Балалардағы ас қорыту жүйесі бездерінің құрылысының ерекшеліктері

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы

Морфологиялық пәндер кафедрасы

СӨЖ

Тақырыбы: Балалардағы ас қорыту жүйесі бездерінің құрылысының ерекшеліктері

Орындаған: Абдихани Д. С

Тобы: 210А ЖМ

Қабылдаған: Шалкарова Д. М.

Шымкент 2017

Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім:

Асқорыту бездері
Сілекей бездері
Бауыр
Ұйқыбезі

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Асқорыту бездері (көне грекше: glandulae digestoria) - асқорытуға қажет ферментгерге бай асқорыту сөлін бөлетін бездер. Асқорыту бездерінің сөл бөлетін соңғы бөлімдерін құрайтын безді жасушаларды экзокриноциттер деп атайды. Құрылысы мен орналасу орындарына байланысты асқорыту бездері екі топқа бөлінеді: асқорыту ағзалары қабырғаларында орналасатын ұсақ бездер ( интрамуральды бездер) және асқорыту мүшелері қабырғаларынан тыс жатқан ірі ( экстрамуральды ) бездер.

Қабырғалық интрамуральды ас қорыту бездері - құрылысы түтікше келген асқорыту ағзаларының кілегейасты негізінде немесе кілегейлі қабықтың өзіндік тақташасында (пластинкасында) орналасады. Олардың жіңішке келген шығару өзектері асқорыту ағзалары қуысына ашылады. Интрамуральды бездерге ерін, тіл, тандай, ұрт, сілекей бездері, қарын (асқазан), дуаденальды (он екі елі ішектік) жөне жалпы ішектік бездері жатады. Ал экстрамуральды ірі асқорыту бездеріне шықшыт (құлақ түбі), төменгі жақ, тіласты сілекей бездері, ұйқы безі және бауыр жатады.

Ауыз қуысының кiлегейлi қабығында шашырап жатқан көптеген ұсақ сiлекей бездерiмен (ерiн, ұрт, таңдай және тiл) бiрге, организмде шығарушы өзектерi ауыз қуысына ашылатын, iрi, қабырғадан тыс орналасқан жұп сiлекей бездерi - шықшыт, жақасты және тiласты (алқым) бездерi кездеседi. Ауыз қуысына бөлiнiп шығатын сiлекейдiң 25% шықшыт безi, 70% жақасты без, 5% тiласты без өндiредi.

Бездер стромасы дәнекер ұлпалардан құралып: бөлiкшелер арасындағы жұқа қабаттардан - жұқа қабықтан таралады, онда iрi тамырлар, жүйкелер, шығарушы өзек және май жасушаларының топтары сақталады; бөлiкшелер iшiндегi дәнекер ұлпалардан -жүйке талшықтарымен қоса жүретін май жасушаларын, көптеген плазматикалық жасушаларды сақтайтын ұсақ тамырлардан тұрады.

Бездердің паренхимасын эпителий түзедi. Гистологиялық жiктеуге сай, барлық сiлекей бездерi - күрделi тармақталған, соңғы бөлiмдер және шығарушы өзектер жүйесiнен тұрады.

Соңғы бөлiмде (portio terminalis) екi түрлi-секреторлы және миоэпителийлi жасушалар болады, пiшiнiне орай, олар - көпiршiктi және көпiршiктi-түтiкшелi болып жiктеледi; бездi жасушаларды құрамына, секрет өндiру сипатына орай - белокты ( сiрлi немесе сероциттер), кiлегейлi (мукоциттер) және аралас (алғашқылардан үлкен және айшық құрады) деп бөледi (114 сурет) .

Шығарушы өзектер жүйесiне - қосымша өзектер (ductus intercalatus), сiлекей түтiктерi (ductus striatus), бөлiкше аралық (ductus interlobularis) және жалпы шығарушы өзектер кiредi.

Жеке сiлекей бездерiнің құрылысында мына ерекшелiктер байқалады: шықшыт безi (glandulae Parotis, 115, 116 суреттер) - күрделi көпiршiктi тармақталған, таза белокты сiлекей бөледi, оны бездің тек соңғы бөлiмдерi сақтайды, қосымша өзектерi күштi тармақталған, сiлекей түтiкшелерi жақсы дамыған.

Ж ақасты без (gl. Submaxillare, 117, 118 суреттер) - күрделi көпiршiктi-түтiкшелi тармақталған, аралас сiлекей бөледi, екi түрлi-белокты, аралас соңғы бөлiмдерi болады, қосымша өзектерi қысқа, сiлекей түтiкшелерi ұзын, күштi тармақталады, кеңейген және тарылған бөлiктерi байқалады; тiласты без (gl. sublinguale) - күрделi көпiршiктi-түтiкшелi тармақталған, аралас сiлекей бөледi, үш түрлi-аралас, кiлегейлi, белокты соңғы бөлiмдерi болады, аралас бөлiмдерiндегi жарты айшық жақасты безiне қарағанда жақсы байқалады, оның жасушалары муциндер сақтайды, қосымша өзектер нашар дамыған, сiлекей түтiкшелерi өте қысқа болып келедi.

Эмбриогенездің 8-аптасында құлаққасы безінің бастамасы пайда болады. 10-12-аптада эпителиальді тізбектері, ал 4-6-айда секреторлы бөліктері, нәрестенің 8-9 айына бездің секреторлы өзектері дамиды.

Жақ асты безінің бастамасы 6-аптасында, ал эмбриогенездің 16-аптасында соңғы секреторлы бөліктері, 4-айдан кейін өзектері біліне бастайды. Тіл асты безі ұрықтың 8-аптасында алғашқы бастамасы дамып, 12-аптада эпителиальды секреторлы бөліктерімен өзектері дамиды. Нәрестенің сілекей бездерінің сөлінің құрамы ересек адамдардың секретінен айырмашылығы - шырышы көп болады.

Бауыр (hepar) - организмнiң ең iрi безi. Бауыр iшекте сорылған барлық қоректiк заттарды (лимфа тамырларына түсiп, одан қанайналымға баратын липидтерден басқа) сақтайды , қарын-iшек жолы ағзаларынан ағатын қанды қақпалық көк тамыр (вена) жүйесiнен алып, организмде ерекше орын алады. Қорек заттар бауырда жиналады, өңделедi , қайта түзiлген қосындылармен бiрге қанға бөлiнедi. Бауырға iшектерден, жүйе қанағымынан түрлi уытты, биологиялық белсендi заттар түседi, олар бұзылып, зиянсыз өнiм түрiнде өтке шығарылады. Ол iшекте майды ыдыратуға, көбiктендiруге, сiңiрiлуiне қажет.

Бұл қызметтердiң бәрi бауыр үлпершегiн түзетiн бауыр жасушалары - гепатоциттермен (hepaticocytus) атқарылады.

Бауырдың жұқа дәнекер ұлпадан тұратын қаптамасын сыртынан сiр қабығы жауып тұрады. Бауыр қақпасы аумағында қаптама ағза iшiне енiп, тармақталып, оны бөлiктерге бөледi. Бөлiк аралық қызылтамырлар, көктамырлар, олардың жанында орналасатын өт өзегiнiң тәртiппен орналасуына қарап, бақылайды. Кейiнгi үшеуi триада (trias hepatica, үш ұғым бiрлiгi) құрады. Триада бөлiк аралық шекарада орналасады.

Гепатоциттер - көп бұрышты жасушалар, iрi домалақ ядросы жасуша ортасында жатады. Қос ядросы бар жасушаларда кездеседi. Жас өскен сайын қос ядролы, көпплоидты гепатоциттер саны 80% көбейедi. Цитоплазмасы барлық тұрақты қосындыларға, әсiресе митохондрийлерге бай болады. Гепатоциттер бетi әртүрлi құрылым-қызметке мамандандыру аймағымен сипатталады. Гепатоциттiң өт қылтамырына қараған - өт және синусоидты қан қылтамырларымен байланысқан - тамырлы беттерi болады. Екi бетiнде де микробүрлер байқалады.

Cинусоидты қылтамырлар бауыр тақташасы арасында орналасады, жалғама тор құрады, ол аралас қанды бөлiктер шетiнен ортасына әкеледi (126 сурет) . Осы кезде қан құрамы өзгерiп, бауыр көптеген қызметтерiн орындайды. Аралас қанның 70-80% бөлiкке бөлiк аралық көктамырдан (vena interlobularis, қақпалық көктамырдың жүйесiнен), одан синусоидқа құйылатын бөлiк айналасындағы көктамырға (vena perilobulares) таралады. Кейiнгiмен синусоид қосылатын жерде бұлшық еттi қысқыш (сфинктерi) болады. Оның тонусы түсетiн қан көлемiн анықтайды.

Синусоидтардан қан орталық көктамырға ( vena centralis ) жиналады, одан ол бөлiкасты көктамырларға ( vena sublobularis ) құйылып, кейiн бауыр көктамырлар жүйесi арқылы жалпы қан ағымына қайтады. Басқаша айтқанда, қылтамырлар бауырда екi көктамырлар арасында қалады. Бұл құбылысты бауырдың «ғажайып торы» деп атайды. Iшек, қарын, ұйқы безi және көк бауыр көктамырларынан бауыр арқылы артқы жақ қуысты көктамырға дейiнгi қан ағымын-қақпалық қан айналымы деп атайды.

Өт жолдары (biliosa) - өзектер жүйесi, олар арқылы өт бауырдан он екi елi iшекке бауырiшi және сырты жолдарымен жетедi.

Бауырiшi өт жолы бөлiкшеiшi, бөлiкшеаралық өт жолдарынан тұрады.

Холангиолалар-куб тәрiздi эпителиймен төселген қысқа тар түтiкшелер. Олар өт қылтамырлар соңын бөлiкшеаралық өт өзектерiмен қосады. Бауырдан тыс өт жолдарына : оң, сол бөлiктiк өт өзектерi; жалпы бауыр өзегi; көпiршiк өзек және жалпы өт өзегi жатады.

Ұйқы безi (pancreas) - аралас без, экзо және эндокриндi бөлiктерден (124 сурет) тұрады. Экзокрин бөлiгi ас қорыту ферменттерi бар ұйқыбез сөлiн, эндокриндi бөлiгi-гормондар өндiредi. Без сыртын қабық жабады, одан перделер ағза iшiне өтiп, бөлiмшелерге бөледi. Онда тамыр, жүйке, оның түйiнi, шығарушы өзектер сақталады. Бөлiмше iшiндегi строма ретикулин талшықтары торынан тұрады, онда ұсақ тамырлар және жүйке талшықтары орналасады.

Экзокриндi бөлiк (pars exocrina) - без бөлiмше көлемiнiң негiзгi бөлiгiн (97%) құрады, күрделi көпiршiктi-түтiкшелi сiр безi, соңғы бөлiм (ацинус-acinus), шығарушы өзектер жүйесiнен (124 суреттi қара) тұрады.

Ацинустар домалақ, ұзынша пiшiндi, саңылауы енсiз, ациноциттер мен центроацинозды жасушалардан тұрады.

Ациноциттер (панкреатоцит) - iрi жасушалар, пiшiнi пирамида тәрiздi, жақсы дамыған түзiндi аппараты кең негiздiк бөлiкте (базофильдi), ал iрi тарaлған зимоген түйiршiктерi жоғарғы бетiнде (оксифильдi) болады.

Центроацинозды (centroacinosa) жасуша - ұсақ, цитоплазмасы ақшыл, пiшiнi жұлдыз тәрiздi, тұрақты қосындылары нашар дамыған, ацинус ортасында орналасады. Саңылауы толық жабылмайтындықтан, ол арқылы ациноцит түзiндiлерi түседi. Ацинустан шығарда саңылаулар қосылады да, қосымша өзек құрады. Қосымша өзектер жүйесiне- қосымша өзек (ондағы куб тәрәзді жасушалар бикорбонаттар бөліп, он екi елi iшекке түскен қарын iшiндегi қышқылдардың бейтараптануын қамтамасыз етедi), бөлiмше iшiндегi , бөлiмше аралық өзектер және жалпы өзек кiредi.

Эндокриндi бөлiк (pars endocrina) - бездегi ұйқы безi немесе Лангерганс аралшығы жинағы болып саналады, эндокриндi жасушалар без бойында, ацинустар арасында домалақ тығыз түстi топ құрып жатады. Олар өте көп жасушалардан (инсулоциттерден) тұрады, араларында ретикулин, жүйке талшықтары және фенестрлi қан қылтамырлары орналасады. Инсулоциттер гистологиялық бояғыштарды нашар қабылдайды, сондықтан аралшықтар препараттарда ақшыл боялуымен эндокриндi бөлiктiң қарқынды боялған түсiнен ерекше байқалады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.