Дененің ауырлық центрі

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

Каюмов Ғуломжон Абдулакатұлы

«LifeAgro желсорғышының ауырлық центрін есептеу»

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы: 5В010900 «Математика»

Көкшетау 2018

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

«LifeAgro желсорғышының ауырлық центрін есептеу»

Мамандығы: 5В010900 «Математика»

Орындады: Каюмов Ғ. А.

Жетекші: Байшагиров Х. Ж.

«Қорғауға жіберілді»

Кафедра меңгерушісі: Дамекова С. К.

Көкшетау 2018

Мазмұны

Анықтамалар, белгілеулер және қысқартылған сөздер

Жел энергетикасы - жел энергиясын жылу, механикалық және электр энергиясына айналдырудың теориялық негіздерін, техникалық құралдары мен әдіс-тәсілдерін жасаумен айналысатын энергетиканың саласы. Ол жел энергиясын халық шаруашылығында тиімді және ұтымды пайдалану мүмкіндіктерін қарастырады.

Жел кадастры (тізімдемесі) - белгілі бір жерді тұрақты бақылаулар арқылы желдің күшін бағалауға және сол жергілікті жерде орналасқан желсорғыштардың қуатын жуықтауға мүмкіндік беретін анықтамалардың жүйеленген жиынтығы.

Желдің потенциалы - қандай да бір жердің жер шарынан белгілі бір биіктіктегі жел бағытының толық (жалпы) энергиясы.

Жел энергетикасы қондырғысы - жел ағынының кинетикалық энергиясын энергияның басқа түріне (механикалық, жылу, электр энергиясы және т. б) түрлендіретін техникалық құрылғылар жиынтығы.

Жел энергетикасы станциясы - жел энергиясын элект энергиясына айналдыру және электр энергиясын тұтынушыларға жеткізу мақсатында құрылған, екі немесе одан да көп желқондырғылардан тұратын электростанция.

Желқозғалтқыш - жел энергиясы арқылы жел диірменінің айналуын механикалық энергияға түрлендіретін құрылғы.

Жел энергиясын пайдалану коэффициенті - механикалық энергия көлемінің, желдің толық энергияға қатынасы.

Жел ағынының толық энергиясы - жел диірменінің алып жатқан көлемі арқылы өтетін жел ағынының энергиясы.

Жел - ауаның жер бетіне қатысты көбінесе горизонталь бағытта қозғалуы, метеорологияның негізгі ұғымдарының бірі. Жел атмосфера қабаттарында қысымның біркелкі таралмауынан пайда болады әрі жоғарғы қысымнан төменгі қысымға қарай бағытталады.

Жел ағысы - мұхит пен теңіз суының жоғарғы қабатында ( үйкеліс қабаттары деп аталатын 100 м, кейде 200 м тереңдік) жел мен судың арасындағы үйкелістен пайда болатын ағыс.

Желдің орташа жылдамдығы - белгілі бір мерзім ішінде горизонталь бағыттағы желдің күші. Желдің орташа жылдамдығының өлшемдерінің қосындысының өлшемдер санына қатынасы.

Желдің орташа жылдық жылдамдығы - жергілікті жердің бір жылдың ішіндегі желдің орташа жылдамдығы.

Диффузор - құбыр желісінің, орта- тепкіш сорғының, компрессордың жылжымайтын ұлғаймалы, яғни канал немесе құбырдың газ, дәлірек айтқанда, сұйықтық ағысын тежеп, қысымын арттыратын тар бөлігі. Егер ағыс жылдамдығы дыбыс жылдамдығынан аспайтын болса, онда диффузордың ағыс бойындағы көлденең қимасының ауданы артады да, дыбыс шапшаңдығынан жоғары болса, керісінше кемиді.

Ауырлық центрі немесе Масса центрі - жүйені қозғалтқан кезде жүйенің барлық массасы жинақталған материалдық нүкте сияқты қозғалатын механикалық жүйедегі массаның таралуын сипаттайтын нүкте, қатты дененің кеңістіктегі кез келген қалпында оның бөлшектеріне тең әсерлі күшпен түсетін ауырлық күшінің геометриялық нүктесі.

ЖЭҚ - Жел энергетикасы қондырғысы

ОЖЭИ - Орталық жел энергетикасы институты

ЖҚБ - Желқозғалтқыштар бөлімі

БЗМ - Бүкілкеңестік ҒЗИ механизациялары

ҒЗИ - Ғылыми зерттеу институты

ЖОҒЗЗ - Желқозғалтқыштар бойынша орталық ғылыми зерттеу зертханасы

ЮНЕСКО - Біріккен Ұлттар Ұйымының Білім, Ғылым және Мәдениет

жөніндегі Ұйымы

WWEC - Бүкіләлемдік желэнергетикасы ассоциациясы

IEA - International Energy agency - Халықаралық Энергетика Агенттігі

БСҰ - Бүкіләлемдік сауда ұйымы

ЖЭС - Жылу электростанциясы

ҒӨҰ - Ғылыми- өндірістік ұжым

РМК - Республикалық мемлекеттік кәсіподақ

ЗТҰ - Заңды тұлғалар ұжымы

КЖЭҚ - Диффузорсыз кіші ЖЭҚ

ДҚЖ - Диффузор қондырғысы бар желқозғалтқыш

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі:

Қазіргі кезде бүкіл жер бетіндегі елдерде, соның ішінде Қазақстанда энергия дефициті байқалады. Қазақстан Республикасының энергетикалық жоспарында негізінен жылу электр станциялар салыну жоспарланған. Қазіргі үлкен қалалардағы экологиялық жағдайды ескерсек, жылу электр станцияларының қосымша салынуы бұл проблеманы шешудің орнына оны тереңдете түседі.

Сондықтан да бізге қайта толығып отыратын энергия көздерін пайдалану қажет. Мысалы жел энергиясы, су энергиясы, күннің энергиясы. Осы мәселеге Еуропа елдері және АҚШ негізінен нақты көңіл бөліп, іске асыра бастаған. Мысалы, Америкада 2006 жылы 2000 жел қондырғысы орнатылды. Қазіргі кезде пайдаланатын энергияның 1 % жел энергиясына тиесілі. Бірақ АҚШ - тың жоспарлары бойынша 2030 жылға дейін пайдаланатын энергияның 20 % жел энергиясы болады .

Қазақстан Республикасының табиғи климаттық жағдайы жел энергиясын кең түрінде пайдалануға жол ашады. Менің ойымша альтернативті энергия көзі біздің ел үшін осы, жел энергиясы, болмақшы.

Жердің бетінен ондаған метр биіктікте желдің жылдамдығы 5 - 6 м/с жетеді. Ол тұрақты және көп мөлшерде энергияны береді. Сондықтан биіктікте желсорғышты пайдалану арқылы кез - келген жерден алуға болатын энергия көзін аламыз.

Қондырғы өте қарапайым және көп қаражатты қажет етпейді. Шуы естілмейді, сондықтан үйлердің маңайында, қаланың ішінде орнатуға болады. Ешқандай бағаналар мен сымдарды қажет етпейді, энергияны тікелей тұтынушыға жеткізеді.

Бұл жобаны іске асыру арқылы көптеген проблемаларды бір күнде жояр едік.

Келешек дәстүрлі емес энергия көздерінде. Сондықтан да қазірден бастап жерімізді сақтап қалу мүмкіншілігіміз бар. Оны жел энергиясы арқылы іске асырайық.

Барлық бізге белгілі энергия көздері таусылуға жақын, олардың ішінде - таскөмір 570 жылға, мұнай 35 - 40 жылға, ал газ 50 жылға жетеді. Мұнайды, таскөмірді, газды өндіру және оны іздеу өте үлкен қаржыны қажет етеді. Көптеген өте күрделі жұмыстарды және көп технологияларды қажет етеді.

Осы энергиялық ресурстарды пайдаланудың экологиялық жақтары: электр энергиясын алу үшін және транспорттың жүруін қамтамасыз ету үшін жағылатын отын (мұнай, бензин, көмір) жанған кезде бөлініп шығатын көмірқышқыл газы жер бетінің жылулық сәулесін жұту арқылы, ауа райының әлемдік жылуына әкеліп соғады. Соңғы екі ғасырдағы адамзаттың іс-қимылы табиғатқа елеулі нұқсанын тигізді.

Экономикалық даму қарқыны ол энергетиканың барлық жағынан дамуы арқылы жүреді. Адамзатқа электр энергиясы өте қажет және оның қажеттігі жыл сайын артуда. Сол себептен барлық елдерде энергия алудың альтернативті жолдары қарастырылды.

Мысалы, дүние жүзіндегі жаңа технологияның 60 пайызға ие болып отырған АҚШ-тың ғалымдары іштен жанатын сутегіқозғалтышын жасау жағын қарастыруда. Ойлап тапқан ғалымға 3 млрд АҚШ доллары сыйақы.

Бразилия мен Швейцарияда бензиннің орнына биоэтанол қолдану жұмысы жүріп жатса, Қытайда автокөліктерге жүгеріден жасалған сұйық отын құйылады.

Қазақстан да өзінің стратегиялық индустриалды инновациялық даму бағыттарын белгілей отырып, табиғаттағы қуат көздерін игеріп, іске жаратуға көңіл бөледі.

Баяғы заманнан бері жел энергиясы адамдарға қызмет етті. Ежелгі гректердің пікірі бойынша әйгілі прометей адамдарды отты жағуды ғана емес, сондай-ақ кемелерде желкендерді қолдануды үйретті. Желкенді кемелердің көмегімен барлық ұлы географиялық ашулар іске асты екені бәрімізге белгілі.

Ал құрлықта мыңдаған жел диірмендері баяғыдан бері астықты майдалаған, ағаштарды аралаған, суды жер бетіне шығарған және басқа да көптеген пайдалы істерді атқарған. Жел диірмені жайында алғашқы жазу 644 жылы жазылған. Мұнда Халифа Умара ибн ал-Каттаба деген кісіні өлтірген Абу Лулуаныны «жел диірмендерін құрастырушы» деп атаған. Ал Еуропаның 1105 жылғы архивында сопыханаға берілген жел диірменін салуға рұқсат қағазы сақталған екен. Француздық 1180 жылғы және ағылшындық 1190 жылғы ақпараттарда жұмыс істейтін жел диірмендері туралы тікелей айтылған.

Көп заман өткен соң көптеген шеберлер мен ойлап шығарушылардың жетілдірулерінен кейін ғана жел диірмендері бәрімізге таңымал көрінісін тапқан болатын. Ол су қондырғыларының құрылысынан біршама оңай және арзан болатын. Сондықтан да көптеген ғасырлар бойы Ресейдің, Германияның, Испанияның және, әрине Голландияның (жел диірмендерінің классикалық елдері) кең жазықтықтары асатын.

ХХ ғасырдың басында Н. Е. Жуковский самал желдің ескенінен-ақ энергияны ала алатын қондырғыларды құрастыру теориясын ұсынған.

1931 жылы Севастополь қаласында 100 кВт энергия шығаратын, дөңгелегінің диаметрі 30 м болатын желэлектрстанциясы құрастырылған. 1942 жылға дейін ол қалаға тұрақты электроэнергия апарған екен.

1941 - 1945 жылдары америкалық азамат Вермонт штатында 200 пәтерді электроэнергиямен қамтамасыз ететін, ол кезде ең қуатты (1250 кВт) желэлектрстанциясы жұмыс істеген. Оның дөңгелектерінің бұлғауы 50 метрден асатын. Бірақ бұл алыптың көптеген кемшіліктері болған. Мысалы, қондырғының қанаттары 300 сағат жұмыс істеген соң сынатын, бұл әрине өте тиімсіз болған.

Күшті мен тұрақты желді табу үшін кейбір құрастырушылар қондырғыларды жерден өте биікке көтеруді ұсынған. Соғыстың алдында кең ойлап шығарушылар жел платинасының жобасын ұсынған. Олардың ойлары бойынша, биіктігі 350 метр және ені 500 метр болатын металл каркастың үстінде диаметрлері 20 метр 224 жел двигателдері орналасу керек еді. Бұндай қондырғы 100 мың кВт қуатты шығарар деген болжам жасалған. Ал одан да алғыр жоба бойынша 8 - 10 км биіктіктегі атмосфера энергиясын қолдану жоспарланған. Мұнда жылдамдығы 20 - 30 м/с-қа дейін жететін әрдайым жел ағындары бар екен. Жел двигательдері мен генераторлар, жобаның авторларының ниеттері бойынша, жерге тростармен бекітілген аэростат арқылы жел ағындарына жеткізілетін. кабельдер арқылы энергия көктен тікелей тұтынушыға жеткізілетін[1] .

Бұл жобалардың барлығы да 20 жылдай бұрын тек құрастырушылардың арманында болатын. Ал қазіргі кезде барлық қондырғылардың жобалары іске асты. Бұл заманымыздың жаңа технологияларының арқасында болып жатыр.

Зерттеудің мақсаты . LifeAgro желсорғышының ауырлық центрін анықтап көрсету.

Зерттеудің міндеті. Қазақстанда желсорғыш өндіретін Lifeagro ЖШС өнімдерімен танысып, ауырлық центрлерін есептеп, нәтижесін көрсету.

Зерттеудің объектісі. Lifeagro ЖШС-нің желсорғышы.

Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс - кіріспе, үш бөлім, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Жел энергетикасы және желсорғыштар

1. 1 Әлемдік жел энергетикасының бағыты және оның өзекті

мәселелері

Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мемлекеттің қолдауы арқасында желэнергетикалық сала даму үшін қуатты соққы алды және экономикасы дамыған мемлекеттер арасында жетекші позицияға шықты. Желэнергетикалық өндіріс құны электроэнергиямен теңесті әрі бәсекелес болды, яғни экологиялық таза категориядан бірақ айтарлықтай қымбат энергия көзі ретінде желэнергетикасы товарға ауысады, ол арқылы тиімді бизнес құрауға болады.

Еуропа желэнергетикалық нарықта көшбасшы болып келеді, ол желқондырғысының барлық қуатының 40 %-ын құрайды. Алайда, қарапайым жоғары көтерілу арқасында Еуропа соңғы жылдары өзінің үстемдігінен айырылды. 2015 жылы Еуропа желэнергетикасы бойынша нарықтың 66 % құрады (1 - диаграмма) . Азия болса әлем бойынша өзінің энерия өндіру үлесін жел арқылы жоғарылатты соның арқасында Еуропаға жақындады. Канадалық нарықтың жоғары көрсеткіштеріне және 2015 жылы жаңа жел қондырғыларының артқанына қарамастан Солтүстік Американың жалпы қуаты төмендеді.

1 - диаграмма - Әлемдік жел энергетикасының қуат құрылымы

(мәлімет көзі: WWEA)

2015 жылы қуаты 40 ГВт болатын жел электростанциялары қолданысқа енгізілді, бұл басқа жаңартылатын энергия көздерімен салыстырғанда өте жоғары. 2015 жылдың қорытындысы бойынша, ең кем дегенде 68 мемлекет қуаты 10 МВт-тан жоғары болатын жел қондырғыларын пайдаланады.

2014 жылдың басы мен 2015 жылдың соңына дейінгі аралықта жел энергетикасының жиынтық қуаты орта есеппен бір жылға 26% құрайды.

Жел көмегімен энерегия өндіруге мүмкіндік беретін ең көп мөлшердегі жаңа қондырғылар 2015 жылы Азияда - 53, 6 % (әлемдегі жалпы жаңа қондырғылар мөлшерінен), Еуропа (21, 9%) және Солтүстік Америка (20, 5%) орнатылған. Жаңа қондырғылардың шамалы үлесі ғана Латын Америкасына (2, 9%), Австралия мен Океанияға (0, 9%), Африкаға (0, 2%) тиесілі болып табылады.

Қазіргі күнгі қолайлы жағдайлар энергетика саласының дамуына мүмкіндік беріп, 2020 жылға қарай электр энергиясын пайдалану 30% дейін жоғарылайтын болады, соның ішінде 15% жаңартылатын энергия көздерінің есебінен.

1 - кестеде 2020 жылға дейінгі оптимистік және пессимистік болжамдар бойынша Еуропа мемлекеттерінде жаңартылатын әртүрлі энергия көздерімен өндірілетін электр энергиясының арақатынасы көрсетілген. Бұл болжамдар Еуропа Одағы мемлекеттеріндегі жаңартылатын әртүрлі энергия көзерінің анықталған қуат мөлшерінің өсу қарқынын талдау барысында құрылған. Жел энергиясы пессимистік бағалау бойынша 15%, ал оптимистік бағалау бойынша 16% құрайтын болады[2] .

ҚР аумағында жел энергиясының жоғары ресурстарына көңіл аударылған. Тіпті 1-2% қолдану халықтық шаруашылықты жыл сайын 102 млрд. кВт*сағ (салыстырма үшін, республиканың электр энергиясын қолдану қажеттілігі 2016 жылы 150 млрд. кВт*сағ құрайды)

МООС пікірі бойынша Қазақстанда жел энергетикасы ВИЭ арасында жоғары потенциалға ие (1 - кесте) . Негізгі жел қондырғыларын тұтынушылар болып ауылшаруашылық объектілері бола алады.

Жел көтермелеу қондырғыларында 40 мың қажеттілік орнатылған қуаты 4 кВт-тан арқайсысы 17 мың. желэнергетикалық қондырғылар қуаты 4-тен 500кВт-қа дейін. 2018 ж дейін желқондырғылары арқасында электр энергиясын 463млн. кВт*сағ-қа дейін өндіру көзделген.

Қазақстан желэнергетикалық ресурстарға бай. Кейбір аудандарда желдің ағыны орташа есеппен 15 м биіктікте 27-36 м/с құрайды. Жоғары жел потенциалымен кем дегенде 10 аудан бар, олардың орташа жел жылдамдығы 8-10 м/с.

Қазақстанның техникалық қолданылуы мүмкін желэнергетикалық потенциалы дәстүрлі қолдану 3 млрд кВт*сағ бағаланады. Ең маңызды желэнергоресурстар Жоңғар Қақпасы болып табылады. (17000 кВт*сағ/м2)

1 - кесте - Қазақстан территориясындағы жел энергиясының ресурстары

Басқа келешегі зор аудандардан Ерементау (Ақмола облысы), Форт Шевченко (Каспий теңізі жағалауы), Қордай (Жамбыл облысы) және т. б айтуға болады[3] .

Электрэнерияға және қуат түрлендіргіштерге сұраныс жоғарылағаннан кейін тарифтер жоғарылауда және қазіргі кезде кейбір аудандарда 1 кВт*сағ-қа 7 теңгеден асып тұр, бұл желэнергетикасын қолдану коммерциялық жағымды екенін көрсетеді, үлкен емес елді мекендерден бастап энергиямен жабдықтау.

ҚР табиғи-климаттық жағдайына жасалған анализ бойынша тек 2-3% аймақта желдің жылдық орташа жылдамдығы 5 м/с жоғары. Елдің көп бөлігіне (80-85% аймаққа) ЖЭҚ қолданған жөн, оларда өндірімді жұмыс желдің жылдамдығы 2, 5-3, 0% құрағанда басталар еді, ал жел жылдамдығының жұмысы 7-9 м/с-тан аспайтын еді (1 - сурет) [4] .

1 - сурет - Қазақстан Республикасының жел потенциалы 14 098 ТВт*сағ

1. 2 Жел энергетикасының инновациялық дамуы

Жел энергетикасы - энергетиканың негізі бола отырып және де энергетикалық дамудың басты бағытына айналып, "баламалы" категориясынан шықты.

Мысалы, жел энергетикасы келесі көрсеткіштер бойынша бірінші орында:

а) Бүкіл дүние жүзінде 2000 -2016 жылдар аралығында (116, 76 ГВт) жаңа электр энергетикалық қуатының өсуі бойынша. Осы жерде, күн энергетикасы үшінші, ал табиғи газ екінші орында тұр(2- диаграмма) .

б) АҚШ жаңа қуат бойынша жоспарлы түрде, табиғи газбен салыстырғанда, 2015 жылы (9, 811 ГВт) екі еседен жоғары өсті.

2- диаграмма - БЖ -де қуат түрлендіру бойынша өсу көрсеткіші

2015 жылы БЖ-де 100% қуат мөлшерінің таза өсу көрсеткіші жаңартылатын энергия көздерінің көмегімен жүзеге асты. Олардың арасында көш бастап келе жатқан жел энергетикасы (өсу көрсеткіші 11 ГВТ-тан жоғары) .

Әлдеқашан бірнеше жылдар бойы атом энергетикасына қарағанда, жел энергетикасы көп электр өндіретін Қытай мемлекетінде 2014 жылы жел электр станцияларының қуат мөлшері 23, 2 ГВт болып анықталған, бұл абсолютті түрде әлем рекорды. 2015 жылдың бірінші жарты жылдығында жаңа қуат мөлшерін қосу 9, 2 ГВт құрады. 2015 жылы 21, 5 ГВт қуат мөлшері белгіленеді деп жоспарлануда. Ресми мақсат: 2020 жылға дейін жел энергетикасының қуат мөлшерін 200 ГВт жеткізу. Салыстыру үшін қарасақ, барлық Ресей Федерациясы жел энергетикасының қуат мөлшері 230 ГВт шамасында анықталған .

Электр өндіруде жел энергетикасының үлесі Данияда 40% жуық құрады, Испания мен Португалияда - 20% көбірек, Ирландияда - 20% шамасында, Ұлыбританияда- 9%, Германияда - 8, 6%, ­Қытайда - 2, 8%.

Әлемнің 24 елінде ұлттық жел энергетикасының белгіленген қуат мөлшері 1 ГВт асып отыр.

Белгіленген қуат мөлшері және өсу қарқыны бойынша Қытай - әлемдік көшбасшы. 2014 жылдың көрсеткіштерінде Бразилия 2, 5 ГВт қуат мөлшерін енгізіп, осы жылы төртінші орынға ие болды, Индия - 2, 3 ГВт және ол анықталған қуат мөлшері бойынша (22, 5 ГВт) әлемдік қатардан бесінші орында алды. Ал, Оңтүстік Америка тек ғана 2014 жылдың өзінде қуат мөлшерін 10 нан 570 МВт дейін өсірді.

Бүгінгі күнгі энергетика саласындағы өзгерістерді тағы бір салыстырулар анық көрсетіп отыр: Ресейлік белгіленген СЭБ қуат мөлшерінің жиынтығы және 2015 жылы ғана құрылған жел энергетикасының қуат мөлшері ресейлік белгіленген қуат мөлшерінің жиынтығын асып түседі және де Ресей Федерациясында жұмыс жасайтын атом станцияларынан екі есе көп.

Жоғарыда көрсетілген цифралар жел энергетикасының тек өнеркәсіпті дамыған елдерде ғана емес, сонымен қатар дамушы елдерде де ең маңызды электр энергиясын өндіру тәсілі екенін дәлелдейді[5] .

Заманауи жел энергетикасының даму тарихы - бұл жел генераторларының көлемі мен қуат мөлшерінің даму тарихы (2 - сурет) .

2 - сурет - 1980 жылдан бастап жел қондырғыларының өсу мөлшері

Қазіргі күнде материктік жел энергетикасы ең арзан электр энергиясын өндіру тәсіліне айналды.

Электр энергетикасында мемлекеттер және жобалар жайындағы мәліметтер айтарлықтай өзгеше болуы мүмкін, сондықтан авторлары көлемді энергетикалық жобаларға талдау жасайтын, қорытындыланған, жинақталған зерттеулерді қарастырамыз.

... жалғасы

Ауырлық центрі

Ауырлық центрі. Параллель күштер центрі

Физика. Механика

Кориолис күші

ДИНАМИКА. МАТЕРИАЛДЫҚ НҮКТЕ ДИНАМИКАСЫНА КІРІСПЕ

Планиметрия

Тербелмелі қозғалыстар

Қисық сызықты интегралдар

Механика бойынша

Тербелмелі қозғалыстар. Тербеліс параметрлері. Резонанс

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс