ҚАЗАҚСТАНДА КЕҢЕСТІК БИЛІК ЖҮЙЕСІНДЕГІ АРХИВТЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖƏНЕ АРХИВ САЯСАТЫ

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАНДА КЕҢЕСТІК БИЛІК ЖҮЙЕСІНДЕГІ АРХИВТЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖƏНЕ АРХИВ САЯСАТЫ

Түйіндеме
Мақалада кеңес өкіметінің орнауы тұсындағы Қазақстан архив қызметінің қалыптасуы мен орнығуы жəне кеңестік билік тарапынан жүргізілген архивтік саясат мəселесі қарастырылады. Сонымен қатар Қазақстан аумағындағы губерниялық, уездік архивтердің қалыптасуы туралы да мəселелер қарастырыла отырып қоғамның тарихи, мəдени жəне құқықтық нормаларының архив қызметіне қатысты директивтік құжаттарға талдау жасалынады.
Түйінді сөздер: архив, кеңес өкіметі, архив саясаты, коммунистік партия, деректер.

Қазан төңкерісінен кейінгі өлкедегі архив қызметі Қырғыз (қазақ) революциялық комитетінің саясатымен тығыз байланыста болды. 1918 жылғы 1 шілдедегі Архив істерін қалпына келтіру жəне орталықтандыру туралы кеңес өкіметінің сəйкес Қазақстан аумағында архив құрлысының орталығы құрылып, жұмыс жасай бастады. Орынбор губерниясы бойынша архив басқармасының өкілетті қызметкері тайындалды. 1920 жылдан бастап оның қызметі Орынбор - Торғай аймағына тарады, осыған сəйкес аталған архив Халық Ағарту жүйесіне оның бөлімшесі ретінде қалыптасты. Бастапқы кезде губерниялық архивтің материалдық жағдайы нашар күйде болғандықтан Орынбор губерниялық атқару комитеті архив ісін өз деңгейіне көтеру жөнінде шешім қабылдады.
Өлкедегі архив мекемелерінің мүддесін көздеген кеңес үкіметі 1922 жылдың 22 қаңтарында Қырғыз (қазақ) Ағарту комиссариатының алқасында өлкеде орталық архив құру туралы ережені бекітті. Осы ережеге сəйкес Орынбор-Торғай архиві Қырғыз (қазақ) АКСР-ның орталық өлкелік архиві болып атауы өзгертіліп, тікелей Халық Ағарту Комиссариатына қаратылды [1]. Ол барлық жүйеге келтірілген құнды жəне маңызды əрі тарихи - ғылыми мəнді мемлекеттік мекемелер менқоғамдық ұйымдардың, жеке тұлғалардың архивтерін сақтаушы болып саналды.
1922 жылдың 30 қаңтарындағы Бүкілресейлік Атқару Комитеті архивтердің саяси маңызын атап көрсете келіп, РКФСР орталық архиві туралы ережені бекітіп, орталық архивті БОАК-нің құзырына тапсырды. Бірорталықтан басқару жүйесіне енгізілген Қазақстан бүкіл одақ көлеміндегі
шаралардан тыс бола алмады. Сондықтан да 1923 жылы 24 сəуірде Қырғыз (қазақ) ОАК-нің төралқасы Қазақ АКСР-ындағы Орталық жəне губерниялық архиві туралы ережені бекітті. Орталық архив РКФСР Орталық архивінің бір бөлімі ретінде саналып, Қазақ ОАК-нің қарамағына берілді. Өлкедегі орталық архивтің губерниялық бөлімдері губерниялық атқару комитеттерінің бөлімдері ретінде саналып, Орталық архивтің архив істері мəселелерінің директиваларына бағындырылды. Осы ереже негізінде Қазақ АКСР-ның біртұтас мемлекеттік архив қоры ұйымдастырылып, оған
орталық мұрағат архив қойнауындағы барлық архив материалдары кіргізілді. Орталық архивтің Қазақ ОАК төралқасына өтуі республикадағы мұрағат архив ісінің дамуына түрткі болды. Егер 1923 жылға дейін Қазақстанда Орынбор мен Семейде екі мұрағат ұйымы ғана болса, 1923 жылы қалған
5 губенияда мұрағаттар ұйымдастырылды, тек Адай уезінде мұрағат бюросы біршама кейінірек құрылды [1, 82 б]. 1924 жылығ Орта Азия мен Қазақстандағы территориялық межелеуге байланысты Қазақ республикасына Жетісу, Сырдария облыстары жəне Қарақалпақ автономиялық облысы қосылды. Бұрынғы Түркістан республикасында оның кеңестерінің Орталық Атқару Комитеті 1919 жылдың 30 қазанындағы жəне мəдениет, ағарту кеңесінің 1919 жылғы 19 қарашасындағы бұйрықтарының негізінде Түркістан республикасы архиві архивтерінің орталық басқармасы ұйымдастырылды.
Жетісу облысында осы басқарманың өкілеттілігі өзінің жұмысын 1921 жылдан бастады, ал Сырдария облысында оның орталығы Ташкентте орналасқандықтан территориялық межелеуге дейін арнайы
облыстық аппарат болмады. Қарақалпақ облысында орталық архивтің өкілеттігі өзінің қызметіне біраз тоқтап барып 1924 жылдың 11 қыркүйегінде кірісті. Осылайша ҚАКСР-ында губерниялық архивтік ұйымдар əртүрлі мерзімдерде құрылды. Біздің негізгі мақсатымыз облыстық, аудандық архив жүйелерінің қалыптасуын қарастыру болғандықтан губерниялық мекемелердің құрылуын кесте незінде көрсету болып отыр. Архив ұйымдарының осы уақыттағы қызметі негізінен екі бағытта жүргізілген: біріншісі, революцияға дейінгі кезеңдегі мекемелер бойынша шашылған мұрағат құжаттары мен материалдарын анықтау, есепке алу жəне губерниялар бойынша шоғырландыру; екіншісі, құжаттарды жинақтап, олардың анықтамалық тұстарын ретке келтіру.Қазақстандағы кеңестік архив құрлысы өзінің алғашқы кезеңінде көптеген қиындвықтарды бастан кешірді. Қиындықтар архивтерге арналған ғимараттардың, мамандардың жетіспеуіне, материалдар мен құжаттарды сақтауда тəжірбиенің аздығына байланысты орын алды. Осыған байланысты архив мекемелері өздерінің жұмыстарында қателіктер мен кемшіліктерге жол берді. Мысалы, Жетісу архивінде істер макулатураға тіркелмей, таңдау тізімінсіз, жарамсыз деп саналған актілерсіз,
сипаттама тізбелерінсіз бөлінген. Семей губерниялық архивінде мамандардың жетіспеушілігінен мұрағат ісінен хабары жоқ адамдар қызмет атқарған. Соның салдрынан олар архив материалдары мен құжаттарын ретке келтіруден гөрі оларды сатуға, жарамсыз қағаздар ретінде макулатураға өткізуге мүдделі болған.Қазіргі уақыттағы архив қорларында сақталған деректер губерниялық архивтердің материалдық-техникалық жағдайларының нашар болғандығын көрсетеді. Себебі архив қызметкерлеріне тө-лем ақы төлеу жəне шаруашылық шығындарды жабу тікелей губерниялық атқару комитеттері бюджетінің міндеті болған. Кеңестердің губерниялық атқару комитеттері азамат соғысынан кейінгі ашаршылық пен экономикалық күйзелісті бастан кешіргендіктен олардың өздерінің жағдайлары да белгілі болған. Сондықтан да ең алдымен губерниялық атқару комитеттері өз аймақтарының шаруашылық мəселелеріне көңіл бөліп, өнеркəсіп орындарын қайта жабдықтау, кооперативтер құру, жаңа экономикалық саясаттың шеңберінде социалистік құрлысты дамытуға барлық күш-жігерін жұмсады. Осыған орай мəдени проблемалар, соның ішінде архивтерді дамыту екінші кезектегі мəселелер ретінде саналды. Осыған қарамастан губерниялық архивтер өздерінің қорлары мен қызметкерлерін сақтап қалуға тырысты. Мысалы, Семей губерниялық архивінің 100-ден астам қоры, оларды сақтайтын орны жəне 4 қызметкері болған. Архив бюросы материалдар мен құжаттар негізінде ғылыми жұмыстар жүргізіп, 6 қоғамдық, тарихи сипаттағы баяндама жасаған [2]. Орал, Ақмола, Ақтөбе губерниялық архив бюроларының да жағдайлары осы шамадағы деңгейде тұрды. Оларда 2-3 қызметкерден жұмыс жасап, ағымдағы іс-шараларын атқарып отырған. Керісінше Қостанай, Бөкей, Адай архивтерінің арнайы ғимараттарының жоқтығынан тар бөлмелерде жұмыс жүргізуге мəжбүр болған [2, 5-п]. 1925 жылы ҚАКСР-ында Ақмола, Ақтөбе, Бөкей, Қостанай, Орал, Адай, Семей, Жетісу, Орынбор барлығы 9 губерниялық архив бюросы болып, олар өлкелік орталық архивінің қарамағына берілген [3]. Олар 1923 жылы 24 сəуірде Қазақ Орталық Атқару Комитетінің кіші төралқасы бекіткен ережеге сəйкес жұмыс жасады [4].Барлық губерниялық архив бюроларының ішінде Семей архив істерінің губерниялық басқармасы талапқа сай жұмыс жүргізген. 1920 жылдардың алғашқы жартысында өзге архивтер тəрізді қорларды жоғалпай керісінше оларды толықтыруға тырысқан. Губерниялық архивтің меңгерушісі құпия түрде сақталатын істерді саралап, тізбелерін жасап, барлығы 475 істі жеке шығарып, қорлар бойынша бөліп көрсеткен. Сол 475 істің 439-ы 1910 жылға дейінгі уақытқа байланысты, ал 15 іс кейінгі кезеңге қатысты деректер. Құжаттар мен материалдар бірнеше топқа жіктеліп қойылған [5].
Уездік архивтер қызметіне тоқталатын болсақ, 1930 жылға дейінгі уақытта мұрағат қызметінің деңгейі жоғары болды деп көрсете алмаймыз. Уездік мұрағаттар жұмысының бағытталған жол ға қойылмауының өзіндік себептері де болды. Республиканың уездік қалаларында архив материалдарының айтарлықтай бөлігі жинақталған. Бұның өзі уездік архив бюросын ұйымдастыруды қажет етті. Алай да уездік архивтерді жабдықтаудың қарқыны өте баяу жүрді. Сондықтанда республикадағы олардың саны да біртіндеп көбейді. Мысалы, 1926 жылдың 1 шілдесіне дейін 8 уездік бюро ұйымдастырылса, олардың бесеуі Орал, үшеуі Ақмола губерниясында құрылды. Осы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.