Мұнайды дайындау туралы

Мұнайды дайындау

Жер қыртысынан өндірілген мұнайды өндеуге дайындау үшін механикалық бөгде заттардан, еріген тұздардан, судан тазарту және құрамы бойынша тұрақтандыру операциялары жүргізіледі. Бұл операциялар тікелей мұнай өндіру кен орындарында және мұнай өндеу зауыттарында жүзеге асырылады. Жер қойнауынан өндірілген шикі мұнайдың құрамында жолай газдар (50-100 м ³ /т), пластикалық су (200-300кг/т), еріген минералды тұздар (10-15 кг/т) болады. Олар мұнайды тасымалдауға, сақтауға, өңдеуге кері әсер етеді. Сондықтан мұнайды өндеуге дайындау келесі операциялардан тұрады: жолай газдарды бөлу немесе мұнайды тұрақтандыру, тұзсыздандыру, сусыздандыру.

Мұнайды тұрақтандыру. Шикі мұнайда жеңіл көмірсутектер (С ₁ -С ₄ ) едәуір» мөлшерде еріген түрде болады. Мұнайды тасымалдағанда және сақтағанда олар бөлінеді де, мұнайдың құрамы өзгереді. Сондықтан газдардың, жеңіл бензин фракциясының шығынын болдырмау және атмосфераны ластаудың алдын-алу үшін бұл өнімдерді мұнай мұнай өнделуге дейін бөліп алу керек. Мұнайдан жеңіл көмірсутектерді жолай газдар түрінде бөліп алу процесі мұнайды тұрақтандыру деп атайды. Мұнайды тұрақтандыру жағдайына байланысты тікелей өндіру орындарында өлшемді, мұнайды дайындау қондырғыларда, сығу станцияларында немесе газ өндейтін зауыттарда сеперация әдісімен жүзеге асырылады. Мұнайдан жолай газдарды бөлу мұнай ағысының жылдамдығымен қысымы кезектесіп төмендейтін көпсатылы сеперациялы сеператор - газ бөлгіштерге жүргізіледі. Нәтижесінде газдардың десорбциясы жүріп, газдар бөлінеді де, содан кейін ұшқыш сұйық көмірсутектерге конденсирленіп «газ-конденсаты» түзіледі. Сеперациялық әдіс кезінде мұнайда 2% жуық С ₁ -С ₄ құрамды көмірсутектер қалады.

Тұзсыздандыру және сусыздандыру. Мұнайды тұзсыздандыру және сусыздандыру процестері мұнайдың сумен түзетін эмульсиясын бұзумен байланысты. Бұл кезде өндірілетін орындарында табиғи эмульсияларды, ал зауыттарда еріген тұздардан мұнайды тазарту үшін бірнеше рет сумен жуғанда алынған жасанды эмульсияны бұзу жүреді. Мұнайды бірінші сатысында өндегенде сумен металл хлоридтерінің мөлшері 0, 5-1% және 100-1800 мг/л, ал екінші сатысынан кейін 0, 05-0, 1% және 3-5 мг/л төмендейді.

Мұнай эмульсияларын бұзу үшін механикалық (тұндыру), термиялық (қыздыру), химиялық және электрлік әдістер қолданылады. Химиялық әдісте қыздырылған мұнай эмульсиясын деэмульгатормен өндейді. Деэмульгаторлар ретінде әр түрлі ионогенді емес БАЗ-дар: оксиэтилирленген май қышқылдары, метил- және және т. б. қолданылады.

Мұнайды тұзсыздандыру, сусыздандыру қондырғылардың жұмыс істеу мерзімін арттырады және жылу, реагенттер, мұнай өнімдерін екіншілік өндеу процестеріндегі катализаторлардың шығынын төмендетеді.

1. 1. 2. Мұнайды біріншілік өңдеу

Мұнайды әрбіреуі көмірсутектердің қоспасы болып табылатын жеке фракцияларға бөлу үшін біріншілік процестер жүргізіледі. Біріншілік өндеу мұнайдың құрамындағы қосылыстардың құрылысымен химиялық табиғатына әсер етпейтін физикалық процестер болып табылады. Біріншілік процестердің ішінде маңыздысы мұнайды - тура айдау. Тура айдауға барлық өндірілген мұнай ұшырайды. Алынатын дистилляттардың қолданылуына сәйкес тура айдаудың үш тұрі бар: отындық (әр түрлі отындар алу), отындық-май (отын және майлар алу), мұнайхимиялық процестер (химия өнеркәсібі үшін шикізаттар алу) . Тура айдау процесін әр түрлі типті түтікше пештер, ректификационды және бу шығаратын колонналар, жылу алмастырғыштар мен салқындатқыштардан тұратын түтікше типті қондырғыларда жүргізеді.

Тура айдау өнімдерінінің құрамы мен шығыны процестің типіне, айдалатын мұнайдың құрамына байланысты. Мұ-найдың фракциялық құрамы атмосфералық қысымда қайнау температурасы 80-350 ⁰ С аралығында анықталады (1-кесте) . Қайнау температурасы 360 ⁰ С жоғары қайнайтын фракциялар вакуумда айдалады.

1-кесте

Мазут фракциясы қайтадан тікелей айдауға түседі - ол үшін екінші сатыда қатар орналасқан вакуум жағдайында жұмыс істейтін құбыр пешіне келтіріліп 400-425 ⁰ С температурада қыздырып, буға айналдырған күйінде екінші фракциялау колоннада айдап өтеді (2-кесте) .

2-кесте

Маңызды мұнай өнімдері. Мұнайды өндеу процесінде алынатын өнімдер: отындар (сұйық және газ тәрізді), майланатын майлар және консистентті жұғын, еріткіштер, жеке көмірсутектер - этилен, пропилен, метан, ацетилен, бензол, толуол, ксилол және т. б., қатты және жартылай қатты көмірсутектердің қоспасы (парафин, вазелин, церезин), мұнай битумдары, пектер, техникалық көміртек және т. б.

Мұнай өнімдерінің ішінде мотор отындары (авиационды және автомобильді бензиндер) маңызды.

Жану камерасында ұшқындануға қарсы тұру қабілетін сипаттайтын бензиннің маңызды қасиеті - детонациялық тұрақтылық. Бензиннің детонациялық сипаттамасын ауыспалы қысымда жұмыс істейтін стандартты бір цилиндрлі двигателде және октан санының мәнімен бағалайды.

Октан саны - детонациялық тұрақтылықтың шартты өлшем бірлігі, изооктанның (2, 2, 4-триметилпентан) н-гептанмен қоспасындағы проценттік (көлемдік) мөлшері. 1927 жылы енгізілген эмпирикалық шкала бойынша жеңіл детонирленетін н-гептанның октан санын - 0-ге тең деп алады, ал детонацияға тұрақтылығы жоғары изооктанның октан саны - 100-ге тең. Мысалы, детонациялық тұрақтылыққа сыналған бензиннің эквивалентті қоспасы 80% изооктаннан 20% н-гептаннан тұрады, сонда бензиннің октан саны - 80 тең.

Октан саны бензиннің құрамына байланысты болады: отынның құрамында изопарафин мен ароматтық қосылыстардың болуы октан санын көрсетеді. Октан саны төмен бензин құрамында қалыпты құралысты алкандар болады. Бензиннің октан санын жоғарлату мақсатымен бензин құрамындағы көмірсутектерін өзгертеді немесе изооктан, кумол (изопропилбензол) және т. б. араластырады, яғни антидетонаторлар қосылады. Мысалы: тетраэтил қорғасын Pb(C ₂ H ₅ ) ₄ . Тетраэтилқорғасынды бромэтил және монохлор нафталинмен қосап түрінде қосады. Мұны этил сұйығы деп атайды. 1 л бензинге 3 мл этил сұйығын немесе 1 кг бензинге 4 мл этил сұйығын қосқанда бензиннің октан саны 70-тен 90-ға дейін көтеріледі. Этил сұйығына бояу қосады, өйткені ол «у», сондықтан этил сұйығымен этилендірілген бензинмен жұмыс істегенде тепхникалық қауіпсіздікті сақтау керек.

Дизель отындарына: керосин, газойль, соляр майы жатады. Олардың қасиеті цетан санымен анықталады. Цетан саны - цетан (С ₁₆ Н ₃₄ ) мен α-мелитнафталиннің (С ₁₀ Н ₄ -СН ₃ ) көлемдік процентімен өлшенетін қоспасы. Цетанның цетан саны 100 деп, ал α-мелитнафталиндікін 0 - деп қабылдаған. Дизелдік отындардың цетан саны 40 пен 50- дің арасында болады.

1. 1. 3. Мұнайды екіншілік өңдеу

Тура айдау әдісімен алынған мұнай өнімдерін әр түрлі процетермен өндеу. Бұл процестер мұнай өнімдерінің құрамындағы көмірсутектер табиғатының және олардың деструктивті өзгерісімен жүретін химиялық процестер болып табылады. Екіншілік мұнай өндеу процестері келесі түрге бөлінеді: қолданысына байланысты (жоғары қайнайтын фракциялардан жеңіл қайнайтын фракциялардың шығымын арттыру мақсатында жүргізілетін - крекинг, шикізаттың көмірсутектік құрамын өзгерту мақсатында жүргізілетін - риформинг, жеке көмірсутектерді синтездеу - алкилдеу, мқнай өнімдерінен бөгде заттарды бөлу - гидротазалау процестері) ; процестің жүру жағдайына байланысты (жоғары температурамен қысымда жүретін термиялық, жоғары температурамен катализаторлар қатысында жүретін каталитикалық процестер) ; өнделетін шикізаттың күйіне байланысты (сұйық, бу фазалардағы процестер) .

Отандық мұнайды өңдеу. Мұнай кен орындарын геологиялық барлау жұмыстары кең көлемде ұйымдастырылған, ал оны өндіру мен өңдеу жұмыстары жеткілікті ұйымдастырылмаған. Өйткені республикада қолданылатын технологиялық процестер қазіргі заман талабына сай келмейтін қондырғыларда жүргізіледі. Сондықтан республикада өндірілген мұнай ішкі нарықты толық қамтамасыз ететін көлемде өнделмейді, тек сыртқа шикізат түрінде шығарылады. Барлық өндірілетін мұнайдың 4, 5-5 млн. т. Атырау мұнай өндеу зауытында өнделеді. Мұнай өнімдеріне деген қалған сұранысты Батыс Сібір мұнайын өндеумен жұмыс істейтін Павлодар және Шымкент мұнай өндеу зауыттары қамтамасыз етеді.

Сонымен мұнай және мұнай өнімдерін өндеудің жалпы сызба-нұсқасын келесі түрде көруге болады.

1-сурет. Мұнай өндеудің жалпы сызба-нұсқасы

Мұнай өндеу және мұнайхимиясы салаларын дамыту үшін шикізатты отандық өндіріс орындарында өндеудің мөлшерін арттыру керек. Сондай-ақ Қазақстан шикі мұнайды экспорттайтын елдермен бәсекелестікке түсе алмайды. Сондықтан шикізатқа қарағанда әлемдік рынокта жоғары сұранысқа ие өндеу өнімдерін көптеп шығару керек. Қазақстанда үш мұнай өндеу зауыты жұмыс істейді.

Атырау мұнай өңдеу зауыты - республикадағы ең көне кәсіпорын. Өндірістің соңғы модернизациясы өткен ғасырдың 60 жылдарында жүргізілген. Жылдық өндеу көлемі 4, 5-5 млн. т., өндеу тереңдігі 54, 9%. Технологиялық құралдардың моралдықжәне физикалық тозуына атмосфераға көмірсутектердің тозуына байланысты атмосфераға көмірсутектердің шығарылуы жылына 13, 7 мың т., оның ішінде күкіртті ангидридтің үлесі 2, 5 мың т. жоспарланған реконструкциядан кейін мұнай өндеу көлемі жылына 6 млн. т. болу керек, сонымен бірге терең өндеу есебінен өнімдердің жаңа түрлерінің: майлар, парафин, кокс және т. б. өндірісті жолға қойылады.

Шымкент мұнай өндеу зауыты - қазіргі технологияларға негізделген зауыт. Қазіргі уақытта жылдық қуаттылығы жобаланған 12млн. т. орнына 8млн. т. құрайды, ал өндеу терңдігі жобаланған 85% орнына 59%. Мұнда қосымша битум, алкилдеу, баяу кокстеу, риформинг, пропиленді концентрирлеу қондырғыларының құрылысын салу жоспарланған.

Павлодар мұнай өндеу зауыты - өндіріс салаларының сапалық көрсеткіштері жоғары кәсіпорын. Мұнай өндеу тереңдігі 82%. Өндірістің қуаттылығын жылына 13 млн. т дейін арттыруға және жаңа өнімдер алуға мүмкіндік беретін зауыттың екінші кезегін - негізгі проблема болып табылады.

1. 2. Мұнайды деструктивті өңдеу

1. 2. 1. Термиялық өңдеу процестері

Мұнайды біріншілік өндеу нәтижесінде құрамында болған заттарды жеке фракциялық түрінде бөледі. Ал мұнайды деструктивті өндеу әдістері әр түрлі салаларға қажетті тауарлы өнімдер болып табылатын жаңа заттарды алуға оайырылуы арқылы жүретін термиялық процесс ерте дамыған. Процестің жағдайында және орнына байланысты термиялық өндеу келесі түрлерге бөлінеді: термиялық крекинг, пиролиз, кокстеу.

Термиялық крекинг. Процесс 470-540 ⁰ С температурада, 2-7 МПа қысымда жүзеге асырылады. Бұл жағдайда ыдырау реакциялары сұйық және бу фазаларда жүреді. Егерде процесс 550 ⁰ С температурада 2-5МПа қысымда жүрсе бу фазалы крекинг деп аталады. Көмірсутектердің термиялық ыдырауы 380-400 ⁰ С температурада басталады. Температура артқанда процесс кинетикалық аймақта жүретіндіктен крекинг жылдамдығы өседі. Тұрақты қысымда және шикізаттың айналу дәрежесінде крекинг температурасының жоғарылауы өнімдерде жеңіл компоненттердің мөлешерін арттырады, ауыр фракциялармен кокстың шығымын төмендетеді. Сондай-ақ көмірсутектердің мөлшерінің өсуімен газ шығымы артады. Қысым артқанда шикізаттың және крекинг өнімдерінің қайнау температуралары жоғарлайды. Қысымды өзгерту арқылы крекинг зонасының фазалық күйіне әсер етіп, процесті бу, сұйық және аралас фазаларда жүргізуге болады. Бу фазалы крекинг кезінде қысым крекинг өнімдерінің құрамына ерекше әсер етеді. Нәтижесінде қанықпаған көмірсутектердің гирленуі, полимерленуі, ароматты коөмірсутектердің конденсациялануы сияқты екіншілік реакциялаодың жылдамдығы артады да, газ шығымы төмендейді. Ал сұйық фазалы крекинг процесіне қысым онша әсер етпейді. Аралас фазалы крекинг кезінде қысым шикізаттың гомогенделуіне әсер етіп, нәтижесінде газ сұйықтықта аздап ериді де, тығыздығын төмендетеді, ал газ фазасы тығыздалады. Термиялық крекингтің негізгі өнімдері: мұанйхимиялық синтездің шикізаты - көмірсутекті газ, крекинг бензин, термиялық гаойл, керосинді - газойлды фракция, крекинг қалдық.

Термиялық крекинг бензиннің химиялық тұрақтылығы және октан саны (66-68) төмен. Детонациялық тұрақтылығы бойынша жанатын автомобилді двигателдерге қойылатын талапқа сәйкес емес. Автомобилді бензин ретінде қолдану үшін қосымша тұрақтандыру керек.

Пиролиз. Мұанйды термиялық өндеудегі қатаң процесс. Пиролиз - мұнайхимиялық синтездің шикізаты жоғары бағалы төмен алкендерді алу мақсатында атмосфералық қысымда, 700-1000 ⁰ С температурада жүргізіледі. Алкендер алу үшін пиролиз процесінің шикізаты алкандар болып табылады. Қалыпты алкандар ыдырағанда келесі заңдылықтар орындалады: этан толығымен этиленге, проапн мен бутаннан этиден, пропилен, көміртек атомының саны төрттен жоғары көмірсутектерден этилен, пропилен, С ₄ жіәне одан жоғары алкендер алынады. Изоалкандардың пиролизі кезінде этиленнің шығымы төмен, керісінше газ тәрізді алкандар көп түзіледі. Ал ароматты көмірсутектер баяу температурада балласт болып табылады да, қатаң жағдайда кокс және шайырға айналады.

Пиролиз процесінің тереңдігі температура, қысым, жанасу уақытымен анықталады. Пиролизге жоғары температура қолайлы. Жоғары температурада пропанның пиролизі кезінде этилен мен проиленнің шығымы артады. Сонымен бірге төмен температурада да пропиленнің шығымы максималды, бұл өнімде этиленмен пропиленнің арақатынасын реттеуге мүмкіндік береді. Көмірсутектердің пиролизіне қысым күшті әсер етеді. Қысым артқанда алкендердің мөлшері төмендейді, қалыпты алкандармен ароматты көмірсутектердің мөлшері артады.

Кокстеу. Мұнай коксымен кең құрамды фракциялық дистиллят алу мақсатында мұнай фракцияларын ауа қатысынсыз ыдырату процесін кокстеу деп атайды. Мұнай коксы химиялық технологияда тотықсыздандырғыш ретінде, металлургияда анодтар алу үшін, көміртекті материалдар дайындау өндірісінде шикізат ретінде қолданады. Таза көміртек атом реакторларында нейтрондарды бәсеңдеткіштер болып табылады.

Кокстеудің өндірістік процестері үш типке бөлінеді: периодты, жартылай үздіксіз, үздіксіз. Сұйық фазалы термиялық процестерде кокстің түзілуі келесі сызба-нұсқа бойынша жүреді: арендер→шайырлар→асфальтендер→кокс→графит.

1. 2. 2. Термиялық процестердің механизмі

Мұнай көмірсутектері жоғары температурада әр түрлі өзгеріске ұшырайды. Молекулалық массалары төмен өнімдер түзетін біріншілік деструкциялық реакциялар, молекулалық массалары үлкен өнімдер түзетін изомеризациялау, конденсациялау екіншілік реакциялары жүреді. Реакция типтері және өзгеріс жылдамдығы, терңдігі және кезектелінуі крекинг жағдайындағы әр түрлі класстағы көмірсутектің тұрақтылығына байланысты.

Алкандардың өзгерісі. Алкандардың тетмиялық деструкциясы:

С _n H _2n+2 →C _m H _2m+2 +C _p H _2p

↓

C _q H _2q+2 +C _x H _2x

Мұндағы, n=m+p; m=q+x

Төмен молекулалы алкандардың байланыс энергиясы 315-370 кДж/моль тең С-С байланысы бойынша деструкциясы кезінде байланыс энергиясы 380-410 кДж/моль тең С-Н байланысуының дегидрлену реакциясы да жүруі мүмкін. Сондықтан крекинг газының құрамында сутек болады.

Алкендердің өзгерісі. Алкендердің айырылу реакциясында төмен молекулалы алкендер, алкандар және алкадиендер түзіледі:

C _n H _2n →2C _n/2 H _n және C _n H _2n →C _m H _2m+2 +C _p H _2p-2

R-CH=CH-CH ₃ →R-C=CH ₂

¦

CH ₃ изомеризациясында,

C _n H _2n →C _2n H _4n полимерлеуінде алынады.

Нафтендердің өзгерісі. Бұл кезде дегидрлену реакциясы:

Деалкилирлеу реакциясы

Циклдің үзілуімен гидрлеу реакциясы:

Ароматты көмірсутектердің синтезі және өзгерісі. Алкандармен алкадиендердің конденсациялану реакциясы:

Деалкилирлеу реакциясы:

Алкадиендермен конденсациялау реакциясы:

Бұл реакциялардың ішінде алкандармен алкендердің деструкциясы, ароматты көмірсутектердің өзгерісімен деалкилирлеу реакциялары радикалды-тізбекті, нафтендердің термиялық айырылу реакциясы молекулалық механизм бойынша жүреді.

Крекирленетін шикізаттың өзгеру тереңдігі және мақсатты өнім бензиннің шығымы температураға, жоғары температурамен қысымдағы реакциялық зонада шикізаттың болу уақытына тәуелді. Температура артқанда тұрақсыз ауыр көмірсутектердің деструкциясының жылдамдануы салдарынан алдымен бензиннің шығымы артады, содан кейін түзілген жеңіл көмірсутектердің газ тәрізді өнімдерге дейін айырылуы нәтижесінде төмендейді. Жанасу уақыты артқанда алдымен бензин шығымы артады, содан кейін алдыңғы себептерге байланысты төмендейді. Бензиннің шығымына жоғары және тұрақты температурада қысымның әсері температураның әсеріндей болады. Сондықтан бензиннің шығымын арттыру үшін крекинг процесін баяу жоғары қысымда, ал газдың шығымын арттыру төмен қысымда жүргізеді. Осыдан крекинг кезінде бензиннің максималды шығымына процестің кейбір оптималды параметрлерінің мәнінде жетісуге болады.

1. 2. 3. Каталитикалық крекинг

Каталитикалық крекинг процесінің мақсаты - температура мен қысымды төмендетіп, бензиннің шығымын және сапасын арттыру. көмірсутектердің крекингінің активті катализаторы алюминий хлориді болып табылады. Крекингті алғаш рет AlCl ₃ , AlBr ₃ катализаторлары қатысында Ресейде Густавсон жүргізген. AlCl ₃ катализаторында парафиндердің крекингі 100 ⁰ С-та басталып, 200 ⁰ с температурада жоғары жылдамдықпен жүреді. Бұл катализатордың кемшілігі алюминий хлоридінің көп мөлшерде жұмсалуы, регенерацияланбайды, ауадағы ылғылдың әсерінен айырылып хлорсутек түзеді, ол өз кезегінде аппаратураны коррозияға ұшыратады.

Қазіргі уақытта катализатор ретінде AlCl ₃ - тен активтілігі төмендеуі, бірақаталған кемшілікті болдырмайтын алюмосиликатты катализаторлар (аморфты және кристалды) қолданылады. Бұл катализатордың артықшылығы жоғары механикалық мықты, химиялық және термиялық тұрақты, шикізатпен қайтымсыз химиялық әрекеттесуге түспейді, катализатор бетіне өонған коксті өртеу арқылы жеңіл регенерацияланады. Каталитикалық крекинг алюмосиликатты катализатор қатысында бу фазасында 400-500 ⁰ С-та, атмосфералық қысымда жүреді. Шикізат ретінде қайнау температурасы 500 ⁰ С-тан жоғары вауумдық газойл қоладынылады.

Алюмосиликатты катализатор - меншікті бетінің ауданы 400-1000м ² /г болатын түйіршіктелген зат. Химиялық табиғаты бойынша алюмосиликатты катализаторлар әлсіз қышқылдар болып табылады. Оларды п-диметиламиноазобензол индикаторы қатысында бутиламинмен титрлеуге болады.

Амoрфты алюмосиликаттардың кристалдық торын үш өлшемді поликремний қышықылының кристалдық торы ретінде қарастыруға болады, мұнда кремний атомының біраз бөлігі алюминий атомына алмасқан:

химиялық құрамын химиялық қосылыста болатын алюминий мен кремний оксидтерінің қоспасы ретінде қарастырып, олардың химиялық формуласын Al ₂ O ₃ *mSiO ₂ *H ₂ O түрінде жазады. Жеке-жеке алып қарағанда алюминий оксиді де, кремний оксиді де және олардың механикалық қоспасы да крекинг катализаторы болып табылмайды. Бірақ кремний қышқылының геліне аздаған мөлшерде алюминий гидроксидінің аздаған гелін қосып, құрғатса активті катализатор алынады. катализатор активтілігінің химиялық байланысқан алюминий оксидінің мөлшеріне тәуелділігін Г. М. Панченков зерттеген. Катализатор активтілігңнің максимумы 30% алюминий оксидінің мөлшеріне сәйкес келеді. Алюмосиликатты катализатордың құрамында химиялық байланысқан және физкалық абсорбцияланған сулар бар. Физикалық абсорбцияланған су катализатордың активтілігін төмендетеді. Сондықтан оны 500-600 ⁰ С құрғату арқылы ұшцрады. Химиялық байланысқан су каталитикалық әсердің механизмінде үлкен роль атқарады, өйткені катализатордан суды толық бөлу (1000 ₀ С-та құрғатқанда) оның активтілігін жоғалтады.

Қазіргі түсінік бойынша алюмосиликатты катализаторда каталитикалық орталықтардың 2 типі бар: протонды және апротонды.

Алюмосиликатты катализатордың протонды орталығының қатысында катализ қозғамалы протон арқылы жүзеге асырылады. Бұл координациялық қанықпаған алюминий атомына хемосорбцияланған судың протоны (І-құрылым), не болмаса алюминий атомына сорбцияланған гидроксил тобы (ІІ-құрылым), немесе бос протон (ІІІ-құрылым) . Барлық құрылымда координациялық қанықпаған алюминий атомының электрон-акцепторлық қасиетінің О-Н байланысты күшті поляризациялауының салдарынан протон қозғалмалы болады.

Апротонды орталықта каталитикалық активтіліктің тасымалдаушысы координациялық саны 5, 4 немесе 3 болатын координациялық қанықпаған алюминий атомы болып табылады.

Координациялық саны 3-ке тең алюминий атомының болуы өте сирек кездеседі (V-құрылым), себебі мұндай атомдардығ активтілігі өте жоғары. Координациялық саны 4-ке тең алюминий атомы жиі кездеседі де, ал алюмооттекті AlO ₄ - тетраэдр түрінде болады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс