Әлеуметтік педагогтың кәсіби, адамгершілік сапалары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 1 ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГ ІС.ӘРЕКЕТІНІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік педагог . қоғамдық тәрбиелеуші маман 6
1.2 Әлеуметтік педагог іс.әрекетінің әдістері мен ұстанымдары 19
1.3 Қазақстанда әлеуметтік педагог жұмысының негізгі бағыттары 25
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ КӘСІБИ, АДАМГЕРШІЛІК САПАЛАРЫ, ҰСТАНЫМДАРЫ МЕН ШЕБЕРЛІКТЕРІ
2.1 Қоғамдық тәрбиелеу жұмысындағы әлеуметтік педагогтің кәсіби шеберлігі, адамгершілік сапалары 35
2.2 Әлеуметтік педагогтың мектеп оқушыларымен жүргізілетін жұмысының ұйымдастырудағы ерекшеліктері 40
2.3 Әлеуметтік көмекті қажет ететіндермен әлеуметтік педагогтың жұмысын қалыптастыру үрдістері 46
3 3 ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ КӘСІБИ ШЕБЕРЛІГІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Әлеуметтік педагогтың ата.аналармен жұмыс жүргізу тәсілдерін жетілдіру 61
3.2 Әлеуметтік педагогтың кәсіби адамгершілік сапаларын дамыту жолдары 65
3.3 Әлеуметтік педагогтың кәсіби, адамгершілік сапаларын жетілдіруде шетелдік тәжірибені қолдану мүмкіндіктері
ҚОРЫТЫНДЫ 676
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
1 1 ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГ ІС.ӘРЕКЕТІНІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік педагог . қоғамдық тәрбиелеуші маман 6
1.2 Әлеуметтік педагог іс.әрекетінің әдістері мен ұстанымдары 19
1.3 Қазақстанда әлеуметтік педагог жұмысының негізгі бағыттары 25
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ КӘСІБИ, АДАМГЕРШІЛІК САПАЛАРЫ, ҰСТАНЫМДАРЫ МЕН ШЕБЕРЛІКТЕРІ
2.1 Қоғамдық тәрбиелеу жұмысындағы әлеуметтік педагогтің кәсіби шеберлігі, адамгершілік сапалары 35
2.2 Әлеуметтік педагогтың мектеп оқушыларымен жүргізілетін жұмысының ұйымдастырудағы ерекшеліктері 40
2.3 Әлеуметтік көмекті қажет ететіндермен әлеуметтік педагогтың жұмысын қалыптастыру үрдістері 46
3 3 ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ КӘСІБИ ШЕБЕРЛІГІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Әлеуметтік педагогтың ата.аналармен жұмыс жүргізу тәсілдерін жетілдіру 61
3.2 Әлеуметтік педагогтың кәсіби адамгершілік сапаларын дамыту жолдары 65
3.3 Әлеуметтік педагогтың кәсіби, адамгершілік сапаларын жетілдіруде шетелдік тәжірибені қолдану мүмкіндіктері
ҚОРЫТЫНДЫ 676
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Тақырыптың өзектілігі. Кәсіби әлеуметтік педагогикалық жұмыс – қоғамның жаңа әлеуметтік жағдайға әсер етуінің басты құралдарының бірі. Қиын әлеуметтік экономикалық жағдай, өмір сүру жағдайының төмендеуі адамның әлеуметтік қорғалуын дамыту мен жетілдіруін, оның инфрақұрылымы мен кадрлық қамтамасыз етілуінің маңызыдылығын анықтайды. Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік жұмыс саласындағы қолданылатын әлеуметтік педагогика әдістері мен технологияларын жетілдіру мүмкіншіліктері болып табылады. Қазіргі таңдағы бала тәрбиесiнiң өзектi проблемаларын шешуге тәрбиенiң уақыты өткен әдiстерiн ауыстыратын тәрбиенiң жаңа технологияларын қолданудың қажеттiгi, ел ертеңi, ұлт болашағы үшiн әлеуметтік педагогика ғылымының жетiстiгiн әр отбасының тәрбие құралына айналдыру – бүгiнгi күннiң сұранысы. Алайда, соңғы уақытта елiмiздегi нарықтық экономиканың қарқынына iлесу қиыншылығынан, көптеген отбасыларында бала тәрбиесi әлсiреп, тiптi ерiксiз қолдан шығып, орны толмас олқылықтар пайда болды. Ата-ана өз мiндетiн орындау барысында жiберiлген кемшiлiгiн қоғамға, бiлiм беру мекемелерiне арта бастады. Оған қоса, шартты түрде дамыған бiлiм беру жүйесi мен бұқаралық ақпарат құралдарының дамуы, “мәдени орын” деген атаудың астарына тығылған керектi, керексiз сауық үйлерiнiң ашылуы отбасының тәрбие беру және әлеуметтендiру қызметiн әлсiреткенiн жасыра алмаймыз.
Әлеуметтік педагогика кешенді, интегративті әртүрлі деңгейдегі және әртүрлі саладағы тәжірибеге шыға алатын ғылым. Соның ішінде саясатта-саясаттың дәрменсіздігін тудыратын виктимогендікке қарсы, кешенді әлеуметтік оңалдыру және әлеуметтік қорғау ұйымдарын кеңейтуге көмектесу;
әдістемеде-ашық әлеуметтік-педагогикалық жүйенің мәні мен қызметін, адам мен қоғам қатынасын ізгілендірудің жағдайы мен принциптерін анықтауда;
әлеуметтік-педагогикалық тұрғыда-тәрбиелеу құндылықтарының басым бағыттарын, әлеуметтік-педагогикалық болжамдау, жобалау, бағдарлауды белгілеу, өңделген бағдарлама мен жобаны ғылыми-әдістемелік сүйемелдеу; қолданбалы тұрғыда-әлеуметтік саланы дамыту, кешенді әлеуметтік инфрақұрылымның, әлеуметтік-педагогикалық мекеменің жобасын, зерттеу әдістерін жасақтау; тұлғалық тұрғыда-жеке диагностика, түзету жұмыстарының, әлеуметтік қолдау мен көмекті қажет ететін әртүрлі категориядағы адамдармен алдын-алу жұмыстарының әдістемесін жүргізу.
Әлеуметтік педагогика жалпы педагогикалық мәселелерді ғана емес, қоғамның белгілі бір ауытқуларға ұшыраған бөлігіне арналғандықтан бірнеше ғылым салаларын біріктіреді және солармен тығыз байланыста адамның басына түскен күйзелісті шешу жолдарын қарастырады. Айталық, психология, педагогика, медицина және т.б. қоғамдық ғылымдар саласымен байланыстын қарастыра отырып әлеуметтік жұмыстың басты объектісін анықтауға зор мүмкіндік бар.
Әлеуметтік педагогика кешенді, интегративті әртүрлі деңгейдегі және әртүрлі саладағы тәжірибеге шыға алатын ғылым. Соның ішінде саясатта-саясаттың дәрменсіздігін тудыратын виктимогендікке қарсы, кешенді әлеуметтік оңалдыру және әлеуметтік қорғау ұйымдарын кеңейтуге көмектесу;
әдістемеде-ашық әлеуметтік-педагогикалық жүйенің мәні мен қызметін, адам мен қоғам қатынасын ізгілендірудің жағдайы мен принциптерін анықтауда;
әлеуметтік-педагогикалық тұрғыда-тәрбиелеу құндылықтарының басым бағыттарын, әлеуметтік-педагогикалық болжамдау, жобалау, бағдарлауды белгілеу, өңделген бағдарлама мен жобаны ғылыми-әдістемелік сүйемелдеу; қолданбалы тұрғыда-әлеуметтік саланы дамыту, кешенді әлеуметтік инфрақұрылымның, әлеуметтік-педагогикалық мекеменің жобасын, зерттеу әдістерін жасақтау; тұлғалық тұрғыда-жеке диагностика, түзету жұмыстарының, әлеуметтік қолдау мен көмекті қажет ететін әртүрлі категориядағы адамдармен алдын-алу жұмыстарының әдістемесін жүргізу.
Әлеуметтік педагогика жалпы педагогикалық мәселелерді ғана емес, қоғамның белгілі бір ауытқуларға ұшыраған бөлігіне арналғандықтан бірнеше ғылым салаларын біріктіреді және солармен тығыз байланыста адамның басына түскен күйзелісті шешу жолдарын қарастырады. Айталық, психология, педагогика, медицина және т.б. қоғамдық ғылымдар саласымен байланыстын қарастыра отырып әлеуметтік жұмыстың басты объектісін анықтауға зор мүмкіндік бар.
1 Бабаев Сәбет Балтабайұлы «Педагогика: жалпы негіздері және тәрбие теориясы» 2008
2 І.Х. Халитова Әлеуметтік педагогиканың өзекті мәселелері. Алматы. 2006
3 І.Х. Халитова «Әлеуметтік педогогика» Алматы «Білім» 2007
4 С.Ғаббасов «Халық педагогикасының негіздері» Алматы, 1995
5 Беличева С.А. “Основы первентивной психологии”. М., 1997;
6 Ж.Б.Қоянбаев, Р.М.Қоянбаев «Педагогика» 2 басылым Алматы, 2002
7 “ Рабочая книга социального педагога.” Овчарова.М.1999г.
8 Ж.Әбішев, С.Бабаев, А.Құдярова «Педагогика» Алматы, Дарын 2004
9 В.А.Никитина «Социальная педагогика» Учебное пособие для студентов вузов Москва: Владос, 2000
10 В.Мардахаева «Социальная педагогика» Москва,2004
11 О.М.Крапивин «Социальная педагогика» Учебное пособие Москва, 1994
12 В.А.Никитин «Начало социальной педагогики» Москва, 1996
13 Халитова І.Р. Болашақ әлеуметтік педагогтарды тәрбиелеу мәселесі. Астана 2002,71 бет
14 Ю.В. Васильков «Методика и опыт работы социального педагога» 2-е издание «Академия», 2001
15 Б.Н. Алмазов, М.А. Беляева, Н.Н. Бессонова и др. «Медодика и технология работы социального педогога» 2-е издание «Академия» 2002
16 Қазақстан Республикасының білім беру туралы Заңы 2007
17 Халитова І.Р. «Әлеуметтік педагогика»Алматы «Білім» 2007
18 Загвязинский В.И. Методология и методика социально-педагогического исследования. М.,1995.
19 “Методика и технология социального педагога” Галагузова М. А. М.2002г
20 А.В.Мудрик «Введение в социальную педагогику» Пенза, 1994
21 Методика и технология работы социального педагога П.А. Шептенко М.2002
22 Ю.В.Василькова, Т.А.Василькова «Социальная педагогика» Курс лекции Москва, 2000
23 “Оқушы салауаттылығы” бағдарламасы ОПКБА және ҚДИның авторлық ұжымы. Ш.2006 ж.
24 АҚББЖМБК ҚДИ, «мектептегі әлеуметтік педагог маманының іс-әрекет материалдары», әдістемелік құрал, Алматы-2007ж
25 “Методика и технология социального педагога” Галагузова М. А. М.2002г
26 Е.И. Холостова « Профессиональный и духовно –нравственный портрет социального работника» Москва,1993
27 “Білім-образование” журнал 2008 ж N2
28 “Биология және салауат негізі” республикалық журнал N1 2005
29 “ Валеология, физическое воспитание, спорт” республикалық журнал N2 2006
30 “ Рабочая книга социального педагога.” Овчарова.М.1999г
31 Багажникова И.М. Психология уственно отсталого ученика. М., 1987;
32 Коломинский Н.Л. Развития личности учащихся в вспомогательной школе. Киев, 1988
33 Намазбаева Ж. Изучение уровней притязания.М.1987
34 Алмазов Б.Н. “Психическая, серовая, дезеадаптация” Сверловск 1986;
35 Ананьев Б.Г. “О человеке как объекте и субъекте воспитания” М., 1980;
36 Ю.В.Василькова, Т.А.Василькова «Социальная педагогика» Курс лекции Москва, 2000
37 І.Х. Халитова «Әлеуметтік педогогика» Алматы «Білім» 2007
38 І.Х. Халитова «Әлеуметтік педагогиканың өзекті мәселелері» Алматы. 2006
39 І.Х. Халитова «Әлеуметтендіру тарихында ата-ананың тәлім-тәрбиелік орны» 2007
40 Герасимов В.Н. «Основы превентивной педагогики М., 1995
41 Куликов В.В. «Педагогический антропология» Свердловск,1988
42 Н.Ф.Басов и др. «История социальной педагогики»:учебное пособие для студентов вузов Москва Академкнига, 2005
43 Ю.Н.Галагузова и др. «Социальная педагогика: практика глазами преподователей и студентов» Москва-Владос,2003
44 В.А.Никитина «Социальная педагогика» Учебное пособие для студентов вузов Москва: Владос, 2000
45 О.М.Крапивин «Социальная педагогика» Учебное пособие Москва, 1994
46 В.Мардахаева «Социальная педагогика» Москва,2004
47 Е.И.Холостова «Социальная работа» Учебное пособие
48 М.А.Гулина «Словарь – справочник по социальной работе» Россия,2008
49 В.Г.Бочарова «Педагогика социальной работы» Москва,1994
50 А.В.Мудрик «Введение в социальную педагогику» Пенза, 1994
51 Социальная педагогика: теория, методика, опыт исследования – Свердловск, 1988
52 “Методика и технологии работы социального педагога” М.А.Галагузова, Х.В.Мардахаев. М.Академия 2004г.
53 “Методика и технология работы социального педагога” П.А. Шептенко, М.,1988
54 Е.И. Холостова «Профессиональный и духовно –нравственный портрет социального работника» Москва,1993
55 Әбуов Ә «Ата-ананың баламен қарым-қатынасы жөнінде» Алматы 1962
56 Жұмабаев М. «Педагогика» Алматы Ана тілі 1992
57 Ильина Т.А. «Педагогика: Педагогтың институттардың студенттеріне арналған оқу құралы
58 Әбиев К.Ә. «Педагогика тарихы» 2006
59 Герасимов В.Н. «Основы превентивной педагогики М., 1995
60 В.Мардахаева «Социальная педагогика» Москва,2004
61 Ж.Әбішев, С.Бабаев, А.Құдярова «Педагогика» Алматы, Дарын 2004
62 “Оқушы салауаттылығы” бағдарламасы ОПКБА және ҚДИның авторлық ұжымы. Ш.2006 ж.
63 Сансызбаева Г.Н. «Система социальной защиты населения и ее проблемы». Алматы. Экономика 1998
64 Мамыров Н.Қ. «Қазақстандағы адам дамуы». Алматы, 2004.
65 Жуйриков К. «Страхование теория,практика, зарубежный опыт» Алматы БИС 2000 384 стр.
66 Агентство Республики Казахстан по статистике «Уровень жизни населения в Казахстане» Алматы 2009
67 Жаймурзаева Г.А. «Вопросы социальной политики государства» Алматы Экономика 2004
68 Загвязинский В.И., Зайцев М.П., Кудашов Г.Н., Селиванова О.А., Строков Ю.П. Основы социальной педагогики. –М., 2002
69 Василькова Ю.В. Лекции по социальной педагогике, - М., 1998
70 Нагавкина Л.С., Крокинская О.К., Косабуцкая С.А. Социальный педагог, - СПб.: КАРО, 2000
71 Фирсов М.В. Теория социальной работы, М., 2000
2 І.Х. Халитова Әлеуметтік педагогиканың өзекті мәселелері. Алматы. 2006
3 І.Х. Халитова «Әлеуметтік педогогика» Алматы «Білім» 2007
4 С.Ғаббасов «Халық педагогикасының негіздері» Алматы, 1995
5 Беличева С.А. “Основы первентивной психологии”. М., 1997;
6 Ж.Б.Қоянбаев, Р.М.Қоянбаев «Педагогика» 2 басылым Алматы, 2002
7 “ Рабочая книга социального педагога.” Овчарова.М.1999г.
8 Ж.Әбішев, С.Бабаев, А.Құдярова «Педагогика» Алматы, Дарын 2004
9 В.А.Никитина «Социальная педагогика» Учебное пособие для студентов вузов Москва: Владос, 2000
10 В.Мардахаева «Социальная педагогика» Москва,2004
11 О.М.Крапивин «Социальная педагогика» Учебное пособие Москва, 1994
12 В.А.Никитин «Начало социальной педагогики» Москва, 1996
13 Халитова І.Р. Болашақ әлеуметтік педагогтарды тәрбиелеу мәселесі. Астана 2002,71 бет
14 Ю.В. Васильков «Методика и опыт работы социального педагога» 2-е издание «Академия», 2001
15 Б.Н. Алмазов, М.А. Беляева, Н.Н. Бессонова и др. «Медодика и технология работы социального педогога» 2-е издание «Академия» 2002
16 Қазақстан Республикасының білім беру туралы Заңы 2007
17 Халитова І.Р. «Әлеуметтік педагогика»Алматы «Білім» 2007
18 Загвязинский В.И. Методология и методика социально-педагогического исследования. М.,1995.
19 “Методика и технология социального педагога” Галагузова М. А. М.2002г
20 А.В.Мудрик «Введение в социальную педагогику» Пенза, 1994
21 Методика и технология работы социального педагога П.А. Шептенко М.2002
22 Ю.В.Василькова, Т.А.Василькова «Социальная педагогика» Курс лекции Москва, 2000
23 “Оқушы салауаттылығы” бағдарламасы ОПКБА және ҚДИның авторлық ұжымы. Ш.2006 ж.
24 АҚББЖМБК ҚДИ, «мектептегі әлеуметтік педагог маманының іс-әрекет материалдары», әдістемелік құрал, Алматы-2007ж
25 “Методика и технология социального педагога” Галагузова М. А. М.2002г
26 Е.И. Холостова « Профессиональный и духовно –нравственный портрет социального работника» Москва,1993
27 “Білім-образование” журнал 2008 ж N2
28 “Биология және салауат негізі” республикалық журнал N1 2005
29 “ Валеология, физическое воспитание, спорт” республикалық журнал N2 2006
30 “ Рабочая книга социального педагога.” Овчарова.М.1999г
31 Багажникова И.М. Психология уственно отсталого ученика. М., 1987;
32 Коломинский Н.Л. Развития личности учащихся в вспомогательной школе. Киев, 1988
33 Намазбаева Ж. Изучение уровней притязания.М.1987
34 Алмазов Б.Н. “Психическая, серовая, дезеадаптация” Сверловск 1986;
35 Ананьев Б.Г. “О человеке как объекте и субъекте воспитания” М., 1980;
36 Ю.В.Василькова, Т.А.Василькова «Социальная педагогика» Курс лекции Москва, 2000
37 І.Х. Халитова «Әлеуметтік педогогика» Алматы «Білім» 2007
38 І.Х. Халитова «Әлеуметтік педагогиканың өзекті мәселелері» Алматы. 2006
39 І.Х. Халитова «Әлеуметтендіру тарихында ата-ананың тәлім-тәрбиелік орны» 2007
40 Герасимов В.Н. «Основы превентивной педагогики М., 1995
41 Куликов В.В. «Педагогический антропология» Свердловск,1988
42 Н.Ф.Басов и др. «История социальной педагогики»:учебное пособие для студентов вузов Москва Академкнига, 2005
43 Ю.Н.Галагузова и др. «Социальная педагогика: практика глазами преподователей и студентов» Москва-Владос,2003
44 В.А.Никитина «Социальная педагогика» Учебное пособие для студентов вузов Москва: Владос, 2000
45 О.М.Крапивин «Социальная педагогика» Учебное пособие Москва, 1994
46 В.Мардахаева «Социальная педагогика» Москва,2004
47 Е.И.Холостова «Социальная работа» Учебное пособие
48 М.А.Гулина «Словарь – справочник по социальной работе» Россия,2008
49 В.Г.Бочарова «Педагогика социальной работы» Москва,1994
50 А.В.Мудрик «Введение в социальную педагогику» Пенза, 1994
51 Социальная педагогика: теория, методика, опыт исследования – Свердловск, 1988
52 “Методика и технологии работы социального педагога” М.А.Галагузова, Х.В.Мардахаев. М.Академия 2004г.
53 “Методика и технология работы социального педагога” П.А. Шептенко, М.,1988
54 Е.И. Холостова «Профессиональный и духовно –нравственный портрет социального работника» Москва,1993
55 Әбуов Ә «Ата-ананың баламен қарым-қатынасы жөнінде» Алматы 1962
56 Жұмабаев М. «Педагогика» Алматы Ана тілі 1992
57 Ильина Т.А. «Педагогика: Педагогтың институттардың студенттеріне арналған оқу құралы
58 Әбиев К.Ә. «Педагогика тарихы» 2006
59 Герасимов В.Н. «Основы превентивной педагогики М., 1995
60 В.Мардахаева «Социальная педагогика» Москва,2004
61 Ж.Әбішев, С.Бабаев, А.Құдярова «Педагогика» Алматы, Дарын 2004
62 “Оқушы салауаттылығы” бағдарламасы ОПКБА және ҚДИның авторлық ұжымы. Ш.2006 ж.
63 Сансызбаева Г.Н. «Система социальной защиты населения и ее проблемы». Алматы. Экономика 1998
64 Мамыров Н.Қ. «Қазақстандағы адам дамуы». Алматы, 2004.
65 Жуйриков К. «Страхование теория,практика, зарубежный опыт» Алматы БИС 2000 384 стр.
66 Агентство Республики Казахстан по статистике «Уровень жизни населения в Казахстане» Алматы 2009
67 Жаймурзаева Г.А. «Вопросы социальной политики государства» Алматы Экономика 2004
68 Загвязинский В.И., Зайцев М.П., Кудашов Г.Н., Селиванова О.А., Строков Ю.П. Основы социальной педагогики. –М., 2002
69 Василькова Ю.В. Лекции по социальной педагогике, - М., 1998
70 Нагавкина Л.С., Крокинская О.К., Косабуцкая С.А. Социальный педагог, - СПб.: КАРО, 2000
71 Фирсов М.В. Теория социальной работы, М., 2000
Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 75 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 75 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
беттер
КІРІСПЕ 3
1 1 ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік педагог – қоғамдық тәрбиелеуші маман 6
1.2 Әлеуметтік педагог іс-әрекетінің әдістері мен ұстанымдары19
1.3 Қазақстанда әлеуметтік педагог жұмысының негізгі 25
бағыттары
2
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ КӘСІБИ, АДАМГЕРШІЛІК
САПАЛАРЫ, ҰСТАНЫМДАРЫ МЕН ШЕБЕРЛІКТЕРІ
2.1Қоғамдық тәрбиелеу жұмысындағы әлеуметтік педагогтің кәсіби 35
шеберлігі, адамгершілік сапалары
2.2Әлеуметтік педагогтың мектеп оқушыларымен жүргізілетін 40
жұмысының ұйымдастырудағы ерекшеліктері
2.3Әлеуметтік көмекті қажет ететіндермен әлеуметтік педагогтың 46
жұмысын қалыптастыру үрдістері
3 3 ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ КӘСІБИ ШЕБЕРЛІГІН ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ
3.1Әлеуметтік педагогтың ата-аналармен жұмыс жүргізу 61
тәсілдерін жетілдіру
3.2Әлеуметтік педагогтың кәсіби адамгершілік сапаларын дамыту 65
жолдары
3.3Әлеуметтік педагогтың кәсіби, адамгершілік сапаларын 69
жетілдіруде шетелдік тәжірибені қолдану мүмкіндіктері
ҚОРЫТЫНДЫ 676
р
6 ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 78
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Кәсіби әлеуметтік педагогикалық жұмыс – қоғамның
жаңа әлеуметтік жағдайға әсер етуінің басты құралдарының бірі. Қиын
әлеуметтік экономикалық жағдай, өмір сүру жағдайының төмендеуі адамның
әлеуметтік қорғалуын дамыту мен жетілдіруін, оның инфрақұрылымы мен кадрлық
қамтамасыз етілуінің маңызыдылығын анықтайды. Қазақстан Республикасындағы
әлеуметтік жұмыс саласындағы қолданылатын әлеуметтік педагогика әдістері
мен технологияларын жетілдіру мүмкіншіліктері болып табылады. Қазіргі
таңдағы бала тәрбиесiнiң өзектi проблемаларын шешуге тәрбиенiң уақыты өткен
әдiстерiн ауыстыратын тәрбиенiң жаңа технологияларын қолданудың қажеттiгi,
ел ертеңi, ұлт болашағы үшiн әлеуметтік педагогика ғылымының жетiстiгiн әр
отбасының тәрбие құралына айналдыру – бүгiнгi күннiң сұранысы. Алайда,
соңғы уақытта елiмiздегi нарықтық экономиканың қарқынына iлесу
қиыншылығынан, көптеген отбасыларында бала тәрбиесi әлсiреп, тiптi ерiксiз
қолдан шығып, орны толмас олқылықтар пайда болды. Ата-ана өз мiндетiн
орындау барысында жiберiлген кемшiлiгiн қоғамға, бiлiм беру мекемелерiне
арта бастады. Оған қоса, шартты түрде дамыған бiлiм беру жүйесi мен
бұқаралық ақпарат құралдарының дамуы, “мәдени орын” деген атаудың астарына
тығылған керектi, керексiз сауық үйлерiнiң ашылуы отбасының тәрбие беру
және әлеуметтендiру қызметiн әлсiреткенiн жасыра алмаймыз.
Әлеуметтік педагогика кешенді, интегративті әртүрлі деңгейдегі және
әртүрлі саладағы тәжірибеге шыға алатын ғылым. Соның ішінде саясатта-
саясаттың дәрменсіздігін тудыратын виктимогендікке қарсы, кешенді
әлеуметтік оңалдыру және әлеуметтік қорғау ұйымдарын кеңейтуге көмектесу;
әдістемеде-ашық әлеуметтік-педагогикалық жүйенің мәні мен қызметін, адам
мен қоғам қатынасын ізгілендірудің жағдайы мен принциптерін анықтауда;
әлеуметтік-педагогикалық тұрғыда-тәрбиелеу құндылықтарының басым
бағыттарын, әлеуметтік-педагогикалық болжамдау, жобалау, бағдарлауды
белгілеу, өңделген бағдарлама мен жобаны ғылыми-әдістемелік сүйемелдеу;
қолданбалы тұрғыда-әлеуметтік саланы дамыту, кешенді әлеуметтік
инфрақұрылымның, әлеуметтік-педагогикалық мекеменің жобасын, зерттеу
әдістерін жасақтау; тұлғалық тұрғыда-жеке диагностика, түзету жұмыстарының,
әлеуметтік қолдау мен көмекті қажет ететін әртүрлі категориядағы адамдармен
алдын-алу жұмыстарының әдістемесін жүргізу.
Әлеуметтік педагогика жалпы педагогикалық мәселелерді ғана емес,
қоғамның белгілі бір ауытқуларға ұшыраған бөлігіне арналғандықтан бірнеше
ғылым салаларын біріктіреді және солармен тығыз байланыста адамның басына
түскен күйзелісті шешу жолдарын қарастырады. Айталық, психология,
педагогика, медицина және т.б. қоғамдық ғылымдар саласымен байланыстын
қарастыра отырып әлеуметтік жұмыстың басты объектісін анықтауға зор
мүмкіндік бар.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: балалар үшін педагогикалық жағымды
шарттар түзу, олардың талабын, қажеттіліктерін, мүддесін қорғау,
отбасындағы, мектептегі қарама-қайшылықтарды жоюға, келеңсіз ахуалдардың
алдын алуға жәрдем беру, әлеуметтік педагогтың кәсіби, адамгершілік
сапалары, ұстанымдары мен шеберліктерін қалыптасу үрдістерін зерттеу болып
табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсатына байланысты, оның келесі міндеттері
анықталып, шешіледі:
- Қоғамдық тәрбие және әлеуметтік педагог қызметінің қалыптасуының
теориялық аспектілерін жалпылау;
- Әлеуметтік педагог қызметінің негізгі бағыттарын анықтау;
- Әлеуметтік педагог іс-әрекетінің ғылыми-әдістемелік негіздерін
қарастыру;
- Әлеуметтік педагогтың мектеп оқушыларымен жұмысының негізгі
бағыттарын зерттеу;
- Әлеуметтік көмекті қажет ететіндермен әлеуметтік педагогтың
жұмысының түрлеріне жалпы сипаттама беру;
- Әлеуметтік педагогтың ата-аналармен жүргізілетін жұмысының
ұйымдастырылуын бағалау;
- Әлеуметтік педагогтың кәсіптік (профессионалдық) сапасын дамыту ;
- Әлеуметтік педогогтың кәсіби шеберлігін жүзеге асыруда шетелдік
тәжірибені қолдану мүмкіндіктерін зерттеу.
Дипломдық жұмыстың нысанасы – балалар, жастар, ересек адамдар, қарттар,
яғни бүкіл отбасы мүшелері.
Әлеуметтік педагогиканың пәні – адамның әлеуметтік қоғамда орын алып
қалыптасуы және дамуының педагогикалық-философиялық аспектілері болып оның
жетістіктерін қуаттап, жойылып не ауытқуға ұшыраған тұстарын қалыбына
келтіру.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: дипломның құрылымы оның тақырыбының,
мақсаты мен міндеттерінің негізгі бағыттарына сәйкес құрылды. Дипломдық
жұмыс кіріспеден, негізгі, қорытынды бөлімдерден және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, жұмысты жазудың мақсаты, соған сәйкес
алдына қойылған міндеттері және жұмыстың нысаны қарастырылған.
Негізгі бөлімде әлеуметтік педагог түсінігіне анықтама беріле отырып,
оның іс - әрекет барысында қолданылатын әдістері мен ұстанымдары, шетелдік
мамандардың тәжірибесін қолдану мүмкіндіктері, қоғамдық өмірдегі әлеуметтік
педагогтың ұстанатын кәсіби шеберлігі, адамгершілік сапалары қандай болуы
керектігі қарастырылады. Сонымен қатар осында мектептегі және әлеуметтік
көмекті қажет ететіндер арасындағы әлеуметтік педагогтың жұмысын қалай
ұйымдастыруына талдау беріледі. Әлеуметтік педагогтың кәсіби шеберлігін
арттыру үшін қолданылатын тәсілдер, жұмысындағы қолданылатын негізгі
бағыттары талданады.
Қорытындыда дипломдық жұмыста талданған әлеуметтік педагогтың жұмысы,
оның адамгершілік және кәсіби сапалары талданып қарастырылған.
Кәсіби шеберлік пен педагогикалық құралдар жалпы және кәсіби дамудың
тұтастай процесінің нәтижесі болып отырып, жалпы мәдени дайындық, тұлғаның
жоғары интеллектуалдық, адамгершілік және эстетикалық потенциалына
негізделеді. Әлеуметтік педагогтың шеберлігі мен құралдары оның үнемі өзін
- өзі дамыту, өз білімін арттыру, тәрбиелеу әдістері мен түрлерін
толықтыруға бағытталуы керек.
1. ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ҒЫЛЫМИ
ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік педагог – қоғамдық тәрбиелеуші маман
Қоғамдық тәрбие – бұл адам-адам қатынастары желісінде
жүргізілетін тәрбие, яғни тікелей адамаралық байланыстар мен осы мақсатқа
аранайы ұйымдастырылған қоғамдық мекемелер (қайырымдылық қорлары, ұйымдық
қоғамдар, бірлестіктер, т.б.) тарапынан болатын істер. Қоғамдық тәрбие
мәселесін арнайы педагогика саласы зерттейді. Оның пәні – тұлға
қалыптастыруда ықпал жасайтын қоршаған орта заңдылықтары. Дәлірек айтсақ,
отбасы, ресми ұйымдар, бұқаралық ақпарат құралдары, діни-руханият
мекемелерінің қоғам мүшелеріне жасайтын әсерлері [1].
Адам – жаратылыстың ең күрделі феномені, табиғаттың құрамдас бөлігі.
Биологиялық тірі жан ретінде дүниеге келіп, жаратылыстың бөлінбейтін
құрамы болғандықтан табиғаттың, қоғамның, қоршаған ортаны, тәрбиенің,
оқытудың, ойынның, еңбектің ықпалымен әлеуметтік жан-иесі - адамға
айналады.
Адам туралы ілімге қосылған әлеуметтану деген ұғым саяси
экономикадағы жерді, өндіріс құралдарын қоғамның меншігіне айналдыру
дегеннен алынып, баланы немесе жеке тұлғаны қоғамда өмір сүруге бейімдеп,
даярлау деген мағынаны білдіреді.
Әлеуметтену - адамның белгілі бір қоғамға бейімделуі мен ерекшеленуі –
басқалардан үздік шығуы, арасындағы тең салмақты сақтауы бейімделуін
көрсетеді.
Олар мыналар:
- қоғамға тән әр түрлі рөлдік сұрау-талаптары мен ұйғарымдарды
меңгеруі - отбасы, кәсіп, әлеуметтік, демалыс т.б.; білім, белгілі
ұстанымдарды меңгеруі;
- белгілі бір қоғамда өз мақсатының нақты болуы және оған жету
жолдарының, тәсілдерінің болуы;
- жас кезеңіне сай білімінің болуы;
Ерекшелену белгілері:
- көзқарасының болуы мен оны өзгертуге, жаңасын жасауға мүмкіндігі
мен қабілеттілігі (құндылық автономиясы);
- “мен” тұжырымы, өзін сыйлауы, ар-намысының болуы, психологиялық
автономия;
- талғауы (избирателность), эмоционалды берілгендігі (привязанность)
олардың алмасуы мен аялауы;
- өз қиындықтарын өзі шешуі, өзін өзгертуге тосқауылдарды жеңудегі
жігері, өзін тануы, өзін анықтауы;
- өзгермелі ахуалдардағы тұрақтылығы мен өмірге шығармашылық пен
қарауы.
Тәрбиенің аяқталмауы – кез-келген бала, жас өспірім, жеткіншек, ересек
адамның тәрбиесінде кемшілігінің болуы.
Әлеуметтендірудің қолайсыз шарттарынан балалар, жастар, жеткіншектер
т.б. күйзеліске ұшырауынан осы үрдістің “құрамындағы” деген ұйым пайда
болған.
Әлеуметтену үрдісі адамның дамып, қалыптасу кезеңдерінің барлығында
жүзеге асады. Оларды атап өтетін болсақ: шарана – туған күннен бастап
қырқынан шыққан кезге дейін; бөбек – бір жасқа толғанға дейін; сәби – бір
жастан үш жасқа дейін; балдырған – үштен бес жасқа дейін; мектепке дейін
кезең – бестен алты-жеті жасқа дейін; кіші жастағы мектеп оқушысы – 6-10
жасқа дейін; жеткіншек – 10,13,14 жас; жасөспірім 13,14,15 жас; бозбала мен
бойжеткен – 15,17,18 жас немесе жасөспірім кезеңі, жастық шақ-18,23 тен 30
жасқа дейін; қазіргі кезде жас деген санатқа 40 жасқа дейінгі кезеңді де
жатқызады. Оның өзіндік себептері бар. Бірақ психо-физиологиялық жақтан
оларды ересек адамдар қатарына қосуға болады. Ал әлеуметтену 40 жасқа дейін
созылады. Себебі, осы жасқа дейінгілер көп жағдайда оқиды, ғылым-білімді,
техниканы меңгереді, тұрмысын реттейді (отбасы құрады, мамандық алады,
жұмысқа орналасады т.б.); әлеуметтенудің осы мәселелеріне байланысты 40-50
жастағы адамдарды ересек адамдар, қазақта қара сақал – 40-50, ақ сақал
немесе жасы ұлғайған адам – 65-80, одан соң қарт немесе ұзақ өмір сүрген
адамдар 80 жастан асқандар.
Әрбір тұлға, әсіресе балалық, жеткіншек және жасөспірім кездерінде
әлеуметтендірудің нысаны болып саналады. Себебі, олар қоғамдағы атқаратын
міндеттерін білетін, саяси, экономикалық мәселелерді шешуге қатысатын тұлға
ретінде қалыптасуы тиіс. Осыған орай адамға қоғамдық талаптарды жеткізіп
отыратындар немесе талап қоятындар: қоғам, ұжым, белгілі бір топтар,
ұйымдар, мекемелер, отбасы және басқалар болып табылады [2].
Егеменді ел ретінде тарих табалдырығын енді ғана аттап отырған
мемлекетімізде, қазіргі таңда, тәрбие жұмысы өзекті мәселе болып табылады.
Яғни, біз ұрпақ тәрбиесін, профессор Советхан Ғаббасов пікірі бойынша,
құрсақ тәрбиесінен бастау керектігін ұсынды. Атақты педагог А.С.
Макаренко: ...баланы дүниеге келген сәтінен бастап тәрбиелеу керек...
десе, ал профессор Советхан Ғаббасов: ...тәрбие тәсілдері бала дүниге
келместен, тіпті ана құрсағында пайда болмастан бұрын, болашақ ата-ана
болар жастардың танысқан сәттерінен басталуын... талап етеді. Адам
тәрбиесінің алғашқы шарты – ұрық тазалығы. Сол таза ұрықтан бірте-бірте
өсетін жан-иесінің жүрек тәрбиесінің жалғасатындығын ерекше атап айтқан
жөн. Ана құрсағындағы тоғыз ай, тоғыз күнге созылатын өмірінде нәресте
бүкіл жер бетіндегі тіршіліктің, миллиондаған жылдар бойы қалыптасқан
баспалдақтарын басып өтеді екен. Бұл құбылыстардың дәл осылай екендігін,
Америка мен Францияда, тағы басқа да көптеген елдерде, құрсақта өсіп жатқан
жан-иесі үш-төрт айдан кейін-ақ, тәрбие әсерлерін жүйелі түрде қабылдай
алатындықтарын дәлелдеп отыр. Жүрек тәрбиесінің маңыздылығы халық
даналығында да: ...сүйекке біткен мінез... сүтпен енген қадет... деп
қаншалықты терең де дәл айтылған.
Жүрек тәрбиесі – негізінде ана құрсағында жетіліп, жарық дүниедегі
ғұмырын түгелдей қамтиды екен. Бұл – адамдағы туа пайда болатын қасиеттер
мен тұқым қуалайтын генетикалық тылсымдарды ұғынудың және тәрбиеге ықпал
етудің ғылыми жүйесі болып табылады. Ана құрсағында өсіп келе жатқан жан-
иесі, өзінің тоғыз ай торқада жататын мерзімінде, жарты миллиард жылдарға
созылған тіршілік әлемінің әр сатысын басып өтетіндігі ғылымда дәлелденген
құбылыс. Оның бір клеткадан өрби жетілетін тән құрылысындағы әрбір мүшенің
қалыптасу жолы қандай күрделі болса, онан да бетер тылсымға толы жан
дүниесін қалыптастыратын сан алуан түйсіктер мен ішкі сезімдердің санаға
дейін өркен алуының сипаты қиялға да симайды. Ал ақыл тәрбиесі дегеніміз –
адам тәрбиесінің нәресте кезеңінде жетілетін, аса бір қасиеті мол үлкен
құбылыс. Қазақ елінің ғасырлар бойы қалыптастырған халықтық тәлімінде, ақыл
тәрбиесінің алғашқы адымын – нәрестенің қырық күнге толған мерзімімен
сабақтастырады да, оның қырқынан шығару ырымын жасайды. Мұны – хал-жағдайы
бар адамдар, кейде ұлан-ғасыр тойға да айналдырып жібереді. Ал, бала
қырқынан шыққанда жасалатын әрекеттің өзіне көшсек, біріншіден – нәресте
мойнын ұстай алатын халге жеткендіктен – оның алғаш рет қарын шашын
алады. Екінші – қолы мен аяқтарының үлгерген тырнақтарын қысқартады. Үшінші
– бала жанарының қарашықтарын ұстай алатындықтан, енді бесігінің арқауына
түрлі түсті заттар іледі. Осылайша нәресте қырқынан шыққанда – алғаш рет ақ
пен қараны ажыратып – ақыл тәрбиесінің қиыны мен қызығы мол ұзақ сапарына
аттанады. Ол – осы сәтте бірінші рет таңырқау мен таңданудың күйін кешеді.
Бұған дейінгі адам тәрбиесінің физиологиялық кезеңдерінде – жүрек
тәрбиесінің көмегімен – түйсіктік ақыл қалыптасса ендігі жасайтын ғұмырында
– ақыл тәрбиесінің көмегімен – сананың салтанат құратындығын ажыратып қана
қоймай, барлық қыры мен сырына тереңдей үңілудің мәні зор ақыл тәрбиесінің
алғашқы адымын - нәұрсақта өсіп жатқан жан-иесі үш-[3].
Тәрбиелік туралы сөз қозғағанда әркім әр түрлі пікір айтады. Ол туралы
өмір талаптарына сай мінез-құлқы қалыптасқан адам, тәрбие көрген адам,
ақылды адамды айтамыз делініп әр түрлі анықтамалар берілген. Педагогикада
мұндай болуының себебі тәрбиелілікті теориялық сипаттау өте қиын. Сондықтан
оны көп жағдайда білімі, мамандығы мен кәсібі, ұстанымдары мен
құндылықтарына байланысты бағалайды. Бірақ олар адамның нақты жағдайдағы
әлеуметтік құлқына сай келмейді. Әр дәуірде педагогтар “қандай адам
қалыптастыру керек” деген сауалға жауап іздеген. Осыдан барып адамның
өмірге дайындық өлшемдері (критерилері), “балалардың әлеуметтік өмірге
дайындығы” деген ұғым туындады.
Біз әлеумет терминін айтсақ болды, ойымызға бірден мектеп, әріптестік
орта, балабақша, институт сияқты түрлі әлеуметтік топтар түсері анық. Соның
ішінде, әсіресе мектепте тәрбиенің 65%-ы қалыптасады екен. Міне, осындай
процестер жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесін, оның ішінде тәрбие
жұмыстарын жаңашаландыруды қажет етеді.
Тәрбие - жеке тұлғаның дамуы мен жалпы қоғамның негізгі мақсаты және
қоғамның әрбір мүшесінің жан-жақты дамуына жағдай жасауға бағытталады.
Белгілі кезеңдегі балалардың жас мөлшері дегенде олардың өздеріне тән
ерекшеліктері мен сипаттары бар. Бұл ерекшеліктер педагогикалық процесте
ескеріліп, пайдаланылуы керек [4].
Тәрбие - тал бесіктен басталады. Әрбір ата-ана өз баласын текті,
тәрбиелік қасиеттерге сусындатып өсірсе, қоғам тәрбиесі де дұрыс
қалыптаспақ. Бүгінгі күнде әлеуметтік тәрбие жүйесінде түрлі әлеуметтік
педагогикалық іс-әрекеттер істелінуде. Әрине, сол жұмыстармен айналысып
жүрген әлуеметтік педагог, әлеуметтік тәрбиешілердің еңбегі зор. Әдетте,
ата-анасынан ерте айырылған, қараусыз, панасыз қалған жас жеткіншектер
тәрбиесі әлеуметтік педагогтар үшін қиынға соғып жатады. Осындай бүкіл
әлеуметті қынжылтатын оқиға болдырмау үшін біз сәтсіз отбасы құрмауға
тырысуымыз қажет.
Әлеуметтік педагогтың іс-әрекеті де тәлім-тәрбиелік жұмыстар болғанымен
шұғылданатын нысанасының ерекшеліктеріне байланысты кейбір өзгешеліктері
бар және ол кәдімгі оқушы (адам) емес, күйзеліске душар болғандарға
қатысты. Сол себепті, әлеуметтік- педагогикалық жұмыстар маңызы жағынан
жалпы педагогикалық іс- әрекетке жақын болғанымен, дәл сондай емес. Оның
ерекшелігі жұмыс нысаны және соған сәйкес мақсаты, міндеттері, қолданатын
әдістерінің өзгешелігіне байланысты.
Қоғамда болып жатқан өзгерістердің адамдарға, әсіресе, балалар мен
жастарға ықпалының теріс тұстарын азайту, осы өзгерістердің салдарынан
бұзылгандарды қайта қалпына келтіру тәрбиенің, соның ішінде, әлеуметтік
тәрбиенің міндеті екені педагогтардын алдына жаңа мәселелер қойды. Міне,
осы кезде әлеуметтік тәрбиенің қажеттігі арта түсті. Қазіргі кезде осы
мәселені түбегейлі зерттеп жүрген ресейлік А.В. Мудрик, В.Д. Семенов, Г.Н.
Филонов т.б. ғалымдарды осы заманның әлеуметтік педогикасынын негізін
қалаушылар деуге болады. Қазіргі кезде ТМД елдеріндегі әлеуметтік-
педагогикалық жұмыстар мен зерттеулер аталған ғалымдар мен төңкеріске
дейінгі басқа да кезеңдегі белгілі педагогтардың осы салаға тән пікірлерін
негізге алуда. Осыған орай Қазақстанда Г.А. Уманов, З.У. Кенесарина, А.Н.
Тесленко, І.Р. Халитованың және басқалардың жекелеген еңбектерін атауға
болады.
Жалпы, педагогикалық іс-әрекет кәсіби іс-әрекеттің бірі ретінде өсіп
келе жатқан жас буынға білім беру оларды тәрбиелеу және дамыту болып
табылады. Ол педагогтардың көмегімен балабақшаларда, мектептерде, білім
беру мекемелерінде жүргізіледі. Әдеттегі білім беру мекемелері және ондағы
педагогтардың іс-әрекеті мемлекеттік стандартта көрсетіліп, оқу жоспарлары,
бағдаламалар, оқу құралдары, оқыту түрлері және басқа да кешенді жүйе
арқылы іске асырылады. Жалпы педагогика қалыпты жағдайда тәлім-тәрбие
істерін ұйымдастыру, бақылау, бағалау және басқаларға бағытталған [5].
Педагогика ғылымының бір саласы ретінде кейінгі кезде қолданысқа енген
“Әлеуметтік педагогика” деген түсінік екі сөзден тұрады – “педагогика” және
“әлеумет”. Бұл ұғымның бірі философиядан екіншісі педагогикадан алынып
олардың бірігуі ғылымдағы дифференциясы және интеграция үрдістерінің
негізінде туындаған.
Әлеумет – қазақ тілі сөздігінде адамдар қауымы дегенді білдірсе,
“социология” – латынның socialis – қоғамдық, жалпы деген мәнде болып бірге
өмір сүрген адамдардың тұрмысын, олардың қарым-қатынас және байланыстарын,
оның салдарын зерттейтін ғылым. Білгілі бір қоғамдағы балалар оқу тәрбие
үрдісінде бірге білім алып, жалпы іс-шараларға қатысып, қоғамдық ахуалда,
әлеуметтік тәжірибе жинақтап “әлеуметтану” үрдісіне қатысады.
Әлеуметтік педагогиканың пәні – адамның әлеуметтік қоғамда орын алып
қалыптасуы және дамуының педагогикалық-философиялық аспектілері болып, оның
жетістіктерін қуаттап, жойылып не ауытқуға ұшыраған тұстарын қалпына
келтіру.
Әлеуметтік педагогиканың теориясы мен практикасының нысаны - қоғаның
мүшесі ретіндегі адамның тұлғалық және қоғамдық сипаттары.
Педагогика – гректің peidagogos - баланы жетелеу деген сөз. Ертедегі
құл иелеу дәуірінде баланы бағып-қағып, серуенге алап шығып, оқуға жетелеп
апаратын адамда педагок деген. Мектеп (ІХ-Х ғғ.) пайда болған кезден бастап
ондағы мұғалімді педагок деген. Ол кейін келе өз алдына ғылым саласының да
атауына айналды. Бұл сөз, жас буындарды оқыту, тәрбиелеудің теориясы мен
практикасын зерделеп, оның даму тенденциялары барысындағы жаңалықтарды
қарастыра келіп осы істі ұйымдастырудың жолдарын қоғамдық ғылымдармен
астарласа отырып – ғылым саласы ретінде зерделеп, ұсыныстар мен нұсқаулар
беретін ғылымның атауы болып қабылданған [6].
Әлеуметтік педагогика жалпы педагогикалық мәселелерді ғана емес,
қауымның белгілі бір ауытқуларға ұшыраған бөлігіне арналғандықтан бірнеше
ғылым салаларын біріктіреді және солармен тығыз байланыста адамның басына
түскен күйзелісті ахуалды шешу жолдарын қарастырады. Айталық, әлеуметтану
философияның құрамды бөлігі ретінде адамдар қауымының арасындағы қарым-
қатынас ерекшелігі мен ондағы тұлғаның орнын диалектика заңдылықтары
тұрғысынан қарастырса, психология оның ішкі жан дүниесі, психикасының
ерекшеліктерінің келіп шығу тегін, медицина дене сырқаттарын, физиология
дене кемістіктерін зерттеп емдейді, оларды реттеу, қалыбына келтіру
жолдарын қарастырады. Әлеуметтік педагогика жалпы педагогикамен байланысты,
себебі оның құрамына кіреді және тәрбиелеу мен оқытудың жалпы ұстанымдары,
санаттары, әдістері мен тәсілдері т.б. түгелімен мұнда да елеулі орын
алады; философиямен байланысты себебі әлеуметтану арқылы және оның
әдіснамалық-әдістемелік тұрғыдан, құбылыстар мен заттар, адамның ойлау
жүйесі, қоршаған ортаны және қоғамың әсері т.б. әлеуметтік педагогиканың да
басты мәселелері, сондықтан негізгі философиялық қағидалардың да орынды
қатысы бар; жалпы психология адамның ішкі жан дүниесін танып-білуге
көмектессе, әлеуметтік психология ауытқу мен күйзеліске душар болған
адамдармен жұмыс мәселесін қарастырады; медицина, әлеуметтік медицина халық
арасында кең тараған ауру-сырқаттарды танып-білу және емдеумен шұғылданады;
физиология мен психофизиология адамың дене бітімі және оған тиген
зақымдардың әсерін зерттеу және реттеумен шұғылданады; экономика болса,
адамдардың материалдық ахуалы және оған көмек беру мәселелерін қарастырады;
демография, жалпы адам санының өсуіне оның әлеуметтік ахуалының ықпалы
секілді тұстарын қарастырады.
Демек, әлеуметтік педагогика – баланы, жастар мен қарттарды, ересек
адамдарды әлеуметтендірудің заңдылықтарын зерттейтін ілім ретінде оны жан-
жақты қарастырады. Жалпы әлеуметтік педагогика, зерттеу нысанына байланысты
өз ішінде де салаларға бөлінеді. Бірақ ол көбінесе қарастыратын нысанының
жас ерекшеліктері мен күйзелісті ахуалының өзгешелігіне байланысты. Мысалы,
қарттармен әлеуметтік-педагогикалық жұмыс; жастар арасындағы әлеуметтік-
педагогикалық жұмыс, мүгедек балалар арасындағы әлеуметтік-педагогикалық
жұмыс деген секілді көптеген салалар мен тарауларға бөлінеді.
Қазіргі кезде қоғамдағы әр түрлі жаңғыртулар мен өзгерістердің ықпалы
қатты әсер ететін ең бір нәзік тұсы бала. Сондықтан, біз бұл жерде басты
объект ретінде бала және онымен жұмыс мәселелерін қарастырамыз. Сонымен,
әлеуметтік педагогика – баланың, оқушы, студенттің білім, тәрбие алуына
қоғамның тигізетін әсерін зерделейді. Басқаша айтқанда, баланың білім
алуына, тәрбиеленіп, әлеуметтік тұлға болып қалыптасуына отбасы, білім,
мәдениет, дін т.б. тигізетін әсерін танып-білетін ілім деуге болады.
Әйтсе де, әлеуметтік педагогиканың жеке өзіне тиісті теориясы,
практикалық іс-шаралары, құралдары мен әдіс-тәсілдері және технологиясы
бар. Қандай ғылыми теория болмасын, ол практикаға сүйеніп дамиды және жұмыс
практикасынан оның теориялық анықтамалары қалыптасады. Әлеуметтік
педагогиканың, бұлардан басқа, тағы өзіндік ғылыми-теориялық және
әлеуметтік педагогикалық іс-шаралары бар. Олар әлеуметтік педагог пен
әлеуметтік қызметкерге тиесілі. Оның жүргізетін іс шаралары – бір не
бірнеше балаға, балалар тобына қоғамың тигізетін әсерін білу, көмектесу,
кедергілерді жоюға, күйзелістен шығуға көмектесу дегенді білдіреді [7].
Әлеуметтік педагогика ұғымы алғаш рет ХІХ ғ. ортасында неміс педагогі
Адольф Дистервг тарапынан ұсынылған, бірақ ресми түрде бұл ұғым ХХ ғ. бас
кезінде ғана қолданыла бастады. Әр ғылымның өзінің зерттейтін пәніне
байланысты түсініктер бар. Педагогика ғылымы секілді әлеуметтік педагогика
да адам туралы. Ол ізгілікті ғылымдармен байланыста дамып, жеке өзіне ғана
тән “әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет”, “әлеуметтік білім беру” және
“әлеуметтік тәрбие” деген санаттардан (категориялар) тұрады.
Әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет кәсіптік жұмыстардың бір түрі
ретінде, баланы әлеуметтендіруге көмектесіп, әлеуметтік-мәдени
тәжірибелерді меңгеруге қолайлы жағдай жасау дегенді білдіреді. Бұл іс-
әрекет әлеуметтік педагог тарапынан әр түрлі оқу мекемелерінде, ұйымдарда,
қауымдастықтар, кәсіпорындар мен шеберханаларда, жеке тұлғамен де
жүргізіледі.
Әлеуметтік білім беру – баланы әлеуметтендіру мақсатында қоғам, ондағы
мекемелер, қарым-қатынас жеке жұмыс қағидалары, ережелер, нормалар туралы
білім алып, оны іс жүзінде қолдану жолдарын меңгеру. Осы ұғымға арнайы
кәсіптік мән беру мақсатында 90-жылдары “әлеуметтік педагогика” және
“әлеуметтік-педагогикалық қызметкер” деген ұғымдармен қатар пайда болды.
Әлеуметтік тәрбие – баланы әлеуметтендіру үрдісін игілікті
ұйымдастырып, әр қандай әлеуметтік кедергілерге қарсы тұра алатын тұлғаны
қалыптастыру.
Әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет – жеке тұлғаның әр қандай тосын
жағдайларға ұшырап қалғанда, одан шығуына көмектесу, сүйемелдеу мақсатында
ұйымдастырылады.
Қазіргідей адам мен қоршаған ортаның, адам мен адамның арасында қарама-
қайшылықтар үдеп, адамдардың психикасына әсер ететін теріс көріністер орын
алып отырған кезде әлеуметтік тәлім-тәрбиенің маңызы зор екені сөзсіз. Ауыр
күйзеліске ұшыраған, жетім-жесір, мүгедек, қараусыз қалған, кедейшілік пен
қайыршылыққа душар болған, әртүрлі туабіткен не техногенді, экологиялық
апаттарға ұшыраған адамдарға қолдау көрсетіп, көмек беруде әлеуметтік-
педагог пен әлеуметтік қызметкердің өзіндік маңызды орны бар [8].
Қазақстанда педагогика ғылымы туу, қалыптасу дәуірінен әлдеқашан өтті.
Педагогика-бүгінде күрделі де, қызық, қиын да, көп салалы, жүйелі ғылым.
Педагогика ғылым ретінде: тәрбиелеу, оқыту, дамыту, деген сұрақтарға жауап
іздейді.
Педагогикалық ғылым жүйесіне: жалпы педагогика, жасерекшеліктер
педагогикасы, кәсіптік педагогика, коррекциялық педагогика кіретін болса,
соңғы кезде заман талабына орай, әлеуметтік педагогика - педагогикалық
білімнің жеке саласы ретінде дамуда.
Әлеуметтік педагогика - ғылым саласы ретінде өзінің алғашқы қадамдарын
жасауда, бірақ оның бастауын көптеген отандық, шетелдік педагогтардың,
психологтардың еңбектерінен табуға болады. Қазақстандық ғалымдар:
А.Н.Тесленко, Б.А.Абдыкаримов, А.А.Бейсенбаева, К.Б.Жарықбаев,
Л.А.Байссерке, Б.И.Мұқанова, ресейлік ғалымдар: В.Г. Бочарова,
Ю.В.Васильева, М.А.Галагузова, Овчарова, А.В.Мудрик сияқты ғалымдар
әлеуметтік педагогика саласын зерттеуде.
Дегенмен, педагогикалық ғылымның дамушы саласы ретінде әлеуметтік
педагогиканың бірнеше аспектілері әлі де толығымен зерттелмеген. Егеменді
Қазақстан жағдайында әлеуметтену және бейімделу идеяларының дамуы -
факторлардың өскелең ұрпақ тәрбиесіне әсері, әлеуметтену процесі кезінде
тұлғаның өзіне-өзі ұйымдастыруы сияқты, т.б негізгі категорияларын әлі де
толығымен айқындаған жоқ. Тәжірибе теорияның дамуын басып озуда, мұның өзі
әлеуметтік пеадгогика мен әлеуметтік жұмыс арасында байланыс болғанымен,
олардың арақатынасы жөніндегі мәселе төңірегінде талас тудыруда.
Әлеуметтік педагогиканың басқа кез-келген ғылымдар сияқты өзінің
зерттеу объектісі мен пәні бар. Әлеуметтік педагогиканың объектісі- адамның
әлеуметтік өзара әрекеттер жиынтығы негізінде социумда даму процесі болып
табылады. Бұл процесс әлеуметтік қалыптасу, әлеуметтену, яғни индивидтің
әлеуметтік нормалар мен талаптарды меңгеруі, осы негізде азаматтық,
әлеуметтік жауапкершілік, әлеуметтік табандылық, коммуникативтік сияқты
тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруды көздейді. Бұл процессті басқа қырынан
басқа ғылымдар да зерттейді: философия, педагогикалық антропология, білім
беру мен тәрбие социологиясы (әлеуметттану), этнография, этнопсихология,
этнопедагогика. Бірақ тек әлеуметтік педагогика тұлғаның қалыптасуын кең
аспектіде, барлық әлеуметтік факторлардың оған әсерін ескере отырып
қарастырады.
Әлеуметтік педагогиканың пәні - әлеуметтік тәрбие, оның мақсаты,
мазмұны, қағидалары, іске асыру әдістері мен түрлері болып табылады.
Әлеуметтік тәрбие мағынасына адамның дамуына, оның әлеуметтік қалыптасуына
барлық әлеуметтік әсер ету құралдарын пайдаланып, жағдай жасау мен стимул
беру жатады.
Сонымен әлеуметтік педагогиканың объектісіне адамның әлеуметтік
әрекеттесігінің тұтас жүйесі ұғымы кірсе, ал пәні ретінде барлық жастық
кезеңдегі тұлғаның әртүрлі кішіортада тұлға-орталық өзара әрекеттесу
процессі кіреді [9].
Әлеуметтік педагогика кешенді, интегративті әртүрлі деңгейдегі және
әртүрлі саладағы тәжірибеге шыға алатын ғылым. Соның ішінде маңыздыларын
атап көрсетсек болады:
- Саясатта-саясаттың дәрменсіздігін тудыратын виктимогендікке қарсы,
кешенді әлеуметтік оңалдыру және әлеуметтік қорғау ұйымдарын
кеңейтуге көмектесу;
- Әдістемеде-ашық әлеуметтік-педагогикалық жүйенің мәні мен қызметін,
адам мен қоғам қатынасын ізгілендірудің жағдайы мен принциптерін
анықтауда;
- Әлеуметтік-пеадгогикалық тұрғыда-тәрбиелеу құндылықтарының басым
бағыттарын, әлеуметтік-педагогикалық болжамдау, жобалау,
бағдарлауды белгілеу, өңделген бағдарлама мен жобаны ғылыми-
әдістемелік сүйемелдеу;
- Қолданбалы тұрғыда-әлеуметтік саланы дамыту, кешенді әлеуметтік
инфрақұрылымның, әлеуметтік-педагогикалық мекеменің жобасын,
зерттеу әдістерін жасақтау;
- Тұлғалық тұрғыда-жеке диагностика, түзету жұмыстарының, әлеуметтік
қолдау мен көмекті қажет ететін әртүрлі категориядағы адамдармен
алдын-алу жұмыстарының әдістемесін жасақтау [10].
Әлеуметтік педагогты рухани жетекші, тәлімгер десек те болады, себебі
ол жылдар бойы баламен, оның отбасымен жұмыс жүргізеді, әлеуметтік
қамқорлықты іске асырады, әлеуметте (социумда) адамгершілік, жалпы
адамзаттық құндылықтардың қалыптасуына ықпал етеді. Сонымен бірге ол
әлеуметтік терапевт-өзінің қамқорлығындағы адамдардың кикілжіңді жағдайын
шешуге, соған сәйкес мамандарға көрінуіне көмектеседі.
Әлеуметтік педагог мектепалды, мектептен тыс мекемелерде, жалпы білім
беретін мектептерде, колледждерде, мектеп-интернаттарда, балалар үйінде,
кәсіптік-техникалық, арнайы, жоғары оқу орнындарында,т.б көптеген
мекемелерде жұмыс істей алады. Жалпы білім беретін мектептердегі әлеуметтік
педагогтар білім беру мекемелерінде қолайлы орта құруға, оқушының,
педагогтардың тұлғалық мәселесін шешуге, әлеуметтік орта мен бала арасында
кең байланыс жасауға маманданады.
Әлеуметтік педагог тұлғаның дамуы және әлеуметтенуі үшін жайлы жағдай
тудыруға әсер ететін маман. Әлеуметтік педагог балалардың әлеуметтік
тәрбиесін ұйымдастырушы және әлеуметтену процесінің жоспарлы және мақсатты
түрде өтуіне жағдай жасайтын маман. “Тұлға-отбасы-қоғам” жүйесінің өзара
әрекеттесу жүйесінің келістірушісі бола отырып, қоғамда, отбасында,
микросоциумда ізгілікті қарым-қатынасқа тәрбиелеуге әсер етеді. Әлеуметтік
педагог жұмысының негізгі қызметі оқушының ұтымды әлеуметтенуіне әсер
ететін баланың кіші ортасын (микросоциумын) ұйымдастыру, қалыптастыру.
Бірақ тәжірибе көрсеткендей әлеуметтік педагог өз қызметінде әлеуметтік
педагог пен әлеуметтік қызметкер жұмысын ұштастырып отыруына тура келеді.
Соған байланысты әлеуметтік педагогқа этика кодексіне және кәсіптік
шеберлігіне байланысты жоғары талаптар қойылады. Оның бойында ізгілік
сапасы, жоғары рухани және жалпы мәдениет, коммуникативтік және
ұйымдастырушылық қасиеті, қабілеті боуы тиіс.
Әлеуметтік педагог қызметі сенімділік пен өзара түсінушілік негізінде
қалыптасуы тиіс. Әлеуметтік педагогтың қызметі балаға, ересек адамдарға
көмектесуге, олардың проблемасын өздері шешуге ықпал тигізу болып табылады.
Өмірден түңілген, үмітін жоғалтқан, қиындықты басынан кешірген және
проблеманы өздігінен шеше алмаған олар түсіністікті, тілектестікті,
адамгершілік қолдауды және нақты көмекті күтеді. Оларға сөзбен және іспен
көмектесу, олрдың өзіне сенуіне, өзінің құндылықтарын қайта қарауына және
кемелденуіне ықпал ету-әлеуметтік педагогтың басты міндеті. Балалар мен
жасөспірімдердің жанын түсіну және аялау- әлеуметтік педагогтың негізгі
миссиясы.
Әлеуметтік-педагогикалық қызмет пен саласы, көп қырлы, бірақ
әлеуметтік педагог қай салада істесе де оған адамдармен, ең алдымен,
балалармен жұмыс істеуге тура келеді. Оның кәсіби біліктілігі мен
интеллектуалдық деңгейі ғана емес, сонымен қатар жүйке жүйесінің ерекшелігі
де үлкен роль ойнайды [11].
Сонымен, әлеуметтік педагог - өсіп келе жатқан тұлғаның мүддесін,
заңдық құқын қорғаушы. Әлеуметтік педагог- сырттан бақылаушы емес, ол
балалар мен ересектердің бірлескен қызметінің тікелей қатысушысы, сонымен
қатар - бұл қызметтің жетекші ұйымдастырушысы. Оның барлық күш жігері
адамды әрекетке, әлеуметтік қиын жағдайдан шығу жолын іздеуге оятуға
бағытталады, адамдардың проблемасын өздері шеше алуына көмектеседі.
Әлеуметтік педагогтар қызметінің мәнін анықтау үшін, ең алдымен,
әлеуметтік педагог мамандығына анықтама беру қажет, сондай-ақ оны
әлеуметтік қызметкер, әлеуметтік жұмысшы секілді мағынасы мен тегі
бойынша ұқсас ұғымдармен салыстыру керек. Әлеуметтік педагог - басқалармен
салыстырғанда біздің ел үшін жаңа мамандық.
Әлеуметтік педагог - делдал, жеке түлға, отбасы және қоршаған орта
арасындағы, осы ортаның-педагогикалық тұрғыдан мақсатқа сай қайта құрылуына
ықпал ететін байланыстырушы буын.
Қазақстандық ғалымдар әлеуметтік педагогиканың әр түрлі сұрақтарын
басқа елдермен салыстырғанда жақында ғана қарастыра бастады.
Р.И. Бурганова әлеуметтік педагогтардың кәсіби дайындығының үрдісін
зерттеді, болашақ әлеуметтік педагогтың жұмысқа дайындығын қалыптастырудың
мазмұнын теориялық тұрғыдан негіздеп, әдістемесін әзірледі.
Е.З.Батталханов оқушы жастардың гуманистік дүниетанымының қалыптасу
мүмкіндіктері мен жағдайларын әлеуметтік педагогиканың мәселесі ретінде
зерттеді.
Г.Ж.Меңлібекова болашақ ұстаздарды әлеуметтік-педагогикалық жұмысқа
дайындаудың жүйесін құрудың теориялық - әдіснамалық негіздерін қарастырды.
Болашақ ұстаздардың әлеуметтік педагогикалық жұмысқа дайындығын
қалыптастырудың құрама бөліктері мен жағдайларын интеграцияланған және жеке
тұлғаға бағытталған білім беру ретінде анықтады. М.Т. Баймұқанова болашақ
әлеуметтік педагогтарды дайындаудың негізін зерттеді. Студенттерді болашақ
әлеуметтік педагог мамандығына даярлау барысында олардың кәсіби даярлығын
отбасын құру мәселесі бойынша қалыптастырудың әдістемесін әзірледі. Жоғары
оқу орнындағы әлеуметтік педагогтарды кәсіби дайындаудың үрдісі оның
зерттеуінің нысаны болып табылады.
Сондықтан 20-жылдардың басынан 30-жылдардың аяғына дейін әлеуметтік
білім беру ұғымын бірте-бірте әлеуметтік-педагогикалық білім беру ұғымы
алмастырды. Әлеуметтік қызмет саласында білім беру басты рөл атқара
бастады.
Әлеуметтік педагогиканың пәні - адамның әлеуметтік қоғамда орын алып,
қалыптасуы мен дамуы болып табылады. Педагогикалық және философиялық
аспектілері - адамның жетістіктерін қуаттап, жойылып не ауытқуға ұшыраған
тұстарын қалпына келтіру болып табылады [12].
Әлеуметтік педагогиканың теориясы мен тәжірибесінің нысаны - қоғамның
мүшесі болып саналатын адамның тұлғалық және қоғамдық сипаттары.
Қазіргі заманғы дағдарыстық жағдай адамдарға кәсіби көмек көрсету
қажеттігін туғызады. Әлеуметтік көмекке мұқтаж адамдар категориясына
төмендегілерді жатқызуға болады. Олар өмірі кез келген уақытта оңай
болмаған, тарихтың өтпелі кезеңдеріңде жағдайлары мүлде қиындай түсетін
топтар, яғни қарттар мен науқастар; балалар, әсіресе көп балалы, толық емес
және жағдайы нашар отбасыларынан шыққан балалар; жұмыссыздар; маскүнемдік
және нашақорлық дертіне шалдыққан адамдар; Мұндай көмекті дүниежүзінің
көптеген елдерінде әлеуметтік қызметкерлер мен әлеуметтік педагогтар
көрсетеді. Біздің елімізде әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік
қызметкерлердің жұмысын неше түрлі маман өкілдері орындай алады. Алайда, 80-
жылдары дәрігерлердің зиян келтірме деген өсиетін басшылыққа ала отырып,
кәсіби түрде әлеуметтік педагогикалық көмек пен қолдау көрсете алатын
мамандарды дайындау қажеттілігі пісіп жетілді. 1991 жылдың 20 мамырында
КСРО халыққа Білім беру жөніндегі Мемлекеттік комитеті Әлеуметтік педагог
мамандығын бекітті. Әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлер
адамдарға көмек көрсеткісі келіп тұратын альтруистік сезімге мұқтаж
келетін, жұмысының мәні мен мазмұны бойынша ұқсас мамандықтар болып
табылады. Олардың қызмет аясы да ортақ. А.В.Мудриктің пікірінше, барлық
педагогтарды әлеуметтік қызметкерлер деп те санауға болады. Сол секілді,
әлеуметтік қызметкерлер де, кәсіби тұрғыдан алғанда, педагог болып
табылады. Мысал ретінде әдетте арнайы педагогикалық білімі жоқ әлеуметтік
қамтамасыз ету қызметтерінің қамқоршы мейірбикелерін алып қарауға болады.
Әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлердің қызмет аясы, түрлі
жұмыс әдістері жиі қиылысады, бірақ әрқайсының өзінің бөлек мақсаттары бар.
Әлеуметтік жұмысшы (қызметкер) лауазымдық міндеттерін кез келген
кәсіпорында, жетекшілік жүргізілетін аймақта, отбасында іске асырады. Мұнда
олар әлеуметтік-медициналық, заңды, психологиялық-педагогикалық,
материалдық не өзге көмекке, физикалық және психикалық дамуға, құқықтық
қорғауға мұқтаж жекелеген тұлгаларды анықтауга негізделеді және олардың
қамқорлығымен айналысады. Оларда пайда болган қиыншылықтарды, оқу, жұмыс
орнындағы, тұратын жеріндегі, т.б. шиеленісті жағдайларды анықтайды, оларды
шешуде көмек көрсетеді және заңды тұрғыда құқығын қорғайды.
Әлеуметтік педагог - әр түрлі әлеуметтік-мәдени орталардағы балалармен
тәрбие жұмысын ұйымдастыратын маман; жеке тұлға мен оны қоршаған шағын
ортаның психологиялық-педагогикалық ерекшеліктерін зерттейді; оқушылар мен
тәрбиеленушілердің қызығушылықтары мен мұқтаждықтарын, мінез-құлқындағы
ауытқушылықтарын, шиеленісті жағдайларды анықтайды және уақытылы көмек
көрсетеді; жеке тұлға мен білім беру мекемесінің, отбасының, ортаның, билік
органдарының арасында делдал ретінде әрекет етеді; оқушылардың құқықтары
мен бостандықтарының жүзеге асуына ыңғайлы және қауіпсіз жағдай құрады;
олардың өмірі мен денсаулығын қорғауға, жалпыға білім берудің орындалуына,
салауатты өмір салтын насихаттауға көмектеседі; балалардың таланттарын
дамыту үшін оларға жағдайлар жасайды [13].
Әлеуметтік педагогиканың басқа ғылымдармен байланысы
Психология адамның жалпы ішкі жан дүниесін танып білуге көмектессе,
әлеуметтік психология ауытқу мен күйзеліске душар болған адамдармен жұмыс
мәселесін қарастырады. Медицина, әлеуметтік медицина халықарасында кең
тараған ауру сырқаттарды танып білу және емдеумен шұғылданады. Физиология
мен психофизиология адамның дене бітімі және оған тиген зақымдардың әсерін
зерттеу және реттеумен шұғылданады. Экономика болса, адамдардың материалдық
ахуалы және оған көмек беру мәселелерін қарастырады. Демография адам
санының өсуіне оның әлеуметтік ахуалының ықпалы секілді тұстарын
қарастырады.
Ал, әлеуметгік педагогика баланы, жастар мен қарттарды, ересек
адамдарды әлеуметтендірудің заңдылықтарын зерттейтін ілім болып табылады.
Әлеуметтік педагогика зерттеу нысанына байланысты өз ішінде де салаларға
бөлінеді. Бірақ ол көбінесе қарастыратын нысанасының жас ерекшеліктері мен
күйзелісті ахуалының өзгешелігіне байланысты келеді. Мысалы, қарттармен
әлеуметтік педагогикалық жұмыс, жастар арасындағы әлеуметтік педагогикалық
жұмыс, мүгедек балалар арасындағы әлеуметтік педагогикалық жұмыс деген
секілді көптеген салалар мен тарауларға бөлінеді.
Қазіргі кезде қоғамдағы әр түрлі жаңғырулар мен өзгерістердің ықпалы
қатты әсер ететін ең бір нәзік тұсы - бала. Сондықтан біз бұл жерде басты
обеъкт ретінде бала және онымен жұмыс мәселелерін қарастырамыз. Сонымен,
әлеуметтік педагогика баланың білім-тәрбие алуына қоғамның тигізетін әсерін
зерделейді. Басқаша айтқанда, баланың білім алуына, тәрбиеленіп, әлеуметтік
тұлға болып қалыптасуына отбасы, білім, мәдениет, дін т.б. қоғамдық
институттардың тигізетін әсерін зерттейтін ілім деуге болады.
Әлеуметтік педагогиканың жеке өзіне тиісті теориясы, тәжірибелік
практикалық іс-шаралары, құралдары мен әдіс-тәсілдері және технологиясы
бар. Қандай да ғылыми теория болмасын, ол тәжірибеге сүйеніп дамиды, яғни
жұмыс тәжірибесінен оның теориялық анықтамалары қалыптасады. Әлеуметтік
педагогиканың өзіндік ғылыми теориялық тұрғыдан қалыптасқан іс-шаралары
бар. Олар әлеуметтік педагог пен әлеуметтік қызметкерге тиесілі. Оның
жүргізетін іс-шаралары балаға, балалар тобына белгілі бір ортаның тигізген
әсерін анықтауға, кедергілерді жоюға және күйзелістен шығуға көмектесуге
бағытталған.
Мәдениеттанушылық көзқарас тұрғысынан алып қарағанда, әлеуметтік
педагогты адамзаттың әлеуметтік-педагогикалық тәжірибесінің, адамгершілік
пен рухани мәдениетінің, білімдер мен ойлау мәдениетінің жиынтығы,
шығармашылық пен қарым-қатынастың нәтижесі ретінде түсіндіре отырып,
ұрпақтан-ұрпаққа мәдениет тасымалдаушы деп қабылдаған өте маңызды.
Кез келген саладағы әлеуметтік педагогтың кәсіби құзіреттілігіне жоғары
талаптар қойылады. Ол тек педагогикалық тұрғыдан ғана әрекет етіп қоймай,
сонымен қатар түрлі жағдайларға байланысты әлеуметтік әрекеттердің басқа да
түрлерін меңгеруі керек. Педагогикалық құзіреттілікпен қатар саяси,
әкімшілік, медициналық және экономикалық та құзіреттіліктерді игеруі тиіс.
Себебі оның іс-әрекеті осы салалармен тығыз байланысты [14].
Әлеуметгік педагогтың кәсіби әрекеттері келесі мақсаттарды көздейді:
мәселелер мен олардың себептерін анықтау; мәселелі жағдайлардың алдын-алу;
қызметкерлерге білім беріп, тәрбиелеу; жеке және әлеуметтік себептері бар
қиыншылықтармен күрес жүргізу; қоғамдық оңтайлы жағдайларды құру және
осындай жағдайларды құруға қатысу; жағдайы нашар отбасыларына, олардың
балаларына оқу-тәрбие алу үшін материалдық көмекті ұйымдастыру; білімге
деген кабілеттерді зерттеу; қоғамдық өмірге қатысуға және әлеуметтік
құқықтарды дұрыс қабылдауға дайындау; басқалармен араласуға, бағыт-бағдар
алуға, жауапкершілікке, өзін-өзі сыйлауға және сабырлыққа дайындау;
шығармашылық пен өнімділікті дамыту.
Әлеуметтік педагогтардың негізгі жұмыс нысаны балалар мен жасөспірімер
болып табылады. Әлеуметтік қызметкерлердің жұмыс нысаны - тұрғындардың
түрлі топтары. Егер әлеуметтік педагогтың күш жұмсауының нысаны, негізінен,
"тәрбие үрдісі" болса, әлеуметтік қызметкердің нысаны "дағдарысты жағдай"
болып табылады. Алайда, бұл айырмашылықтар тек салыстырмалы ғана,
мамандардың арасындағы өзгешеліктер айқын емес. Әлеуметтік педагогтар мен
әлеуметтік қызметкерлер қоғамымыздың барған сайын ушығып жатқан мөселелерін
шешуге бірге талпынып, қатар жұмыс істейді.
Әлеуметтік педагогтың кәсіби қызметіндегі басты мақсат - жеке тұлғаның
және оның отбасының әлеуметтік құқықтары мен мүдделерін қорғау.
Әлеуметтік педагогтың мамандығы қызмет саласының ерекшелігі бойынша
бірқатар мамандандыруларды қамтиды: балалардың бірлестіктері мен
ұйымдарының әлеуметтік педагог басшысы; әлеуметтік педагог-эколог;
әлеуметтік педагог- валеолог; әлеуметтік педагог-тәрбиеші; жұмыс пен отбасы
жөніндегі әлеуметтік педагог, әлеуметтік педагог-психолог. Мамандандырудың
негізі ретінде тұрғындардың ішінен мүгедектер, жетімдер, босқындар және
т.б. қамқорлыққа аса мұқтаж ерекше категориядағы адамдармен жұмыс жасау
әдістемесін қарастыруға болады. Сондай-ақ әлеуметтік педагогтарды
мамандандыруда оларға әдістемелік көмек көрсету сол маманның атқаратын
жұмыс орнымен байланысты болады (түрлі оқу орындары, балалар үйі, аула
клубтары, аурухана, кәсіпорын, діни орталықтар, ықшам аудан, түзету-
тәрбиелеу мекемелері, демалыс орталықтары, әлеуметтік-психологиялық
сауықтыру және түзету орталықтары).
Әлеуметтік педагогқа және әлеуметтік қызметкерге қойылатын кәсіби
стандарттар мен талаптар жалпы адамзаттық құндылықтарға негізделеді, әрбір
жеке тұлғаның абыройы мен ерекшелігін, оның құқықтары мен мүмкіндіктерін
есепке алады.
В.А.Сластенин әлеуметтік педагогқа қойылатын талап ретінде төмендегіні
көрсетеді: өзінің жұмыс нысаны болып табылатын тұлғаның жеке құндылығын,
оның қайталанбас ерекшелігі мен шығармашылық маңыздылығын түсіну; таңдалған
мамандықты саналы түрде сезініп қабылдау; көптеген жүйкелік және психикалық
шығындардың болуын ескеру; өзімен тұрақты жұмыс істеуді талап ететін кәсіби
қызметінің шығармашылық табиғатын ұғыну қажет; Әлеуметтік педагогқа
қойылатын осыншама жоғары талаптарды жүзеге асыру үшін болашақ мамандарды
мұқият таңдау керек. Олар өз бетінше білім алып, өзін-өзі тәрбиелейді.
Осыған байланысты, әлеуметтік педагогтарды шектелген, тұтас жүйе ретінде
дайындау да керек. В.А.Сластенин әлеуметтік педагогтың жеке тұлғасын
қапыптастыру қағидаларын анықтады:
- педагогикалық білімнің ізгіленуі кезінде болашақ маманның жеке
тұлғасына оның адамгершілігін, мәдениеттілігін және кәсіби
білімдігімен қатар қалыптастыра отырып, оларды біртұтас дамыту;
- әлеуметтің дамуы мен жұмыс істеуінің жаңа тенденцияларын есепке
алу;
- педагогикалық білімді оның тәжірибесімен өзара байланысты
тұғырландыру;
- қазіргі уақыттың талыптарына сөйкес және болашаққа болжам жасай
отыра, әлеуметтік педагогтарды дайындау жұмысының түрлерін, оның
әдістемесін, мазмұнын жаңартып, толықтырып отыру;
- педагогикалық білімнің, педагогикалық оқу орындарының
тіршілігіндегі барлық істің демократиялануы.
Қазіргі уақытта елімізде әлеуметтік педагогтардың көп деңгейлі
дайындығы іске асырылуда. Біздің елімізде әлеуметтік педагогтарды даярлау
педагогикалық колледждерде, жоғары оқу орындарында, мұғалімдер білімін
жетілдіру және қайта даярлау институттарында іске асырады. Әлеуметтік
педагогтарға деген сұраныс барған сайын өсуде.
Кәсіби дайындықтың негізін маманның біліктілік сипаттамасы қалайды.
Жоғары оқу орындарында әлеуметтік педагогтарды дайындау, бір жағынан
академиялық, ал екінші жағынан, тәжірибеге бет бұрған сипатта болуы керек.
Болашақ әлеуметтік педагог мамандарын даярлауда қоғамдық, мемлекеттік
сұраныстар міндетті түрде есепке алынып отыруы тиіс. Себебі, бұл мамандар
тікелей қоғам мен заман талабынан туындап отыр [15].
Сонымен, қазіргі кездегі әлеуметтік – саяси және экономикалық жағдайда
оқушылар тәрбиесіне, оқыту мен дамытуына жаңа талаптар қою, тәрбие жүйесіне
реформа жасаудың маңызды міндеті болып табылады. Оқушыларды әлеуметтік және
еңбектік тәрбиесіндегі абстрактілік пен догматизмді шегеріп, оларды нақты
және ерен іске кірістіру, сабақта және сыныптан тыс тәрбие жұмыстарында
көзделген талаптарды орындау принципінің бағдарламасы болуы шарт, оларды
біртіндеп іске асырып бару қажет.
2. Әлеуметтік педагог іс-әрекетінің әдістері мен ұстанымдары
Әлеуметтік педагогтың жұмыс нысаны оның жұмыс істейтін мекемесінің
ерекшелігімен анықталады. Басқаша айтқанда, әлеуметтік педагогтың іс-
әрекеті белгілі бір ортаның немесе аумақтың әлеуметтік ерекшелігіне сәйкес,
сол берілген қоғамның сұранысына байланысты ұйымдастырылады. Әлеуметтік
педагогтың негізгі жұмыс нысаны өзінің толыққанды дамып жетілуіне
әлеуметтік қорғау мен қолдауды қажет етуші бала немесе оқушы болып
табылады. Осыған байланысты, әлеуметтік педагог маманы баламен жұмыс істеу
барысында оның отбасымен, тәрбиеленіп жатқан шағын ортасымен, дамуына және
қалыптасуына әсер ететін түрлі факторлармен, қоғамдық институттармен
бірлесе отырып іс-әрекет құрады. Аталған бірлестік іс-әрекеті оның
бекітілген жұмыс жоспарында міндетті түрде белгіленеді.
Әлеуметтік педагогикалық қызметі жұмыс сипатына қарай жалпы білім беру
мекемелеріндегі жұмыс, арнайы мекемелермен және жеке адамдармен жұмыс деп
бөлуге болады, ал жұмыс объектісіне қарай мінез-құлқы нормадан ауытқыған
балалар немесе жастар деп көрсетуге болады. Әлеуметтік педагогикалық жұмыс
отбасында, балабақшада, мектептерде, әр түрлі ұйымдар мен қоғамдарда,
демалыс орындарында, шығармашылық ұйымдарда, жазғы демалыс алаңдарында,
аула клубтарында, ауыл шаруашылық жұмыстары жүріп жатқан жерлерде, қарттар
үйінде, әлеуметтік-психологиялық-медициналы қ сауықтыру орындарында,
санаторияларда, діни ұйымдарда, т.б. жүргізіледі. Осы орындардың
барлығындағы әлеуметтік педагогикалық жұмыс өздігінше ерекше және олардың
объектісіне байланысты жұмыс түрлері мен тәсілдері де әр түрлі болып
келеді.
Әлеуметтік педагогтар әлеуметтік білім мен тәрбие беру жұмыстарын
жүзеге асырып отырады. Өйткені әлеуметтік білім бұл тек академиялық білім
ғана емес, сонымен бірге тұлғаны не топты қатарға қосу, әлеуметтік өмірге
бейімдеуге арналған біліктер мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
беттер
КІРІСПЕ 3
1 1 ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік педагог – қоғамдық тәрбиелеуші маман 6
1.2 Әлеуметтік педагог іс-әрекетінің әдістері мен ұстанымдары19
1.3 Қазақстанда әлеуметтік педагог жұмысының негізгі 25
бағыттары
2
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ КӘСІБИ, АДАМГЕРШІЛІК
САПАЛАРЫ, ҰСТАНЫМДАРЫ МЕН ШЕБЕРЛІКТЕРІ
2.1Қоғамдық тәрбиелеу жұмысындағы әлеуметтік педагогтің кәсіби 35
шеберлігі, адамгершілік сапалары
2.2Әлеуметтік педагогтың мектеп оқушыларымен жүргізілетін 40
жұмысының ұйымдастырудағы ерекшеліктері
2.3Әлеуметтік көмекті қажет ететіндермен әлеуметтік педагогтың 46
жұмысын қалыптастыру үрдістері
3 3 ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ КӘСІБИ ШЕБЕРЛІГІН ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ
3.1Әлеуметтік педагогтың ата-аналармен жұмыс жүргізу 61
тәсілдерін жетілдіру
3.2Әлеуметтік педагогтың кәсіби адамгершілік сапаларын дамыту 65
жолдары
3.3Әлеуметтік педагогтың кәсіби, адамгершілік сапаларын 69
жетілдіруде шетелдік тәжірибені қолдану мүмкіндіктері
ҚОРЫТЫНДЫ 676
р
6 ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 78
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Кәсіби әлеуметтік педагогикалық жұмыс – қоғамның
жаңа әлеуметтік жағдайға әсер етуінің басты құралдарының бірі. Қиын
әлеуметтік экономикалық жағдай, өмір сүру жағдайының төмендеуі адамның
әлеуметтік қорғалуын дамыту мен жетілдіруін, оның инфрақұрылымы мен кадрлық
қамтамасыз етілуінің маңызыдылығын анықтайды. Қазақстан Республикасындағы
әлеуметтік жұмыс саласындағы қолданылатын әлеуметтік педагогика әдістері
мен технологияларын жетілдіру мүмкіншіліктері болып табылады. Қазіргі
таңдағы бала тәрбиесiнiң өзектi проблемаларын шешуге тәрбиенiң уақыты өткен
әдiстерiн ауыстыратын тәрбиенiң жаңа технологияларын қолданудың қажеттiгi,
ел ертеңi, ұлт болашағы үшiн әлеуметтік педагогика ғылымының жетiстiгiн әр
отбасының тәрбие құралына айналдыру – бүгiнгi күннiң сұранысы. Алайда,
соңғы уақытта елiмiздегi нарықтық экономиканың қарқынына iлесу
қиыншылығынан, көптеген отбасыларында бала тәрбиесi әлсiреп, тiптi ерiксiз
қолдан шығып, орны толмас олқылықтар пайда болды. Ата-ана өз мiндетiн
орындау барысында жiберiлген кемшiлiгiн қоғамға, бiлiм беру мекемелерiне
арта бастады. Оған қоса, шартты түрде дамыған бiлiм беру жүйесi мен
бұқаралық ақпарат құралдарының дамуы, “мәдени орын” деген атаудың астарына
тығылған керектi, керексiз сауық үйлерiнiң ашылуы отбасының тәрбие беру
және әлеуметтендiру қызметiн әлсiреткенiн жасыра алмаймыз.
Әлеуметтік педагогика кешенді, интегративті әртүрлі деңгейдегі және
әртүрлі саладағы тәжірибеге шыға алатын ғылым. Соның ішінде саясатта-
саясаттың дәрменсіздігін тудыратын виктимогендікке қарсы, кешенді
әлеуметтік оңалдыру және әлеуметтік қорғау ұйымдарын кеңейтуге көмектесу;
әдістемеде-ашық әлеуметтік-педагогикалық жүйенің мәні мен қызметін, адам
мен қоғам қатынасын ізгілендірудің жағдайы мен принциптерін анықтауда;
әлеуметтік-педагогикалық тұрғыда-тәрбиелеу құндылықтарының басым
бағыттарын, әлеуметтік-педагогикалық болжамдау, жобалау, бағдарлауды
белгілеу, өңделген бағдарлама мен жобаны ғылыми-әдістемелік сүйемелдеу;
қолданбалы тұрғыда-әлеуметтік саланы дамыту, кешенді әлеуметтік
инфрақұрылымның, әлеуметтік-педагогикалық мекеменің жобасын, зерттеу
әдістерін жасақтау; тұлғалық тұрғыда-жеке диагностика, түзету жұмыстарының,
әлеуметтік қолдау мен көмекті қажет ететін әртүрлі категориядағы адамдармен
алдын-алу жұмыстарының әдістемесін жүргізу.
Әлеуметтік педагогика жалпы педагогикалық мәселелерді ғана емес,
қоғамның белгілі бір ауытқуларға ұшыраған бөлігіне арналғандықтан бірнеше
ғылым салаларын біріктіреді және солармен тығыз байланыста адамның басына
түскен күйзелісті шешу жолдарын қарастырады. Айталық, психология,
педагогика, медицина және т.б. қоғамдық ғылымдар саласымен байланыстын
қарастыра отырып әлеуметтік жұмыстың басты объектісін анықтауға зор
мүмкіндік бар.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: балалар үшін педагогикалық жағымды
шарттар түзу, олардың талабын, қажеттіліктерін, мүддесін қорғау,
отбасындағы, мектептегі қарама-қайшылықтарды жоюға, келеңсіз ахуалдардың
алдын алуға жәрдем беру, әлеуметтік педагогтың кәсіби, адамгершілік
сапалары, ұстанымдары мен шеберліктерін қалыптасу үрдістерін зерттеу болып
табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсатына байланысты, оның келесі міндеттері
анықталып, шешіледі:
- Қоғамдық тәрбие және әлеуметтік педагог қызметінің қалыптасуының
теориялық аспектілерін жалпылау;
- Әлеуметтік педагог қызметінің негізгі бағыттарын анықтау;
- Әлеуметтік педагог іс-әрекетінің ғылыми-әдістемелік негіздерін
қарастыру;
- Әлеуметтік педагогтың мектеп оқушыларымен жұмысының негізгі
бағыттарын зерттеу;
- Әлеуметтік көмекті қажет ететіндермен әлеуметтік педагогтың
жұмысының түрлеріне жалпы сипаттама беру;
- Әлеуметтік педагогтың ата-аналармен жүргізілетін жұмысының
ұйымдастырылуын бағалау;
- Әлеуметтік педагогтың кәсіптік (профессионалдық) сапасын дамыту ;
- Әлеуметтік педогогтың кәсіби шеберлігін жүзеге асыруда шетелдік
тәжірибені қолдану мүмкіндіктерін зерттеу.
Дипломдық жұмыстың нысанасы – балалар, жастар, ересек адамдар, қарттар,
яғни бүкіл отбасы мүшелері.
Әлеуметтік педагогиканың пәні – адамның әлеуметтік қоғамда орын алып
қалыптасуы және дамуының педагогикалық-философиялық аспектілері болып оның
жетістіктерін қуаттап, жойылып не ауытқуға ұшыраған тұстарын қалыбына
келтіру.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: дипломның құрылымы оның тақырыбының,
мақсаты мен міндеттерінің негізгі бағыттарына сәйкес құрылды. Дипломдық
жұмыс кіріспеден, негізгі, қорытынды бөлімдерден және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, жұмысты жазудың мақсаты, соған сәйкес
алдына қойылған міндеттері және жұмыстың нысаны қарастырылған.
Негізгі бөлімде әлеуметтік педагог түсінігіне анықтама беріле отырып,
оның іс - әрекет барысында қолданылатын әдістері мен ұстанымдары, шетелдік
мамандардың тәжірибесін қолдану мүмкіндіктері, қоғамдық өмірдегі әлеуметтік
педагогтың ұстанатын кәсіби шеберлігі, адамгершілік сапалары қандай болуы
керектігі қарастырылады. Сонымен қатар осында мектептегі және әлеуметтік
көмекті қажет ететіндер арасындағы әлеуметтік педагогтың жұмысын қалай
ұйымдастыруына талдау беріледі. Әлеуметтік педагогтың кәсіби шеберлігін
арттыру үшін қолданылатын тәсілдер, жұмысындағы қолданылатын негізгі
бағыттары талданады.
Қорытындыда дипломдық жұмыста талданған әлеуметтік педагогтың жұмысы,
оның адамгершілік және кәсіби сапалары талданып қарастырылған.
Кәсіби шеберлік пен педагогикалық құралдар жалпы және кәсіби дамудың
тұтастай процесінің нәтижесі болып отырып, жалпы мәдени дайындық, тұлғаның
жоғары интеллектуалдық, адамгершілік және эстетикалық потенциалына
негізделеді. Әлеуметтік педагогтың шеберлігі мен құралдары оның үнемі өзін
- өзі дамыту, өз білімін арттыру, тәрбиелеу әдістері мен түрлерін
толықтыруға бағытталуы керек.
1. ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ҒЫЛЫМИ
ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Әлеуметтік педагог – қоғамдық тәрбиелеуші маман
Қоғамдық тәрбие – бұл адам-адам қатынастары желісінде
жүргізілетін тәрбие, яғни тікелей адамаралық байланыстар мен осы мақсатқа
аранайы ұйымдастырылған қоғамдық мекемелер (қайырымдылық қорлары, ұйымдық
қоғамдар, бірлестіктер, т.б.) тарапынан болатын істер. Қоғамдық тәрбие
мәселесін арнайы педагогика саласы зерттейді. Оның пәні – тұлға
қалыптастыруда ықпал жасайтын қоршаған орта заңдылықтары. Дәлірек айтсақ,
отбасы, ресми ұйымдар, бұқаралық ақпарат құралдары, діни-руханият
мекемелерінің қоғам мүшелеріне жасайтын әсерлері [1].
Адам – жаратылыстың ең күрделі феномені, табиғаттың құрамдас бөлігі.
Биологиялық тірі жан ретінде дүниеге келіп, жаратылыстың бөлінбейтін
құрамы болғандықтан табиғаттың, қоғамның, қоршаған ортаны, тәрбиенің,
оқытудың, ойынның, еңбектің ықпалымен әлеуметтік жан-иесі - адамға
айналады.
Адам туралы ілімге қосылған әлеуметтану деген ұғым саяси
экономикадағы жерді, өндіріс құралдарын қоғамның меншігіне айналдыру
дегеннен алынып, баланы немесе жеке тұлғаны қоғамда өмір сүруге бейімдеп,
даярлау деген мағынаны білдіреді.
Әлеуметтену - адамның белгілі бір қоғамға бейімделуі мен ерекшеленуі –
басқалардан үздік шығуы, арасындағы тең салмақты сақтауы бейімделуін
көрсетеді.
Олар мыналар:
- қоғамға тән әр түрлі рөлдік сұрау-талаптары мен ұйғарымдарды
меңгеруі - отбасы, кәсіп, әлеуметтік, демалыс т.б.; білім, белгілі
ұстанымдарды меңгеруі;
- белгілі бір қоғамда өз мақсатының нақты болуы және оған жету
жолдарының, тәсілдерінің болуы;
- жас кезеңіне сай білімінің болуы;
Ерекшелену белгілері:
- көзқарасының болуы мен оны өзгертуге, жаңасын жасауға мүмкіндігі
мен қабілеттілігі (құндылық автономиясы);
- “мен” тұжырымы, өзін сыйлауы, ар-намысының болуы, психологиялық
автономия;
- талғауы (избирателность), эмоционалды берілгендігі (привязанность)
олардың алмасуы мен аялауы;
- өз қиындықтарын өзі шешуі, өзін өзгертуге тосқауылдарды жеңудегі
жігері, өзін тануы, өзін анықтауы;
- өзгермелі ахуалдардағы тұрақтылығы мен өмірге шығармашылық пен
қарауы.
Тәрбиенің аяқталмауы – кез-келген бала, жас өспірім, жеткіншек, ересек
адамның тәрбиесінде кемшілігінің болуы.
Әлеуметтендірудің қолайсыз шарттарынан балалар, жастар, жеткіншектер
т.б. күйзеліске ұшырауынан осы үрдістің “құрамындағы” деген ұйым пайда
болған.
Әлеуметтену үрдісі адамның дамып, қалыптасу кезеңдерінің барлығында
жүзеге асады. Оларды атап өтетін болсақ: шарана – туған күннен бастап
қырқынан шыққан кезге дейін; бөбек – бір жасқа толғанға дейін; сәби – бір
жастан үш жасқа дейін; балдырған – үштен бес жасқа дейін; мектепке дейін
кезең – бестен алты-жеті жасқа дейін; кіші жастағы мектеп оқушысы – 6-10
жасқа дейін; жеткіншек – 10,13,14 жас; жасөспірім 13,14,15 жас; бозбала мен
бойжеткен – 15,17,18 жас немесе жасөспірім кезеңі, жастық шақ-18,23 тен 30
жасқа дейін; қазіргі кезде жас деген санатқа 40 жасқа дейінгі кезеңді де
жатқызады. Оның өзіндік себептері бар. Бірақ психо-физиологиялық жақтан
оларды ересек адамдар қатарына қосуға болады. Ал әлеуметтену 40 жасқа дейін
созылады. Себебі, осы жасқа дейінгілер көп жағдайда оқиды, ғылым-білімді,
техниканы меңгереді, тұрмысын реттейді (отбасы құрады, мамандық алады,
жұмысқа орналасады т.б.); әлеуметтенудің осы мәселелеріне байланысты 40-50
жастағы адамдарды ересек адамдар, қазақта қара сақал – 40-50, ақ сақал
немесе жасы ұлғайған адам – 65-80, одан соң қарт немесе ұзақ өмір сүрген
адамдар 80 жастан асқандар.
Әрбір тұлға, әсіресе балалық, жеткіншек және жасөспірім кездерінде
әлеуметтендірудің нысаны болып саналады. Себебі, олар қоғамдағы атқаратын
міндеттерін білетін, саяси, экономикалық мәселелерді шешуге қатысатын тұлға
ретінде қалыптасуы тиіс. Осыған орай адамға қоғамдық талаптарды жеткізіп
отыратындар немесе талап қоятындар: қоғам, ұжым, белгілі бір топтар,
ұйымдар, мекемелер, отбасы және басқалар болып табылады [2].
Егеменді ел ретінде тарих табалдырығын енді ғана аттап отырған
мемлекетімізде, қазіргі таңда, тәрбие жұмысы өзекті мәселе болып табылады.
Яғни, біз ұрпақ тәрбиесін, профессор Советхан Ғаббасов пікірі бойынша,
құрсақ тәрбиесінен бастау керектігін ұсынды. Атақты педагог А.С.
Макаренко: ...баланы дүниеге келген сәтінен бастап тәрбиелеу керек...
десе, ал профессор Советхан Ғаббасов: ...тәрбие тәсілдері бала дүниге
келместен, тіпті ана құрсағында пайда болмастан бұрын, болашақ ата-ана
болар жастардың танысқан сәттерінен басталуын... талап етеді. Адам
тәрбиесінің алғашқы шарты – ұрық тазалығы. Сол таза ұрықтан бірте-бірте
өсетін жан-иесінің жүрек тәрбиесінің жалғасатындығын ерекше атап айтқан
жөн. Ана құрсағындағы тоғыз ай, тоғыз күнге созылатын өмірінде нәресте
бүкіл жер бетіндегі тіршіліктің, миллиондаған жылдар бойы қалыптасқан
баспалдақтарын басып өтеді екен. Бұл құбылыстардың дәл осылай екендігін,
Америка мен Францияда, тағы басқа да көптеген елдерде, құрсақта өсіп жатқан
жан-иесі үш-төрт айдан кейін-ақ, тәрбие әсерлерін жүйелі түрде қабылдай
алатындықтарын дәлелдеп отыр. Жүрек тәрбиесінің маңыздылығы халық
даналығында да: ...сүйекке біткен мінез... сүтпен енген қадет... деп
қаншалықты терең де дәл айтылған.
Жүрек тәрбиесі – негізінде ана құрсағында жетіліп, жарық дүниедегі
ғұмырын түгелдей қамтиды екен. Бұл – адамдағы туа пайда болатын қасиеттер
мен тұқым қуалайтын генетикалық тылсымдарды ұғынудың және тәрбиеге ықпал
етудің ғылыми жүйесі болып табылады. Ана құрсағында өсіп келе жатқан жан-
иесі, өзінің тоғыз ай торқада жататын мерзімінде, жарты миллиард жылдарға
созылған тіршілік әлемінің әр сатысын басып өтетіндігі ғылымда дәлелденген
құбылыс. Оның бір клеткадан өрби жетілетін тән құрылысындағы әрбір мүшенің
қалыптасу жолы қандай күрделі болса, онан да бетер тылсымға толы жан
дүниесін қалыптастыратын сан алуан түйсіктер мен ішкі сезімдердің санаға
дейін өркен алуының сипаты қиялға да симайды. Ал ақыл тәрбиесі дегеніміз –
адам тәрбиесінің нәресте кезеңінде жетілетін, аса бір қасиеті мол үлкен
құбылыс. Қазақ елінің ғасырлар бойы қалыптастырған халықтық тәлімінде, ақыл
тәрбиесінің алғашқы адымын – нәрестенің қырық күнге толған мерзімімен
сабақтастырады да, оның қырқынан шығару ырымын жасайды. Мұны – хал-жағдайы
бар адамдар, кейде ұлан-ғасыр тойға да айналдырып жібереді. Ал, бала
қырқынан шыққанда жасалатын әрекеттің өзіне көшсек, біріншіден – нәресте
мойнын ұстай алатын халге жеткендіктен – оның алғаш рет қарын шашын
алады. Екінші – қолы мен аяқтарының үлгерген тырнақтарын қысқартады. Үшінші
– бала жанарының қарашықтарын ұстай алатындықтан, енді бесігінің арқауына
түрлі түсті заттар іледі. Осылайша нәресте қырқынан шыққанда – алғаш рет ақ
пен қараны ажыратып – ақыл тәрбиесінің қиыны мен қызығы мол ұзақ сапарына
аттанады. Ол – осы сәтте бірінші рет таңырқау мен таңданудың күйін кешеді.
Бұған дейінгі адам тәрбиесінің физиологиялық кезеңдерінде – жүрек
тәрбиесінің көмегімен – түйсіктік ақыл қалыптасса ендігі жасайтын ғұмырында
– ақыл тәрбиесінің көмегімен – сананың салтанат құратындығын ажыратып қана
қоймай, барлық қыры мен сырына тереңдей үңілудің мәні зор ақыл тәрбиесінің
алғашқы адымын - нәұрсақта өсіп жатқан жан-иесі үш-[3].
Тәрбиелік туралы сөз қозғағанда әркім әр түрлі пікір айтады. Ол туралы
өмір талаптарына сай мінез-құлқы қалыптасқан адам, тәрбие көрген адам,
ақылды адамды айтамыз делініп әр түрлі анықтамалар берілген. Педагогикада
мұндай болуының себебі тәрбиелілікті теориялық сипаттау өте қиын. Сондықтан
оны көп жағдайда білімі, мамандығы мен кәсібі, ұстанымдары мен
құндылықтарына байланысты бағалайды. Бірақ олар адамның нақты жағдайдағы
әлеуметтік құлқына сай келмейді. Әр дәуірде педагогтар “қандай адам
қалыптастыру керек” деген сауалға жауап іздеген. Осыдан барып адамның
өмірге дайындық өлшемдері (критерилері), “балалардың әлеуметтік өмірге
дайындығы” деген ұғым туындады.
Біз әлеумет терминін айтсақ болды, ойымызға бірден мектеп, әріптестік
орта, балабақша, институт сияқты түрлі әлеуметтік топтар түсері анық. Соның
ішінде, әсіресе мектепте тәрбиенің 65%-ы қалыптасады екен. Міне, осындай
процестер жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесін, оның ішінде тәрбие
жұмыстарын жаңашаландыруды қажет етеді.
Тәрбие - жеке тұлғаның дамуы мен жалпы қоғамның негізгі мақсаты және
қоғамның әрбір мүшесінің жан-жақты дамуына жағдай жасауға бағытталады.
Белгілі кезеңдегі балалардың жас мөлшері дегенде олардың өздеріне тән
ерекшеліктері мен сипаттары бар. Бұл ерекшеліктер педагогикалық процесте
ескеріліп, пайдаланылуы керек [4].
Тәрбие - тал бесіктен басталады. Әрбір ата-ана өз баласын текті,
тәрбиелік қасиеттерге сусындатып өсірсе, қоғам тәрбиесі де дұрыс
қалыптаспақ. Бүгінгі күнде әлеуметтік тәрбие жүйесінде түрлі әлеуметтік
педагогикалық іс-әрекеттер істелінуде. Әрине, сол жұмыстармен айналысып
жүрген әлуеметтік педагог, әлеуметтік тәрбиешілердің еңбегі зор. Әдетте,
ата-анасынан ерте айырылған, қараусыз, панасыз қалған жас жеткіншектер
тәрбиесі әлеуметтік педагогтар үшін қиынға соғып жатады. Осындай бүкіл
әлеуметті қынжылтатын оқиға болдырмау үшін біз сәтсіз отбасы құрмауға
тырысуымыз қажет.
Әлеуметтік педагогтың іс-әрекеті де тәлім-тәрбиелік жұмыстар болғанымен
шұғылданатын нысанасының ерекшеліктеріне байланысты кейбір өзгешеліктері
бар және ол кәдімгі оқушы (адам) емес, күйзеліске душар болғандарға
қатысты. Сол себепті, әлеуметтік- педагогикалық жұмыстар маңызы жағынан
жалпы педагогикалық іс- әрекетке жақын болғанымен, дәл сондай емес. Оның
ерекшелігі жұмыс нысаны және соған сәйкес мақсаты, міндеттері, қолданатын
әдістерінің өзгешелігіне байланысты.
Қоғамда болып жатқан өзгерістердің адамдарға, әсіресе, балалар мен
жастарға ықпалының теріс тұстарын азайту, осы өзгерістердің салдарынан
бұзылгандарды қайта қалпына келтіру тәрбиенің, соның ішінде, әлеуметтік
тәрбиенің міндеті екені педагогтардын алдына жаңа мәселелер қойды. Міне,
осы кезде әлеуметтік тәрбиенің қажеттігі арта түсті. Қазіргі кезде осы
мәселені түбегейлі зерттеп жүрген ресейлік А.В. Мудрик, В.Д. Семенов, Г.Н.
Филонов т.б. ғалымдарды осы заманның әлеуметтік педогикасынын негізін
қалаушылар деуге болады. Қазіргі кезде ТМД елдеріндегі әлеуметтік-
педагогикалық жұмыстар мен зерттеулер аталған ғалымдар мен төңкеріске
дейінгі басқа да кезеңдегі белгілі педагогтардың осы салаға тән пікірлерін
негізге алуда. Осыған орай Қазақстанда Г.А. Уманов, З.У. Кенесарина, А.Н.
Тесленко, І.Р. Халитованың және басқалардың жекелеген еңбектерін атауға
болады.
Жалпы, педагогикалық іс-әрекет кәсіби іс-әрекеттің бірі ретінде өсіп
келе жатқан жас буынға білім беру оларды тәрбиелеу және дамыту болып
табылады. Ол педагогтардың көмегімен балабақшаларда, мектептерде, білім
беру мекемелерінде жүргізіледі. Әдеттегі білім беру мекемелері және ондағы
педагогтардың іс-әрекеті мемлекеттік стандартта көрсетіліп, оқу жоспарлары,
бағдаламалар, оқу құралдары, оқыту түрлері және басқа да кешенді жүйе
арқылы іске асырылады. Жалпы педагогика қалыпты жағдайда тәлім-тәрбие
істерін ұйымдастыру, бақылау, бағалау және басқаларға бағытталған [5].
Педагогика ғылымының бір саласы ретінде кейінгі кезде қолданысқа енген
“Әлеуметтік педагогика” деген түсінік екі сөзден тұрады – “педагогика” және
“әлеумет”. Бұл ұғымның бірі философиядан екіншісі педагогикадан алынып
олардың бірігуі ғылымдағы дифференциясы және интеграция үрдістерінің
негізінде туындаған.
Әлеумет – қазақ тілі сөздігінде адамдар қауымы дегенді білдірсе,
“социология” – латынның socialis – қоғамдық, жалпы деген мәнде болып бірге
өмір сүрген адамдардың тұрмысын, олардың қарым-қатынас және байланыстарын,
оның салдарын зерттейтін ғылым. Білгілі бір қоғамдағы балалар оқу тәрбие
үрдісінде бірге білім алып, жалпы іс-шараларға қатысып, қоғамдық ахуалда,
әлеуметтік тәжірибе жинақтап “әлеуметтану” үрдісіне қатысады.
Әлеуметтік педагогиканың пәні – адамның әлеуметтік қоғамда орын алып
қалыптасуы және дамуының педагогикалық-философиялық аспектілері болып, оның
жетістіктерін қуаттап, жойылып не ауытқуға ұшыраған тұстарын қалпына
келтіру.
Әлеуметтік педагогиканың теориясы мен практикасының нысаны - қоғаның
мүшесі ретіндегі адамның тұлғалық және қоғамдық сипаттары.
Педагогика – гректің peidagogos - баланы жетелеу деген сөз. Ертедегі
құл иелеу дәуірінде баланы бағып-қағып, серуенге алап шығып, оқуға жетелеп
апаратын адамда педагок деген. Мектеп (ІХ-Х ғғ.) пайда болған кезден бастап
ондағы мұғалімді педагок деген. Ол кейін келе өз алдына ғылым саласының да
атауына айналды. Бұл сөз, жас буындарды оқыту, тәрбиелеудің теориясы мен
практикасын зерделеп, оның даму тенденциялары барысындағы жаңалықтарды
қарастыра келіп осы істі ұйымдастырудың жолдарын қоғамдық ғылымдармен
астарласа отырып – ғылым саласы ретінде зерделеп, ұсыныстар мен нұсқаулар
беретін ғылымның атауы болып қабылданған [6].
Әлеуметтік педагогика жалпы педагогикалық мәселелерді ғана емес,
қауымның белгілі бір ауытқуларға ұшыраған бөлігіне арналғандықтан бірнеше
ғылым салаларын біріктіреді және солармен тығыз байланыста адамның басына
түскен күйзелісті ахуалды шешу жолдарын қарастырады. Айталық, әлеуметтану
философияның құрамды бөлігі ретінде адамдар қауымының арасындағы қарым-
қатынас ерекшелігі мен ондағы тұлғаның орнын диалектика заңдылықтары
тұрғысынан қарастырса, психология оның ішкі жан дүниесі, психикасының
ерекшеліктерінің келіп шығу тегін, медицина дене сырқаттарын, физиология
дене кемістіктерін зерттеп емдейді, оларды реттеу, қалыбына келтіру
жолдарын қарастырады. Әлеуметтік педагогика жалпы педагогикамен байланысты,
себебі оның құрамына кіреді және тәрбиелеу мен оқытудың жалпы ұстанымдары,
санаттары, әдістері мен тәсілдері т.б. түгелімен мұнда да елеулі орын
алады; философиямен байланысты себебі әлеуметтану арқылы және оның
әдіснамалық-әдістемелік тұрғыдан, құбылыстар мен заттар, адамның ойлау
жүйесі, қоршаған ортаны және қоғамың әсері т.б. әлеуметтік педагогиканың да
басты мәселелері, сондықтан негізгі философиялық қағидалардың да орынды
қатысы бар; жалпы психология адамның ішкі жан дүниесін танып-білуге
көмектессе, әлеуметтік психология ауытқу мен күйзеліске душар болған
адамдармен жұмыс мәселесін қарастырады; медицина, әлеуметтік медицина халық
арасында кең тараған ауру-сырқаттарды танып-білу және емдеумен шұғылданады;
физиология мен психофизиология адамың дене бітімі және оған тиген
зақымдардың әсерін зерттеу және реттеумен шұғылданады; экономика болса,
адамдардың материалдық ахуалы және оған көмек беру мәселелерін қарастырады;
демография, жалпы адам санының өсуіне оның әлеуметтік ахуалының ықпалы
секілді тұстарын қарастырады.
Демек, әлеуметтік педагогика – баланы, жастар мен қарттарды, ересек
адамдарды әлеуметтендірудің заңдылықтарын зерттейтін ілім ретінде оны жан-
жақты қарастырады. Жалпы әлеуметтік педагогика, зерттеу нысанына байланысты
өз ішінде де салаларға бөлінеді. Бірақ ол көбінесе қарастыратын нысанының
жас ерекшеліктері мен күйзелісті ахуалының өзгешелігіне байланысты. Мысалы,
қарттармен әлеуметтік-педагогикалық жұмыс; жастар арасындағы әлеуметтік-
педагогикалық жұмыс, мүгедек балалар арасындағы әлеуметтік-педагогикалық
жұмыс деген секілді көптеген салалар мен тарауларға бөлінеді.
Қазіргі кезде қоғамдағы әр түрлі жаңғыртулар мен өзгерістердің ықпалы
қатты әсер ететін ең бір нәзік тұсы бала. Сондықтан, біз бұл жерде басты
объект ретінде бала және онымен жұмыс мәселелерін қарастырамыз. Сонымен,
әлеуметтік педагогика – баланың, оқушы, студенттің білім, тәрбие алуына
қоғамның тигізетін әсерін зерделейді. Басқаша айтқанда, баланың білім
алуына, тәрбиеленіп, әлеуметтік тұлға болып қалыптасуына отбасы, білім,
мәдениет, дін т.б. тигізетін әсерін танып-білетін ілім деуге болады.
Әйтсе де, әлеуметтік педагогиканың жеке өзіне тиісті теориясы,
практикалық іс-шаралары, құралдары мен әдіс-тәсілдері және технологиясы
бар. Қандай ғылыми теория болмасын, ол практикаға сүйеніп дамиды және жұмыс
практикасынан оның теориялық анықтамалары қалыптасады. Әлеуметтік
педагогиканың, бұлардан басқа, тағы өзіндік ғылыми-теориялық және
әлеуметтік педагогикалық іс-шаралары бар. Олар әлеуметтік педагог пен
әлеуметтік қызметкерге тиесілі. Оның жүргізетін іс шаралары – бір не
бірнеше балаға, балалар тобына қоғамың тигізетін әсерін білу, көмектесу,
кедергілерді жоюға, күйзелістен шығуға көмектесу дегенді білдіреді [7].
Әлеуметтік педагогика ұғымы алғаш рет ХІХ ғ. ортасында неміс педагогі
Адольф Дистервг тарапынан ұсынылған, бірақ ресми түрде бұл ұғым ХХ ғ. бас
кезінде ғана қолданыла бастады. Әр ғылымның өзінің зерттейтін пәніне
байланысты түсініктер бар. Педагогика ғылымы секілді әлеуметтік педагогика
да адам туралы. Ол ізгілікті ғылымдармен байланыста дамып, жеке өзіне ғана
тән “әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет”, “әлеуметтік білім беру” және
“әлеуметтік тәрбие” деген санаттардан (категориялар) тұрады.
Әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет кәсіптік жұмыстардың бір түрі
ретінде, баланы әлеуметтендіруге көмектесіп, әлеуметтік-мәдени
тәжірибелерді меңгеруге қолайлы жағдай жасау дегенді білдіреді. Бұл іс-
әрекет әлеуметтік педагог тарапынан әр түрлі оқу мекемелерінде, ұйымдарда,
қауымдастықтар, кәсіпорындар мен шеберханаларда, жеке тұлғамен де
жүргізіледі.
Әлеуметтік білім беру – баланы әлеуметтендіру мақсатында қоғам, ондағы
мекемелер, қарым-қатынас жеке жұмыс қағидалары, ережелер, нормалар туралы
білім алып, оны іс жүзінде қолдану жолдарын меңгеру. Осы ұғымға арнайы
кәсіптік мән беру мақсатында 90-жылдары “әлеуметтік педагогика” және
“әлеуметтік-педагогикалық қызметкер” деген ұғымдармен қатар пайда болды.
Әлеуметтік тәрбие – баланы әлеуметтендіру үрдісін игілікті
ұйымдастырып, әр қандай әлеуметтік кедергілерге қарсы тұра алатын тұлғаны
қалыптастыру.
Әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет – жеке тұлғаның әр қандай тосын
жағдайларға ұшырап қалғанда, одан шығуына көмектесу, сүйемелдеу мақсатында
ұйымдастырылады.
Қазіргідей адам мен қоршаған ортаның, адам мен адамның арасында қарама-
қайшылықтар үдеп, адамдардың психикасына әсер ететін теріс көріністер орын
алып отырған кезде әлеуметтік тәлім-тәрбиенің маңызы зор екені сөзсіз. Ауыр
күйзеліске ұшыраған, жетім-жесір, мүгедек, қараусыз қалған, кедейшілік пен
қайыршылыққа душар болған, әртүрлі туабіткен не техногенді, экологиялық
апаттарға ұшыраған адамдарға қолдау көрсетіп, көмек беруде әлеуметтік-
педагог пен әлеуметтік қызметкердің өзіндік маңызды орны бар [8].
Қазақстанда педагогика ғылымы туу, қалыптасу дәуірінен әлдеқашан өтті.
Педагогика-бүгінде күрделі де, қызық, қиын да, көп салалы, жүйелі ғылым.
Педагогика ғылым ретінде: тәрбиелеу, оқыту, дамыту, деген сұрақтарға жауап
іздейді.
Педагогикалық ғылым жүйесіне: жалпы педагогика, жасерекшеліктер
педагогикасы, кәсіптік педагогика, коррекциялық педагогика кіретін болса,
соңғы кезде заман талабына орай, әлеуметтік педагогика - педагогикалық
білімнің жеке саласы ретінде дамуда.
Әлеуметтік педагогика - ғылым саласы ретінде өзінің алғашқы қадамдарын
жасауда, бірақ оның бастауын көптеген отандық, шетелдік педагогтардың,
психологтардың еңбектерінен табуға болады. Қазақстандық ғалымдар:
А.Н.Тесленко, Б.А.Абдыкаримов, А.А.Бейсенбаева, К.Б.Жарықбаев,
Л.А.Байссерке, Б.И.Мұқанова, ресейлік ғалымдар: В.Г. Бочарова,
Ю.В.Васильева, М.А.Галагузова, Овчарова, А.В.Мудрик сияқты ғалымдар
әлеуметтік педагогика саласын зерттеуде.
Дегенмен, педагогикалық ғылымның дамушы саласы ретінде әлеуметтік
педагогиканың бірнеше аспектілері әлі де толығымен зерттелмеген. Егеменді
Қазақстан жағдайында әлеуметтену және бейімделу идеяларының дамуы -
факторлардың өскелең ұрпақ тәрбиесіне әсері, әлеуметтену процесі кезінде
тұлғаның өзіне-өзі ұйымдастыруы сияқты, т.б негізгі категорияларын әлі де
толығымен айқындаған жоқ. Тәжірибе теорияның дамуын басып озуда, мұның өзі
әлеуметтік пеадгогика мен әлеуметтік жұмыс арасында байланыс болғанымен,
олардың арақатынасы жөніндегі мәселе төңірегінде талас тудыруда.
Әлеуметтік педагогиканың басқа кез-келген ғылымдар сияқты өзінің
зерттеу объектісі мен пәні бар. Әлеуметтік педагогиканың объектісі- адамның
әлеуметтік өзара әрекеттер жиынтығы негізінде социумда даму процесі болып
табылады. Бұл процесс әлеуметтік қалыптасу, әлеуметтену, яғни индивидтің
әлеуметтік нормалар мен талаптарды меңгеруі, осы негізде азаматтық,
әлеуметтік жауапкершілік, әлеуметтік табандылық, коммуникативтік сияқты
тұлғалық қасиеттерін қалыптастыруды көздейді. Бұл процессті басқа қырынан
басқа ғылымдар да зерттейді: философия, педагогикалық антропология, білім
беру мен тәрбие социологиясы (әлеуметттану), этнография, этнопсихология,
этнопедагогика. Бірақ тек әлеуметтік педагогика тұлғаның қалыптасуын кең
аспектіде, барлық әлеуметтік факторлардың оған әсерін ескере отырып
қарастырады.
Әлеуметтік педагогиканың пәні - әлеуметтік тәрбие, оның мақсаты,
мазмұны, қағидалары, іске асыру әдістері мен түрлері болып табылады.
Әлеуметтік тәрбие мағынасына адамның дамуына, оның әлеуметтік қалыптасуына
барлық әлеуметтік әсер ету құралдарын пайдаланып, жағдай жасау мен стимул
беру жатады.
Сонымен әлеуметтік педагогиканың объектісіне адамның әлеуметтік
әрекеттесігінің тұтас жүйесі ұғымы кірсе, ал пәні ретінде барлық жастық
кезеңдегі тұлғаның әртүрлі кішіортада тұлға-орталық өзара әрекеттесу
процессі кіреді [9].
Әлеуметтік педагогика кешенді, интегративті әртүрлі деңгейдегі және
әртүрлі саладағы тәжірибеге шыға алатын ғылым. Соның ішінде маңыздыларын
атап көрсетсек болады:
- Саясатта-саясаттың дәрменсіздігін тудыратын виктимогендікке қарсы,
кешенді әлеуметтік оңалдыру және әлеуметтік қорғау ұйымдарын
кеңейтуге көмектесу;
- Әдістемеде-ашық әлеуметтік-педагогикалық жүйенің мәні мен қызметін,
адам мен қоғам қатынасын ізгілендірудің жағдайы мен принциптерін
анықтауда;
- Әлеуметтік-пеадгогикалық тұрғыда-тәрбиелеу құндылықтарының басым
бағыттарын, әлеуметтік-педагогикалық болжамдау, жобалау,
бағдарлауды белгілеу, өңделген бағдарлама мен жобаны ғылыми-
әдістемелік сүйемелдеу;
- Қолданбалы тұрғыда-әлеуметтік саланы дамыту, кешенді әлеуметтік
инфрақұрылымның, әлеуметтік-педагогикалық мекеменің жобасын,
зерттеу әдістерін жасақтау;
- Тұлғалық тұрғыда-жеке диагностика, түзету жұмыстарының, әлеуметтік
қолдау мен көмекті қажет ететін әртүрлі категориядағы адамдармен
алдын-алу жұмыстарының әдістемесін жасақтау [10].
Әлеуметтік педагогты рухани жетекші, тәлімгер десек те болады, себебі
ол жылдар бойы баламен, оның отбасымен жұмыс жүргізеді, әлеуметтік
қамқорлықты іске асырады, әлеуметте (социумда) адамгершілік, жалпы
адамзаттық құндылықтардың қалыптасуына ықпал етеді. Сонымен бірге ол
әлеуметтік терапевт-өзінің қамқорлығындағы адамдардың кикілжіңді жағдайын
шешуге, соған сәйкес мамандарға көрінуіне көмектеседі.
Әлеуметтік педагог мектепалды, мектептен тыс мекемелерде, жалпы білім
беретін мектептерде, колледждерде, мектеп-интернаттарда, балалар үйінде,
кәсіптік-техникалық, арнайы, жоғары оқу орнындарында,т.б көптеген
мекемелерде жұмыс істей алады. Жалпы білім беретін мектептердегі әлеуметтік
педагогтар білім беру мекемелерінде қолайлы орта құруға, оқушының,
педагогтардың тұлғалық мәселесін шешуге, әлеуметтік орта мен бала арасында
кең байланыс жасауға маманданады.
Әлеуметтік педагог тұлғаның дамуы және әлеуметтенуі үшін жайлы жағдай
тудыруға әсер ететін маман. Әлеуметтік педагог балалардың әлеуметтік
тәрбиесін ұйымдастырушы және әлеуметтену процесінің жоспарлы және мақсатты
түрде өтуіне жағдай жасайтын маман. “Тұлға-отбасы-қоғам” жүйесінің өзара
әрекеттесу жүйесінің келістірушісі бола отырып, қоғамда, отбасында,
микросоциумда ізгілікті қарым-қатынасқа тәрбиелеуге әсер етеді. Әлеуметтік
педагог жұмысының негізгі қызметі оқушының ұтымды әлеуметтенуіне әсер
ететін баланың кіші ортасын (микросоциумын) ұйымдастыру, қалыптастыру.
Бірақ тәжірибе көрсеткендей әлеуметтік педагог өз қызметінде әлеуметтік
педагог пен әлеуметтік қызметкер жұмысын ұштастырып отыруына тура келеді.
Соған байланысты әлеуметтік педагогқа этика кодексіне және кәсіптік
шеберлігіне байланысты жоғары талаптар қойылады. Оның бойында ізгілік
сапасы, жоғары рухани және жалпы мәдениет, коммуникативтік және
ұйымдастырушылық қасиеті, қабілеті боуы тиіс.
Әлеуметтік педагог қызметі сенімділік пен өзара түсінушілік негізінде
қалыптасуы тиіс. Әлеуметтік педагогтың қызметі балаға, ересек адамдарға
көмектесуге, олардың проблемасын өздері шешуге ықпал тигізу болып табылады.
Өмірден түңілген, үмітін жоғалтқан, қиындықты басынан кешірген және
проблеманы өздігінен шеше алмаған олар түсіністікті, тілектестікті,
адамгершілік қолдауды және нақты көмекті күтеді. Оларға сөзбен және іспен
көмектесу, олрдың өзіне сенуіне, өзінің құндылықтарын қайта қарауына және
кемелденуіне ықпал ету-әлеуметтік педагогтың басты міндеті. Балалар мен
жасөспірімдердің жанын түсіну және аялау- әлеуметтік педагогтың негізгі
миссиясы.
Әлеуметтік-педагогикалық қызмет пен саласы, көп қырлы, бірақ
әлеуметтік педагог қай салада істесе де оған адамдармен, ең алдымен,
балалармен жұмыс істеуге тура келеді. Оның кәсіби біліктілігі мен
интеллектуалдық деңгейі ғана емес, сонымен қатар жүйке жүйесінің ерекшелігі
де үлкен роль ойнайды [11].
Сонымен, әлеуметтік педагог - өсіп келе жатқан тұлғаның мүддесін,
заңдық құқын қорғаушы. Әлеуметтік педагог- сырттан бақылаушы емес, ол
балалар мен ересектердің бірлескен қызметінің тікелей қатысушысы, сонымен
қатар - бұл қызметтің жетекші ұйымдастырушысы. Оның барлық күш жігері
адамды әрекетке, әлеуметтік қиын жағдайдан шығу жолын іздеуге оятуға
бағытталады, адамдардың проблемасын өздері шеше алуына көмектеседі.
Әлеуметтік педагогтар қызметінің мәнін анықтау үшін, ең алдымен,
әлеуметтік педагог мамандығына анықтама беру қажет, сондай-ақ оны
әлеуметтік қызметкер, әлеуметтік жұмысшы секілді мағынасы мен тегі
бойынша ұқсас ұғымдармен салыстыру керек. Әлеуметтік педагог - басқалармен
салыстырғанда біздің ел үшін жаңа мамандық.
Әлеуметтік педагог - делдал, жеке түлға, отбасы және қоршаған орта
арасындағы, осы ортаның-педагогикалық тұрғыдан мақсатқа сай қайта құрылуына
ықпал ететін байланыстырушы буын.
Қазақстандық ғалымдар әлеуметтік педагогиканың әр түрлі сұрақтарын
басқа елдермен салыстырғанда жақында ғана қарастыра бастады.
Р.И. Бурганова әлеуметтік педагогтардың кәсіби дайындығының үрдісін
зерттеді, болашақ әлеуметтік педагогтың жұмысқа дайындығын қалыптастырудың
мазмұнын теориялық тұрғыдан негіздеп, әдістемесін әзірледі.
Е.З.Батталханов оқушы жастардың гуманистік дүниетанымының қалыптасу
мүмкіндіктері мен жағдайларын әлеуметтік педагогиканың мәселесі ретінде
зерттеді.
Г.Ж.Меңлібекова болашақ ұстаздарды әлеуметтік-педагогикалық жұмысқа
дайындаудың жүйесін құрудың теориялық - әдіснамалық негіздерін қарастырды.
Болашақ ұстаздардың әлеуметтік педагогикалық жұмысқа дайындығын
қалыптастырудың құрама бөліктері мен жағдайларын интеграцияланған және жеке
тұлғаға бағытталған білім беру ретінде анықтады. М.Т. Баймұқанова болашақ
әлеуметтік педагогтарды дайындаудың негізін зерттеді. Студенттерді болашақ
әлеуметтік педагог мамандығына даярлау барысында олардың кәсіби даярлығын
отбасын құру мәселесі бойынша қалыптастырудың әдістемесін әзірледі. Жоғары
оқу орнындағы әлеуметтік педагогтарды кәсіби дайындаудың үрдісі оның
зерттеуінің нысаны болып табылады.
Сондықтан 20-жылдардың басынан 30-жылдардың аяғына дейін әлеуметтік
білім беру ұғымын бірте-бірте әлеуметтік-педагогикалық білім беру ұғымы
алмастырды. Әлеуметтік қызмет саласында білім беру басты рөл атқара
бастады.
Әлеуметтік педагогиканың пәні - адамның әлеуметтік қоғамда орын алып,
қалыптасуы мен дамуы болып табылады. Педагогикалық және философиялық
аспектілері - адамның жетістіктерін қуаттап, жойылып не ауытқуға ұшыраған
тұстарын қалпына келтіру болып табылады [12].
Әлеуметтік педагогиканың теориясы мен тәжірибесінің нысаны - қоғамның
мүшесі болып саналатын адамның тұлғалық және қоғамдық сипаттары.
Қазіргі заманғы дағдарыстық жағдай адамдарға кәсіби көмек көрсету
қажеттігін туғызады. Әлеуметтік көмекке мұқтаж адамдар категориясына
төмендегілерді жатқызуға болады. Олар өмірі кез келген уақытта оңай
болмаған, тарихтың өтпелі кезеңдеріңде жағдайлары мүлде қиындай түсетін
топтар, яғни қарттар мен науқастар; балалар, әсіресе көп балалы, толық емес
және жағдайы нашар отбасыларынан шыққан балалар; жұмыссыздар; маскүнемдік
және нашақорлық дертіне шалдыққан адамдар; Мұндай көмекті дүниежүзінің
көптеген елдерінде әлеуметтік қызметкерлер мен әлеуметтік педагогтар
көрсетеді. Біздің елімізде әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік
қызметкерлердің жұмысын неше түрлі маман өкілдері орындай алады. Алайда, 80-
жылдары дәрігерлердің зиян келтірме деген өсиетін басшылыққа ала отырып,
кәсіби түрде әлеуметтік педагогикалық көмек пен қолдау көрсете алатын
мамандарды дайындау қажеттілігі пісіп жетілді. 1991 жылдың 20 мамырында
КСРО халыққа Білім беру жөніндегі Мемлекеттік комитеті Әлеуметтік педагог
мамандығын бекітті. Әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлер
адамдарға көмек көрсеткісі келіп тұратын альтруистік сезімге мұқтаж
келетін, жұмысының мәні мен мазмұны бойынша ұқсас мамандықтар болып
табылады. Олардың қызмет аясы да ортақ. А.В.Мудриктің пікірінше, барлық
педагогтарды әлеуметтік қызметкерлер деп те санауға болады. Сол секілді,
әлеуметтік қызметкерлер де, кәсіби тұрғыдан алғанда, педагог болып
табылады. Мысал ретінде әдетте арнайы педагогикалық білімі жоқ әлеуметтік
қамтамасыз ету қызметтерінің қамқоршы мейірбикелерін алып қарауға болады.
Әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлердің қызмет аясы, түрлі
жұмыс әдістері жиі қиылысады, бірақ әрқайсының өзінің бөлек мақсаттары бар.
Әлеуметтік жұмысшы (қызметкер) лауазымдық міндеттерін кез келген
кәсіпорында, жетекшілік жүргізілетін аймақта, отбасында іске асырады. Мұнда
олар әлеуметтік-медициналық, заңды, психологиялық-педагогикалық,
материалдық не өзге көмекке, физикалық және психикалық дамуға, құқықтық
қорғауға мұқтаж жекелеген тұлгаларды анықтауга негізделеді және олардың
қамқорлығымен айналысады. Оларда пайда болган қиыншылықтарды, оқу, жұмыс
орнындағы, тұратын жеріндегі, т.б. шиеленісті жағдайларды анықтайды, оларды
шешуде көмек көрсетеді және заңды тұрғыда құқығын қорғайды.
Әлеуметтік педагог - әр түрлі әлеуметтік-мәдени орталардағы балалармен
тәрбие жұмысын ұйымдастыратын маман; жеке тұлға мен оны қоршаған шағын
ортаның психологиялық-педагогикалық ерекшеліктерін зерттейді; оқушылар мен
тәрбиеленушілердің қызығушылықтары мен мұқтаждықтарын, мінез-құлқындағы
ауытқушылықтарын, шиеленісті жағдайларды анықтайды және уақытылы көмек
көрсетеді; жеке тұлға мен білім беру мекемесінің, отбасының, ортаның, билік
органдарының арасында делдал ретінде әрекет етеді; оқушылардың құқықтары
мен бостандықтарының жүзеге асуына ыңғайлы және қауіпсіз жағдай құрады;
олардың өмірі мен денсаулығын қорғауға, жалпыға білім берудің орындалуына,
салауатты өмір салтын насихаттауға көмектеседі; балалардың таланттарын
дамыту үшін оларға жағдайлар жасайды [13].
Әлеуметтік педагогиканың басқа ғылымдармен байланысы
Психология адамның жалпы ішкі жан дүниесін танып білуге көмектессе,
әлеуметтік психология ауытқу мен күйзеліске душар болған адамдармен жұмыс
мәселесін қарастырады. Медицина, әлеуметтік медицина халықарасында кең
тараған ауру сырқаттарды танып білу және емдеумен шұғылданады. Физиология
мен психофизиология адамның дене бітімі және оған тиген зақымдардың әсерін
зерттеу және реттеумен шұғылданады. Экономика болса, адамдардың материалдық
ахуалы және оған көмек беру мәселелерін қарастырады. Демография адам
санының өсуіне оның әлеуметтік ахуалының ықпалы секілді тұстарын
қарастырады.
Ал, әлеуметгік педагогика баланы, жастар мен қарттарды, ересек
адамдарды әлеуметтендірудің заңдылықтарын зерттейтін ілім болып табылады.
Әлеуметтік педагогика зерттеу нысанына байланысты өз ішінде де салаларға
бөлінеді. Бірақ ол көбінесе қарастыратын нысанасының жас ерекшеліктері мен
күйзелісті ахуалының өзгешелігіне байланысты келеді. Мысалы, қарттармен
әлеуметтік педагогикалық жұмыс, жастар арасындағы әлеуметтік педагогикалық
жұмыс, мүгедек балалар арасындағы әлеуметтік педагогикалық жұмыс деген
секілді көптеген салалар мен тарауларға бөлінеді.
Қазіргі кезде қоғамдағы әр түрлі жаңғырулар мен өзгерістердің ықпалы
қатты әсер ететін ең бір нәзік тұсы - бала. Сондықтан біз бұл жерде басты
обеъкт ретінде бала және онымен жұмыс мәселелерін қарастырамыз. Сонымен,
әлеуметтік педагогика баланың білім-тәрбие алуына қоғамның тигізетін әсерін
зерделейді. Басқаша айтқанда, баланың білім алуына, тәрбиеленіп, әлеуметтік
тұлға болып қалыптасуына отбасы, білім, мәдениет, дін т.б. қоғамдық
институттардың тигізетін әсерін зерттейтін ілім деуге болады.
Әлеуметтік педагогиканың жеке өзіне тиісті теориясы, тәжірибелік
практикалық іс-шаралары, құралдары мен әдіс-тәсілдері және технологиясы
бар. Қандай да ғылыми теория болмасын, ол тәжірибеге сүйеніп дамиды, яғни
жұмыс тәжірибесінен оның теориялық анықтамалары қалыптасады. Әлеуметтік
педагогиканың өзіндік ғылыми теориялық тұрғыдан қалыптасқан іс-шаралары
бар. Олар әлеуметтік педагог пен әлеуметтік қызметкерге тиесілі. Оның
жүргізетін іс-шаралары балаға, балалар тобына белгілі бір ортаның тигізген
әсерін анықтауға, кедергілерді жоюға және күйзелістен шығуға көмектесуге
бағытталған.
Мәдениеттанушылық көзқарас тұрғысынан алып қарағанда, әлеуметтік
педагогты адамзаттың әлеуметтік-педагогикалық тәжірибесінің, адамгершілік
пен рухани мәдениетінің, білімдер мен ойлау мәдениетінің жиынтығы,
шығармашылық пен қарым-қатынастың нәтижесі ретінде түсіндіре отырып,
ұрпақтан-ұрпаққа мәдениет тасымалдаушы деп қабылдаған өте маңызды.
Кез келген саладағы әлеуметтік педагогтың кәсіби құзіреттілігіне жоғары
талаптар қойылады. Ол тек педагогикалық тұрғыдан ғана әрекет етіп қоймай,
сонымен қатар түрлі жағдайларға байланысты әлеуметтік әрекеттердің басқа да
түрлерін меңгеруі керек. Педагогикалық құзіреттілікпен қатар саяси,
әкімшілік, медициналық және экономикалық та құзіреттіліктерді игеруі тиіс.
Себебі оның іс-әрекеті осы салалармен тығыз байланысты [14].
Әлеуметгік педагогтың кәсіби әрекеттері келесі мақсаттарды көздейді:
мәселелер мен олардың себептерін анықтау; мәселелі жағдайлардың алдын-алу;
қызметкерлерге білім беріп, тәрбиелеу; жеке және әлеуметтік себептері бар
қиыншылықтармен күрес жүргізу; қоғамдық оңтайлы жағдайларды құру және
осындай жағдайларды құруға қатысу; жағдайы нашар отбасыларына, олардың
балаларына оқу-тәрбие алу үшін материалдық көмекті ұйымдастыру; білімге
деген кабілеттерді зерттеу; қоғамдық өмірге қатысуға және әлеуметтік
құқықтарды дұрыс қабылдауға дайындау; басқалармен араласуға, бағыт-бағдар
алуға, жауапкершілікке, өзін-өзі сыйлауға және сабырлыққа дайындау;
шығармашылық пен өнімділікті дамыту.
Әлеуметтік педагогтардың негізгі жұмыс нысаны балалар мен жасөспірімер
болып табылады. Әлеуметтік қызметкерлердің жұмыс нысаны - тұрғындардың
түрлі топтары. Егер әлеуметтік педагогтың күш жұмсауының нысаны, негізінен,
"тәрбие үрдісі" болса, әлеуметтік қызметкердің нысаны "дағдарысты жағдай"
болып табылады. Алайда, бұл айырмашылықтар тек салыстырмалы ғана,
мамандардың арасындағы өзгешеліктер айқын емес. Әлеуметтік педагогтар мен
әлеуметтік қызметкерлер қоғамымыздың барған сайын ушығып жатқан мөселелерін
шешуге бірге талпынып, қатар жұмыс істейді.
Әлеуметтік педагогтың кәсіби қызметіндегі басты мақсат - жеке тұлғаның
және оның отбасының әлеуметтік құқықтары мен мүдделерін қорғау.
Әлеуметтік педагогтың мамандығы қызмет саласының ерекшелігі бойынша
бірқатар мамандандыруларды қамтиды: балалардың бірлестіктері мен
ұйымдарының әлеуметтік педагог басшысы; әлеуметтік педагог-эколог;
әлеуметтік педагог- валеолог; әлеуметтік педагог-тәрбиеші; жұмыс пен отбасы
жөніндегі әлеуметтік педагог, әлеуметтік педагог-психолог. Мамандандырудың
негізі ретінде тұрғындардың ішінен мүгедектер, жетімдер, босқындар және
т.б. қамқорлыққа аса мұқтаж ерекше категориядағы адамдармен жұмыс жасау
әдістемесін қарастыруға болады. Сондай-ақ әлеуметтік педагогтарды
мамандандыруда оларға әдістемелік көмек көрсету сол маманның атқаратын
жұмыс орнымен байланысты болады (түрлі оқу орындары, балалар үйі, аула
клубтары, аурухана, кәсіпорын, діни орталықтар, ықшам аудан, түзету-
тәрбиелеу мекемелері, демалыс орталықтары, әлеуметтік-психологиялық
сауықтыру және түзету орталықтары).
Әлеуметтік педагогқа және әлеуметтік қызметкерге қойылатын кәсіби
стандарттар мен талаптар жалпы адамзаттық құндылықтарға негізделеді, әрбір
жеке тұлғаның абыройы мен ерекшелігін, оның құқықтары мен мүмкіндіктерін
есепке алады.
В.А.Сластенин әлеуметтік педагогқа қойылатын талап ретінде төмендегіні
көрсетеді: өзінің жұмыс нысаны болып табылатын тұлғаның жеке құндылығын,
оның қайталанбас ерекшелігі мен шығармашылық маңыздылығын түсіну; таңдалған
мамандықты саналы түрде сезініп қабылдау; көптеген жүйкелік және психикалық
шығындардың болуын ескеру; өзімен тұрақты жұмыс істеуді талап ететін кәсіби
қызметінің шығармашылық табиғатын ұғыну қажет; Әлеуметтік педагогқа
қойылатын осыншама жоғары талаптарды жүзеге асыру үшін болашақ мамандарды
мұқият таңдау керек. Олар өз бетінше білім алып, өзін-өзі тәрбиелейді.
Осыған байланысты, әлеуметтік педагогтарды шектелген, тұтас жүйе ретінде
дайындау да керек. В.А.Сластенин әлеуметтік педагогтың жеке тұлғасын
қапыптастыру қағидаларын анықтады:
- педагогикалық білімнің ізгіленуі кезінде болашақ маманның жеке
тұлғасына оның адамгершілігін, мәдениеттілігін және кәсіби
білімдігімен қатар қалыптастыра отырып, оларды біртұтас дамыту;
- әлеуметтің дамуы мен жұмыс істеуінің жаңа тенденцияларын есепке
алу;
- педагогикалық білімді оның тәжірибесімен өзара байланысты
тұғырландыру;
- қазіргі уақыттың талыптарына сөйкес және болашаққа болжам жасай
отыра, әлеуметтік педагогтарды дайындау жұмысының түрлерін, оның
әдістемесін, мазмұнын жаңартып, толықтырып отыру;
- педагогикалық білімнің, педагогикалық оқу орындарының
тіршілігіндегі барлық істің демократиялануы.
Қазіргі уақытта елімізде әлеуметтік педагогтардың көп деңгейлі
дайындығы іске асырылуда. Біздің елімізде әлеуметтік педагогтарды даярлау
педагогикалық колледждерде, жоғары оқу орындарында, мұғалімдер білімін
жетілдіру және қайта даярлау институттарында іске асырады. Әлеуметтік
педагогтарға деген сұраныс барған сайын өсуде.
Кәсіби дайындықтың негізін маманның біліктілік сипаттамасы қалайды.
Жоғары оқу орындарында әлеуметтік педагогтарды дайындау, бір жағынан
академиялық, ал екінші жағынан, тәжірибеге бет бұрған сипатта болуы керек.
Болашақ әлеуметтік педагог мамандарын даярлауда қоғамдық, мемлекеттік
сұраныстар міндетті түрде есепке алынып отыруы тиіс. Себебі, бұл мамандар
тікелей қоғам мен заман талабынан туындап отыр [15].
Сонымен, қазіргі кездегі әлеуметтік – саяси және экономикалық жағдайда
оқушылар тәрбиесіне, оқыту мен дамытуына жаңа талаптар қою, тәрбие жүйесіне
реформа жасаудың маңызды міндеті болып табылады. Оқушыларды әлеуметтік және
еңбектік тәрбиесіндегі абстрактілік пен догматизмді шегеріп, оларды нақты
және ерен іске кірістіру, сабақта және сыныптан тыс тәрбие жұмыстарында
көзделген талаптарды орындау принципінің бағдарламасы болуы шарт, оларды
біртіндеп іске асырып бару қажет.
2. Әлеуметтік педагог іс-әрекетінің әдістері мен ұстанымдары
Әлеуметтік педагогтың жұмыс нысаны оның жұмыс істейтін мекемесінің
ерекшелігімен анықталады. Басқаша айтқанда, әлеуметтік педагогтың іс-
әрекеті белгілі бір ортаның немесе аумақтың әлеуметтік ерекшелігіне сәйкес,
сол берілген қоғамның сұранысына байланысты ұйымдастырылады. Әлеуметтік
педагогтың негізгі жұмыс нысаны өзінің толыққанды дамып жетілуіне
әлеуметтік қорғау мен қолдауды қажет етуші бала немесе оқушы болып
табылады. Осыған байланысты, әлеуметтік педагог маманы баламен жұмыс істеу
барысында оның отбасымен, тәрбиеленіп жатқан шағын ортасымен, дамуына және
қалыптасуына әсер ететін түрлі факторлармен, қоғамдық институттармен
бірлесе отырып іс-әрекет құрады. Аталған бірлестік іс-әрекеті оның
бекітілген жұмыс жоспарында міндетті түрде белгіленеді.
Әлеуметтік педагогикалық қызметі жұмыс сипатына қарай жалпы білім беру
мекемелеріндегі жұмыс, арнайы мекемелермен және жеке адамдармен жұмыс деп
бөлуге болады, ал жұмыс объектісіне қарай мінез-құлқы нормадан ауытқыған
балалар немесе жастар деп көрсетуге болады. Әлеуметтік педагогикалық жұмыс
отбасында, балабақшада, мектептерде, әр түрлі ұйымдар мен қоғамдарда,
демалыс орындарында, шығармашылық ұйымдарда, жазғы демалыс алаңдарында,
аула клубтарында, ауыл шаруашылық жұмыстары жүріп жатқан жерлерде, қарттар
үйінде, әлеуметтік-психологиялық-медициналы қ сауықтыру орындарында,
санаторияларда, діни ұйымдарда, т.б. жүргізіледі. Осы орындардың
барлығындағы әлеуметтік педагогикалық жұмыс өздігінше ерекше және олардың
объектісіне байланысты жұмыс түрлері мен тәсілдері де әр түрлі болып
келеді.
Әлеуметтік педагогтар әлеуметтік білім мен тәрбие беру жұмыстарын
жүзеге асырып отырады. Өйткені әлеуметтік білім бұл тек академиялық білім
ғана емес, сонымен бірге тұлғаны не топты қатарға қосу, әлеуметтік өмірге
бейімдеуге арналған біліктер мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz