Зерек оқыту орталығының веб- порталын құру
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.Талдау
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...10
1.1 Пәндік аймақтың
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...10
1.2 Объектіні басқару әрекет етуші жүйесін автоматтандыруды және оның
кемшіліктерін
сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...11
1.3 Деректерді өңдеу әрекет етуші жүйелерді жүзеге асыру
жолдары ... ... .14
2. Жобалау
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...16
2.1 Есептің
қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...16
2.2 Ақпараттық
қамтамасыздандыру ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .23
2.3 Бағдарламалық
қамтамасыздандыру ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
0
3. Эксперименталды
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..46
3.1 Бағдарламаның орындалу қызметі және
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
3.2 Бағдарламаның іске
асырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
7
4. Жобаның экономикалық тиімділігін
негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
4.1 Экономикалық тиімділікті есептеу әдістемесін таңдау және
негізде ... .55
4.2 Жобаның экономикалық тиімділігі көрсеткіштерін есептеу
... ... ... ... ..56
5. Еңбекті қорғау
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...63
6. Қоршаған ортаны
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .69
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...75
А
қосымшасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...77
Кіріспе
Интернет желісі әлемдік коммуникационды инфраструктураның маңызды
бөлшегі болып табылады. Интернеттің дамығаны соншалық, қалтаңызда ұялы
телефон немесе қалталы компьютер болса, желіге еш қиындықсыз еніп,
ғаламторды шарлай бересіз. Теледидар, радио мен газет парақтарының орнын
біртіндеп интернет желісі басып келеді.
Бүгінгі Қазақстандағы Интернет қолданылуының бағыты әр түрлі:
жаңалықтар, білім, қарым-қатынас жасау, электронды коммерция, қоғамдық
қызмет, қайырымдылық шарасы т.б.
Интернеттің білім жүйесіндегі мүмкінділіктері оқу процесін желінің кез
келген қолданушысына жылдам және қол жетімді болып табылады. Оқудың әрбір
деңгейінде қолданушының қойылған мақсатына байланысты бұл мүмкіндіктер әр
түрлі нәтижелер береді. Бұл мүмкіндіктер адамдардың географиялық жағдай
орындарына, материалдық және білім деңгейіне қарамастан, оларға қажетті
көлем мен ендікте білім алу шарттарын ұйымдастырады.
Интернеттің білім жүйесіне әсері өте зор. Себебі, бір жағынан Интернет
білімдердің топталу орны болса, екінші жағынан оларды тарату арығы болып
табылады.
Бүкіләлемдік тор арқылы алынған оқу қашықтықтан оқыту формасы болып
табылады. Сонымен қатар ол дәстүрлі түрмен алынған оқу түрінен кем емес,
керісінше, кей уақытта қажетті білімді толық көлемде алуға мүмкіндік
береді.
Интернеттің білім жүйесіне әсері ғылыми білімдер алмасу деңгейінде
араласудың жеке емес формасының дамуына әкеледі. Бұл өз кезегімен
компьютерлік техниканың, желінің, телеқатынас және байланыс құралдарының
дамуымен тығыз байланысты.
Интернеттің білім жүйесіне әсері, ең алдымен, әр түрлі пәндік
аймақтардағы ақпараттарды жинау, өңдеу және сақтау процесс және
процедураларымен байланысты. Бұл әсер және де адамның нақты білім
аймағындағы ақпараттың пайдалылығы мен құндылығына деген бағасының
субъективті тәсілдемесіне бағынышты.
Жоғарыда көрсетілген Интернет технологиясының дамуына байланысты
республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалынып, қазақстандық білім
беру жүйесі әлемдік беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Білім беру
саласында оқудың жаңа Интернет технологияларын қосымша тәжірибе ретінде
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болуы мүмкін емес. Ал жаңа Интернет
технологияны меңгеру білім алушының интеллектуалдық, кәсіптік,
адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің
қалыптасуына игі әсерін тигізеді, білімгер тұлғасын дамытып, оқу-тәрбие
үрдісін тиімді ұйымдастыруға көмектеседі. Осындай беру жүйесімен Интернет
технологияларының дамуы мемлекеттің экономика, ғылым және әлеуметтік орта
салаларының құрылуы мен өсуіне зор ықпал ететін мамандарды дайындаудың
негізі болып табылады.
Интернет технологиясының дамуы жоғарыда көрсетілген тестілеулер және
білім жүйесінің басқа мақсаттарына да арналып, білім алушылар мен
оқытушылардың біліміне әсерін тигізуде. Мысалы, Интернетте оқу мекемелері,
оқу орындары жайлы толық ақпарат алып қана қоймай, сонымен қатар онлайн
түріндегі сауалнамалар, тестілеулер, журналдар және тағы сол сияқты іс-
шараларды жүргізу мүмкіндігі бар.
Білім жүйесінде Интернеттің әсері ғылыми білім алу процесін
жылдамдату, оның қол жетімділігі, ақпаратты өңдеу жылдамдығы, білімнің көп
көлемді түрде сақталу мүмкіндіктері – ұсынылып отырған дипломдық жұмысты
құрудың өзектілігіне жатады.
Дипломдық жұмыс мақсаты – Зерек оқыту орталығының веб-порталын құру.
Дипломдық жұмыс мақсатына сәйкес келесідей міндеттер қойылады:
– пәндік облыстың қызметін
зерттеу және ондағы ақпараттық
процестерді қарастыру;
– техникалық тапсырманы құрастыру
және құрастырылатын жүйеге
қойылатын талаптарды
қалыптастыру;
– деректер қоры, оны басқару
жүйелері және түсінігі, деректер
қорын басқарудағы бағдарламалық
жүйелер мүмкiншiлiктерiн
анықтау;
– Зерек оқыту орталығының веб-
порталын құру;
– құрастырылған веб-портал
негізінде мобильді қосымшасын
әзірлеу;
– құрастырылған жүйенің
экономикалық тиімділігін
негіздеу және есептеу.
Дипломдық жұмыстың ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы бұл жұмыста автормен
құрастырылған модельдер, әдістер мен алгоритмдер басқа да құрастырушылармен
білім беру бағытында бағдарламалық құралдарды құрастыру кезінде, сонымен
қатар кез келген соңғы қолданушылар үшін жеке қолдануында жатыр.
Жұмыстың тәжірибелік құндылығы – жобаны іске асыру арқылы ұйымдастыру
мәселесі Зерек оқыту орталығы оқытушылары мен білім алушылардың жұмыс
уақытын үнемдеуге мүмкіндік береді, осының нәтижесінде оның еңбек
өнімділігі мен атқарылатын жұмыстардың экономикалық тиімділігі артады.
Дипломдық жұмыстың кіріспеден, алты бөлімнен, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Құрастырылған жүйені эксплуатациялау кезінде оның кемшіліктері
айқындалуы мүмкін, себебі жүйені ендіру көп уақытты алады, алайда
құрастырылған жүйе ары қарай дами алады, сонымен қатар одан әрі жүйенің
дамуы үшін кейінгі университет түлектерінің дипломдық жұмыстарын қорғау
бойынша негізгі тақырыптары бола алады.
1 Талдау бөлімі
1.1 Пәндік аймақтың сипаттамасы
Қазіргі уақытта интернет – ақпарат құралдарының ең қарқынды дамып келе
жатқан бір түрі. Статистика бойынша, тұрғындардың түбегейлі санында
үйлерінде компьютер бар және олар Интернет желісіне қосылған. Интернеттің
ең маңызды құралы сайт болып табылады.
Сайтты құру, кеңейту, ақпараттық қолдау немесе бизнестегі жарнама
бойынша жаңа мүмкіндіктерді қамтамасыз етеді.
Кәсіби жасалған сайт іздеу жүйелерінде сұраныстар бойынша табу
оңайлылығын қамтамасыз етеді. Себебі, Интернеттегі бағытты аудиторияны
құраушылардың көбі – нақты ақпаратты іздейтін қолданушылар. Тұтынушылар
және серіктестермен үздіксіз байланыс нарықтағы өзгерістерге жедел көңіл
бөліп, уақытылы өзгертулер жүргізуге мүмкіндік береді [1].
Веб-сайт қазіргі уақытта тек қана ақпараттық құрал емес, сонымен қоса
жаңа тұтынушылар мен табыс әкелетін құнды маркетингілік құрал болып
саналады.
Кез келген сұраныс бойынша толық ақпарат беретін көп көлемді
анықтамалық-ақпараттық сайттар бар. Газет немесе журналдарда іздегенше,
сайтқа кіріп, қажетті ақпаратты табу әлдеқайда жеңілдеу [1].
Сапалы сайт қандай да бір мекеменің негізгі ақпараттық ресурсы болып
саналады. Сайт арқылы келесі әрекеттерді орындауға болады:
– мекеменің тауарлары мен қызметі
және де ең соңғы жаңалықтар
туралы барлық ақпараттарды
жіберу;
– Интернет-дүкендерінде сатудан
бастап, сервисті ақпараттық
қолдауға дейін тұтынушылармен
тікелей қатынас орнату;
– мекеменің тауар мен көрсететін
қызмет түрлерін өте тиімді
жарнамалау.
Қазіргі уақытта іс жүзінде кез келген кәсіпорынның Интернеттегі өз
меншікті сайты бар. Тәжірибелік қажеттілік, сатуларды өсудi жоғарылату
мүмкінділігі және дамудың жаңа жолдарын табу – осылар және тағы басқа
себептер көптеген мекемелердің желідегі өз өкілеттілігін құраудың басты
мақсаты болып табылады [2].
Осындай қызмет түрлерін қамтамасыз ететін танымал мекемелердің бірі –
Астана қаласында орналасқан Зерек оқу орталығы.
Бұл мекеме ақпараттық технологиялары нарығында 2008 жылдан бастап
табысты жұмыс істеп келе жатыр.
1.2 Объектіні басқару әрекет етуші жүйесін автоматтандыруды және
оның кемшіліктерін сипаттау
Білім жүйесіндегі жаңа ақпараттық технологияларды пайдаланудың басты
мақсаты – білім алушылардың оқу материалдарын толық меңгеруі үшін оқу
материалдарының тәжірибелік жағынан тиімді ұсынылуына мүмкіндік беру.
Бүгінгі таңда оқу курстарын компьютер көмегімен оқыту нәтижелігін
зерттеудегі ғылыми мәселелердің ең басты орын алады. Қазіргі замандағы
ақпараттық технологиялар әрбір білім алушының білім беру үрдісінде
шығармашылық қабілетін дамытуға айқын мүмкіндік береді. Сондай-ақ білім
алушының танымдық іс-әрекеттері күшейіп, өзіндік жұмыстарды тез орындау
мүмкіндіктері артады. Осы мәселені шешудегі басты рөл білім беру ордаларына
жүктеледі. Білім алушыларға қазіргі ақпараттық технологияларды қолданып,
білім алу тиімділігін және өзектілігін қарастырсақ, онда бiрiншiден, ол
білім алушыларды қазiргi типтегi бағдарламалық жабдықтармен, жасанды ақыл-
ой жүйесiмен зор көлемдегi, соның iшiнде тұрақты және ауыспалы
аудиовизуалдық ақпаратпен жұмыс iстейтiн мультимедиа құрылғысының
жабдықтарымен жұмыс істейді, екiншiден, арнайы құралдармен қамтамасыз
етедi, үшiншiден, ақпараттық қарым-қатынастарды телефондық, телевизиялық
және спутниктiк байланыс құрылғылары мен компьютерлiк желiлер деңгейiнде
жетiлдiру барысында телекоммуникациялық құрылғылар пайдаланылады.
Білімді ақпараттандырудың негізгі мақсаты – білім алушыларды
ақпараттық қоғам жағдайында тұрмыстық, қоғамдық және кәсіби салалардың іс-
әрекетіне толық, тиімді араластыру болып табылады.
Көптеген елдердің ғылыми орталықтары мен оқу орындарында нақ осы білім
қажеттілігі үшін мамандандырылған ақпараттық жүйелер саны дайындалды, олар
оқу-тәрбие үрдісінде әр түрлі жағынан қолдауға бағытталды. Сондай
жүйелердің бірі – ақпараттық-білімділік порталдар болып саналады.
Білім жүйесіне арналған әр түрлі функциялы ақпараттық веб-порталдар –
білім алушыларды даралай оқытуда жаңа ақпарарттарды жеткізуге, игерілген
білім мен біліктерді тесттік бақылауға арналған құрал. Оқу процесінде
жаңа ақпараттық технологияларды енгізіп, қолдану ісі де тек информатика
пәні мұғаліміне ғана емес, оны кез келген пән аумағында да кеңінен
қолдануда. Сондай ақпараттық порталдардың бірі ретінде тестілеу тапсыруға
дайындық ақпараттық порталдарын есептеуге болады. Осындай бағыттағы
өнімдерді әзірлеу және өнімдеу – Зерек оқу орталығына арналып жасалған
өнімдерінің бірі.
Бұл өнім тестілеуден өтуге арналған ақпараттық веб-порталдардың бірі
болып табылады. Ақпараттық веб-порталда бірнеше пәндерден тестілеу өтуге,
ол тестілеулерді жауаптарын баспаға шығару, тестілеудің мәтінін баспаға
шығару мүмкіндіктері бар. Ақпараттық веб-порталда тестілеу өту кезіндегі
беті 1-суретте бейнеленген.
1-сурет. Ақпараттық веб-порталдың тест өту беті
Бұл ақпараттық веб-порталда онлайн тестілеу өту үшін сайтта авторлану
қажеттілігі туылмайды.
Ақпараттық веб-порталдың кемшіліктері келесідей:
– тестілеу өту кезіндегі пәндік
аймақтардың тест ақпараттарының
жетіспеушілігі;
– онлайн тестілеу өту кезінде
берілген жауаптардың бірнешесін
таңдау мүмкіндігі;
– берілген тест сұрақтарына жауап
бермей, хабарламаның шықпауы
және тесттің аяқталу
мүмкіндіктері;
– тестілеу аяқталғаннан кейін
дұрыс жауаптылардың сандық және
пайыздық қатынаста есептелу
мүмкіндігіның жоқтығы;
– ақпараттардың енгізілуі
деректор қоры арқылы жүзеге
асырылуы;
– порталда артық жарнамалық
сілтемелердің бар болуы – тест
өтіп жатқан білім алушының көңіл
аударуын туғызады.
Жоғарыдағы кемшіліктерді ескере отырып, дипломдық жұмыс Зерек оқу
орталығы үшін тестілеуді тапсырудағы дайындық ақпараттық веб-порталын құру
сұранысы пайда болды.
1.3 Деректерді өңдеу әрекет етуші жүйелерді жүзеге асыру жолдары
Тест тапсырудағы дайындық ақпараттық веб-порталын құрастыру аналогты
жасалған ақпараттық веб-порталдарын кемшіліктерін ескере отырып жүзеге
асырылған:
– тестілеу өту кезіндегі пәндік
аймақтардың тест ақпараттарының
жетіспеушілігін жою үшін барлық
пәндік аймақтарының тест
сұрақтары мен жауаптары
енгізілген;
– тестілеу өтуді тек қана
тіркелген қолданушы өту
мүмкіндігі;
– онлайн тестілеу өту кезінде
берілген жауаптардың бірнешесін
таңдау мүмкіндігі жойылып,
тестілеуіндегі сияқты тек қана
бір ғана жауапты белгілеу
мүмкіндігі қосылған;
– берілген тест сұрақтарына жауап
бермеген кезінде жауап
берілмеген жауап туралы
хабарламаның шығу мүмкіндігі
жүзеге асырылған;
– тест сұрақтары тізім бойынша
емес, жеке дара ретінде
көрсетілген;
– тест сұрағына жауап берілмеген
кезде хабарламаның шығуы;
– тест сұрағын өткізіп жіберу,
яғни кейіннен жауап беру
мүмкіндігі;
– тестілеу аяқталғаннан кейін
дұрыс жауаптылардың сандық және
пайыздық қатынаста есептелу
мүмкіндігін орнату, бұл
мүмкіндік білім алушылардың
қанша сұраққа дұрыс жауап
бергенін көрсетеді;
– тест соңында тесттің басталу
және аяқталу уақытының
көрсетілуі;
– тест соңында тесттегі жауап
берілген жауаптардың дұрыс
немесе қателігінің көрсетілуі;
– тест соңында шығатын
нәтижелерді алдын ала көріп,
баспаға шығару мүмкіндігі;
– білім алушылардың тапсырған
тесттер туралы жалпы статистика,
яғни қай уақытта, қандай
сұрақтарға қалай жауап берілгені
туралы нәтиже жүргізілу
мүмкіндігі;
– тесттер туралы жалпы
статистиканы баспаға шығару
мүмкіндігі;
– қолданушының ең үздік
нәтижелерінің көрсетілуі;
– ақпараттардың енгізілуі веб-
портал интерфейсі арқылы жүзеге
асырылуы.
Ақпараттық веб-порталды талдау кезінде пәнаралық байланысты есепке
алынып, веб-порталдағы білім алушылардың тест өту кезеңінде көңіл аударатын
жарнамалық сілтемелердің болмау мүмкіндігі жүзеге асырылды. Бұл ақпараттық
веб-портал да жоғарыдағы веб-портал тәріздес MySQL ДББЖ-сі және PHP
технологиясының қолданылуымен жүзеге асырылатын болады.
2 Жобалау бөлімі
2.1 Есептің койылымы
Құрастырылатын ақпараттық жүйе қажетті пәндер аймағында білімдерін
жетілдіріп, тестілеуге дағдыландыруға бағытталған Зерек оқу орталығына
арналған ақпараттық веб-портал құрылуын негіздейді. Ақпараттық веб-порталды
құрмастан бұрын келесілерді анықтап алу қажет:
– порталдың жұмыс ортасы;
– жұмыс атқару принциптері;
– автоматтандыру аймағы;
– кіріс және шығыс ақпараты.
Бұл жобада дайындықтарды жетілдіру жолдарын және олардың іске асырылу
қасиеттері мен ерекшеліктері, тәсілдері ескере отырып, заманға сай
ақпараттық технологияларды қолдайтын бағдарламалық өнімдер құрастыру.
Жобаны қарастыру бөлімі келесі бөлімдерден тұрады:
– техникалық тапсырысын құру;
– дизайнын әзірлеу;
– бағдарламалық кодын әзірлеу;
– веб-порталдың беттерін беттеу;
– виртуалды хостингте сайтты
тестілеу.
Жобаның техникалық тапсырысын құру бөлімі. Ақпараттық веб-порталдың
жұмыс ортасы мен жұмыс атқару принциптері айқындалады. Яғни, ақпараттық веб-
порталдың жұмыс атқару принциптері – дайындалып жүрген білім алушылардың
білімдерін арттыру үшін ақпараттық веб-порталда қолданылатын функциялар:
– жаңа ақпараттарды қосу;
– енгізілген ақпараттарды
жариялымнан алып тастау;
– енгізілген ақпараттарды
өзгерту;
– авторландыруды жүргізу;
– жаңа қолданушыны енгізу;
– қолданушының мәліметтерін
өзгерту;
– авторлану кезінде логин немесе
пароль енгізілмеген жағдайда
хабарлама шығару;
– тестілеуді ұйымдастыру;
– тестілеу кезінде жауап
берілмеген сұрақ болған жағдайда
хабарлама шығару;
– тестілеу кезінде сұрақты
өткізіп жіберіп, кейіннен жауап
беру;
– тест соңында дұрыс жауап
берілген сұрақтар санын көрсету;
– тест соңында дұрыс жауап
берілген сұрақтар пайызын
көрсету;
– тест соңында сұрақтарға жауап
беруге кеткен уақытты көрсету;
– тест соңында жауап берілген
сұрақтардың дұрыс немесе
қателігін көрсету;
– тест соңындағы нәтижелерді
алдын ала көріп, баспаға шығару;
– қолданушы өткен барлық тесттер
туралы жалпы статистика көрсету;
– тесттердің жалпы статистикасы
туралы ақпаратты баспаға шығару;
– білім алушы тапсырған
тестілердің ішінде ең үздіктерін
көрсету;
– қолданушының соңғы тестілеуден
өткен 5 нәтижені көрсету.
Ақпараттық жүйе деректер базасының құрамына келесі кестелер кіреді:
– бөлімдер;
– категориялар;
– мәзір;
– контент;
– модульдар;
– қолданушылар;
– қолданушылар тобы;
– тесттер;
– тесттер категориялары;
– тесттер сұрақтары;
– тесттер сұрақтарының
категориялары;
– тест жауаптары;
– тест нәтижесі;
– тесттердің жалпы нәтижесі;
– тесттерді шығаратын шаблон;
– тест шығаратын шаблонның
параметрлері;
– тесттерге қатынас.
Жобаның бас беті графикалық бөлім, сайттың навигациялық мәзір және
контентті аймақ бөлімдерінен құралады.
Жобаның дизайнын құру бөлімі. Ақпараттық веб-портал сайттардың ойын-
сауық түріне жатпағандықтан, сайтта жарнамалық-акциялы ақпараттардың
болмауы жөн. Зерек оқу орталығының білім алушылары қолданушыларының
сайтта орналасуы – қандай да бір техникалық білімнің қажетінсіз, түсінікті,
қарапайым, тез жүктелгіш болып орындалуы.
Жобаның бағдарламалық кодын әзірлеу бөлімі. Жоба беттерінің
бағдарламалық коды қарапайым, түсінікті және де артық бөлшектерсіз жазылуы
тиіс. Сайттың беттері тез жүктелу керек. Себебі, беттердің көп уақыт
жүктелуі – қолданушылармен іздеу жүйелерінің бағалауына әсерлі болады.
Жобаның беттерін беттеу бөлімі. Жоба құрылу кезіндегі бағдарламалық
коды және дизайн құру бөлімдерінен кейін міндетті түрде орындалатын бөлім.
Себебі, әр беттің индексациялауын қамтамасыз етеді. Ал индексациялау веб-
порталдың алдағы уақытта тез жүктелу, іздеу оптимизациясында тиімді
пайдалануына әсерлі [3].
Жобаны виртуалды хостингте тестілеу бөлімі. Жобаның әлемдік тор
Интернетте орналастырар алдында, жобаны тестілеуден өткізу бөлімі. Жобаның
техникалық тапсырыстарының барлығы орындалуын қадағалайтын іс-әрекеттер.
Кіріс және шығыс ақпараттарының сипаттамасы. Жобадағы тест нәтижесінің
және қолданушы тапсырған тесттер нәтижелерінің тізімі шығыс ақпараттар
болып табылады. Шығыс ақпараттарының мәлімдемелері және тізімдері 1-3
кестелерінде қарастырылды.
1-кесте. Тестілеу соңындағы шығыс ақпараттары реквизиттерінің тізімдері
ҚолдТест Дұрыс жауапДұрыс жауаптар Тапсырылған Басталу уақыты
анушнұсқасы берілген % қатынаста белгісі
ы сұрақтар
аты саныбарлық
сұрақтар
саны
1 2 3 4 5 6
1 В010 Құжат Сұраныс бойыншаЖедел түрде Тіркелген
қолданушылар
3-кесте. Шығыс хабарламалар реквизиттерінің тізімі мен жазылуы
№ Реквизит атауы Шартты Реквизит Ақпарат Ақпарт
пп белгілер өлшемі көздері көзінің
идентификат
оры
3-кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6
1 Қолданушы аты UserName 9(15) құжат В010
2 Тест нұсқасы QuizName A(50) құжат В010
3 Дұрыс жауап Userscore 9(2) құжат В010
берілген сұрақтар MaxScore
саныбарлық
сұрақтар саны
4 Дұрыс жауаптар % PercentScore 9(10) құжат В010
қатынаста
5 Тапсырылған passed А(50) құжат В010
белгісі
6 Басталу уақыты StartDate 9(20) құжат В010
7 Аяқталу уақыты EndDate 9(20) құжат В010
8 Жалпы жіберілген SpentTime X(50) құжат В010
уақыт
9 Баллдар саны PassedScore 9(10) құжат В010
10 Сұрақтар QuestionCateg9(10) құжат В010
категориясы oryId
11 Сұрақ түрі QuestionTypeI9(2) құжат В010
d
12 Сұрақ Question X(255) құжат В010
13 Қолданушы жауап Passed А(50) құжат В010
берген жауап
белгісі
14 Дұрыс жауап Data X(255) құжат В010
белгісі
3-кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6
15 Жауаптар Data X(255) құжат В010
16 Кеткен уақыт TotalTime X(50) құжат В010
Кіріс ақпараттарының сипаттамасы. Кіріс ақпараттары ретінде кез келген
енгізілетін ақпарат (жаңалық, анықтама), жаңа қолданушының тіркелуі, онлайн
тестілеуге өту кезіндегі авторлануы жатады. Кіріс ақпараттарының
мәлімдемелері және тізімдері 4-7 кестелерінде қарастырылды.
4-кесте. Кіріс ақпараттарының реквизиттер тізімі
Ақпарат Ақпарат Бөлім аты Категория Жариялымы Бас Авторы
тақырыбы мәтіні аты бетте
көрсету
1 2 3 4 5 6 7
4-кестенің жалғасы. Кіріс ақпараттарының реквизиттер тізімі
Жариялым Жариялым Қатынас Сипаттамасы Кілттік сөздер
бастау уақыты аяқтау уақыты
8 9 10 11 12
5-кесте. Жаңа қолданушы тіркелу кезіндегі кіріс ақпарат реквизитінің
сипаттамасы
Қолданушы Аты-тегі Логині E-mail Құпия сөз
нөмірі
1 2 3 4 5
6-кесте. Онлайн тестілеу кезіндегі кіріс ақпараттар реквизитінің
сипаттамасы
Қолданушы логині Қолданушы құпия Тест пәні Тест нұсқасы
сөзі
1 2 3 4
7-кесте. Кіріс ақпаратының реквизиттер сипаттамасының тізімі
№ Реквизит атауы Реквизиттің Реквизит ұзындығы
белгіленуі
1 2 3 4
2 Ақпарат тақырыбы Title X(255)
3 Ақпарат мәтіні Fulltext X(1000)
4 Бөлім аты Sections_title X(255)
5 Категория аты Categories_title X(255)
6 Жариялымы published 9(1)
8 Авторы User_id 9(255)
9 Жариялым бастау уақыты created 9(20)
10 Жариялым аяқтау уақыты Checked_out_time 9(20)
11 Қатынас access 9(5)
12 Сипаттамасы Metadesc X(255)
13 Кілттік сөздер metakey X(255)
14 Қолданушы нөмірі User_id 9(255)
15 Аты-тегі name X(255)
16 Логині username X(255)
17 E-mail email X(255)
18 Құпия сөз password X(20)
19 Тест пәні Tests_name X(255)
20 Тест нұсқасының нөмірі Test_id 9(999)
2.2 Ақпараттық қамтамасыздандыру
Ақпараттық қамтамасыздандыру (АҚ) – ұйымда айналымға түсетін
ақпараттық ағындардың схемасы, құжаттың жекеленген жүйесінің, ақпараттың
кодталу және жіктелу жүйесінің жиынтығы. Берілген ішкі жүйе ақпаратты
уақытында беру, басқару шешімдерін қабылдау үшін арналған [4].
Жүйе ақпаратты сақтау және өңдеу, кәсіпорында ақпараттың жиналуы,
қолданушыларға ақпаратқа автоматтандырылған, рұқсатталған қатынауды ұсыну,
оны бірреттік енгізу және көпреттік, көпмақсаттық пайдалану мүмкіндіктеріне
ие. Әрбір функционалды ішкі жүйемен шешілетін есептердің арасында да,
сонымен бірге ішкі деңгейлермен де ақпараттық өзара байланыс қамтамасыз
етілуі керек. Орталықта тіркеу және ақпараттық бөлімінде оператор отырады.
Мұнда ақпаратпен желі арқылы алмасады [4].
Қазіргі кезде көптеген деректер бізді қоршауда. Сол бүкіл білімдер
компьютерлік тілде сақталған, сақталмасада сақталуға дайындалуда. Осылайша,
адамға деректер керек болса, онда ол деректін ДҚ сақталып тұрғанына сенімен
айта алады. Тек қана оны шығарып алу қажет. Адам тек компьютерлік тілді
жетік меңгеруі тиіс, тек сонда ғана ол сол білімге жете алады [5].
Кең көлемді ақпараттың белсенді қызмет көрсете отырып, ізденістің
тиімді пайдалана келе 60-жылдардың басында арнаулы бағдарламалар комплексі
құрылды. Ол “деректер қоры” деп аталады.
ДҚ-ның басты артықшылығы – деректердің енгізіуімен сақтау процедурасы
ғана емес, олардың құрылымын да суреттейді. ДҚБЖ-ның басқаруымен Деректері
сақталынатын жабдықталған файлдар – алғаш рет “деректер банкі”, ал содан
кейін “ДҚ” деп аталады [6].
Бөлім үшін аса тиімді болып ақпаратты өңдеудің бөліктенген
технологиясы табылады, яғни ол ақпаратты өңдеудің орталықтандырылған және
орталықтандырылмаған әдістері принциптерін аралас қолдану мүмкіндігін
құрады. Осылайша, желінің, деректер қорының есептеуіш ресурстарын ұжымдық
пайдалану болады және деректерді беру мағынасы мен ролі артады.
Ақпаратты өңдеудің бөліктенген технологиясы кезінде перифериялық ЭЕМ-
мен амалдар орындау арқасында орталық ЭЕМ-нің жүктелуі болады [2].
Аса қуатты есептеуіш ресурстарына, басқа деңгейдегі есептеуіш жүйенің
ақпаратына немесе деректермен жедел алмасу үшін қатынау талап етілген кезде
жұмыста тәртіп немесе шарт қажет.
Бөліктенген технологияның ерекше қасиеттеріне:
– есептеуіш ресурстардың бөлінуі;
– деректер қорының бөлінуін
ұйымдастыру;
– олардың бөліктенген өңдеуін
жүзеге асыру.
ДҚ сервері жүйенің деректердің негізгі көлемін өңдеу және сақтаумен
айналысады. Деректерді өзгерту және таңдау SQL – сұраныстар көмегімен
өндіріледі.
Байланыс үшін жоғары өтпелі қабілеттілікке ие байланыстың ерекшеленген
арналары пайдаланылады. Ақпараттың ішкі көзімен байланыс үшін бірнеше
интерфейстер қарастырылады. Төлем ақпаратының импорты – бұл интерфейс
жүйеге төлемдер туралы деректерді алуға мүмкіндік береді. Ақпараттың
экспорты – мемлекеттік құрылымдарға тұтынушылар туралы деректерді тұрақты
жіберуге мүмкіндік береді.
Кәсіпорындағы ақпараттық технологияның негізгі мақсаты өндіріске
басқару әсерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін ақпараттық өнім жасау.
Өндірістің мақсаты өте аз шығынмен мол пайданы қамтамасыз ететін бәсекеге
қабілетті өнім шығару болып табылады. Кәсіпорынды автоматтандыра басқаруда
басқарудың жалпы математикалық моделінде қалыптасқан мақсатқа жету жолын
қарастырады [7].
Технологиясы арқасында алысталған шақырулар іске асады. Аутентификация
проблемасын автоматты шешеді және жүйе транспорттық деңгей айырылулары
желілі протоколдардың нақтылы орындаулары болады. Жүйе түйіндерінің өзара
шақырулардың қисыны екінші деңгейді құралдармен тұтас іске асырылған болып
табылады.
Енгізу құрылымы, өңдеулер мен таратылған сақталулар тап осылардың
жүйе жалпы құрылымымен анықталады. Тап осылар туралы емделушілер туралы
ақпаратты тексеруге болады. Өзекті формализацияланған хабар көшірмесі тек
қана жүзеге асады. Тап осы уақытша сақтау мақсаттары құжаттардың енгізуін
шешеді жанында. Нәтижелердің беруіне олардың өңдеудің, орындалуында және
елестетуде олардың нәтижелерінде болады.
Жүйе сайып келгенде хабарламалар болу дәл синхронизацияда сондайдың
басқаларды бөлімшелерде болады. Мынау әрекеттестік үшін қолдануға рұқсат
етеді. Деректер аралық деңгейлермен сервермен және тіркеу бөлімімен
байланыс орнатады. Асинхронды механизмі жүйе сенімділігін шығындарсыз
қызмет етеді. Жұмыс ыңғайлылығы деректер жанында қалады.
Зардаптар тіркеулер үлгіде жүйе таратылған жұмыс жасауын қарап шығумен
қалыптасады. Зардап шегуші тіркеуі түрлі толтыруға апарады және серверде
емделуші туралы ақпаратты тексеруге басқа құжаттармен бірге оның оларды
тапсырады. Ол оператормен енгізіледі. Тап осылар деректер базасына
енгізіледі. Асинхронды тәртіпте орталықтың деректері серверге сүйенеді. Ол
деректер ақпараттық бөлімде өңделеді. Басты хабарлау өңдеулері
қосымшалардың серверінде таратылған транзакция жасалады. Қайсысында
орындалатын барлық келесі әрекеттер іске асырылады. Қосымшалардың сервері
емделушіге жеке код генерациялайды. Егер алғашқы рет емделуші тіркеуі
шығарылса, онда серверде емделуші тіркеледі. Сонымен қатар, әрбір емделуші
серверде сақталатын тізімге енеді. Емделуші әрқашан деректерді өңдеуге
қатысады. Бұларды тап осы серверлерде жаңарту сонымен қатар шығарылады.
Олар Орталықта іске басқа да бөлімдер негізінде іске асырылуда. Өңдеудің
табысты аяқталуы оқиғасында тіркеу туралы растаумен хабарлау қалыптасады.
Осыдан кейін таратылған транзакция жоғарыда көрсетілген әрекеттің барлық
негізін орындайды. Нәтижесінде барлық байланыста тап осы базаларда
өзгертулер кіреді және растау мен тіркеу туралы заңға сүйенеді. Кез келген
өңдеу барысында транзакция шегінуіне ертіп әкеледі. Тіркеу қайта әрекеті
арқылы уақытты туындатылған болады.
Инфологиялық модель (ИЛМ) – бағдарламалық амалға тәуелсіз, арнайы
тілдік құралдар арқылы орындалатын пәндік облысты сипаттау болып табылады.
ИЛМ-ге қойылатын талаптар:
– пәндік облысты көрсету
адекваттылығы;
– жүйенің барлық қолданушыларының
көзқарасын және қажеттілігін
көрсету;
– модельдің бірмағыналық емес
түсіндіруін болдырмау;
– кеңтарау жеңілдігі;
– шегі болу керек, яғни пәндік
облысқа шек қою;
– қолданушылардың әр
категориясына оңай қабылданады.
ИЛМ ДҚ-ны жобалаудың ядросы болып есептеледі. ИЛМ ақпараттық жүйені
жобалауды жалғастыру үшін керек және жеткілікті ақпаратты құрайды.
ДҚ-сының логикалық құрылымын жобалау дегеніміз: барлық ақпараттық
бірліктерді және олардың арасындағы байланыстарды анықтау керек, оларға ат
беру қажет, ақпарат бірліктерінің типін анықтау қажет, сонымен қатар
бірқатар сандық сипаттамаларын беру керек, мысалы өрістің ұзындығы.
ДҚ-сын жобалау процесі объектілер және олардың арасында байланыстар
туралы ақпараттық көрінісін жүйелейтін пәндік облыс объектілерінің алдын-
ала жіктелуін қарастырады.
Жобалаудың бастапқы кезендерінде ДҚ-сының құрамы анықталу керек.
ДҚ-сының логикалық құрылымын жобалау кезінде нақты ДББЖ қолдайтын
деректер моделіне шығыс ИЛМ-нің түрленуі жүзеге асырылады және пәндік
облыста бейнеленетін алынған даталогиялық модельдің дәлдігі тексеріледі.
Логикалық модель келер мәліметтер моделінің бастапқы протатипі болып
табылады. Логикалық модель ақпараттың бірлік терминінде құрылады, бірақ
нақтылы мәліметттер қорын басқару жүйесіне байланысы жоқ. Мәліметтердің
логикалық моделін өңдеудің негізгі құралы болып қазіргі уақытта ER -
диаграммаларының әртүрі жатады. (Entity-Relationship, қасиет- жинақ-
байланыс диаграммасы). Бір ER – моделді реляциялық мәліметтер моделіне
түрлендіруге болады. Мәліметтердің логикалық моделін өңдеу кезінде бірнеше
сұрақтар туады.
ДҚБЖ осы негізгі функцияларды орындау кезінде деректернің әртүрлі
жазбаларын пайдалануға міндетті. Демек, деректер базасының жобасын заттық
аумақтан бастауға анализ жасаудан және жекелеген пайдаланушылардың талабын
анықтаудан бастау керек. (Өздері үшін деректер базасы құрылатын ұйым
қызметкерлері) Бұл процесске кейінірек толық тоқталамыз. Ал бұл жерде жоба
жасау арнайы адамға – деректер базасының админстраторына жүктеледі. (АДҚ)
Ол деректерді машиналық өңдеу жұмысымен жете таныс ұйым қызметкері және
деректер базасының болашақ пайдаланушысы болуы мүмкін.
Деректер қорының жұмысы бастамас бұрын немесе мәліметтер қорына
байланысты ақпараттық жүйені толтырмас бұрын осы жүйені жобалаған дұрыс
болады. Мәліметтер қорын жобалаудың ішінде бірнеше кезеңдер жатады. Ол
мәліметтердің өрістерінің атаулары, мәліметтердің берілетін типтері,
сонымен қатар олардың алатын орындары беріледі. Осының барлығы мәліметтер
қорының жұмысын дұрыс жобалауға көмектеседі. Мәліметтер қорының пәндік
аймағы талыбып, талдау жасалғаннан кеінгі кездеге қадамдардың барлығы
мәліметтер қорын басқарушгыға беріледі.
Инфологиялық түрлендірудің мақсаты – құрылатын деректер базасында
сақтауға арналған адамға табиғи жағынан жақын.
Ақпарат-хабарларды жинап, түсіндірудің әдістерімен қамтамасыз ету.
Инфологиялық түрдің негізгі конструктивтік элементтері болып: нақтылық, екі
арадағы байланыс пен олардың қасиеттері .
Нақтылық кез–келген айырмашылығы бар ауқым. Ондағы хабарды деректер
базасында сақтау өте қажет. Нақтылықтарға адамдар, орын, самолеттер,
рейстер, дәм, түр т.б. жатады. Нақтылық түрі ұғымына жататындар: біртүрлі
тұлғалар жинағы, заттар, оқиғалар, идеялар жатады. Нақтылық данасына
жинақтағы нақты заттар жатады. Мысалы нақтылық түрі Қала болса, нақтылық
данасы немесе саны - Мәскеу, Киев т.б.
Атрибут – нақтылықтың аталған мінездемесі. Оның атауы нақтылық түрінің
ерекшелігі болғанмен әртүрлі нақтылық түрлерінле бірдей болуы да мүмкін.
Мысалы түр – түс көптеген нақтылықтарға анықтаушы бола алады. (Ит,
автомобиль,түтін т.б.) Атрибут нақтылықта қандай ақпаратлар жинақталғанын
анықтау үшін пайдаланылады. Нақтылық атрибутының мысалы үшін автомобильді
алсақ оның түрі, маркасы, номерлік белгісі, түсі т.б. есепке алынады. Түс
атрибуты көптеген белгілер мен экземплярларды құрайды: қызыл, көк, ақ түс,
банан түсі т.б. бірақ әр нақтылық данасына атрибуттың тек бір белгісі ғана
беріледі.
Кілт – атрибуттардың минималды терілуі, олардың белгілері бойынша
мәннің талап етілген данасын табуға болады. Минималдылық теруден кез –
келген атрибуттың қалып қоюы қалған мәндер бойынша идентификация жүргізуге
мүмкіндік бермейді.
Байланыс – екі немесе одан да көп міндердің бірлесуі.
Кең таралған реляциондық мәліметтер базасы үшін кесте - байланыс
инфологиялық модельдеу тілін ұсынуға болады. Онда барлық мәндер мәннің аты
мен типінен тұратын тақырыпшасы бар бір бағанды кестеден тұрады. Кесте
жолдары – бұл мәндер атрибуттарының тізімі, ал олардың ішіндегі алғашқы
кілтті құраушылары жақын орналасып, шекарамен шектеледі. Мәндер арасындағы
байланыс алғашқы кілттерден немесе олардың құраушыларынан бағытталған
сызықтармен көрсетіледі.
Бәсендейтін ыңғай мән-байланыс модель концепциясында
демонстрацияланады (Entity-Relationship model – ЕR-модель) 3-суретте
көрсетілген.
3-сурет. ЕR-модель ретінде көрсетілген диаграмма типі.
Мәліметтер базасы логикалық құрылымын жобалау кезінде нақты ДҚБЖ
қолданатын шығыс ИЛМ мәліметтер моделіне айналуы жүзеге асады.
Инфологиялық модельде көрсетілген пәндік аядағы мәліметтер арасындағы
байланыс даталогиялық моделде немесе сәйкес ақпараттық элементтердің
бірлескен орналасуына немесе олардың арасындағы байланысты хабарлау жолымен
бейнеленуі мүмкін. Байланыс жазба ішінде және жазба аралық деңгейде берілуі
мүмкін.
Жобадағы деректор қорына кіретін ақпараттық объектілердің сипаттамасы
8-кестеде бейнеленген.
8-кесте. Деректер қорындағы кестелер мазмұндары сипаттамасы
Кесте аты Өріс аты Шартты Өріс Деректер типі
белгілеуі ұзындығы
Бөлім Коды Sectionid - Санағыш
Тақырыпшасы title 255 Мәтіндік
Сілтемесі alias 255 Мәтіндік
Жариялымы published 1 Сандық
Реттігі ordering 999 Сандық
Қатынас access 1 Сандық
Категориялар Коды catid - Санағыш
Тақырыпшасы title 255 Мәтіндік
Сілтемесі alias 255 Мәтіндік
Жоғарғы Parent_id 999 Сандық
категориясы
Бөлімше коды Sectionid 999 Сандық
Жариялымы published 1 Сандық
Реттігі ordering 999 Сандық
Қатынас access 1 Сандық
Контент Коды Contentid - Санағыш
Тақырыпшасы title 255 Мәтіндік
Сілтемесі alias 255 Мәтіндік
Қысқаша мәтіні Introtext 255 Мәтіндік
Толық мәтіні Fulltext 1000 Мәтіндік
Бөлімше коды Sectionid 999 Сандық
Категория коды catid 999 Сандық
Құрылу мерзімі created 20 Күніуақыты
Құрған қолданушы created_by 999 Сандық
Өзгертілу мерзіміmodified 20 Күніуақыты
Жариялымы published 1 Сандық
Реттігі ordering 75 Сандық
Қатынас access 1 Сандық
8 – кестенің жалғасы
1 2 3 4 5
Коды menutid - Санағыш
Мәзір типі menutype 75 Мәтіндік
Мәзір Аты name 255 Мәтіндік
Сілтемесі link 255 Мәтіндік
Түрі type 50 Мәтіндік
Жариялымы published 1 Сандық
Жоғарғы мәзірі parent 999 Сандық
Модуль коды componentid 999 Сандық
Мәзір типі Коды menutypeid - Санағыш
Мәзір типі menutype 75 Мәтіндік
Тақырыпшасы title 255 Мәтіндік
Сипаттамасы description 255 Мәтіндік
Модульдер Коды Modulid - Санағыш
Тақырыпшасы Title 255 Мәтіндік
Мәтіні Content 255 Мәтіндік
Реттігі ordering 999 Сандық
Позициясы position 50 Мәтіндік
Жариялымнан шығуыChecked_out 20 Сандық
Жариялымнан шығу Checked_out_t20 Күніуақыты
уақыты ime
Жариялымы published 1 Сандық
Модуль түрі module 50 Мәтіндік
Қатынас access 20 Сандық
Тест Коды menutid - Санағыш
Аты name 25 Мәтіндік
Жариялымы published 1 Сандық
Тест категория Categ_id 999 Сандық
коды
8 – кестенің жалғасы
1 2 3 4 5
Тест Коды Categ_id - Санағыш
категориясы
Аты Name 25 Мәтіндік
Жариялымы published 1 Сандық
Тест Коды question_id - Санағыш
сұрақтары
Тест коды Test_id 999 Сандық
Реттігі Ordering 999 Сандық
Мәтіні Text 1000 Мәтіндік
Жариялымы published 1 Сандық
Тест Коды Id - Санағыш
жауаптары
Тест сұрақ коды question_id 999 Сандық
Мәтіні Text 1000 Мәтіндік
Реттігі Ordering 999 Сандық
Дұрыстығы Is_right 1 Сандық
Тест нәтижесіКоды Passed_tests_- Санағыш
id
Қолданушы коды User_id 999 Сандық
Тест коды Test_id 999 Сандық
Басталу уақыты Start 20 Күніуақыты
Аяқталу уақыты End 20 Күніуақыты
Дұрыс жауаптылар Quantity_ques10 Сандық
саны tions
Үзіліс Is_pause 10 Сандық
Қолданушы Коды User_Id - Санағыш
Аты Name 255 Мәтіндік
Логині Username 100 Мәтіндік
Эл.пошта Email 100 Мәтіндік
Құпиясөз Password 100 Мәтіндік
Қолданушы типі Usertype 25 Мәтіндік
Блоктау Block 999 Сандық
Эл.поштаға жіберуSendemail 20 Сандық
Қолданушы тобы gid 20 Сандық
Тіркелу уақыты registerDate 20 Күніуақыты
8 – кестенің жалғасы
1 2 3 4 5
Соңғы кірген lastvisitDate20 Күніуақыты
уақыты
Тест коды Test_id 999 Сандық
Басталу уақыты Start 20 Күніуақыты
Аяқталу уақыты End 20 Күніуақыты
Дұрыс жауаптылар Quantity_ques10 Сандық
саны tions
Үзіліс Is_pause 10 Сандық
Қолданушы Коды User_Id - Санағыш
Аты Name 255 Мәтіндік
Логині Username 100 Мәтіндік
Эл.пошта Email 100 Мәтіндік
Құпиясөз Password 100 Мәтіндік
Қолданушы типі Usertype 25 Мәтіндік
Блоктау Block 999 Сандық
Эл.поштаға жіберуSendemail 20 Сандық
Қолданушы тобы gid 20 Сандық
Тіркелу уақыты registerDate 20 Күніуақыты
Соңғы кірген lastvisitDate20 Күніуақыты
уақыты
Қолданушы Коды gid - Санағыш
тобы
Аты name 25 Мәтіндік
Даталогиялық модельді сақтау ортасына байланыстыру үшін физикалық
модель қолданылады. ДҚ жобалаудың сәйкес жобалау кезеңі физикалық жобалау
деп аталады. Физикалық модель қолданылатын есте сақтау құралдырын,
мәліметтердің сақтау аясында физикалық ұйымдастырылу әдістерін анықтайды.
ДҚ физикалық құрылымын сипаттау сақтау схемасы деп аталады [8].
Кесте-байланыс тілі арқылы құрылған деректер базасының физикалық
моделі 4-суретте бейнеленген.
Сурет 4. Кесте-байланыс тілі арқылы құрылған деректер базасының физикалық
моделі
Құрастырылатын АЖ үшін деректер қоры MySQL ДҚБЖ-сінде жасалады.
MySQL ДҚБЖ-сі – дүние жүзінде ең көп қолданылатын, қайнары тегін және ашық,
реляцияланған мәліметтер қоры жүйесі. Серверлік бағдарлама ретінде, бірнеше
қолданушыларға бірнеше мәліметтер қорын қолдануды қамтамасыз етеді. MySQL
сөзіндегі "My" сөзі, бағдарлама жасаушысы Майкл Видньюс-тың (Michael
Widenius) қызының аты - "My" сөзінен алынған. Ал SQL фразасы -
Құрылымдасқан Тапсырыс Тілі (Structured Query Language) дегенді білдіреді.
MySQL, проект қайнарын GNU General Public License (GPL) және әр түрлі жеке
меншік лицензияларында шығарды. MySQL-ды кезінде MySQL AP атты Шведттық
фирма демеу еткен, ал қазір оны толығымен Oracle корпорациясы сатып алды.
Толық функционалды мәліметтер қорын қажет ететін, қайнары тегін
проекттер жиі MySQL-ды қолданады. Серверді коммерциялық проекттерде қолдану
үшін, қосымша функциялармен ұсынылатын бірнеше нұсқалары бар. MySQL-ді
дүниежүзілік және кең ауқымды web-бағдарламаларында қолданылады [9].
Веб-бағдарламаларында MySQL кең қолданылады және кең тараған LAMP
бағдарламаларының ішінде басты компонент рөлін атқарады. LAMP сөзі -
"Linux, Apache, MySQL, PerlPHPPython" сөйлемінің акронимі.
MySQL – C және C++ тілдерінде, ал SQL парсері және sql_lex.cc деп
аталатын лексикалық анализаторы ұқcаc тілінде жасалған.
MySQL көптеген жүйелер платформаларында жұмыс істейді. Оларға
кіретіндер: AIX, BSDi, FreeBSD, HP-UX, eComStation, i5OS, IRIX, Linux, Mac
OS X, Microsoft Windows, NetBSD, Novell NetWare, OpenBSD, OpenSolaris, OS2
Warp, QNX, Solaris, Symbian, SunOS, SCO OpenServer, SCO UnixWare, Sanos
және Tru64. Сонымен қатар OpenVMS жүйесіне портталған түрі бар[2].
Мәліметтер қорымен жұмыс істеу үшін, көптеген бағдарламалау тілдеріне
кітапханалар жасалынған. Мысалы, C# және VB.NETүшін MySQL ConnectorNet, ал
Java үшін JDBC драйвері. Бұнымен қатар ODBC интерфейсін қолдайтын ASP және
ColdFusion сияқты тілдер үшін MyODBC кітапханалары бар. Ал URL арқылы кез-
келген web-клиенттің MySQL серверімен араласуға мүмкіндік беретін HTSQL
технологиясы, MySQL-серверімен бірге келеді.
MySQL көбінесе реляциялық мәліметтер қоры ретінде қолданылатындықтан,
ол жүйені және ондағы мәліметтерді басқаруға арналған клиенттік
бағдарламамен келмейді. Оның орнына, өзінің командалық жолмен орындалатын
құралдарын немесе басқалар жасаған клиенттік бағдарламаларын жүктеп алып
қолдануға болады [10].
Графикалық интерфейсте MySQL мәліметтер қорын басқаруға және олардың
структурасын жасау үшін, MySQL AB фирмасы MySQL Workbench атты
бағдарламасын шығарды. Ол бұғанға дейін болған MySQL GUI Tools
бағдарламасының орнына келді. MySQL Workbench қолданушыларға келесідей
мүмкіншіліктер ұсынады:
- мәліметтер қорын дизайндау және модельдеу;
- SQL бағдарламалау – MySQL Query Browser бағдарламасының орнына;
- мәліметтер қорын басқару – MySQL Administrator-дың орнына.
MySQL Workbench екі нұсқада келеді. Олар: қайнары тегін қоғамдастық
нұсқасы (Community Edition) және қосымша мүмкіншіліктері бар стандартты
нұсқасы (Standard Edition).
MySQL бірнеше командалық жолмен орындалатын құралдармен келеді. Олар
мәліметтерге тапсырыс, мәліметтерді мұрағаттау, сервер статусын қадағалау,
мәліметтер қорын жасау және т.б. Сонымен қатар командалық жолмен
орындалатын басқалар жасаған бағдарламалар да бар. Мысалы, Perl-да жасалған
Maatkit бағдарламасы.
MySQL серверін қайнардың өзінен жинап орнатуға болады. Бірақ бұл
біршама уақыт қажет ететін және жалықтыратын процесс. Бұл операция көбінесе
егер сізге ерекше конфигурацияда сервер қажет болса ғана істеледі. Linux
операциялық жүйесінің бағдарлама пакеттерін басқаруға арналған жүйесі
бұндай жұмыстарды минималды қимылмен орындатқызады. Дей тұрғанмен, әдетте
орнатудан кейін қауіпсіздік және оңтайландыруға байланысты конфигурациялық
жұмыстар жасау керек болады [11].
MySQL нарықтағы ірі және ақылы мәліметтер қорларына балама ретінде
жасалса да, кең ауқымды мәліметтерге байланысты талаптарды орындай алады.
Ол көбінесе кіші және орта көлемді бір-серверлік LAMP-негізінде жасалған
бағдарламаларға компонент ретінде немесе жеке сервер ретінде қолданылады.
MySQL-ге деген тартымдылық - оны қолдану оңайлығында. Мүны phpMyAdmin
сияқты қайнары ашық және тегін бағдарламалардан көруге болады. Орта бағамен
есептегенде, MySQL-ді бірнеше гигабайт жадты және бірнеше процессорлы
қуатты аппараттық құрылғыларда ауқымды етіп қолдану әбден мүмкін. Бірақ
жалғыз серверлік ауқымдатуда қуаттылық жағынан шектеулер бар, сондықтан
кеңірек ауқымдатуда, жоғары өнімділік пен сенімделікті қамтамасыздандыру
үшін мульти-серверлік MySQL орнатулары қажет. Әдеттегі жоғарғы класстағы
конфигурация жазу операцияларын орындайтын қуатты "master"-дегі
мәліметтердің көшірмесін сақтайтын және оқу операцияларын орындайтын
бірнеше "slave" серверлерден тұрады [12].
"Master" сервері әрдайым "slave" серверлерімен синхронда болады,
сондықтан кездейсоқ бір уақытта "master" өшіп қалса, бір "slave" жүйе жаңа
"master"-ге автоматты түрде көшеді. Cөйтіп жұмыссыз уақыт көлемі
кішірейтіледі. Өнімділікті ары қарай жақсарту үшін, мәліметтер қорынан
алынған нәтижелерді memcached деп аталатын бағдарламаны қолдану арқылы
жадта сақтауға ұсынылады немесе мәліметтер қорын "shard" деп аталатын
бірнеше бөліктерге бөліп оны бөлісілген сервер класстерлеріне жаюға болады.
2009 жылдан бастап, MySQL 5.1-ші нұсқасы 2 түрлі нұсқада ұсынылады: қайнары
тегін Community Server және ақылы Enterprise Server. MySQL 5.5-те осы
лицензиялар негізінде ұсынылады. MySQL 5.5 және MySQL 5.1 нұсқаларының
қайнарлары ортақ және келесідей қосымшалар бар:
- ANSI SQL 99 стандартының кең жиынтығы мен өз қосымшалары бар;
- бірнеше платформаны қолдауы;
- сақталған процедуралар;
- триггерлер;
- курсорлар;
- жаңғырмалы көріністер;
- ақпарат схемасы;
- information schema;
- қатал режим;
- XOpen XA үлестірілген транзакция өңделімін (Distributed Transaction
Processing (DTP)) қолдау; Oracle-дың InnoDB қозғалтқышын қолдану
арқылы, осының бөлігі ретінде екі фазалық жазу;
- тәуелсіз сақтау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.Талдау
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...10
1.1 Пәндік аймақтың
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...10
1.2 Объектіні басқару әрекет етуші жүйесін автоматтандыруды және оның
кемшіліктерін
сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...11
1.3 Деректерді өңдеу әрекет етуші жүйелерді жүзеге асыру
жолдары ... ... .14
2. Жобалау
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...16
2.1 Есептің
қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...16
2.2 Ақпараттық
қамтамасыздандыру ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .23
2.3 Бағдарламалық
қамтамасыздандыру ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
0
3. Эксперименталды
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..46
3.1 Бағдарламаның орындалу қызметі және
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
3.2 Бағдарламаның іске
асырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
7
4. Жобаның экономикалық тиімділігін
негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
4.1 Экономикалық тиімділікті есептеу әдістемесін таңдау және
негізде ... .55
4.2 Жобаның экономикалық тиімділігі көрсеткіштерін есептеу
... ... ... ... ..56
5. Еңбекті қорғау
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...63
6. Қоршаған ортаны
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .69
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 73
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...75
А
қосымшасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...77
Кіріспе
Интернет желісі әлемдік коммуникационды инфраструктураның маңызды
бөлшегі болып табылады. Интернеттің дамығаны соншалық, қалтаңызда ұялы
телефон немесе қалталы компьютер болса, желіге еш қиындықсыз еніп,
ғаламторды шарлай бересіз. Теледидар, радио мен газет парақтарының орнын
біртіндеп интернет желісі басып келеді.
Бүгінгі Қазақстандағы Интернет қолданылуының бағыты әр түрлі:
жаңалықтар, білім, қарым-қатынас жасау, электронды коммерция, қоғамдық
қызмет, қайырымдылық шарасы т.б.
Интернеттің білім жүйесіндегі мүмкінділіктері оқу процесін желінің кез
келген қолданушысына жылдам және қол жетімді болып табылады. Оқудың әрбір
деңгейінде қолданушының қойылған мақсатына байланысты бұл мүмкіндіктер әр
түрлі нәтижелер береді. Бұл мүмкіндіктер адамдардың географиялық жағдай
орындарына, материалдық және білім деңгейіне қарамастан, оларға қажетті
көлем мен ендікте білім алу шарттарын ұйымдастырады.
Интернеттің білім жүйесіне әсері өте зор. Себебі, бір жағынан Интернет
білімдердің топталу орны болса, екінші жағынан оларды тарату арығы болып
табылады.
Бүкіләлемдік тор арқылы алынған оқу қашықтықтан оқыту формасы болып
табылады. Сонымен қатар ол дәстүрлі түрмен алынған оқу түрінен кем емес,
керісінше, кей уақытта қажетті білімді толық көлемде алуға мүмкіндік
береді.
Интернеттің білім жүйесіне әсері ғылыми білімдер алмасу деңгейінде
араласудың жеке емес формасының дамуына әкеледі. Бұл өз кезегімен
компьютерлік техниканың, желінің, телеқатынас және байланыс құралдарының
дамуымен тығыз байланысты.
Интернеттің білім жүйесіне әсері, ең алдымен, әр түрлі пәндік
аймақтардағы ақпараттарды жинау, өңдеу және сақтау процесс және
процедураларымен байланысты. Бұл әсер және де адамның нақты білім
аймағындағы ақпараттың пайдалылығы мен құндылығына деген бағасының
субъективті тәсілдемесіне бағынышты.
Жоғарыда көрсетілген Интернет технологиясының дамуына байланысты
республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалынып, қазақстандық білім
беру жүйесі әлемдік беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Білім беру
саласында оқудың жаңа Интернет технологияларын қосымша тәжірибе ретінде
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болуы мүмкін емес. Ал жаңа Интернет
технологияны меңгеру білім алушының интеллектуалдық, кәсіптік,
адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің
қалыптасуына игі әсерін тигізеді, білімгер тұлғасын дамытып, оқу-тәрбие
үрдісін тиімді ұйымдастыруға көмектеседі. Осындай беру жүйесімен Интернет
технологияларының дамуы мемлекеттің экономика, ғылым және әлеуметтік орта
салаларының құрылуы мен өсуіне зор ықпал ететін мамандарды дайындаудың
негізі болып табылады.
Интернет технологиясының дамуы жоғарыда көрсетілген тестілеулер және
білім жүйесінің басқа мақсаттарына да арналып, білім алушылар мен
оқытушылардың біліміне әсерін тигізуде. Мысалы, Интернетте оқу мекемелері,
оқу орындары жайлы толық ақпарат алып қана қоймай, сонымен қатар онлайн
түріндегі сауалнамалар, тестілеулер, журналдар және тағы сол сияқты іс-
шараларды жүргізу мүмкіндігі бар.
Білім жүйесінде Интернеттің әсері ғылыми білім алу процесін
жылдамдату, оның қол жетімділігі, ақпаратты өңдеу жылдамдығы, білімнің көп
көлемді түрде сақталу мүмкіндіктері – ұсынылып отырған дипломдық жұмысты
құрудың өзектілігіне жатады.
Дипломдық жұмыс мақсаты – Зерек оқыту орталығының веб-порталын құру.
Дипломдық жұмыс мақсатына сәйкес келесідей міндеттер қойылады:
– пәндік облыстың қызметін
зерттеу және ондағы ақпараттық
процестерді қарастыру;
– техникалық тапсырманы құрастыру
және құрастырылатын жүйеге
қойылатын талаптарды
қалыптастыру;
– деректер қоры, оны басқару
жүйелері және түсінігі, деректер
қорын басқарудағы бағдарламалық
жүйелер мүмкiншiлiктерiн
анықтау;
– Зерек оқыту орталығының веб-
порталын құру;
– құрастырылған веб-портал
негізінде мобильді қосымшасын
әзірлеу;
– құрастырылған жүйенің
экономикалық тиімділігін
негіздеу және есептеу.
Дипломдық жұмыстың ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы бұл жұмыста автормен
құрастырылған модельдер, әдістер мен алгоритмдер басқа да құрастырушылармен
білім беру бағытында бағдарламалық құралдарды құрастыру кезінде, сонымен
қатар кез келген соңғы қолданушылар үшін жеке қолдануында жатыр.
Жұмыстың тәжірибелік құндылығы – жобаны іске асыру арқылы ұйымдастыру
мәселесі Зерек оқыту орталығы оқытушылары мен білім алушылардың жұмыс
уақытын үнемдеуге мүмкіндік береді, осының нәтижесінде оның еңбек
өнімділігі мен атқарылатын жұмыстардың экономикалық тиімділігі артады.
Дипломдық жұмыстың кіріспеден, алты бөлімнен, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Құрастырылған жүйені эксплуатациялау кезінде оның кемшіліктері
айқындалуы мүмкін, себебі жүйені ендіру көп уақытты алады, алайда
құрастырылған жүйе ары қарай дами алады, сонымен қатар одан әрі жүйенің
дамуы үшін кейінгі университет түлектерінің дипломдық жұмыстарын қорғау
бойынша негізгі тақырыптары бола алады.
1 Талдау бөлімі
1.1 Пәндік аймақтың сипаттамасы
Қазіргі уақытта интернет – ақпарат құралдарының ең қарқынды дамып келе
жатқан бір түрі. Статистика бойынша, тұрғындардың түбегейлі санында
үйлерінде компьютер бар және олар Интернет желісіне қосылған. Интернеттің
ең маңызды құралы сайт болып табылады.
Сайтты құру, кеңейту, ақпараттық қолдау немесе бизнестегі жарнама
бойынша жаңа мүмкіндіктерді қамтамасыз етеді.
Кәсіби жасалған сайт іздеу жүйелерінде сұраныстар бойынша табу
оңайлылығын қамтамасыз етеді. Себебі, Интернеттегі бағытты аудиторияны
құраушылардың көбі – нақты ақпаратты іздейтін қолданушылар. Тұтынушылар
және серіктестермен үздіксіз байланыс нарықтағы өзгерістерге жедел көңіл
бөліп, уақытылы өзгертулер жүргізуге мүмкіндік береді [1].
Веб-сайт қазіргі уақытта тек қана ақпараттық құрал емес, сонымен қоса
жаңа тұтынушылар мен табыс әкелетін құнды маркетингілік құрал болып
саналады.
Кез келген сұраныс бойынша толық ақпарат беретін көп көлемді
анықтамалық-ақпараттық сайттар бар. Газет немесе журналдарда іздегенше,
сайтқа кіріп, қажетті ақпаратты табу әлдеқайда жеңілдеу [1].
Сапалы сайт қандай да бір мекеменің негізгі ақпараттық ресурсы болып
саналады. Сайт арқылы келесі әрекеттерді орындауға болады:
– мекеменің тауарлары мен қызметі
және де ең соңғы жаңалықтар
туралы барлық ақпараттарды
жіберу;
– Интернет-дүкендерінде сатудан
бастап, сервисті ақпараттық
қолдауға дейін тұтынушылармен
тікелей қатынас орнату;
– мекеменің тауар мен көрсететін
қызмет түрлерін өте тиімді
жарнамалау.
Қазіргі уақытта іс жүзінде кез келген кәсіпорынның Интернеттегі өз
меншікті сайты бар. Тәжірибелік қажеттілік, сатуларды өсудi жоғарылату
мүмкінділігі және дамудың жаңа жолдарын табу – осылар және тағы басқа
себептер көптеген мекемелердің желідегі өз өкілеттілігін құраудың басты
мақсаты болып табылады [2].
Осындай қызмет түрлерін қамтамасыз ететін танымал мекемелердің бірі –
Астана қаласында орналасқан Зерек оқу орталығы.
Бұл мекеме ақпараттық технологиялары нарығында 2008 жылдан бастап
табысты жұмыс істеп келе жатыр.
1.2 Объектіні басқару әрекет етуші жүйесін автоматтандыруды және
оның кемшіліктерін сипаттау
Білім жүйесіндегі жаңа ақпараттық технологияларды пайдаланудың басты
мақсаты – білім алушылардың оқу материалдарын толық меңгеруі үшін оқу
материалдарының тәжірибелік жағынан тиімді ұсынылуына мүмкіндік беру.
Бүгінгі таңда оқу курстарын компьютер көмегімен оқыту нәтижелігін
зерттеудегі ғылыми мәселелердің ең басты орын алады. Қазіргі замандағы
ақпараттық технологиялар әрбір білім алушының білім беру үрдісінде
шығармашылық қабілетін дамытуға айқын мүмкіндік береді. Сондай-ақ білім
алушының танымдық іс-әрекеттері күшейіп, өзіндік жұмыстарды тез орындау
мүмкіндіктері артады. Осы мәселені шешудегі басты рөл білім беру ордаларына
жүктеледі. Білім алушыларға қазіргі ақпараттық технологияларды қолданып,
білім алу тиімділігін және өзектілігін қарастырсақ, онда бiрiншiден, ол
білім алушыларды қазiргi типтегi бағдарламалық жабдықтармен, жасанды ақыл-
ой жүйесiмен зор көлемдегi, соның iшiнде тұрақты және ауыспалы
аудиовизуалдық ақпаратпен жұмыс iстейтiн мультимедиа құрылғысының
жабдықтарымен жұмыс істейді, екiншiден, арнайы құралдармен қамтамасыз
етедi, үшiншiден, ақпараттық қарым-қатынастарды телефондық, телевизиялық
және спутниктiк байланыс құрылғылары мен компьютерлiк желiлер деңгейiнде
жетiлдiру барысында телекоммуникациялық құрылғылар пайдаланылады.
Білімді ақпараттандырудың негізгі мақсаты – білім алушыларды
ақпараттық қоғам жағдайында тұрмыстық, қоғамдық және кәсіби салалардың іс-
әрекетіне толық, тиімді араластыру болып табылады.
Көптеген елдердің ғылыми орталықтары мен оқу орындарында нақ осы білім
қажеттілігі үшін мамандандырылған ақпараттық жүйелер саны дайындалды, олар
оқу-тәрбие үрдісінде әр түрлі жағынан қолдауға бағытталды. Сондай
жүйелердің бірі – ақпараттық-білімділік порталдар болып саналады.
Білім жүйесіне арналған әр түрлі функциялы ақпараттық веб-порталдар –
білім алушыларды даралай оқытуда жаңа ақпарарттарды жеткізуге, игерілген
білім мен біліктерді тесттік бақылауға арналған құрал. Оқу процесінде
жаңа ақпараттық технологияларды енгізіп, қолдану ісі де тек информатика
пәні мұғаліміне ғана емес, оны кез келген пән аумағында да кеңінен
қолдануда. Сондай ақпараттық порталдардың бірі ретінде тестілеу тапсыруға
дайындық ақпараттық порталдарын есептеуге болады. Осындай бағыттағы
өнімдерді әзірлеу және өнімдеу – Зерек оқу орталығына арналып жасалған
өнімдерінің бірі.
Бұл өнім тестілеуден өтуге арналған ақпараттық веб-порталдардың бірі
болып табылады. Ақпараттық веб-порталда бірнеше пәндерден тестілеу өтуге,
ол тестілеулерді жауаптарын баспаға шығару, тестілеудің мәтінін баспаға
шығару мүмкіндіктері бар. Ақпараттық веб-порталда тестілеу өту кезіндегі
беті 1-суретте бейнеленген.
1-сурет. Ақпараттық веб-порталдың тест өту беті
Бұл ақпараттық веб-порталда онлайн тестілеу өту үшін сайтта авторлану
қажеттілігі туылмайды.
Ақпараттық веб-порталдың кемшіліктері келесідей:
– тестілеу өту кезіндегі пәндік
аймақтардың тест ақпараттарының
жетіспеушілігі;
– онлайн тестілеу өту кезінде
берілген жауаптардың бірнешесін
таңдау мүмкіндігі;
– берілген тест сұрақтарына жауап
бермей, хабарламаның шықпауы
және тесттің аяқталу
мүмкіндіктері;
– тестілеу аяқталғаннан кейін
дұрыс жауаптылардың сандық және
пайыздық қатынаста есептелу
мүмкіндігіның жоқтығы;
– ақпараттардың енгізілуі
деректор қоры арқылы жүзеге
асырылуы;
– порталда артық жарнамалық
сілтемелердің бар болуы – тест
өтіп жатқан білім алушының көңіл
аударуын туғызады.
Жоғарыдағы кемшіліктерді ескере отырып, дипломдық жұмыс Зерек оқу
орталығы үшін тестілеуді тапсырудағы дайындық ақпараттық веб-порталын құру
сұранысы пайда болды.
1.3 Деректерді өңдеу әрекет етуші жүйелерді жүзеге асыру жолдары
Тест тапсырудағы дайындық ақпараттық веб-порталын құрастыру аналогты
жасалған ақпараттық веб-порталдарын кемшіліктерін ескере отырып жүзеге
асырылған:
– тестілеу өту кезіндегі пәндік
аймақтардың тест ақпараттарының
жетіспеушілігін жою үшін барлық
пәндік аймақтарының тест
сұрақтары мен жауаптары
енгізілген;
– тестілеу өтуді тек қана
тіркелген қолданушы өту
мүмкіндігі;
– онлайн тестілеу өту кезінде
берілген жауаптардың бірнешесін
таңдау мүмкіндігі жойылып,
тестілеуіндегі сияқты тек қана
бір ғана жауапты белгілеу
мүмкіндігі қосылған;
– берілген тест сұрақтарына жауап
бермеген кезінде жауап
берілмеген жауап туралы
хабарламаның шығу мүмкіндігі
жүзеге асырылған;
– тест сұрақтары тізім бойынша
емес, жеке дара ретінде
көрсетілген;
– тест сұрағына жауап берілмеген
кезде хабарламаның шығуы;
– тест сұрағын өткізіп жіберу,
яғни кейіннен жауап беру
мүмкіндігі;
– тестілеу аяқталғаннан кейін
дұрыс жауаптылардың сандық және
пайыздық қатынаста есептелу
мүмкіндігін орнату, бұл
мүмкіндік білім алушылардың
қанша сұраққа дұрыс жауап
бергенін көрсетеді;
– тест соңында тесттің басталу
және аяқталу уақытының
көрсетілуі;
– тест соңында тесттегі жауап
берілген жауаптардың дұрыс
немесе қателігінің көрсетілуі;
– тест соңында шығатын
нәтижелерді алдын ала көріп,
баспаға шығару мүмкіндігі;
– білім алушылардың тапсырған
тесттер туралы жалпы статистика,
яғни қай уақытта, қандай
сұрақтарға қалай жауап берілгені
туралы нәтиже жүргізілу
мүмкіндігі;
– тесттер туралы жалпы
статистиканы баспаға шығару
мүмкіндігі;
– қолданушының ең үздік
нәтижелерінің көрсетілуі;
– ақпараттардың енгізілуі веб-
портал интерфейсі арқылы жүзеге
асырылуы.
Ақпараттық веб-порталды талдау кезінде пәнаралық байланысты есепке
алынып, веб-порталдағы білім алушылардың тест өту кезеңінде көңіл аударатын
жарнамалық сілтемелердің болмау мүмкіндігі жүзеге асырылды. Бұл ақпараттық
веб-портал да жоғарыдағы веб-портал тәріздес MySQL ДББЖ-сі және PHP
технологиясының қолданылуымен жүзеге асырылатын болады.
2 Жобалау бөлімі
2.1 Есептің койылымы
Құрастырылатын ақпараттық жүйе қажетті пәндер аймағында білімдерін
жетілдіріп, тестілеуге дағдыландыруға бағытталған Зерек оқу орталығына
арналған ақпараттық веб-портал құрылуын негіздейді. Ақпараттық веб-порталды
құрмастан бұрын келесілерді анықтап алу қажет:
– порталдың жұмыс ортасы;
– жұмыс атқару принциптері;
– автоматтандыру аймағы;
– кіріс және шығыс ақпараты.
Бұл жобада дайындықтарды жетілдіру жолдарын және олардың іске асырылу
қасиеттері мен ерекшеліктері, тәсілдері ескере отырып, заманға сай
ақпараттық технологияларды қолдайтын бағдарламалық өнімдер құрастыру.
Жобаны қарастыру бөлімі келесі бөлімдерден тұрады:
– техникалық тапсырысын құру;
– дизайнын әзірлеу;
– бағдарламалық кодын әзірлеу;
– веб-порталдың беттерін беттеу;
– виртуалды хостингте сайтты
тестілеу.
Жобаның техникалық тапсырысын құру бөлімі. Ақпараттық веб-порталдың
жұмыс ортасы мен жұмыс атқару принциптері айқындалады. Яғни, ақпараттық веб-
порталдың жұмыс атқару принциптері – дайындалып жүрген білім алушылардың
білімдерін арттыру үшін ақпараттық веб-порталда қолданылатын функциялар:
– жаңа ақпараттарды қосу;
– енгізілген ақпараттарды
жариялымнан алып тастау;
– енгізілген ақпараттарды
өзгерту;
– авторландыруды жүргізу;
– жаңа қолданушыны енгізу;
– қолданушының мәліметтерін
өзгерту;
– авторлану кезінде логин немесе
пароль енгізілмеген жағдайда
хабарлама шығару;
– тестілеуді ұйымдастыру;
– тестілеу кезінде жауап
берілмеген сұрақ болған жағдайда
хабарлама шығару;
– тестілеу кезінде сұрақты
өткізіп жіберіп, кейіннен жауап
беру;
– тест соңында дұрыс жауап
берілген сұрақтар санын көрсету;
– тест соңында дұрыс жауап
берілген сұрақтар пайызын
көрсету;
– тест соңында сұрақтарға жауап
беруге кеткен уақытты көрсету;
– тест соңында жауап берілген
сұрақтардың дұрыс немесе
қателігін көрсету;
– тест соңындағы нәтижелерді
алдын ала көріп, баспаға шығару;
– қолданушы өткен барлық тесттер
туралы жалпы статистика көрсету;
– тесттердің жалпы статистикасы
туралы ақпаратты баспаға шығару;
– білім алушы тапсырған
тестілердің ішінде ең үздіктерін
көрсету;
– қолданушының соңғы тестілеуден
өткен 5 нәтижені көрсету.
Ақпараттық жүйе деректер базасының құрамына келесі кестелер кіреді:
– бөлімдер;
– категориялар;
– мәзір;
– контент;
– модульдар;
– қолданушылар;
– қолданушылар тобы;
– тесттер;
– тесттер категориялары;
– тесттер сұрақтары;
– тесттер сұрақтарының
категориялары;
– тест жауаптары;
– тест нәтижесі;
– тесттердің жалпы нәтижесі;
– тесттерді шығаратын шаблон;
– тест шығаратын шаблонның
параметрлері;
– тесттерге қатынас.
Жобаның бас беті графикалық бөлім, сайттың навигациялық мәзір және
контентті аймақ бөлімдерінен құралады.
Жобаның дизайнын құру бөлімі. Ақпараттық веб-портал сайттардың ойын-
сауық түріне жатпағандықтан, сайтта жарнамалық-акциялы ақпараттардың
болмауы жөн. Зерек оқу орталығының білім алушылары қолданушыларының
сайтта орналасуы – қандай да бір техникалық білімнің қажетінсіз, түсінікті,
қарапайым, тез жүктелгіш болып орындалуы.
Жобаның бағдарламалық кодын әзірлеу бөлімі. Жоба беттерінің
бағдарламалық коды қарапайым, түсінікті және де артық бөлшектерсіз жазылуы
тиіс. Сайттың беттері тез жүктелу керек. Себебі, беттердің көп уақыт
жүктелуі – қолданушылармен іздеу жүйелерінің бағалауына әсерлі болады.
Жобаның беттерін беттеу бөлімі. Жоба құрылу кезіндегі бағдарламалық
коды және дизайн құру бөлімдерінен кейін міндетті түрде орындалатын бөлім.
Себебі, әр беттің индексациялауын қамтамасыз етеді. Ал индексациялау веб-
порталдың алдағы уақытта тез жүктелу, іздеу оптимизациясында тиімді
пайдалануына әсерлі [3].
Жобаны виртуалды хостингте тестілеу бөлімі. Жобаның әлемдік тор
Интернетте орналастырар алдында, жобаны тестілеуден өткізу бөлімі. Жобаның
техникалық тапсырыстарының барлығы орындалуын қадағалайтын іс-әрекеттер.
Кіріс және шығыс ақпараттарының сипаттамасы. Жобадағы тест нәтижесінің
және қолданушы тапсырған тесттер нәтижелерінің тізімі шығыс ақпараттар
болып табылады. Шығыс ақпараттарының мәлімдемелері және тізімдері 1-3
кестелерінде қарастырылды.
1-кесте. Тестілеу соңындағы шығыс ақпараттары реквизиттерінің тізімдері
ҚолдТест Дұрыс жауапДұрыс жауаптар Тапсырылған Басталу уақыты
анушнұсқасы берілген % қатынаста белгісі
ы сұрақтар
аты саныбарлық
сұрақтар
саны
1 2 3 4 5 6
1 В010 Құжат Сұраныс бойыншаЖедел түрде Тіркелген
қолданушылар
3-кесте. Шығыс хабарламалар реквизиттерінің тізімі мен жазылуы
№ Реквизит атауы Шартты Реквизит Ақпарат Ақпарт
пп белгілер өлшемі көздері көзінің
идентификат
оры
3-кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6
1 Қолданушы аты UserName 9(15) құжат В010
2 Тест нұсқасы QuizName A(50) құжат В010
3 Дұрыс жауап Userscore 9(2) құжат В010
берілген сұрақтар MaxScore
саныбарлық
сұрақтар саны
4 Дұрыс жауаптар % PercentScore 9(10) құжат В010
қатынаста
5 Тапсырылған passed А(50) құжат В010
белгісі
6 Басталу уақыты StartDate 9(20) құжат В010
7 Аяқталу уақыты EndDate 9(20) құжат В010
8 Жалпы жіберілген SpentTime X(50) құжат В010
уақыт
9 Баллдар саны PassedScore 9(10) құжат В010
10 Сұрақтар QuestionCateg9(10) құжат В010
категориясы oryId
11 Сұрақ түрі QuestionTypeI9(2) құжат В010
d
12 Сұрақ Question X(255) құжат В010
13 Қолданушы жауап Passed А(50) құжат В010
берген жауап
белгісі
14 Дұрыс жауап Data X(255) құжат В010
белгісі
3-кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6
15 Жауаптар Data X(255) құжат В010
16 Кеткен уақыт TotalTime X(50) құжат В010
Кіріс ақпараттарының сипаттамасы. Кіріс ақпараттары ретінде кез келген
енгізілетін ақпарат (жаңалық, анықтама), жаңа қолданушының тіркелуі, онлайн
тестілеуге өту кезіндегі авторлануы жатады. Кіріс ақпараттарының
мәлімдемелері және тізімдері 4-7 кестелерінде қарастырылды.
4-кесте. Кіріс ақпараттарының реквизиттер тізімі
Ақпарат Ақпарат Бөлім аты Категория Жариялымы Бас Авторы
тақырыбы мәтіні аты бетте
көрсету
1 2 3 4 5 6 7
4-кестенің жалғасы. Кіріс ақпараттарының реквизиттер тізімі
Жариялым Жариялым Қатынас Сипаттамасы Кілттік сөздер
бастау уақыты аяқтау уақыты
8 9 10 11 12
5-кесте. Жаңа қолданушы тіркелу кезіндегі кіріс ақпарат реквизитінің
сипаттамасы
Қолданушы Аты-тегі Логині E-mail Құпия сөз
нөмірі
1 2 3 4 5
6-кесте. Онлайн тестілеу кезіндегі кіріс ақпараттар реквизитінің
сипаттамасы
Қолданушы логині Қолданушы құпия Тест пәні Тест нұсқасы
сөзі
1 2 3 4
7-кесте. Кіріс ақпаратының реквизиттер сипаттамасының тізімі
№ Реквизит атауы Реквизиттің Реквизит ұзындығы
белгіленуі
1 2 3 4
2 Ақпарат тақырыбы Title X(255)
3 Ақпарат мәтіні Fulltext X(1000)
4 Бөлім аты Sections_title X(255)
5 Категория аты Categories_title X(255)
6 Жариялымы published 9(1)
8 Авторы User_id 9(255)
9 Жариялым бастау уақыты created 9(20)
10 Жариялым аяқтау уақыты Checked_out_time 9(20)
11 Қатынас access 9(5)
12 Сипаттамасы Metadesc X(255)
13 Кілттік сөздер metakey X(255)
14 Қолданушы нөмірі User_id 9(255)
15 Аты-тегі name X(255)
16 Логині username X(255)
17 E-mail email X(255)
18 Құпия сөз password X(20)
19 Тест пәні Tests_name X(255)
20 Тест нұсқасының нөмірі Test_id 9(999)
2.2 Ақпараттық қамтамасыздандыру
Ақпараттық қамтамасыздандыру (АҚ) – ұйымда айналымға түсетін
ақпараттық ағындардың схемасы, құжаттың жекеленген жүйесінің, ақпараттың
кодталу және жіктелу жүйесінің жиынтығы. Берілген ішкі жүйе ақпаратты
уақытында беру, басқару шешімдерін қабылдау үшін арналған [4].
Жүйе ақпаратты сақтау және өңдеу, кәсіпорында ақпараттың жиналуы,
қолданушыларға ақпаратқа автоматтандырылған, рұқсатталған қатынауды ұсыну,
оны бірреттік енгізу және көпреттік, көпмақсаттық пайдалану мүмкіндіктеріне
ие. Әрбір функционалды ішкі жүйемен шешілетін есептердің арасында да,
сонымен бірге ішкі деңгейлермен де ақпараттық өзара байланыс қамтамасыз
етілуі керек. Орталықта тіркеу және ақпараттық бөлімінде оператор отырады.
Мұнда ақпаратпен желі арқылы алмасады [4].
Қазіргі кезде көптеген деректер бізді қоршауда. Сол бүкіл білімдер
компьютерлік тілде сақталған, сақталмасада сақталуға дайындалуда. Осылайша,
адамға деректер керек болса, онда ол деректін ДҚ сақталып тұрғанына сенімен
айта алады. Тек қана оны шығарып алу қажет. Адам тек компьютерлік тілді
жетік меңгеруі тиіс, тек сонда ғана ол сол білімге жете алады [5].
Кең көлемді ақпараттың белсенді қызмет көрсете отырып, ізденістің
тиімді пайдалана келе 60-жылдардың басында арнаулы бағдарламалар комплексі
құрылды. Ол “деректер қоры” деп аталады.
ДҚ-ның басты артықшылығы – деректердің енгізіуімен сақтау процедурасы
ғана емес, олардың құрылымын да суреттейді. ДҚБЖ-ның басқаруымен Деректері
сақталынатын жабдықталған файлдар – алғаш рет “деректер банкі”, ал содан
кейін “ДҚ” деп аталады [6].
Бөлім үшін аса тиімді болып ақпаратты өңдеудің бөліктенген
технологиясы табылады, яғни ол ақпаратты өңдеудің орталықтандырылған және
орталықтандырылмаған әдістері принциптерін аралас қолдану мүмкіндігін
құрады. Осылайша, желінің, деректер қорының есептеуіш ресурстарын ұжымдық
пайдалану болады және деректерді беру мағынасы мен ролі артады.
Ақпаратты өңдеудің бөліктенген технологиясы кезінде перифериялық ЭЕМ-
мен амалдар орындау арқасында орталық ЭЕМ-нің жүктелуі болады [2].
Аса қуатты есептеуіш ресурстарына, басқа деңгейдегі есептеуіш жүйенің
ақпаратына немесе деректермен жедел алмасу үшін қатынау талап етілген кезде
жұмыста тәртіп немесе шарт қажет.
Бөліктенген технологияның ерекше қасиеттеріне:
– есептеуіш ресурстардың бөлінуі;
– деректер қорының бөлінуін
ұйымдастыру;
– олардың бөліктенген өңдеуін
жүзеге асыру.
ДҚ сервері жүйенің деректердің негізгі көлемін өңдеу және сақтаумен
айналысады. Деректерді өзгерту және таңдау SQL – сұраныстар көмегімен
өндіріледі.
Байланыс үшін жоғары өтпелі қабілеттілікке ие байланыстың ерекшеленген
арналары пайдаланылады. Ақпараттың ішкі көзімен байланыс үшін бірнеше
интерфейстер қарастырылады. Төлем ақпаратының импорты – бұл интерфейс
жүйеге төлемдер туралы деректерді алуға мүмкіндік береді. Ақпараттың
экспорты – мемлекеттік құрылымдарға тұтынушылар туралы деректерді тұрақты
жіберуге мүмкіндік береді.
Кәсіпорындағы ақпараттық технологияның негізгі мақсаты өндіріске
басқару әсерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін ақпараттық өнім жасау.
Өндірістің мақсаты өте аз шығынмен мол пайданы қамтамасыз ететін бәсекеге
қабілетті өнім шығару болып табылады. Кәсіпорынды автоматтандыра басқаруда
басқарудың жалпы математикалық моделінде қалыптасқан мақсатқа жету жолын
қарастырады [7].
Технологиясы арқасында алысталған шақырулар іске асады. Аутентификация
проблемасын автоматты шешеді және жүйе транспорттық деңгей айырылулары
желілі протоколдардың нақтылы орындаулары болады. Жүйе түйіндерінің өзара
шақырулардың қисыны екінші деңгейді құралдармен тұтас іске асырылған болып
табылады.
Енгізу құрылымы, өңдеулер мен таратылған сақталулар тап осылардың
жүйе жалпы құрылымымен анықталады. Тап осылар туралы емделушілер туралы
ақпаратты тексеруге болады. Өзекті формализацияланған хабар көшірмесі тек
қана жүзеге асады. Тап осы уақытша сақтау мақсаттары құжаттардың енгізуін
шешеді жанында. Нәтижелердің беруіне олардың өңдеудің, орындалуында және
елестетуде олардың нәтижелерінде болады.
Жүйе сайып келгенде хабарламалар болу дәл синхронизацияда сондайдың
басқаларды бөлімшелерде болады. Мынау әрекеттестік үшін қолдануға рұқсат
етеді. Деректер аралық деңгейлермен сервермен және тіркеу бөлімімен
байланыс орнатады. Асинхронды механизмі жүйе сенімділігін шығындарсыз
қызмет етеді. Жұмыс ыңғайлылығы деректер жанында қалады.
Зардаптар тіркеулер үлгіде жүйе таратылған жұмыс жасауын қарап шығумен
қалыптасады. Зардап шегуші тіркеуі түрлі толтыруға апарады және серверде
емделуші туралы ақпаратты тексеруге басқа құжаттармен бірге оның оларды
тапсырады. Ол оператормен енгізіледі. Тап осылар деректер базасына
енгізіледі. Асинхронды тәртіпте орталықтың деректері серверге сүйенеді. Ол
деректер ақпараттық бөлімде өңделеді. Басты хабарлау өңдеулері
қосымшалардың серверінде таратылған транзакция жасалады. Қайсысында
орындалатын барлық келесі әрекеттер іске асырылады. Қосымшалардың сервері
емделушіге жеке код генерациялайды. Егер алғашқы рет емделуші тіркеуі
шығарылса, онда серверде емделуші тіркеледі. Сонымен қатар, әрбір емделуші
серверде сақталатын тізімге енеді. Емделуші әрқашан деректерді өңдеуге
қатысады. Бұларды тап осы серверлерде жаңарту сонымен қатар шығарылады.
Олар Орталықта іске басқа да бөлімдер негізінде іске асырылуда. Өңдеудің
табысты аяқталуы оқиғасында тіркеу туралы растаумен хабарлау қалыптасады.
Осыдан кейін таратылған транзакция жоғарыда көрсетілген әрекеттің барлық
негізін орындайды. Нәтижесінде барлық байланыста тап осы базаларда
өзгертулер кіреді және растау мен тіркеу туралы заңға сүйенеді. Кез келген
өңдеу барысында транзакция шегінуіне ертіп әкеледі. Тіркеу қайта әрекеті
арқылы уақытты туындатылған болады.
Инфологиялық модель (ИЛМ) – бағдарламалық амалға тәуелсіз, арнайы
тілдік құралдар арқылы орындалатын пәндік облысты сипаттау болып табылады.
ИЛМ-ге қойылатын талаптар:
– пәндік облысты көрсету
адекваттылығы;
– жүйенің барлық қолданушыларының
көзқарасын және қажеттілігін
көрсету;
– модельдің бірмағыналық емес
түсіндіруін болдырмау;
– кеңтарау жеңілдігі;
– шегі болу керек, яғни пәндік
облысқа шек қою;
– қолданушылардың әр
категориясына оңай қабылданады.
ИЛМ ДҚ-ны жобалаудың ядросы болып есептеледі. ИЛМ ақпараттық жүйені
жобалауды жалғастыру үшін керек және жеткілікті ақпаратты құрайды.
ДҚ-сының логикалық құрылымын жобалау дегеніміз: барлық ақпараттық
бірліктерді және олардың арасындағы байланыстарды анықтау керек, оларға ат
беру қажет, ақпарат бірліктерінің типін анықтау қажет, сонымен қатар
бірқатар сандық сипаттамаларын беру керек, мысалы өрістің ұзындығы.
ДҚ-сын жобалау процесі объектілер және олардың арасында байланыстар
туралы ақпараттық көрінісін жүйелейтін пәндік облыс объектілерінің алдын-
ала жіктелуін қарастырады.
Жобалаудың бастапқы кезендерінде ДҚ-сының құрамы анықталу керек.
ДҚ-сының логикалық құрылымын жобалау кезінде нақты ДББЖ қолдайтын
деректер моделіне шығыс ИЛМ-нің түрленуі жүзеге асырылады және пәндік
облыста бейнеленетін алынған даталогиялық модельдің дәлдігі тексеріледі.
Логикалық модель келер мәліметтер моделінің бастапқы протатипі болып
табылады. Логикалық модель ақпараттың бірлік терминінде құрылады, бірақ
нақтылы мәліметттер қорын басқару жүйесіне байланысы жоқ. Мәліметтердің
логикалық моделін өңдеудің негізгі құралы болып қазіргі уақытта ER -
диаграммаларының әртүрі жатады. (Entity-Relationship, қасиет- жинақ-
байланыс диаграммасы). Бір ER – моделді реляциялық мәліметтер моделіне
түрлендіруге болады. Мәліметтердің логикалық моделін өңдеу кезінде бірнеше
сұрақтар туады.
ДҚБЖ осы негізгі функцияларды орындау кезінде деректернің әртүрлі
жазбаларын пайдалануға міндетті. Демек, деректер базасының жобасын заттық
аумақтан бастауға анализ жасаудан және жекелеген пайдаланушылардың талабын
анықтаудан бастау керек. (Өздері үшін деректер базасы құрылатын ұйым
қызметкерлері) Бұл процесске кейінірек толық тоқталамыз. Ал бұл жерде жоба
жасау арнайы адамға – деректер базасының админстраторына жүктеледі. (АДҚ)
Ол деректерді машиналық өңдеу жұмысымен жете таныс ұйым қызметкері және
деректер базасының болашақ пайдаланушысы болуы мүмкін.
Деректер қорының жұмысы бастамас бұрын немесе мәліметтер қорына
байланысты ақпараттық жүйені толтырмас бұрын осы жүйені жобалаған дұрыс
болады. Мәліметтер қорын жобалаудың ішінде бірнеше кезеңдер жатады. Ол
мәліметтердің өрістерінің атаулары, мәліметтердің берілетін типтері,
сонымен қатар олардың алатын орындары беріледі. Осының барлығы мәліметтер
қорының жұмысын дұрыс жобалауға көмектеседі. Мәліметтер қорының пәндік
аймағы талыбып, талдау жасалғаннан кеінгі кездеге қадамдардың барлығы
мәліметтер қорын басқарушгыға беріледі.
Инфологиялық түрлендірудің мақсаты – құрылатын деректер базасында
сақтауға арналған адамға табиғи жағынан жақын.
Ақпарат-хабарларды жинап, түсіндірудің әдістерімен қамтамасыз ету.
Инфологиялық түрдің негізгі конструктивтік элементтері болып: нақтылық, екі
арадағы байланыс пен олардың қасиеттері .
Нақтылық кез–келген айырмашылығы бар ауқым. Ондағы хабарды деректер
базасында сақтау өте қажет. Нақтылықтарға адамдар, орын, самолеттер,
рейстер, дәм, түр т.б. жатады. Нақтылық түрі ұғымына жататындар: біртүрлі
тұлғалар жинағы, заттар, оқиғалар, идеялар жатады. Нақтылық данасына
жинақтағы нақты заттар жатады. Мысалы нақтылық түрі Қала болса, нақтылық
данасы немесе саны - Мәскеу, Киев т.б.
Атрибут – нақтылықтың аталған мінездемесі. Оның атауы нақтылық түрінің
ерекшелігі болғанмен әртүрлі нақтылық түрлерінле бірдей болуы да мүмкін.
Мысалы түр – түс көптеген нақтылықтарға анықтаушы бола алады. (Ит,
автомобиль,түтін т.б.) Атрибут нақтылықта қандай ақпаратлар жинақталғанын
анықтау үшін пайдаланылады. Нақтылық атрибутының мысалы үшін автомобильді
алсақ оның түрі, маркасы, номерлік белгісі, түсі т.б. есепке алынады. Түс
атрибуты көптеген белгілер мен экземплярларды құрайды: қызыл, көк, ақ түс,
банан түсі т.б. бірақ әр нақтылық данасына атрибуттың тек бір белгісі ғана
беріледі.
Кілт – атрибуттардың минималды терілуі, олардың белгілері бойынша
мәннің талап етілген данасын табуға болады. Минималдылық теруден кез –
келген атрибуттың қалып қоюы қалған мәндер бойынша идентификация жүргізуге
мүмкіндік бермейді.
Байланыс – екі немесе одан да көп міндердің бірлесуі.
Кең таралған реляциондық мәліметтер базасы үшін кесте - байланыс
инфологиялық модельдеу тілін ұсынуға болады. Онда барлық мәндер мәннің аты
мен типінен тұратын тақырыпшасы бар бір бағанды кестеден тұрады. Кесте
жолдары – бұл мәндер атрибуттарының тізімі, ал олардың ішіндегі алғашқы
кілтті құраушылары жақын орналасып, шекарамен шектеледі. Мәндер арасындағы
байланыс алғашқы кілттерден немесе олардың құраушыларынан бағытталған
сызықтармен көрсетіледі.
Бәсендейтін ыңғай мән-байланыс модель концепциясында
демонстрацияланады (Entity-Relationship model – ЕR-модель) 3-суретте
көрсетілген.
3-сурет. ЕR-модель ретінде көрсетілген диаграмма типі.
Мәліметтер базасы логикалық құрылымын жобалау кезінде нақты ДҚБЖ
қолданатын шығыс ИЛМ мәліметтер моделіне айналуы жүзеге асады.
Инфологиялық модельде көрсетілген пәндік аядағы мәліметтер арасындағы
байланыс даталогиялық моделде немесе сәйкес ақпараттық элементтердің
бірлескен орналасуына немесе олардың арасындағы байланысты хабарлау жолымен
бейнеленуі мүмкін. Байланыс жазба ішінде және жазба аралық деңгейде берілуі
мүмкін.
Жобадағы деректор қорына кіретін ақпараттық объектілердің сипаттамасы
8-кестеде бейнеленген.
8-кесте. Деректер қорындағы кестелер мазмұндары сипаттамасы
Кесте аты Өріс аты Шартты Өріс Деректер типі
белгілеуі ұзындығы
Бөлім Коды Sectionid - Санағыш
Тақырыпшасы title 255 Мәтіндік
Сілтемесі alias 255 Мәтіндік
Жариялымы published 1 Сандық
Реттігі ordering 999 Сандық
Қатынас access 1 Сандық
Категориялар Коды catid - Санағыш
Тақырыпшасы title 255 Мәтіндік
Сілтемесі alias 255 Мәтіндік
Жоғарғы Parent_id 999 Сандық
категориясы
Бөлімше коды Sectionid 999 Сандық
Жариялымы published 1 Сандық
Реттігі ordering 999 Сандық
Қатынас access 1 Сандық
Контент Коды Contentid - Санағыш
Тақырыпшасы title 255 Мәтіндік
Сілтемесі alias 255 Мәтіндік
Қысқаша мәтіні Introtext 255 Мәтіндік
Толық мәтіні Fulltext 1000 Мәтіндік
Бөлімше коды Sectionid 999 Сандық
Категория коды catid 999 Сандық
Құрылу мерзімі created 20 Күніуақыты
Құрған қолданушы created_by 999 Сандық
Өзгертілу мерзіміmodified 20 Күніуақыты
Жариялымы published 1 Сандық
Реттігі ordering 75 Сандық
Қатынас access 1 Сандық
8 – кестенің жалғасы
1 2 3 4 5
Коды menutid - Санағыш
Мәзір типі menutype 75 Мәтіндік
Мәзір Аты name 255 Мәтіндік
Сілтемесі link 255 Мәтіндік
Түрі type 50 Мәтіндік
Жариялымы published 1 Сандық
Жоғарғы мәзірі parent 999 Сандық
Модуль коды componentid 999 Сандық
Мәзір типі Коды menutypeid - Санағыш
Мәзір типі menutype 75 Мәтіндік
Тақырыпшасы title 255 Мәтіндік
Сипаттамасы description 255 Мәтіндік
Модульдер Коды Modulid - Санағыш
Тақырыпшасы Title 255 Мәтіндік
Мәтіні Content 255 Мәтіндік
Реттігі ordering 999 Сандық
Позициясы position 50 Мәтіндік
Жариялымнан шығуыChecked_out 20 Сандық
Жариялымнан шығу Checked_out_t20 Күніуақыты
уақыты ime
Жариялымы published 1 Сандық
Модуль түрі module 50 Мәтіндік
Қатынас access 20 Сандық
Тест Коды menutid - Санағыш
Аты name 25 Мәтіндік
Жариялымы published 1 Сандық
Тест категория Categ_id 999 Сандық
коды
8 – кестенің жалғасы
1 2 3 4 5
Тест Коды Categ_id - Санағыш
категориясы
Аты Name 25 Мәтіндік
Жариялымы published 1 Сандық
Тест Коды question_id - Санағыш
сұрақтары
Тест коды Test_id 999 Сандық
Реттігі Ordering 999 Сандық
Мәтіні Text 1000 Мәтіндік
Жариялымы published 1 Сандық
Тест Коды Id - Санағыш
жауаптары
Тест сұрақ коды question_id 999 Сандық
Мәтіні Text 1000 Мәтіндік
Реттігі Ordering 999 Сандық
Дұрыстығы Is_right 1 Сандық
Тест нәтижесіКоды Passed_tests_- Санағыш
id
Қолданушы коды User_id 999 Сандық
Тест коды Test_id 999 Сандық
Басталу уақыты Start 20 Күніуақыты
Аяқталу уақыты End 20 Күніуақыты
Дұрыс жауаптылар Quantity_ques10 Сандық
саны tions
Үзіліс Is_pause 10 Сандық
Қолданушы Коды User_Id - Санағыш
Аты Name 255 Мәтіндік
Логині Username 100 Мәтіндік
Эл.пошта Email 100 Мәтіндік
Құпиясөз Password 100 Мәтіндік
Қолданушы типі Usertype 25 Мәтіндік
Блоктау Block 999 Сандық
Эл.поштаға жіберуSendemail 20 Сандық
Қолданушы тобы gid 20 Сандық
Тіркелу уақыты registerDate 20 Күніуақыты
8 – кестенің жалғасы
1 2 3 4 5
Соңғы кірген lastvisitDate20 Күніуақыты
уақыты
Тест коды Test_id 999 Сандық
Басталу уақыты Start 20 Күніуақыты
Аяқталу уақыты End 20 Күніуақыты
Дұрыс жауаптылар Quantity_ques10 Сандық
саны tions
Үзіліс Is_pause 10 Сандық
Қолданушы Коды User_Id - Санағыш
Аты Name 255 Мәтіндік
Логині Username 100 Мәтіндік
Эл.пошта Email 100 Мәтіндік
Құпиясөз Password 100 Мәтіндік
Қолданушы типі Usertype 25 Мәтіндік
Блоктау Block 999 Сандық
Эл.поштаға жіберуSendemail 20 Сандық
Қолданушы тобы gid 20 Сандық
Тіркелу уақыты registerDate 20 Күніуақыты
Соңғы кірген lastvisitDate20 Күніуақыты
уақыты
Қолданушы Коды gid - Санағыш
тобы
Аты name 25 Мәтіндік
Даталогиялық модельді сақтау ортасына байланыстыру үшін физикалық
модель қолданылады. ДҚ жобалаудың сәйкес жобалау кезеңі физикалық жобалау
деп аталады. Физикалық модель қолданылатын есте сақтау құралдырын,
мәліметтердің сақтау аясында физикалық ұйымдастырылу әдістерін анықтайды.
ДҚ физикалық құрылымын сипаттау сақтау схемасы деп аталады [8].
Кесте-байланыс тілі арқылы құрылған деректер базасының физикалық
моделі 4-суретте бейнеленген.
Сурет 4. Кесте-байланыс тілі арқылы құрылған деректер базасының физикалық
моделі
Құрастырылатын АЖ үшін деректер қоры MySQL ДҚБЖ-сінде жасалады.
MySQL ДҚБЖ-сі – дүние жүзінде ең көп қолданылатын, қайнары тегін және ашық,
реляцияланған мәліметтер қоры жүйесі. Серверлік бағдарлама ретінде, бірнеше
қолданушыларға бірнеше мәліметтер қорын қолдануды қамтамасыз етеді. MySQL
сөзіндегі "My" сөзі, бағдарлама жасаушысы Майкл Видньюс-тың (Michael
Widenius) қызының аты - "My" сөзінен алынған. Ал SQL фразасы -
Құрылымдасқан Тапсырыс Тілі (Structured Query Language) дегенді білдіреді.
MySQL, проект қайнарын GNU General Public License (GPL) және әр түрлі жеке
меншік лицензияларында шығарды. MySQL-ды кезінде MySQL AP атты Шведттық
фирма демеу еткен, ал қазір оны толығымен Oracle корпорациясы сатып алды.
Толық функционалды мәліметтер қорын қажет ететін, қайнары тегін
проекттер жиі MySQL-ды қолданады. Серверді коммерциялық проекттерде қолдану
үшін, қосымша функциялармен ұсынылатын бірнеше нұсқалары бар. MySQL-ді
дүниежүзілік және кең ауқымды web-бағдарламаларында қолданылады [9].
Веб-бағдарламаларында MySQL кең қолданылады және кең тараған LAMP
бағдарламаларының ішінде басты компонент рөлін атқарады. LAMP сөзі -
"Linux, Apache, MySQL, PerlPHPPython" сөйлемінің акронимі.
MySQL – C және C++ тілдерінде, ал SQL парсері және sql_lex.cc деп
аталатын лексикалық анализаторы ұқcаc тілінде жасалған.
MySQL көптеген жүйелер платформаларында жұмыс істейді. Оларға
кіретіндер: AIX, BSDi, FreeBSD, HP-UX, eComStation, i5OS, IRIX, Linux, Mac
OS X, Microsoft Windows, NetBSD, Novell NetWare, OpenBSD, OpenSolaris, OS2
Warp, QNX, Solaris, Symbian, SunOS, SCO OpenServer, SCO UnixWare, Sanos
және Tru64. Сонымен қатар OpenVMS жүйесіне портталған түрі бар[2].
Мәліметтер қорымен жұмыс істеу үшін, көптеген бағдарламалау тілдеріне
кітапханалар жасалынған. Мысалы, C# және VB.NETүшін MySQL ConnectorNet, ал
Java үшін JDBC драйвері. Бұнымен қатар ODBC интерфейсін қолдайтын ASP және
ColdFusion сияқты тілдер үшін MyODBC кітапханалары бар. Ал URL арқылы кез-
келген web-клиенттің MySQL серверімен араласуға мүмкіндік беретін HTSQL
технологиясы, MySQL-серверімен бірге келеді.
MySQL көбінесе реляциялық мәліметтер қоры ретінде қолданылатындықтан,
ол жүйені және ондағы мәліметтерді басқаруға арналған клиенттік
бағдарламамен келмейді. Оның орнына, өзінің командалық жолмен орындалатын
құралдарын немесе басқалар жасаған клиенттік бағдарламаларын жүктеп алып
қолдануға болады [10].
Графикалық интерфейсте MySQL мәліметтер қорын басқаруға және олардың
структурасын жасау үшін, MySQL AB фирмасы MySQL Workbench атты
бағдарламасын шығарды. Ол бұғанға дейін болған MySQL GUI Tools
бағдарламасының орнына келді. MySQL Workbench қолданушыларға келесідей
мүмкіншіліктер ұсынады:
- мәліметтер қорын дизайндау және модельдеу;
- SQL бағдарламалау – MySQL Query Browser бағдарламасының орнына;
- мәліметтер қорын басқару – MySQL Administrator-дың орнына.
MySQL Workbench екі нұсқада келеді. Олар: қайнары тегін қоғамдастық
нұсқасы (Community Edition) және қосымша мүмкіншіліктері бар стандартты
нұсқасы (Standard Edition).
MySQL бірнеше командалық жолмен орындалатын құралдармен келеді. Олар
мәліметтерге тапсырыс, мәліметтерді мұрағаттау, сервер статусын қадағалау,
мәліметтер қорын жасау және т.б. Сонымен қатар командалық жолмен
орындалатын басқалар жасаған бағдарламалар да бар. Мысалы, Perl-да жасалған
Maatkit бағдарламасы.
MySQL серверін қайнардың өзінен жинап орнатуға болады. Бірақ бұл
біршама уақыт қажет ететін және жалықтыратын процесс. Бұл операция көбінесе
егер сізге ерекше конфигурацияда сервер қажет болса ғана істеледі. Linux
операциялық жүйесінің бағдарлама пакеттерін басқаруға арналған жүйесі
бұндай жұмыстарды минималды қимылмен орындатқызады. Дей тұрғанмен, әдетте
орнатудан кейін қауіпсіздік және оңтайландыруға байланысты конфигурациялық
жұмыстар жасау керек болады [11].
MySQL нарықтағы ірі және ақылы мәліметтер қорларына балама ретінде
жасалса да, кең ауқымды мәліметтерге байланысты талаптарды орындай алады.
Ол көбінесе кіші және орта көлемді бір-серверлік LAMP-негізінде жасалған
бағдарламаларға компонент ретінде немесе жеке сервер ретінде қолданылады.
MySQL-ге деген тартымдылық - оны қолдану оңайлығында. Мүны phpMyAdmin
сияқты қайнары ашық және тегін бағдарламалардан көруге болады. Орта бағамен
есептегенде, MySQL-ді бірнеше гигабайт жадты және бірнеше процессорлы
қуатты аппараттық құрылғыларда ауқымды етіп қолдану әбден мүмкін. Бірақ
жалғыз серверлік ауқымдатуда қуаттылық жағынан шектеулер бар, сондықтан
кеңірек ауқымдатуда, жоғары өнімділік пен сенімделікті қамтамасыздандыру
үшін мульти-серверлік MySQL орнатулары қажет. Әдеттегі жоғарғы класстағы
конфигурация жазу операцияларын орындайтын қуатты "master"-дегі
мәліметтердің көшірмесін сақтайтын және оқу операцияларын орындайтын
бірнеше "slave" серверлерден тұрады [12].
"Master" сервері әрдайым "slave" серверлерімен синхронда болады,
сондықтан кездейсоқ бір уақытта "master" өшіп қалса, бір "slave" жүйе жаңа
"master"-ге автоматты түрде көшеді. Cөйтіп жұмыссыз уақыт көлемі
кішірейтіледі. Өнімділікті ары қарай жақсарту үшін, мәліметтер қорынан
алынған нәтижелерді memcached деп аталатын бағдарламаны қолдану арқылы
жадта сақтауға ұсынылады немесе мәліметтер қорын "shard" деп аталатын
бірнеше бөліктерге бөліп оны бөлісілген сервер класстерлеріне жаюға болады.
2009 жылдан бастап, MySQL 5.1-ші нұсқасы 2 түрлі нұсқада ұсынылады: қайнары
тегін Community Server және ақылы Enterprise Server. MySQL 5.5-те осы
лицензиялар негізінде ұсынылады. MySQL 5.5 және MySQL 5.1 нұсқаларының
қайнарлары ортақ және келесідей қосымшалар бар:
- ANSI SQL 99 стандартының кең жиынтығы мен өз қосымшалары бар;
- бірнеше платформаны қолдауы;
- сақталған процедуралар;
- триггерлер;
- курсорлар;
- жаңғырмалы көріністер;
- ақпарат схемасы;
- information schema;
- қатал режим;
- XOpen XA үлестірілген транзакция өңделімін (Distributed Transaction
Processing (DTP)) қолдау; Oracle-дың InnoDB қозғалтқышын қолдану
арқылы, осының бөлігі ретінде екі фазалық жазу;
- тәуелсіз сақтау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz