Күн жүйесінің құрылысы туралы ежелгі ғалымдардың көзқарастары

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Күн жүйесінің құрылысы туралы ежелгі ғалымдардың көзқарастары

Адамдар өзін қоршаған әлемнің қүрылысын, ондағы болып жатқан қүбылыстарды зерттеуге ежелден-ақ қүмар болды.

Көне замандағы өлем қүрылысы туралы алғашқы түсініктер өте қарапайым және олар діни нанымдармен астасып жатты. Ас-пан мен Жер белек қарастырылып, Жер дүниенің қозғалмайтын центрі ретінде қабылданды.

Жердің бүкіл әлемнің центрінде орналасқаны жөнінде қалыптасқан
бүл көзқарасты Ежелгі Греция ғалымдары дуниенің геоцентрлік
жуйесінің негізіне алды. Мәселен, біздің заманымыздан бүрынғы IV ғасырда өмір сүрген ежелгі грек ойшылы, ғалым-энциклопедист
Аристотель осы пікірді үстанып, Жерді қозғалмайды деп есептёді.
Сол кездің өзінде-ақ Айдың тұтылуы бойынша жүргізілген бақылаулар арқылы, Жер пішінінің шар тәрізді екені белгілі болды. Ол Жердің қозғалуын аспандағы жүлдыздардың орнын ауыстыруынан байкауға болар еді де-ген болжам айтты.

Аристотель Жер - Әлемнің табиғи центрі болғандықтан, ол еш-қайда қүлап кетпейді және барлық ауыр денелер осы центрге қарай үмтылады деген пікірде болды.

Аристотельдің мүндай түсіндірулері, қазіргі көзқараспен қара-ғанда, өте қарапайым болғанымен, сол кезең үшін әжептәуір жетістік еді.

Біздің заманымыздың II ғасырында әмір сүрген ежелгі грек ғалымы александриялық Клавдий Цтолемей (90-160 жж. ) өзінен бүрын өмір сүріп, кейінгілерге жол салып кеткен Аристотель, Гип-парх, т. б. еңбектеріне сүйене отырып, дүниенің жетілдірілген, геоцентрлік (грекше гео - жер) жүйесін жасады. Ол дүниенің центріне қозғалмайтын Жерді қойды да, оны өзге шырақтар айналып жүреді деді.

Дүниеге геоцентрлік көзқарас астрономияда XIV ғасырға жуық уақыт бойы үстемдік етті.

Дегенмен планеталардың орналасуы жөніндегі бақылау мәліметтері молайған сайын, К. Птолемей түжырымдары түзе-тулер енгізуді қажет етті. Оны XVI ғасырда үлы поляк ғалымы Николай Коперник жүзеге асырды.

1973 жылы Хорезмде дүниеге келген ортаазиялық ғалым-астроном, математик, физик, географ, философ, этнограф, дәрігер Әбу Райхан Бируни өзінің 150 еңбегінің 50-ін астрономияға арнаған. Ол Птолемей құрган әлем жүйесінің дүрыстығына күмөнданып, гелиоцентризмді жақтады. Алғаш рет, Коперниктен 500 жыл бүрын, Жердің Күнді айнала қозғалатыны туралы болжам жасаған Бируни болғаны бізге тарихтан мәлім. Ол Жердің қозғалысы мен пішіні, Жер шарының радиусын анықтау тәсілі туралы жазды.

Жер глобусын жасады, 20 жыл бойы Күннін қозғалысын бақылады. Бируни Күнді отты шар деп есептеп, Күн төжінің түтінге ұқсас табиғаты жайлы пікір айтты. Оньің еңбектері мұқият орындалған бақылаулар мен зерттеулерге негізделді.

Бируни көп саяхат жасады. Сол кезде ол ас-пан шырақтарына қарап бағдарлаудың түрлі төсілдерін ойлап тапты. Бируни жинақтаған материалдары мен бакылауларын корыта отырып, 1031 жылы астрономияның өр түрлі мөселелерін баяңцауды камтитьш үлкен еңбек жазды. Ол кітап 1887 жылы Лондонда алғаш рет араб тілінде басылып шықты.

Бируниге дейін мүндай ғылыми жүйеленген еңбек жазылмаған, өрі ортағасырлық әдебиеттер-де бүған теңдес еңбек болған жок.

Оның айтқан ойлары ғылымның одан әрі дамуы барысында қуатталып отырды.

Ал казіргі кезде Күн жүйесі Күннен және серіктерімен қо-са алғандағы планеталардан қүралатыны белгілі болды. Сонымен бірге жүлдыздардың планеталарға қарағанда бізден өлшеусіз қашықтықта орналасқандығы да оздеріңе мәлім. Күн жүйесінің тоғыз үлкен планеталарымен қатар, Марс пен Юпи-тердің арасында астероидтар деп аталатын коптеген кіші пла-неталардың орналасқаны белгілі болды. Алайда астрономдар бізге әлі де болса таныс емес планеталарды іздестіруін тоқтат-қан жоқ.

Орбиталары Жер орбитасының ішкі жағында орналасқан планеталар төменгі планеталар деп аталады. Оларға Меркурий және Шолпан жатады. Ал орбиталары Жер орбитасының сыртында

орналасқан планеталар жоғаргы планеталар деп аталады. Олар: Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, Плутон.

Сондай-ак Меркурий, Шолпан, Жер және Марс - Күн маңындағы планеталарға жатады. Ал Юпитер, Сатурн, Уран және Нептун алып планеталар болып саналады. Күннің және Күн жүйесіне енетін планеталардың шамалары салыстырмалы түрде бейнеленген