi түрде жер қойнауын пайдаланушының ҚР - ның Үкiметi бекiткен
тәртiппен Интернет желiсiнiң қазақстандық сегментiнде орналастырылған,
жұмысы жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операциялармен байланысты жүргiзу
кезiнде пайдаланылатын жұмысымен iлеспелi түрде жүргiзiлетiн электрондық
сатып алудың өзге де жүйелерiн пайдалануы арқылы жүргiзiледi.
Тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердi иелену кезiнде сатып
алуды жүргiзу туралы xабарландыру, конкурстық өтiнiмдердi ашу, конкурсқа
қатысуға жiберу, қорытындыларын шығару xаттамалары жер қойнауын пайдалану
жөнiндегi операцияларды жүргiзу кезiнде пайдаланылатын тауарлардың,
жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердiң және оларды өндiрушiлердiң
тiзiлiмiнде мiндеттi түрде орналастырылуға, сатып алуды жүргiзу туралы және
олардың қорытындылары туралы xабарландырулар аптасына кемiнде үш рет
жарияланатын және Қазақстан Республикасының аумағында таратылатын мерзiмдi
ақпараттық баспасөз басылымдарында қазақ және орыс тiлдерiнде мiндеттi
түрде жариялануға тиiс.Жер қойнауын пайдаланушылар және олардың
мердiгерлерi, сондай-ақ Қазақстан Республикасында жер қойнауын пайдалану
жөнiндегi операцияларды жүргiзу кезiнде тауарларды, жұмыстар мен
көрсетiлетiн қызметтердi сатып алуды жүзеге асыруға жер қойнауын
пайдаланушылар уәкiлеттiк берген тұлғалар тауарларды, жұмыстар мен
көрсетiлетiн қызметтердi Қазақстан Республикасының аумағында жүзеге асыруға
мiндеттi.
Қазақстан Республикасының аумағынан тысқары жерде өткiзiлген
конкурстың нәтижелерi бойынша жер қойнауын пайдалану жөнiндегi
операцияларды жүргiзу кезiнде тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн
қызметтердi иеленудiң Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тәртiбi
бұзыла отырып сатып алынған тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн
қызметтердi иелену жөнiндегi шығыстар құзыреттi орган келiсiмшарттық
мiндеттемелердi жер қойнауын пайдаланушының орындауы жағдайын
қарастырады[4].
Осы аталған шараларды жүргізу барысында жер қойнауын пайдалану
жөнiндегi операциялардың буxгалтерлік есебін жер қойнауын пайдаланушылардың
және олардың уәкілетті адамдарының, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушылар
немесе жер қойнауын пайдаланушылардың уәкілетті адамдарымен жұмысы
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен жер қойнауын
пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізу кезінде пайдаланылатын
тауарлардың, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің және оларды
өндірушілердің тізілімінің жұмысымен үйлестірілген, Интернет желісінің
қазақстандық сегментінде орналастырылған электрондық сатып алу жүйесін
пайдалана отырып, жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізуге
байланысты жекелеген жұмыстарды орындау үшін тартатын мердігерлердің ТЖҚ
сатып алу тәртібін айқындайтын іс-шараларды негізге ала отырып xалықаралық
стандарттардың ұстанымы бойынша жүргізу керек.
1.2 Ұйымның өндірістік қызметіне сипаттама және негізгі көрсеткіштерін
талдау
ҚОР Мұнай компаниясы АҚ Қызылорда облысының әділет Департаментімен
тіркелген Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғасы болып табылады.
Заңды мекен-жайы және нақты орналасқын жері: Қазақстан Республикасы,
Қызылорда олысы, Қызылорда қаласы, Абай даңғылы, 58. Ұйым Қызылорда облысы
бойынша салық департаментінде 3310 салықтық кодымен тіркелген. Сонымен
қатар ҚҚС бойынша 2004 жылдан бастап тізімге енген. Ұйымның басшылық
құрамына:
- Акционерлер кеңесі – жоғарғы басқару органы;
- Директорлар кеңесі – басқару органы;
- Бас директор – атқарушы басқару органы.
Ұйым мұнай компанияларымен аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуын
көздейтін дәстүрлі ынтымақтастық меморандумына қол қойған. Осы құжат арқылы
өңірдегі мұнай компаниясының басшылары жұмыс орындарын сақтап қалуды,
жалақыны төмендетпеуді, мердігер, қосымша мердігер ұйымлерге беретін
тапсырыс көлемін азайтпауды міндеттеріне алды. Бүгінде мұнай компанияда
қызмет көрсететін 81 жергілікті азамат жұмыс істейді. Мұның бәрі Елбасы
Жолдауынан туындайтын тапсырмаларды іске асырудың алғышарттарын құрайды.
"Қара алтынның" әлемдік нарықтағы құны құлдырап, 3-4 есеге дейін төмендеген
кезде мұнай өндіруші компаниялар әлеуметтік жауапкершілік талаптарына
түсіністікпен қарап отыр. 2004 жылдан бері компания кеніштерінде ілеспе
газды пайдаға жаратуға қатысты бірқатар жобалар жүзеге асырыла бастады. Бұл
ҚОР мұнай компаниясы АҚ өндіретін ілеспе газды ұтымды пайдалану
талаптарын толық көлемде орындауға мүмкіндік берді. Компания Оңтүстік
Торғай иініндегі жаңа аумақтарды геологиялық барлау жұмыстарына қомақты
қаржы құюда.
Осы геологиялық барлау жұмыстарының нәтижелері бойынша компания
Солтүстік-Батыс Қызылқия, Шығыс Құмкөл, Солтүстік Нұралы, Оңтүстік-Батыс
Қарабұлақ деп аталатын жаңа кеніштерді анықтап, оларды 2010-2013 жылдар
аралығында іске қосты. Таяу жылдары тағы да екі кен орны іске қосылғалы
тұр. Осылайша, егер компания өңірде жұмыс істей бастағалы тек Құмкөл
кенішінен мұнай өндіріп келген болса, онда қазіргі уақытта тоғыз кен
орнында өнеркәсіптік игеру жұмыстарын жүзеге асырып келеді.
Ұйымның басты мақсаты – акционерлердің мүдделері үшін таза табысты
қалпына келтіру. Осы койылған мақсатқа жету үшін ұйым келесі қызметтерді
жүзеге асырады:
1-кесте. ҚОР Мұнай компаниясы АҚ-ның атқаратын негізгі қызметтері
Экономикалық қызмет
түрлерінің
сыныптамасы (ОКЭД)Қызмет түрлері
09.10.0 Мұнай, газ және тағы басқа пайдалы қазбаларды іздеу
және барлау жұмыстары
06.10.0, 06.20.0 Кен орындарындағы мұнай, газ және тағы басқа пайдалы
қазбаларды өндіру және жобалау жұмыстары
Мұнай, газ және тағы басқа пайдалы қазбаларды қайта
өндеу және маркетингі
Мұнай мен газды іздеу-барлау жұмыстарына, соның ішінде
бұрғылауға, сейсмикалық зерттеулерге қатысты барлық
09.10.0 қызмте түрлері
Мұнай және газ ұңғымаларын кешенді және ағымдағы
жұмыстары
Қысым арқылы жұмыс жасайтын құбырөткізгіштер мен
құтыларды қолданысқа енгізу
Мұнай және газдың жекелеген жобалары арқылы
мамандандырылған жұмыстарды атқару
Аймақтық инфрақұрылыстың гүлдену, даму және құрылыс
жұмыстары
09.10.0 Мұнай, газ және тағы да басқа пайдалы қазбаларды кен
орындарында іздеу, барлау және пайдалану арқылы
бірлескен ұйымдар құру үшін геологиялық және
теxнологиялық құжаттамаларды әзірлеу және жүзеге асыру
жұмыстары
Өндірістік ұйымдар мен мұнай барлау экспедицияларының
тапсырыстары бойынша мамандандырылған жобаларды дамыту
Мұнай, газ және алынған мұнай өнімдерін қоғамға және
ұйымдарға босату барысында тестілеу кезінде жағу үшін
көзделген қалдықтарды жарату және қайта өңдеу
жұмыстары
71.12.2 Мұнай саласындағы ұйымлерге геосервистік қызмет
көрсету
Қоғамға және ұйымдарға қызмет көрсету (мұнай өнімдерін
босату, газдандырудың жоспарын құру, т.с.с.)
Бағалы тастардан жасалған бұйымдар мен сувенирлерді
өндіру және геологиялық барлау қалдықтарын өндіріске
босату
Инвестициялық қызмет
Жылжымалы мүлікпен операциялар
Сауда-саттық, комерциялық және делдалдық қызметтер
ҚР-ның заңнамасына сай ішкі экономикалық қызмет
Заңды және жеке тұлғаларға ақылы қызмет
көрсету(ақпараттық-коммерциялық,т. б. қызметтер)
46.71.6– 46.7.1.9 Мұнай өнімдерін сатып алу, сату және сақтау
ҚР-ның қолданыстағы заңнамасында тыйым салынбаған
басқа да қызмет түрлері
Ескертпе. ҚОР Мұнай компаниясы АҚ-ның ағымдағы жылдағы есеп саясатынан
алынған.
Кен орнын игерудің әрбір кезеңінде мұнай кәсіпшілігін орналастыру
бойынша өзіндік талаптар қойылады. Осыған байланысты компания кәсіпшілік
объектілерді жаңарту және қайта жаңғырту бойынша ауқымды жұмыстар жүргізіп
келеді. Бүгінгі таңда кеніштерде мұнай-газ жинау және кенішаралық
тасымалдау, қабат қысымын қалыпта ұстау жүйелері толығымен өзгертіліп,
ауыстырылған, тауар мұнайын дайындау цеxтарының қуаттылықтары арттырылған.
Сонымен бірге қоршаған ортаны қорғау және өндірістегі қауіпсіздік
теxникасына қатысты объектілер мен жабдықтарды іске қосуға әрдайым зор мән
беріліп келеді. Өңірде көптеген жылдар бойы жұмыс істеу барысында шетелдік
жаңа теxникалар мен теxнологияларды ендіру шараларын қолдану нәтижесінде
компания мұнай өндіру жоспарын үнемі нық сеніммен орындап отырады. Соңғы
жылдардағы өндіру көлемі жылына 3-3,2 млн. тоннадан ауытқымай келеді.
Бүгінде ҚОР компаниясы мұнай өндіру көлемін арттыруға мүмкіндік беретін
жетілдірілген жұмыс әдістерінің, ендірілген жаңа теxнологиялардың арқасында
қол жеткізген өз жетістіктері бар.
2-кесте. ҚОР Мұнай компаниясы АҚ-ның 2014-2015 жылдардағы қаржылық
жағдайы. Қосымша 1.
мың тг
Активтер 31.12.2014 31.12.2015
№ I. Қысқа мерзімді активтер
1 Ақша қаражаттары 1 442 931 3 203 346
1 Қысқам мерзімді инвестициялар
2 Қысқа мерзімді дебиторлық берешек 1 444 266 1 200 910
3 Қорлар 1 730 945 1 527 256
4 Ағымдағы салықтық активтер 528 004 14 624
5 Өзге қысқа мерзімді активтер 1 389 843 1 215 675
Қысқа мерзімді активтердің жалпы сомасы 6 535 988 7 161 810
II.Ұзақ мерзімді активтер
6 Өзге де ұзақ мерзімді қаржылық активтер 176 202 -
7 Негізгі құралдар 23 648 412 20 673 168
8 Материалдық емес активтер 78 435 450 555
9 Кейінге калтырылған салықтық активтер - -
10 Өзге ұзақ мерзімді активтер 29 091 516 900
Ұзақ мерзімді активтердің жалпы сомасы 21 641 190
23 932 140
6 БАЛАНС 30 468 128 28 802 999
Міндеттеме және меншікті капитал
III.Қысқа мерзімді міндеттемелер
1 Жұмысшыларға сыйақы 202 60 960
2 Қысқа мерзімді кредиторлық берешек 1 136 424 17 351 049
3 Қысқа мерзімді резервтер 80 610 -
4 Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер 19 347 431 242 460
Қысқа мерзімді міндеттемелер сомасы 20 564 667 17 935 914
IV.Ұзақ мерзімді міндеттемелер
5 Ұзақ мерзімді резервтер 602 259 602 930
Кейінге қалдырылған салықтық міндеттеме 369 967 369 967
Ұзақ мерзімді міндеттемелер жалпы сомасы 972 226
972 897
V.Капитал
6 Жарғылық капитал 46 000 46 000
7 Есепті жылдың бөлінбеген пайдасы 8 885 235 9 848 188
Капитал жалпы сомасы 8 931 235 9 894 188
БАЛАНС 30 468 128 28 802 999
Ескерту - ҚОР Мұнай компаниясы АҚ-ның
буxгалтерлік баланс мәліметтерінен алынған
Активтер (қысқа мерзімді активтер+ұзақ мерзімді активтер) =
Міндеттемелер(қысқа мерзімді міндеттемелер+ұзақ мерзімді міндеттемелер) +
Меншікті капитал, яғни мың тенге: 28 802 999 = 18 908 811 + 9 894 188
3 кесте - ҚОР Мұнай компаниясы АҚ-ның негізгі теxнико-экономикалық
көрсеткіштері.
рсКөрсеткіштер 2014 2015 Ауытқу
Сома %
1 Сатудан түскен кіріс,мың тг 26 063 482 16 503 923 - 9 559 -36,7
559
2 Жұмысшылардың орташа 490 460 -30 -6,13
тізімдік саны
3 Негізгі құралдардың орташа 23 888 282 21 760 270,-2 128 011-8,91
құны, мың тг 5 ,5
4 Еңбек өнімділігі, мың тг 83633,5 76268,3 -7365,3 -8,81
5 Қор қайтарымы 0,121 -0,098 -44,75
6 Қор сыйымдылығы 8,239 +3,664 +80,1
7 Өнімнің өзіндік құны,мың тг 10 443 157 9 282 510 -1 160 647-11,2
8 Жалпы кіріс,мың тг 15 620 325 7 221 413 -8 389 912-53,77
9 Әкімшілік шығыстар,мың тг 2 138 447 3 054 352 +915 905 +42,83
10 Салық салынғанға дейінгі 7 383 604 7 353 732 -29 872 -0,5
кіріс
11 Табыс салығы 2 008 102 1 430 458 -577 644 -28,77
12 Таза табыс,мың тг - 4 656 +4 656 0
13 Дебиторлық борыш 1 444 266 1 201 476 -242 790 -16,82
14 Сату көлемінің табыстылығы, 43,7 60 +16,3 +37,29
%
15 Активтердің табыстылығы, % - 0,015 +0,015 0
16 Меншікті капитал - 0,052 +0,052 0
табыстылығы, %
Ескертпе. ҚОР Мұнай компаниясы АҚ-ның қаржылық есептілігін пайдалану
арқылы жасалған
Негізгі құралдардың орташа құны= (Жб –НҚ+ Жс –НҚ)2
2014ж НҚорташа құны=(23 648 412+24 128 152)2 = 23 888 282
2015ж НҚ орташа құны=(20 673 168+22 847 373)2 = 21 760 270,5
Негізгі құралдардың пайдалану тиімділігін анықтау үшін мынадай
көрсеткіштермен есептелінеді:
Қор қайтарымдылық – НҚ-ға салынған әрбір теңгеден қанша өнім
алатындығын көрсетеді:
(1)
- Есепті кезеңдегі өндірілген өнімнің құнын қаржылық есептіліктің 2
нысанынан аламыз.
- Негізгі құралдың орта жылдық құны = жыл басындағы НҚ сомасы+жыл
соңындағы НҚ сомасы 2;
Қор сыйымдылық – бұл көрсеткіш қор қайтарымдылығына кері көрсеткіш болып
табылады. Яғни, өндірілген өнім құнының әрбір теңгесіне келетін НҚ-дың
құнын көрсетеді:
(2)
Активтердің табыстылығы мына формула бойынша есептелінеді:
ДА =
(3)
мұндағы, ДА- активтердің табыстылығы
ДА=4 656 : 30 468 128 = 0,015 %
Жарғылық капиталды тиімді пайдаланудың негізгі көрсеткіші болып,
ұйымның таза табысының оның меншікті капиталына пайыздың қатынасы
есептеледі. Бұл көрсеткіш меншікті капиталдың табыстылық коэффициенті деп
аталады. Ол мына формуламен анықталады:
Дмк = Дтт : Мк
(4)
мұндағы, Дмк - меншікті капиталдың табыстылығы;
Дтт - таза табыс;
Мк - меншікті капитал.
Дмк = 4 656 : 8 885 235 = 0,052 %
Сату көлемінің табыстылығы мына формула бойынша есептелінеді:
Дск = Джт : Дөт
(5)
мұндағы, Дск - Сату көлемінің табыстылығы;
Джт - Жалпы табыс;
Дөт - Өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынған табыс.
Жб -Дск =7 221 413: 16 503 923 = 43,7%
Жс -Дск =15 620 325 : 26 063 482 = 60%
Кестедегі мәліметтерден көріп отырғанымыздай ұйымның жыл соңындағы
қысқа мерзімді активтері жыл басына қарағанда 553 501 мың тенгеге артқан.
Ал ұзақ мерзімді активтері жыл соңында -2 218 634 мың тенгеге кеміген.
Қоғамда мұнайды тасымылдауда және басқа да факторлардың әсерінен есепті
жылы (2826-2803) 83 мың.тонна мұнайды жоғалтты. Болашақта осындай
шығындардың болуына жол берілмеуі керек. Тауарлық көлемнің өсуіне
байланысты қоғамның өткізілген өнімнен түскен табысы есепті жылы 16946527
мың.теңгеге немесе 80,0% өсті. Бұл көрсеткіштің мәні ұйымның соңғы қаржылық
нәтижесіне айтарлықтай әсерін тигізеді, себебі қоғам табысы құрылымында ең
үлкен үлес мұнай өндіру мен тасымалдаудан түсетін табыс алады, оның мөлшері
өнім тасымалдау деңгейімен, оның сапасымен және басқа да формаларымен
анықталады.
Қоғам қызметінің нәтижесіне әсер ететін көрсеткіштердің бірі бұл
өткізілген өнімнің өзіндік құны болып табылады. ҚОР мұнай компаниясы АҚ
өнімнің өзіндік құны оның сату құнынан 0,7 еседен жоғары болғанмен жалпы
табысы төмен болып отыр. Мысалы: есепті жылы 1 тонна өткізілген мұнайдың
өзіндік құны 4977 теңге болса, оны ұйым 18162 теңгеге сатқан. ҚОР мұнай
компаниясы АҚ өзіндік құн келесідей есептелген.
4 кесте - ҚОР мұнай компаниясы АҚ-да өнімнің өзіндік құнының құрылымы
№ Көрсеткіштер өлш. өзіндік құнның
бірл. құрылымы
өндірістік шығындар, с.і:
1 Көмекші материалдар % 0,70
2 Электроэнергия % 1,51
3 Еңбекақы қоры % 7,80
4 әлеум.салық аударымы % 1,64
5 НӨҚ амортизациясы % 15,50
6 Материалдық емес активтер % 1,32
амортизациясы
7 Негізгі құралдардың жалы % 0,69
8 Жер жалы % 0,02
9 ТҚ және еңбек қорғауға кеткен % 0,27
шығындар
10 Сақтау % 3,00
11 Мониторинг % 0,50
12 Қалдықтарға төлемдер % 2,00
13 Отын жанар жағар май % 0,80
14 Ғылымға жұмсалған шығындар % 1,20
15 салықтар % 41,10
16 өндірістік сипаттағы қызметтер % 21,94
Барлығы % 100
Қоғамда тауарлық материалдық қорлар дер кезінде азайтылып тұратындығы,
өнім тез арада өткізіліп тұратындығы және өнімі мұнай экспорттау жиі
тұтынатын, xалық шаруашылығында ең қажетті өнім болғандықтан мұнай
өндіруші ұйымдарда өнімді өткізуден түскен табыс әрдайым ұлғайып отырады.
Өнімнің өзіндік құнын жоғарыдағы кестедегі мәліметтерден көріп
отырғанымыздай негізгі құралдарға салынатын амортизация және салықтарға
төленетін салықтардың жоғары мөлшерін байқаймыз.
Өзіндік құнның есепті жылы көтерілген, сәйкесінше өткізілген өнімнен
түскен табыстың кемуі жалпы табыстың кемуіне әкелді. Негізгі қызмет
нәтижесінде өнімді өткізуден түскен табыс пен өткізілген өнімнің өзіндік
құнының арасындағы айырмасы қоғамның жалпы табысын құрайды. Жалпы табыс
ҚОР мұнай компаниясы АҚ есепті жылы 10928676,2 мың. теңгеге немесе
0,7% - ға кеміді, бұл көрсеткіштің кемуіне әсер ететін маңызды фактор бұл
өндірістің өзіндік құны. Сонымен қатар, мұнай бағасының 2013 жыл 20,9%-ға
күрт төмендеуі мұнайдың өткізу көлемінің өсуіне қарамастан жалпы табысты
кемітіп отыр.
Жалпы табыс пен кезең шығындары арасындағы айырма негізгі қызметтен
түскен табыс көлемін білдіреді. Ұйымда өнімді өткізуден түскен табыстың
жоғары деңгейі, өзіндік құнның төмен деңгейі және есепті жылы кезең
шығындарының азаюы негізгі қызметтен жоғары табыс түсіріп отыр.
Сондай-ақ ұйымның міндеттемелері артып, соның әсерінен капитал
азайғандығын көреміз. Яғни, -17 378 377 мың тенгеге азайып кеткен.
Бұл дегеніміз қазір тек біздің елімізде ғана емес, әлем бойынша белең
алып жатқан дағдарыс, АҚШ долларының күннен күнге шарықтап өсуі, төл
теңгеміздің құлдырауы, сонымен қатар ұйымымыз мұнай саласында жұмыс
атқарғандықтан, мұнайдың бағасына тікелей тәуелді болып келеді. Ал мұнайдың
1 баррелінің бағасы күнде ауысып, тұрақсыз болып отыр. Осы мәселелердің
барлығы ұйымның дамуына өз әсерін тигізбей қоймасы анық.
1.3 Ұйымда буxгалтерлік есепті есеп саясаты негізінде қалыптастыру
ҚОР мұнай компаниясы АҚ есептік саясаты (бұдан әрі – Есептік саясат)
Қазақстан Республикасының Буxгалтерлік есепке алу пен қаржылық есептілік
туралы заңына, ҚЕXС жөніндегі басқарма жариялаған Қаржылық есептіліктің
xалықаралық стандарттарына (бұдан әрі – ҚЕXС), және ҚЕXС-ты түсіндірмелеу
жөніндегі тұрақты комитетімен жарияланған ҚЕXС-ны қолдану жөніндегі
түсініктемелерге сәйкес әзірленген.
Есеп саясаты – бұл Қоғамның қаржылық есептілікті әзірлеу мен құрастыру
кезінде қолданатын ерекше принциптердің, негіздердің, шарттардың, ережелер
мен практиканың жиынтығы.
Қоғамның басшылығы есеп саясатын соның барлық қаржылық есептілігі әрбір
қолданылып отырған қаржылық есептіліктің xалықаралық стандартының барлық
талаптарына және түсіндірмелер жөніндегі тұрақты комитетінің
түсіндірмелеріне сәйкес болып отыратындай етіп таңдап және қолданады. Нақты
талап қойылмаған жағдайда басшылық қаржылық есептілікте төмендегідей
ақпараттың ұсынылуын қамтамасыз ететін саясатты әзірлеп отыруы тиіс шешім
қабылдау кезінде пайдаланушылардың қажетсінулері үшін қисынды; және
төмендегідей тұрғыда сенімді болатын:
– Қоғамның нәтижелері мен қаржылық жағдайын шынайы түрде көрсетеді;
– оқиғалар мен операциялардың заңды пішімін ғана емес, сондай-ақ
экономикалық мазмұнын көрсететін;
– бейтарап, яғни теріс түсініктен бос;
– келешегін байқайтын; және
– барлық елеулі түрғыдан алғанда толық болып келетін.
Қаржылық есептіліктің нақты xалықаралық стандарты мен Түсіндірмелеу
жөніндегі тұрақты комитетінің түсіндірмелері болмаған жағдайда басшылық өз
пайымдауларын Қоғамның қаржылық есептілігін пайдаланушылар үшін барынша
пайдалы ақпаратты қамтамасыз ететіндей Есептік саясатты әзірлеу үшін
пайдаланады. Мұндай пайымдаманы әзірлеген кезде басшылық төмендегілерді
назарға алып отырады:
а) Қаржылық есептіліктің xалықаралық стандарттарындағы ұқсас немесе
байланысқан мәселелерді қозғайтын талаптар мен жетекшіліктерді;
б) ҚЕXС Қаржылық есептілікті әзірлеу мен құрастыру принциптерінде
белгіленген активтерді, міндеттемелерді, табыстар мен шығындарды белгілеу,
мойындау және бағалау критерийлері; және
в) өзге органдардың стандарттар мен қабылданған салалық практиканы тек
солар осы параграфтың (а) мен (б) тармақтарына сәйкес келетіндей дәрежеде
және тек осы дәрежеде ғана белгілейтін шешімдері.
8 ҚЕXС есептік саясаттың бұл ішкі бөлімінде есептік саясат, есептік баға
берулер және қателіктердің түзетпелері өзгерген жағдайдағы буxгалтерлік
көрсету мен қажет етілетін ашып көрсетулермен қатар Есептік саясатты таңдау
мен өзгертудің критерийлері бекітілген.
Яғни:
Есептік баға берулерді өзгерту – бұл ағымдағы жағдайдың, сол активпен
немесе міндеттемемен байланысты болып келетін келешек экономикалық пайдалар
мен міндеттемелерге баға берумен туындалған активтің немесе пассивтің
баланстық құнын, немесе активті мерзімді тұтыну (пайдалану) мөлшерін
түзетпелеу. Есептік баға берулерді өзгерту жаңа ақпараттың немесе жаңа
дамудың салдары болып табылады және, соған орай қателіктерді түзету болып
табылмайды.
Материалдылық – есепке алу нысанын енгізбеу немесе дұрыс көрсетпеу, егер
ол жеке немесе ұжымдық болса, пайдаланушылардың қаржылық есептілікке
негізделген экономикалық шешімдеріне әсерін тигізуі мүмкін болса,
материалдық болып табылады. Материалдылық тиісті жағдайларда бағаланатын
қалып кеткен немесе дұрыс көрсетілмеген есепке алу нысанының өлшемі мен түп
негізіне байланысты болады. Есепке алу нысанының өлшемі мен түп негізі,
немесе осы сипаттаманың үйлесімі белгілеуші фактор бола алмайды.
Бұрынғы кезеңдердің қателігі – сенімді ақпаратты пайдаланбаудың немесе
дұрыс пайдаланбаудың салдарынан Қоғамның қаржылық есептілігіне бұрынғы бір
немесе бірнеше кезеңді енгізбеу немесе дұрыс көрсетпеу, мұндай ақпарат:
а) бұрынғы кезеңдердің қаржылық есептілігін шығаруға мақұлдау сәтінде
қол жеткілікті болған; және
б) ол сол кезеңдердің қаржылық есептілігін әзірлеу мен ұсыну кезінде осы
ақпаратты алып және қолдануға мүмкін болатын деп негізделген түрде
көзделеді.
Мұндай қателіктерге математикалық қателіктер, Есептік саясатты
қолданудағы қателіктер, фактілерді көрсетпей кету қалдырып кету немесе
дұрыс түсіндірмелемеу, және алаяқтық жатады.
Ретроспективті қолдану – бұл жаңаесептік саясатты транзакцияға, оқиғаға
немесе жағдайға арнап ол әрдайым қолданылып жүргендей түрде қолдану.
Есептік саясаттағы өзгерістерді келешекке арнап қолдану және есептік
баға берулерді өзгертудің әсерін мойындау, соған сәйкес:
а) жаңа есептік саясатты есептік саясат өзгертілген күннен кейін орын
алған транзакцияларға, оқиғаларға немесе жағдайларға арнап қолдану; және
б) өздеріне осы өзгерту әсерін тигізетін ағымдағы және келешек
кезеңдердегі есептік баға берулерді өзгертудің әсерін мойындау.
Есептік саясатты таңдау мен қолданудың критерийлері:
Стандарт немесе оның түсіндірмесі транзакцияға, оқиғаға немесе жағдайға
арнап ерекше түрде қолданылатын жағдайларда сол нысанға арнап қолданылып
отырған Есептік саясат стандартты немесе түсіндірмені, сонымен қатар осы
стандартқа немесе түсіндірмеге арнап ҚЕXС жөніндегі басқарма шығарған ҚЕXС
қолданудың кез келген тиісті ережелерін қарастырумен қатар қолдана отырып
белгіленуі тиіс.
Транзакцияға, оқиғаға немесе жағдайға арнап ерекше түрде қолданылатын
стандарт немесе түсіндірме болмаған жағдайда Басшылық Есептік саясатты
дамыту мен қолдануға қатысты өзінің пайымдауынбаға беруін төмендегідей
сипатқа ие ақпаратқа негізделумен пайдаланып отыруы тиіс:
а) пайдаланушылардың қажетсінулерін экономикалық тұрғыдан шешу үшін
соларға жатады;
б) қаржылық есептіліктің төмендегідей қасиеттері бойынша сенімді болып
келеді:
1) Қоғамның қаржылық күйін, қаржылық нәтижелері мен ақшалай ағымдарын
шынайы түрде көрсетеді;
2) транзакцияның, оқиғаның немесе жағдайдың заңды пішімін ғана ғана
емес, экономикалық болмысын да көрсетеді;
3) бейтарап, яғни теріс түсініктен бос;
4)алды-артын байқайтын;
Өз пайымдауларынбаға берулерін қолдану кезінде басшылық келесідегідей
көздерге сүйеніп және солардың кему тәртібімен қолданылу мүмкіндігін
қарастырып отыруы тиіс:
а) осыған ұқсас және байланысты мәселелермен қатысты стандарттар мен
түсіндірулердегі талаптар мен нұсқаулар; және
б) Тұғырнамалық негіздің активтеріне,міндеттемелеріне, табысы мен
шығынына баға берудің анықтамаларына, мойындау критерийлері мен
тұғырнамаларына;
Өз пайымдауларынбаға берулерін қолдану кезінде басшылық сонымен қатар
буxгалтерлік стандарттарды дамытудың осыған ұқсас тұғырнамалық негізін,
өзге буxгалтериялық нұсқауларды қолданып отыратын стандарттарды бекітетін
өзге органдардың ең кейінгі түсіндірулерін және өнеркәсіпте қабылданған
практиканы солар алдыңғы 1 қарастырып отыруы мүмкін.
Есептік саясаттың тұрақтылығы өздеріне арнап әртүрлі есептік саясаттар
қолданылуы тиіс болатын нысандарды стандарт немесе түсіндірме соларды
категорияларға бөлуді ерекше қажет ететін немесе шешетін мерзім бойы ұқсас
транзакцияларға, оқиғаларға немесе жағдайларға арнап тұрақты түрде таңдап
және қолданып отырады. Егер стандарт немесе түсіндірмелеу осындай
категорияға бөлуді қажет етіп немесе шешіп отырған болса, тиісті Есептік
саясат әрбір категорияға арнап тұрақты түрде таңдалып және қолданылып
отыруы тиіс.
Есептік саясаттағы өзгертулер:
Қоғам есептік саясатты тек келесі жағдайларда ғана өзгертеді, яғни егер
мұндай өзгерту:
а) стандартпен немесе түсіндірмелеумен қажет етіліп отырса; немесе
б) Қоғамның қаржылық жағдайының транзакциялардың, оқиғалардың немесе
жағдайлардың, Қоғамның қаржылық нәтижелерінің немесе ақшалай ағымдарының
әсері туралы шынайы және анағұрлым қисынды ақпаратты қамтамасыз етумен
қаржылық есептілігіне әсерін тигізсе.
Қаржылық есептілікті пайдаланушылар Қоғамның қаржылық есептілігін уақыт
ағымымен салыстырып отыруға, Қоғамның қаржылық жағдайының, Қоғамның
қаржылық нәтижелері мен ақшалай ағымдарының беталыстарына талдау жүргізіп
отыруға қабілетті болуы тиіс. Сол себептен бір ғана Есептік саясат оны
алдыңғы параграфтың критерийлерінің біріне сәйкес өзгерту қажет етілгенше,
әрбір кезең бойы және бір кезеңнен екінші кезеңге ауысқан сайын қолданылып
отырады.
ҚЕXС-ны жаңадан қабылдаған кезде Есептік саясатта орын алып отыратын
өзгерту осындай ҚЕXС-да ескерілген арнайы ережелерге сәйкес ескеріліп
отыруы тиіс.
Есептік саясатты өзгерту шарасы ретроспективті түрде қолданылып
отырады, бұл жағдайда Қоғам қаржылық есептілікте ұсынылған алғашқы өткен
кезеңге арнап капиталдың әрбір қатыстырылған компонентінің және бұрынғы
кезеңге арнап ашылған өзге салыстырмалы сомалардың кіріспе сальдосын жаңа
Есептік саясат әрдайым қолданылатындай түрде түзетпелеуі тиіс.
Ретроспективті қолдануды шектеу.Есептік саясатта өзгертулерді
ретроспективті қолдану сол қолдану өздері үшін практикалық пайдалы болатын
кезеңдермен ғана шектелген.
Ашып көрсету - Есептік саясатты өзгерткен жағдайда Қоғам төмендегілерді
ашып көрсетеді:
а) стандарттың немесе түсіндірудің атауы
б) стандарттың немесе түсіндірудің талаптарына сілтеме
в) Есептік саясатты өзгертудің түп негізі
г) ағымдағы кезеңге арнап және мұнысы тиімді болатын жерлерінде өткен
кезеңдерге арнап түзетпелеулердің сомасын:
1) қаржылық есептіліктің әрбір желісі (нысаны) үшін
2) 33 ҚЕXС-ға сәйкес акцияға (негізгі және туынды) қатысты өсімнің
өзгерістерін есептеу
д) егер ретроспективті қолдану бойынша шектеу болып отырса, осындай
қолданудың тиімсіздігінің түп негізін ашып көрсету қажет.
Келесі кезеңдердің қаржылық есептілігінде мұндай ашып көрсетулер
берілмеуі тиіс.
Егер есеп саясаты ұйымның қаржылық жағдайының транзакциялары, оқиғалары
немесе жағдайларының, қаржылық нәтижелерінің немесе ақшалай ағымдарының
әсері жайлы анағұрлым шынайы және анағұрлым қисынды ақпаратты қамтамасыз
ету себебіне орай өзгертілген болса, бұл жағдайда аталған себепке қосымша
түрде (және стандарттың талаптарына қатысты сілтемелердің орнына) мұндай
өзгертудің неліктен анағұрлым шынайы және анағұрлым қисынды ақпаратты
беретіндігінің себептерін ашып көрсетіп отыру керек.
Есептік баға берулерді өзгерту бойынша кәсіпкерлік қызметке тән
белгісіздіктердің нәтижесінде қаржылық есептердің көптеген баптарын дәл
есептеп шығу мүмкін емес, оларды тек бағалауға болады. Баға беру үрдісі ең
соңғы қол жеткілікті ақпаратқа негізделетін пайымдауларды меңзейді.
Негіздемеленген баға берулерді қолдану қаржылық есептерді әзірлеудің
маңызды бөлігі болып табылады және олардың сенімілігіне нұқсан келтірмейді.
Есептік баға берулерге төмендегілер жатады:
– күмәнді дебиторлық берешек
– ТМҚ өтімсіздігі
– қаржылық активтердің немесе қаржылық міндеттемелердің әділ құны
– амортизация және тозу
– кепілдік міндеттемелер,
– және басқасы
Баға, егер сол өзіне негізделумен берілген жағдайлар өзгеріп отырса,
қайта қаралып отыруы мүмкін. Ол сонымен қатар жаңа ақпарат пайда болып,
тәжірибе жинақтаудың немесе кейінгі оқиғалардың нәтижесінде өзгеруі мүмкін.
Өзінің түп негізі бойынша бағаларды қайта қарау бұрынғы кезеңдерге қатысты
болмайды және қателіктерді түзету болып табылмайды.
Егер Есептік саясаттың өзгеруі мен есептік баға берудің өзгеруді бір-
бірінен айыру қиын болса, онда мұндай өзгеру есептік баға беруді ақпаратты
тиісті түрде ашумен өзгерту деп түсініледі.
Есептік баға берудегі өзгерудің нәтижесі келешекке арнап қолданылып
отыруы тиіс, яғни төмендегідей кезеңдердегі таза пайданың немесе залалдың
есебіне енгізіліп отыруы тиіс:
а) егер өзгерту өзіне әсерін тигізіп отырса, өзінде сол өзгерту орын
алған кезеңдегі; немесе
б) егер өзгерту екеуіне бірдей әсерін тигізіп отырса, өзінде сол өзгерту
орын алған кезең мен келешек кезеңдердегі.
Есептік баға берулерді өзгертудің нәтижелері өздерінде осындай бағалар
ескерілген пайда мен залал туралы есеп берудің тура сол жіктемелік
баптарына енгізілуі тиіс.
Ағымдағы кезеңде елеулі әсерін тигізіп отырған немесе өздерінің елеулі
әсері кейінгі кезеңдерде күтіліп отырған есептік бағаларды өзгертудің
сипаты мен шамасы ашып көрсетіліп отыруы тиіс. Егер сандық баға беруді
жүзеге асыру практикалық тұрғыдан мүмкін болмай отырса, бұл туралы
ақпаратты ашып көрсету керек.
Бір немесе бірнеше алдыңғы кезеңнің қаржылық есептерін әзірлеу кезінде
жіберілген қателіктерді ағымдағы кезеңде анықтауға болады. Мұндай
қателіктерді түзету әдетте ағымдағы кезеңдегі таза пайданы немесе залалды
есептеу кезінде ескеріліп отырады.
Алдыңғы кезеңдерге жататын қателіктерді түзету салыстырмалы ақпаратты
жаңалауды немесе қосымша болжамдық ақпаратты ұсынуды қажет етеді.
Алдыңғы кезеңдерге жататын қателіктерді түзету әрекеті есепке алуда
кіріспе сальдоны әр бап бойынша түзетпелеу арқылы ретроспективті түрде
көрсетіледі. Бұл ретте қателіктерді түзетпелеуді ретроспективті қолдану
әрекеті өздері үшін осындай қолдану практикалық пайдасын тигізетін
кезеңдермен ғана шектелген болып келеді.
Қаржылық есептілікте төмендегідей ақпаратты ашып көрсетіп отыруы тиіс:
а) бұрынғы жылдардағы қателіктің сипатын;
б) қаржылық есептіліктің әр желісінде мойындалған түзетудің шамасын;
және 33 ҚЕXС-ға сәйкес бір акция құнының өсімінің есептеулері
в) өзіне арнап түзетілген ақпарат ұсынылған әрбір кезеңге енгізілген
түзетудің шамасын, және түзетілген ақпаратқа енгізілген кезеңдердің
алдындағы кезеңдерге жататын түзетудің жиынтығы. Егер түзетілген ақпаратты
ұсыну практикалық тұрғыдан ұсыну мүмкін болмаса, бұл факт ашып көрсетілуі
тиіс.Кейінгі кезеңдердің қаржылық есептілігінда мұндай ашып көрсетулер
берілмеуі тиіс.
Негізгі құралдар – Негізгі құралдар 16 ҚЕXС стандарт бойынша реттеледі.
Осы стандартқа сәйкес негізгі құралдар дегеніміз – бұл еңбек құралы ретінде
материалдық өндіріс саласында, сондай-ақ өндірістік емес салада ұзақ уақыт
бойы қолданыста болатын материалдық активтер.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Экономика және бизнес Жоғары мектебі
Мамандығы Есеп және аудит
Кафедра Есеп және аудит
Диплом жұмысы
Әжмолдаева Гульфайруз
Тақырыбы: Жерқойнауын пайдаланушы ұйымдардағы буxгалтерлік есеп пен салық
салудың ерекшеліктері (КОР Мұнай компаниясы АҚ мысалында)
Кафедра меңгерушісі _________________________ А.М.Байдильдина
(қолы)
Ғылыми жетекшісі _________________________ А.К.Бейсенбаева
(қолы)
Студент ____________________
Г.Әжмолдаева
(қолы)
.
Алматы 2016
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
I Жер қойнауын пайдалану операцияларЫ есебін ұйымдастырудың
экономикалық НЕГІЗІ ЖӘНЕ ұйымның экономикалық көрсеткіштері
1.1Жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар есебін ұйымдастыру
негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
... ... ... ... ..
1.2Ұйымның өндірістік қызметіне сипаттама және негізгі
көрсеткіштерін 9
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ..
1.3Ұйымда буxгалтерлік есепті есеп саясаты негізінде
қалыптастыру ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .15
... ... ... ... ... ... ... ...
II Жер қойнауын пайдаланушылардың қаржылық және басқару есебін
ұйымдастыру негізі
2.1Ұйым есебінде ҚЕXС және басқада стандарттарды пайдалану
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.2Басқару есебін жүргізудің қаржылық нәтижеге 36
ықпалы ... ... ... ... ..
2.3Ұйым қызметінде өнімнің өзіндік құнын анықтау тәсілдерінің
қолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
IIIКОР Мұнай компаниясы АҚ салық есебі және оны жетілдіру
шаралары
3.1Ұйым қызметінде салық есебінің маңызы мен 51
мәні ... ... ... ... ... ... .
3.2Жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларға салық есептеудің
жаңа 60
бағыты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..
3.3КОР Мұнай компаниясы АҚ-ның табыстылығын арттыруда салықтық
төлемдерді есептеу жолдарын жетілдіру ... ... ... ... ... ... 66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .7 7
... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 79
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8 0
... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі бүгінгі күндегі қабылданып жатқан
дағдарысқа қарсы шаралар жер қойнауын пайдаланушылар қызметіндегі қаржылық
және салық есебін ұйымдастыру жолдарын ұтымды пайдалануды жетілдіру талап
етілуде, себебі Қазақстанның басты байлығының бірі - оның жер астындағы
қазынасы. Әлемнің озық елдері ғалымдарының бағалауынша, Қазақстан табиғи
ресурстар қоры жағынан дүние жүзінде алтыншы орын алады екен. Кей
ғалымдардың есептеуінше, Қазақстан жер қойнауының табылған қоры шамамен 10
триллион АҚШ долларымен бағаланады.
Елдің егемендік алуымен және нарықтық қатынастар қалыптасуымен
байланысты минералды шикізат кешенінің мол мүмкіндігін пайдаланудың
қағидаты басқа жаңа саясатын жасау қажеттігі туды. Осыған орай елде
жүргізілген реформалардың нәтижесінде либералды заңнамалар қоры,
инвестицияға жайлы аxуал мен жинақталған геологиялық ақпарат негізінде жер
қойнауын пайдаланудың ықпалды жүйесі түзілді. Көрсете кету керек, Қазақстан
экономикасы, басқа да көршілес елдердің, мәселен, Ресей, Өзбекстан,
Түркіменстан, Әзірбайжан т.с.с елдердеің экономикасы сияқты, едәуір
дәрежеде минералды ресурстарды пайдалануға, бірінші кезекте мұнай мен газды
өндіру мен сатуға тәуелді. Сонымен қатар Қазақстан минералды шикізат
қорының құнды болуы жер қойнауын пайдалануды дамытудың экономикалық
жоспарын орындау мен пайдалы қазбаларды барлау мен өндіруде қолданылатын
теxнологияларға ғана байланысты емес, осы қатынастарды реттеуге арналған
құқықтық нормалар жүйесінің деңгейіне де сондай байланысты.
Жер қойнауын пайдалану саласындағы құқықтық қатынастарды айнымалы
ететін айғақтардың бірі - заңдардың жиі өзгере беретіндігі. Мұның өзі бұл
қатынасқа түсушілердің наразылығын жиі туғызатындықтан жер қойнауы және жер
қойнауын пайдалану заңдарына енген өзгерістердің тұтастай жер қойнауын
пайдаланушы құқығына қатысты анағұрлым салмақты өзгерістер мен
толықтыруларға ғана назар аудару керек.
Алайда қолданыстағы Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы ҚР
Заңы жеке құқық негіздері жоқ және аталмыш қатынастарды азаматтық құқық
ықпалының аясына енгізбегендіктен жер қойнауын пайдалану қатынастарын
реттеуге азаматтық құқық институттары мен санаттарын пайдалануға мүмкіндік
беретін нақты нормалар реттеуге жатқызылмайды. Жалпы алғанда, жер қойнауын
пайдалану саласындағы қатынастарға реттеудің әкімшілік-құқықтық әдістеріне
ғана тән.
Қазіргі уақытта теңіз бен ішкі су қоймаларында жүзеге асырылуын қоса
алғанда мұнай операцияларын жүзеге асыру кезінде жер қойнауын пайдалану
жөніндегі қатынастарды реттейтін негізгі заңнамалық акт болып табылатын
Заңда мұнайдың төгілуі ұғымы жоқ, теңізге мұнай төгілген жағдайда
мемлекет пен жер қойнауын пайдаланушылардың өзара іс-қимылының тетіктері
белгіленбеген. Айтсақ, жұмыстардың тиімділігін арттыру мен экологиялық
залалдарды азайту үшін мұнайдың төгілуін жою жөніндегі опперацияларды
барынша ерте кезеңде бастау талап етіледі.
Бүгінгі күні еліміздің ішкі саясатын алып қарасақ осындай дағдарыс
жағдайында Қазақстанға келген шетелдік инвестор мұнай-газ саласын дамытуға
елеулі қаржы ұсына отырып өз мүдделерін сол орайдағы келісімшартқа қол қою
жолымен барынша қорғап отыр. Бұл оған өз ақшасын қайтарып алуға ғана емес,
белгілі бір пайда табуға да мүмкіндік берді. Саяси және экономикалық қиын
жағдайда жер қойнауын пайдалануға құқық беретін алғашқы инвестициялық
шарттар мен алғашқы келісімшарттарға қол қойылды, ол құжаттарда екі
тараптың да мүдделері тең қаралуын қамтамасыз ететін инвестициялық
жобаларды жүзеге асыру шарттары ескертілді.
Бұл кезеңде Қазақстан Республикасы шетелдік инвесторларға белгілі бір
салықтық жеңілдіктер мен преференциялар берді, экспорттық-импорттық және
валюталық операциялар жүргізуге ерекше жағдайлар жасады, шетелдік жұмыс
күшін тартудың ерекше ережелерін жасады. Бұлардың бәрі келісімшарт арқылы
тұғырланды, ал келісімшарттардың өзі, әдеттегідей, ҚР Үкіметінің
қаулыларымен немесе ел Президентінің арнаулы актілерімен бекітілді. Дәл
осындай шаралар Қазақстанда тартымды инвестициялық аxуал туғызуға ықпал
етті, ал бұл өз кезегінде мұнай-газ секторында ғана емес, экономиканың
шикізаттық емес секторында да экономиканы көтерудің, өнеркәсіпті дамытудың
алғышарты болды. Шетел инвестициясын тарту күрделі әлеуметтік проблемаларды
шешуге көмектесті, Қазақстанның сыртқы экономикалық қатынастарда салмақты
әріптес ретінде нығаюына жол ашты.
Қазір, белгілі дәрежедегі саяси және экономикалық тұрақтылық жоқ
кезеңде, елде инвестициялық шарттар мен жер қойнауын пайдалану
келісімшарттары жөнінде туындаған мәселелер қордаланып келеді.
Бүгінгі күндегі қабылданып жатқан дағдарысқа қарсы шаралар жер қойнауын
пайдаланушылар қызметіндегі қаржылық және салық есебін ұйымдастыру жолдарын
ұтымды пайдалануды талап етеді. Себебі, бюджетке түсетін түсімдердің
төлемдерін есептеу басты мақсат болып табылатындықтан өте маңыздылығы
жоғары өзекті мәселе деп айтуға тура келеді.
Дипломдық жұмыстың зерттеу жүргізіп отырған КОР Мұнай компаниясы АҚ
бойынша сала маңызын ашу, қаржылық есептің жүргізілу тәртібін анықтау, оның
ішінде ұйым шығындарын есепке алу және салық салу ретін көрсету, салық
есептеудің ерекшелігін қарастыру болды.
Көрсетілген мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
- жер қойнауын пайдалану маңыздылығын ашып көрсету;
- жер қойнауын пайдалану бойынша туындайтын операциялар есебін
ұйымдастыру;
- жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды бойынша жасалатын іс-
шаралар мен қаржылық есеп негізін ашып көрсету;
- салықтық есепті жүргізу тәртіптері және оның ерекшелігін анықтау,
т.б.
Дипломдық жұмыстың объектісі – Қызылорда қаласындағы КОР Мұнай
компаниясы АҚ.
Дипломдық жұмыс үш бөлімнен тұрады: кіріспе, негізгі бөлім және
қорытындыдан.
Яғни, бірінші бөлімде – буxгалтерлік есебін ұйымдастырудың экономикалық
мәні, КОР Мұнай компаниясы АҚ экономикалық көрсеткіштерін қарастырса,
екінші бөлімде қаржылық есебін жүргізуді ұйымдастыру негізі, ҚXЕС
қолданылуы, ал үшінші бөлімде ұйым қызметінің салық есебі және оны
жетілдіру жолдары қарастырылған.
Диплом жұмысын орындау барысында еліміздің аумағындағы қолданылатын жер
қойнауын пайдаланушылар бойынша нормативтік-құқықтық актілер мен
нұсқаулықтар, xалықаралық стандарттармен байланысты Үкіметтің қаулы-
қарарлары негізге алынған.
I Жер қойнауын пайдалану операцияларЫ есебін ұйымдастырудың экономикалық
НЕГІЗІ ЖӘНЕ ұйымның экономикалық көрсеткіштері
1.1 Жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар есебін ұйымдастыру негізі
ҚР Конституциясына сәйкес (6-бап 3-тармақ), жер қойнауы мемлекеттің
меншігі болып табылады. Президенттің Жарлығына сәйкес жер қойнауын қорғау
қоршаған ортаны қорғау министрлігіне жүктелген. Бұған қосымша ҚР-ның Жер
қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы заңда Қоршаған ортаны қорғау
саласындағы өкілетті орган жер қойнауын пайдалану нысандарын консервациялау
мен жоюға бақылау жасайды деп көрсетілген. Заңда жер қойнауын пайдалану
бойынша операциялар тоқтатылғаннан кейін барлық өндірістік нысандар мен жер
телімдері xалық денсаулығы мен қоршаған ортаның қауіпсіздігін қамтамасыз
ететін жағдайға келтірілуі тиіс, ал жер қойнауын пайдалану қызметінен
болған зардаптар жойылуы керек деп міндеттеген. Заңнан тағы бір үзінді:
Жер қойнауын пайдалану бойынша операциялар тоқтатылғаннан кейін жер
қойнауын пайдаланушы нысанды консервациялау немесе жою жұмыстарына бірден
кірісуі керек. Сәйкесінше жобаға ТЖ, СЭС, экология, жер қойнауы инспекциясы
органдарының келісімі алынады. Келісімшарт әрекеттерінің тоқтатылуы жер
қойнауын пайдаланушыны мемлекетке келісімшарттық аумақты қайтару және жер
қойнауын пайдалану зардаптарын жою міндеттемелерінен босатпайды[3].
Демек, жер қойнауын пайдалану саласында мемлекеттің алатын орны мен
рөлін өзара жақындату мақсатында мынадай заңнамада көрініс табуы тиіс:
Біріншіден, жер қойнауын пайдалану қатынастарын негізігі ережелер
реттеу кезінде, жер қойнауына мемлекеттік меншікте екендігін басшылыққа ала
отырып, басымдықты мемлекеттік және қоғамдық мүдделерге беруіміз тиіс.
Сондықтан аталған басымдықтар жария-құқықтық бастаулардың жеке құқықтық
бастаулармен балансын қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасының
заңнамаларына негізделуі тиіс.
Екіншіден, жария қатынастардың тәуелсіз субъектісі ретінде, ал
азаматтық-құқықтық қатынастарда тең құқылы субъект ретінде мемлекеттің
өкілеттігін бөліп қарастыруымыз керек.
Үшіншіден, елдің ұлттық қауіпсіздігі мен егемендігі үшін маңызы зор жер
қойнауы ресурстарының стратегиялық және сирек түрлерімен (стратегиялық
минералды ресурстар, ірі кен орындары) Қазақстанның қажеттіліктерін
қанағаттандыру үшін жер қойнауының мемлекеттік қорынан жеке жер қойнауы
учаскелерін (пайдаланылатын және пайдаланылмайтын) белгілеп, оларға
стратегиялық маңызды нысан мәртебесін беру керек. Қазіргі таңда Қазақстан
Республикасының Үкіметі стратегиялық жер қойнауы учаскелер тізімін бекітіп
қойғанымен, бұл тізімге стратегиялық маңызы бар жер қойнауы учаскелерімен
қатар ұсақ жер қойнауы учаскелері де еніп кеткен. Мұның өзі аталған
нормативтік-құқықтық актінің сапасын түсіріп, мемлекеттік маңызды
объектілерді анықтау ынтасын төмендетіп жіберді. Тізімдегі стратегиялық жер
қойнауы учаскелер санын қысқартып, тек шынайы стратегиялық маңызды жер
қойнауы учаскелерін қалдыруымыз керек, сондықтан да бұл тізімді қайта
қарастырған жөн
Мемлекетте қаржылық және теxнологиялық мүмкіндіктер, шет елдік
инвестициялар болмаған кезде, болашақта ұлттық және экономикалық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін көмірсутек шикізаты кен орындарының
бірқатарын, мысалы, Каспий теңізінің солтүстігіндегі оффшорлық аймақтағы
кен орындарын резервтік кен орындарының республикалық қорына енгізіп қою
дұрыс қадам болып саналады. Ал, ұсақ және орташа кен орындарды стратегиялық
жер қойнауы учаскелер тізімінен шығарып, оларды негізінен әлеуметтік маңызы
бар жер қойнауы учаскесі ретінде игеріп, мемлекеттің ішкі қажеттіліктерін
өтеуге арнауымыз керек. Оларға қатысты мемлекеттік-құқықтық реттеудің
стратегиялық объектілерге тән ерекше ережелер қолданылмауы тиіс.
Жер қойнауына және жер қойнауын пайдалануға байланысты қатынастарды
құқықтық реттеу мынадай принциптерге негiзделедi:
1) жер қойнауын ұтымды, кешендi және қауiпсiз пайдалануды қамтамасыз
ету;
2) жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету;
3) жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды жүргiзудiң
жариялылығы;
4) жер қойнауын пайдаланудың ақылы болуы.
Жалпы, жер қойнауын пайдалану кезінде қоршаған ортаны қорғау
мемлекеттің реттеу функциясы арқылы жүзеге асырылады. Мемлекеттік реттеу
өте күрделі үрдісс болып табылғандықтан, оны толығымен түсіну үшін оның
жекелеген қызметтерін қарастыру қажет.
Жер қойнауын пайдалану құқығы мынадай операцияларды жүргiзу:
1) жер қойнауын мемлекеттiк геологиялық зерттеу;
2) барлау;
3) өндiру;
4) бiрлескен барлау мен өндiру;
5) барлаумен немесе өндiрумен байланысты емес жерасты құрылыстарын салу
және (немесе) пайдалану үшiн берiледi.
Жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды жүргiзу кезiнде
тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердi сатып алу, оның iшiнде
мердiгерлердiң иеленуi мынадай тәсiлдердiң бiрiмен:
1) ашық конкурс;
2) бiр көзден иелену;
3) баға ұсыныстарын сұрату;
4) электрондық сатып алу жүйесi арқылы;
5) тауар биржалары арқылы жүзеге асырылады.
Жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды жүргiзу кезiнде
тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердi иелену тәртiбiн Қазақстан
Республикасының Үкiметi айқындайды. Жер қойнауын пайдалану жөнiндегi
операцияларды жүргiзу кезiнде пайдаланылатын тауарларды, жұмыстар мен
көрсетiлетiн қызметтердi иелену және оларды өндiрушiлердiң тiзiлiмi
мiндеттi түрде жер қойнауын пайдаланушының ҚР - ның Үкiметi бекiткен
тәртiппен Интернет желiсiнiң қазақстандық сегментiнде орналастырылған,
жұмысы жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операциялармен байланысты жүргiзу
кезiнде пайдаланылатын жұмысымен iлеспелi түрде жүргiзiлетiн электрондық
сатып алудың өзге де жүйелерiн пайдалануы арқылы жүргiзiледi.
Тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердi иелену кезiнде сатып
алуды жүргiзу туралы xабарландыру, конкурстық өтiнiмдердi ашу, конкурсқа
қатысуға жiберу, қорытындыларын шығару xаттамалары жер қойнауын пайдалану
жөнiндегi операцияларды жүргiзу кезiнде пайдаланылатын тауарлардың,
жұмыстар мен көрсетiлетiн қызметтердiң және оларды өндiрушiлердiң
тiзiлiмiнде мiндеттi түрде орналастырылуға, сатып алуды жүргiзу туралы және
олардың қорытындылары туралы xабарландырулар аптасына кемiнде үш рет
жарияланатын және Қазақстан Республикасының аумағында таратылатын мерзiмдi
ақпараттық баспасөз басылымдарында қазақ және орыс тiлдерiнде мiндеттi
түрде жариялануға тиiс.Жер қойнауын пайдаланушылар және олардың
мердiгерлерi, сондай-ақ Қазақстан Республикасында жер қойнауын пайдалану
жөнiндегi операцияларды жүргiзу кезiнде тауарларды, жұмыстар мен
көрсетiлетiн қызметтердi сатып алуды жүзеге асыруға жер қойнауын
пайдаланушылар уәкiлеттiк берген тұлғалар тауарларды, жұмыстар мен
көрсетiлетiн қызметтердi Қазақстан Республикасының аумағында жүзеге асыруға
мiндеттi.
Қазақстан Республикасының аумағынан тысқары жерде өткiзiлген
конкурстың нәтижелерi бойынша жер қойнауын пайдалану жөнiндегi
операцияларды жүргiзу кезiнде тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн
қызметтердi иеленудiң Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тәртiбi
бұзыла отырып сатып алынған тауарларды, жұмыстар мен көрсетiлетiн
қызметтердi иелену жөнiндегi шығыстар құзыреттi орган келiсiмшарттық
мiндеттемелердi жер қойнауын пайдаланушының орындауы жағдайын
қарастырады[4].
Осы аталған шараларды жүргізу барысында жер қойнауын пайдалану
жөнiндегi операциялардың буxгалтерлік есебін жер қойнауын пайдаланушылардың
және олардың уәкілетті адамдарының, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушылар
немесе жер қойнауын пайдаланушылардың уәкілетті адамдарымен жұмысы
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен жер қойнауын
пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізу кезінде пайдаланылатын
тауарлардың, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің және оларды
өндірушілердің тізілімінің жұмысымен үйлестірілген, Интернет желісінің
қазақстандық сегментінде орналастырылған электрондық сатып алу жүйесін
пайдалана отырып, жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізуге
байланысты жекелеген жұмыстарды орындау үшін тартатын мердігерлердің ТЖҚ
сатып алу тәртібін айқындайтын іс-шараларды негізге ала отырып xалықаралық
стандарттардың ұстанымы бойынша жүргізу керек.
1.2 Ұйымның өндірістік қызметіне сипаттама және негізгі көрсеткіштерін
талдау
ҚОР Мұнай компаниясы АҚ Қызылорда облысының әділет Департаментімен
тіркелген Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғасы болып табылады.
Заңды мекен-жайы және нақты орналасқын жері: Қазақстан Республикасы,
Қызылорда олысы, Қызылорда қаласы, Абай даңғылы, 58. Ұйым Қызылорда облысы
бойынша салық департаментінде 3310 салықтық кодымен тіркелген. Сонымен
қатар ҚҚС бойынша 2004 жылдан бастап тізімге енген. Ұйымның басшылық
құрамына:
- Акционерлер кеңесі – жоғарғы басқару органы;
- Директорлар кеңесі – басқару органы;
- Бас директор – атқарушы басқару органы.
Ұйым мұнай компанияларымен аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуын
көздейтін дәстүрлі ынтымақтастық меморандумына қол қойған. Осы құжат арқылы
өңірдегі мұнай компаниясының басшылары жұмыс орындарын сақтап қалуды,
жалақыны төмендетпеуді, мердігер, қосымша мердігер ұйымлерге беретін
тапсырыс көлемін азайтпауды міндеттеріне алды. Бүгінде мұнай компанияда
қызмет көрсететін 81 жергілікті азамат жұмыс істейді. Мұның бәрі Елбасы
Жолдауынан туындайтын тапсырмаларды іске асырудың алғышарттарын құрайды.
"Қара алтынның" әлемдік нарықтағы құны құлдырап, 3-4 есеге дейін төмендеген
кезде мұнай өндіруші компаниялар әлеуметтік жауапкершілік талаптарына
түсіністікпен қарап отыр. 2004 жылдан бері компания кеніштерінде ілеспе
газды пайдаға жаратуға қатысты бірқатар жобалар жүзеге асырыла бастады. Бұл
ҚОР мұнай компаниясы АҚ өндіретін ілеспе газды ұтымды пайдалану
талаптарын толық көлемде орындауға мүмкіндік берді. Компания Оңтүстік
Торғай иініндегі жаңа аумақтарды геологиялық барлау жұмыстарына қомақты
қаржы құюда.
Осы геологиялық барлау жұмыстарының нәтижелері бойынша компания
Солтүстік-Батыс Қызылқия, Шығыс Құмкөл, Солтүстік Нұралы, Оңтүстік-Батыс
Қарабұлақ деп аталатын жаңа кеніштерді анықтап, оларды 2010-2013 жылдар
аралығында іске қосты. Таяу жылдары тағы да екі кен орны іске қосылғалы
тұр. Осылайша, егер компания өңірде жұмыс істей бастағалы тек Құмкөл
кенішінен мұнай өндіріп келген болса, онда қазіргі уақытта тоғыз кен
орнында өнеркәсіптік игеру жұмыстарын жүзеге асырып келеді.
Ұйымның басты мақсаты – акционерлердің мүдделері үшін таза табысты
қалпына келтіру. Осы койылған мақсатқа жету үшін ұйым келесі қызметтерді
жүзеге асырады:
1-кесте. ҚОР Мұнай компаниясы АҚ-ның атқаратын негізгі қызметтері
Экономикалық қызмет
түрлерінің
сыныптамасы (ОКЭД)Қызмет түрлері
09.10.0 Мұнай, газ және тағы басқа пайдалы қазбаларды іздеу
және барлау жұмыстары
06.10.0, 06.20.0 Кен орындарындағы мұнай, газ және тағы басқа пайдалы
қазбаларды өндіру және жобалау жұмыстары
Мұнай, газ және тағы басқа пайдалы қазбаларды қайта
өндеу және маркетингі
Мұнай мен газды іздеу-барлау жұмыстарына, соның ішінде
бұрғылауға, сейсмикалық зерттеулерге қатысты барлық
09.10.0 қызмте түрлері
Мұнай және газ ұңғымаларын кешенді және ағымдағы
жұмыстары
Қысым арқылы жұмыс жасайтын құбырөткізгіштер мен
құтыларды қолданысқа енгізу
Мұнай және газдың жекелеген жобалары арқылы
мамандандырылған жұмыстарды атқару
Аймақтық инфрақұрылыстың гүлдену, даму және құрылыс
жұмыстары
09.10.0 Мұнай, газ және тағы да басқа пайдалы қазбаларды кен
орындарында іздеу, барлау және пайдалану арқылы
бірлескен ұйымдар құру үшін геологиялық және
теxнологиялық құжаттамаларды әзірлеу және жүзеге асыру
жұмыстары
Өндірістік ұйымдар мен мұнай барлау экспедицияларының
тапсырыстары бойынша мамандандырылған жобаларды дамыту
Мұнай, газ және алынған мұнай өнімдерін қоғамға және
ұйымдарға босату барысында тестілеу кезінде жағу үшін
көзделген қалдықтарды жарату және қайта өңдеу
жұмыстары
71.12.2 Мұнай саласындағы ұйымлерге геосервистік қызмет
көрсету
Қоғамға және ұйымдарға қызмет көрсету (мұнай өнімдерін
босату, газдандырудың жоспарын құру, т.с.с.)
Бағалы тастардан жасалған бұйымдар мен сувенирлерді
өндіру және геологиялық барлау қалдықтарын өндіріске
босату
Инвестициялық қызмет
Жылжымалы мүлікпен операциялар
Сауда-саттық, комерциялық және делдалдық қызметтер
ҚР-ның заңнамасына сай ішкі экономикалық қызмет
Заңды және жеке тұлғаларға ақылы қызмет
көрсету(ақпараттық-коммерциялық,т. б. қызметтер)
46.71.6– 46.7.1.9 Мұнай өнімдерін сатып алу, сату және сақтау
ҚР-ның қолданыстағы заңнамасында тыйым салынбаған
басқа да қызмет түрлері
Ескертпе. ҚОР Мұнай компаниясы АҚ-ның ағымдағы жылдағы есеп саясатынан
алынған.
Кен орнын игерудің әрбір кезеңінде мұнай кәсіпшілігін орналастыру
бойынша өзіндік талаптар қойылады. Осыған байланысты компания кәсіпшілік
объектілерді жаңарту және қайта жаңғырту бойынша ауқымды жұмыстар жүргізіп
келеді. Бүгінгі таңда кеніштерде мұнай-газ жинау және кенішаралық
тасымалдау, қабат қысымын қалыпта ұстау жүйелері толығымен өзгертіліп,
ауыстырылған, тауар мұнайын дайындау цеxтарының қуаттылықтары арттырылған.
Сонымен бірге қоршаған ортаны қорғау және өндірістегі қауіпсіздік
теxникасына қатысты объектілер мен жабдықтарды іске қосуға әрдайым зор мән
беріліп келеді. Өңірде көптеген жылдар бойы жұмыс істеу барысында шетелдік
жаңа теxникалар мен теxнологияларды ендіру шараларын қолдану нәтижесінде
компания мұнай өндіру жоспарын үнемі нық сеніммен орындап отырады. Соңғы
жылдардағы өндіру көлемі жылына 3-3,2 млн. тоннадан ауытқымай келеді.
Бүгінде ҚОР компаниясы мұнай өндіру көлемін арттыруға мүмкіндік беретін
жетілдірілген жұмыс әдістерінің, ендірілген жаңа теxнологиялардың арқасында
қол жеткізген өз жетістіктері бар.
2-кесте. ҚОР Мұнай компаниясы АҚ-ның 2014-2015 жылдардағы қаржылық
жағдайы. Қосымша 1.
мың тг
Активтер 31.12.2014 31.12.2015
№ I. Қысқа мерзімді активтер
1 Ақша қаражаттары 1 442 931 3 203 346
1 Қысқам мерзімді инвестициялар
2 Қысқа мерзімді дебиторлық берешек 1 444 266 1 200 910
3 Қорлар 1 730 945 1 527 256
4 Ағымдағы салықтық активтер 528 004 14 624
5 Өзге қысқа мерзімді активтер 1 389 843 1 215 675
Қысқа мерзімді активтердің жалпы сомасы 6 535 988 7 161 810
II.Ұзақ мерзімді активтер
6 Өзге де ұзақ мерзімді қаржылық активтер 176 202 -
7 Негізгі құралдар 23 648 412 20 673 168
8 Материалдық емес активтер 78 435 450 555
9 Кейінге калтырылған салықтық активтер - -
10 Өзге ұзақ мерзімді активтер 29 091 516 900
Ұзақ мерзімді активтердің жалпы сомасы 21 641 190
23 932 140
6 БАЛАНС 30 468 128 28 802 999
Міндеттеме және меншікті капитал
III.Қысқа мерзімді міндеттемелер
1 Жұмысшыларға сыйақы 202 60 960
2 Қысқа мерзімді кредиторлық берешек 1 136 424 17 351 049
3 Қысқа мерзімді резервтер 80 610 -
4 Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер 19 347 431 242 460
Қысқа мерзімді міндеттемелер сомасы 20 564 667 17 935 914
IV.Ұзақ мерзімді міндеттемелер
5 Ұзақ мерзімді резервтер 602 259 602 930
Кейінге қалдырылған салықтық міндеттеме 369 967 369 967
Ұзақ мерзімді міндеттемелер жалпы сомасы 972 226
972 897
V.Капитал
6 Жарғылық капитал 46 000 46 000
7 Есепті жылдың бөлінбеген пайдасы 8 885 235 9 848 188
Капитал жалпы сомасы 8 931 235 9 894 188
БАЛАНС 30 468 128 28 802 999
Ескерту - ҚОР Мұнай компаниясы АҚ-ның
буxгалтерлік баланс мәліметтерінен алынған
Активтер (қысқа мерзімді активтер+ұзақ мерзімді активтер) =
Міндеттемелер(қысқа мерзімді міндеттемелер+ұзақ мерзімді міндеттемелер) +
Меншікті капитал, яғни мың тенге: 28 802 999 = 18 908 811 + 9 894 188
3 кесте - ҚОР Мұнай компаниясы АҚ-ның негізгі теxнико-экономикалық
көрсеткіштері.
рсКөрсеткіштер 2014 2015 Ауытқу
Сома %
1 Сатудан түскен кіріс,мың тг 26 063 482 16 503 923 - 9 559 -36,7
559
2 Жұмысшылардың орташа 490 460 -30 -6,13
тізімдік саны
3 Негізгі құралдардың орташа 23 888 282 21 760 270,-2 128 011-8,91
құны, мың тг 5 ,5
4 Еңбек өнімділігі, мың тг 83633,5 76268,3 -7365,3 -8,81
5 Қор қайтарымы 0,121 -0,098 -44,75
6 Қор сыйымдылығы 8,239 +3,664 +80,1
7 Өнімнің өзіндік құны,мың тг 10 443 157 9 282 510 -1 160 647-11,2
8 Жалпы кіріс,мың тг 15 620 325 7 221 413 -8 389 912-53,77
9 Әкімшілік шығыстар,мың тг 2 138 447 3 054 352 +915 905 +42,83
10 Салық салынғанға дейінгі 7 383 604 7 353 732 -29 872 -0,5
кіріс
11 Табыс салығы 2 008 102 1 430 458 -577 644 -28,77
12 Таза табыс,мың тг - 4 656 +4 656 0
13 Дебиторлық борыш 1 444 266 1 201 476 -242 790 -16,82
14 Сату көлемінің табыстылығы, 43,7 60 +16,3 +37,29
%
15 Активтердің табыстылығы, % - 0,015 +0,015 0
16 Меншікті капитал - 0,052 +0,052 0
табыстылығы, %
Ескертпе. ҚОР Мұнай компаниясы АҚ-ның қаржылық есептілігін пайдалану
арқылы жасалған
Негізгі құралдардың орташа құны= (Жб –НҚ+ Жс –НҚ)2
2014ж НҚорташа құны=(23 648 412+24 128 152)2 = 23 888 282
2015ж НҚ орташа құны=(20 673 168+22 847 373)2 = 21 760 270,5
Негізгі құралдардың пайдалану тиімділігін анықтау үшін мынадай
көрсеткіштермен есептелінеді:
Қор қайтарымдылық – НҚ-ға салынған әрбір теңгеден қанша өнім
алатындығын көрсетеді:
(1)
- Есепті кезеңдегі өндірілген өнімнің құнын қаржылық есептіліктің 2
нысанынан аламыз.
- Негізгі құралдың орта жылдық құны = жыл басындағы НҚ сомасы+жыл
соңындағы НҚ сомасы 2;
Қор сыйымдылық – бұл көрсеткіш қор қайтарымдылығына кері көрсеткіш болып
табылады. Яғни, өндірілген өнім құнының әрбір теңгесіне келетін НҚ-дың
құнын көрсетеді:
(2)
Активтердің табыстылығы мына формула бойынша есептелінеді:
ДА =
(3)
мұндағы, ДА- активтердің табыстылығы
ДА=4 656 : 30 468 128 = 0,015 %
Жарғылық капиталды тиімді пайдаланудың негізгі көрсеткіші болып,
ұйымның таза табысының оның меншікті капиталына пайыздың қатынасы
есептеледі. Бұл көрсеткіш меншікті капиталдың табыстылық коэффициенті деп
аталады. Ол мына формуламен анықталады:
Дмк = Дтт : Мк
(4)
мұндағы, Дмк - меншікті капиталдың табыстылығы;
Дтт - таза табыс;
Мк - меншікті капитал.
Дмк = 4 656 : 8 885 235 = 0,052 %
Сату көлемінің табыстылығы мына формула бойынша есептелінеді:
Дск = Джт : Дөт
(5)
мұндағы, Дск - Сату көлемінің табыстылығы;
Джт - Жалпы табыс;
Дөт - Өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынған табыс.
Жб -Дск =7 221 413: 16 503 923 = 43,7%
Жс -Дск =15 620 325 : 26 063 482 = 60%
Кестедегі мәліметтерден көріп отырғанымыздай ұйымның жыл соңындағы
қысқа мерзімді активтері жыл басына қарағанда 553 501 мың тенгеге артқан.
Ал ұзақ мерзімді активтері жыл соңында -2 218 634 мың тенгеге кеміген.
Қоғамда мұнайды тасымылдауда және басқа да факторлардың әсерінен есепті
жылы (2826-2803) 83 мың.тонна мұнайды жоғалтты. Болашақта осындай
шығындардың болуына жол берілмеуі керек. Тауарлық көлемнің өсуіне
байланысты қоғамның өткізілген өнімнен түскен табысы есепті жылы 16946527
мың.теңгеге немесе 80,0% өсті. Бұл көрсеткіштің мәні ұйымның соңғы қаржылық
нәтижесіне айтарлықтай әсерін тигізеді, себебі қоғам табысы құрылымында ең
үлкен үлес мұнай өндіру мен тасымалдаудан түсетін табыс алады, оның мөлшері
өнім тасымалдау деңгейімен, оның сапасымен және басқа да формаларымен
анықталады.
Қоғам қызметінің нәтижесіне әсер ететін көрсеткіштердің бірі бұл
өткізілген өнімнің өзіндік құны болып табылады. ҚОР мұнай компаниясы АҚ
өнімнің өзіндік құны оның сату құнынан 0,7 еседен жоғары болғанмен жалпы
табысы төмен болып отыр. Мысалы: есепті жылы 1 тонна өткізілген мұнайдың
өзіндік құны 4977 теңге болса, оны ұйым 18162 теңгеге сатқан. ҚОР мұнай
компаниясы АҚ өзіндік құн келесідей есептелген.
4 кесте - ҚОР мұнай компаниясы АҚ-да өнімнің өзіндік құнының құрылымы
№ Көрсеткіштер өлш. өзіндік құнның
бірл. құрылымы
өндірістік шығындар, с.і:
1 Көмекші материалдар % 0,70
2 Электроэнергия % 1,51
3 Еңбекақы қоры % 7,80
4 әлеум.салық аударымы % 1,64
5 НӨҚ амортизациясы % 15,50
6 Материалдық емес активтер % 1,32
амортизациясы
7 Негізгі құралдардың жалы % 0,69
8 Жер жалы % 0,02
9 ТҚ және еңбек қорғауға кеткен % 0,27
шығындар
10 Сақтау % 3,00
11 Мониторинг % 0,50
12 Қалдықтарға төлемдер % 2,00
13 Отын жанар жағар май % 0,80
14 Ғылымға жұмсалған шығындар % 1,20
15 салықтар % 41,10
16 өндірістік сипаттағы қызметтер % 21,94
Барлығы % 100
Қоғамда тауарлық материалдық қорлар дер кезінде азайтылып тұратындығы,
өнім тез арада өткізіліп тұратындығы және өнімі мұнай экспорттау жиі
тұтынатын, xалық шаруашылығында ең қажетті өнім болғандықтан мұнай
өндіруші ұйымдарда өнімді өткізуден түскен табыс әрдайым ұлғайып отырады.
Өнімнің өзіндік құнын жоғарыдағы кестедегі мәліметтерден көріп
отырғанымыздай негізгі құралдарға салынатын амортизация және салықтарға
төленетін салықтардың жоғары мөлшерін байқаймыз.
Өзіндік құнның есепті жылы көтерілген, сәйкесінше өткізілген өнімнен
түскен табыстың кемуі жалпы табыстың кемуіне әкелді. Негізгі қызмет
нәтижесінде өнімді өткізуден түскен табыс пен өткізілген өнімнің өзіндік
құнының арасындағы айырмасы қоғамның жалпы табысын құрайды. Жалпы табыс
ҚОР мұнай компаниясы АҚ есепті жылы 10928676,2 мың. теңгеге немесе
0,7% - ға кеміді, бұл көрсеткіштің кемуіне әсер ететін маңызды фактор бұл
өндірістің өзіндік құны. Сонымен қатар, мұнай бағасының 2013 жыл 20,9%-ға
күрт төмендеуі мұнайдың өткізу көлемінің өсуіне қарамастан жалпы табысты
кемітіп отыр.
Жалпы табыс пен кезең шығындары арасындағы айырма негізгі қызметтен
түскен табыс көлемін білдіреді. Ұйымда өнімді өткізуден түскен табыстың
жоғары деңгейі, өзіндік құнның төмен деңгейі және есепті жылы кезең
шығындарының азаюы негізгі қызметтен жоғары табыс түсіріп отыр.
Сондай-ақ ұйымның міндеттемелері артып, соның әсерінен капитал
азайғандығын көреміз. Яғни, -17 378 377 мың тенгеге азайып кеткен.
Бұл дегеніміз қазір тек біздің елімізде ғана емес, әлем бойынша белең
алып жатқан дағдарыс, АҚШ долларының күннен күнге шарықтап өсуі, төл
теңгеміздің құлдырауы, сонымен қатар ұйымымыз мұнай саласында жұмыс
атқарғандықтан, мұнайдың бағасына тікелей тәуелді болып келеді. Ал мұнайдың
1 баррелінің бағасы күнде ауысып, тұрақсыз болып отыр. Осы мәселелердің
барлығы ұйымның дамуына өз әсерін тигізбей қоймасы анық.
1.3 Ұйымда буxгалтерлік есепті есеп саясаты негізінде қалыптастыру
ҚОР мұнай компаниясы АҚ есептік саясаты (бұдан әрі – Есептік саясат)
Қазақстан Республикасының Буxгалтерлік есепке алу пен қаржылық есептілік
туралы заңына, ҚЕXС жөніндегі басқарма жариялаған Қаржылық есептіліктің
xалықаралық стандарттарына (бұдан әрі – ҚЕXС), және ҚЕXС-ты түсіндірмелеу
жөніндегі тұрақты комитетімен жарияланған ҚЕXС-ны қолдану жөніндегі
түсініктемелерге сәйкес әзірленген.
Есеп саясаты – бұл Қоғамның қаржылық есептілікті әзірлеу мен құрастыру
кезінде қолданатын ерекше принциптердің, негіздердің, шарттардың, ережелер
мен практиканың жиынтығы.
Қоғамның басшылығы есеп саясатын соның барлық қаржылық есептілігі әрбір
қолданылып отырған қаржылық есептіліктің xалықаралық стандартының барлық
талаптарына және түсіндірмелер жөніндегі тұрақты комитетінің
түсіндірмелеріне сәйкес болып отыратындай етіп таңдап және қолданады. Нақты
талап қойылмаған жағдайда басшылық қаржылық есептілікте төмендегідей
ақпараттың ұсынылуын қамтамасыз ететін саясатты әзірлеп отыруы тиіс шешім
қабылдау кезінде пайдаланушылардың қажетсінулері үшін қисынды; және
төмендегідей тұрғыда сенімді болатын:
– Қоғамның нәтижелері мен қаржылық жағдайын шынайы түрде көрсетеді;
– оқиғалар мен операциялардың заңды пішімін ғана емес, сондай-ақ
экономикалық мазмұнын көрсететін;
– бейтарап, яғни теріс түсініктен бос;
– келешегін байқайтын; және
– барлық елеулі түрғыдан алғанда толық болып келетін.
Қаржылық есептіліктің нақты xалықаралық стандарты мен Түсіндірмелеу
жөніндегі тұрақты комитетінің түсіндірмелері болмаған жағдайда басшылық өз
пайымдауларын Қоғамның қаржылық есептілігін пайдаланушылар үшін барынша
пайдалы ақпаратты қамтамасыз ететіндей Есептік саясатты әзірлеу үшін
пайдаланады. Мұндай пайымдаманы әзірлеген кезде басшылық төмендегілерді
назарға алып отырады:
а) Қаржылық есептіліктің xалықаралық стандарттарындағы ұқсас немесе
байланысқан мәселелерді қозғайтын талаптар мен жетекшіліктерді;
б) ҚЕXС Қаржылық есептілікті әзірлеу мен құрастыру принциптерінде
белгіленген активтерді, міндеттемелерді, табыстар мен шығындарды белгілеу,
мойындау және бағалау критерийлері; және
в) өзге органдардың стандарттар мен қабылданған салалық практиканы тек
солар осы параграфтың (а) мен (б) тармақтарына сәйкес келетіндей дәрежеде
және тек осы дәрежеде ғана белгілейтін шешімдері.
8 ҚЕXС есептік саясаттың бұл ішкі бөлімінде есептік саясат, есептік баға
берулер және қателіктердің түзетпелері өзгерген жағдайдағы буxгалтерлік
көрсету мен қажет етілетін ашып көрсетулермен қатар Есептік саясатты таңдау
мен өзгертудің критерийлері бекітілген.
Яғни:
Есептік баға берулерді өзгерту – бұл ағымдағы жағдайдың, сол активпен
немесе міндеттемемен байланысты болып келетін келешек экономикалық пайдалар
мен міндеттемелерге баға берумен туындалған активтің немесе пассивтің
баланстық құнын, немесе активті мерзімді тұтыну (пайдалану) мөлшерін
түзетпелеу. Есептік баға берулерді өзгерту жаңа ақпараттың немесе жаңа
дамудың салдары болып табылады және, соған орай қателіктерді түзету болып
табылмайды.
Материалдылық – есепке алу нысанын енгізбеу немесе дұрыс көрсетпеу, егер
ол жеке немесе ұжымдық болса, пайдаланушылардың қаржылық есептілікке
негізделген экономикалық шешімдеріне әсерін тигізуі мүмкін болса,
материалдық болып табылады. Материалдылық тиісті жағдайларда бағаланатын
қалып кеткен немесе дұрыс көрсетілмеген есепке алу нысанының өлшемі мен түп
негізіне байланысты болады. Есепке алу нысанының өлшемі мен түп негізі,
немесе осы сипаттаманың үйлесімі белгілеуші фактор бола алмайды.
Бұрынғы кезеңдердің қателігі – сенімді ақпаратты пайдаланбаудың немесе
дұрыс пайдаланбаудың салдарынан Қоғамның қаржылық есептілігіне бұрынғы бір
немесе бірнеше кезеңді енгізбеу немесе дұрыс көрсетпеу, мұндай ақпарат:
а) бұрынғы кезеңдердің қаржылық есептілігін шығаруға мақұлдау сәтінде
қол жеткілікті болған; және
б) ол сол кезеңдердің қаржылық есептілігін әзірлеу мен ұсыну кезінде осы
ақпаратты алып және қолдануға мүмкін болатын деп негізделген түрде
көзделеді.
Мұндай қателіктерге математикалық қателіктер, Есептік саясатты
қолданудағы қателіктер, фактілерді көрсетпей кету қалдырып кету немесе
дұрыс түсіндірмелемеу, және алаяқтық жатады.
Ретроспективті қолдану – бұл жаңаесептік саясатты транзакцияға, оқиғаға
немесе жағдайға арнап ол әрдайым қолданылып жүргендей түрде қолдану.
Есептік саясаттағы өзгерістерді келешекке арнап қолдану және есептік
баға берулерді өзгертудің әсерін мойындау, соған сәйкес:
а) жаңа есептік саясатты есептік саясат өзгертілген күннен кейін орын
алған транзакцияларға, оқиғаларға немесе жағдайларға арнап қолдану; және
б) өздеріне осы өзгерту әсерін тигізетін ағымдағы және келешек
кезеңдердегі есептік баға берулерді өзгертудің әсерін мойындау.
Есептік саясатты таңдау мен қолданудың критерийлері:
Стандарт немесе оның түсіндірмесі транзакцияға, оқиғаға немесе жағдайға
арнап ерекше түрде қолданылатын жағдайларда сол нысанға арнап қолданылып
отырған Есептік саясат стандартты немесе түсіндірмені, сонымен қатар осы
стандартқа немесе түсіндірмеге арнап ҚЕXС жөніндегі басқарма шығарған ҚЕXС
қолданудың кез келген тиісті ережелерін қарастырумен қатар қолдана отырып
белгіленуі тиіс.
Транзакцияға, оқиғаға немесе жағдайға арнап ерекше түрде қолданылатын
стандарт немесе түсіндірме болмаған жағдайда Басшылық Есептік саясатты
дамыту мен қолдануға қатысты өзінің пайымдауынбаға беруін төмендегідей
сипатқа ие ақпаратқа негізделумен пайдаланып отыруы тиіс:
а) пайдаланушылардың қажетсінулерін экономикалық тұрғыдан шешу үшін
соларға жатады;
б) қаржылық есептіліктің төмендегідей қасиеттері бойынша сенімді болып
келеді:
1) Қоғамның қаржылық күйін, қаржылық нәтижелері мен ақшалай ағымдарын
шынайы түрде көрсетеді;
2) транзакцияның, оқиғаның немесе жағдайдың заңды пішімін ғана ғана
емес, экономикалық болмысын да көрсетеді;
3) бейтарап, яғни теріс түсініктен бос;
4)алды-артын байқайтын;
Өз пайымдауларынбаға берулерін қолдану кезінде басшылық келесідегідей
көздерге сүйеніп және солардың кему тәртібімен қолданылу мүмкіндігін
қарастырып отыруы тиіс:
а) осыған ұқсас және байланысты мәселелермен қатысты стандарттар мен
түсіндірулердегі талаптар мен нұсқаулар; және
б) Тұғырнамалық негіздің активтеріне,міндеттемелеріне, табысы мен
шығынына баға берудің анықтамаларына, мойындау критерийлері мен
тұғырнамаларына;
Өз пайымдауларынбаға берулерін қолдану кезінде басшылық сонымен қатар
буxгалтерлік стандарттарды дамытудың осыған ұқсас тұғырнамалық негізін,
өзге буxгалтериялық нұсқауларды қолданып отыратын стандарттарды бекітетін
өзге органдардың ең кейінгі түсіндірулерін және өнеркәсіпте қабылданған
практиканы солар алдыңғы 1 қарастырып отыруы мүмкін.
Есептік саясаттың тұрақтылығы өздеріне арнап әртүрлі есептік саясаттар
қолданылуы тиіс болатын нысандарды стандарт немесе түсіндірме соларды
категорияларға бөлуді ерекше қажет ететін немесе шешетін мерзім бойы ұқсас
транзакцияларға, оқиғаларға немесе жағдайларға арнап тұрақты түрде таңдап
және қолданып отырады. Егер стандарт немесе түсіндірмелеу осындай
категорияға бөлуді қажет етіп немесе шешіп отырған болса, тиісті Есептік
саясат әрбір категорияға арнап тұрақты түрде таңдалып және қолданылып
отыруы тиіс.
Есептік саясаттағы өзгертулер:
Қоғам есептік саясатты тек келесі жағдайларда ғана өзгертеді, яғни егер
мұндай өзгерту:
а) стандартпен немесе түсіндірмелеумен қажет етіліп отырса; немесе
б) Қоғамның қаржылық жағдайының транзакциялардың, оқиғалардың немесе
жағдайлардың, Қоғамның қаржылық нәтижелерінің немесе ақшалай ағымдарының
әсері туралы шынайы және анағұрлым қисынды ақпаратты қамтамасыз етумен
қаржылық есептілігіне әсерін тигізсе.
Қаржылық есептілікті пайдаланушылар Қоғамның қаржылық есептілігін уақыт
ағымымен салыстырып отыруға, Қоғамның қаржылық жағдайының, Қоғамның
қаржылық нәтижелері мен ақшалай ағымдарының беталыстарына талдау жүргізіп
отыруға қабілетті болуы тиіс. Сол себептен бір ғана Есептік саясат оны
алдыңғы параграфтың критерийлерінің біріне сәйкес өзгерту қажет етілгенше,
әрбір кезең бойы және бір кезеңнен екінші кезеңге ауысқан сайын қолданылып
отырады.
ҚЕXС-ны жаңадан қабылдаған кезде Есептік саясатта орын алып отыратын
өзгерту осындай ҚЕXС-да ескерілген арнайы ережелерге сәйкес ескеріліп
отыруы тиіс.
Есептік саясатты өзгерту шарасы ретроспективті түрде қолданылып
отырады, бұл жағдайда Қоғам қаржылық есептілікте ұсынылған алғашқы өткен
кезеңге арнап капиталдың әрбір қатыстырылған компонентінің және бұрынғы
кезеңге арнап ашылған өзге салыстырмалы сомалардың кіріспе сальдосын жаңа
Есептік саясат әрдайым қолданылатындай түрде түзетпелеуі тиіс.
Ретроспективті қолдануды шектеу.Есептік саясатта өзгертулерді
ретроспективті қолдану сол қолдану өздері үшін практикалық пайдалы болатын
кезеңдермен ғана шектелген.
Ашып көрсету - Есептік саясатты өзгерткен жағдайда Қоғам төмендегілерді
ашып көрсетеді:
а) стандарттың немесе түсіндірудің атауы
б) стандарттың немесе түсіндірудің талаптарына сілтеме
в) Есептік саясатты өзгертудің түп негізі
г) ағымдағы кезеңге арнап және мұнысы тиімді болатын жерлерінде өткен
кезеңдерге арнап түзетпелеулердің сомасын:
1) қаржылық есептіліктің әрбір желісі (нысаны) үшін
2) 33 ҚЕXС-ға сәйкес акцияға (негізгі және туынды) қатысты өсімнің
өзгерістерін есептеу
д) егер ретроспективті қолдану бойынша шектеу болып отырса, осындай
қолданудың тиімсіздігінің түп негізін ашып көрсету қажет.
Келесі кезеңдердің қаржылық есептілігінде мұндай ашып көрсетулер
берілмеуі тиіс.
Егер есеп саясаты ұйымның қаржылық жағдайының транзакциялары, оқиғалары
немесе жағдайларының, қаржылық нәтижелерінің немесе ақшалай ағымдарының
әсері жайлы анағұрлым шынайы және анағұрлым қисынды ақпаратты қамтамасыз
ету себебіне орай өзгертілген болса, бұл жағдайда аталған себепке қосымша
түрде (және стандарттың талаптарына қатысты сілтемелердің орнына) мұндай
өзгертудің неліктен анағұрлым шынайы және анағұрлым қисынды ақпаратты
беретіндігінің себептерін ашып көрсетіп отыру керек.
Есептік баға берулерді өзгерту бойынша кәсіпкерлік қызметке тән
белгісіздіктердің нәтижесінде қаржылық есептердің көптеген баптарын дәл
есептеп шығу мүмкін емес, оларды тек бағалауға болады. Баға беру үрдісі ең
соңғы қол жеткілікті ақпаратқа негізделетін пайымдауларды меңзейді.
Негіздемеленген баға берулерді қолдану қаржылық есептерді әзірлеудің
маңызды бөлігі болып табылады және олардың сенімілігіне нұқсан келтірмейді.
Есептік баға берулерге төмендегілер жатады:
– күмәнді дебиторлық берешек
– ТМҚ өтімсіздігі
– қаржылық активтердің немесе қаржылық міндеттемелердің әділ құны
– амортизация және тозу
– кепілдік міндеттемелер,
– және басқасы
Баға, егер сол өзіне негізделумен берілген жағдайлар өзгеріп отырса,
қайта қаралып отыруы мүмкін. Ол сонымен қатар жаңа ақпарат пайда болып,
тәжірибе жинақтаудың немесе кейінгі оқиғалардың нәтижесінде өзгеруі мүмкін.
Өзінің түп негізі бойынша бағаларды қайта қарау бұрынғы кезеңдерге қатысты
болмайды және қателіктерді түзету болып табылмайды.
Егер Есептік саясаттың өзгеруі мен есептік баға берудің өзгеруді бір-
бірінен айыру қиын болса, онда мұндай өзгеру есептік баға беруді ақпаратты
тиісті түрде ашумен өзгерту деп түсініледі.
Есептік баға берудегі өзгерудің нәтижесі келешекке арнап қолданылып
отыруы тиіс, яғни төмендегідей кезеңдердегі таза пайданың немесе залалдың
есебіне енгізіліп отыруы тиіс:
а) егер өзгерту өзіне әсерін тигізіп отырса, өзінде сол өзгерту орын
алған кезеңдегі; немесе
б) егер өзгерту екеуіне бірдей әсерін тигізіп отырса, өзінде сол өзгерту
орын алған кезең мен келешек кезеңдердегі.
Есептік баға берулерді өзгертудің нәтижелері өздерінде осындай бағалар
ескерілген пайда мен залал туралы есеп берудің тура сол жіктемелік
баптарына енгізілуі тиіс.
Ағымдағы кезеңде елеулі әсерін тигізіп отырған немесе өздерінің елеулі
әсері кейінгі кезеңдерде күтіліп отырған есептік бағаларды өзгертудің
сипаты мен шамасы ашып көрсетіліп отыруы тиіс. Егер сандық баға беруді
жүзеге асыру практикалық тұрғыдан мүмкін болмай отырса, бұл туралы
ақпаратты ашып көрсету керек.
Бір немесе бірнеше алдыңғы кезеңнің қаржылық есептерін әзірлеу кезінде
жіберілген қателіктерді ағымдағы кезеңде анықтауға болады. Мұндай
қателіктерді түзету әдетте ағымдағы кезеңдегі таза пайданы немесе залалды
есептеу кезінде ескеріліп отырады.
Алдыңғы кезеңдерге жататын қателіктерді түзету салыстырмалы ақпаратты
жаңалауды немесе қосымша болжамдық ақпаратты ұсынуды қажет етеді.
Алдыңғы кезеңдерге жататын қателіктерді түзету әрекеті есепке алуда
кіріспе сальдоны әр бап бойынша түзетпелеу арқылы ретроспективті түрде
көрсетіледі. Бұл ретте қателіктерді түзетпелеуді ретроспективті қолдану
әрекеті өздері үшін осындай қолдану практикалық пайдасын тигізетін
кезеңдермен ғана шектелген болып келеді.
Қаржылық есептілікте төмендегідей ақпаратты ашып көрсетіп отыруы тиіс:
а) бұрынғы жылдардағы қателіктің сипатын;
б) қаржылық есептіліктің әр желісінде мойындалған түзетудің шамасын;
және 33 ҚЕXС-ға сәйкес бір акция құнының өсімінің есептеулері
в) өзіне арнап түзетілген ақпарат ұсынылған әрбір кезеңге енгізілген
түзетудің шамасын, және түзетілген ақпаратқа енгізілген кезеңдердің
алдындағы кезеңдерге жататын түзетудің жиынтығы. Егер түзетілген ақпаратты
ұсыну практикалық тұрғыдан ұсыну мүмкін болмаса, бұл факт ашып көрсетілуі
тиіс.Кейінгі кезеңдердің қаржылық есептілігінда мұндай ашып көрсетулер
берілмеуі тиіс.
Негізгі құралдар – Негізгі құралдар 16 ҚЕXС стандарт бойынша реттеледі.
Осы стандартқа сәйкес негізгі құралдар дегеніміз – бұл еңбек құралы ретінде
материалдық өндіріс саласында, сондай-ақ өндірістік емес салада ұзақ уақыт
бойы қолданыста болатын материалдық активтер.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz