Бейне бақылау жүйесін таңдау және жобалау
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
АНЫҚТАМАЛАР, ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕУЛЕР ... ... ... ... ... .. 7
КІРІСПЕ 8
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1 Бейне бақылау жүйесіне сараптама 9
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Қауіпсіздікті ұйымдастыру шаралары 9
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
1.2 Қолданылатын күзет құралдары 10
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Күзет дабылы жүйесін таңдау 16
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
1.4 Күзет дабылы жүйесін орнату 17
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5 Бейне бақылау технологиясы 20
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
1.6 Аналогты бейне бақылау жүйесі 20
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.7 Араласты бейне бақылау жүйесі 21
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.8 Гибридті бейнебақылау жүйесі 22
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
1.9 Желілік бейне серверімен гибридті бейне бақылау жүйесі ... ... ... .. 23
1.10 Желілік бейне бақылау жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
1.11 Желі бейнебақылудың дамуы 25
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
1.12 IP камерасының артықшылығы 27
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.13 Дипломдық жұмыстың қойылым мәселесі ... ... ... ... ... ... ... . 28
2 Бейне бақылау жүйесін таңдау және жобалау 29
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
2.1 Бейне бақылау жүйесін таңдау параметрлері 29
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.2 Күзет дабылы жүйесін орнату 30
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Бақылау жүйесін орналастыру жолдары 31
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2.4 Арнайы мамандандырылған кондырғы кешені 33
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
2.5 Бейне бақылаудың модулды камералары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3 Есептеу бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
3.1 Бейне камераларын орнатуды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
3.2 Арнаны өткізу қабілеттілігін есептеу 44
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
3.3 Маршрутизатордың жүктеме дәрежесін есептеу 46
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
3.4 Маршрутизатордағы кадр санын есептеу 48
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
3.5 Кадрларды тарату мен күту уақытын есептеу 49
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
3.6 Сенімділікті есептеу 51
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
4 Тіршілік қaуіпcіздігі жәнe eңбeк қорғaу 55
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
4.1 Өндіріcтік бөлмeлeрдeгі eңбeк жaғдaйынa тaлдaу жacaу ... ... ... ... 55
4.2 Компьютeрмeн жұмыc іcтeгeндe оптимaлды eңбeк шaртын жacaу ... . 56
4.3 Өндіріcтік жaрықтaндыру жәнe оның түрлeрі 58
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
4.4 Өрт қaуіпcіздігі 65
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ 67
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 68
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
АНЫҚТАМАЛАР, ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕУЛЕР
Күзет - өрт сөндіру дабылының жүйесі.
Бақылау панелі ( қабылдау- бақылау құралы) – бұл күзет дабылы
жүйесінің орталық құрылымы.
Хабарлағыш – қоршаған ортаны немесе басқа бір бақылау параметрінің
белгілі дабылын қалыптастырушы құрылым.
Құрама детекторлары – бұл қозғалысты табу процесінде әртүрлі екі
физикалық ұстаным қолданатын құрылым.
ШСД - Шыны сынығының детекторлары
ИҚ – импульстік қозғалыс
ЭЕМ – электронды есептеуіш машина
UMTS (Universal Mobile Telecommunications System) − әмбeбaп мобильді
тeлeкоммуникaциялық жeлі
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі жаңа технологиялардың даму салдырынан
елімізде болып жатқан өзгерістер бізді күнделікті өмірдегі тұрмысымызға
түзетулер жаңа енгізулерді алып келді. Өткен ғасырда біз салық төлеп,
нәтижесінде өз басымызға немесе мүлкімізге қатер төнген сәттерде құқық
қорғау орындарының біліктілігіне, шара қолдануына сүйенсек, қазіргі кезде
өз қауіпсіздігімізді өзіміз қамтамасыз ете аламыз. Алғашқы жылдары қуатты
механикалық құлыптар, бекіністер көмектесті. Бірақ олар қымбат емес, бірақ
сенімді де емес. Қазіргі кезде тұтынушылардың талабына сай жаңа техниканың
дамуы салдарынан көртеген мекемелер, банктер, мемлекеттік ұжымдар мен
жекеменшік үйлерге дейін күзет жүйесін орната алады
Ғылыми жаңалығы және практикалық маңыздылығы. Күзет, дабыл қағу,
кіруді шектеу жүйелері өндірісшілер технологиясы әртүрлі және бір-біріне
ұқсамайды. Әрине мұндай алуан түрлі электронды құрылғылар арасынан өз
мүлкіңізді қорғау үшін бірін таңдап алу оңай шаруа емес. Осы мәселе
барысында бақылау жүйесіне жататын инфрақызыл кедергімен таныс боламыз.
Белгілі бір жүйені таңдай отырып, ең алдымен сол күзет жүйесі құрылысының
негізгі мақсаттары, міндеттері және ұстанымдары жайлы хабардар болуымыз
қажет. Сол себептен күзет жүйесінің белгілі бір құрылымдарын қарастырмай
тұрып, қауіпсіздік дегеніміз не және ол қандай құрама бөліктерден тұратынын
анықтап алу қажет. Жасалынатын қылмыстың жартысынан көбі мемлекет мүлкіне
және азаматтардың жекеменшігіне қол сұғу болып табылады. Дұрыс орнатылмаған
техникалық құрылғылар мемлекет мүлкі мен жекеменшік мүлікті толық қорғай
алмайд. Сонымен қатар күнделікті өмірде кездесетін аса қиын емес бірқатар
шараларды орындау қажет. Олар орындалмаған жағдайда кейде орны толмас ауыр
жағдайларға душар етуі мүмкін. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету бірқатар
ұйымдастыру мекемелерінде және техникалық шараларды қолдануды талап етеді
етеді.
Заманауи ғылыми мәселені шешетін жағдайы. Күзет және кауіпсіздік
дәрежесін көтеруде аса жоғары деңгейдегі техникалық шаралар қолданылады.
Оларға: күзет және өрт сөндіру жүйесі, кіруді шектеу жүйесі, телебақылау
жүйесі жатады. Автокөлікті күзет жүйесін және жоғарыда аталған жүйелермен
бірге ЭВМ базасындағы кешенді ерекше атап өтуге болады. Автомобильді күзет
құрылымдары осы басылымның кітабында анық суреттелген. Сондықтан бұл
кітапта пәтерлердің, мекемелердің, кеңмелердің, қоймалардың дабыл және
күзет жүйелері қарастырылған.
Жоғарыда аталған жүйелер бөлек және кешенді түрде жұмыс істей алады.
Мысалы: теле-бақылаумен күзет көп аумақтарда немесе тек бір ғана пәтер
немесе кеңседе болуы мүмкін. Қандай да бір қиын жүйе болса да олар сол
техникалық құрылымдардың базасында жасалады.
Мұрағаттардың күзет және қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін алдына
қойылған міндеттерді аса жоғары сенімділікпен атқаратын қажетті техникалық
шараларды таңдап алу керек. Күзет - өрт сөндіру дабылының жүйесі.Күзет -
өрт сөндіру дабылы жүйесінің атқаратын қызметі : күзеттегі аумаққа
рұқсатсыз кіру шарасын анықтау немесе онда өрт шығу белгілерінің пайда
болуын анықтау, дабыл белгісін күзет пультына жіберу және орындаушы
құрылымдарды іске қосу ( сирена, жарық т.б.) болып табылады.
Жұмыстың мақсаты мен міндеті, объектісі. Менің дипломдық жұмысым
бойынша Шымбұлақ демалыс кешеніне заманауи бақылау жүйелерін орнату болып
табылады. Сондықтан мен олардың біршама айырмашылықтары мен техникалық
сипаттамаларын келтірдім.
1 Бейне бақылау жүйесіне сараптама
1.1 Қауіпсіздікті ұйымдастыру шаралары
Күзет пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін ұйымдастыру шараларынан
басқа техникалық күзет құралдарын таңдау, орнату және іске қосу қажет. Сіз
таңдап алған дабыл жүйесі өрт шығу қаупінде болсын, белгісіз тұлғалардың үй
ішіне ену мақсатында болсын сенімді түрде жұмысқа қосылуы қажет. Ойында
қылмыстық әрекет бар адамның өзін сіздің үйіңіздің асып түсуді қиындататын
қоршауы, есігіңіздің тырнақпен емес кілтпен ашылатын құлпы, терезелердегі
жапқыштар, үй айналасына жақсы жарық түсіріп тұратын шырақтар ішке енбестен
бұрын қатты ойлантады. Техникалық қауіпсіздік жағдайларын іске асыру
белгілі бір мәмлелік шешімдерді қажет етеді. Мысалы : құқық қорғау орындары
кепілдемелікке терезелерге темір тор қойып, қос есік орнатуды ұсынады. Ал
өрт сөндірушілер болса , қажет жағдайда үй ішінен ешқандай кедергісіз шығып
кету жолдары болуын талап етеді. Қай жағдайда болмасын ойланып, көп амалдар
мен техникалық шаралардың ішінен ең тиімдісін және қымбат емесін таңдау
қажет
Мұрағатты күзету және қорғаудың жай техникалық құралдары: қоршаулар,
темір торлар, есіктер, құлыптар, тесіккөздер, сөйлесу құралдары. Осы
техникалық құрылғыларды орнату және пайдалану ерекшеліктерін қарастырайық..
Темір торлар. Диаметрі 10 мм. болат сымды екі жақты тартпалы қайшымен
аса қиналмай – ақ кесіп түсуге болатыны екінің біріне белгілі нәрсе емес.
Сондықтан темір торды таңдаған кезде сымдары қабырғаға кіретін, ара
қашықтықтары 120 мм. көп емес, сымның қалыңдығы 20 мм. кем емес қаңқасыз
темір торды алған дұрыс. Темір тордың оюлары әртүрлі болуы мүмкін, бірақ
сымдары ромб және крест тәріздес болып дәнекерленген торлар әлдеқайда мықты
келеді.
Қоршаулар. Периметрлерді қорғаудың ең кең тараған түрі – қоршаулар.
Қоршау тек қорғау, күзет қана емес декорациялық қызмет те атқарады.
Стационарлық қоршаулар көп қаражат шығынын талап етеді және оларды орнату
үшін көп уақыт кетеді.Қоршаулар негізінде бетон плиталардан соғылады.
Қазіргі кезде тез құрылатын темір торлардан тұратын қоршаулар жиі
қолданады. Мұндай қоршаулар биіктігі м. дейін жетеді. Одан басқа
қоршауларға отандық не шетелдік тікенек сымдар пайдаланылады.
Есіктер. Дұрыс жасалып орнатылған есік те мұрағаттың жоғары деңгейде
қорғалуын қамтамасыз етеді. Есік таңдағанда оның орнатылуына аса көңіл бөлу
қажет: ол босағаға тығыз орналастырылуы және сыртқы дәнекерлеу тігістері
болмауы керек, топсадан шешіп алуға қарсы құрылғысы болуы керек. Есік
орнату кезінде, әсіресе ескі мұрағаттарда қабырғалардың қуысын тексеріп,
қалыңдығын ескеру қажет. Қабырғаның күдікті жерлері болат сымдармен
құрсаулануы керек. Бірнеше пәтерді баспалдақ алаңынан бөлетін қосымша есік
орнатқанда міндетті түрде есікке тесіккөз орнатқан дұрыс. Пайдалану
ережесін дұрыс сақтағанда мұндай есік ұжымдық қорғаныс құралы бола алады.
Механикалық құлыптар.Құлыпты таңдауда негізгі шарт оның бағасы емес,
қорғай алу дәрежесі болып келеді.Құрылымына қарай құлыптар жапсырылған және
кесіп орнатылған болып екіге бөлінеді. Кесіп орнатылған құлыптар есік
кесіліп, ішіне орнатылады. Жапсырып орнатылған құлыптар есіктің бет жағына
қондырылады. Олар орнатуға көп уақыт талап етпейді. Әрекетіне қарай осы
күнгі құлыптарды: тартпа, цилиндрлік, ригельді, цилиндрлік механизімі бар
аса құпия құлыптар түріне бөлуге болады. Есіктердің механикалық
құлыптарының жұмыс істеу ұстанымы оларды ойлап тапқаннан бергі уақыттан көп
өзгере қойған жоқ. Тартпалы құлыптың шаппасының екі төмпешікпен бөлінген
ойығы және серіппесі бар. Жазық тісшелері бар кілт бұралған кезде тартпалар
көтеріледі де шаппаның қимылы құлыпты жабуға немесе ашуға бағытталады.
Цилиндрлік құлып үлкен және кіші екі цилиндрден : серіппе және штифт
құрамасынан тұрады. Екі цилиндрдің шаппасының жабық кезінде бір сызықтың
бойына орналасқан екі қатар бесеуден саңылаулары бар. Әрбір саңылауда
сығулы серіппе штифтерге әсер етеді де жоғарғы штифт өзектегі арнаулы
саңылауға кіріп, оған бұралып ашылуына кедергі жасайды. Өзекке салынған
кілт арнаулы штифты көтеріп, тұлға штифты мен өзек штифтын жылжу сызығы деп
аталатын жіңішке кеңістікпен сәйкестендіреді. Осыдан кейін барып кілт
шығыршықпен механикалық байланыста тұрған қапсырмалы цилиндрдің штогын
қимылға келтіріп, құлыпты ашып немесе жабады. Жақсы құлып қажетті
қорғанысты қамтамасыз ету үшін кем дегенде бірнеше мың түрлі кілттер мен
өзектердің кодтық коьбинациясы болуы керек. Қорғаныс дәрежесін ұлғайту
мақсатында механикалық құлыптар код терудің магниттік немесе электрондық
карточкаларды оқып,айыратын электронық құрылғылармен біріктіріледі. Мұндай
құлпы бар есіктерді ашу үшін тек кілт болу жеткіліксіз.
1.2 Қолданылатын күзет құралдары
Күзет және кауіпсіздік дәрежесін көтеруде аса жоғары деңгейдегі
техникалық шаралар қолданылады. Оларға: күзет және өрт сөндіру жүйесі,
кіруді шектеу жүйесі, телебақылау жүйесі жатады. Автокөлікті күзет жүйесін
және жоғарыда аталған жүйелермен бірге ЭВМ базасындағы кешенді ерекше атап
өтуге болады. Автомобильді күзет құрылымдары осы басылымның кітабында анық
суреттелген. Сондықтан бұл кітапта пәтерлердің, мекемелердің, кеңмелердің,
қоймалардың дабыл және күзет жүйелері қарастырылған.
Жоғарыда аталған жүйелер бөлек және кешенді түрде жұмыс істей алады.
Мысалы: теле-бақылаумен күзет көп аумақтарда немесе тек бір ғана пәтер
немесе кеңседе болуы мүмкін. Қандай да бір қиын жүйе болса да олар сол
техникалық құрылымдардың базасында жасалады.
Мұрағаттардың күзет және қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін алдына
қойылған міндеттерді аса жоғары сенімділікпен атқаратын қажетті техникалық
шараларды таңдап алу керек. Күзет - өрт сөндіру дабылының жүйесі.Күзет -
өрт сөндіру дабылы жүйесінің атқаратын қызметі : күзеттегі аумаққа
рұқсатсыз кіру шарасын анықтау немесе онда өрт шығу белгілерінің пайда
болуын анықтау, дабыл белгісін күзет пультына жіберу және орындаушы
құрылымдарды іске қосу ( сирена, жарық т.б.) болып табылады.
Күзет - өрт сөндіру дабылының жүйесіне бақылау панельдері,
хабарлағыштар ( бергіштер және детекторлар), орындаушы құрылымдар,
хабарлаушы құрылымдар ( сиреналар, қоңыраулар т.б.) және қоректену көзі
жатады.
Сурет 1.1. Күзет және қауіпсіздік техникалық шараларының құрамы
Бақылау панелі. Бақылау панелі ( қабылдау- бақылау құралы) – бұл күзет
дабылы жүйесінің орталық құрылымы. Ол микроконтроллер негізінде жасалып,
бағдарламасы жүйенің барлық жұмысын анықтайды. Бақылау панелі қобалжу
белгілерін тіркеу және өңдеу бергіштердің күйін автоматты түрде зерттеу
және бүкіл жүйенің жұмысын бақылау үшін компьютерге жалғана алады. Бақылау
панельдері орындаушы құрылымдарды басқарады: сирена, прожекторларды
жағады,телефон жүйесімен берілген нөмірге қоңырау шалады.
Хабарлағыштар. Күзет дабылы жүйесіндегі бақылау параметрлерінің
өзгерістерін тіркеу үшін әртүрлі хабарлағыштар қолданылады. Хабарлағыш –
қоршаған ортаны немесе басқа бір бақылау параметрінің белгілі дабылын
қалыптастырушы құрылым. Хабарлағыштарды шартты түрде бергіштерге және
детекторларға бөлуге болады. Бергіш деп физикалық көлемдер мен
сипаттамаларды электр дабылына айналдырушы хабарлағыштарды түсінеміз.(мыс.
Жылу, жарық, дыбыс т.б.). Детектор деп өз құрамына бергіштерді, дабылды
өңдеу және шешім қабылдау схемаларын кіргізетін хабарлағыштарды айтамыз.
Жай хабарлағыштар (бергіштер) әркезде де олардың жұмысын сенімді түрде
қамтамасыз ете алмайтын дабылдардың ұқсастық өңдеуін жүргізеді. Бергіштер
жұмысы сенімділігін көтеру дабылды өңдеудің сандық әдісін қолдану
нәтижесінде іске асады. Әрекет – қимыл ұстанымдары бойынша хабарлағыштарды
келесі түрлерге бөлуге болады :
- электржанасу (фольга, сым);
- магнитті жанасу ;
- тербеліс бергіштер ;
- ультрадыбыс;
- радиотолқын;
- фотоэлектрикалы;
- сынған шыны детекторы;
- пассивті және активті инфрақызыл (ИҚ) қозғалыс
детекторлары;
- құрастырылған.
Бергіштер мен детекторлар аумақ деп аталатын күзет объектісінің
бөлігін бақылауға мүмкіндік береді ( көлем, тегістік т.б.).
Электржанасушы бергіштер.Электржанасушы бергіштер өздері бекітілген
құрылымдардың жылытылатын және жылытылмайтын мұрағаттардағы терезе шынысы,
есіктер, шыны блоктарының бұзылуы мен істен шығуын тіркеуге арналған. Олар
өте жұқа қалыңдығы 0.008 ден 0.04 мм. Ені 12.5 мм. аспайтын қалайы
фольгадан жасалады. Фольганың желім қабаты бар, кейде осы шаралар үшін
фольга орнына жіңішке сымтемір пайдаланады.
Магнитті жанасушы бергіштер.Магнитті жанасушы бергіштер өздері
бекітілген есік, терезелердің ашылуын тіркеу үшін қолданылады. Бергіштердің
екі түрі болады : сырттай және жасырын қондыру үшін.
Бұл бергіштер тұрақты магниттер жақындап немесе алыстаған сайын
жанасуы жабалып не ашылып тұратын геркон негізінде орындалған. Мұндай
бергіштер күзет дабылына желілік шлейф арқылы қосылады.
Тербеліс бергіштер. Тербеліс бергіштер әртүрлі құрылым
конструкцияларын : бетон қабырғалар мен кірпіш қабырғаларын, ағаш (есіктер
мен терезелер) және сейфтер мен темір шкафтарды әдейі бұзу шараларын
анықтауға арналған. Тербеліс бергіштер жұмыс істеу ұстанымы
пьезотиімділікке немесе электромагнитті индукция тиімділігіне негізделген;
тұрақты магнит шарғысы орамының бойымен жылжып отырады да онда тұрақты емес
тоқ жүргізеді.Отандық және шетелдік әдебиетте техникалық қолдануына
байланысты мұндай бергіштер электромагнитті, магнитрезонансты немесе
пьезотиімді деп аталады.
Ультрадыбыстық детекторлар.Ультрадыбыстық детекторлар жабық
мұрағаттарды күзетуге арналған аса жоғары сезімтал, төмен
кедергітұрақтылығымен сипатталады.Олардың қозғалысы ультрадыбыстардың тоқу
интерференциясына негізделген. Ультрадыбыстар детекторы құрамына қабылдағыш
пен сәулелендіргіш кіреді. Есік, терезелер жабық кезінде детектор
бақылайтын кеңістік шектелген, сондықтан қабылдағыш орналасқан нүктеде
интерференциялық суреттеме пайда болады. Әлдебір тұлғаның мұрағатқа енуінен
интерференциялық бейне бұзылып, қобалжу дабылы қалыптасады.
Радиотолқындар детекторлары.Радиотолқынды детекторлар бақылау
аумағындағы қозғалысты тіркеуге бағытталған.Қозғалыс ұстанымы аса жоғары
жиіліліктегі дабылды сәулелендіруге және жиілігі тәртіп бұзушы қозғалған
сайын өзгеріп тұратын көрінген дабылды қабылдауға негізделген (Доплер
әсері). Бұл құрылымдар жабық мұрағаттар мен периметрлерді күзетуде
қолданылады.
Фотоэлектрлік бергіштер.Фотоэлектрлік бергіштер ішкі және сыртқы
периметрлерді күзетуге, есіктер мен дәліздер т.б. жанаспай, қоршау арқылы
бақылауға негізделген. Олар күзет сызығы бойымен жүргізілген жеткізгіш және
қабылдағыштан тұрады, инфрақызыл дабылы ауқымының шамада мкм. ұындығы бар
толқынын пайдаланады.
Шыны сынығының детекторлары. Шыны сынығының детекторлары (ШСД) шыны
конструкцияларды әдейі сындыруға негізделген қимылдарды тіркеуге
бағытталған (терезе, витрина т.б.) . Оларға сынған шыны мен шыныға
бағытталған соққы әсер етеді және мұрағаттағы дыбыстың шуыл спектрын
зерттейді, 20х20 см. ден жоғары шыны ауданын жанасусыз бақылауға мүмкіндік
береді.
Пассивті және активті ИҚ қозғалыс детекторлары. Қозғалыс детекторлары
күзет аумағында жылу объектісінің қозғаласын табуға негізделген. Қозғалыс
ұстанымына қарай олар активті және пассивті болып бөлінеді. Қазіргі уақытта
пассивті ұстаным кең пайдаланады. Оларда реттелетін табу аумағы бар, яғни
үй жануарлары мен жәндіктерден келетін қате дабылдарды реттей алады.Табу
аумағының көлемі(20—360°), дабылды өңдеу, құрылым негізінде жұмыс істейтін
пассивті детекторлар болады.
Активті детекторлар аумақ периметрін күзетуде пайдаланылады.Ең
қарапайым, арзан ИҚ қозғалыс детекторының бір кемшілігі – олардың өте төмен
кедергітұрақтылығы. Жылы ауа ағымы немесе үй ішінің күн көзі арқылы жылынуы
оларға әсер етіп дабыл береді. Детекторлардың жетілдірілген түрі мұндай
кемшіліктерден арылған. Олардың сенімділігі мен жылу кедергілеріне
тұрақтылығы көп каналды пироэлементтер және детектордың өзіндегі дабылды
күрделі электронды өңдеумен қамтамасыз етеді. Қарапайым модельдерде
дабылдарды өңдеу ұқсас әдістермен жүргізіледі, ал күрделі модельдерде –
сандық әдіспен жүргізіледі.
Құрама детекторлары. Құрама детекторлары – бұл қозғалысты табу
процесінде әртүрлі екі физикалық ұстаным қолданатын құрылым. Мұндай
құрылымның көпшілігінде пассивті ИҚ және радиотолқындармен қозғалысты табу
ұстанымы пайдаланылған. Бұл құралдың қозғалысты табудағы бір ғана
ұстанымменжұмыс істейтін құралдан ерекшелігі қобалжулар мүмкіндігінде де
қозғалысты табу қабілетінің өте жоғары сапасында.
Хабарлағыштарды іске қосу әдістері. Күзет - өрт сөндіру дабылы
жүйелері хабарлағышты іске қосу әдістері бойынша желілі және желісіз болып
екіге бөлінеді. Бірінші жағдайда барлық құрылымдар арасында байланыс желі
арқылы жүргізіледі. Барлық жалғау желілерінің жиынтығы бергіштер,
детекторлар, жалғау қораптары т.б. шлейф деп аталады. Сол шлейфтер арқылы
күзет аумақтары қалыптастырылады. Бірақ,қанша сенімді болғанымен де желілі
жүйелер желісіз жүйелерге қарағанда ыңғайсыздау болып келеді. Желісіз
жүйеде хабаршы жеке хабарлағышымен қамтамасыз етілген. Байланыстың тұрақты
сенімділігі қабылдағыш пен хабарлағыш сапасына, мұрағаттың сәулетіне және
өндіріс радиокедергілерінің деңгейіне қатысты. Әдетте байланыс қашықтығы
1500 м. ге дейін жетеді. Желісіз дабыл жүйесі құру және пайдалану кезінде
өте ыңғайлы және олар қашықтықтан басқару құрылымдарымен толықтырыла алады.
Қазіргі кезде отандық өндірісте вольт ауыспалы тоқты байланыс және қорек
үшін пайдаланатын желісіз жүйелер пайда болды.
Орындаушы құрылымдар. Орындаушы құрылымдар жүйенің іске қосылуы жайлы
мағлұматтарды құқылы орындарғы немесе пайдаланушыға дыбыс не жарық дабылы,
немесе алдын-ала бекітілген белгілі бір абоненттерге автоматты түрде
телефон шалуға, сонымен қатар әртүрлі қауіпсіздікті күшейтетін
механизмдерді басқаруға бағытталған. Орындаушы құрылымдарға: сыртқы жарық
лампалары, прожекторлар, стробоскоптар, сиреналар, автоқоңыраулар,
электромагниттік реле блоктары, электроқұлыптар т.б. жатады. Прожекторлар,
сыртқы жарық лампалары және стробоскоптар күзету аймағына жарық түсіріп
тұрады да дабыл жүйесі іске қосылған мезетте айналадағылардың зейінін
бөлуге тырысады. Стробоскоп жарығының жарқылдауы түн мезгілі немесе жарығы
аз жерде қылмыскерді біраз уақытқа састырып, істен шығаруы мүмкін.Сиреналар
немесе бақырауықтар 130 дБ дейінгі өте қатты дыбыс шығарады, ол дыбыстар
бірнеше жүз метр қашықтықта естіледі. Сиреналар әртүрлі және әртүрлі
көлемде болады.Сиренаның дыбыс шығару уақыты пайдаланушының еркімен әртүрлі
болып орнатылуы мүмкін.Автоматты қоңырау шалу құрылымы ( автоқоңырау не
коммуникатор) телефон жүйесіне қосылады да автоматты режимде бір не бірнеше
абонентке күзет жүйесіне байланысты және жұмыс барысы логикасына қатысты
қоңырау шалады. Электромагниттік реле блоктары аса күшті орындаушы
механизмдер мен құралдардың іске қосылуын қамтамасыз етеді.
Кіруді шектеу жүйесі.Кіруді шектеу жүйесі мұрағатқа тек рұқсат
берілген тұлғаларды ғана кіргізуді автоматты түрде орындайтын құрылым. Олар
адамдар мен көліктердің бақылау нүктелерінен өтуін аппаратты- бағдарламалы
шаралар арқылы басқаруға негізделген. Бұл 1-3 есіктен тұратын шағын, немесе
бірнеше мың адамның қозғалысын бақылайтын жүйе болуы мүмкін. Пайдаланушы
тұлғаны теңестіру электрондық не магниттік карточка арқылы немесе белгілі
бір сандық кодты теру арқылы жүргізіледі. Кіруді шектеу жүйесіне
бақылаушылар мен оқығыштар кіреді. Одан басқа кіруді шектеу жүйесіне
қашықтықтан есік ашу аудиодомофон жүйесін жатқызуға болады.
Оқығыштар.Оқығыштар теңестіру кодтарын оқып оны бақылаушыға жеткізу
үшін қажет. Бұл құрылымдар зерттеу жасау және шешім қабылдау үшін есік
бақылаушысына жеткізілетін код кілтінің бірегей кодын қалыпты формат кодына
айналдыру үшін керек. Оқығыштар пайдаланымда физикалық ұстанымдармен
ерекшеленеді штрих коды, магнит жолағы бар пластикалық карточкалар
Prorimiti , интегралдық микросхемалар құрылған кілттер және карточкалар
т.б. Бұл құрылымдар негізінде есік жанында басқа да тұлғалардың жүруін
шектейтін жүру нүктелерінде орналасады (турникет, шлюз т.б.). Одан басқа
бұл құрылымдар есік ашу, есік ашу уақытын бақылау, бір ғана күзет аумағын
бақылау сияқты жұмыстарды атқара алады.
Бақылаушылар.Бақылаушылар оқығыш және орындаушы құрылым- дарды басқару
үшін қажет. Олар теңестіру құрылымын белгілі өту нүктесінде белгілі уақытта
белгілі пайдаланушыны өткізу шешімін өзінде сақталған мағлұматқа сүйене
отырып және пайдаланушының кіруді шектеу жүйесінің құқығын сақтай отырып
шешім қабылдайды. Теңестіру құрылымы болып иесінің толық құқығын
дәлелдейтін және өту нүктесін басқаратын кілт аналогы алынады. Бақылаушы
бір немесе бірнеше щқығыштарды бақылай алады және олардан едәуір қашықтықта
орналаса алады. Бірнеше бақылаушы аумақтың және логикалық бөлініп тұратын
кіруді шектеу жүйесін ( қабат, кеңсе, мұрағат ) қарайтын топ құруына яғни
объект аталуына болады.
Аудиодомофон жүйесі.Аудиодомофон жүйесі бөтен тұлғалардың жекеменшік
пәтерлерге, саяжайларға, көпқабатты үйлердің дәліздеріне, кеңселерге,
банктерге, медицина кеңселеріне өтуін шектеуге негізделген. Бұл жүйе
келушілермен сұхбаттасуға, қажет болса қашықтықта тұрып есік ашуға
мүмкіндік береді. Аудиодомофонды құрылғылар күзет жүйесін де атқара алады.
Видеобақылаушы жүйелер.Видеобақылаушы жүйелер телекамералар арқылы
күзет аумағын көрнекі түрде бақылауға арналған. Олар бір немесе бірнеше
объектіні бақылай алады. Бақылау камералары мұрағат ішінде де сыртында да
орналаса береді. Видеобақылау жұмысының негізгі міндеті бақыланушы аумақтың
жағдайы туралы шұғыл мәліметтерді көрнекі түрде қамтамасыз ету. Осындай
жүйенің бір түрі есік тесіккөзі де сұхбаттасу құрылымы да болып келетін
видеодомофондар жүйесі.
Бақылаудың телевизвялық жүйесі.Телевизиялық қарапайым бақылау жүйесіне
бір немесе бірнеше телекамера , монитор немесе теледидар кіреді. Камералар
бұрылу құрылымдарына мұрағаттардың ішіне не сыртына орналастырылады да
күзет аумағын тәулік бойы бақылауға мүмкіндік береді. Телевизиялық бақылау
жүйесі күзет аумағының күрделігіне және объектідегі жағдайға байланысты
автоматтандырылған және қолмен басқаратын қарапайым болуы мүмкін. Аталған
жүйелермен бірге қозғалыс, жарық жүйелерін және басқа да қосымша
құрылымдарды қолдануға болады. Бірнеше камераны бақылауға арналған
видеобақылау жүйесінде 1 монитор экранында бір мезгілде барлық камералардан
көріністер алуға болады. Осы мақсатта квадратор (экранды бөлгіш) деп
аталатын құрылым пайдаланылады. Қажетті жағдайда кез келген камерадағы
көріністі шұғыл түрде үлкен етіп экранға шығаруға болады. Көріністерді
кезекті түрде жалғастырып көрсету үшін мультиплексорлар (коммутаторлар)
қолданылады, олар кезекті түрде видеокамераны монитор не теледидарға
қосады. ТВ бақылау жүйесі ыңғайлы және қауіпсіздігі жағынын өсімді,
құрамына тек телевизия ғана емес, кіруді шектеу және дабыл құрылымдары да
енеді.
Жасырын бақылау жүйелері.Жасырын бақылау жүйелері күзет тиімділігін
арттыру үшін және бақылау дерегін жасыру керек жерлерде қолданылады.
Жасырын бақылау жүйесінің міндеті – келімсектерді анықтау емес, күзет
аумағындағы жағдайды бақылау. Беті жазық, көлемі сіріңке қорабындай ғана
Pin-Hole типтес объективі және кіру қарашығының диаметрі 0,8-2,0 мм.
болатын камерамен мұрағаттың қай жерінде болса да жасырын бақылау жүргізуге
болады. Мұндай камералар сағат ішіне, есік боғатына, тұсқағаз астына т.б.
жасырын орнатыла алады. Осындай бақылаудың басқа да қарапайым түрі болып
аса кеңбұрышты оптикасы бар есік құрылымында пайдаланатын видеотесіккөздер
болады. Сырт көзге олар кәдуілгі есік тесіккөздерінен еш айырмашылығы жоқ.
Бұл құрылымдардан түсетін видеобелгі (дабыл) желі немесе радиоарна арқылы
жеткізіледі.
Видеодомофондар.Видеодомофон есік тесіккөзін және сұхбаттасу
құрылымының жұмысын атқаратын құрал. Видеодомофон есік алдындағы кеңістікті
бақылауға және есік сыртындағы тұлғамен сұхбаттасуға мүмкіндік береді.
Видеокамераны әдетте есік алдындағы кеңістікті барынша мол қамту үшін
ыңғайлы етіп орналастырады.Көп видеокамералар жарық нашар түсетін жерде
жұмыс істеу жағдайында инфрақызыл жарықпен жабдықталған. Тұрғын үйлерді
видеодомофондармен қамтамасыз еткен жағдайда екі күзет деңгейін жасаған
пайдалы: үй дәлізі немесе қабаттың кіре беріс есігі және әр пәтердің кіре
беріс есігі.
1.3 Күзет дабылы жүйесін таңдау
Белгілі бір дабыл жүйесін таңдай отырып, ең алғаш оны сатып алуға,
орнатуға, құрастыруға кеткен шығын мен ол күзететін заттың, аумақтың бағасы
сәйкестігін ойластыру қажет. Біздің көпшілігіміз үшін бағалырақ болып
келетіні :жекеменшік үйіміз, пәтеріміз, автокөлігіміз және саяжайымыз.
Мүлкімізді өрт пен тонаудан көптеген амалдарды пайдаланып қорғауға болады,
бірақ арампеілді адам - өз ісінің шебері болса, ешкім күзеттің
сенімділігіне кепіл бола алмайды. Оның жұмыс істеу жағдайы әрқашан абай
болуға және ұсталығын шыңдауға үйретеді. Қателесу ол үшін сол мезетте
ұсталуына немесе кейінірек, қалдырған айғақтарына байланысты ұсталуына
әкеліп соқтырады. Әккі қылмыскерді алдап түсірудің бірден-бір әдісі, оның
осы уақытқа дейін кездестірмеген күзет дабылы жүйесін орнату. Сондықтан өз
жекеменшігіңізді қорғауды ұйымдастыру ісіне творчестволық тұрғыдан
қарауыңыз керек. Қандай да бір құрылым сатып алуға 1 теңге жұмсар болсаңыз
да алдымен ойланып алыңыз. Күзет жүйесіне қоятын талаптарыңызға сай әр
түрлі құрылымдарды таңдап алып, оларды бір бүтінге жинақтап орнатуыңызға
болады. Сіздің жүйеңіз магнитті, жанасу, қозғалыс, сынған шыны бергіштерін,
видеомагнитофонды тесіккөздерін, электронды және кодты құлыптарды, дабыл
түймесін пайдалана алады. Мұрағаттың дизаины мен коммуникациясын сан рет
ауыстырып жатпас үшін оны қорғау мәселесін кешенді түрде шешіп алу қажет.
1.4 Күзет дабылы жүйесін орнату
Дабыл жүйесін орнату бір қарағандай оңай жұмыс емес. Ол үшін қай
бергішті қай жерге және қалай орналастыру қажет, жалғауларды қандай
желілермен жасау және оларды үй ішінде қалай орналастыру, бергіштер және
бүкіл жүйенің жұмыс істеу қабілетін тексере білу қажет. Күзет - өрт сөндіру
дабыл жүйесінің дұрыс құрылып, орнатылмауы ол қаншалықты қымбат және
жетілдірілген болса да бір жапырақ темір іспеттес, қойылған міндеттерді
толық орындамай, қаражатты босқа шашу болып табылады. Әрине ең дұрысы
мұндай жүйелерді әртүрлі күзет құрылымдарының өз ісіне жауап бере алатын
мамандары орнатқаны дұрыс. Ал егерде сіз өз бетіңізше күзет жүйесін орната
аламын деп шешсеңіз біраз уақытыңызды төменде келтірілген іс-шараларға
бөлуіңіз қажет.
Сурет 1.2. Видеобақылау және күзет жүйесі
Сіз күзет-өрт сөндіру дабылы жүйесін таңдап, бір сауда ұйымынан немесе
мекемеден сатып алдыңыз делік. Сіздің алдыңызда бақылау панелі, бергіштер
орындаушы құрылғылар жиынтығы бар. Жалғанатын желілер көлемін сіз өз
бетіңізше анықтауыңыз қажет. Ол үшін жүйенің барлық компоненттерінің
орналасу орнын белгілеп, өлшеуіш рулеткамен бақылау панелінен әр
компонентке дейінгі қашықтықты (бұрылыстарға кететін ұзындықты ескере
отырып) өлшеп алу керек.
Барлық өлшемдердің қосындысын алғанда жалғау желілерінің сіз сатып
алатын жалпы ұзындығын шығарасыз. Көп жағдайда мұндай жүйелерді құрғанда
екі желілі ТРП телефон желісі қолданылады. Не болмаса қандай да болсын
төмен вольтты желі қолданылады. Дабыл жүйесін орнатудан бұрын оның жұмыс
істеу қабілетін тексерген дұрыс. Магнитті бергіштерді кез келген
тестерлермен тексеруге болады, қозғалыс бергіштерінде іштен құрылған
бақылау жүйесі бар. Жүйені құрастыруды, ең негізгі бөлігі – бақылау
панелінен бастаған жөн. Ереже бойынша дабыл жүйелері бақылау панеліндегі
(басқару пульты) арнайы кілтті бұраудан немесе белгілі бір сандық кодты
тергеннен ашылады не жабылады. Сондықтан бақылау панелі оңай, бірақ көзге
түспейтін мысалы, баспалдақ астына орналастырылуы қажет. Бақылау панелінің
орналасқан жерінде оны қоректендіру және аккумуляторларды іске қосу үшін
өндіріс тоқ көзінің желісі болуы керек.
Сурет 1.3. Күзет-өрт сөндіру дабылы жүйесін құрудың мүмкін болатын
жолдары
1.3 суретте бақылау панелінің (пультының), бергіштердің, орындаушы
құрылғылардың, жалғастыру желілерінің айырымдары көрсетілген: 1 – бақылау
панелі; 2 – пассивті ИҚ детектор; 3 – шлейф (фольга); 4 – магнитті бергіш;
5 – стробоскоп; 6 – дабыл түймесі; 7 – сирен (бақырауық); 8 – прожектор; 9
– вибробергіш; 10- фотоэлектрлік бергіш; 11- видеокамера (бейне..); 12-
бейнетесіккөз; 13- мультиплексор немесе квадратор; 14- монитор, 15-өрт
хабарлағыш.
Магнитті бергіштер 4 есік пен терезелерге келесі жолмен қондырылады:
бергіштің жанасу бөлшектері желіге қосылып, бергіштің өзі терезе не есік
қорабына бұрама шегелер арқылы орнатылады. Магнит терезе ағашына және
есікке бекітіледі. Фольгадан жасалған шлейфтер 3. ашылмайтын терезелердің
шынысына қондырылады. Шыны бетіне желімі бар фольганы аса ұқыптылықпен
жапсыру қажет; себебі сәл ғана артық тартылған 0,08-0,04 мм. болатын фольга
жыртылып-үзіліп кетіп, жұмысты басынан бастауға тура келеді. Фольганы
жапсыру үшін бірнеше сантиметр қорғаушы қағазды сыдырып, фольганы шамалы
керіп, шыныға жапсыру қажет. Сонан соң картон бөлігімен тегістеу қажет.
Шлейфтың бағытын өзгерту үшін алдымен шыны бұрышындағы фольганы желімі бар
жағын шлейфке қаратып 45 бұрышқа бүктеу керек. Фольганы дабылдың желілік
жобасына қосу үшін клеммалар орнату қажет, ол үшін фольганың бос ұштарын 50
мм –дей қалдыру қажет. Клеммалар терезе шынысы мен ағашының арасына жақын
жапсырылады. Фольганың ұштары екі бүктеліп клеммаларға жанастырылып,
пластина және винтпен бекітіледі. Өзгеше нәзіктік қасиет берілу үшін фольга
арнайы лакпен көмкеріледі. Клеммаларды орнатқаннан кейін тестермен электр
желісінің біртұтастығын тексеру қажет. Пассивті ИҚ қозғалыс детекторы
мұрағаттың 2 бұрышында шамада 2 м. биіктікте орнатылады. Бұл детекторларды
жылу батареяларына , терезелерге немесе температура күрт төмен түсіп
кететін жерлерге бағыттауға болмайды. Құрал қабырғаға арнайы кронштейн
арқылы бекітіледі. Желілер қосымша схемада көрсетілгендей құрал немесе
жүйеге қосылады. Мұндай детектор қажетті күзет аумағын белгілеу үшін
икемдеуді, күйіне келтіруді қажет етеді. Дабыл түймесі 6 жапсырмалы не ойып
салынған болуы мүмкін, әдетте ұйықтайтын бөлме не кіреберісте,
пайдаланушыға ыңғайлы жерде орнатылады. Ол кейбір себептермен күзет жүйесі
жұмыс істемей қалса, дабыл түймесін қолмен басу үшін қажет. Дабыл сиренасын
7 мұрағаттың ішіне де сыртына да орналастыруға болады. Бірінші жағдайда оны
үй ішіндегілердің барлығы ести алатындай жерде орналасуы қажет. Екінші
жағдайда дабылды заң бұзушының қолы жетпейтін жерге (шатыр түбіне, жоғары
биіктікке) орнату қажет. Осы жерлерге стробоскоп 5 және прожектор да 8
құруға болады. Осы орындаушы құрылымдарды қосқанда үйектікті сақтау қажет.
Жасырын телекамера (бейнетесіккөз) кіреберіс есік бетіне қондырылады және
есік алды кеңістігін барынша қамтиды. Камераның шығыңқы болып көрініп
тұрған көзін шамада 5 мм. қалыңдықтағы шынымен қорғау керек. Телевизиялық
бақылау камералары 11 оларға жетуді қиындататын биіктіктерге, күзет аумағын
кең шолуға ыңғайлы мысалы, мұрағат бұрышына кронштейндерге орнатылады.
Сонымен 2,8 м. биіктікке орнатылған ТВ камера айналаны шолу бұрышын тігінен
100 градус, көлденеңінен 80 градус, 20 м. қашықтыққа дейін қамтиды. Егер
үлкен шолу бұрышы қажет болса, бұру құрылымдарын пайдалануға болады.
Олардың жылжу әрекеті секундына шамамен 0-12 градус. Бұл жағдайда мысалы,
объектіге дейінгі қашықтық 10 м. болғанда қозғалу жылдамдығы 2 мсек.
Заттар мен тұлғалардың қозғалысын бақылауға болады. Мультиплексор
(квадратор) 13 үй ішінде монитордың 14 жанына орналастырылады. Периметр
күзеті телевизия бақылау жүйесінен басқа да фотоэлектрикалық бергіштер 10
арқылы да жүргізіледі. Бұл бергіштерді қоршау бойымен асып өту немесе
секіріп өту , немесе ТҚ сәулелерді кесіп өту мнмкіндігін болдырмайтындай
периметр бұрыштарына қондырылады. Күзет аумағына кіру мақсатымен қоршауды
бұзуға арналған әрекеттерден қорғау вибробергіштер 9 арқылы жүргізіледі.
Олар орнату ережесіне сәйкес қондырылады. Өрт сөндіру дабылының
хабарлағыштарын 15 қажет жағдайда ұйықтайтын бөлме мен өрт шығу қаупі бар
жерлер арасына (қонақтар бөлмесі, ас үй, асхана) орнатқан дұрыс. Қосымша
қауіпсіздік үшін бұл құралдарды басқа да мұрағаттарға орнатуға болады.
1.5 Бейне бақылау технологиясы
Қазіргі кезде барлық мемлекеттік, жекеменшік, корпоратив және т.с.с.
мекемелердің барлығында да бейне бақылау жүйесі қосылған. Осыдан жиырма жыл
алдын бұл жүйе алғашқы рет аналогты бейне бақылау жүйесінде қолданылды.
Қазіргі таңда инновациялық технологиялардың жылдам дамуының арқасында дүние
жүзі бойынша барлық жерде кеңінен дамыды. Дипломдық жұмыста қолданыстағы
бейне бақылау жүйесі туралы мәліметтерді және олардың артықшылықтары мен
ерекшеліктерін қарастырамын.
1.6 Аналогты бейне бақылау жүйесі
Бейне бақылау жүйесінің қондырғыларын қолдану түріне байланыс екігі
бөледі: аналогты және цифрлық. Аналогты бейне бақылау жүйесі бейне бақылау
нарығында алғашқы жүйе болды және оны өткен этап ретінде қарастыруға
болады.
Аналогты жүйенің бейне бақылау камерасының негізі- объектив және линза
құрылғысы арқылы өтетін жарық ағындарынан бейне сигналдарды құрайтын ПЗС-
матрицалы оптикалық құрылғы болып табылады. Аналогты жүйеде бейне бақылау
жүйесінде бейне матриалдарды жазу бейне магнитафондарына жазылып, содан соң
экранға шығарылды.
Сурет 1.4. Аналогты бейнебақылау жүйесі
Әдетте архивтан материал іздегенде екі бейне магнитафоны қолданылды.
Содан соң бірнеше уақыт баспаны айналдырып, керекті кадрларды басылымға
жіберетін. Сонымен аналогты бейне бақылау жүйесінің кемшілігі
мүмкіндіктерді кеңейту үшін қорлардың жетіспеушілігі, бір аудио арнадан
артық қолдау қабілетсіздігі, сонымен қатар әрдайым қызмет көрсету:
кассеталарды ауыстыру, магнитафон бөлшектерін тазалау және оны ауыстыру.
1.7 Араласты бейне бақылау жүйесі
Аналогты жүйе алғаш болып қолданылғандықтан, көп жерлерде олар бүгінгі
күнге дейін кең қолданыс тауып отыр. Сондықтан кейбір мекемелерде ол
қондырғылармен жұмыс істейтін мамандар ол жүйеге аз ғана өзгешеліктер
енгізеді. Мысалы, араласқан бейне бақылау жүйе түрін: аналогты сигнал-
цифрлық жазу. Оның сұлбасын 1.2-ші суреттен көруге болады.
Араласқан жүйенің жазу қондырғысы ретінде қатты дискілі цифрлық бейне
регистраторлары (DVR) қолданылады. Оның аналогты кірісі коаксиалды кәбілді
қосу үшін, ал шығысы мониторға қосылған (DVR бірмезгілде квадратор
(мультиплексор) және бейне магнитафон функциясын орындай алады), немесе
арнайы бағдарламамен қамтамасыз етілген бейнені басып алатын платасы бар
компьютерге қосылады.
Сурет 1.5. Араласқан бейнебақылау жүйесі
Осы бейне бақылау құрылымының құрылыстарында айтарлықтай ешқандай
принципиалды ерекшелік жоқ. Аналогты сигналдарды тарататын арна сол қалпы,
ол цифрлық кәбілді жүйені қолданумен анықталады, яғни оптикалық немесе
электрлік сигналдарды тарату аймағын ұсынатын кәбілді жүйе құрылымына
байланысты.
Аналогты бейне бақылау жүйесіне қарағанда араласқан бейне бақылау
жүйесінің бірнеше ерекшеліктері бар: бейне жазу сапасы жоғары, ақпараттарды
сақтау көздерін ауыстыру қажеттілігі болмайды, жазылған мәліметтерді жылдам
іздеу мен қарастыру мүмкіндігі. Сонымен қатар бейне регистраторында
интеллект болуы, мысалы, қозғалыс датчигі объектінің қозғалу сәтіндегі
дыбысы мен бейнесін жазуға арналған. Ол бейне бақылау үдерісін жеңілдетеді
және қатты таспада жазу орнын үнемдейді.
Кемшілігі – бірінші, қымбат коаксиалды кәбілдің қолданылуында, соның
салдарынан бейне бақылау жүйені территорияға орнықтыру күрделігі пайда
болады; екінші, бейне регистраторының шектелген кірісі, соның салдарынан
визуалды бақылауды кеңейту күрделігі. Сонымен қатар аналогты сигналды
цифрлық сигналға түрлендіру бейнелеу сапасын нашарлатады.
Бірақ, соған қарамастан кейбір жеке меншік мекемелерде немесе тұрғын
үйлерде әлі күнге дейін аралас бейне бақылау жүйесі қолданылады.
1.8 Гибридті бейнебақылау жүйесі
Қазіргі кезде аумақтық-территориялы және жауапкершілікті объектілерде
1.3-ші суретте көрсетілген гибридті бейне бақылау жүйесі (гибридті бейне
регистраторына немесе бейне серверлеріне қосылған желі және аналогты
камералар) қолданылады. Мұндай шешімнің бағасы қымбат әрі мүмкіншіліктері
де көп.
Сурет 1.6. Гибридты бейне регистратор жүйесі
Мұндай бейне бақылау жүйесінің негізі бейне регистраторы. Ол өзінің
әртүрлі разъемдары болуынан аналогты және желі камераларын қосуға
мүмкіндігі бар, сонымен қатар компьютерлі желіге қосылатын интерфейсі де
бар.
Гибридті бейне регистраторы тұтынушыға бейнені регистратор аппаратына
тіке қосылған монитор экранына тек локалды ғана емес, сонымена қатар
қашықтықтан да көрсете алады. Соңғы жағдайда бейнені арнайы бағдарламамен
қамтамасыз етілген немесе стандартты веб- бағдарламасы мысалы, Microsoft
Internet Explorer арқылы көруге болады. Визуалды бейне бақылау орындары
бірнеше болуы мүмкін, соның салдарынан оның әрқайсысынан кез-келген бейне
бақылау жүйесінің бейне камерасына рұқсат мүмкіндіктері бар.
Сонымен қатар, гибридті бейне регистратор көмегімен аумақтық-
территорияға шектеу қойылмайды. Кемшілігі: бейне камера сандарын шамалы
көбейту және функционалды мүмкіндіктерін кеңейтуде қымбат аппараттарды
ауыстыру мүмкіндіктеріне талап көп болмайды. Сонымен қатар бейне
регистраторларды өңдеу шапшаңдығы компьютерлерге қарағанда біршама аз
болады.
1.9 Желілік бейне серверімен гибридті бейне бақылау жүйесі
Бейне бақылау жүйесіндегі желі бейне сервері немесе бейне кодер
камерадан аналогты сигналды цифрлыққа түрлендіреді және компьютер желісінде
тарату үшін бейнені қысуды орындайды. Әдетте бейне сервері камера жанында
орнатылады. Қабылдау жағында бейнені жазу және қарау үшін компьютер
қолданылады.
Мұндай бейне бақылау жүйесінің бірнеше артықшылықтары бар:
- бейне ақпараттарын жазу үшін қарапайым дербес компьютер
қолданылады;
- жүйеде бірмезгілде аналогты және желі бейне камераларын қолдану
мүмкіндігі;
- арна байланыс орнына компьютер желісі қолданылғандықтан бір-
бірінен кез-келген қашықтықта бейнені жаза алады және шығу
көздерін орналастыру мүмкіндігі;
- жүйенің масштабтылығы, бейне регистраторының кірістерін есептеу
қажет емес, сонымен қатар қосымша камераны орнату мүмкіндігі.
Бейне бақылау жүйесінің кемшілігіне тағы вирустың енуі, бағдарламада
қатенің пайда болуы және білікті емес оператордың қателері жатады.
1.10 Желілік бейне бақылау жүйесі
Желілік бейне бақылау жүйесі орнатылған бағдарламамен қамтамасыз
етілген және өзінің ІР –адресі бар ІР бейне камераны қолданады. Осының бәрі
оның автономды жұмыс істеуіне мұмкіндік береді. ІР бейне бақылау жүйесінің
барлық элементтерді қосуы Ethernet локалды желісі негізінде немесе модем,
ұялы телефон, сымсыз байланыс адаптері арқылы жүзеге асады.
Сурет 1.7. Желілік бейне бақылау жүйесі
Жазу қондырғысы ретінде, бейне жазу үшін бағдарламамен қамтамасыз
етілген стандартты компьютер серверін ұсынатын желі бейне регистраторы
қолданылады. ІР негізіндегі бейне бақылау жүйесі аралас және гибридті бейне
бақылау жүйесіне қарағанда бірнеше артықшылықтары бар: қатты таспаға
ақпараттарды жазу, архивтен керекті мәліметтерді жылдам іздеуғе ғаламторға
ену рұқсаты т.с.с. Соңғы кездері бейне бақылаудың ІР – жүйесі өзінің
бәсекелестерін біршама ығыстырды, оның өзінің себебі бар:
- белгілі компаниялардың әртүрлі желі камераларының: Sony, AXIS,
Аrecont vision және Wi-fi камераларына дейін өсуі;
- аналогты-цифрлы немесе цифрлық-аналогты түрлендіргіштердің болмауы
салдарынан бейненің сапалы берілуі;
- бір кәбіл арқылы камера үшін қоректендіру, қосымша бұйрықтарды,
дыбыс және бейне ақпараттарын беру мүмкіндігі.
Желі шешімі көмегімен қарапайым бір немесе екі камера жүйесінен
тұратын немесе күрделі бірнеше мыңдаған камералардан тұратын бейне бақылау
жүйесін аумақты-территориялы жүйеге орналастыруға болады. Желілік бейне
бақылау жүйесінің қосымша элементтерін қолданыстағы компьютер желі
негізінде немесе сымсыз технологияны қолдану арқылы кеңейтуге болады.
Желілік бейне бақылау технологиясы жеңіл интеграцияланатын
плватформана ұсынады. Ол біріккен жүйеге бірнеше жүйелердің: бақылау рұқсат
жүйесін, басқару жүйесін т.б. жүйелерді топтастыру мүмкіндігіне жауап
береді.
Әртүрлі функциялардың болуы ІР-камерасына өзіндік шешімдерді
қабылдауға мүмкіндік береді: дабыл сигналдарын беру туралы, бейнелерді
үлкейту, бейнені жіберуді т.с.с. Соның арқасында желілік бейне бақылау
базасында шешімді қабылдау сапасы жоғары болады.
Бейне жазуларды орталықсыз сақтау мүмкіндігі ұйымдастырылған. Мысалы,
авария немесе аппаратурада ақау болған жағдайда резервті қосу немесе
сервердегі бағдарламаның жоғалуынан т.с.с.
IP-кешенін тұтынушы дербес компьютер немесе ұялы телефон арқылы
визуалды бақылауды және әкімшілік жүйе функциясын локалды ғана емес сонымен
қатар қашықтықтан бақылауға мүмкіндігі бар.
Цифрлық бейне регистраторына қарағанда желілік бейне бақылау жүйесінің
қондырғылары ашық стандартты қолдайды, яғни әртүрлі өндірушілер қондырғысын
қолдана алады. Мысалы, маршрутизатор, коммутатор, сервер және қолданбалы
бағдарламамен қамтамасыз ету. Бұл факт бейне бақылау жүйесінің құнын
арзандатады және техникалық сапасын жоғарылатады. Осы мысалдардың барлығы
аралас жіне гибридті жүйеге қарағанда желілік бейне бақылауының
альтернативті тұрақты екенін дәлелдейді.
Осындай көптеген артықшылықтары болғанымен бейне бақылаудың ІР
–жүйесінің шамалы кемшіліктері бар. Біріншіден, көптеген тұтынушылар желі
бойынша берілетін ағындарда кейбір мезетте кідіріс болуынан күту уақытына
тап болады. Бұл кейбірде камераларды қолмен басқаруға алып келеді. Сонымен
қатар бейне бақылау жүйесінің желі камерасына тапсырыс берушілер жоғарғы
сапаны талап етуде алданып қалады. Ескеру керек, тек мегапикселды бейне
камералар ғана бейнені өте жоғарғы сапамен беруді қамтамасыз ете алады.
Кемшіліктеріне қарамастан желілік бейне бақылау жүйесі аралас және
гибридті бейне бақылау жүйелеріне қарағанда өте қолайлы және визуалды
бақылау бойынша өте перспективті болып табылады.
1.11 Желі бейнебақылудың дамуы
Алдымен тәуелсіз зерттеулерді қарастырайық
Сурет 1.8. Бейне бақылау жүйесінің даму тенденциясы
Бұл сұлбадан CCTV технологиясының бес жыл ішіндегі дамуын көруге
болады. 1995 жылға дейін бейне коммутаторларын, бейне камераларын және
аналогты мониторлар қолданылып келді. Олар тапсырысты немесе тапсырыссыз
бейнелерді көру уақытымен сипатталады. 1995 жылдан 2000 жылға дейін
квадраторлар орнатылды. Олар реалды уақыт немесе квазиреалды уақытпен
сипатталады. Осылардың барлыңы төменгі бағамен талап етілді. Ал 2000 жылдан
2005 жылға дейін мультиплексорлар орнатылды. Оларға сенімділік талап
етілді. 2005 жылдан бастап цифрлық жүйелер пайда бола бастады. Жүйелер
әртүрлі өндірушілердің бейнені алу платалары орналасқан компьютерлер
негізінде ұйымдастырылды. Бірақ олар сенімді де сапалы болмады. Екі жыл
ішінде оларды сенімділікке тест жүргізілді. Содан соң ғана өндірісшілер
оларды іс жүзіне асыра бастады. Ал 2010 жылдан бастап ІР камераларына
негізделген технологиялар шыға бастады. Тұтынушылар мен инсталлятор алдында
әр уақытта қондырғыны дұрыс таңдау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
АНЫҚТАМАЛАР, ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕУЛЕР ... ... ... ... ... .. 7
КІРІСПЕ 8
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1 Бейне бақылау жүйесіне сараптама 9
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Қауіпсіздікті ұйымдастыру шаралары 9
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
1.2 Қолданылатын күзет құралдары 10
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Күзет дабылы жүйесін таңдау 16
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
1.4 Күзет дабылы жүйесін орнату 17
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5 Бейне бақылау технологиясы 20
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
1.6 Аналогты бейне бақылау жүйесі 20
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.7 Араласты бейне бақылау жүйесі 21
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.8 Гибридті бейнебақылау жүйесі 22
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
1.9 Желілік бейне серверімен гибридті бейне бақылау жүйесі ... ... ... .. 23
1.10 Желілік бейне бақылау жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
1.11 Желі бейнебақылудың дамуы 25
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
1.12 IP камерасының артықшылығы 27
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.13 Дипломдық жұмыстың қойылым мәселесі ... ... ... ... ... ... ... . 28
2 Бейне бақылау жүйесін таңдау және жобалау 29
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
2.1 Бейне бақылау жүйесін таңдау параметрлері 29
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.2 Күзет дабылы жүйесін орнату 30
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Бақылау жүйесін орналастыру жолдары 31
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2.4 Арнайы мамандандырылған кондырғы кешені 33
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
2.5 Бейне бақылаудың модулды камералары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3 Есептеу бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
3.1 Бейне камераларын орнатуды есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
3.2 Арнаны өткізу қабілеттілігін есептеу 44
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
3.3 Маршрутизатордың жүктеме дәрежесін есептеу 46
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
3.4 Маршрутизатордағы кадр санын есептеу 48
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
3.5 Кадрларды тарату мен күту уақытын есептеу 49
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
3.6 Сенімділікті есептеу 51
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
4 Тіршілік қaуіпcіздігі жәнe eңбeк қорғaу 55
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
4.1 Өндіріcтік бөлмeлeрдeгі eңбeк жaғдaйынa тaлдaу жacaу ... ... ... ... 55
4.2 Компьютeрмeн жұмыc іcтeгeндe оптимaлды eңбeк шaртын жacaу ... . 56
4.3 Өндіріcтік жaрықтaндыру жәнe оның түрлeрі 58
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
4.4 Өрт қaуіпcіздігі 65
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ 67
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 68
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
АНЫҚТАМАЛАР, ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕУЛЕР
Күзет - өрт сөндіру дабылының жүйесі.
Бақылау панелі ( қабылдау- бақылау құралы) – бұл күзет дабылы
жүйесінің орталық құрылымы.
Хабарлағыш – қоршаған ортаны немесе басқа бір бақылау параметрінің
белгілі дабылын қалыптастырушы құрылым.
Құрама детекторлары – бұл қозғалысты табу процесінде әртүрлі екі
физикалық ұстаным қолданатын құрылым.
ШСД - Шыны сынығының детекторлары
ИҚ – импульстік қозғалыс
ЭЕМ – электронды есептеуіш машина
UMTS (Universal Mobile Telecommunications System) − әмбeбaп мобильді
тeлeкоммуникaциялық жeлі
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі жаңа технологиялардың даму салдырынан
елімізде болып жатқан өзгерістер бізді күнделікті өмірдегі тұрмысымызға
түзетулер жаңа енгізулерді алып келді. Өткен ғасырда біз салық төлеп,
нәтижесінде өз басымызға немесе мүлкімізге қатер төнген сәттерде құқық
қорғау орындарының біліктілігіне, шара қолдануына сүйенсек, қазіргі кезде
өз қауіпсіздігімізді өзіміз қамтамасыз ете аламыз. Алғашқы жылдары қуатты
механикалық құлыптар, бекіністер көмектесті. Бірақ олар қымбат емес, бірақ
сенімді де емес. Қазіргі кезде тұтынушылардың талабына сай жаңа техниканың
дамуы салдарынан көртеген мекемелер, банктер, мемлекеттік ұжымдар мен
жекеменшік үйлерге дейін күзет жүйесін орната алады
Ғылыми жаңалығы және практикалық маңыздылығы. Күзет, дабыл қағу,
кіруді шектеу жүйелері өндірісшілер технологиясы әртүрлі және бір-біріне
ұқсамайды. Әрине мұндай алуан түрлі электронды құрылғылар арасынан өз
мүлкіңізді қорғау үшін бірін таңдап алу оңай шаруа емес. Осы мәселе
барысында бақылау жүйесіне жататын инфрақызыл кедергімен таныс боламыз.
Белгілі бір жүйені таңдай отырып, ең алдымен сол күзет жүйесі құрылысының
негізгі мақсаттары, міндеттері және ұстанымдары жайлы хабардар болуымыз
қажет. Сол себептен күзет жүйесінің белгілі бір құрылымдарын қарастырмай
тұрып, қауіпсіздік дегеніміз не және ол қандай құрама бөліктерден тұратынын
анықтап алу қажет. Жасалынатын қылмыстың жартысынан көбі мемлекет мүлкіне
және азаматтардың жекеменшігіне қол сұғу болып табылады. Дұрыс орнатылмаған
техникалық құрылғылар мемлекет мүлкі мен жекеменшік мүлікті толық қорғай
алмайд. Сонымен қатар күнделікті өмірде кездесетін аса қиын емес бірқатар
шараларды орындау қажет. Олар орындалмаған жағдайда кейде орны толмас ауыр
жағдайларға душар етуі мүмкін. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету бірқатар
ұйымдастыру мекемелерінде және техникалық шараларды қолдануды талап етеді
етеді.
Заманауи ғылыми мәселені шешетін жағдайы. Күзет және кауіпсіздік
дәрежесін көтеруде аса жоғары деңгейдегі техникалық шаралар қолданылады.
Оларға: күзет және өрт сөндіру жүйесі, кіруді шектеу жүйесі, телебақылау
жүйесі жатады. Автокөлікті күзет жүйесін және жоғарыда аталған жүйелермен
бірге ЭВМ базасындағы кешенді ерекше атап өтуге болады. Автомобильді күзет
құрылымдары осы басылымның кітабында анық суреттелген. Сондықтан бұл
кітапта пәтерлердің, мекемелердің, кеңмелердің, қоймалардың дабыл және
күзет жүйелері қарастырылған.
Жоғарыда аталған жүйелер бөлек және кешенді түрде жұмыс істей алады.
Мысалы: теле-бақылаумен күзет көп аумақтарда немесе тек бір ғана пәтер
немесе кеңседе болуы мүмкін. Қандай да бір қиын жүйе болса да олар сол
техникалық құрылымдардың базасында жасалады.
Мұрағаттардың күзет және қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін алдына
қойылған міндеттерді аса жоғары сенімділікпен атқаратын қажетті техникалық
шараларды таңдап алу керек. Күзет - өрт сөндіру дабылының жүйесі.Күзет -
өрт сөндіру дабылы жүйесінің атқаратын қызметі : күзеттегі аумаққа
рұқсатсыз кіру шарасын анықтау немесе онда өрт шығу белгілерінің пайда
болуын анықтау, дабыл белгісін күзет пультына жіберу және орындаушы
құрылымдарды іске қосу ( сирена, жарық т.б.) болып табылады.
Жұмыстың мақсаты мен міндеті, объектісі. Менің дипломдық жұмысым
бойынша Шымбұлақ демалыс кешеніне заманауи бақылау жүйелерін орнату болып
табылады. Сондықтан мен олардың біршама айырмашылықтары мен техникалық
сипаттамаларын келтірдім.
1 Бейне бақылау жүйесіне сараптама
1.1 Қауіпсіздікті ұйымдастыру шаралары
Күзет пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін ұйымдастыру шараларынан
басқа техникалық күзет құралдарын таңдау, орнату және іске қосу қажет. Сіз
таңдап алған дабыл жүйесі өрт шығу қаупінде болсын, белгісіз тұлғалардың үй
ішіне ену мақсатында болсын сенімді түрде жұмысқа қосылуы қажет. Ойында
қылмыстық әрекет бар адамның өзін сіздің үйіңіздің асып түсуді қиындататын
қоршауы, есігіңіздің тырнақпен емес кілтпен ашылатын құлпы, терезелердегі
жапқыштар, үй айналасына жақсы жарық түсіріп тұратын шырақтар ішке енбестен
бұрын қатты ойлантады. Техникалық қауіпсіздік жағдайларын іске асыру
белгілі бір мәмлелік шешімдерді қажет етеді. Мысалы : құқық қорғау орындары
кепілдемелікке терезелерге темір тор қойып, қос есік орнатуды ұсынады. Ал
өрт сөндірушілер болса , қажет жағдайда үй ішінен ешқандай кедергісіз шығып
кету жолдары болуын талап етеді. Қай жағдайда болмасын ойланып, көп амалдар
мен техникалық шаралардың ішінен ең тиімдісін және қымбат емесін таңдау
қажет
Мұрағатты күзету және қорғаудың жай техникалық құралдары: қоршаулар,
темір торлар, есіктер, құлыптар, тесіккөздер, сөйлесу құралдары. Осы
техникалық құрылғыларды орнату және пайдалану ерекшеліктерін қарастырайық..
Темір торлар. Диаметрі 10 мм. болат сымды екі жақты тартпалы қайшымен
аса қиналмай – ақ кесіп түсуге болатыны екінің біріне белгілі нәрсе емес.
Сондықтан темір торды таңдаған кезде сымдары қабырғаға кіретін, ара
қашықтықтары 120 мм. көп емес, сымның қалыңдығы 20 мм. кем емес қаңқасыз
темір торды алған дұрыс. Темір тордың оюлары әртүрлі болуы мүмкін, бірақ
сымдары ромб және крест тәріздес болып дәнекерленген торлар әлдеқайда мықты
келеді.
Қоршаулар. Периметрлерді қорғаудың ең кең тараған түрі – қоршаулар.
Қоршау тек қорғау, күзет қана емес декорациялық қызмет те атқарады.
Стационарлық қоршаулар көп қаражат шығынын талап етеді және оларды орнату
үшін көп уақыт кетеді.Қоршаулар негізінде бетон плиталардан соғылады.
Қазіргі кезде тез құрылатын темір торлардан тұратын қоршаулар жиі
қолданады. Мұндай қоршаулар биіктігі м. дейін жетеді. Одан басқа
қоршауларға отандық не шетелдік тікенек сымдар пайдаланылады.
Есіктер. Дұрыс жасалып орнатылған есік те мұрағаттың жоғары деңгейде
қорғалуын қамтамасыз етеді. Есік таңдағанда оның орнатылуына аса көңіл бөлу
қажет: ол босағаға тығыз орналастырылуы және сыртқы дәнекерлеу тігістері
болмауы керек, топсадан шешіп алуға қарсы құрылғысы болуы керек. Есік
орнату кезінде, әсіресе ескі мұрағаттарда қабырғалардың қуысын тексеріп,
қалыңдығын ескеру қажет. Қабырғаның күдікті жерлері болат сымдармен
құрсаулануы керек. Бірнеше пәтерді баспалдақ алаңынан бөлетін қосымша есік
орнатқанда міндетті түрде есікке тесіккөз орнатқан дұрыс. Пайдалану
ережесін дұрыс сақтағанда мұндай есік ұжымдық қорғаныс құралы бола алады.
Механикалық құлыптар.Құлыпты таңдауда негізгі шарт оның бағасы емес,
қорғай алу дәрежесі болып келеді.Құрылымына қарай құлыптар жапсырылған және
кесіп орнатылған болып екіге бөлінеді. Кесіп орнатылған құлыптар есік
кесіліп, ішіне орнатылады. Жапсырып орнатылған құлыптар есіктің бет жағына
қондырылады. Олар орнатуға көп уақыт талап етпейді. Әрекетіне қарай осы
күнгі құлыптарды: тартпа, цилиндрлік, ригельді, цилиндрлік механизімі бар
аса құпия құлыптар түріне бөлуге болады. Есіктердің механикалық
құлыптарының жұмыс істеу ұстанымы оларды ойлап тапқаннан бергі уақыттан көп
өзгере қойған жоқ. Тартпалы құлыптың шаппасының екі төмпешікпен бөлінген
ойығы және серіппесі бар. Жазық тісшелері бар кілт бұралған кезде тартпалар
көтеріледі де шаппаның қимылы құлыпты жабуға немесе ашуға бағытталады.
Цилиндрлік құлып үлкен және кіші екі цилиндрден : серіппе және штифт
құрамасынан тұрады. Екі цилиндрдің шаппасының жабық кезінде бір сызықтың
бойына орналасқан екі қатар бесеуден саңылаулары бар. Әрбір саңылауда
сығулы серіппе штифтерге әсер етеді де жоғарғы штифт өзектегі арнаулы
саңылауға кіріп, оған бұралып ашылуына кедергі жасайды. Өзекке салынған
кілт арнаулы штифты көтеріп, тұлға штифты мен өзек штифтын жылжу сызығы деп
аталатын жіңішке кеңістікпен сәйкестендіреді. Осыдан кейін барып кілт
шығыршықпен механикалық байланыста тұрған қапсырмалы цилиндрдің штогын
қимылға келтіріп, құлыпты ашып немесе жабады. Жақсы құлып қажетті
қорғанысты қамтамасыз ету үшін кем дегенде бірнеше мың түрлі кілттер мен
өзектердің кодтық коьбинациясы болуы керек. Қорғаныс дәрежесін ұлғайту
мақсатында механикалық құлыптар код терудің магниттік немесе электрондық
карточкаларды оқып,айыратын электронық құрылғылармен біріктіріледі. Мұндай
құлпы бар есіктерді ашу үшін тек кілт болу жеткіліксіз.
1.2 Қолданылатын күзет құралдары
Күзет және кауіпсіздік дәрежесін көтеруде аса жоғары деңгейдегі
техникалық шаралар қолданылады. Оларға: күзет және өрт сөндіру жүйесі,
кіруді шектеу жүйесі, телебақылау жүйесі жатады. Автокөлікті күзет жүйесін
және жоғарыда аталған жүйелермен бірге ЭВМ базасындағы кешенді ерекше атап
өтуге болады. Автомобильді күзет құрылымдары осы басылымның кітабында анық
суреттелген. Сондықтан бұл кітапта пәтерлердің, мекемелердің, кеңмелердің,
қоймалардың дабыл және күзет жүйелері қарастырылған.
Жоғарыда аталған жүйелер бөлек және кешенді түрде жұмыс істей алады.
Мысалы: теле-бақылаумен күзет көп аумақтарда немесе тек бір ғана пәтер
немесе кеңседе болуы мүмкін. Қандай да бір қиын жүйе болса да олар сол
техникалық құрылымдардың базасында жасалады.
Мұрағаттардың күзет және қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін алдына
қойылған міндеттерді аса жоғары сенімділікпен атқаратын қажетті техникалық
шараларды таңдап алу керек. Күзет - өрт сөндіру дабылының жүйесі.Күзет -
өрт сөндіру дабылы жүйесінің атқаратын қызметі : күзеттегі аумаққа
рұқсатсыз кіру шарасын анықтау немесе онда өрт шығу белгілерінің пайда
болуын анықтау, дабыл белгісін күзет пультына жіберу және орындаушы
құрылымдарды іске қосу ( сирена, жарық т.б.) болып табылады.
Күзет - өрт сөндіру дабылының жүйесіне бақылау панельдері,
хабарлағыштар ( бергіштер және детекторлар), орындаушы құрылымдар,
хабарлаушы құрылымдар ( сиреналар, қоңыраулар т.б.) және қоректену көзі
жатады.
Сурет 1.1. Күзет және қауіпсіздік техникалық шараларының құрамы
Бақылау панелі. Бақылау панелі ( қабылдау- бақылау құралы) – бұл күзет
дабылы жүйесінің орталық құрылымы. Ол микроконтроллер негізінде жасалып,
бағдарламасы жүйенің барлық жұмысын анықтайды. Бақылау панелі қобалжу
белгілерін тіркеу және өңдеу бергіштердің күйін автоматты түрде зерттеу
және бүкіл жүйенің жұмысын бақылау үшін компьютерге жалғана алады. Бақылау
панельдері орындаушы құрылымдарды басқарады: сирена, прожекторларды
жағады,телефон жүйесімен берілген нөмірге қоңырау шалады.
Хабарлағыштар. Күзет дабылы жүйесіндегі бақылау параметрлерінің
өзгерістерін тіркеу үшін әртүрлі хабарлағыштар қолданылады. Хабарлағыш –
қоршаған ортаны немесе басқа бір бақылау параметрінің белгілі дабылын
қалыптастырушы құрылым. Хабарлағыштарды шартты түрде бергіштерге және
детекторларға бөлуге болады. Бергіш деп физикалық көлемдер мен
сипаттамаларды электр дабылына айналдырушы хабарлағыштарды түсінеміз.(мыс.
Жылу, жарық, дыбыс т.б.). Детектор деп өз құрамына бергіштерді, дабылды
өңдеу және шешім қабылдау схемаларын кіргізетін хабарлағыштарды айтамыз.
Жай хабарлағыштар (бергіштер) әркезде де олардың жұмысын сенімді түрде
қамтамасыз ете алмайтын дабылдардың ұқсастық өңдеуін жүргізеді. Бергіштер
жұмысы сенімділігін көтеру дабылды өңдеудің сандық әдісін қолдану
нәтижесінде іске асады. Әрекет – қимыл ұстанымдары бойынша хабарлағыштарды
келесі түрлерге бөлуге болады :
- электржанасу (фольга, сым);
- магнитті жанасу ;
- тербеліс бергіштер ;
- ультрадыбыс;
- радиотолқын;
- фотоэлектрикалы;
- сынған шыны детекторы;
- пассивті және активті инфрақызыл (ИҚ) қозғалыс
детекторлары;
- құрастырылған.
Бергіштер мен детекторлар аумақ деп аталатын күзет объектісінің
бөлігін бақылауға мүмкіндік береді ( көлем, тегістік т.б.).
Электржанасушы бергіштер.Электржанасушы бергіштер өздері бекітілген
құрылымдардың жылытылатын және жылытылмайтын мұрағаттардағы терезе шынысы,
есіктер, шыны блоктарының бұзылуы мен істен шығуын тіркеуге арналған. Олар
өте жұқа қалыңдығы 0.008 ден 0.04 мм. Ені 12.5 мм. аспайтын қалайы
фольгадан жасалады. Фольганың желім қабаты бар, кейде осы шаралар үшін
фольга орнына жіңішке сымтемір пайдаланады.
Магнитті жанасушы бергіштер.Магнитті жанасушы бергіштер өздері
бекітілген есік, терезелердің ашылуын тіркеу үшін қолданылады. Бергіштердің
екі түрі болады : сырттай және жасырын қондыру үшін.
Бұл бергіштер тұрақты магниттер жақындап немесе алыстаған сайын
жанасуы жабалып не ашылып тұратын геркон негізінде орындалған. Мұндай
бергіштер күзет дабылына желілік шлейф арқылы қосылады.
Тербеліс бергіштер. Тербеліс бергіштер әртүрлі құрылым
конструкцияларын : бетон қабырғалар мен кірпіш қабырғаларын, ағаш (есіктер
мен терезелер) және сейфтер мен темір шкафтарды әдейі бұзу шараларын
анықтауға арналған. Тербеліс бергіштер жұмыс істеу ұстанымы
пьезотиімділікке немесе электромагнитті индукция тиімділігіне негізделген;
тұрақты магнит шарғысы орамының бойымен жылжып отырады да онда тұрақты емес
тоқ жүргізеді.Отандық және шетелдік әдебиетте техникалық қолдануына
байланысты мұндай бергіштер электромагнитті, магнитрезонансты немесе
пьезотиімді деп аталады.
Ультрадыбыстық детекторлар.Ультрадыбыстық детекторлар жабық
мұрағаттарды күзетуге арналған аса жоғары сезімтал, төмен
кедергітұрақтылығымен сипатталады.Олардың қозғалысы ультрадыбыстардың тоқу
интерференциясына негізделген. Ультрадыбыстар детекторы құрамына қабылдағыш
пен сәулелендіргіш кіреді. Есік, терезелер жабық кезінде детектор
бақылайтын кеңістік шектелген, сондықтан қабылдағыш орналасқан нүктеде
интерференциялық суреттеме пайда болады. Әлдебір тұлғаның мұрағатқа енуінен
интерференциялық бейне бұзылып, қобалжу дабылы қалыптасады.
Радиотолқындар детекторлары.Радиотолқынды детекторлар бақылау
аумағындағы қозғалысты тіркеуге бағытталған.Қозғалыс ұстанымы аса жоғары
жиіліліктегі дабылды сәулелендіруге және жиілігі тәртіп бұзушы қозғалған
сайын өзгеріп тұратын көрінген дабылды қабылдауға негізделген (Доплер
әсері). Бұл құрылымдар жабық мұрағаттар мен периметрлерді күзетуде
қолданылады.
Фотоэлектрлік бергіштер.Фотоэлектрлік бергіштер ішкі және сыртқы
периметрлерді күзетуге, есіктер мен дәліздер т.б. жанаспай, қоршау арқылы
бақылауға негізделген. Олар күзет сызығы бойымен жүргізілген жеткізгіш және
қабылдағыштан тұрады, инфрақызыл дабылы ауқымының шамада мкм. ұындығы бар
толқынын пайдаланады.
Шыны сынығының детекторлары. Шыны сынығының детекторлары (ШСД) шыны
конструкцияларды әдейі сындыруға негізделген қимылдарды тіркеуге
бағытталған (терезе, витрина т.б.) . Оларға сынған шыны мен шыныға
бағытталған соққы әсер етеді және мұрағаттағы дыбыстың шуыл спектрын
зерттейді, 20х20 см. ден жоғары шыны ауданын жанасусыз бақылауға мүмкіндік
береді.
Пассивті және активті ИҚ қозғалыс детекторлары. Қозғалыс детекторлары
күзет аумағында жылу объектісінің қозғаласын табуға негізделген. Қозғалыс
ұстанымына қарай олар активті және пассивті болып бөлінеді. Қазіргі уақытта
пассивті ұстаным кең пайдаланады. Оларда реттелетін табу аумағы бар, яғни
үй жануарлары мен жәндіктерден келетін қате дабылдарды реттей алады.Табу
аумағының көлемі(20—360°), дабылды өңдеу, құрылым негізінде жұмыс істейтін
пассивті детекторлар болады.
Активті детекторлар аумақ периметрін күзетуде пайдаланылады.Ең
қарапайым, арзан ИҚ қозғалыс детекторының бір кемшілігі – олардың өте төмен
кедергітұрақтылығы. Жылы ауа ағымы немесе үй ішінің күн көзі арқылы жылынуы
оларға әсер етіп дабыл береді. Детекторлардың жетілдірілген түрі мұндай
кемшіліктерден арылған. Олардың сенімділігі мен жылу кедергілеріне
тұрақтылығы көп каналды пироэлементтер және детектордың өзіндегі дабылды
күрделі электронды өңдеумен қамтамасыз етеді. Қарапайым модельдерде
дабылдарды өңдеу ұқсас әдістермен жүргізіледі, ал күрделі модельдерде –
сандық әдіспен жүргізіледі.
Құрама детекторлары. Құрама детекторлары – бұл қозғалысты табу
процесінде әртүрлі екі физикалық ұстаным қолданатын құрылым. Мұндай
құрылымның көпшілігінде пассивті ИҚ және радиотолқындармен қозғалысты табу
ұстанымы пайдаланылған. Бұл құралдың қозғалысты табудағы бір ғана
ұстанымменжұмыс істейтін құралдан ерекшелігі қобалжулар мүмкіндігінде де
қозғалысты табу қабілетінің өте жоғары сапасында.
Хабарлағыштарды іске қосу әдістері. Күзет - өрт сөндіру дабылы
жүйелері хабарлағышты іске қосу әдістері бойынша желілі және желісіз болып
екіге бөлінеді. Бірінші жағдайда барлық құрылымдар арасында байланыс желі
арқылы жүргізіледі. Барлық жалғау желілерінің жиынтығы бергіштер,
детекторлар, жалғау қораптары т.б. шлейф деп аталады. Сол шлейфтер арқылы
күзет аумақтары қалыптастырылады. Бірақ,қанша сенімді болғанымен де желілі
жүйелер желісіз жүйелерге қарағанда ыңғайсыздау болып келеді. Желісіз
жүйеде хабаршы жеке хабарлағышымен қамтамасыз етілген. Байланыстың тұрақты
сенімділігі қабылдағыш пен хабарлағыш сапасына, мұрағаттың сәулетіне және
өндіріс радиокедергілерінің деңгейіне қатысты. Әдетте байланыс қашықтығы
1500 м. ге дейін жетеді. Желісіз дабыл жүйесі құру және пайдалану кезінде
өте ыңғайлы және олар қашықтықтан басқару құрылымдарымен толықтырыла алады.
Қазіргі кезде отандық өндірісте вольт ауыспалы тоқты байланыс және қорек
үшін пайдаланатын желісіз жүйелер пайда болды.
Орындаушы құрылымдар. Орындаушы құрылымдар жүйенің іске қосылуы жайлы
мағлұматтарды құқылы орындарғы немесе пайдаланушыға дыбыс не жарық дабылы,
немесе алдын-ала бекітілген белгілі бір абоненттерге автоматты түрде
телефон шалуға, сонымен қатар әртүрлі қауіпсіздікті күшейтетін
механизмдерді басқаруға бағытталған. Орындаушы құрылымдарға: сыртқы жарық
лампалары, прожекторлар, стробоскоптар, сиреналар, автоқоңыраулар,
электромагниттік реле блоктары, электроқұлыптар т.б. жатады. Прожекторлар,
сыртқы жарық лампалары және стробоскоптар күзету аймағына жарық түсіріп
тұрады да дабыл жүйесі іске қосылған мезетте айналадағылардың зейінін
бөлуге тырысады. Стробоскоп жарығының жарқылдауы түн мезгілі немесе жарығы
аз жерде қылмыскерді біраз уақытқа састырып, істен шығаруы мүмкін.Сиреналар
немесе бақырауықтар 130 дБ дейінгі өте қатты дыбыс шығарады, ол дыбыстар
бірнеше жүз метр қашықтықта естіледі. Сиреналар әртүрлі және әртүрлі
көлемде болады.Сиренаның дыбыс шығару уақыты пайдаланушының еркімен әртүрлі
болып орнатылуы мүмкін.Автоматты қоңырау шалу құрылымы ( автоқоңырау не
коммуникатор) телефон жүйесіне қосылады да автоматты режимде бір не бірнеше
абонентке күзет жүйесіне байланысты және жұмыс барысы логикасына қатысты
қоңырау шалады. Электромагниттік реле блоктары аса күшті орындаушы
механизмдер мен құралдардың іске қосылуын қамтамасыз етеді.
Кіруді шектеу жүйесі.Кіруді шектеу жүйесі мұрағатқа тек рұқсат
берілген тұлғаларды ғана кіргізуді автоматты түрде орындайтын құрылым. Олар
адамдар мен көліктердің бақылау нүктелерінен өтуін аппаратты- бағдарламалы
шаралар арқылы басқаруға негізделген. Бұл 1-3 есіктен тұратын шағын, немесе
бірнеше мың адамның қозғалысын бақылайтын жүйе болуы мүмкін. Пайдаланушы
тұлғаны теңестіру электрондық не магниттік карточка арқылы немесе белгілі
бір сандық кодты теру арқылы жүргізіледі. Кіруді шектеу жүйесіне
бақылаушылар мен оқығыштар кіреді. Одан басқа кіруді шектеу жүйесіне
қашықтықтан есік ашу аудиодомофон жүйесін жатқызуға болады.
Оқығыштар.Оқығыштар теңестіру кодтарын оқып оны бақылаушыға жеткізу
үшін қажет. Бұл құрылымдар зерттеу жасау және шешім қабылдау үшін есік
бақылаушысына жеткізілетін код кілтінің бірегей кодын қалыпты формат кодына
айналдыру үшін керек. Оқығыштар пайдаланымда физикалық ұстанымдармен
ерекшеленеді штрих коды, магнит жолағы бар пластикалық карточкалар
Prorimiti , интегралдық микросхемалар құрылған кілттер және карточкалар
т.б. Бұл құрылымдар негізінде есік жанында басқа да тұлғалардың жүруін
шектейтін жүру нүктелерінде орналасады (турникет, шлюз т.б.). Одан басқа
бұл құрылымдар есік ашу, есік ашу уақытын бақылау, бір ғана күзет аумағын
бақылау сияқты жұмыстарды атқара алады.
Бақылаушылар.Бақылаушылар оқығыш және орындаушы құрылым- дарды басқару
үшін қажет. Олар теңестіру құрылымын белгілі өту нүктесінде белгілі уақытта
белгілі пайдаланушыны өткізу шешімін өзінде сақталған мағлұматқа сүйене
отырып және пайдаланушының кіруді шектеу жүйесінің құқығын сақтай отырып
шешім қабылдайды. Теңестіру құрылымы болып иесінің толық құқығын
дәлелдейтін және өту нүктесін басқаратын кілт аналогы алынады. Бақылаушы
бір немесе бірнеше щқығыштарды бақылай алады және олардан едәуір қашықтықта
орналаса алады. Бірнеше бақылаушы аумақтың және логикалық бөлініп тұратын
кіруді шектеу жүйесін ( қабат, кеңсе, мұрағат ) қарайтын топ құруына яғни
объект аталуына болады.
Аудиодомофон жүйесі.Аудиодомофон жүйесі бөтен тұлғалардың жекеменшік
пәтерлерге, саяжайларға, көпқабатты үйлердің дәліздеріне, кеңселерге,
банктерге, медицина кеңселеріне өтуін шектеуге негізделген. Бұл жүйе
келушілермен сұхбаттасуға, қажет болса қашықтықта тұрып есік ашуға
мүмкіндік береді. Аудиодомофонды құрылғылар күзет жүйесін де атқара алады.
Видеобақылаушы жүйелер.Видеобақылаушы жүйелер телекамералар арқылы
күзет аумағын көрнекі түрде бақылауға арналған. Олар бір немесе бірнеше
объектіні бақылай алады. Бақылау камералары мұрағат ішінде де сыртында да
орналаса береді. Видеобақылау жұмысының негізгі міндеті бақыланушы аумақтың
жағдайы туралы шұғыл мәліметтерді көрнекі түрде қамтамасыз ету. Осындай
жүйенің бір түрі есік тесіккөзі де сұхбаттасу құрылымы да болып келетін
видеодомофондар жүйесі.
Бақылаудың телевизвялық жүйесі.Телевизиялық қарапайым бақылау жүйесіне
бір немесе бірнеше телекамера , монитор немесе теледидар кіреді. Камералар
бұрылу құрылымдарына мұрағаттардың ішіне не сыртына орналастырылады да
күзет аумағын тәулік бойы бақылауға мүмкіндік береді. Телевизиялық бақылау
жүйесі күзет аумағының күрделігіне және объектідегі жағдайға байланысты
автоматтандырылған және қолмен басқаратын қарапайым болуы мүмкін. Аталған
жүйелермен бірге қозғалыс, жарық жүйелерін және басқа да қосымша
құрылымдарды қолдануға болады. Бірнеше камераны бақылауға арналған
видеобақылау жүйесінде 1 монитор экранында бір мезгілде барлық камералардан
көріністер алуға болады. Осы мақсатта квадратор (экранды бөлгіш) деп
аталатын құрылым пайдаланылады. Қажетті жағдайда кез келген камерадағы
көріністі шұғыл түрде үлкен етіп экранға шығаруға болады. Көріністерді
кезекті түрде жалғастырып көрсету үшін мультиплексорлар (коммутаторлар)
қолданылады, олар кезекті түрде видеокамераны монитор не теледидарға
қосады. ТВ бақылау жүйесі ыңғайлы және қауіпсіздігі жағынын өсімді,
құрамына тек телевизия ғана емес, кіруді шектеу және дабыл құрылымдары да
енеді.
Жасырын бақылау жүйелері.Жасырын бақылау жүйелері күзет тиімділігін
арттыру үшін және бақылау дерегін жасыру керек жерлерде қолданылады.
Жасырын бақылау жүйесінің міндеті – келімсектерді анықтау емес, күзет
аумағындағы жағдайды бақылау. Беті жазық, көлемі сіріңке қорабындай ғана
Pin-Hole типтес объективі және кіру қарашығының диаметрі 0,8-2,0 мм.
болатын камерамен мұрағаттың қай жерінде болса да жасырын бақылау жүргізуге
болады. Мұндай камералар сағат ішіне, есік боғатына, тұсқағаз астына т.б.
жасырын орнатыла алады. Осындай бақылаудың басқа да қарапайым түрі болып
аса кеңбұрышты оптикасы бар есік құрылымында пайдаланатын видеотесіккөздер
болады. Сырт көзге олар кәдуілгі есік тесіккөздерінен еш айырмашылығы жоқ.
Бұл құрылымдардан түсетін видеобелгі (дабыл) желі немесе радиоарна арқылы
жеткізіледі.
Видеодомофондар.Видеодомофон есік тесіккөзін және сұхбаттасу
құрылымының жұмысын атқаратын құрал. Видеодомофон есік алдындағы кеңістікті
бақылауға және есік сыртындағы тұлғамен сұхбаттасуға мүмкіндік береді.
Видеокамераны әдетте есік алдындағы кеңістікті барынша мол қамту үшін
ыңғайлы етіп орналастырады.Көп видеокамералар жарық нашар түсетін жерде
жұмыс істеу жағдайында инфрақызыл жарықпен жабдықталған. Тұрғын үйлерді
видеодомофондармен қамтамасыз еткен жағдайда екі күзет деңгейін жасаған
пайдалы: үй дәлізі немесе қабаттың кіре беріс есігі және әр пәтердің кіре
беріс есігі.
1.3 Күзет дабылы жүйесін таңдау
Белгілі бір дабыл жүйесін таңдай отырып, ең алғаш оны сатып алуға,
орнатуға, құрастыруға кеткен шығын мен ол күзететін заттың, аумақтың бағасы
сәйкестігін ойластыру қажет. Біздің көпшілігіміз үшін бағалырақ болып
келетіні :жекеменшік үйіміз, пәтеріміз, автокөлігіміз және саяжайымыз.
Мүлкімізді өрт пен тонаудан көптеген амалдарды пайдаланып қорғауға болады,
бірақ арампеілді адам - өз ісінің шебері болса, ешкім күзеттің
сенімділігіне кепіл бола алмайды. Оның жұмыс істеу жағдайы әрқашан абай
болуға және ұсталығын шыңдауға үйретеді. Қателесу ол үшін сол мезетте
ұсталуына немесе кейінірек, қалдырған айғақтарына байланысты ұсталуына
әкеліп соқтырады. Әккі қылмыскерді алдап түсірудің бірден-бір әдісі, оның
осы уақытқа дейін кездестірмеген күзет дабылы жүйесін орнату. Сондықтан өз
жекеменшігіңізді қорғауды ұйымдастыру ісіне творчестволық тұрғыдан
қарауыңыз керек. Қандай да бір құрылым сатып алуға 1 теңге жұмсар болсаңыз
да алдымен ойланып алыңыз. Күзет жүйесіне қоятын талаптарыңызға сай әр
түрлі құрылымдарды таңдап алып, оларды бір бүтінге жинақтап орнатуыңызға
болады. Сіздің жүйеңіз магнитті, жанасу, қозғалыс, сынған шыны бергіштерін,
видеомагнитофонды тесіккөздерін, электронды және кодты құлыптарды, дабыл
түймесін пайдалана алады. Мұрағаттың дизаины мен коммуникациясын сан рет
ауыстырып жатпас үшін оны қорғау мәселесін кешенді түрде шешіп алу қажет.
1.4 Күзет дабылы жүйесін орнату
Дабыл жүйесін орнату бір қарағандай оңай жұмыс емес. Ол үшін қай
бергішті қай жерге және қалай орналастыру қажет, жалғауларды қандай
желілермен жасау және оларды үй ішінде қалай орналастыру, бергіштер және
бүкіл жүйенің жұмыс істеу қабілетін тексере білу қажет. Күзет - өрт сөндіру
дабыл жүйесінің дұрыс құрылып, орнатылмауы ол қаншалықты қымбат және
жетілдірілген болса да бір жапырақ темір іспеттес, қойылған міндеттерді
толық орындамай, қаражатты босқа шашу болып табылады. Әрине ең дұрысы
мұндай жүйелерді әртүрлі күзет құрылымдарының өз ісіне жауап бере алатын
мамандары орнатқаны дұрыс. Ал егерде сіз өз бетіңізше күзет жүйесін орната
аламын деп шешсеңіз біраз уақытыңызды төменде келтірілген іс-шараларға
бөлуіңіз қажет.
Сурет 1.2. Видеобақылау және күзет жүйесі
Сіз күзет-өрт сөндіру дабылы жүйесін таңдап, бір сауда ұйымынан немесе
мекемеден сатып алдыңыз делік. Сіздің алдыңызда бақылау панелі, бергіштер
орындаушы құрылғылар жиынтығы бар. Жалғанатын желілер көлемін сіз өз
бетіңізше анықтауыңыз қажет. Ол үшін жүйенің барлық компоненттерінің
орналасу орнын белгілеп, өлшеуіш рулеткамен бақылау панелінен әр
компонентке дейінгі қашықтықты (бұрылыстарға кететін ұзындықты ескере
отырып) өлшеп алу керек.
Барлық өлшемдердің қосындысын алғанда жалғау желілерінің сіз сатып
алатын жалпы ұзындығын шығарасыз. Көп жағдайда мұндай жүйелерді құрғанда
екі желілі ТРП телефон желісі қолданылады. Не болмаса қандай да болсын
төмен вольтты желі қолданылады. Дабыл жүйесін орнатудан бұрын оның жұмыс
істеу қабілетін тексерген дұрыс. Магнитті бергіштерді кез келген
тестерлермен тексеруге болады, қозғалыс бергіштерінде іштен құрылған
бақылау жүйесі бар. Жүйені құрастыруды, ең негізгі бөлігі – бақылау
панелінен бастаған жөн. Ереже бойынша дабыл жүйелері бақылау панеліндегі
(басқару пульты) арнайы кілтті бұраудан немесе белгілі бір сандық кодты
тергеннен ашылады не жабылады. Сондықтан бақылау панелі оңай, бірақ көзге
түспейтін мысалы, баспалдақ астына орналастырылуы қажет. Бақылау панелінің
орналасқан жерінде оны қоректендіру және аккумуляторларды іске қосу үшін
өндіріс тоқ көзінің желісі болуы керек.
Сурет 1.3. Күзет-өрт сөндіру дабылы жүйесін құрудың мүмкін болатын
жолдары
1.3 суретте бақылау панелінің (пультының), бергіштердің, орындаушы
құрылғылардың, жалғастыру желілерінің айырымдары көрсетілген: 1 – бақылау
панелі; 2 – пассивті ИҚ детектор; 3 – шлейф (фольга); 4 – магнитті бергіш;
5 – стробоскоп; 6 – дабыл түймесі; 7 – сирен (бақырауық); 8 – прожектор; 9
– вибробергіш; 10- фотоэлектрлік бергіш; 11- видеокамера (бейне..); 12-
бейнетесіккөз; 13- мультиплексор немесе квадратор; 14- монитор, 15-өрт
хабарлағыш.
Магнитті бергіштер 4 есік пен терезелерге келесі жолмен қондырылады:
бергіштің жанасу бөлшектері желіге қосылып, бергіштің өзі терезе не есік
қорабына бұрама шегелер арқылы орнатылады. Магнит терезе ағашына және
есікке бекітіледі. Фольгадан жасалған шлейфтер 3. ашылмайтын терезелердің
шынысына қондырылады. Шыны бетіне желімі бар фольганы аса ұқыптылықпен
жапсыру қажет; себебі сәл ғана артық тартылған 0,08-0,04 мм. болатын фольга
жыртылып-үзіліп кетіп, жұмысты басынан бастауға тура келеді. Фольганы
жапсыру үшін бірнеше сантиметр қорғаушы қағазды сыдырып, фольганы шамалы
керіп, шыныға жапсыру қажет. Сонан соң картон бөлігімен тегістеу қажет.
Шлейфтың бағытын өзгерту үшін алдымен шыны бұрышындағы фольганы желімі бар
жағын шлейфке қаратып 45 бұрышқа бүктеу керек. Фольганы дабылдың желілік
жобасына қосу үшін клеммалар орнату қажет, ол үшін фольганың бос ұштарын 50
мм –дей қалдыру қажет. Клеммалар терезе шынысы мен ағашының арасына жақын
жапсырылады. Фольганың ұштары екі бүктеліп клеммаларға жанастырылып,
пластина және винтпен бекітіледі. Өзгеше нәзіктік қасиет берілу үшін фольга
арнайы лакпен көмкеріледі. Клеммаларды орнатқаннан кейін тестермен электр
желісінің біртұтастығын тексеру қажет. Пассивті ИҚ қозғалыс детекторы
мұрағаттың 2 бұрышында шамада 2 м. биіктікте орнатылады. Бұл детекторларды
жылу батареяларына , терезелерге немесе температура күрт төмен түсіп
кететін жерлерге бағыттауға болмайды. Құрал қабырғаға арнайы кронштейн
арқылы бекітіледі. Желілер қосымша схемада көрсетілгендей құрал немесе
жүйеге қосылады. Мұндай детектор қажетті күзет аумағын белгілеу үшін
икемдеуді, күйіне келтіруді қажет етеді. Дабыл түймесі 6 жапсырмалы не ойып
салынған болуы мүмкін, әдетте ұйықтайтын бөлме не кіреберісте,
пайдаланушыға ыңғайлы жерде орнатылады. Ол кейбір себептермен күзет жүйесі
жұмыс істемей қалса, дабыл түймесін қолмен басу үшін қажет. Дабыл сиренасын
7 мұрағаттың ішіне де сыртына да орналастыруға болады. Бірінші жағдайда оны
үй ішіндегілердің барлығы ести алатындай жерде орналасуы қажет. Екінші
жағдайда дабылды заң бұзушының қолы жетпейтін жерге (шатыр түбіне, жоғары
биіктікке) орнату қажет. Осы жерлерге стробоскоп 5 және прожектор да 8
құруға болады. Осы орындаушы құрылымдарды қосқанда үйектікті сақтау қажет.
Жасырын телекамера (бейнетесіккөз) кіреберіс есік бетіне қондырылады және
есік алды кеңістігін барынша қамтиды. Камераның шығыңқы болып көрініп
тұрған көзін шамада 5 мм. қалыңдықтағы шынымен қорғау керек. Телевизиялық
бақылау камералары 11 оларға жетуді қиындататын биіктіктерге, күзет аумағын
кең шолуға ыңғайлы мысалы, мұрағат бұрышына кронштейндерге орнатылады.
Сонымен 2,8 м. биіктікке орнатылған ТВ камера айналаны шолу бұрышын тігінен
100 градус, көлденеңінен 80 градус, 20 м. қашықтыққа дейін қамтиды. Егер
үлкен шолу бұрышы қажет болса, бұру құрылымдарын пайдалануға болады.
Олардың жылжу әрекеті секундына шамамен 0-12 градус. Бұл жағдайда мысалы,
объектіге дейінгі қашықтық 10 м. болғанда қозғалу жылдамдығы 2 мсек.
Заттар мен тұлғалардың қозғалысын бақылауға болады. Мультиплексор
(квадратор) 13 үй ішінде монитордың 14 жанына орналастырылады. Периметр
күзеті телевизия бақылау жүйесінен басқа да фотоэлектрикалық бергіштер 10
арқылы да жүргізіледі. Бұл бергіштерді қоршау бойымен асып өту немесе
секіріп өту , немесе ТҚ сәулелерді кесіп өту мнмкіндігін болдырмайтындай
периметр бұрыштарына қондырылады. Күзет аумағына кіру мақсатымен қоршауды
бұзуға арналған әрекеттерден қорғау вибробергіштер 9 арқылы жүргізіледі.
Олар орнату ережесіне сәйкес қондырылады. Өрт сөндіру дабылының
хабарлағыштарын 15 қажет жағдайда ұйықтайтын бөлме мен өрт шығу қаупі бар
жерлер арасына (қонақтар бөлмесі, ас үй, асхана) орнатқан дұрыс. Қосымша
қауіпсіздік үшін бұл құралдарды басқа да мұрағаттарға орнатуға болады.
1.5 Бейне бақылау технологиясы
Қазіргі кезде барлық мемлекеттік, жекеменшік, корпоратив және т.с.с.
мекемелердің барлығында да бейне бақылау жүйесі қосылған. Осыдан жиырма жыл
алдын бұл жүйе алғашқы рет аналогты бейне бақылау жүйесінде қолданылды.
Қазіргі таңда инновациялық технологиялардың жылдам дамуының арқасында дүние
жүзі бойынша барлық жерде кеңінен дамыды. Дипломдық жұмыста қолданыстағы
бейне бақылау жүйесі туралы мәліметтерді және олардың артықшылықтары мен
ерекшеліктерін қарастырамын.
1.6 Аналогты бейне бақылау жүйесі
Бейне бақылау жүйесінің қондырғыларын қолдану түріне байланыс екігі
бөледі: аналогты және цифрлық. Аналогты бейне бақылау жүйесі бейне бақылау
нарығында алғашқы жүйе болды және оны өткен этап ретінде қарастыруға
болады.
Аналогты жүйенің бейне бақылау камерасының негізі- объектив және линза
құрылғысы арқылы өтетін жарық ағындарынан бейне сигналдарды құрайтын ПЗС-
матрицалы оптикалық құрылғы болып табылады. Аналогты жүйеде бейне бақылау
жүйесінде бейне матриалдарды жазу бейне магнитафондарына жазылып, содан соң
экранға шығарылды.
Сурет 1.4. Аналогты бейнебақылау жүйесі
Әдетте архивтан материал іздегенде екі бейне магнитафоны қолданылды.
Содан соң бірнеше уақыт баспаны айналдырып, керекті кадрларды басылымға
жіберетін. Сонымен аналогты бейне бақылау жүйесінің кемшілігі
мүмкіндіктерді кеңейту үшін қорлардың жетіспеушілігі, бір аудио арнадан
артық қолдау қабілетсіздігі, сонымен қатар әрдайым қызмет көрсету:
кассеталарды ауыстыру, магнитафон бөлшектерін тазалау және оны ауыстыру.
1.7 Араласты бейне бақылау жүйесі
Аналогты жүйе алғаш болып қолданылғандықтан, көп жерлерде олар бүгінгі
күнге дейін кең қолданыс тауып отыр. Сондықтан кейбір мекемелерде ол
қондырғылармен жұмыс істейтін мамандар ол жүйеге аз ғана өзгешеліктер
енгізеді. Мысалы, араласқан бейне бақылау жүйе түрін: аналогты сигнал-
цифрлық жазу. Оның сұлбасын 1.2-ші суреттен көруге болады.
Араласқан жүйенің жазу қондырғысы ретінде қатты дискілі цифрлық бейне
регистраторлары (DVR) қолданылады. Оның аналогты кірісі коаксиалды кәбілді
қосу үшін, ал шығысы мониторға қосылған (DVR бірмезгілде квадратор
(мультиплексор) және бейне магнитафон функциясын орындай алады), немесе
арнайы бағдарламамен қамтамасыз етілген бейнені басып алатын платасы бар
компьютерге қосылады.
Сурет 1.5. Араласқан бейнебақылау жүйесі
Осы бейне бақылау құрылымының құрылыстарында айтарлықтай ешқандай
принципиалды ерекшелік жоқ. Аналогты сигналдарды тарататын арна сол қалпы,
ол цифрлық кәбілді жүйені қолданумен анықталады, яғни оптикалық немесе
электрлік сигналдарды тарату аймағын ұсынатын кәбілді жүйе құрылымына
байланысты.
Аналогты бейне бақылау жүйесіне қарағанда араласқан бейне бақылау
жүйесінің бірнеше ерекшеліктері бар: бейне жазу сапасы жоғары, ақпараттарды
сақтау көздерін ауыстыру қажеттілігі болмайды, жазылған мәліметтерді жылдам
іздеу мен қарастыру мүмкіндігі. Сонымен қатар бейне регистраторында
интеллект болуы, мысалы, қозғалыс датчигі объектінің қозғалу сәтіндегі
дыбысы мен бейнесін жазуға арналған. Ол бейне бақылау үдерісін жеңілдетеді
және қатты таспада жазу орнын үнемдейді.
Кемшілігі – бірінші, қымбат коаксиалды кәбілдің қолданылуында, соның
салдарынан бейне бақылау жүйені территорияға орнықтыру күрделігі пайда
болады; екінші, бейне регистраторының шектелген кірісі, соның салдарынан
визуалды бақылауды кеңейту күрделігі. Сонымен қатар аналогты сигналды
цифрлық сигналға түрлендіру бейнелеу сапасын нашарлатады.
Бірақ, соған қарамастан кейбір жеке меншік мекемелерде немесе тұрғын
үйлерде әлі күнге дейін аралас бейне бақылау жүйесі қолданылады.
1.8 Гибридті бейнебақылау жүйесі
Қазіргі кезде аумақтық-территориялы және жауапкершілікті объектілерде
1.3-ші суретте көрсетілген гибридті бейне бақылау жүйесі (гибридті бейне
регистраторына немесе бейне серверлеріне қосылған желі және аналогты
камералар) қолданылады. Мұндай шешімнің бағасы қымбат әрі мүмкіншіліктері
де көп.
Сурет 1.6. Гибридты бейне регистратор жүйесі
Мұндай бейне бақылау жүйесінің негізі бейне регистраторы. Ол өзінің
әртүрлі разъемдары болуынан аналогты және желі камераларын қосуға
мүмкіндігі бар, сонымен қатар компьютерлі желіге қосылатын интерфейсі де
бар.
Гибридті бейне регистраторы тұтынушыға бейнені регистратор аппаратына
тіке қосылған монитор экранына тек локалды ғана емес, сонымена қатар
қашықтықтан да көрсете алады. Соңғы жағдайда бейнені арнайы бағдарламамен
қамтамасыз етілген немесе стандартты веб- бағдарламасы мысалы, Microsoft
Internet Explorer арқылы көруге болады. Визуалды бейне бақылау орындары
бірнеше болуы мүмкін, соның салдарынан оның әрқайсысынан кез-келген бейне
бақылау жүйесінің бейне камерасына рұқсат мүмкіндіктері бар.
Сонымен қатар, гибридті бейне регистратор көмегімен аумақтық-
территорияға шектеу қойылмайды. Кемшілігі: бейне камера сандарын шамалы
көбейту және функционалды мүмкіндіктерін кеңейтуде қымбат аппараттарды
ауыстыру мүмкіндіктеріне талап көп болмайды. Сонымен қатар бейне
регистраторларды өңдеу шапшаңдығы компьютерлерге қарағанда біршама аз
болады.
1.9 Желілік бейне серверімен гибридті бейне бақылау жүйесі
Бейне бақылау жүйесіндегі желі бейне сервері немесе бейне кодер
камерадан аналогты сигналды цифрлыққа түрлендіреді және компьютер желісінде
тарату үшін бейнені қысуды орындайды. Әдетте бейне сервері камера жанында
орнатылады. Қабылдау жағында бейнені жазу және қарау үшін компьютер
қолданылады.
Мұндай бейне бақылау жүйесінің бірнеше артықшылықтары бар:
- бейне ақпараттарын жазу үшін қарапайым дербес компьютер
қолданылады;
- жүйеде бірмезгілде аналогты және желі бейне камераларын қолдану
мүмкіндігі;
- арна байланыс орнына компьютер желісі қолданылғандықтан бір-
бірінен кез-келген қашықтықта бейнені жаза алады және шығу
көздерін орналастыру мүмкіндігі;
- жүйенің масштабтылығы, бейне регистраторының кірістерін есептеу
қажет емес, сонымен қатар қосымша камераны орнату мүмкіндігі.
Бейне бақылау жүйесінің кемшілігіне тағы вирустың енуі, бағдарламада
қатенің пайда болуы және білікті емес оператордың қателері жатады.
1.10 Желілік бейне бақылау жүйесі
Желілік бейне бақылау жүйесі орнатылған бағдарламамен қамтамасыз
етілген және өзінің ІР –адресі бар ІР бейне камераны қолданады. Осының бәрі
оның автономды жұмыс істеуіне мұмкіндік береді. ІР бейне бақылау жүйесінің
барлық элементтерді қосуы Ethernet локалды желісі негізінде немесе модем,
ұялы телефон, сымсыз байланыс адаптері арқылы жүзеге асады.
Сурет 1.7. Желілік бейне бақылау жүйесі
Жазу қондырғысы ретінде, бейне жазу үшін бағдарламамен қамтамасыз
етілген стандартты компьютер серверін ұсынатын желі бейне регистраторы
қолданылады. ІР негізіндегі бейне бақылау жүйесі аралас және гибридті бейне
бақылау жүйесіне қарағанда бірнеше артықшылықтары бар: қатты таспаға
ақпараттарды жазу, архивтен керекті мәліметтерді жылдам іздеуғе ғаламторға
ену рұқсаты т.с.с. Соңғы кездері бейне бақылаудың ІР – жүйесі өзінің
бәсекелестерін біршама ығыстырды, оның өзінің себебі бар:
- белгілі компаниялардың әртүрлі желі камераларының: Sony, AXIS,
Аrecont vision және Wi-fi камераларына дейін өсуі;
- аналогты-цифрлы немесе цифрлық-аналогты түрлендіргіштердің болмауы
салдарынан бейненің сапалы берілуі;
- бір кәбіл арқылы камера үшін қоректендіру, қосымша бұйрықтарды,
дыбыс және бейне ақпараттарын беру мүмкіндігі.
Желі шешімі көмегімен қарапайым бір немесе екі камера жүйесінен
тұратын немесе күрделі бірнеше мыңдаған камералардан тұратын бейне бақылау
жүйесін аумақты-территориялы жүйеге орналастыруға болады. Желілік бейне
бақылау жүйесінің қосымша элементтерін қолданыстағы компьютер желі
негізінде немесе сымсыз технологияны қолдану арқылы кеңейтуге болады.
Желілік бейне бақылау технологиясы жеңіл интеграцияланатын
плватформана ұсынады. Ол біріккен жүйеге бірнеше жүйелердің: бақылау рұқсат
жүйесін, басқару жүйесін т.б. жүйелерді топтастыру мүмкіндігіне жауап
береді.
Әртүрлі функциялардың болуы ІР-камерасына өзіндік шешімдерді
қабылдауға мүмкіндік береді: дабыл сигналдарын беру туралы, бейнелерді
үлкейту, бейнені жіберуді т.с.с. Соның арқасында желілік бейне бақылау
базасында шешімді қабылдау сапасы жоғары болады.
Бейне жазуларды орталықсыз сақтау мүмкіндігі ұйымдастырылған. Мысалы,
авария немесе аппаратурада ақау болған жағдайда резервті қосу немесе
сервердегі бағдарламаның жоғалуынан т.с.с.
IP-кешенін тұтынушы дербес компьютер немесе ұялы телефон арқылы
визуалды бақылауды және әкімшілік жүйе функциясын локалды ғана емес сонымен
қатар қашықтықтан бақылауға мүмкіндігі бар.
Цифрлық бейне регистраторына қарағанда желілік бейне бақылау жүйесінің
қондырғылары ашық стандартты қолдайды, яғни әртүрлі өндірушілер қондырғысын
қолдана алады. Мысалы, маршрутизатор, коммутатор, сервер және қолданбалы
бағдарламамен қамтамасыз ету. Бұл факт бейне бақылау жүйесінің құнын
арзандатады және техникалық сапасын жоғарылатады. Осы мысалдардың барлығы
аралас жіне гибридті жүйеге қарағанда желілік бейне бақылауының
альтернативті тұрақты екенін дәлелдейді.
Осындай көптеген артықшылықтары болғанымен бейне бақылаудың ІР
–жүйесінің шамалы кемшіліктері бар. Біріншіден, көптеген тұтынушылар желі
бойынша берілетін ағындарда кейбір мезетте кідіріс болуынан күту уақытына
тап болады. Бұл кейбірде камераларды қолмен басқаруға алып келеді. Сонымен
қатар бейне бақылау жүйесінің желі камерасына тапсырыс берушілер жоғарғы
сапаны талап етуде алданып қалады. Ескеру керек, тек мегапикселды бейне
камералар ғана бейнені өте жоғарғы сапамен беруді қамтамасыз ете алады.
Кемшіліктеріне қарамастан желілік бейне бақылау жүйесі аралас және
гибридті бейне бақылау жүйелеріне қарағанда өте қолайлы және визуалды
бақылау бойынша өте перспективті болып табылады.
1.11 Желі бейнебақылудың дамуы
Алдымен тәуелсіз зерттеулерді қарастырайық
Сурет 1.8. Бейне бақылау жүйесінің даму тенденциясы
Бұл сұлбадан CCTV технологиясының бес жыл ішіндегі дамуын көруге
болады. 1995 жылға дейін бейне коммутаторларын, бейне камераларын және
аналогты мониторлар қолданылып келді. Олар тапсырысты немесе тапсырыссыз
бейнелерді көру уақытымен сипатталады. 1995 жылдан 2000 жылға дейін
квадраторлар орнатылды. Олар реалды уақыт немесе квазиреалды уақытпен
сипатталады. Осылардың барлыңы төменгі бағамен талап етілді. Ал 2000 жылдан
2005 жылға дейін мультиплексорлар орнатылды. Оларға сенімділік талап
етілді. 2005 жылдан бастап цифрлық жүйелер пайда бола бастады. Жүйелер
әртүрлі өндірушілердің бейнені алу платалары орналасқан компьютерлер
негізінде ұйымдастырылды. Бірақ олар сенімді де сапалы болмады. Екі жыл
ішінде оларды сенімділікке тест жүргізілді. Содан соң ғана өндірісшілер
оларды іс жүзіне асыра бастады. Ал 2010 жылдан бастап ІР камераларына
негізделген технологиялар шыға бастады. Тұтынушылар мен инсталлятор алдында
әр уақытта қондырғыны дұрыс таңдау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz