Отандық тарих ғылымныда Алтын Орда туралы іргелі зерттеулер

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Отандық тарих ғылымныда Алтын Орда туралы іргелі зерттеулер

Отандық тарих ғылымында Алтын Ордаға қатысты қазақ зерттеушілері сонау ХХ ғасырдың басында өз еңбектерінде көрсетіп өткен. Қазақ халқының ұлтық-рухани өркендеу кезеңіндегі қазақ зиялылары өз еңбектерінде Алтын Ордаға қатысты мәліметтерді ұстанды. Мысалы, М. Тынышбаевтың, С. Асфендияровтың, С. Сейфулиннің өз туындыларында Орда тарихына қатысты, негізінен шежірелерге сүйеніп, өз ой пікірлерін білдіріп жазып кеткен болатын. Кейінгі жылдары, Кеңестік кезеңде, Отандық тарих ғылымында Алтын Орданың деректік базасының негізі қалыптасты. Алтын Ордаға қатысты көлемді зерттеулер жүргізіле бастады. Алайда, көптеген сыртқы факторларға байланысты тікелей Орда тарихы жазылмады. Мысалы, К.А. Пищулинаның кейнгі орта ғасырдағы Оңтүстік-Шығыс Қазақстанға байланысты зерттеу жұмысында Ордаға қатысты құнды деректер қарастырлыған. Келесі ғалым С.М. Ахинжановтың орта ғасырлардағы қыпшақ тарихына қатысты жазған еңбегінде. Алтын Орда құрамындағы қыпшақтардың тарихы жайлы біршама толық мәліметтер берілген. Д. Кшибеков өзінің көшпелілір жайлы еңбегінде, Алтын Орданың өмірінде көшпелілірдің рөлін, Дешті-Қыпшақ даласының өзінде қала мәдениетінің болғандығын жазған. Негеізгі жасаған тұжырымы: Алтын Орда хандары қала мәдениетін дамытуға атсалысқанымен, өздері көшпелілікті ұстанды. Орда тарихынына қатысты жекелеген мәселелер бойынша отандық зерттеушілер арасында К.М. Байпаков, Б.Е. Көмеков, З. Қинаятұлы, Б. Батыршаұлы, Қ. Өскенбай, А.Қ. Көшкімбаев, Б.Б. Кәрібаев және т.б. өз еңбектерінде ғылыми ой пікірлерін, тұжырымдарын айтып өткен болатын. Сонымен қатар парсы тіліндегі еңбектердің деректанулық мәселелерін қарастырған М. Х. Абусеитова еңбегі Алтын Орда тарихын интерпертациялауға мүмкіндік береді.
ХХ ғасырдың соңғы 10 жылдығында әлемнің ең үлкен державасының бірі құлады. Бүкіл одақ территориясына өзінің әміршіл-әкімшіл саясатын жүргізіп отырған компартияның билігі тоқтады. Бір ғасырға жуық уақыт жалпы ғылым, соның ішінде қоғамдық ғылымдар, тарих ғылымы қатты цензуралық шектеуде болды. Осы бұғаудан босаған тарих ғылымы жаңаша форматта жазылуын бастады.
Қазіргі таңда деректердің аздығына қарап, Алтын Орда тарихы аз зерттелген деп айта алмаймыз. Сонымен қатар, ХІІІ ғасырда Орда құрамына кірген халықтардың тарихы кейінгі жылдары бір келкі зерттелмеді. Барлығына белгілі, ХХ ғасыр да Орда тарихына басым көзқарас, негізгі тұжырымдар идеологиялық сипатта, тіпті саясаттандырылған сипатта болды. Бұл жағдайға үлкен серпіліс берген КСРО-ның ОК БКП(б) 1944 жылғы 9 тамыздағы Бүкілодақтық тарихшылардың конференциясында қабылданған жарғы себеп болды. Кеңес үкіметінің құрылуына негізгі рөлді орыс халқы атқарды, сол себепті аталған халықтың тарихын тереңінен зерттеу қолға алынды(конференц). Тарих, филология т.б ғылым салаларында өзге халықтардың тарихының 300 жылдық кезеңіне көз жұмып қарады. Бүкіл Моңғол империясы территориясындағы халықтарды жабайы, аяусыз, барлығын тек қырғынға ұшыратып отырған жаулаушылар ретінде көрсетті.
Бұл тенденцияға ХХ ғасырдың өзінде қарсы ой-пікірлерін білдірген Евразистер болды. КСРО құлаған соң, тәуелсіз Қазақстан тарихшылары Алтын Орда тарихын жаңа көзқараспен, объективті түрде зерттеуге көшті. Тәуелсіздік алған жылдардан бастап көшпелі кезеңдегі қазақ тарихы қайтадан, объективті тұрғыдан зерттеуге көшті. ХХ ғасырдың 90 жылдары көптеген Орда тарихына қатысты конференциялар өткізілді. Алтын Орда мәселесі де жаңа қырынан зерттеле бастады.
Осы жылдары ең алғашқы еңбектің бірі болып Кляшторный В.Г. мен Султанов И.Т. жазған Казахстан. Летопись трех тысячи лет еңбегі. Аталмыш кітапта жалпы қазақ тарихы сақ кезеңінен бастап, XVIII ғасырдағы Қазақ хандығымен аяқталады. Еңбектің төртінші бөлінде моңғолдар жайлы, соның ішінде, Орда тарихына тоқталған. Орда тарихына жалпы мағлұмат беріп, Батыйдың кезінде қуатты, Евразиядағы ең үлкен империя, ХІV ғасырда шікі жағдайы тұрақсыз, тәуелсіз ұлыстарға бөлініп кеткендігін айтып өтті. Еңбектің авторлары Әбілғазы баһадүрдің Түрік шежіресі еңбегіне сүйеніп, Алтын Орданың ұлсытқ бөлінісіне сипаттама берген. Аталмыш еңбектің жалпы тарихи жинақ еңбегі ретінде Алтын Орданың ішіндегі ұлыстық жүйені жеңіл түрде түсіндіруге тырсықан.
1993 жылы араб қаріпінен Мұратхын Қани көшіріп жазып шыққан Қазақтың көне тарихы еңбегі. Бұл еңбекте араб-парсы деректері қолданғандығын байқаймыз. Алтын Орда аумағын сол деректер бойынша көрсеткен. Өзбек хан тұсындағы Орданың ішкі жағдайына тоқталып өткен. Аталған шығарма жазылуы жағынан Нығмет Мыңжаңның еңбегіне ұқсас келеді. Ішіндегі Орда тарихы жайлы көзқарастары ұқсас екен. Жалпы еңбек, алғашқы еңбектер ретінде, әлі де болсын үлкен мәселелерді қарастырмаған.
Бастауын 1943 жылдан бастаған История Казахстана с древнейших аремен до наших дней еңбегі қайта басылымнан шықты. Тәуелсіздік алған алғашқы жылдары аса үлкен өзгеріске ұшырамады. Жалпы моңғол дәуірі кезіндегі Қазақстан деген тақырып ішінде ғана Орда жайлы біршама материалдар келтірілген. Негізгі дерек көздері ретінде Раши ад-диннің, Марко Полоның, Плано Карпинидің еңбектерін пайдаланылған. Орданың Батый хан кезінде құрылып, алшақтау процесін және оның құлауы жазылған. Алайда, ескеретін жағдай, бұл кітап жалпы қазақ тарихына шолу ретінде
саналады. Ежелгі тас дәуірінен бастап қазіргі заманға дейінгі тарихты қысқаша айтып өткен.
90 жылдардың ортасында жарыққа жаңадан тың оқулық шықты. Негізі бұл еңбектің тұсау 1987 жылы кесілген. Ал, қазақ тілінде, қазақ елі үшін араб қәріпінен кирилицаға көшірілген нұсқасы 1994ж. жарияланды. Айтып отырған еңбегіміз, бұл, Нығмет Мыңжанның Қазақтың қысқаша тарихы атты еңбегі. Еңбек, қоғамдық ғылым салалары қатты қадағаланатын ҚХР-да шығарылған еді. Бүкіл қазақ халқыынң тарихына арналған еңбегінде, Мыңжан Н. Орда тарихына тоқталған. Ең бірінші ерекшелігі Алтын Орданы Қыпшақ ұлысы деп атаған. Батыйдың кезіндегі жаулашылық соғыстарды, Беркенің билігі кезін, одан кейінгі 5 ханның хронологиясын берген. Сонымен қатар Орданың әлеуметтік құрылысына тоқтаған. Алайда, біз осы жерден сырт елде жазылған еңбек екенін байқаймыз. Көптеген батыс елдріне қатысты тарихи оқиғалар жазбадан тыс қалған. Соған қарамастан Орда тарихы жағымды фактормен жазылған.
Тарих ғылымында тәуелсіздік алғаннан, ХХІ ғасырға дейінгі аралықта Қазақстан тарих ғылымында үлкен өзгерістер болды. Көптеген жаңа зерттелмеген тақырыптар ашылып, тарихтағы үлкен проблемалық сұрақтарды шешуге бағыт-бағдарлар белгіленді. Отандық тарих ғылымы үшін Орда тарихына қатысты көптеген сұрақтар туындады. Орда тарихы қалай дегенімен, кеңестік кезде бір жақты зерттелді. Осы мәселелердің бастамысын бастаған, арнайы Дешті-Қыпшақ мәселесін зерттеген, Б.Е. Көмеков еді. Б.Е. Көмектов Қыпшақ тарихының мемлекеттік мәселесін және этникалық жағдайын араб деректері арқылы зерттеген болатын. 1987 ж. Алматыда шыққан Арабские и персидские источники по истории кыпчаков VIII-XIV вв. жарияланды. Осы жинақта Мәмлүктік Мысыр мен Алтын Орда арасындағы қарым қатынас жайлы деректер келтірілді. Ол, Отандық тарих ғылымында осы мәселені зерттеуге үлкен серпіліс берді. Соынымен қатар Орда территориясы, олардың Хулагулік Иранмен ара-қатынасы айтылған (1987 ж. Алматыда шыққан Арабские и персидские источники по истории кыпчаков VIII-XIV вв.). Сонымен қатар Б.Е. Көмековтың Мамлюкские антропонимы как источник по этническому составу Дешт-и Кипчака мақаласы шықты. ХІІІ ғасырдағы Орда құрамындағы халықтардың орналасуын, көршілерін анықтай аламыз.
Осы жылдары тереңрек зерттеу жұмысын жүргізген Ахинжанов С. М. Ол Кыпчаки в истории средневекового Казахстана деген еңбегі. Бұл еңбектің жазылғанда негізгі мақстаты Қыпшақтардың ХІІІ ғасрға дейінгі тарихын баяндау. Алайда, автор І бөлімін орта ғасырлардағы қазақ тарихын қамтитын араб және парсы деректеріне арнады. Ал ол жерден біз Алтын Орданың құрылған кездегі этникалық құрылымын, қалай өзгергендігін көре аламыз. Сонымен қатар Ибн Баттута, әл-Омари, Ибн Халдун, ан-Нувайри деректері арқылы ХІІІ ғасырдың соңы және ХІV ғасырдың басындағы мемлекеттік іс жүргізу процестерінің өзгеруін, половецтердің бұрынғы көшіп-қонып жүрген жолдарының өзгеруін жазған. Сонымен қатар қыпшақтардың Орда билігі кезінде толықтай сол қанаттың құрамына кіріп, тұтас бір ұлыстың негізгі құраушы тайпасы ретінде көрсеткен.
Осы кезеңнің келесі бір туындысы Аққошқаров Е. Құрастыруымен жарыққа шыққан Қазақ тарихынан атты еңбек. Өзінің жазылуы жағынан өте өзгеше. Әр кезеңнің жазбаларын қарастырып, соларға қатысты өз көзқарастарын білдіріп отырды. Жинақата Сейфулин С. Қазақ тарихынан қысқаша мағлұмат шығармасы ұсынылған. Дерек шежірелерге сүйеніп жазылған. Автор, хандық билікке қатысты өз көзқарасын көрсеткен. Батый ұрпақтары билеген 130 жыл тұрақты болды, ал кейін ішкі дүрбелең басталды. Осы жерде ол хандарды моңғолдық емес, түрік хандары деп атайды. Оны біз Батыйдан кейін түрік халықтарының ең даңқыт ханы, Ноғай болды - деген жолдардан көре аламыз. Сонымен қатар бұл еңбектен біз Алытн Орданың соңғы кездері жайлы мәліметтер ала аламыз. Кіші Мұзамед ханның билікке келуі, сңғы хан Ахметтің тұсындағы ішкі-сыртқы жағдайлар сипатталған. Осы еңбекте Тоқтамыс ханның іс әрекеті, оның негізгі саяси рөлін сипаттаған.
ХХ ғасырдың соңғы 10 жылдығында Алтын Орда тарихына қатысты Байпаков К. Средневековые города Казахстана на Великом шелковом пути еңбегі жарыққа шықты. Бұл еңбектен біз Алтын Орда дәуіріндегі халықаралық сауда жолдарының дамуы мен ортағасырлық қалалар жөнінде тыңғылықты мәліметтер айтылған. ХХ ғасырдың соңғы жылдары Алтын Орда тақырыбы отандық тарих ғылымында әлі толыққанды зерттеу нысанына айналған жоқ еді. Алайда, Алтын Ордаға қатысты мәліметтер айтылатын деректер жарияланып тұрды. Солардың ішінде Қазақстан тарихына қатысты бірнеше кітаптар жарияланды. Олардың барлығы дерлік Алтын Ордаға қатысты мәселелерді қозғады. Солардың бірі Рысбайұлы К. Қазақстан Республикасының тарихы атты еңбегі. Өз еңбегінде Моңғол шапқыншылығынан кейінгі Қазақстан бөлімінде Алтын Ордаға қатысты мәселелерді қарастырған. Орданың құрылуын, негізгі жорықтарын көрсеткен. Орданың моңғол империясынан алшақтап, түркіленіп кетуіне байланысты өз көзқарасын білдірді. Халықтың моңғолыдық езгіге қарсы күресі, өзара соғыстардың пайда болуы, экономикалық, мәдени байланыстардың болмауы - дейді. Кеңестік кезеңде кең зерттелген тұсы ол Орда мен Русьтің қарым қатынасы болса, Рысбайұлы К. де осы мәселелерді қарастырған. Негізігі дерек көзі ретінде ҚазССР тарихының 5 томдығын пайдаланған.
Ғасырлар тоғысында Т.И. Сұлтановтың Ақ киізге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.