Орман қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттік басқару
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:
Кіріспе 3
1.2 Орман қорын құқықтық реттеудің қайнар көзі 4
2 ОРМАН ҚОРЫН ПАЙДАЛАНУ МЕН ҚОРҒАУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ 12
2 Орман қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттік басқару 12
2.2 Орман шаруашылығын ұйымдастыру 20
2.3 Орманды пайдалану кезіндегі экологиялық талаптар 30
3 ОРМАН ҚОРЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІНІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 37
3.2 Орман заңдылығын бүзғаны үшін қүқықтық жауапкершіліқ 40
ҚОРЫТЫНДЫ 47
Кіріспе
Құрлықтың жалпы ауданына қатысты ормандар алып жатқан территориялардың пайызбен көрсетілген шамасын ормандылық деп атайды. Дүние жүзі бойынша бұл көрсеткіш 32,2% - ға тең (басқа мәліметтер бойынша 25%). Өзінің тарихында адам шамамен 23 орманды аудандардағы ормандарды жойған. Мүнын нәтижесінде ормандылық бастапқы 75%- дан, қазір 25-30%- ға дейін кеміген. Ормандардың ауданының кему процесі қазір де жалғасуда. Бұл процесс тропиктік ормандар үшін өте қауіпті болып отыр. Соңғы кезде, әсіресе, шаруашылық қызметтің эсері тимеген немесе элсіз болған ормандарды есепке алу мен қорғауға көп көңіл бөлінуде. Аталған территориялардың дүниежүзілік шамасы 20%. Кейбір елдерде бұл шама жоққа дерлік болса, Еуропа үшін жалпы ауданы бар болғаны 4%.
Дүние жүзінің ормандарда өсімдік массасының (биомасса) 1,65-1,96 триллион м [3] (құрғақ масса) шоғырланған. Бұған барлық жер үсті бұталар, діндер, жапырақтар жэне жер асты тамыр массасы кіреді. Ағаш дінінің ағашының жалпы массасы шамамен 50%. Ормандарды сипаттайтын маңызды көрсеткіш ағаштың жылдық өсімі болып табылады [2].
Қазақстан Республикасының аумағындағы барлық орман, сондай-ақ орман өсімдіктері өспеген, бірақ орман шаруашылығының қажеттеріне арналған орман қоры жерлері Қазақстан Республикасының орман қорын құрайды. Орман қоры мемлекеттік жэне жекеше орман қорларынан тұрады. Мемлекеттік орман қорына:
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлеріндегі орманды жэне ағаш өспеген алқаптарды қоса алғанда табиғи жэне қолдан өсірілген ормандар;
табиғи жэне қолдан өсірілген ормандар, сондай-ақ мемлекеттік орман қоры жерлеріндегі орман шаруашылығының қажеттері үшін берілген, орман өсімдіктері өспеген жер учаскелері;
халықаралық жэне республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы темір жолдар мен автомобиль жолдарының, каналдардың, магистральды құбырлардың жэне басқа желілік құрылыстардың белдеулеріндегі ені он метр жэне одан көбірек, алаңы 0,05 гектардан астам қорғаныштық екпелері жатады.
Жекеше орман қорына Қазақстан Республикасының жер туралы заң актісіне сәйкес орман өсіру үшін нысаналы мақсатта жеке жэне мемлекеттік емес заңды тұлғаларға жеке меншікке немесе ұзақ мерзімді жер пайдалануға берілген жерлерде, солардың қаражаты есебінен жасалған, ені он метр жэне одан көбірек, алаңы 0,05 гектардан астам қолдан өсірілген ормандар, агроорман-мелиорациялық екпелер, арнайы мақсаттағы плантациялық екпелер жэне бюджет қаражаты есебінен отырғызылған агроорманмелиорациялық екпелер жатады.
Орман қорына: мемлекеттік орман қорының жерінен тыс орналасқан жекелеген ағаштар жэне көлемі 0,05 гектардан кем шоқ ағаштар, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердегі бұта өсімдіктер; қала ормандары мен орманды саябақтарды қоспағанда, елді мекендер шекарасы шегіндегі жасыл желектер. Үй маңындағы, саяжайлар мен бау-бақша учаскелеріндегі ағаштар мен бұталар кірмейді.
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік орман қоры мемлекеттік меншік объектілеріне жатады жэне республикалық меншікте болады. Жекеше орман қоры учаскелерін иеленуді, пайдалану мен оған билік етуді, орман Кодексінде жэне Қазақстан Республикасының өзге де заң актілеріне сәйкес, жекеше орман иеленушілер жүзеге асырады.
Орман қорының жерлері мемлекеттік жэне жекеше орман қоры жерлеріне бөлінеді. Мемлекеттік орман қорының жерлеріне табиғи түрде ағаш өскен, мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен қолдан ағаш өсірілген жэне ағаш өспеген орманды жэне ағаш өспеген алқаптар, орман шаруашылығын жүргізетін мемлекеттік ұйымдарға тұрақты жер пайдалануға берілген жерлер жатады.
Жекеше орман қорының жеріне Қазақстан Республикасының жер туралы заң актісіне сәйкес орман өсіру үшін нысаналы мақсатта жеке және мемлекеттік емес заңды тұлғаларға жеке меншікке немесе ұзақ мерзімді жер пайдалануға берілген жерлерде, солардың қаражаты есебінен қолдан ағаш өсірілген, агроорман-мелиорациялық екпелер, арнайы мақсаттағы плантациялық екпелер жэне бюджет қаражаты есебінен отырғызылған агроорманмелиорациялық екпелер өсірілген жерлер жатады. Мемлекеттік орман қоры жерлерінің шекарасы жерге орналастыру жұмыстарын жүргізу кезінде орман орналастыру материалдарының негізінде белгіленеді жэне нақтыланады. Мемлекеттік орман қорының жерлерін сатып алу-сату, кепілге беру жэне басқа мәмілелер жасасу арқылы иеліктен шығаруға жол берілмейді.
Орман қорының жерлерін беру, алып қою жэне пайдалану тэртібі Орман Кодексімен, Қазақстан Республикасының жер жэне азаматтық заңдарымен айқындалады [3]. Орман қоры жерлерін, орман ресурстары мен орманның пайдалы қасиеттерін қамтитын Қазақстан Республикасының орман қоры орман құқыгы қатынастарының объектісі болып табылады. Орман құқығы қатынастарының объектілері орман Кодексінде жэне Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында белгіленген тэртіппен ақылы жағдайда ормандардың көп функциялы маңызы ескеріле отырып пайдаланылады. Ормандарды күзетуді, қоргауды, молықтыруды, орман өсіру мен орман пайдалануды жүзеге асыратын жеке жэне заңды тұлгалар, сондай-ақ мемлекеттік органдар орман құқыгы қатынастарының субъектілері болып табылады.
Қазақстан орман қорының ясері - 21,2 млн.га, оның ішінде ағашты алқап - 9,1 млн.га, орманнан жылына 2,0- 2,4 млн. м [3]-ке дейін агаш даярланады, ал есептелген кесуге болатын шамасы 3- 3,5 млн. м [э] -ке жетеді. Ағаш халық шаруашылығының барлық саласында қолданылады деуге болады. Еліміз жылына 11 млн. м ^ жуық (келтірілген шама) ағаш өнімдерін тұтынады. Орманнан агаштан басқа да пайдалы өнімдер алынады. Қазақстанның ормандары негізінен табиғат қорғау қызметін атқарады.
1.2 Орман қорын құқықтық реттеудің қайнар көзі
Орман қорын құқықтық реттеу Қазақстан Республикасының Конституциясынан бастау алады.
1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы экологиялык құқықтың негізгі көзі болып табылады, өйткені ол табиғатты қорғау мен табиғат ресурстарын ұтымды пайдалану жөніндегі қоғамдық қатынастарды мемлекеттік реттеудің жалпы құқықтық негіздерін баянды етеді. Бұдан кейінгі барлық зандар мен заңға тәуелді актілер Конституцияның баптарын орындау үшін, Конституцияда айтылган принциптер негізінде қабылданады. Экологиялық құқыққа қатысты Конституция нормаларының арасында мына нормаларды бөліп көрсетуге болады:
ұйымдық-баскару;
экономикалық;
әлеуметтік нормалар [4].
Ұйымдық -басқару нормаларына қоршаган ортаны қорғау мен табиғатты ұтымды пайдалану саласында оның органдары, лауазымды адамдары арқылы мемлекеттің қызметі мен құзыретін баянды ететін Конституцияның нормаларын жатқызган жөн. Конституция нормаларынң бұл тобына Республика Президентінің, Парламентінің, Үкіметінің, биліктің жергілікті органдарының өкілеттіктерін реттейтін нормаларды жатқызу керек.
Конституцияның жекелеген нормалары қоршаған табиғи ортаны құқықтық реттеу қажеттігін тікелей көрсетеді. Мысалы, 31 бапта былай делінген: Мемлекет адамның өмір сүруі мен денсаулыгына қолайлы айналадағы ортаны қорғауды мақсат етіп қояды.
Экономикалық нормаларға табигат ресурстарына меншік нысанын белгілейтін Конституцияның 6 -бабын жатқызган жөн. Жер жэне оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа да табиги ресурстар мемлекет меншігінде болады. Жер, сондай-ақ заңда белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы мүмкін Конституцияның элеуметтік нормаларына 38-бапты жатқызу керек, онда былай деп белгіленген: Қазақстан Республикасының азаматтары табиғатты сақтауга жэне табигат байлықтарына ұқыпты қарауға міндетті. Азаматтардың қогамдық экологиялық ұйымдарға қатысуына өздерінің құқықтарын, жергілікті өзін-өзі басқару органдарында экологиялық проблемаларды қою және шешу, өздерінің экологиялық құқықтарын сотта қоргау жэне т.б. мүмкіндіктерімен жүзеге асыруга қатысты жекелеген ережелер Конституцияның Адам жэне азамат деген II бөлімінде белгіленген. Конституцияның мақсаттары мен міндеттеріне, негізгі принциптерінесәйкес экологиялық заңдар мен кодекстер, сондай-ақ заңға тәуелді актілер қабылданды және қабылданып жатыр.
Қазақстан Республикасының экологиялық заңнама жүйесі Конституцияда айтылган негізгі идеялардың мазмұнынан дамиды. Оның негізінде республикада аса маңызды табиғат қоргау заңдары мен табигат ресурстарының кодекстері қабылданды. Өкінішке қарай, біртұтас кешен ретінде табиғаттың өзара байланыстылығы мен өзара тәуелділігі идеясы экологиялық заңнаманың бүкіл жүйесін қамти аламйды. Сондықтан кейбір табиғат ресурстары заңдарының құқықтық мәртебесі біртұтас табигат кешенін сақтаудың басымдылығы жэне бағыныштылығының принципі күшінің шегінен шығып кетеді. Негізгі экологиялық заңдардың мазмұнына сэйкес жэне оларды орындау үшін атқарушы биліктің органдары экологиялық қатынастарды реттеуге багытталган заңға тәуелді актілер қабылдады. Бұл актілер де табиғаттың жекелеген объектілері бойынша топтастырылады немесе барлық қоршаған ортага қатысы болады. Заңга тэуелді актілер жүйесінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары ерекше орын алады. Осы орган қабылдайтын нормативтік актілер атқарушы билік органдарының барлық жүйесі үшін, министрліктер, комитеттер, ведомстволар, барлық деңгейдегі әкімдіктер үшін міндетті болып табылады. Бұл актілермен табиғатты қоргау мен табиғи ресурстарды пайдалану мэселелері бойынша субъектілер тэртібінің жалпы шарттары, ережелері белгіленеді. Министрліктер мен ведомстволар да заңга тэуелді актілерді бұйрықтар, нұсқамалықтар шығарады, олар белгілі бір министрлікпен қатынаста болады. Мысал ретінде Қазақстан Республикасының Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің қоршаған ортаны ластаумен келтірілген залалды есептеу тэртібі жөніндегі Әдістемелік ұсынымдарды атауға болады. Биліктің жергілікті атқарушы органдары, облыстар, қалалар, селолық елді мекендер экімдері атынан шешімдер қабылдайды, олар да заңга тэуелді экологиялық актілер болып табылады. Сөйтіп, экологиялық заңның құрамына экологиялық заңдар мен кодекстер, экологиялық заңга тэуелді актілері, сондай- ақ экологиялық қатынастарды реттейтін жекелеген құқықтық нормалар мазмұндалатын заңнаманың өзге де салаларының заңдары мен заңға тәуелді актілері жатады.
Экологиялық құқықтың келесі белгісі экологиялық қатынастарды құқықтық реттеуі эдісінің болуы. Құқық теориясынан мына жайт та белгілі: құқық саласының эдісі ретінде қогамдық қатынастарга қатысушыларга ықпал ету тэсілдері, осы қатынастарды реттеу тәсілдері танылады. Экологиялық құқық біршама жуықта гана дербес сала ретінде танылуымен байланысты экологиялық құқық эдісін анықтау тұрғысынан элі де болса бірегей пікір болмай отыр. Қазіргі көзқарастар арасында эдіс ретінде ұсынымдар мен міндетті нұсқамалар әдісі деп аталатыны да белгілі, басқа бір көзқараста - экологиялық құқықта дербес эдістің болуын жалпы теріске шыгарады, үшінші көзкараста - экологиялық қатынастарды реттеу үшін осы замангы құқықтың белгілі әдістерінің бэрі тартылады делінген. Экологиялық құқық әдісі туралы мэселе елеулі гылыми проблема болып табылады жэне ол жеке зерттелуге тиіс. Әдістің ерекшелігі құқық саласы мен реттеу мэні сипаттамасынан бастау алуымен анықталады. Экологиялық құқықтың анықтауыш белгісі саланың кешенділігі ұғымынан, табигат ресурстарын пайдаланудың ішкі салалық процестерін ортақ мақсатқа -- адамның тіршілігі үшін жарамды табигат сапасын сақтаудан бастау алады. Ғалымдар жекелеген салалардың (жер, су, тау жэне т.б.) өз жүйесі, өз мэні мен өз әдісі болады. Алайда экологиялык кұқық эдісі - бұл неғұрлым күрделі құбылыс. Біздің көзқарасымызда, экологиялық қатынастарды реттеуде осы заманғы заң ғылымында белгілі көптеген эдістер, құқықтық тәсілдер қатысады. Солардан экологияландыру әдісі орталық орын алады. Оның мазмұнынан экологиялық құқық қатынастарын құқықтық реттеу тэсілін ұғынған жөн, бұл ретте қоршаган ортага немесе оның жекелеген ресурсын пайдалану немесе кез-келген шаруашылық жэне өзге де ықпал ету бүкіл табигат сапасын сақтау мақсатына бағындырылуга тиіс. Пайдалы қазындыларды өндіру, өнеркәсіп объектілерін салу кезінде, республика аумагына шетелдік өнеркэсіп технологияларын әкелу кезінде, гарыш объектілерін пайдаланган кезде жэне т.б. кезінде барлық жерде экологияландыру әдісі қолданылады. Басты мәртебесі бар осы эдістен басқа экологиялық қатынастарды реттеуде азаматтық құқық әдісі - тараптардың теңдігі эдісі қатысады. Бұл әдіс, егер экологиялық құқық қатынасының мазмұны азаматтық құқықтық мәмілелер, залалдың орнын толтыру болып табылатын жагдайларда қолданылады. Бұл қатынастардың субъектілері, эдетте, бірдей жагдайда болады, бірі-біріне тәуелсіз құқықтар мен міндеттердің бірдей көлеміне ие болады. Оларды тек шарт қана байланыстырады. Жер учаскесін жалга алу, шарттың талаптарын сақтамаган жағдайда дау тек сот тэртібінде ғана шешілуі мүмкін. Экологиялық құқық қатынастарының елеулі саны биліктің ықпал етуімен реттеледі. Бұл әдіс субъектілер багынышты, тэуелді болған, олардың құқықтары мен міндеттерінің көлемін жоғары тұрган субъекті анықтаган жагдайдагы экологиялық құқық қатынастарында қолданылады. Айталық, Қазақстан Республикасының аумагында табигат ресурстарын пайдалану жөніндегі барлық кұқық қатынастары іс жүзінде мемлекеттік орган беретін рұқсаттың (лицензияның) негізінде жүзеге асырылады, бұл орган осы қатынастың туындауына, өзгеруіне жэне тоқтатылуына ықпал етеді. Биліктің ықпал етуінің әдісі табиғат ресурстарын пайдалану жагдайында, кінэлі адамдарды жауапкершілікке тарту жөнінде министрліктер мен ведомстволар басқаруды жүзеге асыру кезінде, бекітілетін табигат қоргау шараларын жүзеге асыру кезінде қолданылады [5]
Экологиялық құқықта келесі эдістің пайда болуы республикада нарықтық қатынастардың қалыптасуымен, басқарудың экімшілік әдістерінен экономикалық әдіске көшуімен байланысты болады. Экологиялық құқықтың бұл эдісі экономикалық эдіс деп аталады. Осы әдістің көмегімен табигат ресурстарын пайдаланганы үшін, қоршаган табигатты ластаганы үшін төлемдерді алу жөніндегі құқық қатынастары реттеледі. Осы эдістің негізінде табиғат қорғау шараларын материалдық ынталандыру жөніндегі құқық қатынастары қалыптастырылады, ал бұл кең ауқымды кешенді іс экологиялық жағынан таза өндірістерді ұйымдастыруға кредит беру, жеңілдікті жәрдем ақшалар, экологиялық банктерді құру. Экологиялық эдіс қаржы құқығына жатады жэне экологиялық кұқық үшін алып пайдалану әдісі болып табылады. Кұқық саласының мазмұны адамдардың белгілі бір мінез-құлық ережелерін белгілейтін құқықтық нормалардың жиынтығы болып табылады.
Құқықтық нормалар белгілі бір құқықтық мәртебесі, заңдық күші мен басылым нысаны бар құжаттарда баянды етіліп ресімделеді. Белгілі бір белгілер бойынша біріккен құқықтық актілердің жиынтыгы заңнаманың нақты саласының мазмұны болып табылады. Құқық саласы мен заңнама саласы дербес құқықтык құбылыстар, бірақ тығыз байланысты және өзара тәуелді құбылыстар болып табылады. Заңнаманың дамыған саласының болуы құқықтық дербес саласын қалыптастыру үшін қажетті алгышарт болып табылады. Сондықтан экологиялық құқықтың мэні мен сипатын талдау үшін экологиялық заңнаманың мазмұнын зерделеу керек.
Экологиялық құқықтың көздері деп танылады, бірақ экологиялық құқықтың құрамына олар кірмейді. Сондықтан былай деп айтуга болады: экологиялық құқықтың көздерінің ұгымы экологиялық заңнама ұғымынан гөрі кеңірек. Қазақстанның осы заманғы құқық жүйесі тығыз өзара байланысқан, құқық салалары астасып жатады және өз кезегінде Экология кодексі қылмыстық, азаматтық, экімшілік, салық жэне т.б. құқық салаларының көзі болып табылады [6]. Экологиялық құқықтың көздері мазмұндық, жуықтастық жэне өзге де белгілері бойынша бөлінеді, мұның өзі оларды топтастыру үшін негіз болып табылады. Құқық теориясында көптеген негіздер белгілі - басылым түрі бойынша, іс-қимыл аумағы бойынша, іс-қимыл уақыты бойынша, адамдардың тобы бойынша жэне т.б. Мейлінше кеңінен тараган топтастыру - заңдық күші бойынша. Заңдық күші жағынан экологиялық құқықтың барлық көзі заңдарға жэне заңга тэуелді актілерге бөлінеді, бұларға Президенттің жарлықтары, Үкіметтің қаулылары, министрліктер мен ведомостволардың нұсқамалықтары мен бұйрықтары, биліктің жергілікті органдарының шешімдері жатады. Олар заңдарды орындау үшін қабылданады.
Экологиялық құқықтың көздері объективтік белгісі жагынан мыналарға: кешенді, ресурстық және элеуметтік-экологиялық көздер болып бөлінеді. Экологиялық құқықтың кешенді көздері ретінде құқықтық реттеу объектісі бүкіл табиғат кешені болып табылатын нормативтік актілер, біртұтас құрылым ретінде табиги орта танылады. Экологиялық құқықтың кешенді көздеріне Қазақстан Республикасының экология кодексін жагқызуіа болады. Экологиялық құқықтың ресурстық көздері деп құқықтық реттеу объектісі табигаттың жеке объектісі, жеке табиғат ресурсы болып табылатын нормативтік актілер танылады. Бұл арада мыналарды атауга болады: Жер кодексі, Су кодексі, Орман кодексі жэне т.б.
Орман қатынастарын реттейтін басты заң - Орман Кодексі. Ол 8 шілде 2003 жылы қабылданды. 9 бөлім, 20 тарау, 118 баптан тұрады. Қазақстан Республикасының орман заңдары Қазақстан Республикасының
Конституциясына негізделеді жэне Орман Кодексі пен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады. Өсімдіктер (ормандардан басқа) мен жануарлар дүниесін, су объектілерін, жер қойнауын, жерді, атмосфералық ауаны, ерекше қоргалатын табиги аумақтарды пайдалану мен қорғау саласындағы құқықтық қатынастар Қазақстан Республикасының арнайы заңдарымен реттеледі. Орман Кодексі орман қорын иелену, пайдалану, оған билік ету жөніндегі қоғамдық қатынастарды реттейді, сондай-ақ орман қорын күзетудің, қорғаудың, молықтырудың, оның экологиялық жэне ресурстық элеуетін көтерудің, оны ұтымды пайдаланудың құқықтық негіздерін белгілейді. Орман қүқығы қатынастарын реттеу орман биосфераның ғаламдық экологиялық, әлеуметтік жэне экономикалық мэні бар аса маңызды компоненттерінің бірі болып табылатыны негізге алына отырып жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының орман заңдары: 1) ормандардың климатты реттейтін, орта түзетін, егіс-топырақ қорғау, су сақтау жэне санитарлық- гигиеналық функцияларды орындайтын жалпымемлекеттік мэнін мойындау; 2) ормандарды тұрақты дамыту (Қазақстан Республикасының орманды аумақтарын тұрақты ұлғайту); 3) ормандардың, мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерінің, мэдени және табиги мұраның биологиялық эралуандыгын сақтау; 4) ормандарды көп мақсатқа пайдалану; 5) орман ресурстарын ұтымды, үздіксіз, сарқылмайтындай етіп пайдалану; 6) орман қорын күзету, қоргау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру саласындағы мемлекеттік реттеу мен бақылау; 7) басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу мен алынган сүректі қайта өңдеуді жүзеге асыру функцияларынан орман пайдалануды реттеу функцияларының ара жігін ажырату; 8) Қазақстан Республикасының орман заңдарын бұзудан келтірілген залалдың орнын толтыру; 9) орман ресурстарын ақылы пайдалану; 10) орман қорының жай-күйі туралы ақпараттың қол жетімділігі; 11) халықтың жэне қоғамдық бірлестіктердің орман қорын күзетуге жэне қорғауға қатысу принциптеріне негізделеді [7]. Соңгы уақытта, заңнама жүйесінде адамның денсаулыгына немесе адам тіршілік етуінің жагдайларына орай табиги ортаның жай-күйіне ықпал ететін, реттеу объектісі табигат жагдайлары болып табылатын нормативтік актілердің жеке тобын бөліп көрсетуге болады. Мысал ретінде Халықтық санитарлық- эпидемиологиялықсалауаттылыгы туралы, Арал өңірінде экологиялық апат салдарынан зардап шеккен азаматтарды элеуметтік қоргау туралы, Семей облысындагы ядролық полигон туралы заңдарды көрсетуге бола ды.Осы топтагы актілердің (элеуметтік-экологиялық) кешенді актілерден өзгешелігі адам факторының қатысуында, адамның тіршілік етуі үшін ортаны құру багытында, яғни, әлеуметтік фактордың қатысуында болып табылады.
Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасының даму тарихы бірнеше кезеңнен өтеді. Біздің білетініміздей, жер қатынастары Қазақстанда бұдан көп бұрын, оның Ресей империясының құрамына енуі кезеңінде-ақ дамыған болатын. Қазақстанның экологиялық заңнамасы дамуының бірінші кезеңі 1922-1957 жылдарының аралыгында (1922-1957жж.) басталды. Осы кезеңде Қазақ КСР аумагында табиғат ресурстары қатынастарын реттейтін жекелеген нормативтік актілер қабылданды. Бұл актілердің күші жер құқыгы шегінде жүзеге асырылды, бірақ бұл кезеңнің айрықша ерекшелігі жер заңнамасының жүйелілігінің жэне оны қисындауының болмауы дер едік. Осы уақытта іс жүзінде тіпті қоршаган ортаны қорғау мәселелері реттелмеді, күн тэртібіне қойылмады. Су, орман, тау-кен заңнамалары заңның дербес салалары ретінде көрсетілмеді. Екінші кезең 1958-1981 жылдары аралығында басталды. Бұл кезең экологиялық заңнаманың мейлінше серпінді дамуымен, заңның ресурстық салаларын жүйелеу жэне оларды қисындау процестерімен сипатталады. Қазақ КСР-да осы кезеңде: 1971 жылы - Жер кодексі, 1972 жылы - Су кодексі, 1976 лсылы - Жер қойнауы туралы Кодекс, 1978 жылы - Орман Кодексі, 1981 жылы Жануарлар дүниесін қорғау мен пайдалану туралы, Атмосфералық ауаны қорғау туралы заңдары қабылданды.
Экологиялық саласында заңнаманың алты дербес саласының болғаны танылды: олар - жер, су, тау-кен, орман, фауналық, атмосфералық-ауа заң салалары. Алайда осы қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалар бір-бірінен бөлек қарастырылды, қүқықтық реттеудің кешенді эдісі болмады. Бұл 1962 жылы қабылданған Табиғатты қорғау туралы Заңнан ерекше айқын көрінді. Ол 20 баптан тұрды, олардың мазмұны мейлінше ресми сипатқа ие болды, мемлекеттік басқару тетігі, жауапкершілік тетігі, табиғи ресурстарды пайдалануға ақы төленетіндігі көзделмеген. Табиғат ресурстары кодекстерінің құқықтық мазмұны шаруашылық жүргізудің социалистік эдістеріне негізделді, мұның өзі басқарудың экімшілік әдістерінің экономикалық әдістерден артықшылығын білдіретін еді.
Үшінші кезең кезінде (1982-1995жж.) бұрынғы Кеңес Одагының күйреуі мен Қазақстан Республикасының егемендік жэне тэуелсіздік алу процесі болды. Жаңа мемлекет нарықтық қатынастарга көше бастады, жаңа экономикалық институттар қалыптасты, ақылы қызмет, табиғат ресурстарын пайдаланудың шарттық талаптары ұыгым енгізілді. Қазақстанда банк қызметін, жекешелендіру процесін, багалы қагаздар нарыгын, кредит-қаржы қызметін реттейтін заңнаманың бүтіндей жаңа салалары жедел эзірленіп, қабылданды. Табигат ресурстарына мүліктік құқықтарды реттеу саласында өзгерістер болды, бұл жер құқығы қатынастары саласынан ерекше айқын аңғарылуда. Сонымен бірге, нормативтік экологиялық актілерде жаңа нарықтық элементтермен қатар кеңестік кезеңінен Қазақстанның заң тәжірибесіне енген дэстүрлі экімшілік әдістері де қолданылды. Мынаны ерекше атап көрсету керек: осы кезеңде мемлекеттің экологиялық қызметі қалыптасты. Табиғатты қорғау жөніндегі мемлекеттік комитет құрылды - ол экология саласындагы арнайы өкілетті орган болды, барлық орныққан табигат қоргау қызметін қорытындылады жэне жаңа экологиялық эдістер мен принциптерді баянды етті.
Экологиялық заңнаманы дамытудың төртінші кезеңі 1995 жылгы 30 тамыздан басталады жэне қазіргі уақытқа дейін жалғасып келеді. Бұл Қазақстанда нарықтық экономиканы реттейтін заң толык қалыптасқан кезең болды, тэжірибеге жерге жеке меншік институты енгізілді, өнеркәсіптің негізгі салаларында жекешелендіру процесі аяқталды. Мемлекеттің экологиялық тэжірибесіне жаңа экономикалық эдістер барган сайын жедел енгізілді, бұл заңда баянды етілді [8].
Осы уақытқа дейін мынадай маңызды нормативтік актілер - Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Жер туралы, Жер қойнауы мен жер қойнауын пайдалану туралы Жарлықтары, Қазақстан Республикасының Экология кодексі, Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы, Заңдар қабылданды. Жер, Орман, Су кодекстері жаңа редакциясында қабылданды. Бұл кезең одан эрі жалғасуда, өйткені қолданыстағы экономикалық институттарды есепке ала отырып, барлық табиғат ресурстары кодекстері мен заңдарын жаңа редакциясында қабылдау, сондай-ақ республикада экологиялық басқарудың жекелеген институттарын дамыту жоспарланып отыр.
жер қойнауын пайдалану туралы Жарлықтары, Қазақстан Республикасының Экология кодексі, Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы, Заңдар қабылданды. Жер, Орман, Су кодекстері жаңа редакциясында қабылданды. Бұл кезең одан эрі жалғасуда, өйткені колданыстағы экономикалык институттарды есепке ала отырып, барлық табиғат ресурстары кодекстері мен заңдарын жаңа редакциясында қабылдау, сондай-ақ республикада экологиялық басқарудың жекелеген институттарын дамыту жоспарланып отыр.
2 ОРМАН ҚОРЫН ПАЙДАЛАНУ МЕН ҚОРҒАУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
2 Орман қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттік басқару
Негізінен Қазақстан орман қорына бай емес. Агаш жэне ағаш өнімдерінің басым бөлігі шетелдерден (көпшілігіне Ресейден) экелінеді. Сондықтан елімізде орман қорын қоргау, молайту жэне тиімді пайдалану өте өзекті, экологиялық, әлеуметтік- экономикалық мэселе.
Орман қорын пайдалану дегеніміз - жеке жэне заңды тұлгалардың Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген орман пайдалану, сондай- ақ орман коры аумагындағы жерді, суды жэне кең таралған пайдалы қазбаларды шаруашылық жэне өзге де мақсаттарда пайдалану құқығы. Орманды қоргау - орманды зиянкестерден, аурулардан, антропогендік жэне табиги сипаттагы қолайсыз факторлар эсерінен қорғау жөніндегі, жер үстінде жэне авиациялық эдістермен жүзеге асырылатын іс-шаралар жиынтығы. Орман қорын қорғаудың жэне тиімді пайдаланудың басты мәселесі оны ұдайы, үдемелі жаңғыртып отыру, эсіресе құнды ағаштардың қорын молайту. Орман қоры ұзақ мерзімде қалпына келетін табиғат ресурсы. Сондықтан орман қорын өсіру, қоргау ұзақ мерзімдік бағдарламалармен, жоспармен жүзеге асырылуы тиіс. Орманда эр жылдық агаштар өседі. Бұл ағаш өсіру мен оны пайдалануды үйлестіруге мүмкіндік береді. Ягни агашты өсіруге, оны қорғауга жұмсалатын шыгын мен оның өнімдерін пайдалану процестері үздіксіз қайталанып отырады. Екінші мәселе - ағаш даярлау, кесу, тасымалдау жұмыстарын ұқыпты жүргізу керек. Бұл жұмыстар кезінде жас ағаштардың өсуіне нұқсан келтірілмеуі қажет. Ағаш кесу орман ағаштарының құрамына, жасына байланысты белгіленеді. Ағаш даярлау кезінде әсіресе орманда құнды ағаштардың сақталуы, құнды ағаштар кесіліп жэне оның орнын басқа құндылығы төмен ағаштар баспауы қадағалануы тиіс. Ағаш даярлауда оның табиғи өсуіне зиян келтірмейтін техника, технологиялар қолданылуы керек. Үшінші мэселе -орман қорын кешенді пайдалану. Орманды тек ағаш даярлау үшін емес, оның басқа қызметтерімен үйлесімді пайдалану. Қазақстан ормандарының басым бөлігі - бірінші топқа жатқызылған. Онда тек қана күтіп- баптау, сауықтыру, тазарту кесімдері жүргізіледі. Бұл топтағы ормандар негізінен экологиялық қызметтер атқарады. Төртінші мәселе даярланған ағаш қорын кешенді пайдалану, ағаштың сүрегін ғана емес, басқа бөліктерін де, мысалы бұтақтарын, түбірін, қабығын, қылқанын пайдалану. Тақтай тілуге жарамсыз құндылығы төмен ағаштарды пайдалану. Қазіргі кезде ағаш даярлау, өңдеу қалдықтарын, төменгі сортты ағаштардан халық шаруашылығына қажетті көптеген бұйымдар, өнімдер (целлюлоза, картон, қағаз, ДСП, ДВП, жасанды талшық пластмасса, жем, спирт, дрожжи, глюкоза, т.б.) шығарады [9].
Кешенді пайдаланған эрбір ағаш ағаш кесуді қысқартуға, сөйтіп орманды қорғауға септігін тигізеді. Ағаш өнімдеріне көпшілік қажеттілікті ағашты кешенді пайдалану, ағаш қалдықтарын пайдалануды қамтамасыз етуге болады.
Сөйтіп орман ағаштары басқа экологиялык, қызметтер үшін сақталады. Екінші жағынан ағаш өсіру, корғау, даярлау шығындары үнемделеді.
Орман коры өздігінен қалпына келетін табиғат ресурсы болса да, оны пайдалану қарқыны артып отыруына байланысты орман қорын өсіруге, қорғауға еңбек жұмсауға тура келеді. Сондықтан орман халық шаруашылық зерзатына айналды. Осыған сәйкес орман шаруашылығына жұмсалатын барлық шығындар, еңбектің нэтижесі, тиімділігі есептелуге тиіс. Орман қорын тиімді пайдалану, қорғау экономикасы орманды өсіру, құнын, қорғау шығындарының тиімділігін анықтауды талап етеді. Орман шаруашылығы өндірістің жеке саласы ретінде өзін-өзі қаржыландырады, шаруашылық есеп жүргізеді. Бұл үшін ең бірінші кезекте орман қорын экономикалық жағынан бағалай білуіміз керек. Таяу уақыттарға дейін орман қорын экономикалық бағалау тежеліп келді. Бұған себеп, бір жағынан орман рентасын мойындамау, екінші жағынан табиғатта өздігінен өскен ағашқа еңбек жұмсалмағанда оның құны жоқ деп есептеліп келді. Соның нәтижесінде өсіп тұрған ағаштың, орманның бағасы жоқ, бірақ жеке ағаш кесуге берілгенде бағасы бар. Орман ағаштармен қатар, құндылык тудыратын орман қорының жері де бағалануы тиіс. Қысқаша айтқанда орман қорын бағалау қажеттігі мынандай жағдайлардан туындайды: -орман қоры ұлттық байлық;
-орман шаруашылығы материалдық өндірістің жеке саласы. Онда орман өсіру, қорғау жұмыстарын жүргізеді. Орман өнімдері басқа халық шаруашылық салаларына пайдалануға тауар қатынасы бойынша беріледі;
-орман жердің сапасына, орналасу аймағына байланысты оның өнімділігі де әр түрлі;
-орман шаруашылық шығындары соның нәтижесінде алынған өнімдер арқылы толығымен қайтарылуы тиіс жэне дифференциалдық рента табиғат бүлдірушілердің иесіне тиесілі болуы керек;
-орман қорын өсіруді, қорғауды жэне тиімді пайдалануды экономикалық ынталандыру қажет жэне орман қорын бүлдірушілер, ысырап етушілер, оған зиян келтірушілер материалдық жауапкершілікке тартылады.
Орман ағаштарын экономикалық бағалау, оған такса белгілеу басқа табиғат байлықтарын бағалаудан бұрын басталды. Орманды экономикалық бағалағанда эрқашан орман жері ондағы ағаш қоры бөлек бағаланды. Кез- келген бағалау, оның ішінде экономикалық бағалау шығындар мен нэтижелерді салыстыру арқылы жүргізіледі. Осы нысандардың негізінде экономикалық бағалаудың бірнеше әдістері белгілі болды: Орташа алынатын табыс бойынша, оның ішінде: а) таза табыспен немесе; э) жалпы табыс мөлшерімен. Нақты табыс мөлшерімен, оның ішінде: а) аймақтық сұрынысты есепке алып; э) дайындалған ағаш санына қарай. Орман шаруашылық табысын ауыл шаруашылық табыспен салыстырып бағалау. Орман қорын экономикалық бағалау оның бірнеше ерекшеліктерін ескеруі тиіс. Орманның негізгі ресурсы ағаштарды өсіруге, қорғауға шығындар жұмсалатын мезгіл мен оның нәтижесін алатын уақыт бір-бірінен алшақ, яғни шығын бірден қайтарылмайды, бірнеше жылдан кейін ағаш пісіп жетілгенде қайтады. Ауыл шаруашылығында өнімді жылда алуға, ал орман шаруашылығында жеке ағаштың өсіп жетілуін көп жыл тосуга келеді. Орман жер бетінде бір қалыпты тегіс орналаспаған. Орманды жердің өзінде ағаш өнімділігі эртүрлі, оған қоса ағаштың тұтынуға қажетті сапасы да эртүрлі болады. Орман алқаптары тұтынушылардан, негізгі жол магистралдарынан эр түрлі қашықтықта орналасқан. Сондықтан ағаш дайындау шығындары да біркелкі емес жэне ол орман орналасқан жер жағдайына байланысты едәуір өзгеріп отырады. Орман қорын экономикалық бағалау оның потенциалды өнімділігіне сүйенуі тиіс. Сонымен қатар, орман өсіру кезінде аралық кесімдерден алынатын тиімдер ескерілуі тиіс. Кейде мұндай кесімдер ағаш қорының 30%- на дейін жетеді [10]. Орманның потенциалды өнімдерін нақты орман шаруашылық аудандары бойынша ондаға басым ағаш түрінің өсіп жетілу жасына сәйкес анықталады. Есептелген уақыт ұзақтығы орманның үдайы өсуіне қажетті жыл болып табылады және ағаштың кадастрлық жасына сәйкес келмеуі мүмкін. Кадастрлық жас ағаш түріне, ағаш өсетін аймақтың жағдайына байланысты болады. Бұл түр ағаштың өзі әр түрлі аймақта әр түрлі мерзімде өсіп жетіледі. Сондықтан орман қорын орман шаруашылық аймақтары бойынша бағалаған дэнірек болады.
Орман қорын тек қана шикізаттық табиғат ресурсы -ағаш қоры ретінде бағалау жеткіліксіз, оның табиғат қорғау қызметі де бағалануы тиіс. Орманның осы негізгі екі қызметі бір-бірімен тығыз байланысты. Орманда ағаш қоры көп болса, оның экологиялық мүмкіндігі де мол. Сондықтан орманның осы екі қасиеті біртұтас әдістемелік негізде бағалануы тиіс. Бірақ мұның бір қиыншылығы ағаш қорына байланысты ормандардың экономикалық тиімін нақты есептеуге болатын болса, оның экологиялық құндылығын дэл өлшеуге келмейді.
Орман қорының экономикалық бағасы деп оны тиімді, кешенді пайдаланғандағы алынатын барлық потенциалды экономикалық, экологиялық, элеуметтік тиімдерді яғни ормандардың халық шаруашылық құндылығының ақшалай өлшемі деп ұғынамыз. Орман қоры ретінде ондағы ағаш қоры, орман жері, қосымша жэне жанама өнімдер, орманның экологиялық қызметтері бағаланады. Ормандағы ағаштардың жастары эр түрлі болғанымен, бағалануы бірдей, ал олардың жасына байланысты құндылығы басқаша, пісіп жетілгені ғана құны, сондықтан бағалау уақыт факторын ескеріп жүргізеді.
Орман ағаш қорының экономикалық бағалануы: Орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру саласындағы мемлекеттік басқаруды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар жүйесіне Қазақстан Республикасының Үкіметі, уәкілетті орган жэне оның аумақтық органдары, сондай-ақ осы Кодекспен және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерімен айқындалған құзыреті шегінде облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдары кіреді [11].
Қазақстан Республикасы Үкіметінің орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру саласындағы құзыреті: -мемлекеттік орман саясатының негізігі бағыттарын әзірлейді жэне оның іске асырылуын қамтамасыз етеді;
-мемлекеттік орман қорын иелену, пайдалану жэне оған билік ету құқығын жүзеге асырады;
-мемлекеттік заңды тұлғаларға орман пайдалану құқығымен мемлекеттік жер қоры учаскелерін береді;
-орман қорын күзету, қорғау жэне пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру мәселелері жөніндегі бағдарламаларды бекітеді;
-мемлекеттік орман қорын санаттар бойынша бөлуді бекітеді;
-мемлекеттік орман қоры учаскелерінде сүрікті түбірімен босату жэне ағаш кесу ережелерін бекітеді;
-өзендер, көлдер, су қоймалары жэне басқа су объектілері жағалауларындағы ормандардың тыйым салынған белдеулерінің енін белгілеу тэртібін айқындайды;
-орман қорының мемлекеттік есебін, мемлекеттік орман кадастрын, мемлекеттік орман мониторингін жүргізу, орман орналастыру тэртібін айқындайды;
-түбірімен босатылатын сүрек төлемақысының базалық ставкаларын бекітеді, мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман пайдалану төлемақысын есептеу тэртібі мен оны бюджетке енгізу мерзімін айқындайды;
-Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген өсімдіктерді жинау көлемін бекітеді;
-Қазақстан Республикасының орман заңдарын бүзу арқылы келтірілген зиянның мөлшерін есептеудің базалық ставкаларын бекітеді;
-мемлекеттік орман қоры учаскелерінде ормандарды күзету, қорғау, молықтыру мен орман өсіру жөніндегі нормалар мен нормативтерді бекітеді;
-ағаштардың қурауы мен құрып кетуі қатері төнген кезде мемлекеттік орман қоры учаскелерінде агаш кесуге тыйым салу туралы шешім қабылдайды.
Қазақстан Республикасының Орман кодексінің 13- бабында уэкілетті органның жэне оның аумақтық органдарының орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру саласындагы қүзыреті туралы айтылган:
-Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген құзыреті шегінде мемлекеттік орман қорын иелену мен пайдалануды жүзеге асырады;
-орман қорын күзету, қоргау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру мәселелері жөнінде багдарламалар эзірлеп, олардың орындалуын қамтамасыз етеді;
-ормандарды күзетуді, қоргауды, ормандарды молықтыру мен орман өсіруді үйымдастырады, қамтамасыз етеді, гылыми, тэжірибелік-өндірістік жэне оқу мақсатында пайдаланылатын, өзінің функционалдық қарауындағы ерекше қорғалатын табиги аумақтар мен мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман пайдалануды реттейді;
-Қазақстан Республикасының орман қорын күзету, қорғау жэне пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру саласындагы нормативтік кұқықтық актілерін әзірлейді жэне бекітеді;
-орман қорының жай-күйіне, күзетілуіне, қорғалуына, пайдаланылуына, ормандардың молықтырылуы мен орман өсіруге тексерулер арқылы мемлекеттік бақылау жасауды жүзеге асырады;
-орман қоры аумағында есепті кеспеағаш аймақтары мен кесу жасын, шайыр, ағаш шырынын, қосалқы сүрек ресурстарын дайындау, орманды жанама пайдалану ережелерін бекітеді;
-облыстық атқарушы органдардың функционалдық қарауындағы мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман ресурстарын ұзақ мерзімді пайдалануға беру жөніндегі тендерлердің материалдарын жэне шарттардың талаптарын келістіреді;
-орман қорының бірыңғай мемлекеттік есебін, бірыңғай мемлекеттік орман кадастрын, ормандардың бірыңғай мемлекеттік мониторингі мен орман орналастыруды жүргізеді;
-ҚР-ның өрт қауіпсіздігі жөніндегі орталық атқарушы органымен бірлесіп ұзақ мерзімді орман пайдалану кезінде орман пайдаланушылар әзірлейтін өртке қарсы іс-шаралар жоспарларына қойылатын талаптарды айқындайды;
-ҚР-ның заңдарында белгіленген тәртіппен орман қатынастары саласында халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады;
-ұйымдар жэне жергілікті бюджет қаражаты есебінен қаржыландырылатын атқарушы органдар басшыларының орман қорының жай-күйі, күзетілуі, қорғалуы, ормандарды молықтыру, орман өсіру мен орман пайдалану мәселелері жөніндегі есептерін қарайды;
-ҚР-ның заңдарына сәйкес мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман пайдалану құқығын, сондай-ақ ормандардың жай-күйіне жэне молықтырылуына қауіп төндіретін жұмыстарды тоқтата тұрады, шектейді, тоқтатады;
-орман қорын күзету, қорғау жэне пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру, орман селекциясы жэне орман тұқым шаруашылығы саласындағы ғылыми-техникалық даму бағыттарын айқындайды, гылыми зерттеуді жэне жобалау-іздестіру жұмыстарын ұйымдастырады;
-облыстық атқарушы орган өкілінің қатысуымен өз қарауындагы мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман ресурстарын ұзақ мерзімді орман пайдалануга беру жөнінде тендерлер ұйымдастырады жэне өткізеді;
-ҚР-ның орман заңдары, ҚР-ның жануарлар дүниесін қорғау, молайту мен пайдалану жэне ерекше қорғалатын табиги аумақтар туралы заңдар саласындагы экімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарайды [12].
Уәкілетті органның аумақтық органдары: орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру мәселелері бойынша бағдарламалар эзірлеуге жэне оны орындауға қатысады; ормандарды күзетуді, қорғауды, ормандарды молықтыру мен орман өсіруді ұйымдастырады жэне қамтамасыз етеді, уәкілетті органның қарауындагы ғылыми, тэжірибелік- өндірістік жэне оқу мақсатында пайдаланылатын ерекше қорғалатын табиги аумақтар мен мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман пайдалануды реттейді; орман қорының жай-күйіне, күзетілуіне, қоргалуына, пайдаланылуына, ормандардың молықтырылуы мен орман өсіруге тексерулер арқылы мемлекеттік бақылау жасауды жүзеге асырады; орман қорының мемлекеттік есебін, мемлекеттік орман кадастрын, мемлекеттік орман мониторингін жүргізеді, орман орналастыру мен орман шаруашылығының жоспарлануын қамтамасыз етеді; ұйымдар басшыларының орман қорының жай-күйі, күзетілуі, қорғалуы, ормандарды молықтыру, орман өсіру мен орман пайдалану мәселелері жөніндегі есептерін қарайды; Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тэртіппен мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман қорын пайдалану құқығын, сондай-ақ ормандардың жай- күйіне жэне молықтырылуына қауіп төндіретін жұмыстарды тоқтата тұрады, шектейді жэне тоқтатады; Қазақстан Республикасының орман заңдары, Қазақстан Республикасының жануарлар дүниесін қорғау, молайту мен пайдалану жэне ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдар саласындағы экімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарайды;
Уэкілетті органның жэне оның аумақтық органдарының Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тэртіппен өз құзыреттері шегінде қабылдаған шешімдерін барлық жеке жэне заңды тұлғалар орындауға міндетті. Облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті өкілді органдарының орман қорын күзету, қоргау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру саласындағы құзыреті
Облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті өкілді органдары:
орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру жөніндегі өңірлік бағдарламаларды бекітеді;
аумақтық органдармен келісе отырып, облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті атқарушы органдары жасаған есептеулер негізінде мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман пайдалану төлемақысының ставкаларын (түбірімен босатылатын сүрек үшін белгіленетін ставкаларды қоспағанда) бекітеді;
облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті атқарушы органдары мен ұйымдардың өздерінің функционалдық қарауындағы орман қорының жай-күйі, күзетілуі, қорғалуы, ормандардың молықтырылуы, орман өсіру жэне орман пайдалану мәселелері жөніндегі есептерін қарайды [13].
Облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті атқарушы органдары: уәкілетті органмен келісе отырып орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру жөніндегі өңірлік бағдарламаларды әзірлеп, оларды іске асырады: ормандарды күзетуді, қорғауды, молықтыру мен орман өсіруді ұйымдастырады жэне қамтамасыз етеді, өздерінің функционалдық қарауындағы мемлекеттік орман қоры аумағында орман пайдалануды реттейді; мемлекеттік орман қоры аумағында ормандағы өрттердің алдын алу және оларға қарсы күрес жөніндегі іс- шаралардың жыл сайынғы жоспарларын әзірлеп, іске асырадыркеке және заңды түлғаларды, сондай-ақ ұйымдардың өрт сөндіру техникаларын, көліктері мен басқа да құралдарын ормандағы өртт рді сөндіруге тарту тэртібін айқындайды, осы жұмысқа тартылған жеке тұлғаларды жүріп-тұру өрт сөндіру құралдарымен, тамақпен жэне медициналық көмекпен қамтамасыз етеді; ҚР- ның заңдарына сәйкес, қоғамдық өрт сөндіру бірлестіктерінің жұмыс істеуіне жәрдемдеседі; орманда өрт қаупі болатын маусымда мемлекеттік орман қоры аумағында өрттерді сөндіру үшін жанар-жагар май материалдарының резервін жасайды; шаруа қожалықтары мен өзге де ауыл шаруашылығы ұйымдарының орман қорына іргелес аумақтардағы ауыл шаруашылығы алқаптарында, жайылымдық жэне шабындық жерлерде сабантүбін, аңыздарды жэне өзге де өсімдік қалдықтарын өртеуіне, қау шөбін өртеуіне бақылау жасауды қамтамасыз етеді; өртке қарсы насихаттты, бұқаралық ақпарат құралдарында ормандарды сақтау, ормандарда өрт қауіпсіздігі ережелерін орындау туралы мәселелердің тұрақты берілуін ұйымдастырады; облыс аумағында ормандағы өртке қарсы күрес жөніндегі жұмыстарды үйлестіреді, кажет болған жағдайда осы мақсатта арнайы комиссиялар құрады; орман қоры аумағында орман зиянкестерімен жэне ауруларымен күрес және орманның санитарлық жай-күйін жақсарту жөніндегі жұмыстарды ұйымдастырады; орман зиянкестері мен ауруларына карсы күресте авиахимиялық, авиабиологиялық жэне аэрозольдық іс-шаралар жүргізген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.2 Орман қорын құқықтық реттеудің қайнар көзі 4
2 ОРМАН ҚОРЫН ПАЙДАЛАНУ МЕН ҚОРҒАУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ 12
2 Орман қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттік басқару 12
2.2 Орман шаруашылығын ұйымдастыру 20
2.3 Орманды пайдалану кезіндегі экологиялық талаптар 30
3 ОРМАН ҚОРЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІНІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 37
3.2 Орман заңдылығын бүзғаны үшін қүқықтық жауапкершіліқ 40
ҚОРЫТЫНДЫ 47
Кіріспе
Құрлықтың жалпы ауданына қатысты ормандар алып жатқан территориялардың пайызбен көрсетілген шамасын ормандылық деп атайды. Дүние жүзі бойынша бұл көрсеткіш 32,2% - ға тең (басқа мәліметтер бойынша 25%). Өзінің тарихында адам шамамен 23 орманды аудандардағы ормандарды жойған. Мүнын нәтижесінде ормандылық бастапқы 75%- дан, қазір 25-30%- ға дейін кеміген. Ормандардың ауданының кему процесі қазір де жалғасуда. Бұл процесс тропиктік ормандар үшін өте қауіпті болып отыр. Соңғы кезде, әсіресе, шаруашылық қызметтің эсері тимеген немесе элсіз болған ормандарды есепке алу мен қорғауға көп көңіл бөлінуде. Аталған территориялардың дүниежүзілік шамасы 20%. Кейбір елдерде бұл шама жоққа дерлік болса, Еуропа үшін жалпы ауданы бар болғаны 4%.
Дүние жүзінің ормандарда өсімдік массасының (биомасса) 1,65-1,96 триллион м [3] (құрғақ масса) шоғырланған. Бұған барлық жер үсті бұталар, діндер, жапырақтар жэне жер асты тамыр массасы кіреді. Ағаш дінінің ағашының жалпы массасы шамамен 50%. Ормандарды сипаттайтын маңызды көрсеткіш ағаштың жылдық өсімі болып табылады [2].
Қазақстан Республикасының аумағындағы барлық орман, сондай-ақ орман өсімдіктері өспеген, бірақ орман шаруашылығының қажеттеріне арналған орман қоры жерлері Қазақстан Республикасының орман қорын құрайды. Орман қоры мемлекеттік жэне жекеше орман қорларынан тұрады. Мемлекеттік орман қорына:
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлеріндегі орманды жэне ағаш өспеген алқаптарды қоса алғанда табиғи жэне қолдан өсірілген ормандар;
табиғи жэне қолдан өсірілген ормандар, сондай-ақ мемлекеттік орман қоры жерлеріндегі орман шаруашылығының қажеттері үшін берілген, орман өсімдіктері өспеген жер учаскелері;
халықаралық жэне республикалық маңызы бар ортақ пайдаланудағы темір жолдар мен автомобиль жолдарының, каналдардың, магистральды құбырлардың жэне басқа желілік құрылыстардың белдеулеріндегі ені он метр жэне одан көбірек, алаңы 0,05 гектардан астам қорғаныштық екпелері жатады.
Жекеше орман қорына Қазақстан Республикасының жер туралы заң актісіне сәйкес орман өсіру үшін нысаналы мақсатта жеке жэне мемлекеттік емес заңды тұлғаларға жеке меншікке немесе ұзақ мерзімді жер пайдалануға берілген жерлерде, солардың қаражаты есебінен жасалған, ені он метр жэне одан көбірек, алаңы 0,05 гектардан астам қолдан өсірілген ормандар, агроорман-мелиорациялық екпелер, арнайы мақсаттағы плантациялық екпелер жэне бюджет қаражаты есебінен отырғызылған агроорманмелиорациялық екпелер жатады.
Орман қорына: мемлекеттік орман қорының жерінен тыс орналасқан жекелеген ағаштар жэне көлемі 0,05 гектардан кем шоқ ағаштар, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердегі бұта өсімдіктер; қала ормандары мен орманды саябақтарды қоспағанда, елді мекендер шекарасы шегіндегі жасыл желектер. Үй маңындағы, саяжайлар мен бау-бақша учаскелеріндегі ағаштар мен бұталар кірмейді.
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік орман қоры мемлекеттік меншік объектілеріне жатады жэне республикалық меншікте болады. Жекеше орман қоры учаскелерін иеленуді, пайдалану мен оған билік етуді, орман Кодексінде жэне Қазақстан Республикасының өзге де заң актілеріне сәйкес, жекеше орман иеленушілер жүзеге асырады.
Орман қорының жерлері мемлекеттік жэне жекеше орман қоры жерлеріне бөлінеді. Мемлекеттік орман қорының жерлеріне табиғи түрде ағаш өскен, мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен қолдан ағаш өсірілген жэне ағаш өспеген орманды жэне ағаш өспеген алқаптар, орман шаруашылығын жүргізетін мемлекеттік ұйымдарға тұрақты жер пайдалануға берілген жерлер жатады.
Жекеше орман қорының жеріне Қазақстан Республикасының жер туралы заң актісіне сәйкес орман өсіру үшін нысаналы мақсатта жеке және мемлекеттік емес заңды тұлғаларға жеке меншікке немесе ұзақ мерзімді жер пайдалануға берілген жерлерде, солардың қаражаты есебінен қолдан ағаш өсірілген, агроорман-мелиорациялық екпелер, арнайы мақсаттағы плантациялық екпелер жэне бюджет қаражаты есебінен отырғызылған агроорманмелиорациялық екпелер өсірілген жерлер жатады. Мемлекеттік орман қоры жерлерінің шекарасы жерге орналастыру жұмыстарын жүргізу кезінде орман орналастыру материалдарының негізінде белгіленеді жэне нақтыланады. Мемлекеттік орман қорының жерлерін сатып алу-сату, кепілге беру жэне басқа мәмілелер жасасу арқылы иеліктен шығаруға жол берілмейді.
Орман қорының жерлерін беру, алып қою жэне пайдалану тэртібі Орман Кодексімен, Қазақстан Республикасының жер жэне азаматтық заңдарымен айқындалады [3]. Орман қоры жерлерін, орман ресурстары мен орманның пайдалы қасиеттерін қамтитын Қазақстан Республикасының орман қоры орман құқыгы қатынастарының объектісі болып табылады. Орман құқығы қатынастарының объектілері орман Кодексінде жэне Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында белгіленген тэртіппен ақылы жағдайда ормандардың көп функциялы маңызы ескеріле отырып пайдаланылады. Ормандарды күзетуді, қоргауды, молықтыруды, орман өсіру мен орман пайдалануды жүзеге асыратын жеке жэне заңды тұлгалар, сондай-ақ мемлекеттік органдар орман құқыгы қатынастарының субъектілері болып табылады.
Қазақстан орман қорының ясері - 21,2 млн.га, оның ішінде ағашты алқап - 9,1 млн.га, орманнан жылына 2,0- 2,4 млн. м [3]-ке дейін агаш даярланады, ал есептелген кесуге болатын шамасы 3- 3,5 млн. м [э] -ке жетеді. Ағаш халық шаруашылығының барлық саласында қолданылады деуге болады. Еліміз жылына 11 млн. м ^ жуық (келтірілген шама) ағаш өнімдерін тұтынады. Орманнан агаштан басқа да пайдалы өнімдер алынады. Қазақстанның ормандары негізінен табиғат қорғау қызметін атқарады.
1.2 Орман қорын құқықтық реттеудің қайнар көзі
Орман қорын құқықтық реттеу Қазақстан Республикасының Конституциясынан бастау алады.
1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы экологиялык құқықтың негізгі көзі болып табылады, өйткені ол табиғатты қорғау мен табиғат ресурстарын ұтымды пайдалану жөніндегі қоғамдық қатынастарды мемлекеттік реттеудің жалпы құқықтық негіздерін баянды етеді. Бұдан кейінгі барлық зандар мен заңға тәуелді актілер Конституцияның баптарын орындау үшін, Конституцияда айтылган принциптер негізінде қабылданады. Экологиялық құқыққа қатысты Конституция нормаларының арасында мына нормаларды бөліп көрсетуге болады:
ұйымдық-баскару;
экономикалық;
әлеуметтік нормалар [4].
Ұйымдық -басқару нормаларына қоршаган ортаны қорғау мен табиғатты ұтымды пайдалану саласында оның органдары, лауазымды адамдары арқылы мемлекеттің қызметі мен құзыретін баянды ететін Конституцияның нормаларын жатқызган жөн. Конституция нормаларынң бұл тобына Республика Президентінің, Парламентінің, Үкіметінің, биліктің жергілікті органдарының өкілеттіктерін реттейтін нормаларды жатқызу керек.
Конституцияның жекелеген нормалары қоршаған табиғи ортаны құқықтық реттеу қажеттігін тікелей көрсетеді. Мысалы, 31 бапта былай делінген: Мемлекет адамның өмір сүруі мен денсаулыгына қолайлы айналадағы ортаны қорғауды мақсат етіп қояды.
Экономикалық нормаларға табигат ресурстарына меншік нысанын белгілейтін Конституцияның 6 -бабын жатқызган жөн. Жер жэне оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа да табиги ресурстар мемлекет меншігінде болады. Жер, сондай-ақ заңда белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы мүмкін Конституцияның элеуметтік нормаларына 38-бапты жатқызу керек, онда былай деп белгіленген: Қазақстан Республикасының азаматтары табиғатты сақтауга жэне табигат байлықтарына ұқыпты қарауға міндетті. Азаматтардың қогамдық экологиялық ұйымдарға қатысуына өздерінің құқықтарын, жергілікті өзін-өзі басқару органдарында экологиялық проблемаларды қою және шешу, өздерінің экологиялық құқықтарын сотта қоргау жэне т.б. мүмкіндіктерімен жүзеге асыруга қатысты жекелеген ережелер Конституцияның Адам жэне азамат деген II бөлімінде белгіленген. Конституцияның мақсаттары мен міндеттеріне, негізгі принциптерінесәйкес экологиялық заңдар мен кодекстер, сондай-ақ заңға тәуелді актілер қабылданды және қабылданып жатыр.
Қазақстан Республикасының экологиялық заңнама жүйесі Конституцияда айтылган негізгі идеялардың мазмұнынан дамиды. Оның негізінде республикада аса маңызды табиғат қоргау заңдары мен табигат ресурстарының кодекстері қабылданды. Өкінішке қарай, біртұтас кешен ретінде табиғаттың өзара байланыстылығы мен өзара тәуелділігі идеясы экологиялық заңнаманың бүкіл жүйесін қамти аламйды. Сондықтан кейбір табиғат ресурстары заңдарының құқықтық мәртебесі біртұтас табигат кешенін сақтаудың басымдылығы жэне бағыныштылығының принципі күшінің шегінен шығып кетеді. Негізгі экологиялық заңдардың мазмұнына сэйкес жэне оларды орындау үшін атқарушы биліктің органдары экологиялық қатынастарды реттеуге багытталган заңға тәуелді актілер қабылдады. Бұл актілер де табиғаттың жекелеген объектілері бойынша топтастырылады немесе барлық қоршаған ортага қатысы болады. Заңга тэуелді актілер жүйесінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары ерекше орын алады. Осы орган қабылдайтын нормативтік актілер атқарушы билік органдарының барлық жүйесі үшін, министрліктер, комитеттер, ведомстволар, барлық деңгейдегі әкімдіктер үшін міндетті болып табылады. Бұл актілермен табиғатты қоргау мен табиғи ресурстарды пайдалану мэселелері бойынша субъектілер тэртібінің жалпы шарттары, ережелері белгіленеді. Министрліктер мен ведомстволар да заңга тэуелді актілерді бұйрықтар, нұсқамалықтар шығарады, олар белгілі бір министрлікпен қатынаста болады. Мысал ретінде Қазақстан Республикасының Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің қоршаған ортаны ластаумен келтірілген залалды есептеу тэртібі жөніндегі Әдістемелік ұсынымдарды атауға болады. Биліктің жергілікті атқарушы органдары, облыстар, қалалар, селолық елді мекендер экімдері атынан шешімдер қабылдайды, олар да заңга тэуелді экологиялық актілер болып табылады. Сөйтіп, экологиялық заңның құрамына экологиялық заңдар мен кодекстер, экологиялық заңга тэуелді актілері, сондай- ақ экологиялық қатынастарды реттейтін жекелеген құқықтық нормалар мазмұндалатын заңнаманың өзге де салаларының заңдары мен заңға тәуелді актілері жатады.
Экологиялық құқықтың келесі белгісі экологиялық қатынастарды құқықтық реттеуі эдісінің болуы. Құқық теориясынан мына жайт та белгілі: құқық саласының эдісі ретінде қогамдық қатынастарга қатысушыларга ықпал ету тэсілдері, осы қатынастарды реттеу тәсілдері танылады. Экологиялық құқық біршама жуықта гана дербес сала ретінде танылуымен байланысты экологиялық құқық эдісін анықтау тұрғысынан элі де болса бірегей пікір болмай отыр. Қазіргі көзқарастар арасында эдіс ретінде ұсынымдар мен міндетті нұсқамалар әдісі деп аталатыны да белгілі, басқа бір көзқараста - экологиялық құқықта дербес эдістің болуын жалпы теріске шыгарады, үшінші көзкараста - экологиялық қатынастарды реттеу үшін осы замангы құқықтың белгілі әдістерінің бэрі тартылады делінген. Экологиялық құқық әдісі туралы мэселе елеулі гылыми проблема болып табылады жэне ол жеке зерттелуге тиіс. Әдістің ерекшелігі құқық саласы мен реттеу мэні сипаттамасынан бастау алуымен анықталады. Экологиялық құқықтың анықтауыш белгісі саланың кешенділігі ұғымынан, табигат ресурстарын пайдаланудың ішкі салалық процестерін ортақ мақсатқа -- адамның тіршілігі үшін жарамды табигат сапасын сақтаудан бастау алады. Ғалымдар жекелеген салалардың (жер, су, тау жэне т.б.) өз жүйесі, өз мэні мен өз әдісі болады. Алайда экологиялык кұқық эдісі - бұл неғұрлым күрделі құбылыс. Біздің көзқарасымызда, экологиялық қатынастарды реттеуде осы заманғы заң ғылымында белгілі көптеген эдістер, құқықтық тәсілдер қатысады. Солардан экологияландыру әдісі орталық орын алады. Оның мазмұнынан экологиялық құқық қатынастарын құқықтық реттеу тэсілін ұғынған жөн, бұл ретте қоршаган ортага немесе оның жекелеген ресурсын пайдалану немесе кез-келген шаруашылық жэне өзге де ықпал ету бүкіл табигат сапасын сақтау мақсатына бағындырылуга тиіс. Пайдалы қазындыларды өндіру, өнеркәсіп объектілерін салу кезінде, республика аумагына шетелдік өнеркэсіп технологияларын әкелу кезінде, гарыш объектілерін пайдаланган кезде жэне т.б. кезінде барлық жерде экологияландыру әдісі қолданылады. Басты мәртебесі бар осы эдістен басқа экологиялық қатынастарды реттеуде азаматтық құқық әдісі - тараптардың теңдігі эдісі қатысады. Бұл әдіс, егер экологиялық құқық қатынасының мазмұны азаматтық құқықтық мәмілелер, залалдың орнын толтыру болып табылатын жагдайларда қолданылады. Бұл қатынастардың субъектілері, эдетте, бірдей жагдайда болады, бірі-біріне тәуелсіз құқықтар мен міндеттердің бірдей көлеміне ие болады. Оларды тек шарт қана байланыстырады. Жер учаскесін жалга алу, шарттың талаптарын сақтамаган жағдайда дау тек сот тэртібінде ғана шешілуі мүмкін. Экологиялық құқық қатынастарының елеулі саны биліктің ықпал етуімен реттеледі. Бұл әдіс субъектілер багынышты, тэуелді болған, олардың құқықтары мен міндеттерінің көлемін жоғары тұрган субъекті анықтаган жагдайдагы экологиялық құқық қатынастарында қолданылады. Айталық, Қазақстан Республикасының аумагында табигат ресурстарын пайдалану жөніндегі барлық кұқық қатынастары іс жүзінде мемлекеттік орган беретін рұқсаттың (лицензияның) негізінде жүзеге асырылады, бұл орган осы қатынастың туындауына, өзгеруіне жэне тоқтатылуына ықпал етеді. Биліктің ықпал етуінің әдісі табиғат ресурстарын пайдалану жагдайында, кінэлі адамдарды жауапкершілікке тарту жөнінде министрліктер мен ведомстволар басқаруды жүзеге асыру кезінде, бекітілетін табигат қоргау шараларын жүзеге асыру кезінде қолданылады [5]
Экологиялық құқықта келесі эдістің пайда болуы республикада нарықтық қатынастардың қалыптасуымен, басқарудың экімшілік әдістерінен экономикалық әдіске көшуімен байланысты болады. Экологиялық құқықтың бұл эдісі экономикалық эдіс деп аталады. Осы әдістің көмегімен табигат ресурстарын пайдаланганы үшін, қоршаган табигатты ластаганы үшін төлемдерді алу жөніндегі құқық қатынастары реттеледі. Осы эдістің негізінде табиғат қорғау шараларын материалдық ынталандыру жөніндегі құқық қатынастары қалыптастырылады, ал бұл кең ауқымды кешенді іс экологиялық жағынан таза өндірістерді ұйымдастыруға кредит беру, жеңілдікті жәрдем ақшалар, экологиялық банктерді құру. Экологиялық эдіс қаржы құқығына жатады жэне экологиялық кұқық үшін алып пайдалану әдісі болып табылады. Кұқық саласының мазмұны адамдардың белгілі бір мінез-құлық ережелерін белгілейтін құқықтық нормалардың жиынтығы болып табылады.
Құқықтық нормалар белгілі бір құқықтық мәртебесі, заңдық күші мен басылым нысаны бар құжаттарда баянды етіліп ресімделеді. Белгілі бір белгілер бойынша біріккен құқықтық актілердің жиынтыгы заңнаманың нақты саласының мазмұны болып табылады. Құқық саласы мен заңнама саласы дербес құқықтык құбылыстар, бірақ тығыз байланысты және өзара тәуелді құбылыстар болып табылады. Заңнаманың дамыған саласының болуы құқықтық дербес саласын қалыптастыру үшін қажетті алгышарт болып табылады. Сондықтан экологиялық құқықтың мэні мен сипатын талдау үшін экологиялық заңнаманың мазмұнын зерделеу керек.
Экологиялық құқықтың көздері деп танылады, бірақ экологиялық құқықтың құрамына олар кірмейді. Сондықтан былай деп айтуга болады: экологиялық құқықтың көздерінің ұгымы экологиялық заңнама ұғымынан гөрі кеңірек. Қазақстанның осы заманғы құқық жүйесі тығыз өзара байланысқан, құқық салалары астасып жатады және өз кезегінде Экология кодексі қылмыстық, азаматтық, экімшілік, салық жэне т.б. құқық салаларының көзі болып табылады [6]. Экологиялық құқықтың көздері мазмұндық, жуықтастық жэне өзге де белгілері бойынша бөлінеді, мұның өзі оларды топтастыру үшін негіз болып табылады. Құқық теориясында көптеген негіздер белгілі - басылым түрі бойынша, іс-қимыл аумағы бойынша, іс-қимыл уақыты бойынша, адамдардың тобы бойынша жэне т.б. Мейлінше кеңінен тараган топтастыру - заңдық күші бойынша. Заңдық күші жағынан экологиялық құқықтың барлық көзі заңдарға жэне заңга тэуелді актілерге бөлінеді, бұларға Президенттің жарлықтары, Үкіметтің қаулылары, министрліктер мен ведомостволардың нұсқамалықтары мен бұйрықтары, биліктің жергілікті органдарының шешімдері жатады. Олар заңдарды орындау үшін қабылданады.
Экологиялық құқықтың көздері объективтік белгісі жагынан мыналарға: кешенді, ресурстық және элеуметтік-экологиялық көздер болып бөлінеді. Экологиялық құқықтың кешенді көздері ретінде құқықтық реттеу объектісі бүкіл табиғат кешені болып табылатын нормативтік актілер, біртұтас құрылым ретінде табиги орта танылады. Экологиялық құқықтың кешенді көздеріне Қазақстан Республикасының экология кодексін жагқызуіа болады. Экологиялық құқықтың ресурстық көздері деп құқықтық реттеу объектісі табигаттың жеке объектісі, жеке табиғат ресурсы болып табылатын нормативтік актілер танылады. Бұл арада мыналарды атауга болады: Жер кодексі, Су кодексі, Орман кодексі жэне т.б.
Орман қатынастарын реттейтін басты заң - Орман Кодексі. Ол 8 шілде 2003 жылы қабылданды. 9 бөлім, 20 тарау, 118 баптан тұрады. Қазақстан Республикасының орман заңдары Қазақстан Республикасының
Конституциясына негізделеді жэне Орман Кодексі пен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады. Өсімдіктер (ормандардан басқа) мен жануарлар дүниесін, су объектілерін, жер қойнауын, жерді, атмосфералық ауаны, ерекше қоргалатын табиги аумақтарды пайдалану мен қорғау саласындағы құқықтық қатынастар Қазақстан Республикасының арнайы заңдарымен реттеледі. Орман Кодексі орман қорын иелену, пайдалану, оған билік ету жөніндегі қоғамдық қатынастарды реттейді, сондай-ақ орман қорын күзетудің, қорғаудың, молықтырудың, оның экологиялық жэне ресурстық элеуетін көтерудің, оны ұтымды пайдаланудың құқықтық негіздерін белгілейді. Орман қүқығы қатынастарын реттеу орман биосфераның ғаламдық экологиялық, әлеуметтік жэне экономикалық мэні бар аса маңызды компоненттерінің бірі болып табылатыны негізге алына отырып жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының орман заңдары: 1) ормандардың климатты реттейтін, орта түзетін, егіс-топырақ қорғау, су сақтау жэне санитарлық- гигиеналық функцияларды орындайтын жалпымемлекеттік мэнін мойындау; 2) ормандарды тұрақты дамыту (Қазақстан Республикасының орманды аумақтарын тұрақты ұлғайту); 3) ормандардың, мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерінің, мэдени және табиги мұраның биологиялық эралуандыгын сақтау; 4) ормандарды көп мақсатқа пайдалану; 5) орман ресурстарын ұтымды, үздіксіз, сарқылмайтындай етіп пайдалану; 6) орман қорын күзету, қоргау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру саласындағы мемлекеттік реттеу мен бақылау; 7) басты мақсатта пайдалану үшін ағаш кесу мен алынган сүректі қайта өңдеуді жүзеге асыру функцияларынан орман пайдалануды реттеу функцияларының ара жігін ажырату; 8) Қазақстан Республикасының орман заңдарын бұзудан келтірілген залалдың орнын толтыру; 9) орман ресурстарын ақылы пайдалану; 10) орман қорының жай-күйі туралы ақпараттың қол жетімділігі; 11) халықтың жэне қоғамдық бірлестіктердің орман қорын күзетуге жэне қорғауға қатысу принциптеріне негізделеді [7]. Соңгы уақытта, заңнама жүйесінде адамның денсаулыгына немесе адам тіршілік етуінің жагдайларына орай табиги ортаның жай-күйіне ықпал ететін, реттеу объектісі табигат жагдайлары болып табылатын нормативтік актілердің жеке тобын бөліп көрсетуге болады. Мысал ретінде Халықтық санитарлық- эпидемиологиялықсалауаттылыгы туралы, Арал өңірінде экологиялық апат салдарынан зардап шеккен азаматтарды элеуметтік қоргау туралы, Семей облысындагы ядролық полигон туралы заңдарды көрсетуге бола ды.Осы топтагы актілердің (элеуметтік-экологиялық) кешенді актілерден өзгешелігі адам факторының қатысуында, адамның тіршілік етуі үшін ортаны құру багытында, яғни, әлеуметтік фактордың қатысуында болып табылады.
Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасының даму тарихы бірнеше кезеңнен өтеді. Біздің білетініміздей, жер қатынастары Қазақстанда бұдан көп бұрын, оның Ресей империясының құрамына енуі кезеңінде-ақ дамыған болатын. Қазақстанның экологиялық заңнамасы дамуының бірінші кезеңі 1922-1957 жылдарының аралыгында (1922-1957жж.) басталды. Осы кезеңде Қазақ КСР аумагында табиғат ресурстары қатынастарын реттейтін жекелеген нормативтік актілер қабылданды. Бұл актілердің күші жер құқыгы шегінде жүзеге асырылды, бірақ бұл кезеңнің айрықша ерекшелігі жер заңнамасының жүйелілігінің жэне оны қисындауының болмауы дер едік. Осы уақытта іс жүзінде тіпті қоршаган ортаны қорғау мәселелері реттелмеді, күн тэртібіне қойылмады. Су, орман, тау-кен заңнамалары заңның дербес салалары ретінде көрсетілмеді. Екінші кезең 1958-1981 жылдары аралығында басталды. Бұл кезең экологиялық заңнаманың мейлінше серпінді дамуымен, заңның ресурстық салаларын жүйелеу жэне оларды қисындау процестерімен сипатталады. Қазақ КСР-да осы кезеңде: 1971 жылы - Жер кодексі, 1972 жылы - Су кодексі, 1976 лсылы - Жер қойнауы туралы Кодекс, 1978 жылы - Орман Кодексі, 1981 жылы Жануарлар дүниесін қорғау мен пайдалану туралы, Атмосфералық ауаны қорғау туралы заңдары қабылданды.
Экологиялық саласында заңнаманың алты дербес саласының болғаны танылды: олар - жер, су, тау-кен, орман, фауналық, атмосфералық-ауа заң салалары. Алайда осы қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалар бір-бірінен бөлек қарастырылды, қүқықтық реттеудің кешенді эдісі болмады. Бұл 1962 жылы қабылданған Табиғатты қорғау туралы Заңнан ерекше айқын көрінді. Ол 20 баптан тұрды, олардың мазмұны мейлінше ресми сипатқа ие болды, мемлекеттік басқару тетігі, жауапкершілік тетігі, табиғи ресурстарды пайдалануға ақы төленетіндігі көзделмеген. Табиғат ресурстары кодекстерінің құқықтық мазмұны шаруашылық жүргізудің социалистік эдістеріне негізделді, мұның өзі басқарудың экімшілік әдістерінің экономикалық әдістерден артықшылығын білдіретін еді.
Үшінші кезең кезінде (1982-1995жж.) бұрынғы Кеңес Одагының күйреуі мен Қазақстан Республикасының егемендік жэне тэуелсіздік алу процесі болды. Жаңа мемлекет нарықтық қатынастарга көше бастады, жаңа экономикалық институттар қалыптасты, ақылы қызмет, табиғат ресурстарын пайдаланудың шарттық талаптары ұыгым енгізілді. Қазақстанда банк қызметін, жекешелендіру процесін, багалы қагаздар нарыгын, кредит-қаржы қызметін реттейтін заңнаманың бүтіндей жаңа салалары жедел эзірленіп, қабылданды. Табигат ресурстарына мүліктік құқықтарды реттеу саласында өзгерістер болды, бұл жер құқығы қатынастары саласынан ерекше айқын аңғарылуда. Сонымен бірге, нормативтік экологиялық актілерде жаңа нарықтық элементтермен қатар кеңестік кезеңінен Қазақстанның заң тәжірибесіне енген дэстүрлі экімшілік әдістері де қолданылды. Мынаны ерекше атап көрсету керек: осы кезеңде мемлекеттің экологиялық қызметі қалыптасты. Табиғатты қорғау жөніндегі мемлекеттік комитет құрылды - ол экология саласындагы арнайы өкілетті орган болды, барлық орныққан табигат қоргау қызметін қорытындылады жэне жаңа экологиялық эдістер мен принциптерді баянды етті.
Экологиялық заңнаманы дамытудың төртінші кезеңі 1995 жылгы 30 тамыздан басталады жэне қазіргі уақытқа дейін жалғасып келеді. Бұл Қазақстанда нарықтық экономиканы реттейтін заң толык қалыптасқан кезең болды, тэжірибеге жерге жеке меншік институты енгізілді, өнеркәсіптің негізгі салаларында жекешелендіру процесі аяқталды. Мемлекеттің экологиялық тэжірибесіне жаңа экономикалық эдістер барган сайын жедел енгізілді, бұл заңда баянды етілді [8].
Осы уақытқа дейін мынадай маңызды нормативтік актілер - Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар Жер туралы, Жер қойнауы мен жер қойнауын пайдалану туралы Жарлықтары, Қазақстан Республикасының Экология кодексі, Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы, Заңдар қабылданды. Жер, Орман, Су кодекстері жаңа редакциясында қабылданды. Бұл кезең одан эрі жалғасуда, өйткені қолданыстағы экономикалық институттарды есепке ала отырып, барлық табиғат ресурстары кодекстері мен заңдарын жаңа редакциясында қабылдау, сондай-ақ республикада экологиялық басқарудың жекелеген институттарын дамыту жоспарланып отыр.
жер қойнауын пайдалану туралы Жарлықтары, Қазақстан Республикасының Экология кодексі, Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы, Заңдар қабылданды. Жер, Орман, Су кодекстері жаңа редакциясында қабылданды. Бұл кезең одан эрі жалғасуда, өйткені колданыстағы экономикалык институттарды есепке ала отырып, барлық табиғат ресурстары кодекстері мен заңдарын жаңа редакциясында қабылдау, сондай-ақ республикада экологиялық басқарудың жекелеген институттарын дамыту жоспарланып отыр.
2 ОРМАН ҚОРЫН ПАЙДАЛАНУ МЕН ҚОРҒАУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ
2 Орман қорын пайдалану мен қорғау саласындағы мемлекеттік басқару
Негізінен Қазақстан орман қорына бай емес. Агаш жэне ағаш өнімдерінің басым бөлігі шетелдерден (көпшілігіне Ресейден) экелінеді. Сондықтан елімізде орман қорын қоргау, молайту жэне тиімді пайдалану өте өзекті, экологиялық, әлеуметтік- экономикалық мэселе.
Орман қорын пайдалану дегеніміз - жеке жэне заңды тұлгалардың Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген орман пайдалану, сондай- ақ орман коры аумагындағы жерді, суды жэне кең таралған пайдалы қазбаларды шаруашылық жэне өзге де мақсаттарда пайдалану құқығы. Орманды қоргау - орманды зиянкестерден, аурулардан, антропогендік жэне табиги сипаттагы қолайсыз факторлар эсерінен қорғау жөніндегі, жер үстінде жэне авиациялық эдістермен жүзеге асырылатын іс-шаралар жиынтығы. Орман қорын қорғаудың жэне тиімді пайдаланудың басты мәселесі оны ұдайы, үдемелі жаңғыртып отыру, эсіресе құнды ағаштардың қорын молайту. Орман қоры ұзақ мерзімде қалпына келетін табиғат ресурсы. Сондықтан орман қорын өсіру, қоргау ұзақ мерзімдік бағдарламалармен, жоспармен жүзеге асырылуы тиіс. Орманда эр жылдық агаштар өседі. Бұл ағаш өсіру мен оны пайдалануды үйлестіруге мүмкіндік береді. Ягни агашты өсіруге, оны қорғауга жұмсалатын шыгын мен оның өнімдерін пайдалану процестері үздіксіз қайталанып отырады. Екінші мәселе - ағаш даярлау, кесу, тасымалдау жұмыстарын ұқыпты жүргізу керек. Бұл жұмыстар кезінде жас ағаштардың өсуіне нұқсан келтірілмеуі қажет. Ағаш кесу орман ағаштарының құрамына, жасына байланысты белгіленеді. Ағаш даярлау кезінде әсіресе орманда құнды ағаштардың сақталуы, құнды ағаштар кесіліп жэне оның орнын басқа құндылығы төмен ағаштар баспауы қадағалануы тиіс. Ағаш даярлауда оның табиғи өсуіне зиян келтірмейтін техника, технологиялар қолданылуы керек. Үшінші мэселе -орман қорын кешенді пайдалану. Орманды тек ағаш даярлау үшін емес, оның басқа қызметтерімен үйлесімді пайдалану. Қазақстан ормандарының басым бөлігі - бірінші топқа жатқызылған. Онда тек қана күтіп- баптау, сауықтыру, тазарту кесімдері жүргізіледі. Бұл топтағы ормандар негізінен экологиялық қызметтер атқарады. Төртінші мәселе даярланған ағаш қорын кешенді пайдалану, ағаштың сүрегін ғана емес, басқа бөліктерін де, мысалы бұтақтарын, түбірін, қабығын, қылқанын пайдалану. Тақтай тілуге жарамсыз құндылығы төмен ағаштарды пайдалану. Қазіргі кезде ағаш даярлау, өңдеу қалдықтарын, төменгі сортты ағаштардан халық шаруашылығына қажетті көптеген бұйымдар, өнімдер (целлюлоза, картон, қағаз, ДСП, ДВП, жасанды талшық пластмасса, жем, спирт, дрожжи, глюкоза, т.б.) шығарады [9].
Кешенді пайдаланған эрбір ағаш ағаш кесуді қысқартуға, сөйтіп орманды қорғауға септігін тигізеді. Ағаш өнімдеріне көпшілік қажеттілікті ағашты кешенді пайдалану, ағаш қалдықтарын пайдалануды қамтамасыз етуге болады.
Сөйтіп орман ағаштары басқа экологиялык, қызметтер үшін сақталады. Екінші жағынан ағаш өсіру, корғау, даярлау шығындары үнемделеді.
Орман коры өздігінен қалпына келетін табиғат ресурсы болса да, оны пайдалану қарқыны артып отыруына байланысты орман қорын өсіруге, қорғауға еңбек жұмсауға тура келеді. Сондықтан орман халық шаруашылық зерзатына айналды. Осыған сәйкес орман шаруашылығына жұмсалатын барлық шығындар, еңбектің нэтижесі, тиімділігі есептелуге тиіс. Орман қорын тиімді пайдалану, қорғау экономикасы орманды өсіру, құнын, қорғау шығындарының тиімділігін анықтауды талап етеді. Орман шаруашылығы өндірістің жеке саласы ретінде өзін-өзі қаржыландырады, шаруашылық есеп жүргізеді. Бұл үшін ең бірінші кезекте орман қорын экономикалық жағынан бағалай білуіміз керек. Таяу уақыттарға дейін орман қорын экономикалық бағалау тежеліп келді. Бұған себеп, бір жағынан орман рентасын мойындамау, екінші жағынан табиғатта өздігінен өскен ағашқа еңбек жұмсалмағанда оның құны жоқ деп есептеліп келді. Соның нәтижесінде өсіп тұрған ағаштың, орманның бағасы жоқ, бірақ жеке ағаш кесуге берілгенде бағасы бар. Орман ағаштармен қатар, құндылык тудыратын орман қорының жері де бағалануы тиіс. Қысқаша айтқанда орман қорын бағалау қажеттігі мынандай жағдайлардан туындайды: -орман қоры ұлттық байлық;
-орман шаруашылығы материалдық өндірістің жеке саласы. Онда орман өсіру, қорғау жұмыстарын жүргізеді. Орман өнімдері басқа халық шаруашылық салаларына пайдалануға тауар қатынасы бойынша беріледі;
-орман жердің сапасына, орналасу аймағына байланысты оның өнімділігі де әр түрлі;
-орман шаруашылық шығындары соның нәтижесінде алынған өнімдер арқылы толығымен қайтарылуы тиіс жэне дифференциалдық рента табиғат бүлдірушілердің иесіне тиесілі болуы керек;
-орман қорын өсіруді, қорғауды жэне тиімді пайдалануды экономикалық ынталандыру қажет жэне орман қорын бүлдірушілер, ысырап етушілер, оған зиян келтірушілер материалдық жауапкершілікке тартылады.
Орман ағаштарын экономикалық бағалау, оған такса белгілеу басқа табиғат байлықтарын бағалаудан бұрын басталды. Орманды экономикалық бағалағанда эрқашан орман жері ондағы ағаш қоры бөлек бағаланды. Кез- келген бағалау, оның ішінде экономикалық бағалау шығындар мен нэтижелерді салыстыру арқылы жүргізіледі. Осы нысандардың негізінде экономикалық бағалаудың бірнеше әдістері белгілі болды: Орташа алынатын табыс бойынша, оның ішінде: а) таза табыспен немесе; э) жалпы табыс мөлшерімен. Нақты табыс мөлшерімен, оның ішінде: а) аймақтық сұрынысты есепке алып; э) дайындалған ағаш санына қарай. Орман шаруашылық табысын ауыл шаруашылық табыспен салыстырып бағалау. Орман қорын экономикалық бағалау оның бірнеше ерекшеліктерін ескеруі тиіс. Орманның негізгі ресурсы ағаштарды өсіруге, қорғауға шығындар жұмсалатын мезгіл мен оның нәтижесін алатын уақыт бір-бірінен алшақ, яғни шығын бірден қайтарылмайды, бірнеше жылдан кейін ағаш пісіп жетілгенде қайтады. Ауыл шаруашылығында өнімді жылда алуға, ал орман шаруашылығында жеке ағаштың өсіп жетілуін көп жыл тосуга келеді. Орман жер бетінде бір қалыпты тегіс орналаспаған. Орманды жердің өзінде ағаш өнімділігі эртүрлі, оған қоса ағаштың тұтынуға қажетті сапасы да эртүрлі болады. Орман алқаптары тұтынушылардан, негізгі жол магистралдарынан эр түрлі қашықтықта орналасқан. Сондықтан ағаш дайындау шығындары да біркелкі емес жэне ол орман орналасқан жер жағдайына байланысты едәуір өзгеріп отырады. Орман қорын экономикалық бағалау оның потенциалды өнімділігіне сүйенуі тиіс. Сонымен қатар, орман өсіру кезінде аралық кесімдерден алынатын тиімдер ескерілуі тиіс. Кейде мұндай кесімдер ағаш қорының 30%- на дейін жетеді [10]. Орманның потенциалды өнімдерін нақты орман шаруашылық аудандары бойынша ондаға басым ағаш түрінің өсіп жетілу жасына сәйкес анықталады. Есептелген уақыт ұзақтығы орманның үдайы өсуіне қажетті жыл болып табылады және ағаштың кадастрлық жасына сәйкес келмеуі мүмкін. Кадастрлық жас ағаш түріне, ағаш өсетін аймақтың жағдайына байланысты болады. Бұл түр ағаштың өзі әр түрлі аймақта әр түрлі мерзімде өсіп жетіледі. Сондықтан орман қорын орман шаруашылық аймақтары бойынша бағалаған дэнірек болады.
Орман қорын тек қана шикізаттық табиғат ресурсы -ағаш қоры ретінде бағалау жеткіліксіз, оның табиғат қорғау қызметі де бағалануы тиіс. Орманның осы негізгі екі қызметі бір-бірімен тығыз байланысты. Орманда ағаш қоры көп болса, оның экологиялық мүмкіндігі де мол. Сондықтан орманның осы екі қасиеті біртұтас әдістемелік негізде бағалануы тиіс. Бірақ мұның бір қиыншылығы ағаш қорына байланысты ормандардың экономикалық тиімін нақты есептеуге болатын болса, оның экологиялық құндылығын дэл өлшеуге келмейді.
Орман қорының экономикалық бағасы деп оны тиімді, кешенді пайдаланғандағы алынатын барлық потенциалды экономикалық, экологиялық, элеуметтік тиімдерді яғни ормандардың халық шаруашылық құндылығының ақшалай өлшемі деп ұғынамыз. Орман қоры ретінде ондағы ағаш қоры, орман жері, қосымша жэне жанама өнімдер, орманның экологиялық қызметтері бағаланады. Ормандағы ағаштардың жастары эр түрлі болғанымен, бағалануы бірдей, ал олардың жасына байланысты құндылығы басқаша, пісіп жетілгені ғана құны, сондықтан бағалау уақыт факторын ескеріп жүргізеді.
Орман ағаш қорының экономикалық бағалануы: Орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру саласындағы мемлекеттік басқаруды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар жүйесіне Қазақстан Республикасының Үкіметі, уәкілетті орган жэне оның аумақтық органдары, сондай-ақ осы Кодекспен және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерімен айқындалған құзыреті шегінде облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдары кіреді [11].
Қазақстан Республикасы Үкіметінің орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру саласындағы құзыреті: -мемлекеттік орман саясатының негізігі бағыттарын әзірлейді жэне оның іске асырылуын қамтамасыз етеді;
-мемлекеттік орман қорын иелену, пайдалану жэне оған билік ету құқығын жүзеге асырады;
-мемлекеттік заңды тұлғаларға орман пайдалану құқығымен мемлекеттік жер қоры учаскелерін береді;
-орман қорын күзету, қорғау жэне пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру мәселелері жөніндегі бағдарламаларды бекітеді;
-мемлекеттік орман қорын санаттар бойынша бөлуді бекітеді;
-мемлекеттік орман қоры учаскелерінде сүрікті түбірімен босату жэне ағаш кесу ережелерін бекітеді;
-өзендер, көлдер, су қоймалары жэне басқа су объектілері жағалауларындағы ормандардың тыйым салынған белдеулерінің енін белгілеу тэртібін айқындайды;
-орман қорының мемлекеттік есебін, мемлекеттік орман кадастрын, мемлекеттік орман мониторингін жүргізу, орман орналастыру тэртібін айқындайды;
-түбірімен босатылатын сүрек төлемақысының базалық ставкаларын бекітеді, мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман пайдалану төлемақысын есептеу тэртібі мен оны бюджетке енгізу мерзімін айқындайды;
-Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген өсімдіктерді жинау көлемін бекітеді;
-Қазақстан Республикасының орман заңдарын бүзу арқылы келтірілген зиянның мөлшерін есептеудің базалық ставкаларын бекітеді;
-мемлекеттік орман қоры учаскелерінде ормандарды күзету, қорғау, молықтыру мен орман өсіру жөніндегі нормалар мен нормативтерді бекітеді;
-ағаштардың қурауы мен құрып кетуі қатері төнген кезде мемлекеттік орман қоры учаскелерінде агаш кесуге тыйым салу туралы шешім қабылдайды.
Қазақстан Республикасының Орман кодексінің 13- бабында уэкілетті органның жэне оның аумақтық органдарының орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру саласындагы қүзыреті туралы айтылган:
-Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген құзыреті шегінде мемлекеттік орман қорын иелену мен пайдалануды жүзеге асырады;
-орман қорын күзету, қоргау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру мәселелері жөнінде багдарламалар эзірлеп, олардың орындалуын қамтамасыз етеді;
-ормандарды күзетуді, қоргауды, ормандарды молықтыру мен орман өсіруді үйымдастырады, қамтамасыз етеді, гылыми, тэжірибелік-өндірістік жэне оқу мақсатында пайдаланылатын, өзінің функционалдық қарауындағы ерекше қорғалатын табиги аумақтар мен мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман пайдалануды реттейді;
-Қазақстан Республикасының орман қорын күзету, қорғау жэне пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру саласындагы нормативтік кұқықтық актілерін әзірлейді жэне бекітеді;
-орман қорының жай-күйіне, күзетілуіне, қорғалуына, пайдаланылуына, ормандардың молықтырылуы мен орман өсіруге тексерулер арқылы мемлекеттік бақылау жасауды жүзеге асырады;
-орман қоры аумағында есепті кеспеағаш аймақтары мен кесу жасын, шайыр, ағаш шырынын, қосалқы сүрек ресурстарын дайындау, орманды жанама пайдалану ережелерін бекітеді;
-облыстық атқарушы органдардың функционалдық қарауындағы мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман ресурстарын ұзақ мерзімді пайдалануға беру жөніндегі тендерлердің материалдарын жэне шарттардың талаптарын келістіреді;
-орман қорының бірыңғай мемлекеттік есебін, бірыңғай мемлекеттік орман кадастрын, ормандардың бірыңғай мемлекеттік мониторингі мен орман орналастыруды жүргізеді;
-ҚР-ның өрт қауіпсіздігі жөніндегі орталық атқарушы органымен бірлесіп ұзақ мерзімді орман пайдалану кезінде орман пайдаланушылар әзірлейтін өртке қарсы іс-шаралар жоспарларына қойылатын талаптарды айқындайды;
-ҚР-ның заңдарында белгіленген тәртіппен орман қатынастары саласында халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады;
-ұйымдар жэне жергілікті бюджет қаражаты есебінен қаржыландырылатын атқарушы органдар басшыларының орман қорының жай-күйі, күзетілуі, қорғалуы, ормандарды молықтыру, орман өсіру мен орман пайдалану мәселелері жөніндегі есептерін қарайды;
-ҚР-ның заңдарына сәйкес мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман пайдалану құқығын, сондай-ақ ормандардың жай-күйіне жэне молықтырылуына қауіп төндіретін жұмыстарды тоқтата тұрады, шектейді, тоқтатады;
-орман қорын күзету, қорғау жэне пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру, орман селекциясы жэне орман тұқым шаруашылығы саласындағы ғылыми-техникалық даму бағыттарын айқындайды, гылыми зерттеуді жэне жобалау-іздестіру жұмыстарын ұйымдастырады;
-облыстық атқарушы орган өкілінің қатысуымен өз қарауындагы мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман ресурстарын ұзақ мерзімді орман пайдалануга беру жөнінде тендерлер ұйымдастырады жэне өткізеді;
-ҚР-ның орман заңдары, ҚР-ның жануарлар дүниесін қорғау, молайту мен пайдалану жэне ерекше қорғалатын табиги аумақтар туралы заңдар саласындагы экімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарайды [12].
Уәкілетті органның аумақтық органдары: орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру мәселелері бойынша бағдарламалар эзірлеуге жэне оны орындауға қатысады; ормандарды күзетуді, қорғауды, ормандарды молықтыру мен орман өсіруді ұйымдастырады жэне қамтамасыз етеді, уәкілетті органның қарауындагы ғылыми, тэжірибелік- өндірістік жэне оқу мақсатында пайдаланылатын ерекше қорғалатын табиги аумақтар мен мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман пайдалануды реттейді; орман қорының жай-күйіне, күзетілуіне, қоргалуына, пайдаланылуына, ормандардың молықтырылуы мен орман өсіруге тексерулер арқылы мемлекеттік бақылау жасауды жүзеге асырады; орман қорының мемлекеттік есебін, мемлекеттік орман кадастрын, мемлекеттік орман мониторингін жүргізеді, орман орналастыру мен орман шаруашылығының жоспарлануын қамтамасыз етеді; ұйымдар басшыларының орман қорының жай-күйі, күзетілуі, қорғалуы, ормандарды молықтыру, орман өсіру мен орман пайдалану мәселелері жөніндегі есептерін қарайды; Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тэртіппен мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман қорын пайдалану құқығын, сондай-ақ ормандардың жай- күйіне жэне молықтырылуына қауіп төндіретін жұмыстарды тоқтата тұрады, шектейді жэне тоқтатады; Қазақстан Республикасының орман заңдары, Қазақстан Республикасының жануарлар дүниесін қорғау, молайту мен пайдалану жэне ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдар саласындағы экімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарайды;
Уэкілетті органның жэне оның аумақтық органдарының Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тэртіппен өз құзыреттері шегінде қабылдаған шешімдерін барлық жеке жэне заңды тұлғалар орындауға міндетті. Облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті өкілді органдарының орман қорын күзету, қоргау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру саласындағы құзыреті
Облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті өкілді органдары:
орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру жөніндегі өңірлік бағдарламаларды бекітеді;
аумақтық органдармен келісе отырып, облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті атқарушы органдары жасаған есептеулер негізінде мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман пайдалану төлемақысының ставкаларын (түбірімен босатылатын сүрек үшін белгіленетін ставкаларды қоспағанда) бекітеді;
облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті атқарушы органдары мен ұйымдардың өздерінің функционалдық қарауындағы орман қорының жай-күйі, күзетілуі, қорғалуы, ормандардың молықтырылуы, орман өсіру жэне орман пайдалану мәселелері жөніндегі есептерін қарайды [13].
Облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті атқарушы органдары: уәкілетті органмен келісе отырып орман қорын күзету, қорғау, пайдалану, ормандарды молықтыру мен орман өсіру жөніндегі өңірлік бағдарламаларды әзірлеп, оларды іске асырады: ормандарды күзетуді, қорғауды, молықтыру мен орман өсіруді ұйымдастырады жэне қамтамасыз етеді, өздерінің функционалдық қарауындағы мемлекеттік орман қоры аумағында орман пайдалануды реттейді; мемлекеттік орман қоры аумағында ормандағы өрттердің алдын алу және оларға қарсы күрес жөніндегі іс- шаралардың жыл сайынғы жоспарларын әзірлеп, іске асырадыркеке және заңды түлғаларды, сондай-ақ ұйымдардың өрт сөндіру техникаларын, көліктері мен басқа да құралдарын ормандағы өртт рді сөндіруге тарту тэртібін айқындайды, осы жұмысқа тартылған жеке тұлғаларды жүріп-тұру өрт сөндіру құралдарымен, тамақпен жэне медициналық көмекпен қамтамасыз етеді; ҚР- ның заңдарына сәйкес, қоғамдық өрт сөндіру бірлестіктерінің жұмыс істеуіне жәрдемдеседі; орманда өрт қаупі болатын маусымда мемлекеттік орман қоры аумағында өрттерді сөндіру үшін жанар-жагар май материалдарының резервін жасайды; шаруа қожалықтары мен өзге де ауыл шаруашылығы ұйымдарының орман қорына іргелес аумақтардағы ауыл шаруашылығы алқаптарында, жайылымдық жэне шабындық жерлерде сабантүбін, аңыздарды жэне өзге де өсімдік қалдықтарын өртеуіне, қау шөбін өртеуіне бақылау жасауды қамтамасыз етеді; өртке қарсы насихаттты, бұқаралық ақпарат құралдарында ормандарды сақтау, ормандарда өрт қауіпсіздігі ережелерін орындау туралы мәселелердің тұрақты берілуін ұйымдастырады; облыс аумағында ормандағы өртке қарсы күрес жөніндегі жұмыстарды үйлестіреді, кажет болған жағдайда осы мақсатта арнайы комиссиялар құрады; орман қоры аумағында орман зиянкестерімен жэне ауруларымен күрес және орманның санитарлық жай-күйін жақсарту жөніндегі жұмыстарды ұйымдастырады; орман зиянкестері мен ауруларына карсы күресте авиахимиялық, авиабиологиялық жэне аэрозольдық іс-шаралар жүргізген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz