ХИМИЯ ШЕТЕЛІК ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ ҒАЛІМДАРДЫҢ ІС - ТӘЖІРИБЕСІНЕН
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ҮШ ТІЛДІ МЕҢГЕРГЕН, БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ ҰРПАҚ ДАЙЫНДАУ - ҚАЗІРГІ ЗАМАН ТАЛАБЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1 Химия ғылымы және оның алатын орны мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.2 Орта мектепте химия сабағын ағылшын және орыс тілдерінде оқыту әдістемесі (технологиясы) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
1.3 Көптілді білім беру жүйесінің болашақ ұрпақ қабілетін дамытудағы рөлі.. 27
2. ХИМИЯ ШЕТЕЛІК ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ ҒАЛІМДАРДЫҢ ІС - ТӘЖІРИБЕСІНЕН ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
2.1 Химия сабақтарындағы глоссариймен жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
2.2 Өндірістік (педагогикалық) практика кезіндегі іс - тәжірибе ... ... ... .. . 45
3. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
4. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕКТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі: Жалпы мектеп химия курсында үш тілді пайдаланып химияны оқыту мәселесі.
Дипломдық зерттеудің мақсаты: Жалпы білім берілетін орта мектептегі химия пәнін оқытуда үш тілді қолданып, шәкірттердің білімін және біліктілігін дамытудың және шәкірттердің пәнге деген қызығушылығын арттыру.
Зерттеу пәні: Орта мектепте үш тұғырлы тіл арқылы білім бере отыра, үш тілді жетік меңгерген шәкірттерді асқақтату мақсатында химия пәнін үш тілде оқытуды дамыту.
Дипломдық зерттеудің міндеттері:
oo Үш тілді қолданып, шәкірттердің химияға деген талпынысын дамыту;
oo Химия пәнін орыс тілі және ағылшын тілімен кіріктіре оқыту;
Зерттелу деңгейі: тақырыбыма байланысты барлық әдебиеттермен толық танысып, жаңа технологияларды пайдаланып тақырыпты жоғары деңгейде ашуға тырыстым.
Әдіснамалық және теориялық негіздері: Химия сабағын үш тұғырлы тілде бірнеше оңтайлы тәсілдермен пайдаланып жүргізу.
Зерттеу әдістері: Химия сабағын жүргізуде көптілді білім беруді қарау; мектепте химияны үш тілде байланыстырып жүргізу әдісін зерттеу, тест жұмысын жүргізу; тіл жағынан проблемаларын бақылау қолданылады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
oo Химиядан сабақ беру кезінде үш тілде оқытудың жаңашылдығының тиімділігін анықтау;
oo Химияны мектепте үйрету мәселесінде техникалық құрал - жабдықтар, аудиолар, бейнежазбаларды қолдану;
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Химияны көптілде үйрету - тіршіліктен өзінің орнын табатын, адамдармен араласқанда өзін - өзі емін - еркін болып, әртүрлі қатарға тез сіңіп кететін, басқа да дамып кеткен мемлекеттермен оқудың жарыстарына түсе алатын, республикамыздың химиядағы жетістіктеріне жетуге жұмыс істеуге өздерінің септігін тигізетін жеке білімді адамзатты қалыптасуына тигізер әсері мол. Оқу орындарында үш тілде білім берудің нәтижесінде тілдерді нақты әрі жетік білетін шәкірттер болуы тиіс.
Практикалық базасы: Атырау облысы, Махамбет ауданы, Есбол ауылы, Есбол орта мектебі
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған деректер тізімі мен қосымшалардан тұрады..
Кіріспеде зерттеудің өзектілігі, пәні, мақсаты, міндеттері, объектісі, зерттеудің деңгейі, зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері, зерттеу әдістері мен зерттеудің ғылыми жаңашылдығы, практикалық мәні, мәселенің зерттелу деңгейі мен зерттеу базасы баяндалады.
Үш тілді меңгерген, бәсекеге қабілетті ұрпақ дайындау - қазіргі заман талабы атты бірінші тарауда химия ғылымы, оның алатын орны мен маңызы, Көптілді білім беру жүйесінің болашақ ұрпақ қабілетін дамытудағы рөлі туралы айтылған.
Химия шетелдік және отандық ғалымдардың іс - тәжірибесінен атты екінші тарауда химия сабақтарындағы глоссариймен жұмыстар, өндірістік(педагогикалық) тәжірибеден өткен Атырау облысы, Махамбет ауданы, Есбол ауылындағы Есбол орта мектебінде жүргізілген жұмыстардың нәтижелері көрсетілген.
Қорытындыда жүргізілген зерттеу жұмыстарының нәтижелері бойынша
алынған негізгі тұжырымдар келтіріледі.
Қосымшаларда зерттеу жүргізу барысында пайдаланылған әдебиеттердің
бірқатары беріледі.
1. ҮШ ТІЛДІ МЕҢГЕРГЕН, БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ ҰРПАҚ ДАЙЫНДАУ - ҚАЗІРГІ ЗАМАН ТАЛАБЫ
1.1. Химия ғылымы және оның алатын орны мен маңызы
Көптілді білім беру - оқушылардың ғылым аумағының төңірегінде емін - еркін жүруіне мүмкіндік беретін, әлемдегі білім сырларына төну, өзінің бойындағы бар қасиетін көрсетуіне жағдай жасайтын қазіргі заманның өзекті мәжбүрлігі екені белгілі.
Химия сабақтарын ағылшын, орыс тілі және қазақ тілінде оқыту - қазіргі заманның өзекті мәселесі. Басты мақсаты: көптеген тілдерді білетін, әлеуметтік және өндірістік айқындауға икемді өркениетті адамзатты даярлап шығару. Үштілділік жайлы Республикамыздың Президенті Н.Ә.Назарбаев білім мен ғылым саласының жұмыскерлерінің III съезінде былай айтқан: Шетел тілінің мәжбүрлілігі бүкіл дүние жүзіне керекті қажеттілік, қазіргі заманның басты мұқтаждығы болып табылады. Орыс тілін жоғары деңгейде меңгеру - республикамыздың қазынамыз деп, 2007 жылғы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан жолдауында: Еліміздің халқы бүкіл әлемде үштұғырлы тілді қолданатын білім жағынан мықты мемлекет түрінде танылуы керек. Олар: ана тіліміз - мемлекеттік, орыс тілі - ұлтішілік қарым - қатынас тілі және шетел тілі - жаһандануға өтуге мүмкіндік береді деді. Әлеуметтік ортаның қазіргі заманғы әлеуметтік жұмысы - жаратылыстану ғылымдары пәндері бойынша даярлықтың ерекше дәрежесін қамсыздандыру; және де сабақ үйретуде осы бағдардағы сабақтарды шетел тілінде оқытуды қамсыздандыру болып табылады. Шетел тілі - XXI ғасырдың тілі десек те болады.
Бүгінгі күні қазіргі дамып келе жатырған болашақ жастарды интеллектуалды адамзат ретінде қалыптастыру, адам етіп шығару, үштұғырлы тілді үйрету - қазіргі оқытудың көкейтесті тақырыбы болып отыр.
Бүгінгі таңда республикамыз заманауи кезеңнің босағасын беделді көрсеткіштерімен адымдап басып, қалыптасқан жоғары деңгейдегі 50 мемлекеттің құрамына кіруге ат салысқандықтан, республикамыздың білім беру системасы да дүниежүзілік оқытудың деңгейіне сай болуы керек. Сол себепті мәліметтік және перциптивтік іс - әрекетпен бірге, қазіргі кездегі көптілділік оқудың білімділік деңгейі ретінде танылып отыр. Соған сәйкес Республикамыздың әр қалаларында үш тілде білім беретін мектептер сұранысқа ие болып отыр.
Үш тілді оқыту жүйесі - болашаққа жылжудың комплексті бағдарламасының өзекті бағыты. Жоғары деңгейде оқыту мен дағдыны бойына құюға жұмыстану, шәкірттерді өмірге даярлаудағы жаңа әдістердің бірі болып табылады.
Қазіргі кезеңде Қазақстан елімізде оқытудың заманауи бағдарламасы істеліп, еліміздің білім берудің бағдарламасы дүниежүзілік білім мен тәрбиені ұқтырудың аумағына кіруге бағдар алып отыр. Ол педагогтың тәжірибесі, оқыту мен тәрбие беру процесіндегі үлкен ауысуларға қатысты болды: оқытудың парадигмасы ауысады, үйретудің тәсілдері өзгеріп, заманауи пікір, жаңа араласу шығарылады.
Білім беру саласы жұмыскерлерінің, яғни, заманауи ұстаздарымыздың алдына қойылып отырған басты міндеттердің бір бөлігі - үйретудің тәсілін әрдайым алға сүйреу және бүгінгі заманауи педагогикалық әдістерді ұғынып алу болып табылады.
Өскелең еріп келе жатырған жастарға қазіргі әлеуметтің мәселесіне сәйкес тәлім - тәрбие мен оқытуда оқытушылардың инновациялық іс - әрекеттерінің ғылыми - педагогикалық маңызды бөлімдерін үйренуі заманға керекті болып саналады. Себебі, заманауи педагогикалық технологияны үйреніп алуға оқытушыларды дайындау - педагогтардың өзіндік білімін жетілдіруге көмектесу көзқарасының бір бөлігі және адамзатты жетілдіру процесіндегі іс - қимылдың қорытындысы екені белгілі. Республикамыздың білім беру нормасы дәрежесінде білу процесін құру оқу - тәлім процесіне жаңа педагогикалық технологияны енгізуді міндеттейді. Жаңа педагогикалық технологиялар дәріс алу кезіндегі міндеттермен байланыстырылған сабақтар мен тәсілдердің, амалдардың қиын және анық системалары, онда қимылдары шәкірттердің дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрап отыр.
Оқытудың жаңа заманауи индустриясының көзқарастары - дәріс берудің гуманизациялау, өз бетімен алға жылжитын, оңтайлы әрекет ете алатын, өзін - өзі дамытып, алға қарай ұмтылушы, педагог жеке индивидті жасау.
Бүгінгі заман талабына сай оқыту бөліміндегі дәріс берудің жаһандану индустриясын толық білмейінше, білімді, әмбебап, білікті оқытушы болуы екі талай. Жаңашыл технологияны үйрену оқытушының өзіне көмектесіп, оқу процесін жетімді қалыптастырылуына жәрдемін тигізеді. Бүгінгі ғылым мен инновацияның шарықтап тұрған кезеңінде дәріс берудің жаңашыл технологиялық тәсілдерін қолдану шәкірттердің оқу дәрежесін замануи кезеңге сәйкес артады. Мұндай тәсілдердің бәрі Англия мемлекетінен пайда болған дәріс берудің интербелсенді тәсілі. Интербелсенді тәсіл - сөйлесу тәсілі, қорытындысында дәріске қатысып отырғандар екі адам болып қарым - қатынас жасай отырып, жағдайларды қарастырады.
Әр елдің басты көмекшісі - үлкен мекемелерде, экономикалық күйінде емес, белсенді де ақылды, қолынан іс келетін тұлғалар. Өзіміздің ұрпақтарымыз білім деңгейі жетілген қызметкерлер мен банк қызметкерлері, оқытушылар мен фабрикалардың бастықтары болуы тиіс (Қазақстан Республикасы - 2030 бағдарламасы). Әлбетте, болашақтың қожайыны - өскелең ұрпақтар. Ұрпақтар өздерінің әке - шешесіне қарағанда, заманына көптеу үйлесімді болып келеді. Сол себепті әлеуметке сәйкес, сол әлеуметті жайнататын, әрі қарай көтеретін ұрпаққа тәлім беру ең басты жағдай болып саналады. Әлеуметтің алға қарай жылжуына байланысты ғылым мен техникалық құралдардың дәрежесі де, оларды басқарып отыратын процесстері де өзгеріп отырады. Бұған сәйкес педагог қызметінің маңызы жаңашылданып, жаңашыл мағына, жаңа сыни пікір, мүмкіндіктерді керек қылады. Бұл мүмкіндік тек қана оқудың арқасында болады.
Білім ақпараттық қоғамда құнның негізгі көзіне айналып барады. Білім, инновациялар мен оларды нақты қолданудың әдістері барған сайын пайда көзі ретінде көрінуде.
Экономикалық дамудың жаңа тұрпаты қызметкерлер үшін өз өмірінде бірнеше рет мамандығын ауыстыру, өз біліктілігін үнемі арттыру қажеттілігін туғызады. Білім беру саласы ақпараттық қоғамда экономикалық саламен елеулі түрде астасады, ал білімберу қызметі ақпараттық қоғамның экономикалық дамуының аса маңызды құрамдасына, артта қалушылықты еңсерудің факторына айналады.
Дәріс беру түсінігі өзгеріске енуде және молаюда. Дәріс беру уақыт өте келе бірнеше рет оқу орнында барлығында бірегей түсінік қалыптасудан болады.
Индивидтің функционалдық сауаттылығының мәлімдемесінен адамзатты дайындауға белсенді түрде ауысу процесі қарқынды жүруде. Жаңашыл мәлімдеме оқытудың бірегейлік түрін көздей отырады, бұл әр айқын тұлғаның мүмкіншілігін және де бұның өзінің жағдайын қолдануы мен өзінің икемділігін де есте ұстауына мүмкіншілік беріп отыр.
Үздіксіз дәріс беру естиярлардың оқытылуы уақыт өткен сайын аса жоғары орынға ие болып отыр. Ақырғы кездері жұмыстың қай бөлімі болмаса да, атап айтқанда, қара байлығымызды өндіру саласында үш тілді меңгерген адамдарды көбіне ұсыныстар түсуде. Солай болса, қазіргі кезеңде оқудың үш тілде болуы керек.
Бүгінгі кезде, оқытудың халықаралық бірігуі кезеңі болып жатыр. Дәріс сабағын оқудың елеулі таңбасы оның жаңашылдығы болып саналады. Республикамыздың біршама жеткіншектері өзге мемлекеттерде оқуды мақсат қылады, көптілді меңгеруге ұмтылады. Ол қазіргі кездегі дүние жүзінде бірігу процестерінің болуын, әлеуметтік өмірдің әртүрлі бөлігінде елдер арасында интеннсивті интеграциясын суреттейді. Қазіргі кезде ұрпақтарды оқыту - ұлтымыздың басымдылық категориясынан дүниежүзілік басымдылық бөліміне өтіп жатыр.
Оқу - әлеуметтік ортаны әлеуметтік, мәдениет - ғылым жағынан дамумен қамсыздандыратын таңқаларлық зат, тұлғаға да, әлеуметтік ортаға да керекті, ең бағалы байлық. Мұның ең басты жұмысы - адамның көрегендігін, адами құндылығын, творчествалық икемділігін үйлестіру, әрі қарай жетілдіру. Осыған байланысты тәуелсіз мемлекетіміз өзінің алға жылжуының ең негізгі бастауы - оқытудың білімнің шарықтау кезеңіндегі жұмысы мен мағынасын анықтады.
Білім беру баспалдағының үндестіліктерін қамсыздандыратын оқыту үдерісінің тынымсыздығы, оқу мен тәлім - тәрбиенің ықпалдастығы, лекция беруді билеудің демократилық түрі, білімннің және өнеркәсіптің жаңалануы, мәліметтенуі, шәкірттерді кәсіптік бағыттау, оқытуды бөліп қарау, ізгілендру - оқытудың саласында мемлекетіміздің мәселелердің басты міндеттері. Сонымен бірге мемлекетіміздің ғылым және ғылыми - технологиялық мәселе мәлімдемесінде де білімді демократияланыру, интеграциялау, инновациялық процесстің ғылым бөлігінде ауқымды орын алады.
Яғни, XXI ғасырымыздың білікті кәсіпкері - жаратылыстану ғылымы мен гуманиитарлық ғылымдары бойынша санасы биік, ішкі дүниесі зор, ұлттық көрегенділігі биік, кәсіби білімді, өзге тұлғалармен қарым - қатынас жасауда мықты, өзгенің ойымен ақылдасатын, әртүрлі ситуациялардан шыға алатын, өз ісіне тиянақты, әлеуметтік ортада орны бар қайталанбас дара индивид болғаны жөн. Осындай мүмкіншіліктің бастысы - сапалы оқытылуда. Сол себепті оқытушыларды тек қана кәсіпкер деп қана қарамай, оларды өз әлеуметтік ортасының индивиді, азааматы, болашақтың қожайыны, тірегі деп қарастыруымыз керек және оған мүмкіншілік көрсетуіміз керек.
Мемлекетіміздің тәуелсіздік алып, әлеуметтік ортаның өмірін барлығы дерлік, сондағы білім беру кезеңінде жүріп отырған демократияландыру оқу орындарын осы сәтке дейінгі кризистен шығаратын ұмтылыстарға бағыт берді.
Білім мәнісі жаңашыл процесстік білімдермен, мәліметтерді жинақтау қасиеттерінің алға қарай жылжуымен, ғылымдағы творчествалық және нарықтағы күйіндегі оқыту программасының анықталуымен байып жатыр. Атап көрсеткенде: Әлемде орын алып жатырған мынадай өзгерістерден республикамыз да шеттеп қалған жоқ. Еліміздің басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың өз жұртына Өзіміздің артымыздан ерген ұрпақтарымыз біліктігі биік кәсіпкерлер болады, ұрпақтарымызға қол ұшын беру керекпіз деді. Әлемге әйгілі француздың ойшылы көрсеткендей: Оқыту - екі есе оқу. Шынында, оқытушылардың тыным таппай оқуы және дайындықсыз тамаша қорытындысын күту мүмкін емес. Сол себепті алдымыздағы жылдан бастап педагогтар өздерінің сабақ беретін пәнге қатысы бар білім дәрежесі бойынша сауалнамадан өтіледі. Себебі, ұстаздарымыздың білімділігі - оқыту процесіндегі айқын анықтауыш болады. Мәселен, қимылында, әр әрекетінде батылдық пен мұқияттылық жоқ болса, ол кезде өзін де, оқушыны да алдау орын алады. Оқытушы жұмысындағы алдаулар орын алу орны толмастық өкінішке айналады. Өйткені, оқытушы - осы ғаламдағы ең бағалы материалмен қызмет жасайтын ең асыл индивид. Қазіргі кездегі артымыздан ерген ұрпақтарымыз жылдар өте келе қандай тұлға болғаны мұғалімге байланысты. Сол себепті басқару - әлеуметтік орта - оқытушы үшбұрышы түсінушілікпен қызмет жасап, ұлттық мақсатқа жұмыстануы керек. Бірдей салада бағасыз болған кісі кейінгі салада әжептәуір қорытындыға жетуі екі талай деп Мераб Мамардашвили айтып кеткен. Ол, әсіресе, ғаламның бәсекеге мықты 30 мемлекеттің сабында болуды арман еткен өзіміздің мемлекетіміздің білім беру процесі үшін аса құнды қажеттілік. Себебі, білікті ұрпақтарсыз, ақылды индивидтерсіз мақсат етілген асқар шыңдарды бағындыру оңай емес. Ал, ондай азаматтарды әзірлеу мемлекетіміздің оқу орындарына міндеттелді.
Ұлы дана педагог Ыбырай Алтынсарин атамыз осы ғасырдан көп уақыт өткеннен бұрын Бір Аллаға сыйынып, кел, балалар, оқылық деді. Осы дана ақлды қазір де өмірлік ұстаным қылған жас ұрпақтарға: еліміз сіздердің сапалы білім алуларыңызға оңтайлы жағдай жасады, ендігі кезекте сендер осы жасалған жақсылыққа күшті білім алуларыңызбен жауап қайтарыңыздар дегісі келді. Себебі, ақылдылар мен тиянақтылар ғана алға қойған мақсатына жетуге ұмтылады.
Үштұғырлы тіл жайлы ойды еліміздің басшысы 2006 жылғы қазан айында болған Қазақстан халқы ассамблеясын XII жиналысында сөз етілді. Ал, 2007 жылдың Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан деген жұртына Жолдауында Тілдердің үштұғырлылығы деген мәдениетті бағдарламаны жүзеге асыруды тапсырды.
Қазақстанды бүкіл әлем халқы үш тілді бірдей пайдаланатын жоғары білімді мемлекет ретінде тануы керек. Дәлірек айтқанда, үштұғырлы тіл идеясын мынадай әрі қарапайым, әрі түсінікті формуламен көрсетуге болады: мемлекеттік тілді дамытамыз, орыс тілін қолдаймыз және ағылшын тілін үйренеміз. Үштұғырлы тіл идеясын дамыту үшін мемлекет тарапынан еліміздің әр азаматына көптеген жағдайлар жасалынған.
Республикамыздың бүгінгі заманауи талабына сәйкес Қазақстан Республикасы Білім жайлы заңнамасының бесінші бабында Бүкіл оқыту орындары еліміздің барлық міндеттелетін нормасына сай мемлекеттік тіл ретінде ана тіліміз қазақ тілін әрі қарай меңгертуді, орыс тілі мен ағылшын тілін меңгеруді дамытуды қарастыруы тиіс делінген.
Еліміздің саясатты, мәдениеттік байланысы біршама тілде оқуды керек етіп отыр. Республикамыздың оқу орындарындағы ережесінде қаралған үш тілде оқыту - қазіргі заман қажеттілігі. Осы мақсатта қазақ, орыс және шетел тілдері халқына, нәсіліне қараматсан, бірдей дәрежеде қарастырылады.
Тілдердің үштұғырлығы тілдің саяси бағдары бізге тосын жаңалық емес, Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтің атақты тілге қатысты стратегияны 2004 жылы жұртына жариялаған болатын. Осы жылы Еуроодақтық өздері үштілділік білім экспериментін заңды түрде күшіне енді. Ол - тарихи мұқтаждық.
Үштұғырлылық 3 тілді алғанымен, мәдениетті жұмысты жүзеге асыру кезінде ана тіліміздің беделіне сәйкес басымдылық бағдар береді. Осы кезде ана тілінің пайдаланылу аясында одан сайын жақсарту және конституциялық беделіне сай аумақтағы рөлін күшейтуге, республикамыздың бүкіл адамзаттарының мемлекеттік тілімізді білуіне керекті барлығы дерлік материалдық - техникалық мәселелерді істеуге көп назар аударылуы қажет.
Республикамызда тілдердің үштұғырлығы жобалары іске асыруы орын алды. Осындай жобаның астында үш тілді меңгеруге арнайы іс - әрекеттер жасалған. Осы жобалардың республикамыздың дүние жүзінің бәсекелестікке қабілеті елдердің құрамына кіруге көптеген мүмкіншілік беретіні айдан анық. Сонымен қатар, осы кезде халқымыздың көп бөлігі еліміздің мемлекет бекіткен тілі - ана тіліміз, яғни қазақ тілі екенін білулері тиіс.
Әрбір адамзаттың рухани - адамгершілік қасиетін кеңейту үшін, қазіргі заманда өзгеріске күнде еніп отырған жалғанда тіршілік ету, жұмыс істеу үшін универсалды болу керек. Осыған байланысты қазіргі таңда Республикамызға ақпаратты - технологиялқ, ғылым, медециналық тағы басқа салада жаңашылдықтарды, бүкіл ғаламдық алға басулардағы эксперименттерден хабардар болуы, осы жаңашылдықтарды өзіміздің қазақ тілімізге жұртымыздың игі ісіне қолданулары үшін халықаралқ қатынастарды күшейтіп, ғалам сахнасына шығу үшін көптеген тілді үйренген кәсіпке мықты азаматтар керек. Осындай бағдарда оқу орындары да өз пайдаларын тигізуде. Нарық экономикасы еңбек ету нарығында жарысқа қабілеті бар мамандарды керек қылатыны айдан анық. Осындай оқу мекемелерінің бүкіл салаларына жаңадан талап, жаңадан міндеттер, жаңа мүдделерді мойындарына іліп қойды. Осыған байланысты, дәріс беру процесінде педагогтарға қойылып жүрген негізгі міндеттердің бір бөлігі - осы жалғаннан өзінің орнын таба алатын, білетін, адамдармен араласу кезінде өзін емін - еркін ұстап, әртүрлі ортаға жедел бейімделетін кәсіпкер әрі білікті маман иесіне тәлім - тәрбие беру. Заман ағымына лайықты қазіргі болашағымыздағы тұрған мақсат - жұртымыздың ұлттық даралығын сақтап, республикамыздың мәдениетті елдердің құрамына қіргізу болып табылады. Келешек Қазақстан Республикамыздың жасөмпірімдері баяғының көзіндей, жаңашылдықтың жолымен жүргендей болып бүкіләлемдік өркениетті танытатын, өздерінің төлдік өркениетін құрметтейтін, басқа ұлттарға өздерін таныта, құрметтете алатын рузани дүниесі бай, білімді болғаны тиісті. Бүгінгі кезде білім алған, зиялы адамзаттардың көптеген тілде сөйлеп білуі Қазақстан Республикамыздың келешегінен елес болып тұрғандай. Заманымызда білім алушы шәкірттеріміз үш тілде де жеңіл сөйлеп, бірнеше ойын, сайыстарды да жүргізе алатындай дәрежеге жеткені белгілі. Осы жасөспірімдердің өздерінің бар болмыстарын танытуға талпыныстарына жәрдемдесіп, жүректерінің түкпірінде жатырған тілектерін, икемділіктерін қарау, солар арқылы оларға толық тіршілік ету үшін рухани қуаттандыру - қазіргі заманның ұстаздарының негізгі мақсат - міндеттері. Осы мақсат - міндеттерінің дұрыс орындалулары үшін дәріс беру мазмұндарының жаңаруы, бірнеше тәсілдердің алдыңғы қатардағыларының дүниеге келуі, икемділіктері ұшпайтындай болулары керек.
Қазақ тілінің беделі, деңгейі әрқашан да жоғары дәрежеде болуы шарт. Дәлірек айтқанда, кәсіпкерлер шетел тілін үйрететін мемлекетіміздегі мектептердің білім беру процесінде ана тілін ерекшелендіріп отыруын қарастыру керек. Былай айтқанда, өзіміздің тіліміздің қадірін ұғынып, беделін көтеруге ат салысу керек.
Адам баяғы кезден бастап қоршаған ортаны басқарудың, көп өмір сүруді, байлыққа кенелудің басты бағыттарын химия ғылымымен байланысты деп тұжырымдады.
Бұрынғы кезден бастау алған химияландырудың үдерісі XX ғасырда өзінің шарықтау шегіне жеткен болатын.
Адам - қоршаған орта процесінде арнайы бағытпен алынған, өңдеген материалдар толық, басты элементтерге өзгереді.
Полимерлерді анализден өткізу заттардың қасиеті жаңарған материалдарды алу мүмкіншілігін ашқан болатын. Химияның жәрдемдесуімен мықты, ыссыға шыдамды, тот басылмайтын, созылыңқы, электр тоғын өткізетін, изоляциялы материалды жасап шығару - техникалық, автокөліктің өнеркәсіптік жылжуының басты жағының бір бөлігі болып табылады. Техникалық құрал - жабдықтардың жетілдірілуінің кез - келген адымы химизациядан аттамай өтпейді.
Өнеркәсіпті химияландырудың қалыптасуы - жұмысты күшейтуді жақсартудың әдістерін істейді.
Мұнда химия екі түрде қатынасады: біріншіден, химиялық үдерістердің өзі энергияның көзі болып табылады (электрохимиялық процесстер); екіншіден, химиялық жолмен және жасанды алынатын заттар энергетикада көп пайдаланылады (аккумуляторлар, реактивті двигательдер), сонымен қатар буларға әртүрлі химиялық жолмен жасалатын отын түрлерін айтуға болады.
Заттардың жасанды жолмен жаңадан алынуы - қоршаған ортаны адамдардың қажетіне байланысты бағдар беру, тек икем ету ғана емес, сонымен бірге, өнеркәсіпте жұмыс өнімділігін жоғарылатуда да аса керекті құралы болып саналады.
Тұлғаның өнеркәсіптік - химиялық іс-әрекеті қоршаған ортадағы нәрселерге өзгеріс енгізумен қатар табиғи ортаның химиялық қалыптасуының жақсы әлеуметтік себебі болып табылады.
Химияның зерделеу пәні мен мазмұнына жалпылама сипаттама беруге талпынатын бірнеше анықтамалардың бар екенін айта кеткен жөн. Соның ішінде біршама ғылыми деректерде химия пәнін - элементтердің және олардың бірнеше қосылыстарын зерттейтін ғылым саласы деп атады. Ал, екінші әдебиеттерде - заттар мен олардың басқа затқа айналуы туралы ғылым, үшінші бір деректерде - заттардың сапалық өзгерісін зерттейтін ғылымның бір саласы деп қарастырған. Бұл аталған анықтамалардың барлығы да өз беттерінше нақты және дұрыс, алайда химия нені зерттейтін ғылым деген сауалға толығымен жауап бере алмайды.
Бұл сауалға жауап қайтару үшін, химия ғылымының заттар мен олардың қосылысы туралы білім ғана емес, сонымен бірге өзге де ғылым салаларының ішінде өзінің әлеуметтік мәні мен мазмұны бар, әрдайым қалыптасатын, белгілі бір ретпен құрастырылған білімнің жүйесі екендігін түсіну керек. Химия ғылымының өзге ғылым салаларынан айырмашылығы - өзінің зерттеу пәнін өзі ғана істейді. Өзге еш ғылым бір мезгілде ғылымның да, өндірістің де қызметін атқара алмайды.
Химиялық ғылымның барлық жүйесі - теория, заң, әдістемелер мен технологиялар - химия ғылымының басты мақсаты негізінде - барлық керекті қасиеттері бар заттар мен олардың қосылыстарын алуға тағайындалған.
Химия ғылымының даму тарихы мен қалыптасуы осы маңызды мәселені орындауға арналған. Ал, ол маңызды 4 себепке байланысты:
1) химиялық элементтік және молекулярлық құрылымына;
2) химиялық молекулаларының құрамына;
3) химиялық реакция уақытындағы термодинамикалық және кинетикалық күйлерге;
4) заттардың химиялық қосылу дәрежесі.
Химия ғылымының қалыптасуының тарихы оның бастапқы алдына қойған мақсатын зерттеу кезінде әдіс - тәсілдердің өзгеріп отыруымен айқындалады. Химия саласының даму дәрежесіне орай материя құрылысы, қоршаған ортадағы заттардың құрамы мен олардың бөлімдері - молекулалар құрылымы туралы терминдер де ауысып отырды.
XVIII ғасырға дейінгі кездегі химия ғылымының дамуы мен қалыптасу кезінде керекті қасиеттері бар заттарды алу проблемалары біраз жерлерде қорытынды бере қойғаны шамалы. Табиғи ортадағы заттар мен денелердің қабілеттерінің пайда болуы мен дамуы жөнінде екі үлкен ой айтылған. Антикалық кездегі ұлы ғалымдар мен даналар Демокрит, Эпикур атомистік теорияны тұжырымдаған болатын. Олардың пікірлері бойынша, барлық заттар мен денелер пішіндері мен құрылыстары әр қыйлы атомдардан құралған, ал ол атомдар олардың сапалық ерекшеліктерін айқындайды деген ойшылдық ұстаныммен жүрді.
Сонымен қатар,гректің ойшылдары Аристотель мен Эмподокл қоршаған ортада болатын заттар мен денелердің әр түрлі болатындығы олардың қасиеттері мен қабілеттерінің: ыстық пен суықтың, құрғақ пен ылғалдың, жарық пен қараңғының, сол сияқты тағы да басқа қосақтасып жүруі арқылы айтылады деп жазған болатын. Содан кейінгі уақытта осы айтылған пайымдауларды ортағасырлық алхимиктер де одан әрі дамытты. Бұл кезеңдерде табиғи орта жайындағы білімнің жүйелерін құрастырған - натурфилософия мен кәсіптік химия жеке-дара дамып өрбіді.
Сонымен бірге, денелердің қасиеттер мен құрылымының мәселелерін зерделеудің әсіл-тәсілдері XVII ғасырдың екінші бөлігінде Р.Бойльдің шығармаларында көрсетілген.
Ол ғалымның еңбектеріндезаттар мен денелердің қасиеттері мен қабілеттері абсолюттік емес, бұлар оны құрайтын материалдық бөлшектердің сипатына қарай болатынын көрсеткен. XVII ғасырдың ортасы менXIX ғасырдың басына дейінгі уақытта заттар мен денелердің құрылымы жөніндегібілім сол бір кезеңдегі химия ғылымын қамтыған болатын. Бұл қазіргі кезде де химия ғылымының бір бөлшегі арқылы қаралады.
Химия ғылымының дамуы мен қалыптасуының екінші тарауы яки құрылымдық бағыттағы химия XIX ғасырды толығымен қамтиды. Химия пәні мен ғылымының дамуының бұл тараулары өнеркәсіптің фабрикалық сипаттарының техникаға, үлкейтілген материалдық - шикізат базасында көрсетілген мануфактуралық сипаттармен ауысуы кезінде анықталады.
Осы кездердегі химия өндірісінде өсімдіктер пен жануарлар әлемінен берілетін заттарды өңдеп алу орын алды, олардың әрбіреуінің айрықша сапалық айырмашылықтары болды, алайда, құрамдары бірегей: яғни көбіне сутегі, оттегі, көміртегі, күкірт, азот, фосфордан құралады. Заттардың дара қабілеттері олардың химиялық құрылымымен айқындалмайтындығы көрсетілді.
Осы уақыттан кейін заттардың құрылымы деген ұғым ғылымға еніп басталды. Осыған байланысты химик ғалымдар заттардың қабілеттері мен сапалық көрсеткіші жөнінен әр қыйлығы олардың құрамынан ғана емес, молекулаларының құрылымынан да анықтауға болатындығына көздерін жеткізген.
Сонымен қатар, заттың құрылысымен құрылымы деген ұғымдармен танысып болғаннан кейін, оларды құрайтын бөлшектер, яғни молекулалардың атомдарыныңәрқайсысы химиялық байланысқа жақсы қатынасады, осы кезде қайсысының қасиеті төмен деген сауал туады. Өйткені, заттың құрамына кіретін бірнешеатомдар химиялық айналымға бірегей деңгейде қатынаспайды екен. Осыдан мынадай тұжырымға келуге болады: химиялық реакцияға қабілеттілік деген ұғымхимия ғылымына енді.
Ол өзінің екінші бір қалыптасу дәрежесінде, химия ғылымы аналитикалық химия ғылымынан синтетикалық химия ғылымына айнала бастады. Ол кезеңде органикалық синтез химиясының дамуы мен қалыптасуына байланысты болды. Бұл уақытта тоқыма жасау өндірісіне қолданатын бояғыштар жасау, медицинадағы дәрі - дәрмектер, арнайы жолмен жібек матасын алу мүмкіндіктері туған болатын.
Осы кезде - құрылымдық химияның кезі деген ресми атқа ие болып, оның негізгі мақтанышы - молекулалардың құрылымы мен денелердің функционалдық ат салысуының араларындағы байланыстарды анықтап білу болатын.
Химия ғылымының дамуы мен қалыптасуының үшінші бір кезеңі - XX ғасырдың бірінші бөлігін толық қамтиды. XX ғасырдың бірінші кезеңіндегі автокөлік өнеркәсібінің, әуе авиация жолының, энергетикалық, құрал - саймандар жасаудың өрбуі материалдар жасауға жаңашыл талаптар қояды.
Жоғарғы октандық мотор отындарын, арнайы синтетикалық каучуктер мен пластмасса жасау, қаттылығы өте жоғары деңгейдегі изоляторлар, органикалық және бейорганикалық қосылыстардың полимерлері, жартылай өткізгіштерді жасап шығару қажеттіліктері туындады. Осындай заттарды алу мақсатында байырғы заттардың құрамдары және құрылымдары жайындағы химиялық білімдер жинағы жеткіліксіздеу болды. Құрылымдық химия зат қабілеттерінің соның ішінде, температураның, қысымның, еріткіштердің, сол сияқты тағы дабасқа себептердің салдарынан өзгеріске ұшырайтындығын еске алмайтын.
Осындай жағдай аясында, бұл кезде химия ғылымы процесстер және заттың ауысу механизмдері жөніндегі ғылымға айнала бастады. Осыларды қорыту кезінде құрылыстың қызметтеріне керекті ағаштар мен металдардың орнына синтетикалық материалдарды, тағам шикізаттарын, лак пен бояулар, жуғыш заттар және тағы да басқа өндірулерді қамсыздандырады. Сонымен бірге, жасанды каучуктерді, этил спиртін, арнайы жолмен талшықтар өндіру, мұнайдың шикізаттарын және азоттан тыңайтқыштар алу - ауа құрамындағы азотқа негізделеді. Енді, үздіксіз жүйемен жұмыс жасайтын мұнай - химия өндірісі дамып бастады.
Мәселен, 1935 жылы тері жасау, резеңке, талшықтар, жуатын құралдар, лак, олифтер, сірке қышқылы және этанол толығымен тек қана жануарлар мен өсімдіктердің шикізаттарынан жасалатын болса, ал XX ғасырдың 60 - жылдарында техникалық спирттердің 100% - ы, жуатын құралдардың 80% - ы, олифтер мен лактардың 25% - ы мұнай және газ шикізатынан алынады. Химия ғылымы бір жылда жүздеген тонна малдарға қорек ретінде пайдаланылатын мочевина мен ақуыз және миллиардтаған тонна тыңайтқыштар беру үстінде.
Осымен, химия ғылымы өзінің қалыптасуының үшінші бір кезеңінде заттар жайындағы ғылым ғана емес, заттардың ауысуы мен өзгеру механизмдерін зерттейтін ғылымның бір саласы деп көрсетілген.
Химия ғылымыныңтағы бір кезеңі - ол XX ғасырдыңекінші бөлігі. Бұл кезеңді эволюциялық химия кезеңі деп айтады.
Химия ғылымының эволюциялық негізінде химия өнімін жасау үдерістерінде химиялық реакцияның катализаторын өзімен-өзі жетілдіруге әкелетін, демек, химиялық жүйенің өзінен құрастырылуына әкеліп соғатын келісімдерді қолдану міндеті тұр. Оның өзінде - химияны өзінше биологизациялау әдісі деп қарастырып алуға болады.
Осы үдеріс белгілі бір кезең арасында дамып және сыртқы ортадағы әрекеттерге тәуелді болмайды. Уақыттыңбұл жердегі маңызы зор, себебі химиялық жүйелердің құрылуы қаралып отырады.
Химиялық жүйенің басында дүниенің химиялық бейнесі қалыптасып, яғни, табиғи ортаға химиялық жолмен қарау. Бұның бастапқы маңызы төмендегідей:
oo Әлемдегі жанды және жансыз табиғат ұғымының химиялық мағынадақарастырып келген кездегі химия білімінің қорытындысы;
oo Табиғат объектілерінің химиядағы қасиеттері оның құрылымы мен құрылысына байланысының басым болуында;
oo Қоршаған ортаныңпроцесстерінің химия қозғалысының үдерісі кезіндегі жалпылама заңдары;
oo Тәжірибеліккездегі синтезделінетін айрықша обьектілердің тарихы жайындағы ілім.
50 - 60 жылға дейінгі эволюциялық химия жөнінде еш нәрсе аян болған емес. Жануарлардың және өсімдік дүниелерінің шығуын Ч.Дарвиннің эволюциялық теориясы арқасында анықтауға ат салысқан биолог-ғалымдардан өзгешелігі, химик-ғалымдарды заттың шығуы жөніндегі мәселелер мазаламады. XX ғасырдың екінші жартысында, химик ғалымдарға өздерінің обьектісіне орай эволюциялық мәселені зерттеу мүмкіндіктері туған болатын. Эволюциялық химияны - химияның жүйелерінің өзінен ұйымдасуын және дамуын анықтайтын ғылым деп те айтады. Ол кезде химия ғылымы биология пәнімен өзара байланыстар орнатады. Жанды ағзаларда болатын барлық процесстерді химия тілімен, химиялық процесстер арқасында бөлуге де болады.
Шынымен де, денелердегі заттардың алмасуының процестеріне нағыз химия тілімен қарайтын болсақ, біздер уақыттың тәртібімен жүретін, өзара тығыз байланысты көптеген химиялық реакцияларды байқап жүрміз.
Тірі ағзалардағыерекше кей қабілеттер, мәселен, олардың көбеюі, қозғалғыштығы, қозуы, сыртқы ортаның салдарына жауап беруі - барлық химияның реакциялары негізінде түсіндіріліп бақыланады.
Әлбетте, тірі табиғаттың бар құбылысын химия жолымен түсіндіріп отыру айтарлықтай кемшілік болатыны сөзсіз, ол тіптен анайы механистикалық көзқарастар тұрғысында қаралуы да мүмкін. Осыған химияның үдерістерінің жанды және жансыз жүйелеріндегі жүрулерінің өзгешеліктері нақты айғақ болып саналады.
Бүгінгі уақытта химиялық ғылым үшін биологиялық ұстанымдарды пайдаланудың үлесі зор. XX ғасырдың өзінде-ақ биологиялық үдерістер мақсатында биокатализдің көптеген әсерлері бар екенін ғалымдар түсінген болатын. Осылайша химик ғалымдар жанды табиғи ортаға катализатор пайдалану жұмысын істейтін жаңашыл химия шығаруды өзіне мақсат етті. Бірдей молекулаларды синтездеудің ұстанымдарын, сан түрлі қабілеттері болатын, ферменттердің ұстанымымен қызмет атқаратын катализатор пайдаланатын химияның үдерістерін бақылаудың жаңаша әдісі шықты.
Адамзаттың ғасырлар бойы жалғасып келе жатырған жолы ақыл - ой жетістіктерімен ұрпақтан - ұрпаққа өнеге болып келеді. Бұл ғылымның бар саласына қатысты болады. Бүгінгі сөз етіп отырған химия ғылымының жетістіктері де Шығыс пен Батыстың көрнекті ғалым - ұстаздарының мұралары. Ислам ғұламаларының қатарындағы көрнекті ғалім Жәбір ибн Хаййан химия ғылымының ұстазы тұғырынды бағаланады. Арабтың атақты Узд әулетінен шыққан ол араб еліндегі Куфа қаласында химиялық тәжірибелері үшін ғылыми атақтағы зертхананы ашқан, бұл жұмыста бес жүзге таман еңбектерін шығарған. Бұл ғалым буландыруды, мөлдірленуді, балқуды, кристалдануды сипаттаған, сонымен бірге мышьяк, сүрме дайындау, металдарды тазалау, мата мен теріні бояу жолдарын түсіндірген, улардың адам ағзаларына тигізетін зардаптарын анықтауын, алколоид тұзын әзірлеу, аммоний тұзын алу, зәр тұзын дайындау жолдарын анықтаған. Әлемдік химия ғылымында алтындандыратын сұйықтықты (aqua regia), соданы, күкірт пен сынапты тапқан ғалымның химия ғылымы тарихындағы еңбектері, медицина ғылымы тарихындағы Гиппократтық еңбектерімен деңгейлес бағаланады. Ислам өркениеті тарихындағы араб медицинасының атасы саналатын Әбу Бәкір ар - Рази де химия ғылымының негізін салуышылар қатарында саналған.
Қазақстан Республикасының 2011 жылы Ислам Конференциясы Ұйымының төрағасы қызметінде болуы біз Ислам дініндегі Шығыс халықтары ғұламаларының химия ғылымы саласында ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан іргелі ғылыми - зерттеу мектеп дәстүрі бар екенін назарға салдық. Тіршілік әлеміндегі жеке адамдардың мағыналы да мазмұнды өмір жолы жаңа буынның қоғамдағы материалдық және рухани мәдениет қазыналарын лайықты сапамен қалыптастыруында жетекші қызмет атқарады. Қазақстан Республикасының химия ғылымы саласындағы көрнекті ғалым, академик Мүбәрак Ермағанбетұлы Ермағамбетовты тарихи даму үдерісінің жалғасы деп білеміз.
1.2 Орта мектепте химия сабағын ағылшын және орыс тілдерінде оқыту әдістемесі (технологиясы)
Республикамызда білім берудің дамуының 2005 - 2010 жылдарына арналып берілген Мемлекеттік бағдарламасында аталып көрсетілгендей:Жылдам ауысып жүретін әлемдік және ақпараттық легінің көтерілуі жайында жарлас пәндік білім міндетті, алайда бұл оқытудың барынша нысаны болып саналмайды. Білім алушылар отандық білім беру мен оқыту жүйесіне бағдар алған білім мен біліктің жиынтығын ұғынып қана қоймай оны одан әрі дамыту керек. Оқитын оқушылардың өздерін мүмкіндігінше көрсете білуі мен қоғам өміріне маңызды салада қатынасу мақсатында ақпараттарды өз беттерінше тауып, талдап, құрылым жасап және ыңғайлы қолдану дағдысы бойынша сіңдірудің әлдеқайда маңызы зор және өте күрделі.
Сондықтан осындай талаптарға сай оқушыларға білімнің берілуі Отанымыздың мемлекеттік деңгейдегі білім беруінің саясатының келелі мәселелерінің бірегейі болып саналады.
Қазақстан Республикасының Жоғарғы педагогикалық мақсаттағы білім беруінің тұжырымында: Жаңашыл форманың мұғалімі - кәсіптілік дағдысы мен педагогикалық дарыны қалыптасқан, жаңалыққа үйір, руханияттықдүниеге зор, шығармашылық қасиеттермен қызмет атқаратын индивид, депатап көрсетілген. Бұған байланысты, ғұмырда өзінің орнын тауып, экономикалық саладан емін-еркін ойлайтын қасиеті бар болатын, мәселелік жағдайдан шығудың бірден-бір жолы - жобаны тауып білетін, іс-әрекеттің қорытындысын алдын ала болжап, жастарымызды оқытып - тәрбиелеу мақсаттарына жету үшін мынадай жағдайлар ескерілуі тиіс:
oo білімнің берілу кезінде жылдар бойы жинақталған жалпылама азаматтық құндылықты психологиялық - педагогикалық жағынан қалыптастырып, әдіс-тәсілдерін ауқымды қолдану;
oo осы кезеңдегі ақпараттандыру технологиясының мүмкіндігін ұтымды қолданып, бірнеше пәндерді кіріктіріп оқыту аясында студенттердің белсенділіктерін жоғарылатып, олардың шығармашыл дербестіктерін көрсету;
oo оқушылардың қатынастық (коммуникативтік) мәдениетін қалыптастыру, көптілді білім алуын және пәнді үш тілде меңгеруін қамтамасыз ету;
oo пән бойынша теориялық - практикалық негізгі білімді үш тілде оқытуды қарастыру;
oo оқушылардың пәнді үш тілде түсіне және түсіндіре булі мүмкіндігіне жеткізу.
Білім беру саласында пәндерді кіріктіре оқыту тәсілі Қазақстан мектептерінде жиі қолданылады. Бұл оқушының тек бір пәнді ғана меңгеріп қоймай, барлық пәндерді бірдей меңгеруіне көмегін тигізбек. Нақтырақ айтсақ, кіріктірілетін пәнді енгізуді оқушылардың жалпылама дамып қалыптасуына, сондай-ақ тақырыптарды сабақ кезінде терең зерделеп, дүниежүзі жайында тұтас ұғымдардың қалыптасуына көмегінтигізген.
Мемлекетіміздегі білім берудің дамуының басты бағытының бірі кіріктіру, кіріктіріп оқыту елімізде А.А.Бейсенбаева, Қ.А.Аймағамбетова, Ә.Мұханбетжанова, Ә.Түркіменбаев және сол сияқты басқа да ғалымдардың шығармаларының зерттеу әдістерінің нысаны болып саналады.
Осы кездегіоқыту үрдісі пәндердің мазмұнын кіріктіру өзектілігін одан әрімен жоғарылатып, бұл процесті ақпаратты оқыту құралымен пәннің мазмұндарына сәйкес жасалу мәселелерін зерттеумен байланыстыруды қажет етеді. Себебі, ақпараттандыру - қазірде қоғам өмірінің басқа саласындағыдай білім берудегі стратегиялық мақсат пен міндеттерді жасауды интенсивтендіруге мүмкіншілік беретін бірден - бір процесс.
химия пәнін орыс және ағылшын тілі пәндерімен
ақпараттандыру негізінде кіріктіре оқыту
химия пәнінде қолданылатын негізгі терминдердің
ағылшын және орыс тілдеріндегі аудармаларымен
бірге үйрету
глоссариймен жұмыс істеу; ақпарат көздерін пайдалану,
ондағы мәліметтерді үш тілде пайдалану;
пәнаралық кіріктіру, мазмұн сабақтастығын сақтай отырып
үш тілдің үндесуін қамтамасыз ету;
Осы ретте химия пәнін орыс және ағылшын тілі пәндерімен ақпараттандыру негізінде кіріктіре оқыту тиімді:
oo химия пәнінде қолданылатын негізгі терминдердің ағылшын және орыс тілдеріндегі аудармаларымен бірге үйрету, глоссариймен жұмыс істеу;
oo ақпарат көздерін пайдалану, ондағы мәліметтерді үш тілде пайдалану;
oo пәндерді кіріктіруде мазмұндық - құрылымдық тетіктерді пайдалануға негіздеп қолдану;
oo пәнаралық кіріктіру, мазмұн сабақтастығын сақтай отырып, үш тілдің үндесуін қамтамасыз ету.
Қазіргі кезде Қазақстан мектептерінде математика, физика, биология және химия пәндерін ағылшын тілінде оқыту қолға алынып жатыр. Бұл бір жағынан қиын болғанымен, қажеттіліктен туындап отыр. Ал, егер сабақ барысында ағылшын, орыс тілдерімен байланыстыра өткізетін болсақ, осы бастамаға қолдау жасап, азғантай болса да көмегімізді тигізген болар едік.
Пәнаралықпен кіріктіріп оқыту мақсатында мағлұматтар мазмұнының тереңділігін және оны саналы ұғынуды қамсыздандыра отырып, оқушылардың өзіндік жұмысының орындалуының деңгейлерін жоғарылатуға қол жеткізуге мүмкіндік бар. Бұнда ақпаратты, оның ішінде компьютерлік құрал-жабдықтарды әдістемелік принциптерге сай оқытудың интенсивтендіруінің, яғни сапалық тұрғыдан жоғарылатудың үлесікөп. Химия пәнін оқытуды кіріктірудің оңтайлы жолдарын ақпараттық - коммуникациялық технологиялардың көмегімен жүзеге асырудың болады.
Дегенмен, бүгінгі кезде дүниежүзілік білім берудің аясында, осыған сәтті ендіру бағыттарын ұстанатын мемлекетімізде ақпараттандыруды білім берудің демократияландыруы, іздендіруі, гуманитарландыруы, оқу мазмұнын саралауы мен кіріктіруі сияқтынегізгі білім беру үрдісі болып табылады. Химия пәнін кіріктіре оқыту барысында тақырып бойынша тиісті бөлімдерді меңгеруі артады, олардың кіріктірілетін пәнге дағдылық қызығушылықтары өседі, сонымен бірге, олардың ақпараттық, қатынастық және мәселелерді зерттеу білім - біліктері жоғарылайды: ақпараттар көзін ұтымды қолдану тәсілдерін меңгереді, оларды дайындауға талпынады, теориялық материалдарды іс - тәжірибе жұмыстарында пайдалану шеберліктерін жоғарылатады.
Пәнаралық байланыстар аясында кіріктіріп оқытудың тарихына көз салатын болсақ: Осы идея Я.А.Коменскийден басталды. Ұлы дидакт: Бір - бірлерімен байланысты болатын заттар, сол байланыстары көрсетіліп оқытылуы тиіс, - деген болатын. Әйгілі ойшылкөптеген пәндердің арасындағы байланыстарды қолданып кіріктіріп оқыту саласында оқытудың процесінің біртұтастылығын дамытуға қол жеткізуге болатындығын айтқан. Бұл пікірге бірнеше педагог ғалымдар қосылған және одан әрімен дамытқан. Кіріктіріп оқытудыңбірқатар идеяларын В.Я.Стахарин, Н.Ф.Бунаков, В.И.Водовозов, т.б. педагогтар жалғастырды, сондай-ақ пәндерді кіріктіріп оқытудың әдістемелерін ұсынған болатын. Үздіксіз білім беру теорияларында 1980 - жылдың соңғы жағында білім берудің мазмұнын дамытуының маңызды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ҮШ ТІЛДІ МЕҢГЕРГЕН, БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ ҰРПАҚ ДАЙЫНДАУ - ҚАЗІРГІ ЗАМАН ТАЛАБЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1 Химия ғылымы және оның алатын орны мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.2 Орта мектепте химия сабағын ағылшын және орыс тілдерінде оқыту әдістемесі (технологиясы) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
1.3 Көптілді білім беру жүйесінің болашақ ұрпақ қабілетін дамытудағы рөлі.. 27
2. ХИМИЯ ШЕТЕЛІК ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ ҒАЛІМДАРДЫҢ ІС - ТӘЖІРИБЕСІНЕН ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
2.1 Химия сабақтарындағы глоссариймен жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
2.2 Өндірістік (педагогикалық) практика кезіндегі іс - тәжірибе ... ... ... .. . 45
3. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
4. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕКТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі: Жалпы мектеп химия курсында үш тілді пайдаланып химияны оқыту мәселесі.
Дипломдық зерттеудің мақсаты: Жалпы білім берілетін орта мектептегі химия пәнін оқытуда үш тілді қолданып, шәкірттердің білімін және біліктілігін дамытудың және шәкірттердің пәнге деген қызығушылығын арттыру.
Зерттеу пәні: Орта мектепте үш тұғырлы тіл арқылы білім бере отыра, үш тілді жетік меңгерген шәкірттерді асқақтату мақсатында химия пәнін үш тілде оқытуды дамыту.
Дипломдық зерттеудің міндеттері:
oo Үш тілді қолданып, шәкірттердің химияға деген талпынысын дамыту;
oo Химия пәнін орыс тілі және ағылшын тілімен кіріктіре оқыту;
Зерттелу деңгейі: тақырыбыма байланысты барлық әдебиеттермен толық танысып, жаңа технологияларды пайдаланып тақырыпты жоғары деңгейде ашуға тырыстым.
Әдіснамалық және теориялық негіздері: Химия сабағын үш тұғырлы тілде бірнеше оңтайлы тәсілдермен пайдаланып жүргізу.
Зерттеу әдістері: Химия сабағын жүргізуде көптілді білім беруді қарау; мектепте химияны үш тілде байланыстырып жүргізу әдісін зерттеу, тест жұмысын жүргізу; тіл жағынан проблемаларын бақылау қолданылады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
oo Химиядан сабақ беру кезінде үш тілде оқытудың жаңашылдығының тиімділігін анықтау;
oo Химияны мектепте үйрету мәселесінде техникалық құрал - жабдықтар, аудиолар, бейнежазбаларды қолдану;
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Химияны көптілде үйрету - тіршіліктен өзінің орнын табатын, адамдармен араласқанда өзін - өзі емін - еркін болып, әртүрлі қатарға тез сіңіп кететін, басқа да дамып кеткен мемлекеттермен оқудың жарыстарына түсе алатын, республикамыздың химиядағы жетістіктеріне жетуге жұмыс істеуге өздерінің септігін тигізетін жеке білімді адамзатты қалыптасуына тигізер әсері мол. Оқу орындарында үш тілде білім берудің нәтижесінде тілдерді нақты әрі жетік білетін шәкірттер болуы тиіс.
Практикалық базасы: Атырау облысы, Махамбет ауданы, Есбол ауылы, Есбол орта мектебі
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған деректер тізімі мен қосымшалардан тұрады..
Кіріспеде зерттеудің өзектілігі, пәні, мақсаты, міндеттері, объектісі, зерттеудің деңгейі, зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері, зерттеу әдістері мен зерттеудің ғылыми жаңашылдығы, практикалық мәні, мәселенің зерттелу деңгейі мен зерттеу базасы баяндалады.
Үш тілді меңгерген, бәсекеге қабілетті ұрпақ дайындау - қазіргі заман талабы атты бірінші тарауда химия ғылымы, оның алатын орны мен маңызы, Көптілді білім беру жүйесінің болашақ ұрпақ қабілетін дамытудағы рөлі туралы айтылған.
Химия шетелдік және отандық ғалымдардың іс - тәжірибесінен атты екінші тарауда химия сабақтарындағы глоссариймен жұмыстар, өндірістік(педагогикалық) тәжірибеден өткен Атырау облысы, Махамбет ауданы, Есбол ауылындағы Есбол орта мектебінде жүргізілген жұмыстардың нәтижелері көрсетілген.
Қорытындыда жүргізілген зерттеу жұмыстарының нәтижелері бойынша
алынған негізгі тұжырымдар келтіріледі.
Қосымшаларда зерттеу жүргізу барысында пайдаланылған әдебиеттердің
бірқатары беріледі.
1. ҮШ ТІЛДІ МЕҢГЕРГЕН, БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ ҰРПАҚ ДАЙЫНДАУ - ҚАЗІРГІ ЗАМАН ТАЛАБЫ
1.1. Химия ғылымы және оның алатын орны мен маңызы
Көптілді білім беру - оқушылардың ғылым аумағының төңірегінде емін - еркін жүруіне мүмкіндік беретін, әлемдегі білім сырларына төну, өзінің бойындағы бар қасиетін көрсетуіне жағдай жасайтын қазіргі заманның өзекті мәжбүрлігі екені белгілі.
Химия сабақтарын ағылшын, орыс тілі және қазақ тілінде оқыту - қазіргі заманның өзекті мәселесі. Басты мақсаты: көптеген тілдерді білетін, әлеуметтік және өндірістік айқындауға икемді өркениетті адамзатты даярлап шығару. Үштілділік жайлы Республикамыздың Президенті Н.Ә.Назарбаев білім мен ғылым саласының жұмыскерлерінің III съезінде былай айтқан: Шетел тілінің мәжбүрлілігі бүкіл дүние жүзіне керекті қажеттілік, қазіргі заманның басты мұқтаждығы болып табылады. Орыс тілін жоғары деңгейде меңгеру - республикамыздың қазынамыз деп, 2007 жылғы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан жолдауында: Еліміздің халқы бүкіл әлемде үштұғырлы тілді қолданатын білім жағынан мықты мемлекет түрінде танылуы керек. Олар: ана тіліміз - мемлекеттік, орыс тілі - ұлтішілік қарым - қатынас тілі және шетел тілі - жаһандануға өтуге мүмкіндік береді деді. Әлеуметтік ортаның қазіргі заманғы әлеуметтік жұмысы - жаратылыстану ғылымдары пәндері бойынша даярлықтың ерекше дәрежесін қамсыздандыру; және де сабақ үйретуде осы бағдардағы сабақтарды шетел тілінде оқытуды қамсыздандыру болып табылады. Шетел тілі - XXI ғасырдың тілі десек те болады.
Бүгінгі күні қазіргі дамып келе жатырған болашақ жастарды интеллектуалды адамзат ретінде қалыптастыру, адам етіп шығару, үштұғырлы тілді үйрету - қазіргі оқытудың көкейтесті тақырыбы болып отыр.
Бүгінгі таңда республикамыз заманауи кезеңнің босағасын беделді көрсеткіштерімен адымдап басып, қалыптасқан жоғары деңгейдегі 50 мемлекеттің құрамына кіруге ат салысқандықтан, республикамыздың білім беру системасы да дүниежүзілік оқытудың деңгейіне сай болуы керек. Сол себепті мәліметтік және перциптивтік іс - әрекетпен бірге, қазіргі кездегі көптілділік оқудың білімділік деңгейі ретінде танылып отыр. Соған сәйкес Республикамыздың әр қалаларында үш тілде білім беретін мектептер сұранысқа ие болып отыр.
Үш тілді оқыту жүйесі - болашаққа жылжудың комплексті бағдарламасының өзекті бағыты. Жоғары деңгейде оқыту мен дағдыны бойына құюға жұмыстану, шәкірттерді өмірге даярлаудағы жаңа әдістердің бірі болып табылады.
Қазіргі кезеңде Қазақстан елімізде оқытудың заманауи бағдарламасы істеліп, еліміздің білім берудің бағдарламасы дүниежүзілік білім мен тәрбиені ұқтырудың аумағына кіруге бағдар алып отыр. Ол педагогтың тәжірибесі, оқыту мен тәрбие беру процесіндегі үлкен ауысуларға қатысты болды: оқытудың парадигмасы ауысады, үйретудің тәсілдері өзгеріп, заманауи пікір, жаңа араласу шығарылады.
Білім беру саласы жұмыскерлерінің, яғни, заманауи ұстаздарымыздың алдына қойылып отырған басты міндеттердің бір бөлігі - үйретудің тәсілін әрдайым алға сүйреу және бүгінгі заманауи педагогикалық әдістерді ұғынып алу болып табылады.
Өскелең еріп келе жатырған жастарға қазіргі әлеуметтің мәселесіне сәйкес тәлім - тәрбие мен оқытуда оқытушылардың инновациялық іс - әрекеттерінің ғылыми - педагогикалық маңызды бөлімдерін үйренуі заманға керекті болып саналады. Себебі, заманауи педагогикалық технологияны үйреніп алуға оқытушыларды дайындау - педагогтардың өзіндік білімін жетілдіруге көмектесу көзқарасының бір бөлігі және адамзатты жетілдіру процесіндегі іс - қимылдың қорытындысы екені белгілі. Республикамыздың білім беру нормасы дәрежесінде білу процесін құру оқу - тәлім процесіне жаңа педагогикалық технологияны енгізуді міндеттейді. Жаңа педагогикалық технологиялар дәріс алу кезіндегі міндеттермен байланыстырылған сабақтар мен тәсілдердің, амалдардың қиын және анық системалары, онда қимылдары шәкірттердің дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрап отыр.
Оқытудың жаңа заманауи индустриясының көзқарастары - дәріс берудің гуманизациялау, өз бетімен алға жылжитын, оңтайлы әрекет ете алатын, өзін - өзі дамытып, алға қарай ұмтылушы, педагог жеке индивидті жасау.
Бүгінгі заман талабына сай оқыту бөліміндегі дәріс берудің жаһандану индустриясын толық білмейінше, білімді, әмбебап, білікті оқытушы болуы екі талай. Жаңашыл технологияны үйрену оқытушының өзіне көмектесіп, оқу процесін жетімді қалыптастырылуына жәрдемін тигізеді. Бүгінгі ғылым мен инновацияның шарықтап тұрған кезеңінде дәріс берудің жаңашыл технологиялық тәсілдерін қолдану шәкірттердің оқу дәрежесін замануи кезеңге сәйкес артады. Мұндай тәсілдердің бәрі Англия мемлекетінен пайда болған дәріс берудің интербелсенді тәсілі. Интербелсенді тәсіл - сөйлесу тәсілі, қорытындысында дәріске қатысып отырғандар екі адам болып қарым - қатынас жасай отырып, жағдайларды қарастырады.
Әр елдің басты көмекшісі - үлкен мекемелерде, экономикалық күйінде емес, белсенді де ақылды, қолынан іс келетін тұлғалар. Өзіміздің ұрпақтарымыз білім деңгейі жетілген қызметкерлер мен банк қызметкерлері, оқытушылар мен фабрикалардың бастықтары болуы тиіс (Қазақстан Республикасы - 2030 бағдарламасы). Әлбетте, болашақтың қожайыны - өскелең ұрпақтар. Ұрпақтар өздерінің әке - шешесіне қарағанда, заманына көптеу үйлесімді болып келеді. Сол себепті әлеуметке сәйкес, сол әлеуметті жайнататын, әрі қарай көтеретін ұрпаққа тәлім беру ең басты жағдай болып саналады. Әлеуметтің алға қарай жылжуына байланысты ғылым мен техникалық құралдардың дәрежесі де, оларды басқарып отыратын процесстері де өзгеріп отырады. Бұған сәйкес педагог қызметінің маңызы жаңашылданып, жаңашыл мағына, жаңа сыни пікір, мүмкіндіктерді керек қылады. Бұл мүмкіндік тек қана оқудың арқасында болады.
Білім ақпараттық қоғамда құнның негізгі көзіне айналып барады. Білім, инновациялар мен оларды нақты қолданудың әдістері барған сайын пайда көзі ретінде көрінуде.
Экономикалық дамудың жаңа тұрпаты қызметкерлер үшін өз өмірінде бірнеше рет мамандығын ауыстыру, өз біліктілігін үнемі арттыру қажеттілігін туғызады. Білім беру саласы ақпараттық қоғамда экономикалық саламен елеулі түрде астасады, ал білімберу қызметі ақпараттық қоғамның экономикалық дамуының аса маңызды құрамдасына, артта қалушылықты еңсерудің факторына айналады.
Дәріс беру түсінігі өзгеріске енуде және молаюда. Дәріс беру уақыт өте келе бірнеше рет оқу орнында барлығында бірегей түсінік қалыптасудан болады.
Индивидтің функционалдық сауаттылығының мәлімдемесінен адамзатты дайындауға белсенді түрде ауысу процесі қарқынды жүруде. Жаңашыл мәлімдеме оқытудың бірегейлік түрін көздей отырады, бұл әр айқын тұлғаның мүмкіншілігін және де бұның өзінің жағдайын қолдануы мен өзінің икемділігін де есте ұстауына мүмкіншілік беріп отыр.
Үздіксіз дәріс беру естиярлардың оқытылуы уақыт өткен сайын аса жоғары орынға ие болып отыр. Ақырғы кездері жұмыстың қай бөлімі болмаса да, атап айтқанда, қара байлығымызды өндіру саласында үш тілді меңгерген адамдарды көбіне ұсыныстар түсуде. Солай болса, қазіргі кезеңде оқудың үш тілде болуы керек.
Бүгінгі кезде, оқытудың халықаралық бірігуі кезеңі болып жатыр. Дәріс сабағын оқудың елеулі таңбасы оның жаңашылдығы болып саналады. Республикамыздың біршама жеткіншектері өзге мемлекеттерде оқуды мақсат қылады, көптілді меңгеруге ұмтылады. Ол қазіргі кездегі дүние жүзінде бірігу процестерінің болуын, әлеуметтік өмірдің әртүрлі бөлігінде елдер арасында интеннсивті интеграциясын суреттейді. Қазіргі кезде ұрпақтарды оқыту - ұлтымыздың басымдылық категориясынан дүниежүзілік басымдылық бөліміне өтіп жатыр.
Оқу - әлеуметтік ортаны әлеуметтік, мәдениет - ғылым жағынан дамумен қамсыздандыратын таңқаларлық зат, тұлғаға да, әлеуметтік ортаға да керекті, ең бағалы байлық. Мұның ең басты жұмысы - адамның көрегендігін, адами құндылығын, творчествалық икемділігін үйлестіру, әрі қарай жетілдіру. Осыған байланысты тәуелсіз мемлекетіміз өзінің алға жылжуының ең негізгі бастауы - оқытудың білімнің шарықтау кезеңіндегі жұмысы мен мағынасын анықтады.
Білім беру баспалдағының үндестіліктерін қамсыздандыратын оқыту үдерісінің тынымсыздығы, оқу мен тәлім - тәрбиенің ықпалдастығы, лекция беруді билеудің демократилық түрі, білімннің және өнеркәсіптің жаңалануы, мәліметтенуі, шәкірттерді кәсіптік бағыттау, оқытуды бөліп қарау, ізгілендру - оқытудың саласында мемлекетіміздің мәселелердің басты міндеттері. Сонымен бірге мемлекетіміздің ғылым және ғылыми - технологиялық мәселе мәлімдемесінде де білімді демократияланыру, интеграциялау, инновациялық процесстің ғылым бөлігінде ауқымды орын алады.
Яғни, XXI ғасырымыздың білікті кәсіпкері - жаратылыстану ғылымы мен гуманиитарлық ғылымдары бойынша санасы биік, ішкі дүниесі зор, ұлттық көрегенділігі биік, кәсіби білімді, өзге тұлғалармен қарым - қатынас жасауда мықты, өзгенің ойымен ақылдасатын, әртүрлі ситуациялардан шыға алатын, өз ісіне тиянақты, әлеуметтік ортада орны бар қайталанбас дара индивид болғаны жөн. Осындай мүмкіншіліктің бастысы - сапалы оқытылуда. Сол себепті оқытушыларды тек қана кәсіпкер деп қана қарамай, оларды өз әлеуметтік ортасының индивиді, азааматы, болашақтың қожайыны, тірегі деп қарастыруымыз керек және оған мүмкіншілік көрсетуіміз керек.
Мемлекетіміздің тәуелсіздік алып, әлеуметтік ортаның өмірін барлығы дерлік, сондағы білім беру кезеңінде жүріп отырған демократияландыру оқу орындарын осы сәтке дейінгі кризистен шығаратын ұмтылыстарға бағыт берді.
Білім мәнісі жаңашыл процесстік білімдермен, мәліметтерді жинақтау қасиеттерінің алға қарай жылжуымен, ғылымдағы творчествалық және нарықтағы күйіндегі оқыту программасының анықталуымен байып жатыр. Атап көрсеткенде: Әлемде орын алып жатырған мынадай өзгерістерден республикамыз да шеттеп қалған жоқ. Еліміздің басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың өз жұртына Өзіміздің артымыздан ерген ұрпақтарымыз біліктігі биік кәсіпкерлер болады, ұрпақтарымызға қол ұшын беру керекпіз деді. Әлемге әйгілі француздың ойшылы көрсеткендей: Оқыту - екі есе оқу. Шынында, оқытушылардың тыным таппай оқуы және дайындықсыз тамаша қорытындысын күту мүмкін емес. Сол себепті алдымыздағы жылдан бастап педагогтар өздерінің сабақ беретін пәнге қатысы бар білім дәрежесі бойынша сауалнамадан өтіледі. Себебі, ұстаздарымыздың білімділігі - оқыту процесіндегі айқын анықтауыш болады. Мәселен, қимылында, әр әрекетінде батылдық пен мұқияттылық жоқ болса, ол кезде өзін де, оқушыны да алдау орын алады. Оқытушы жұмысындағы алдаулар орын алу орны толмастық өкінішке айналады. Өйткені, оқытушы - осы ғаламдағы ең бағалы материалмен қызмет жасайтын ең асыл индивид. Қазіргі кездегі артымыздан ерген ұрпақтарымыз жылдар өте келе қандай тұлға болғаны мұғалімге байланысты. Сол себепті басқару - әлеуметтік орта - оқытушы үшбұрышы түсінушілікпен қызмет жасап, ұлттық мақсатқа жұмыстануы керек. Бірдей салада бағасыз болған кісі кейінгі салада әжептәуір қорытындыға жетуі екі талай деп Мераб Мамардашвили айтып кеткен. Ол, әсіресе, ғаламның бәсекеге мықты 30 мемлекеттің сабында болуды арман еткен өзіміздің мемлекетіміздің білім беру процесі үшін аса құнды қажеттілік. Себебі, білікті ұрпақтарсыз, ақылды индивидтерсіз мақсат етілген асқар шыңдарды бағындыру оңай емес. Ал, ондай азаматтарды әзірлеу мемлекетіміздің оқу орындарына міндеттелді.
Ұлы дана педагог Ыбырай Алтынсарин атамыз осы ғасырдан көп уақыт өткеннен бұрын Бір Аллаға сыйынып, кел, балалар, оқылық деді. Осы дана ақлды қазір де өмірлік ұстаным қылған жас ұрпақтарға: еліміз сіздердің сапалы білім алуларыңызға оңтайлы жағдай жасады, ендігі кезекте сендер осы жасалған жақсылыққа күшті білім алуларыңызбен жауап қайтарыңыздар дегісі келді. Себебі, ақылдылар мен тиянақтылар ғана алға қойған мақсатына жетуге ұмтылады.
Үштұғырлы тіл жайлы ойды еліміздің басшысы 2006 жылғы қазан айында болған Қазақстан халқы ассамблеясын XII жиналысында сөз етілді. Ал, 2007 жылдың Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан деген жұртына Жолдауында Тілдердің үштұғырлылығы деген мәдениетті бағдарламаны жүзеге асыруды тапсырды.
Қазақстанды бүкіл әлем халқы үш тілді бірдей пайдаланатын жоғары білімді мемлекет ретінде тануы керек. Дәлірек айтқанда, үштұғырлы тіл идеясын мынадай әрі қарапайым, әрі түсінікті формуламен көрсетуге болады: мемлекеттік тілді дамытамыз, орыс тілін қолдаймыз және ағылшын тілін үйренеміз. Үштұғырлы тіл идеясын дамыту үшін мемлекет тарапынан еліміздің әр азаматына көптеген жағдайлар жасалынған.
Республикамыздың бүгінгі заманауи талабына сәйкес Қазақстан Республикасы Білім жайлы заңнамасының бесінші бабында Бүкіл оқыту орындары еліміздің барлық міндеттелетін нормасына сай мемлекеттік тіл ретінде ана тіліміз қазақ тілін әрі қарай меңгертуді, орыс тілі мен ағылшын тілін меңгеруді дамытуды қарастыруы тиіс делінген.
Еліміздің саясатты, мәдениеттік байланысы біршама тілде оқуды керек етіп отыр. Республикамыздың оқу орындарындағы ережесінде қаралған үш тілде оқыту - қазіргі заман қажеттілігі. Осы мақсатта қазақ, орыс және шетел тілдері халқына, нәсіліне қараматсан, бірдей дәрежеде қарастырылады.
Тілдердің үштұғырлығы тілдің саяси бағдары бізге тосын жаңалық емес, Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтің атақты тілге қатысты стратегияны 2004 жылы жұртына жариялаған болатын. Осы жылы Еуроодақтық өздері үштілділік білім экспериментін заңды түрде күшіне енді. Ол - тарихи мұқтаждық.
Үштұғырлылық 3 тілді алғанымен, мәдениетті жұмысты жүзеге асыру кезінде ана тіліміздің беделіне сәйкес басымдылық бағдар береді. Осы кезде ана тілінің пайдаланылу аясында одан сайын жақсарту және конституциялық беделіне сай аумақтағы рөлін күшейтуге, республикамыздың бүкіл адамзаттарының мемлекеттік тілімізді білуіне керекті барлығы дерлік материалдық - техникалық мәселелерді істеуге көп назар аударылуы қажет.
Республикамызда тілдердің үштұғырлығы жобалары іске асыруы орын алды. Осындай жобаның астында үш тілді меңгеруге арнайы іс - әрекеттер жасалған. Осы жобалардың республикамыздың дүние жүзінің бәсекелестікке қабілеті елдердің құрамына кіруге көптеген мүмкіншілік беретіні айдан анық. Сонымен қатар, осы кезде халқымыздың көп бөлігі еліміздің мемлекет бекіткен тілі - ана тіліміз, яғни қазақ тілі екенін білулері тиіс.
Әрбір адамзаттың рухани - адамгершілік қасиетін кеңейту үшін, қазіргі заманда өзгеріске күнде еніп отырған жалғанда тіршілік ету, жұмыс істеу үшін универсалды болу керек. Осыған байланысты қазіргі таңда Республикамызға ақпаратты - технологиялқ, ғылым, медециналық тағы басқа салада жаңашылдықтарды, бүкіл ғаламдық алға басулардағы эксперименттерден хабардар болуы, осы жаңашылдықтарды өзіміздің қазақ тілімізге жұртымыздың игі ісіне қолданулары үшін халықаралқ қатынастарды күшейтіп, ғалам сахнасына шығу үшін көптеген тілді үйренген кәсіпке мықты азаматтар керек. Осындай бағдарда оқу орындары да өз пайдаларын тигізуде. Нарық экономикасы еңбек ету нарығында жарысқа қабілеті бар мамандарды керек қылатыны айдан анық. Осындай оқу мекемелерінің бүкіл салаларына жаңадан талап, жаңадан міндеттер, жаңа мүдделерді мойындарына іліп қойды. Осыған байланысты, дәріс беру процесінде педагогтарға қойылып жүрген негізгі міндеттердің бір бөлігі - осы жалғаннан өзінің орнын таба алатын, білетін, адамдармен араласу кезінде өзін емін - еркін ұстап, әртүрлі ортаға жедел бейімделетін кәсіпкер әрі білікті маман иесіне тәлім - тәрбие беру. Заман ағымына лайықты қазіргі болашағымыздағы тұрған мақсат - жұртымыздың ұлттық даралығын сақтап, республикамыздың мәдениетті елдердің құрамына қіргізу болып табылады. Келешек Қазақстан Республикамыздың жасөмпірімдері баяғының көзіндей, жаңашылдықтың жолымен жүргендей болып бүкіләлемдік өркениетті танытатын, өздерінің төлдік өркениетін құрметтейтін, басқа ұлттарға өздерін таныта, құрметтете алатын рузани дүниесі бай, білімді болғаны тиісті. Бүгінгі кезде білім алған, зиялы адамзаттардың көптеген тілде сөйлеп білуі Қазақстан Республикамыздың келешегінен елес болып тұрғандай. Заманымызда білім алушы шәкірттеріміз үш тілде де жеңіл сөйлеп, бірнеше ойын, сайыстарды да жүргізе алатындай дәрежеге жеткені белгілі. Осы жасөспірімдердің өздерінің бар болмыстарын танытуға талпыныстарына жәрдемдесіп, жүректерінің түкпірінде жатырған тілектерін, икемділіктерін қарау, солар арқылы оларға толық тіршілік ету үшін рухани қуаттандыру - қазіргі заманның ұстаздарының негізгі мақсат - міндеттері. Осы мақсат - міндеттерінің дұрыс орындалулары үшін дәріс беру мазмұндарының жаңаруы, бірнеше тәсілдердің алдыңғы қатардағыларының дүниеге келуі, икемділіктері ұшпайтындай болулары керек.
Қазақ тілінің беделі, деңгейі әрқашан да жоғары дәрежеде болуы шарт. Дәлірек айтқанда, кәсіпкерлер шетел тілін үйрететін мемлекетіміздегі мектептердің білім беру процесінде ана тілін ерекшелендіріп отыруын қарастыру керек. Былай айтқанда, өзіміздің тіліміздің қадірін ұғынып, беделін көтеруге ат салысу керек.
Адам баяғы кезден бастап қоршаған ортаны басқарудың, көп өмір сүруді, байлыққа кенелудің басты бағыттарын химия ғылымымен байланысты деп тұжырымдады.
Бұрынғы кезден бастау алған химияландырудың үдерісі XX ғасырда өзінің шарықтау шегіне жеткен болатын.
Адам - қоршаған орта процесінде арнайы бағытпен алынған, өңдеген материалдар толық, басты элементтерге өзгереді.
Полимерлерді анализден өткізу заттардың қасиеті жаңарған материалдарды алу мүмкіншілігін ашқан болатын. Химияның жәрдемдесуімен мықты, ыссыға шыдамды, тот басылмайтын, созылыңқы, электр тоғын өткізетін, изоляциялы материалды жасап шығару - техникалық, автокөліктің өнеркәсіптік жылжуының басты жағының бір бөлігі болып табылады. Техникалық құрал - жабдықтардың жетілдірілуінің кез - келген адымы химизациядан аттамай өтпейді.
Өнеркәсіпті химияландырудың қалыптасуы - жұмысты күшейтуді жақсартудың әдістерін істейді.
Мұнда химия екі түрде қатынасады: біріншіден, химиялық үдерістердің өзі энергияның көзі болып табылады (электрохимиялық процесстер); екіншіден, химиялық жолмен және жасанды алынатын заттар энергетикада көп пайдаланылады (аккумуляторлар, реактивті двигательдер), сонымен қатар буларға әртүрлі химиялық жолмен жасалатын отын түрлерін айтуға болады.
Заттардың жасанды жолмен жаңадан алынуы - қоршаған ортаны адамдардың қажетіне байланысты бағдар беру, тек икем ету ғана емес, сонымен бірге, өнеркәсіпте жұмыс өнімділігін жоғарылатуда да аса керекті құралы болып саналады.
Тұлғаның өнеркәсіптік - химиялық іс-әрекеті қоршаған ортадағы нәрселерге өзгеріс енгізумен қатар табиғи ортаның химиялық қалыптасуының жақсы әлеуметтік себебі болып табылады.
Химияның зерделеу пәні мен мазмұнына жалпылама сипаттама беруге талпынатын бірнеше анықтамалардың бар екенін айта кеткен жөн. Соның ішінде біршама ғылыми деректерде химия пәнін - элементтердің және олардың бірнеше қосылыстарын зерттейтін ғылым саласы деп атады. Ал, екінші әдебиеттерде - заттар мен олардың басқа затқа айналуы туралы ғылым, үшінші бір деректерде - заттардың сапалық өзгерісін зерттейтін ғылымның бір саласы деп қарастырған. Бұл аталған анықтамалардың барлығы да өз беттерінше нақты және дұрыс, алайда химия нені зерттейтін ғылым деген сауалға толығымен жауап бере алмайды.
Бұл сауалға жауап қайтару үшін, химия ғылымының заттар мен олардың қосылысы туралы білім ғана емес, сонымен бірге өзге де ғылым салаларының ішінде өзінің әлеуметтік мәні мен мазмұны бар, әрдайым қалыптасатын, белгілі бір ретпен құрастырылған білімнің жүйесі екендігін түсіну керек. Химия ғылымының өзге ғылым салаларынан айырмашылығы - өзінің зерттеу пәнін өзі ғана істейді. Өзге еш ғылым бір мезгілде ғылымның да, өндірістің де қызметін атқара алмайды.
Химиялық ғылымның барлық жүйесі - теория, заң, әдістемелер мен технологиялар - химия ғылымының басты мақсаты негізінде - барлық керекті қасиеттері бар заттар мен олардың қосылыстарын алуға тағайындалған.
Химия ғылымының даму тарихы мен қалыптасуы осы маңызды мәселені орындауға арналған. Ал, ол маңызды 4 себепке байланысты:
1) химиялық элементтік және молекулярлық құрылымына;
2) химиялық молекулаларының құрамына;
3) химиялық реакция уақытындағы термодинамикалық және кинетикалық күйлерге;
4) заттардың химиялық қосылу дәрежесі.
Химия ғылымының қалыптасуының тарихы оның бастапқы алдына қойған мақсатын зерттеу кезінде әдіс - тәсілдердің өзгеріп отыруымен айқындалады. Химия саласының даму дәрежесіне орай материя құрылысы, қоршаған ортадағы заттардың құрамы мен олардың бөлімдері - молекулалар құрылымы туралы терминдер де ауысып отырды.
XVIII ғасырға дейінгі кездегі химия ғылымының дамуы мен қалыптасу кезінде керекті қасиеттері бар заттарды алу проблемалары біраз жерлерде қорытынды бере қойғаны шамалы. Табиғи ортадағы заттар мен денелердің қабілеттерінің пайда болуы мен дамуы жөнінде екі үлкен ой айтылған. Антикалық кездегі ұлы ғалымдар мен даналар Демокрит, Эпикур атомистік теорияны тұжырымдаған болатын. Олардың пікірлері бойынша, барлық заттар мен денелер пішіндері мен құрылыстары әр қыйлы атомдардан құралған, ал ол атомдар олардың сапалық ерекшеліктерін айқындайды деген ойшылдық ұстаныммен жүрді.
Сонымен қатар,гректің ойшылдары Аристотель мен Эмподокл қоршаған ортада болатын заттар мен денелердің әр түрлі болатындығы олардың қасиеттері мен қабілеттерінің: ыстық пен суықтың, құрғақ пен ылғалдың, жарық пен қараңғының, сол сияқты тағы да басқа қосақтасып жүруі арқылы айтылады деп жазған болатын. Содан кейінгі уақытта осы айтылған пайымдауларды ортағасырлық алхимиктер де одан әрі дамытты. Бұл кезеңдерде табиғи орта жайындағы білімнің жүйелерін құрастырған - натурфилософия мен кәсіптік химия жеке-дара дамып өрбіді.
Сонымен бірге, денелердің қасиеттер мен құрылымының мәселелерін зерделеудің әсіл-тәсілдері XVII ғасырдың екінші бөлігінде Р.Бойльдің шығармаларында көрсетілген.
Ол ғалымның еңбектеріндезаттар мен денелердің қасиеттері мен қабілеттері абсолюттік емес, бұлар оны құрайтын материалдық бөлшектердің сипатына қарай болатынын көрсеткен. XVII ғасырдың ортасы менXIX ғасырдың басына дейінгі уақытта заттар мен денелердің құрылымы жөніндегібілім сол бір кезеңдегі химия ғылымын қамтыған болатын. Бұл қазіргі кезде де химия ғылымының бір бөлшегі арқылы қаралады.
Химия ғылымының дамуы мен қалыптасуының екінші тарауы яки құрылымдық бағыттағы химия XIX ғасырды толығымен қамтиды. Химия пәні мен ғылымының дамуының бұл тараулары өнеркәсіптің фабрикалық сипаттарының техникаға, үлкейтілген материалдық - шикізат базасында көрсетілген мануфактуралық сипаттармен ауысуы кезінде анықталады.
Осы кездердегі химия өндірісінде өсімдіктер пен жануарлар әлемінен берілетін заттарды өңдеп алу орын алды, олардың әрбіреуінің айрықша сапалық айырмашылықтары болды, алайда, құрамдары бірегей: яғни көбіне сутегі, оттегі, көміртегі, күкірт, азот, фосфордан құралады. Заттардың дара қабілеттері олардың химиялық құрылымымен айқындалмайтындығы көрсетілді.
Осы уақыттан кейін заттардың құрылымы деген ұғым ғылымға еніп басталды. Осыған байланысты химик ғалымдар заттардың қабілеттері мен сапалық көрсеткіші жөнінен әр қыйлығы олардың құрамынан ғана емес, молекулаларының құрылымынан да анықтауға болатындығына көздерін жеткізген.
Сонымен қатар, заттың құрылысымен құрылымы деген ұғымдармен танысып болғаннан кейін, оларды құрайтын бөлшектер, яғни молекулалардың атомдарыныңәрқайсысы химиялық байланысқа жақсы қатынасады, осы кезде қайсысының қасиеті төмен деген сауал туады. Өйткені, заттың құрамына кіретін бірнешеатомдар химиялық айналымға бірегей деңгейде қатынаспайды екен. Осыдан мынадай тұжырымға келуге болады: химиялық реакцияға қабілеттілік деген ұғымхимия ғылымына енді.
Ол өзінің екінші бір қалыптасу дәрежесінде, химия ғылымы аналитикалық химия ғылымынан синтетикалық химия ғылымына айнала бастады. Ол кезеңде органикалық синтез химиясының дамуы мен қалыптасуына байланысты болды. Бұл уақытта тоқыма жасау өндірісіне қолданатын бояғыштар жасау, медицинадағы дәрі - дәрмектер, арнайы жолмен жібек матасын алу мүмкіндіктері туған болатын.
Осы кезде - құрылымдық химияның кезі деген ресми атқа ие болып, оның негізгі мақтанышы - молекулалардың құрылымы мен денелердің функционалдық ат салысуының араларындағы байланыстарды анықтап білу болатын.
Химия ғылымының дамуы мен қалыптасуының үшінші бір кезеңі - XX ғасырдың бірінші бөлігін толық қамтиды. XX ғасырдың бірінші кезеңіндегі автокөлік өнеркәсібінің, әуе авиация жолының, энергетикалық, құрал - саймандар жасаудың өрбуі материалдар жасауға жаңашыл талаптар қояды.
Жоғарғы октандық мотор отындарын, арнайы синтетикалық каучуктер мен пластмасса жасау, қаттылығы өте жоғары деңгейдегі изоляторлар, органикалық және бейорганикалық қосылыстардың полимерлері, жартылай өткізгіштерді жасап шығару қажеттіліктері туындады. Осындай заттарды алу мақсатында байырғы заттардың құрамдары және құрылымдары жайындағы химиялық білімдер жинағы жеткіліксіздеу болды. Құрылымдық химия зат қабілеттерінің соның ішінде, температураның, қысымның, еріткіштердің, сол сияқты тағы дабасқа себептердің салдарынан өзгеріске ұшырайтындығын еске алмайтын.
Осындай жағдай аясында, бұл кезде химия ғылымы процесстер және заттың ауысу механизмдері жөніндегі ғылымға айнала бастады. Осыларды қорыту кезінде құрылыстың қызметтеріне керекті ағаштар мен металдардың орнына синтетикалық материалдарды, тағам шикізаттарын, лак пен бояулар, жуғыш заттар және тағы да басқа өндірулерді қамсыздандырады. Сонымен бірге, жасанды каучуктерді, этил спиртін, арнайы жолмен талшықтар өндіру, мұнайдың шикізаттарын және азоттан тыңайтқыштар алу - ауа құрамындағы азотқа негізделеді. Енді, үздіксіз жүйемен жұмыс жасайтын мұнай - химия өндірісі дамып бастады.
Мәселен, 1935 жылы тері жасау, резеңке, талшықтар, жуатын құралдар, лак, олифтер, сірке қышқылы және этанол толығымен тек қана жануарлар мен өсімдіктердің шикізаттарынан жасалатын болса, ал XX ғасырдың 60 - жылдарында техникалық спирттердің 100% - ы, жуатын құралдардың 80% - ы, олифтер мен лактардың 25% - ы мұнай және газ шикізатынан алынады. Химия ғылымы бір жылда жүздеген тонна малдарға қорек ретінде пайдаланылатын мочевина мен ақуыз және миллиардтаған тонна тыңайтқыштар беру үстінде.
Осымен, химия ғылымы өзінің қалыптасуының үшінші бір кезеңінде заттар жайындағы ғылым ғана емес, заттардың ауысуы мен өзгеру механизмдерін зерттейтін ғылымның бір саласы деп көрсетілген.
Химия ғылымыныңтағы бір кезеңі - ол XX ғасырдыңекінші бөлігі. Бұл кезеңді эволюциялық химия кезеңі деп айтады.
Химия ғылымының эволюциялық негізінде химия өнімін жасау үдерістерінде химиялық реакцияның катализаторын өзімен-өзі жетілдіруге әкелетін, демек, химиялық жүйенің өзінен құрастырылуына әкеліп соғатын келісімдерді қолдану міндеті тұр. Оның өзінде - химияны өзінше биологизациялау әдісі деп қарастырып алуға болады.
Осы үдеріс белгілі бір кезең арасында дамып және сыртқы ортадағы әрекеттерге тәуелді болмайды. Уақыттыңбұл жердегі маңызы зор, себебі химиялық жүйелердің құрылуы қаралып отырады.
Химиялық жүйенің басында дүниенің химиялық бейнесі қалыптасып, яғни, табиғи ортаға химиялық жолмен қарау. Бұның бастапқы маңызы төмендегідей:
oo Әлемдегі жанды және жансыз табиғат ұғымының химиялық мағынадақарастырып келген кездегі химия білімінің қорытындысы;
oo Табиғат объектілерінің химиядағы қасиеттері оның құрылымы мен құрылысына байланысының басым болуында;
oo Қоршаған ортаныңпроцесстерінің химия қозғалысының үдерісі кезіндегі жалпылама заңдары;
oo Тәжірибеліккездегі синтезделінетін айрықша обьектілердің тарихы жайындағы ілім.
50 - 60 жылға дейінгі эволюциялық химия жөнінде еш нәрсе аян болған емес. Жануарлардың және өсімдік дүниелерінің шығуын Ч.Дарвиннің эволюциялық теориясы арқасында анықтауға ат салысқан биолог-ғалымдардан өзгешелігі, химик-ғалымдарды заттың шығуы жөніндегі мәселелер мазаламады. XX ғасырдың екінші жартысында, химик ғалымдарға өздерінің обьектісіне орай эволюциялық мәселені зерттеу мүмкіндіктері туған болатын. Эволюциялық химияны - химияның жүйелерінің өзінен ұйымдасуын және дамуын анықтайтын ғылым деп те айтады. Ол кезде химия ғылымы биология пәнімен өзара байланыстар орнатады. Жанды ағзаларда болатын барлық процесстерді химия тілімен, химиялық процесстер арқасында бөлуге де болады.
Шынымен де, денелердегі заттардың алмасуының процестеріне нағыз химия тілімен қарайтын болсақ, біздер уақыттың тәртібімен жүретін, өзара тығыз байланысты көптеген химиялық реакцияларды байқап жүрміз.
Тірі ағзалардағыерекше кей қабілеттер, мәселен, олардың көбеюі, қозғалғыштығы, қозуы, сыртқы ортаның салдарына жауап беруі - барлық химияның реакциялары негізінде түсіндіріліп бақыланады.
Әлбетте, тірі табиғаттың бар құбылысын химия жолымен түсіндіріп отыру айтарлықтай кемшілік болатыны сөзсіз, ол тіптен анайы механистикалық көзқарастар тұрғысында қаралуы да мүмкін. Осыған химияның үдерістерінің жанды және жансыз жүйелеріндегі жүрулерінің өзгешеліктері нақты айғақ болып саналады.
Бүгінгі уақытта химиялық ғылым үшін биологиялық ұстанымдарды пайдаланудың үлесі зор. XX ғасырдың өзінде-ақ биологиялық үдерістер мақсатында биокатализдің көптеген әсерлері бар екенін ғалымдар түсінген болатын. Осылайша химик ғалымдар жанды табиғи ортаға катализатор пайдалану жұмысын істейтін жаңашыл химия шығаруды өзіне мақсат етті. Бірдей молекулаларды синтездеудің ұстанымдарын, сан түрлі қабілеттері болатын, ферменттердің ұстанымымен қызмет атқаратын катализатор пайдаланатын химияның үдерістерін бақылаудың жаңаша әдісі шықты.
Адамзаттың ғасырлар бойы жалғасып келе жатырған жолы ақыл - ой жетістіктерімен ұрпақтан - ұрпаққа өнеге болып келеді. Бұл ғылымның бар саласына қатысты болады. Бүгінгі сөз етіп отырған химия ғылымының жетістіктері де Шығыс пен Батыстың көрнекті ғалым - ұстаздарының мұралары. Ислам ғұламаларының қатарындағы көрнекті ғалім Жәбір ибн Хаййан химия ғылымының ұстазы тұғырынды бағаланады. Арабтың атақты Узд әулетінен шыққан ол араб еліндегі Куфа қаласында химиялық тәжірибелері үшін ғылыми атақтағы зертхананы ашқан, бұл жұмыста бес жүзге таман еңбектерін шығарған. Бұл ғалым буландыруды, мөлдірленуді, балқуды, кристалдануды сипаттаған, сонымен бірге мышьяк, сүрме дайындау, металдарды тазалау, мата мен теріні бояу жолдарын түсіндірген, улардың адам ағзаларына тигізетін зардаптарын анықтауын, алколоид тұзын әзірлеу, аммоний тұзын алу, зәр тұзын дайындау жолдарын анықтаған. Әлемдік химия ғылымында алтындандыратын сұйықтықты (aqua regia), соданы, күкірт пен сынапты тапқан ғалымның химия ғылымы тарихындағы еңбектері, медицина ғылымы тарихындағы Гиппократтық еңбектерімен деңгейлес бағаланады. Ислам өркениеті тарихындағы араб медицинасының атасы саналатын Әбу Бәкір ар - Рази де химия ғылымының негізін салуышылар қатарында саналған.
Қазақстан Республикасының 2011 жылы Ислам Конференциясы Ұйымының төрағасы қызметінде болуы біз Ислам дініндегі Шығыс халықтары ғұламаларының химия ғылымы саласында ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан іргелі ғылыми - зерттеу мектеп дәстүрі бар екенін назарға салдық. Тіршілік әлеміндегі жеке адамдардың мағыналы да мазмұнды өмір жолы жаңа буынның қоғамдағы материалдық және рухани мәдениет қазыналарын лайықты сапамен қалыптастыруында жетекші қызмет атқарады. Қазақстан Республикасының химия ғылымы саласындағы көрнекті ғалым, академик Мүбәрак Ермағанбетұлы Ермағамбетовты тарихи даму үдерісінің жалғасы деп білеміз.
1.2 Орта мектепте химия сабағын ағылшын және орыс тілдерінде оқыту әдістемесі (технологиясы)
Республикамызда білім берудің дамуының 2005 - 2010 жылдарына арналып берілген Мемлекеттік бағдарламасында аталып көрсетілгендей:Жылдам ауысып жүретін әлемдік және ақпараттық легінің көтерілуі жайында жарлас пәндік білім міндетті, алайда бұл оқытудың барынша нысаны болып саналмайды. Білім алушылар отандық білім беру мен оқыту жүйесіне бағдар алған білім мен біліктің жиынтығын ұғынып қана қоймай оны одан әрі дамыту керек. Оқитын оқушылардың өздерін мүмкіндігінше көрсете білуі мен қоғам өміріне маңызды салада қатынасу мақсатында ақпараттарды өз беттерінше тауып, талдап, құрылым жасап және ыңғайлы қолдану дағдысы бойынша сіңдірудің әлдеқайда маңызы зор және өте күрделі.
Сондықтан осындай талаптарға сай оқушыларға білімнің берілуі Отанымыздың мемлекеттік деңгейдегі білім беруінің саясатының келелі мәселелерінің бірегейі болып саналады.
Қазақстан Республикасының Жоғарғы педагогикалық мақсаттағы білім беруінің тұжырымында: Жаңашыл форманың мұғалімі - кәсіптілік дағдысы мен педагогикалық дарыны қалыптасқан, жаңалыққа үйір, руханияттықдүниеге зор, шығармашылық қасиеттермен қызмет атқаратын индивид, депатап көрсетілген. Бұған байланысты, ғұмырда өзінің орнын тауып, экономикалық саладан емін-еркін ойлайтын қасиеті бар болатын, мәселелік жағдайдан шығудың бірден-бір жолы - жобаны тауып білетін, іс-әрекеттің қорытындысын алдын ала болжап, жастарымызды оқытып - тәрбиелеу мақсаттарына жету үшін мынадай жағдайлар ескерілуі тиіс:
oo білімнің берілу кезінде жылдар бойы жинақталған жалпылама азаматтық құндылықты психологиялық - педагогикалық жағынан қалыптастырып, әдіс-тәсілдерін ауқымды қолдану;
oo осы кезеңдегі ақпараттандыру технологиясының мүмкіндігін ұтымды қолданып, бірнеше пәндерді кіріктіріп оқыту аясында студенттердің белсенділіктерін жоғарылатып, олардың шығармашыл дербестіктерін көрсету;
oo оқушылардың қатынастық (коммуникативтік) мәдениетін қалыптастыру, көптілді білім алуын және пәнді үш тілде меңгеруін қамтамасыз ету;
oo пән бойынша теориялық - практикалық негізгі білімді үш тілде оқытуды қарастыру;
oo оқушылардың пәнді үш тілде түсіне және түсіндіре булі мүмкіндігіне жеткізу.
Білім беру саласында пәндерді кіріктіре оқыту тәсілі Қазақстан мектептерінде жиі қолданылады. Бұл оқушының тек бір пәнді ғана меңгеріп қоймай, барлық пәндерді бірдей меңгеруіне көмегін тигізбек. Нақтырақ айтсақ, кіріктірілетін пәнді енгізуді оқушылардың жалпылама дамып қалыптасуына, сондай-ақ тақырыптарды сабақ кезінде терең зерделеп, дүниежүзі жайында тұтас ұғымдардың қалыптасуына көмегінтигізген.
Мемлекетіміздегі білім берудің дамуының басты бағытының бірі кіріктіру, кіріктіріп оқыту елімізде А.А.Бейсенбаева, Қ.А.Аймағамбетова, Ә.Мұханбетжанова, Ә.Түркіменбаев және сол сияқты басқа да ғалымдардың шығармаларының зерттеу әдістерінің нысаны болып саналады.
Осы кездегіоқыту үрдісі пәндердің мазмұнын кіріктіру өзектілігін одан әрімен жоғарылатып, бұл процесті ақпаратты оқыту құралымен пәннің мазмұндарына сәйкес жасалу мәселелерін зерттеумен байланыстыруды қажет етеді. Себебі, ақпараттандыру - қазірде қоғам өмірінің басқа саласындағыдай білім берудегі стратегиялық мақсат пен міндеттерді жасауды интенсивтендіруге мүмкіншілік беретін бірден - бір процесс.
химия пәнін орыс және ағылшын тілі пәндерімен
ақпараттандыру негізінде кіріктіре оқыту
химия пәнінде қолданылатын негізгі терминдердің
ағылшын және орыс тілдеріндегі аудармаларымен
бірге үйрету
глоссариймен жұмыс істеу; ақпарат көздерін пайдалану,
ондағы мәліметтерді үш тілде пайдалану;
пәнаралық кіріктіру, мазмұн сабақтастығын сақтай отырып
үш тілдің үндесуін қамтамасыз ету;
Осы ретте химия пәнін орыс және ағылшын тілі пәндерімен ақпараттандыру негізінде кіріктіре оқыту тиімді:
oo химия пәнінде қолданылатын негізгі терминдердің ағылшын және орыс тілдеріндегі аудармаларымен бірге үйрету, глоссариймен жұмыс істеу;
oo ақпарат көздерін пайдалану, ондағы мәліметтерді үш тілде пайдалану;
oo пәндерді кіріктіруде мазмұндық - құрылымдық тетіктерді пайдалануға негіздеп қолдану;
oo пәнаралық кіріктіру, мазмұн сабақтастығын сақтай отырып, үш тілдің үндесуін қамтамасыз ету.
Қазіргі кезде Қазақстан мектептерінде математика, физика, биология және химия пәндерін ағылшын тілінде оқыту қолға алынып жатыр. Бұл бір жағынан қиын болғанымен, қажеттіліктен туындап отыр. Ал, егер сабақ барысында ағылшын, орыс тілдерімен байланыстыра өткізетін болсақ, осы бастамаға қолдау жасап, азғантай болса да көмегімізді тигізген болар едік.
Пәнаралықпен кіріктіріп оқыту мақсатында мағлұматтар мазмұнының тереңділігін және оны саналы ұғынуды қамсыздандыра отырып, оқушылардың өзіндік жұмысының орындалуының деңгейлерін жоғарылатуға қол жеткізуге мүмкіндік бар. Бұнда ақпаратты, оның ішінде компьютерлік құрал-жабдықтарды әдістемелік принциптерге сай оқытудың интенсивтендіруінің, яғни сапалық тұрғыдан жоғарылатудың үлесікөп. Химия пәнін оқытуды кіріктірудің оңтайлы жолдарын ақпараттық - коммуникациялық технологиялардың көмегімен жүзеге асырудың болады.
Дегенмен, бүгінгі кезде дүниежүзілік білім берудің аясында, осыған сәтті ендіру бағыттарын ұстанатын мемлекетімізде ақпараттандыруды білім берудің демократияландыруы, іздендіруі, гуманитарландыруы, оқу мазмұнын саралауы мен кіріктіруі сияқтынегізгі білім беру үрдісі болып табылады. Химия пәнін кіріктіре оқыту барысында тақырып бойынша тиісті бөлімдерді меңгеруі артады, олардың кіріктірілетін пәнге дағдылық қызығушылықтары өседі, сонымен бірге, олардың ақпараттық, қатынастық және мәселелерді зерттеу білім - біліктері жоғарылайды: ақпараттар көзін ұтымды қолдану тәсілдерін меңгереді, оларды дайындауға талпынады, теориялық материалдарды іс - тәжірибе жұмыстарында пайдалану шеберліктерін жоғарылатады.
Пәнаралық байланыстар аясында кіріктіріп оқытудың тарихына көз салатын болсақ: Осы идея Я.А.Коменскийден басталды. Ұлы дидакт: Бір - бірлерімен байланысты болатын заттар, сол байланыстары көрсетіліп оқытылуы тиіс, - деген болатын. Әйгілі ойшылкөптеген пәндердің арасындағы байланыстарды қолданып кіріктіріп оқыту саласында оқытудың процесінің біртұтастылығын дамытуға қол жеткізуге болатындығын айтқан. Бұл пікірге бірнеше педагог ғалымдар қосылған және одан әрімен дамытқан. Кіріктіріп оқытудыңбірқатар идеяларын В.Я.Стахарин, Н.Ф.Бунаков, В.И.Водовозов, т.б. педагогтар жалғастырды, сондай-ақ пәндерді кіріктіріп оқытудың әдістемелерін ұсынған болатын. Үздіксіз білім беру теорияларында 1980 - жылдың соңғы жағында білім берудің мазмұнын дамытуының маңызды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz