Бағдарламаның құрылымы туралы
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 89 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 89 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
Жаңа заманға қарай кәсіпорынның қайсысы болмаса да, құжат ақпарат
берудің негізгі әдісі болып табылады. Кәсіпорын бизнесінің сәтті жүргізілуі
үшін ақпараттық ресурстардың сақталуы мен ұтымды пайдалануының маңыздылығы
даусыз.
Дер кезінде шешім қабылдай білу және болған жағдайларға дұрыс көзқарас
білдіріп, нарық өзгерістерін терең сезіну, білу басшылардың талантына ғана
емес, тәжірибесіне де байланысты. Кәсіпорынды басқарудың білімділігі құжат
айналым басқарудың дұрыс ұйымдастырылғанына да байланысты.
Жинақталған ақпараттың шын мәнінде тиімсіз пайдаланылуы (немесе одан
сорақасы, одан айырылуы және т.б.) бизнестің жойылып кетуіне әкеліп соғады.
Уақытылы алынбаған құжат немесе ақпарат, біріншіден, жоғалған ақшаға,
уақытқа және жіберіп алған мүмкіндіктерге әкеліп соғады. Осыдан келіп, кез
келген кәсіпорында әр түрлі құжатпен жұмыс істесуде ерте ме, кеш пе
ақпараттардың маңызды көлемін қауіпсіз түрде сақтау, өңдеу, жүйелеу
мәселелері тұрады. Кәсіпорын қызметін оңтайландыруда электрондық құжат
айналымның жаңа замандағы жүйелері маңызды рөл атқарады.
Қоғамның қарқынды дамуы көптеген жаңа ақпараттың жинақталуына алып
келеді, ол ақпаратты тез өңдеп, қолданып, не болмаса сақтау қажеттілігі
туады. Әлемдегі барлық ақпарат ағындары өте көп. Сол себепті әрбір
мекемеде, ол шағын немесе үлкен болуына қарамастан, мәліметтер басқару
мәселесі туындайды, өз кезегінде ол жұмыстың тиімділігін қамтамасыз етеді.
Кейбір мекемелер ол үшін үлкен шкафтар, құжат салатын мұқабалар (папкалар)
пайдаланса, ал басқа мекемелер өз жұмысының тиімділігін арттыру үшін
компьютерлік әдістерді қолданады – ол деректер қоры, ондай жұмысты
ұйымдастыру үлкен деректер көлемін оңтайлы сақтап жүйелеуге мүмкіндік
береді. Деректер қорысыз қазіргі күні қаржы, өнеркәсіп, сауда т.б.
мекемелердің жұмысын елестету мүмкін емес. Егер деректер қоры болмаса, онда
ол мекемелерді ақпарат ағыны басып кетер еді [1].
Дәстүрлі құжат айналымнан (қағаз нұсқа) машина жазбаға көшу процесі
түскен материалдарды талдаудың шапшаңдығын ұлғайтуға әкеліп соғуы мүмкін.
Осыдан келіп, адам факторын баспай, керісінше, барлық құрылымның жұмысын
нақты, әрі дәлірек ету автоматтандырудың үлесінде болып шығады.
Кез келген экономикалық субьектінің аралық буындар, оның бір тармағы
болып табылатын іс жүргізушілікке көптен-көп байланысты, өйткені ол шешім
қабылдауда жеделдікті қамтамасыз ете алады. Оның ішінде өндірістік
кәсіпорынның қысқару аппаратының басқару қызметінің ақырғы нәтижесін атап
кетуге болады. Іс жүргізушілік жобалаудан бастап, іс жүзінде шешім
қабылдауда жүзеге асыру сияқты жұмыстың бар кезеңдерін үйлестіреді [2].
Сол себепті жергілікті локальді желілерінде электронды түрде ақпаратты
өңдеу технологиясын енгізу, одан келіп түскен құжаттар қозғалысын жедел
бақылау, сондай-ақ ақпараттарды сақтаудың тиімділігін арттыру қажеттілігі
туындайды, аталып кеткен мәселелер қазіргі уақытта өзекті мәселелердің бірі
болып табылады.
Дипломдық жобаның мақсаты динамикалық қолданушылық интерфейсті құру
болып табылады.
Зерттеу объектісі – ГорСнаб жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.
Дипломдық жоба мақсатымен сәйкес келесі есептер қойылады:
– пәндік аймақты сипаттау;
– баламаларға шолу жасау;
– техникалық тапсырманы құрастыру;
– жаңа ақпараттық жүйені құру үшін жобаның фунционалдығыны алдын-
ала тағайындау;
– деректер базасының негізінде кіріс ақпараттарды құру;
– келіп түсіп жатқан ақпараттың толықтығына бақылау жасау;
– аппараттық және бағдарламалық құралдарды таңдау және негіздеу;
– динамикалық қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесін
құрастыру;
– жобаның экономикалық тиімділігін есептеу және негіздеу.
Диплом мақсатына сәйкес динамикалық қолданушылық интерфейсіне баптау
жасалатын қажетті бағдарлама әзірлеу деген мақсат қойылды, аталған
ақпараттық жүйеде интерфейсті баптау бойынша қадамдары бар, бір уақытта
бірнеше қолданушылар жұмыс істей алатын, құжаттарды өңдеудің уақытын
азайтады, клиенттермен келісім-шарттар жасасу кезінде, сондай-ақ оларға
қызмет көрсету кезінде жұмыс жылдамдығы мен тиімділігін елеулі түрде
арттыруға мүмкіндік береді.
1 Талдау бөлімі
1.1 Пәндік облысты сипаттау
Дипломдық жобаның зерттеу объектісі – ГорСнаб ЖШС. Аталған компания
Қазақстан Республикасының нарығында 12 жыл жұмыс істеп келеді. Компания
жауапкершілігі шектеулі серіктестік мәртебесіне ие.
Компанияның құқығы мен міндеттері. Өз коммерциялық жұмысының іске
асыруда мекемелермен және ұйымдармен келісім-шарт, келісім, шарт негізінде
жүреді:
– Қазақстан Республикасының заңына сәйкес сыртқы экономикамен де
шұғылдану;
– өз қызметiн жоспарларын және дамыту перспективасын (жұмыс,
қызмет) өнiмге негiзгi экономикалық көрсеткiштер, сұраныстың бар
болуынан сүйене анықтау;
– қызметкерлерге форма және еңбекақы төлеу жүйесi,
қызметкерлердiң саны, құрылымды және штаттық кесте, жеңiлдiк
және мадақтау анықтап орнату;
– кәсiпорындар келiсiм-шарттар негізінде жеке жұмыстардың
орындауы үшiн азаматтар қызықтыру;
– кәсіпорынға жалпы басшылықты директордың жүзеге асыруы;
– кәсiпорынның қызметiнiң мақсаты мен мәндерiне сәйкес келмейтiн
қызметті жүзеге асыру;
– егер олар кәсiпорын үшiн шығындарға әкелiп соқпаса ұйымдары бар
келiсiм-шарттарының көрcетiлген шарт шығатын мемлекеттiк
мұқтаждықтар үшiн (жұмыстар, қызметтер) өнiмнiң жабдықтауына
келісім-шартқа қол қоюдан бас тарту.
ГорСнаб ЖШС-тің атқаратын қызметтері мыналар:
1) кәсіпорындар мен азаматтық ғимараттарды электрмен қамтамасыздандыру:
– электр станцияларының белгіленуі және типтері және олардың
жұмыс режимдері;
– электр энергиясын тұтынушыларға берудің құрылымдық сұлбалары;
– қысқа тұйықталу токтарының әсерін ескере отырып, қосалқы
станцияларда жоғары вольтты ток өткел бөліктер мен аппараттарды
таңдау;
– жүктеме картограммасы;
– қосалқы станциялардың сапасы мен орналастыру жерін таңдау;
– жоғары кернеу электр жүктемелерін есептеу;
– қосалқы станцияларда трансформатор саны мен қуатын таңдау;
– цехтық және трансформаторлық қосалқы станциялар;
– басты төмендеткіш және тарату қосалқы станциялары;
– электр қондырғыларындағы жерлендіру және нөлдеу.
2) электрмен қамсыздандырудың релелік қорғанысы мен автоматтандыруы:
релелік қорғаныстың негізгі ұғымдары мен түрлері, релелік қорғаныстың
негізгі ұғымдары мен түрлері, электрмен қамсыздандырудың жеке
элементтерін, электрмен қамсыздандыру жүйелерін сигналдау және есепке
алу жүйелерін қорғау;
3) электрмен қамсыздандыру жүйелерінде жоғары кернеу техникасының
элементтері: жоғары вольтты электржабдығының оқшауламасы мен электр
тораптарын, ішкі және атмосфералық асқын кернеулерді сынау және асқын
кернеуден қорғау.
Кәсіпорынның функциональдық қызметкерлері – жұмыскерлер, мастерлер,
диспетчерлер, монжаж жүргізуші, механик және т.б. Кәсіпорынның ұйымдастыру
құрылымының түрі төмендегі сурет 1-де көрсетілген.
Сурет 1. ГорСнаб ЖШС кәсіпорынның ұйымдық құрылымы
Қызметкерлерді басқарудың келтірілген құрылымын желілік құрылымға
жатқызуға болады. Ол директорға кәсіпорынның жұмыс жедел басқаруға және
барлық оқиғаларды біліп отыруға мүмкіндік береді, олар төменде келтірілген
пункттерді білуі шарт:
– энергетикалық жүйелер туралы негізгі мәліметтерді;
– электр энергиясын тұтынушылардың электрлік жүктемесін анықтау
әдістерін;
– 1000 В-қа дейін және одан жоғары кернеумен қорғаныстық
коммутациялық аппаратура құрылғысын;
– электр станциялары мен қосалқы станциялардың электржабдығы мен
электр беріліс желілерінің құрылымдық ерекшеліктерін;
– энергожүйелеріндегі релелік қорғаныс пен автоматиканың
теориялық негіздерін;
– ішкі атмосфералық асқын кернеулер мен асқын кернеуден қорғауды;
– техникалық талаптарға сәйкес қажетті жабдықты және жетекті
таңдауды;
– жарықтандыру қондырғыларының электр сұлбаларын құруды;
– қажетті компенсациялық қуатты есептеуді және каталог бойынша
оны таңдауды;
– жақын жатқан сымдар мен кабелдерді ортаның жағдайына,
температураға және санына байланысты коэффициентін анықтауды;
– өткізгіш өнімнің қимасын таңдау бойынша, рұқсат етілетін ток
және токтың экономикалық тығыздығы бойынша есептеу;
– электр тораптарындағы кернеу шығынын анықтауды;
– электрмен қамсыздандыру сұлбаларына байланысты цехтық
трансформаторлық қосалқы станцияларды құралымдауды;
– басты төмендеткіш қосалқы станцияларды құралымдауды;
– жерлендіру құрылғыларын есептеу және оларды орындау;
– электржабдығының әр түрлі түрлерінің оқшауламасын сынау;
– асқын кернеуден қорғау сұлбаларын құруды, найзағайдың тура
соққысынан қорғау есебін жасауды.
Тәжірибелік дағдысы болуы тиіс:
– сұлбаларды оқу және құру;
– электрмен қамсыздандыру жүйесінде қысқа тұйықталу тогын
есептеу;
– реакторды таңдау және тексеру;
– қысқа тұйықталу тогының беріктігіне шиналарды таңдау және
тексеру;
– цехтық қосалқы станциялардың 0,4 кВ шиналарында электр
жүктемелерін есептеу;
– найзағайдың тура соққысынан қорғауды есептеу;
– өткізгіш өнімнің қимасын таңдау бойынша, рұқсат етілетін ток
және токтың экономикалық тығыздығы бойынша есептеу;
– жерлендіру құрылғыларын есептеу және оларды орындауды.
ГорСнаб ЖШС қызметінің бірыңғай автоматтандырылған ақпараттық
жүйесінің ақпараттық қамтамасыз етуі – кодтау және жүйенің
классификациясына сәйкестік, көрсеткіштер жүйесі, менеджер ісінің құжаттама
жүйесі және деректер базасының файлдары бағдарламасымен сипталады.
ГорСнаб ЖШС қызметінің бірыңғай автоматтандырылған ақпараттық жүйесі
ақпараттық сәйкестігінің мазмұны бойынша жүйе компоненттерінің
интеграциясын қамтамасыз етеді (кодтау және жүйе классификациясының
анықтамасы, терминдер, түсініктің бірігуі).
ГорСнаб ЖШС қызметінің бірыңғай автоматтандырылған ақпараттық
жүйесінің ақпараттық базасы басқару объектісінің динамикалық ақпараттық
моделін көрсетеді.
Машинадан тыс ақпараттық базаға сәйкес:
– құжаттар жүйесін біріктіру және бақылау;
– классификациялық жүйенің бірігейлендіруі және кодтау;
– технологиялық процестің сипаттамасы және ақпаратты өңдеу.
ГорСнаб ЖШС қызметінің бірыңғай автоматтандырылған ақпараттық
жүйесінің машина аралық ақпараттық базасы бір-бірімен байланысқан деректер
базасынан тұрады (қойма ісі, қойма ісінің аймақтық басқаруы).
ГорСнаб ЖШС қызметінің бірыңғай автоматтандырылған ақпараттық
жүйесінің деректер базасы бөлінеді:
– нормативтік-анықтамалық деректер базасының ақпараты: жүйенің
сыныпталуы, тарифтер, шектеулер, нормалық және құқықтық актілер,
жүйенің тіркелуі және есеп;
– жедел жадының деректер базасы: құжаттардың электрондық
даналары, қойма ісіндегі рәсімдеу және бақылау.
Кез келген ортаның өмір сүруі мен дамуының негізі материалдық кәсіпорын
болып табылады. Ол біріккен бұйымдардың өзара байланысты процестер жүйесі
арқылы өткен әрекет: кәсіпорын, ұсыныс пен сұраныс. Бұл процестер оларды
сипаттайтын көрсеткіштерді талап етеді. Шаруашылық процестердің жағдайы
жайлы қажетті ақпаратты алу үшін шаруашылық есеп ұйымдастырылады [3].
Шаруашылық есептің объекттері ретінде белгілі бір экономикалық құрылым
шартында жасалатын материалдық кәсіптің процестері саналады. Сондықтан
шаруашылық есеп кәсіптің сәйкес әдісімен келісілген шаруашылық
құбылыстардың ерекшеліктерін көрсетеді.
Сонымен, шаруашылық есеп нақты құрылым шартындағы бақылау, өлшеу және
тіркеу процестер жүйесі және оларды тексеру мен басқару мақсатымен жасалған
жүйе болып табылады.
ГорСнаб ЖШС сату құнын өзіндік құнға 20% қосумен анықтайды, ал
қоймадағы есептен шығару өзіндік құн негізінде толтырылады.
Мicrosoft фирмасының өнімін қолданады. Жұмыс істеу станцияларының
амалдық жүйесі болып МS Windows табылады. Office 2016 – Ехсel, Word, Access
бағдарламалары өте көп қолданылады.
Microsoft Office 2016 пакеті жөнге келтіру мен басқарудың кең
мүмкіндіктерін иеленеді:
– жеке қолданушыларға, қолданушылар тобына рационалды ұйымның
жұмысына, мүмкіндігінше барлық бөлімшеге мүмкіндік береді;
– жаңа міндеттер облысы негізгі операцияларды орындау құралдарына
орталықтандырылған қатынау жасау көмегімен жұмысын жеңілдету;
– деректерді құру кезінде және өз кезегінде көмегімен ғаламдық
желіден қажет ақпаратты алу үшін қолданушыға қолайлы қызметтер
береді;
– хабар алмасудың кіріктірме құралдар көмегімен байланысын
басқару;
– жоспарлау және хабарлау мен ескертулерді тарату, күнтізбеге
енгізілген жетілдірілген құралдар көмегімен топ мүшелерімен
байланысын жедел қолдау;
– кәсіпорынның қажеттілігін қанағаттандыратын икемді құрылғы–
нақты уақыт режимінде деректердің өңделуі;
– аса қажет есептеуіш жүйесінің сенімділігі мен қауіпсіздігінің
жоғарылығы. Қақтығыстардан кейін деректерді қалыпқа келтіруді
қамтамасыз ететін құрылғылармен жұмыс. Құжаттарды қорғау және
қауіпсіздік автосақтандыру қызметтерін қамтамасыз етеді. құжатты
қалыпқа келтіруге мүмкіндік беретін және онымен жұмысты
жалғастыратын құжаттың мұрағаттық көшірмелерін қолдау кезінде
қателер қамтамасыз етіледі.
Жүйе сенімді болу керек. Бәрінен бұрын автоматтау жүйесінің сенімділік
мәселесін дұрыс түсіне білу керек. Негізінен әрбір жүйе сенімді емес –
компьютер миллион долларлар болсын, тиындар болсын бірдей қабылдайды:
компьютерлер үшін әрбір ақпарат электрлік сигналдар реттілігінен көп емес
немесе ақпарат тіліне ауыстыратын болсақ, нөлдер мен бірліктерден.
Бағдарлама қалай болсада тестіленген болса (алайда, сандық ақпараттан
символдық ақпаратты ажырату білмейтін нарыққа жүйелер шыққаны белгілі),
сіздерді дөрекі қателерден қорғайды [4].
Біріншіден, жүйе басқару енгізуді бұзатын кездейсоқ қателердің барлық
түрін тексеру керек. Екіншіден, онда кездейсоқ немесе қасақана ақпаратты
бұзудан қорғайтын құрылғылар алдын ала ескерілуі керек. Бір сөзбен
айтқанда, жүйе сізді ақпарат жоғалғаны жайлы хабардар ету керек немесе
рұқсат етілмеген амалды орындаудан бас тартуы керек. Бұдан басқа, рұқсат
етілмеген қатынаудан қорғау құрылғылары ескерілуі керек.
Сайып келгенде жүйе қақтығыстар мен құрылғының бұзылуына орнықты болуы
керек. Әр түрлі шешімдер болуы мүмкін: жұмыс істеу барысында деректер
базасының автоматты сақталуы, стример немесе дискеталарға көшірменің
міндетті түрде түсірілуі, деректерді қалыпқа келтірудің арнайы құрылғылары.
Бұл құрылғылардың болуы мен жұмыс істеуі маңызды.
Жүйе теңбе-тең болу керек. Айтылғандай, ауыспалы экономика бухгалтерлік
есеп және есеп беру тәртібіндегі көп өзгерістермен сипатталады. Бұл
шарттарда құрастырылып отырған автоматтандырылған жүйе тез арада ағымдағы
жұмысқа теңбе-тең емес болуы мүмкін. Жүйеде күнделікті талаптартарға сай
қалыпқа келтіру мүмкіндіктерінің болуы мүмкін. Бұл жүйенің әуел бастан-ақ
оңай бейімделетін, мобильді және икемді болып құрастырылғанын көрсетеді.
Кәсіпорынмен (реинженеринг) басқаруды құрылымдық қайта құру кешенді
автоматтандыруға қарағанда алғашқы. Кәсіпорынға ақпараттық жүйені енгізу
басқаруға позитивті жылжуды автоматты қамтамасыз етеді, оның көмегінсіз
барлық көлемде жүйені енгізу мүмкін емес болғандықтан оның мүмкіншілігі
жоқ.
Тауар айналымындағы есеп мақсатының экономикалық мәні. Шаруашылық есеп
бухгалтерлік, жедел және статистикалық есеп ретінде қолданылады. Есеп –
басқарудың көп еңбек қажет ететін қызметі. Есептің ерекше тұсы болып көп
және біртекті бастапқы және қорытынды көрсеткіштер табылады. Қорытынды
көрсеткіштер күрделі есептеулерді қолданбай-ақ бастапқы деректердің әр
түрлі белгілері бойынша көпөлшемді топтастыру жолымен
Жалпы саудада тауар сатылуының бухгалтерлік есебі тауарды тиеу және
есеп құжаттары сатып алушы ұсыну мөлшеріне қарай жүргізіледі.
Сатып алушыға тауарды сату келесі құжаттар негізінде толтырылады:
жөнелтпе құжат, жіберу-қабылдау құжаты, шот-фактура, сауда-транспортты
жөнелтпе құжат, теміржол және әуе жөнелтпе құжаттар.
Бұл фактор иемдену құқығын, жеткізушіден тұтынушыға сатылған тауарларды
қолдану және қарау мезгілін анықтайды. Бірінші жағдайда, тауарлар
тиелгеннен кейін және сатып алушыға есеп құжаттары ұсынылғаннан кейін,
тауарға деген барлық меншік құқығы сатып алушыға ауысады; екінші жағдайда –
төлем төленген кезеңге дейін тауар жеткізуші меншігінде болады.
Тауарды сату кезінде сатудан түскен пайданы анықтау әдісін ескереді:
аудару әдісі (тиеу бойынша) или кассалық әдіс (төлем бойынша).
Тауарды сату кезінде сатудан түскен пайданы анықтау әдісі және сатып
алушыға есеп құжаттарын ұсыну жаппай халықаралық тәжірибеде қолданылады.
Біздің мемлекетімізде, әсіресе кіші кәсіпкерліктер субъектісінде кассалық
әдіс (төлем бойынша) кең таралған. Тауарды сатудан түскен табысты
анықтаудың жаңа тәртібі енгізілген, соған сәйкес қаржылық есеп беруді
құруға байланысты баламалы емес аудару әдісі (тиеу бойынша) қолданылады.
Нақтылай айтқанда ГорСнаб ЖШС-де тауарларды сату кезінде төлем бойынша
кассалық әдіс қолданылады, бірақ кей кезде ерекшелік болады және тиеу
бойынша аудару әдісі қолданылады [5].
Шағын және орта бизнестің келесі бір тиімді ерекшелігі коллективті
еңбекке ұмтылуы, жұмыс орнын сақтап қалуға тырысу және пайдаға қатысуға
негізделген жұмыстың нәтижесінің максималды болуына мүдделілік болып
табылады. Ірі компаниялар кәсіби менеджерлерді жалдайды, алолар
акционерлердің барлық талпыныстарының ерекшеліктерін білмейді, нәтижесінде
басқару проблемаларына алып келеді, ал шағын кәсіпорындарда құрушының өзі
менеджер, бір тұлға, сондықтан бұл жерде ешқандай түсініспеушілік мәселесі
туындамайды.
1.2 Баламаларға шолу
Кәсіпорында ең жаңа ақпараттық және коммуникациялық технологиялар
қолданысқа енгізілді: тауарлардың жеткізілуін бақылаудың автоматтандырыл-
ған жүйесі, контейнерлік сканерлеу кешені (TC-SCAN), автоматтандырылған
тіркеу пункті, сыртқы сауда рәсімдерді жеделдетуге және айқындылығын
қамтамасыз етуге, қойманы бақылаудың тиімділігін жоғарылатуға ықпал етеді.
Бірақ ең негізгісі ERP-жүйелер бағдарламалық кешені болып табылады. Ол
электрондық көшірмесін ресімдеу және құру үшін арналған.
Функционалдық мүмкіншіліктері:
– барлық түрдегі құжаттарды ресімдеу және басу;
– ГорСнаб ЖШС клиенттері туралы ақпаратты автоматты есептеу;
– құрылған құжаттарды форматты-логикалық бақылау;
– электрондық көшірмелерін құру;
– құрылған құжаттарды деректер базасына енгізу;
– құжаттар өрісінен анықтамаларды тікелей шақыру;
– бірнеше кілттік позиция бойынша тауардың кодтарын табу кеңейтілуі;
– құрылған құжаттардың электрондық көшірмелерін жіберу үшін қойма
бөлімшелерін тандау.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйесін ендіру және оны жетілдіру
бағытында жүргізілген жұмыстар нәтижесі арқылы ұжым орталық аппаратында
бірсыпыра қызмет функцияларын толығымен электронды түрде жүзеге асыруға
мүмкіндік туды. Олар, атап айтқанда, мыналар:
– кіріс және шығыс құжаттарын тіркеу;
– ұжым басшылығы тапсырмаларының орындалуын бақылау;
– электрондық ақпараттарды орталық аппаратқа жіберу;
– бөлімшелер басшылығы тапсырмаларының орындалуын қадағалау;
– мұрағат құжаттарының кірісі мен шығысы автоматты түрде тіркеледі.
Бұл бағдарламаның кемшілігі оның тек қазақ тілінде болмауы. Біздің
елімізде қазақ тілі мемлекеттік болғанымен, әлі де орыс тілінде жұмыс
істейтіндер өте көп. Яғни бағдарламаның сұранысқа ие болуы екіталай.
Сонымен бірге бағдарлама ГорСнаб ЖШС бөлімінің операторлар қызметін толық
автоматтандыруды қамтамасыз ете алмайды.
Төмендегі сурет 2-де кәсіпорынның ERP-жүйесі SAP R3 түрі көрсетілген.
Сурет 2. Кәсіпорынның ERP-жүйесі SAP R3 түрі
Кәсіпорын қорларын жоспарлау (ағылш. Enterprise resource planning,
қысқаша: ERP) жүйелері кәсіпорынның ішкі және сыртқы басқару мәліметтерін
біріктіру, оның ішіне қаржы бухгалтерлік есеп, өндіріс, сату және
қызмет, клиенттермен қарым-қатынасты басқару, тағы басқалары да кіреді.
Аталған іс-шаралар біріктірілген-бағдарламалық жасақтамалар арқылы жүзеге
асады. Бағдарламалық жасақтаманың басты мақсаты ақпараттың әр-түрлі бизнес
функциялар арқылы өзара қосылу мен қарым қатынасын жақсартумен қатар сыртқы
мүдделі тараптармен де қарым-қатынасты басқару болып табылады [6].
Қазақстан нарығы ERP – ақпараттық жүйесінің мынадай өндірушілеріне
бөлінген, олар: SAP AG, Oracle, Microsoft Business Solutions, Epicor-Scala,
Галактика және IF SAB.
SAP AG – компаниясының негізгі өнімі ERP – ақпараттық жүйесінің SAP R3
деп аталатын түрі, онда бизнес-процестің 1000-нан астам түрлері жүзеге
асырылған.
Oracle корпорациясы дүние жүзінде корпоративтік бағдарлама
өндірушілердің ең ірісі болып табылады. Оның басты ERP – ақпараттық
жүйесінің өнімі Oracle – Oracle Applications 55 интеграциялық модулден
тұратын бағдарламалармен қамтамасыз ететін пакеті бар.
Epicor-Scala – компаниясы Epicor Software және Scala Business Solutions
компанияларының бірігуінен пайда болған. Epicor Software корпорациясы
кәсіпорындарды автоматтандыру, орта және масштабты компанияларға арналған
бағдарламалық өнімдермен қамтамасыз етуі бойынша он ірі өндірушілер
қатарына жатады және бағдарламалық өнімдер сату нарығында алдыңғы қатардан
тұрақты орын алып келеді [7].
Қазіргі уақытта Epicor-Scala электрондық коммерцияны қосқанда,
кәсіпорынның барлық аспектісін басқаруын автоматтандыру жағымен
шұғылданатын интеграциялық жүйелерді өндірумен айналысады. Оның негізгі
өнімі – Epicor Enterprise және басқа да өнімдерін iScala, Platinum SQL,
Vantage, Clientele, Active Planner атауға болады.
Epicor шешімдері масштабты үлкен және икемді бағдарлама өнімдерін
шығарады; олар ұзақ мерзімді өрлеу процесінде болады және барлық қызмет
көрсететін спектрлерді қамтиды. Бұл есептеме жасаған кезде оның көп
түрлілігін, құнын өте тез арада өтейтініне кепілдік береді.
Бүгінгі таңда, Microsoft Business Solutions компаниясының дүние жүзінде
25000 клиенті және 4500 бизнес-серіктестіктері бар. Ол Еуропада ERP –
ақпараттық жүйесі өнімін өндірушілердің ішінде үшінші орынға ие.
Компанияның негізгі өнімдері – Microsoft Business Solutions, Navision-
Microsoft Business Solutions – Axarta, Microsoft CRM.
Microsoft Business Solutions – Navision – бұл интеграциялық жүйе
әртүрлі саладағы шаруашылық кәсіпорындары үшін типтік бизнес-шешімдер
қабылдау үшін бағдарламалық өнімдер пакетін дайындайды.
Navision – бухгалтерлік есеп пен салықтық есептің кеңейтілген жоспарын
бірігіп асыруға мүмкіндік береді және олардың жұмысын ұйымдастыратын жол
көрсететін бағдарлама. Сонымен қатар бухгалтерлік есепті, талдауды,
бақылауды және компанияның материалдық ресурстарын, қаржылық ресурстарын
бақылауға болады. Бұл бағдарлама кіші және орта кәсіпорындарға көзделген
әмбебап бағдарлама өнімі.
Microsoft Business Solutions – Axarta ERP II класының кәсіпорынды
басқару үшін арналған жүйе. Ол орта және ірі өндірістік және сауда
кәсіпорындары үшін арнап жазылған бағдарлама. Axarta – жаңа технологиялар
қолдануға негізделген, яғни, кәсіпорынға тез, тиімді және өте аз ғана
шығынмен кез келген нарықтың талабын орындауға мүмкіндік беретін
бағдарлама.
Microsoft CRM жүйесі клиенттермен байланысын басқару функциясының
аумақты көлемін қамтыды. Стандартты есептемелердің үлкен жиынтығын
Microsoft CRM-нен табасыз, сонымен қатар кешенді есептемеге қосымша
есептемелерді дайындауға, оларды талдауға, әрбір бөлігін жеке-жеке
қарастыруға толықтай мүмкіндік аласыз. Жүйе, дамыған бағдарламаларды өңдеу
құралдарымен жабдықталған [8].
Жүйенің интерфейсі (қолайлығы), есептемесінің көптілділігі мен көп
валюталылығы және халықаралық стандарттардың қай түрімен де жұмыс істей
алатынын ескеріп отырады. Мұндай шешім кәсіпорында бизнесті басқаруына
барлық өзіне қажетті құрылым бөлімшелерін кешенді түрде бірігіп жұмыс істей
алады.
Галактика корпорациясы – Ресейдегі ірі кешенді шешім қабылдауға
мүмкіндік беретін компания. Әсіресе, өндірістік-шаруашылық және қаржылық
қызметті автоматтандыратын кәсіпорынды, корпорацияны басқаруда алатын
маңызы зор.
Галактика корпорациясы басқару және есептеуді автоматтандыруда
көптеген жүйелерді ұсына алады. Галактика кәсіпорындар қызметінің барлық
масштабтары мен түрлеріне, компанияларға, ұйымдарға, мекемелерге олардың
арнайы мамандырылған сипатын ескеріп, тіпті кейбір шағын фирмалар үшін де
дұрыс шешімін ойлап тапқан.
Сонымен қатар, ірі холдингтер мен корпорацияларға серпінді дамып келе
жатқан орта компанияларға да пайдалы болады деп есептеледі.
Галактика – ERP-жүйесі ірі және орта кәсіпорындар үшін, бизнес-
процестің толық көлемде кещенді түрдегі автоматтандырылуын қамтамасыз
етеді.
Жүйе құрамына арнайы және салалар бойынша есептерді шешуге арналған
құралдар, әдейі жазылған бағдарламалар енгізілді, сол сияқты әкімшілік
жүйенің қажетті көмекші бағдарламалар құралдары жетілдірілген.
Галактика холдинг, корпорация, кәсіпорынның басқарушылық қызметін
қолдау үшін, арнайы қосымша Басшының ақпараттық жүйесі деп аталатын
бағдарламамен жабдықталған. Ол өте кең мүмкіндіктер әпереді, яғни,
кәсіпорын қызметін талдауда және мониторинг жасағанда, шешім қабылдауда
көмегі мол болады [9].
Қорыта айтқанда, ERP-жүйесіне деген сұраныс көп, бірақ оның бағасы өте
қымбат. Оның тек бір жұмыс орнына лицензиясы 1500 доллардан бастап 8000
долларға дейін барады. Ал консалтингтік қызмет көрсету ақысы, бағдарламаны
енгізу, жұмысын қадағалау, тексеру, бақылау ERP- жүйесі құнынан 100-500%
пайызға дейін көтеріледі. Төмендегі сурет 3-те кәсіпорынның Галактика –
ERP-жүйесінің кескіні көрсетілген.
Сурет 3. Галактика – ERP-жүйесі
Енді қысқаша ERP-жүйесінің SAP R3 – конфигурациясы жүйесіне тоқталып
өтелік. Бұл жүйе дүние жүзінде ірі компаниялар жиі қолданылатын, сенімді,
негізгі мәселелерді тез шешуге қолайлы бағдарлама болып саналады.
Сондықтан дүние жүзі экономикасы жетекшілері осы R3-ті таңдаған. Бұл
бағдарламаның бір артықшылығы сол, оны сатып алған кәсіпорын тек жеке
өзінің көрсеткіштеріне лайықты қылып икемдеп қолданыла алады. Жүйенің
техникалық деңгейі көрсеткіші, икемдеу әдісіне қарай жұмыс істейді.
Неғұрлым конфигурация мүмкіндігі кең болса, соғұрлым жүйенің техникалық
деңгейі де жоғары болады. Қазақстанда SAP R3 – жүйесі Қазмұнайгаз АҚ,
Қазтрансойл АҚ-ның кәсіпорындарында қолданылады.
SAP R3 – бизнес-инжинирингісі. SAP – Business-Engineer серіктестігінің
стандартты қолданушыға ыңғайлы интерфейс арқасында кеңесшілер R3
сценарийінің шаруашылық базасында сала туралы есептерді шешуге алдын-ала
конфигурация құрып қойған. Ашық қолдану интерфейсі SAP-тың клиенттеріне өз
шаблондарын жасауға мүмкіндік береді және R3 жүйесіне енгізе алады.
Business-Engineer-R3 жүйесінің стандартты жеткізілетін бағдарламасында үш
негізгі компоненттер болады:
1) бизнес-конфигуратор SAP R3 – кәсіпорын моделімен жұмыс істей білу
бағдарламасы;
2) сілтеуші модель SAP R3 – үлестіру функциясы, бизнес-нысандардың
моделдерін тарату, ұйымдастыру;
3) репозитарий SAP R3 – сілтеуші модельдің негізгі ақпараттық банкі.
Бизнес-жоспарлауды автоматтандыру бойынша әдістеме.
Қоғамның бюджетін қалыптастыру SAP R3 және SAP BWBPS жүйесінде жүзеге
асырылады. Бюджеттің табыс бөлімін қалыптастыру – пайданың пайда болу
орнына қарай жүзеге асырылады, бюджеттің шығыс бөлімін қалыптастыру –
шығынның пайда болу орнына қарай жүзеге асырылады.
Қоғамның бюджетін жоспарлау жоғарыдан төменге және төменнен
жоғарыға аралас комбинациясы бойынша жүргізіледі. Бюджеттеу жұмысын
бастаудың алдында АҚ есептеу жүргізеді және ақпараттық жүйеде әрбір филиал
үшін бюджеттің барлық баптары бойынша бақылау сандарын көрсетеді, осыдан
кейін өндірістік филиалдың экономикалық қызметтері әрбір мұнай тасымалдаушы
басқарма үшін бюджеттің барлық баптары бойынша бақылау сандарын есептеп
шығарады.
Қоғамның құрылымдық бөлімшелері өз кезегінде ақпараттық жүйеде
бюджеттік тапсырыстар қалыптастыруға кіріседі.
Одан кейін, бюджеттік тапсырыстар бекіту кезінде келісімнің әрбір
деңгейінде жүйе ақпарат ретінде бюджеттің тағайындалған бақылау сандарынан
артық кеткен баптарын көрсетіп отырады. Акционерлік қоғамның бюджетін
қалыптастыру – ай бойынша, бюджеттің табыс бөлімін қалыптастыру – пайданың
пайда болу орнына қарай, жүзеге асырылады, бюджеттің шығыс бөлімін
қалыптастыру – шығынның пайда болу орнына қарай және шығынның кодтарына
қарай жүргізілуі қажет.
Бюджет Акционерлік қоғамның барлық құрылымдық бөлімшелері бойынша
қалыптасады. Бюджеттің орындалу мониторингісін автоматтандырудың негізгі
принципі – қоғам қызметкерлерінің нақты көрсеткіштерді қолмен енгізу
жұмысын қысқарту болып табылады, SAP R3 жедел есеп жүйесіндегі берілгендер
негізінде автоматты жолмен есептеу арқылы [10].
Квартал сайын бюджеттің орындалуы бойынша есеп беру – SAP R3 жүйесінің
FI, CO, SD модульдерінен берілгендерді экстракциялау негізінде, SAP BWBPS
жүйесіне беруге және формаларымен және ішкі стандарттармен сәйкес алуан
түрлі талдамалы есеп берулерді құрумен қалыптасады. Ай сайын нақты
берілгендерді жүйеге құйып отыру – бұл бюджеттендірудің өткен кезеңнің
нақты берілгендерін беру үшін мақсатында пайдаланылады. Соңғы ағымдағы
айдың көрсеткіштері қолмен енгізу арқылы ақпараттық жүйеге келіп түседі, ал
өткен кезең айларының көрсеткіштері SAP R3 жүйесінің экстракциясынан кейін
есептеледі.
Сонымен, басқару есебіндегі ақпараттық жүйенің маңызы мынада, ол
басқарушылық шешімдердің тиімділігін алдын ала бағалауға, оңтайлы түрде
ресурстарды бөлімшелер арасында бөлуге, шаруашылық субъектінің даму
жолдарын белгілеуге және дағдарыс жағдайын болдырмауға қолайлы жағдай
туғызады, соңында басшылық үшін оңтайлы басқарушылық шешімдерді қабылдауға
мүмкіндік береді.
КҚЖ (ERP) жүйелері түрлі компьютерлік жабдықтар мен компьютер
жүйелерімен кескін үйлесімдері, дерекқорлар және ақпарат сақтау қызметтерін
көрсетеді.
1.3 Техникалық тапсырма
Жалпы мәліметтер.
Жүйенің толық атауы және оның шартты тағайындалуы.
ГорСнаб ЖШС бөлімінің жұмысын автоматтандыруға арналған Динамикалық
қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесі автоматтанды-рылған жұмыс орнын
құрастыру қажет.
АЖ құрылатын құжаттар тізімі:
– ақпараттық жүйені құрастыру туралы келісім-шарты (01.10.2017 ж.);
– ГорСнаб ЖШС-нің зерттеу материалдары;
– автоматтандырылған жүйенің концепциясын құрастыру.
Жүйені құрастыру бойынша жоспарлық жұмыс мерзімінің басы мен соңы:
– жұмыс мерзімінің басы – 01.12.2017 ж.;
– жұмыс мерзімінің соңы – 30.04.2018 ж.;
АЖ құрастыру бойынша жұмысты қаржыландыру көзі.
ГорСнаб ЖШС; қаржыландыру реті – келісімді.
АЖ-ны құрастыру бойынша жұмысты рәсімдеу мен оның нәтижелерін тапсырыс
берушіге ұсыну реті: жұмыс аяқталғаннан кейін комиссия құрастырылған
ақпараттық жүйесінің тапсырыс берушінің талаптарына сәйкестілігін
айқындайды және жүйені эксплуатациялау туралы актіге қол қойылады.
Құрылатын жүйеге қойылатын талаптар.
Жүйенің құрылымына және оның функционалдануын қойылатын талаптар.
Жүйе бірыңғай ақпараттық кеңістікте функционалдау қажет, деректерді
өңдеу мен ұсынудың бірыңғай технологиясын қолдауы керек, деректерді бір рет
енгізу принципі бойынша жүзеге асырылуы қажет, жүйені қолдану процесі
аспаптық құралдардың бірыңғай жиынтық жүйелері шеңберінде болуы керек, жүйе
ақпаратты сақтау құрылымының ашықтылығын қолдауы қажет.
Динамикалық қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесі келесідей ішкі
жүйелерден тұрады:
– ақпараттық қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі;
– бағдарламалық қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі;
– лингвистикалық қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі;
– математикалық қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі;
– құқықтық қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі;
– әдістемелік қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі;
– ұйымдастырушылық қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі;
– техникалық қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі;
– технологиялық қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі.
Жүйе компоненттері арасында ақпараттық алмасуға арналған байланыс
құралдары мен әдістеріне қойылатын талаптар.
Жүйе компоненттері арасында ақпараттық алмасу үшін клиент-сервер
архитектурасы бар жергілікті желісі ұйымдастырылуы қажет. Бұл қажеттілік
келесідей маңызды факторлармен түсіндіріледі:
– ақпаратты параллельді өңдеу мүмкіндігі;
– деректер мен құрылғыларды бірге қолдану мүмкіндігі;
– ақпаратқа оперативті қатынау;
– ақпаратпен алмасу мен қызметкерлер арасындағы өзара әрекеттілік
процестерінің жақсаруы.
Құрылатын жүйенің өзара байланыс сипаттамаларына қойылатын талаптар,
оның үйлесімділігіне қойылатын талаптар.
Динамикалық қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесінің деректері
компания бөлімшесінің барлық жұмыскерлерімен қолданылуы қажет.
Құрастырылатын ақпараттық жүйесі мен компания бөлімшесі арасындағы
ақпараттың алмасу процесі сәйкес құжаттарды жіберу жолымен жүргізілуі
қажет. Сыртқы серіктестіктермен ақпаратты алмасу процесі интернет көмегімен
жүзеге асырылуы керек.
Жүйенің диагностикасына қойылатын талаптар.
Техникалық құралдардың диагностикасы мен профилактикасы айына бір бір
жүргізілуі керек. Деректер базасының диагностикасы бірқатар жазбаларды
таңдау жолымен аптасына бір рет жүргізілуі керек. Деректердің тұтастығын
тексеру қажет жағдайда жүргізіледі. Бағдарламалық қамтамасыздандыруды
тексеру қажет жағдайда жүргізіледі.
Жүйенің перспективасы, жүйенің модернизациясы.
Динамикалық қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесінің
модернизациясы екі бағытта жүргізілуі мүмкін: ақпараттық жүйенің
бағдарламалық қамтамасыздандыруының модернизациясы және оның техникалық
қамтамасыздандыруының модернизациясы. Бағдарламалық қамтамасыздандыруының
модернизациясы кезінде АЖО-мен жұмыс істеу үшін құрылған бағдарламаларда
өзгертулер енгізілуі мүмкін немесе толықтырулар жүргізілуі мүмкін (мысалы,
жаңа есептерді енгізу кезінде), сонымен қатар сатып алынатын бағдарламалық
құралдар алмастырылуы мүмкін. АЖО-ның техникалық қамтамасыздандыруының
модернизациясы жаңа техникалық құралдарды сатып алу жолымен немесе ескі
техникалық құралдарды модернизациялау жолымен жүргізілуі керек [11].
АЖ қолданушылар санына қойылатын талаптар.
Динамикалық қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесінің қолданушылар
саны штаттық кесте бойынша анықталады.
Қызметкерлер квалификациясына, оларды дайындау процесіне және олардың
білімдері мен дағдыларын қадағалауына қойылатын талаптар.
Динамикалық қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесі
қолданушыларының білімі, атап айтқанда, компания бөлімшесі қызметкері үшін
білім жоғарғы мамандандырылған болуы қажет, ал қалған қолданушылар үшін –
орташа мамандандырылған, егер қолданушы деңгейінде дербес компьютерді білу
шарттары кезінде, яғни олар сәйкес бағдарламалық пакеттермен жұмыс істеуді
білу қажет, сондай-ақ жаңа бағдарламалық өнімдерге оңай үйрену керек.
Білімдер мен дағдыларды қадағалау процесі қызметкерді жұмысқа қабылдау
процесі кезінде, сонымен қатар компания басшысының бұйрығы бойынша
жұмыстарды жүргізу кезінде немесе басқа себептермен жүргізілуі қажет.
Қызметкер жұмысының талап етілетін режимі.
Компания бөлімшесінің қызметкерлері жұмысының талап етілетін режимі –
900-ден 1800-ге дейінгі толық жұмыс күні. Негізгі үзіліс уақыты 1 сағатты
құрау керек. Демалуға арналған қосымша үзілістер қажығандық деңгейіне
байланысты берілуі қажет.
Жүйе сенімділігіне қойылатын талаптар.
Аталған жүйе құралдардың істен шығу процесіне, сондай-ақ электр
көздеріне тұрақтылыққа ие болуы қажет. Жүйенің сенімді жұмыс істеуі үшін
жоғарғы сенімді техникалық құралдар қажет. Сондай-ақ аса маңызды блоктарды
автоматты резертеу құралдары қажет.
Динамикалық қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесінің техникалық
және бағдарламалық қамтамасыздандыруларының сенімділігі жоғарыда
көрсетілген көрсеткіштерге сәйкес келуі керек.
Динамикалық қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесін құрастырудың
әр түрлі кезеңдерінде сенімділік көрсеткіштерін бағалау және қадағалау
әдістері келесідей ерекшеліктерге жауап беруі қажет:
– көп функционалдылық;
– АЖО компоненттерінің өзара байланысының күрделі формалары;
– АЖО жеке компоненттерінің істен шығуының уақытша арақатынас рөлі;
– бас тартуынсыз және қалпына келу жұмысының орташа уақытты
үлестіру заңдары.
Жүйе компоненттерін эксплуатациялауға, техникалық қызмет көрсетуге,
ремонтқа және сақтауға қойылатын талаптар.
Жүйенің техникалық құралдарына қызмет көрсетуге уақыт бөлу қажет (айына
бір күн).
Ақпараттық жүйенің қызметкерлері мен техникалық құралдарын орналастыру
үшін жұмыс орындарын төле бөлмелерінде орналастыру рұқсат етілмейді. ДЭЕМ
бар бір жұмыс орнына бөлінген аудан мөлшері 6,0м2-ден, ал көлемі 20,0м3-ден
кем болмауы қажет.
Энергия жабдықтау желісі келесідей параметрлерге ие болу қажет:
кернеу – 220 В, жиілік – 50 Гц.
Ақпараттық жүйенің техникалық құралдарына қызмет көрсету үшін инженер
немесе жүйелік администратор керек. Оның білімі орташа мамандырылғаннан
төмен болмауы тиіс (мүмкіндігінше жоғары). инженер немесе жүйелік
администратор жоспар бойынша техникалық құралдарға қызмет көрсету үшін
айына 1 күн немесе ақпараттық жүйе қолданушыларының өтініші бойынша
техникалық құралдар істен шыққан жағдайда бөлу керек.
Жоғары білімі бар инженер немесе жүйелік администратор әкімшілікке
келіп түскен, азаматтардың жазбаша жүгінген жұмыс үрдісінің ақпараттық
жүйесінің бағдарламалық қамтамасыздандыруына қызмет көрсетуді бағдарламалық
құралдардың істен шығуы кезінде, бағдарламалық құралдарды дұрыс қолданбаған
жағдайда немесе жоспар бойынша бағдарламалық құралдардың тестілеуін жүргізу
үшін айына 1 күн жүргізу керек.
Ақпараттық жүйенің ремонтқа жарамдылығын қамтамасыздандыру үшін
техникалық құралдардың қосымша жабдықтарын сақтау қажет.
Рұқсатсыз қатынаудан ақпаратты қорғауға қойылатын талаптар.
Ақпаратты қорғау мынадай болуы қажет:
– бағдарламалық (құжаттарды тек оқу үшін ғана ашу және т.с.с.);
– техникалық (электрондық кілттер);
– ұйымдастырушылық (парольдер, құлыптар, мекемелердегі
сигнализациялар).
Ақпаратты сақтауға қойылатын талаптар.
Ақпаратты сақтау процесі келесідей жағдайларда қамтамасыз етілуі қажет:
– АЖО техникалық құралдарының істен шығуы;
– табиғи апаттар (өрт, су тасқыны, жарылыс, жер сілкінісі және
т.б.);
– ақпарат тасымалдаушыларын, жүйенің басқа да құралдарын ұрлау;
– бағдарламалық құралдардағы қателер;
– қолданушылардың қате әрекеттері.
Ақпаратты сақтау үшін электр көзінің өшуі кезінде деректерді бұзылудан
қорғау үшін үзіліссіз электр көздерінің блоктарын қолдануды қарастыру
қажет, деректерді сенімді сақтау үшін бірнеше дисктерде деректер базасының
күнделікті резервті көшірілуін жүргізу қажет.
Ақпараттық қамтамасыздандыруға қойылатын талаптар:
– деректерді сақтау, өшіру, іздеу мүмкіндіктері, сонымен қатар
деректер базасына қатынауды шектеу;
– барлық функционалдық міндеттердің құрылымдық-бірыңғай ақпараттық
базасын ұйымдастыру (әдістемелік нұсқаулар, қосымша материалдар
және т.б.);
– деректерді оперативті өңдеу, жеке анықтамалықтарды беру,
ақпараттық базаны өзгерту, деректерді сенімді сақтау есебімен
жүйенің тиімді функционалдауын қамтамасыз ету;
– классификаторлардың бар болуы.
Лингвистикалық қамтамасыздандыруға қойылатын талаптар:
– Бағдарламалау тілі – Borland Delphi 7;
– Microsoft SQL Server 2012 R2 ДББЖ;
– Деректерді енгізу-шығару шрифті – кириллица;
Қолданушылық интерфейс келесідей талаптарға жауап беру қажет:
– ыңғайлы интерфейс айқын болуы керек және өзінің қолданушысына
қадағалау сезімін білдіру керек;
– ыңғайлы интерфейс қолданушыны жүйемен жасалатын ішкі өзара
әрекеттермен алаңдатпауы тиіс. Қолданушыға кез келген уақытта кез
келген әрекетті қайтару мүмкіндігін ұсына отырып, жұмыстың
үздіксіз, әрі ұқыпты сақталуын қамтамасыз ету;
– ыңғайлы қосымшалар неғұрлым көбірек жұмысты орындау қажет, бұл
жағдайда қолданушыдан неғұрлым аз ақпарат талап етуі тиіс.
Сатып алынатын бағдарламалық құралдар:
– Windows 10 амалдық жүйесі;
– Дискілерді және тұтасымен амалдық жүйені тестілеу және оларға
қызмет көрсету құралдары (Windows 10 құрамына кіреді);
– Windows 10 басқаруымен ZIP немесе RAR архиваторлары;
– Microsoft SQL Server 2012 R2 ДББЖ;
– Microsoft Office қолданбалы бағдарламалар пакеті.
2. ЖОБАЛАУ БӨЛІМІ
1. Жобаның функционалды тағайындалуы
Әзірленіп жатқан жүйе АЖО-ның қызмет түрлерін автоматтандыруды қамту
керек:
– деректер базасында кәсіпорын қызметкерлері, бағдарламаны қолданып
отырған кәсіпорынмен жұмыс істейтін әр түрлі компанияларды, сондай-
ақ сол компаниялар бойынша келісім-шарттар мен көрсетілген қызмет
түрлерін сақтау және олар бойынша есеп берулерді қалыптастыру;
– әр түрлі қосымша анықтамалықтармен жұмыс істеу;
– бағдарлама қолданушыларын тіркелу арқылы бағдарламамен жұмыс
істеу мүмкіндігіне ие болу;
– қолданушының динамикалық интерфейсін баптаудың әр түрлі әдістерін
қолдану;
– жұмыстың барлық түрлері бойынша құрама есеп беруді дайындау;
– деректер базасын сақтау;
– шығыс құжаттарды өңдеу және тіркеу.
Автоматтандыру жүйесін жобалауда төмендегі талаптар ескеріледі:
– жүйенің байланыспаған болуы қажет аппараттық бөлімнің жаңа
платформаға ауыстыруын және компьютерлік техниканың өнеге шарасыз
болуын ескеру;
– сәулелік жүйенің мынандай жағдайда таңдалуы керек, штаттық жұмыс
уақытын бұзу жүйесінің болу мүмкіндігін кеміту (жүйенің қатардан
шығуы, деректер базасының ақпараттарын бұзуы, ақпараттардың өшіп
қалуы және т.б.) пайдаланушының кездейсоқ және қасақана істелгенін
ескеру;
– жүйе рұқсатсыз қолданудан ақпараттық деректер базасын қорғауды
қамтамасыз етуі қажет;
– жүйенің басты бағдарламалық қабықшасы локальді жүйеге қосылған,
жұмыс орындарына орнатылуы қажет;
– басты бағдарламалық қабықшаның таза интерфейсі болуы тиіс және
қолданушыдан арнайы, олардың мамандық дайындықтарына қатысы жоқ
білімді, дайындықты талап етпеуі қажет;
– жүйе Windows 7, Windows 8 және Windows 10 амалдық жүйелерінен
елер астында қызмет көрсетуі тиіс.
Жүйе бағдарламаны іске қосқан мерзімнен бастап, экран бетінен керегі
жоқ ақпарат толып тұратыңдай емес, қарапайым, жұмыс аумағын бақылау
мүмкіндігін туғызуы қажет. Қолданушының жұмысын жеңілдету үшін
бағдарламадағы пернелерді, тышқан арқылы жұмыс атқару мүмкіндігі туатындай,
айтарлықтай үлкен болғаны қажет. Қосымшаға мамандық түр беру және жақсы
қабылдау үшін барлық пернелерде бір шрифт қолданған дұрыс. Бағдарламалық
қосымшада қысқаша мәтінді, шағын дұрыс жауапты көрсетілетін, тышқан тетігі
тиген кезде қысқаша мәлімет көрсетілуі қажет [12].
Жүйені әзірлеу барысында мекеме кеңсесінде қызмет көрсетуші іс
қағаздары мамандарының барлық ұсыныстары мен талаптары ескерілген.
Есеп беру бөлімінің басты есебі жетекшілерге ұсынылып, келіп түскен
құжаттар туралы толық мәліметтер беретін есеп берулер болып саналады:
– машинограмма түрінде келетін шығыс есеп берулер күнделікті,
аптасына бір рет және есеп беру айының 2 жұлдызынан кешіктірілмей
ұсынылуы қажет;
– соңғы деректер ДЭЕМ пернетақтасы арқылы ендіріліп, магниттік
дискіге сақталады;
– тапсырманы орындау нәтижесінде машинограмма және магниттік
дискіде сақталған ақпарат шығуы тиіс.
Кіріс-шығыс және сақталған ақпараттардың сипаты.
Кіріс ақпарат сақталатың ақпарат негізінде құрастырылады. Кесте 1, 2, 3-
те көрсетілгендей, есеп берулер келесі формада беріледі, ал шығыс құжаттар
реквизиттерінің сипаттары мен тізімдері кесте 4-те көрсетілген.
Кесте 1
Келісім-шарт бойынша ақпарат (KShА)
Клиент Құрылу Келісімнің Статус Ескерту Жауапты
атауы күні болуы қызметкер
1 2 3 4 5 6
Кесте 2
Қызмет көрсету бойынша ақпарат (KKA)
Қызметкердің аты-жөні Лауазымы Телефон Бөлімше E-mail
1 2 3 4 5
Кесте 3
Шығыс құжаттарының тізімі мен сипаттамасы
№ Иденти-фикҰсыну Ұсынылу Ұсыну мерзімі Қабылдаушылар
атор формалары жиілігі
1 2 3 4 5 6
1 KShА Машино-граммталап бойыншаталап бойынша Кәсіпорын басшысы,
а бөлім басшысы
2 KKA Машино-граммталап бойыншаталап бойынша Кәсіпорын басшысы,
а бөлім басшысы
Кесте 4
Шығыс құжаттар реквизиттерінің сипаттары мен тізімдері
№ Реквизиттің атауы Шығыс құжатының Шартты белгілері Реквизит
идентификаторы ұзындығы
1 Клиент атауы KShА, KKA Klient A(50)
2 Құрылу күні KShА Data 9(9)
3 Келісімнің болуы KShА Kelisimnin_bolui A(20)
4 Статус KShА Status A(20)
5 Ескерту KShА, KKA Eskertu A(255)
6 Жауапты қызметкер KShА Kizmetker A(50)
7 Көрсетілген қызмет KKA Kizmet A(50)
8 Бағасы KKA Baga 9(6), 9(2)
9 Саны KKA Sani 9(6), 9(2)
10 Соммасы KKA Summa 9(6), 9(2)
11 Құрылу күні KKA Kuru_kuni 9(9)
Кіріс ақпараттарының сипаттамасы.
Экономикалық ақпаратты өңдеудің ақпараттық жүйесінің және басқарудың
ақпараттық жүйесін жасау және енгізу процестері басқарудың
автоматтандырылған жүйесінің бірыңғай стандарттар жүйесіне сәйкес
жүргізіледі.
Кіріс ақпараты бөлімі, енгізілетін мәліметтердің сипаттамасы мен
тізімінен және оларға енетін ақпараттың құрылымдық бірлігінен тұрады. Әрбір
ену мәліметі бойынша идентификатор, ұсыну формасы (алғашқы құжат,
кодограмма және т.б.) және есептеу орталығына келіп түсу жиілігі
көрсетіледі. Ақпараттың әрбір құрылымдық бірлігінің сипаттамасында атауы,
талап етілетін дәлдік, ақпарат көзі және ақпарат көзінің идентификаторы
көрсетіледі.
Ақпараттық қамтамасыздандыруды ұйымдастыру кезінде кіріс ақпараты
сенімді болуы және өз уақытында ұсынылуы, бір мағыналылыққа ие болуы,
реттеулі және қабылдау үшін ыңғайлы болуы қажет [13].
Кіріс ақпараты мекен-жайлы болуы керек, басқарудың берілген деңгейіне
сәйкес болуы тиіс. Бұған қоса, деректерді өңдеу, жаңарту, сақтау, жинау
процестері басқару процесінің өмірлік циклі процестерімен уақытымен сәйкес
болуы қажет.
Кіріс ақпараты сыртқы дүниеден келіп түсетін кіріс сыртқы және ішкі
жүйенің басқарылатын объектісінен алынатын кіріс ішкі ақпаратқа бөлінеді.
Кіріс ішкі ақпарат банк бөлімшесі жағдайы туралы мәліметтерден тұрады және
ол алғашқы болып табылады. Алғашқы ақпарат жүйенің жұмыс істеуі үшін
бірінші дәрежелі мағынаға ие, яғни толықтықтан, сенімділіктен шығыс
ақпаратының сапасы бағынышты болып келеді. Шығыс ақпаратты қалыптастыру
үшін алдымен онда кездесетін кіріс ақпараттары қажет, себебі кіріс
ақпараттар негізінде көптеген шығыс ақпараттар жиынтықтары құрастырылады.
Кіріс құжаттарының сипаты мен тізімі кесте 5-те, ал кіріс құжаттар
реквизиттерінің сипаты мен тізімі кесте 6-да тізімделген.
Кесте 5
Кіріс құжаттарының сипаты мен тізімі
№ Идентификатор Ұсыну формасы Келіп түсу жиілігі
1 Kualik құжат Қызметкерді тіркеу кезінде
2 Bailanis құжат Клиентпен байланыс кезінде
Кесте 6
Кіріс құжаттар реквизиттерінің сипаты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жаңа заманға қарай кәсіпорынның қайсысы болмаса да, құжат ақпарат
берудің негізгі әдісі болып табылады. Кәсіпорын бизнесінің сәтті жүргізілуі
үшін ақпараттық ресурстардың сақталуы мен ұтымды пайдалануының маңыздылығы
даусыз.
Дер кезінде шешім қабылдай білу және болған жағдайларға дұрыс көзқарас
білдіріп, нарық өзгерістерін терең сезіну, білу басшылардың талантына ғана
емес, тәжірибесіне де байланысты. Кәсіпорынды басқарудың білімділігі құжат
айналым басқарудың дұрыс ұйымдастырылғанына да байланысты.
Жинақталған ақпараттың шын мәнінде тиімсіз пайдаланылуы (немесе одан
сорақасы, одан айырылуы және т.б.) бизнестің жойылып кетуіне әкеліп соғады.
Уақытылы алынбаған құжат немесе ақпарат, біріншіден, жоғалған ақшаға,
уақытқа және жіберіп алған мүмкіндіктерге әкеліп соғады. Осыдан келіп, кез
келген кәсіпорында әр түрлі құжатпен жұмыс істесуде ерте ме, кеш пе
ақпараттардың маңызды көлемін қауіпсіз түрде сақтау, өңдеу, жүйелеу
мәселелері тұрады. Кәсіпорын қызметін оңтайландыруда электрондық құжат
айналымның жаңа замандағы жүйелері маңызды рөл атқарады.
Қоғамның қарқынды дамуы көптеген жаңа ақпараттың жинақталуына алып
келеді, ол ақпаратты тез өңдеп, қолданып, не болмаса сақтау қажеттілігі
туады. Әлемдегі барлық ақпарат ағындары өте көп. Сол себепті әрбір
мекемеде, ол шағын немесе үлкен болуына қарамастан, мәліметтер басқару
мәселесі туындайды, өз кезегінде ол жұмыстың тиімділігін қамтамасыз етеді.
Кейбір мекемелер ол үшін үлкен шкафтар, құжат салатын мұқабалар (папкалар)
пайдаланса, ал басқа мекемелер өз жұмысының тиімділігін арттыру үшін
компьютерлік әдістерді қолданады – ол деректер қоры, ондай жұмысты
ұйымдастыру үлкен деректер көлемін оңтайлы сақтап жүйелеуге мүмкіндік
береді. Деректер қорысыз қазіргі күні қаржы, өнеркәсіп, сауда т.б.
мекемелердің жұмысын елестету мүмкін емес. Егер деректер қоры болмаса, онда
ол мекемелерді ақпарат ағыны басып кетер еді [1].
Дәстүрлі құжат айналымнан (қағаз нұсқа) машина жазбаға көшу процесі
түскен материалдарды талдаудың шапшаңдығын ұлғайтуға әкеліп соғуы мүмкін.
Осыдан келіп, адам факторын баспай, керісінше, барлық құрылымның жұмысын
нақты, әрі дәлірек ету автоматтандырудың үлесінде болып шығады.
Кез келген экономикалық субьектінің аралық буындар, оның бір тармағы
болып табылатын іс жүргізушілікке көптен-көп байланысты, өйткені ол шешім
қабылдауда жеделдікті қамтамасыз ете алады. Оның ішінде өндірістік
кәсіпорынның қысқару аппаратының басқару қызметінің ақырғы нәтижесін атап
кетуге болады. Іс жүргізушілік жобалаудан бастап, іс жүзінде шешім
қабылдауда жүзеге асыру сияқты жұмыстың бар кезеңдерін үйлестіреді [2].
Сол себепті жергілікті локальді желілерінде электронды түрде ақпаратты
өңдеу технологиясын енгізу, одан келіп түскен құжаттар қозғалысын жедел
бақылау, сондай-ақ ақпараттарды сақтаудың тиімділігін арттыру қажеттілігі
туындайды, аталып кеткен мәселелер қазіргі уақытта өзекті мәселелердің бірі
болып табылады.
Дипломдық жобаның мақсаты динамикалық қолданушылық интерфейсті құру
болып табылады.
Зерттеу объектісі – ГорСнаб жауапкершілігі шектеулі серіктестігі.
Дипломдық жоба мақсатымен сәйкес келесі есептер қойылады:
– пәндік аймақты сипаттау;
– баламаларға шолу жасау;
– техникалық тапсырманы құрастыру;
– жаңа ақпараттық жүйені құру үшін жобаның фунционалдығыны алдын-
ала тағайындау;
– деректер базасының негізінде кіріс ақпараттарды құру;
– келіп түсіп жатқан ақпараттың толықтығына бақылау жасау;
– аппараттық және бағдарламалық құралдарды таңдау және негіздеу;
– динамикалық қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесін
құрастыру;
– жобаның экономикалық тиімділігін есептеу және негіздеу.
Диплом мақсатына сәйкес динамикалық қолданушылық интерфейсіне баптау
жасалатын қажетті бағдарлама әзірлеу деген мақсат қойылды, аталған
ақпараттық жүйеде интерфейсті баптау бойынша қадамдары бар, бір уақытта
бірнеше қолданушылар жұмыс істей алатын, құжаттарды өңдеудің уақытын
азайтады, клиенттермен келісім-шарттар жасасу кезінде, сондай-ақ оларға
қызмет көрсету кезінде жұмыс жылдамдығы мен тиімділігін елеулі түрде
арттыруға мүмкіндік береді.
1 Талдау бөлімі
1.1 Пәндік облысты сипаттау
Дипломдық жобаның зерттеу объектісі – ГорСнаб ЖШС. Аталған компания
Қазақстан Республикасының нарығында 12 жыл жұмыс істеп келеді. Компания
жауапкершілігі шектеулі серіктестік мәртебесіне ие.
Компанияның құқығы мен міндеттері. Өз коммерциялық жұмысының іске
асыруда мекемелермен және ұйымдармен келісім-шарт, келісім, шарт негізінде
жүреді:
– Қазақстан Республикасының заңына сәйкес сыртқы экономикамен де
шұғылдану;
– өз қызметiн жоспарларын және дамыту перспективасын (жұмыс,
қызмет) өнiмге негiзгi экономикалық көрсеткiштер, сұраныстың бар
болуынан сүйене анықтау;
– қызметкерлерге форма және еңбекақы төлеу жүйесi,
қызметкерлердiң саны, құрылымды және штаттық кесте, жеңiлдiк
және мадақтау анықтап орнату;
– кәсiпорындар келiсiм-шарттар негізінде жеке жұмыстардың
орындауы үшiн азаматтар қызықтыру;
– кәсіпорынға жалпы басшылықты директордың жүзеге асыруы;
– кәсiпорынның қызметiнiң мақсаты мен мәндерiне сәйкес келмейтiн
қызметті жүзеге асыру;
– егер олар кәсiпорын үшiн шығындарға әкелiп соқпаса ұйымдары бар
келiсiм-шарттарының көрcетiлген шарт шығатын мемлекеттiк
мұқтаждықтар үшiн (жұмыстар, қызметтер) өнiмнiң жабдықтауына
келісім-шартқа қол қоюдан бас тарту.
ГорСнаб ЖШС-тің атқаратын қызметтері мыналар:
1) кәсіпорындар мен азаматтық ғимараттарды электрмен қамтамасыздандыру:
– электр станцияларының белгіленуі және типтері және олардың
жұмыс режимдері;
– электр энергиясын тұтынушыларға берудің құрылымдық сұлбалары;
– қысқа тұйықталу токтарының әсерін ескере отырып, қосалқы
станцияларда жоғары вольтты ток өткел бөліктер мен аппараттарды
таңдау;
– жүктеме картограммасы;
– қосалқы станциялардың сапасы мен орналастыру жерін таңдау;
– жоғары кернеу электр жүктемелерін есептеу;
– қосалқы станцияларда трансформатор саны мен қуатын таңдау;
– цехтық және трансформаторлық қосалқы станциялар;
– басты төмендеткіш және тарату қосалқы станциялары;
– электр қондырғыларындағы жерлендіру және нөлдеу.
2) электрмен қамсыздандырудың релелік қорғанысы мен автоматтандыруы:
релелік қорғаныстың негізгі ұғымдары мен түрлері, релелік қорғаныстың
негізгі ұғымдары мен түрлері, электрмен қамсыздандырудың жеке
элементтерін, электрмен қамсыздандыру жүйелерін сигналдау және есепке
алу жүйелерін қорғау;
3) электрмен қамсыздандыру жүйелерінде жоғары кернеу техникасының
элементтері: жоғары вольтты электржабдығының оқшауламасы мен электр
тораптарын, ішкі және атмосфералық асқын кернеулерді сынау және асқын
кернеуден қорғау.
Кәсіпорынның функциональдық қызметкерлері – жұмыскерлер, мастерлер,
диспетчерлер, монжаж жүргізуші, механик және т.б. Кәсіпорынның ұйымдастыру
құрылымының түрі төмендегі сурет 1-де көрсетілген.
Сурет 1. ГорСнаб ЖШС кәсіпорынның ұйымдық құрылымы
Қызметкерлерді басқарудың келтірілген құрылымын желілік құрылымға
жатқызуға болады. Ол директорға кәсіпорынның жұмыс жедел басқаруға және
барлық оқиғаларды біліп отыруға мүмкіндік береді, олар төменде келтірілген
пункттерді білуі шарт:
– энергетикалық жүйелер туралы негізгі мәліметтерді;
– электр энергиясын тұтынушылардың электрлік жүктемесін анықтау
әдістерін;
– 1000 В-қа дейін және одан жоғары кернеумен қорғаныстық
коммутациялық аппаратура құрылғысын;
– электр станциялары мен қосалқы станциялардың электржабдығы мен
электр беріліс желілерінің құрылымдық ерекшеліктерін;
– энергожүйелеріндегі релелік қорғаныс пен автоматиканың
теориялық негіздерін;
– ішкі атмосфералық асқын кернеулер мен асқын кернеуден қорғауды;
– техникалық талаптарға сәйкес қажетті жабдықты және жетекті
таңдауды;
– жарықтандыру қондырғыларының электр сұлбаларын құруды;
– қажетті компенсациялық қуатты есептеуді және каталог бойынша
оны таңдауды;
– жақын жатқан сымдар мен кабелдерді ортаның жағдайына,
температураға және санына байланысты коэффициентін анықтауды;
– өткізгіш өнімнің қимасын таңдау бойынша, рұқсат етілетін ток
және токтың экономикалық тығыздығы бойынша есептеу;
– электр тораптарындағы кернеу шығынын анықтауды;
– электрмен қамсыздандыру сұлбаларына байланысты цехтық
трансформаторлық қосалқы станцияларды құралымдауды;
– басты төмендеткіш қосалқы станцияларды құралымдауды;
– жерлендіру құрылғыларын есептеу және оларды орындау;
– электржабдығының әр түрлі түрлерінің оқшауламасын сынау;
– асқын кернеуден қорғау сұлбаларын құруды, найзағайдың тура
соққысынан қорғау есебін жасауды.
Тәжірибелік дағдысы болуы тиіс:
– сұлбаларды оқу және құру;
– электрмен қамсыздандыру жүйесінде қысқа тұйықталу тогын
есептеу;
– реакторды таңдау және тексеру;
– қысқа тұйықталу тогының беріктігіне шиналарды таңдау және
тексеру;
– цехтық қосалқы станциялардың 0,4 кВ шиналарында электр
жүктемелерін есептеу;
– найзағайдың тура соққысынан қорғауды есептеу;
– өткізгіш өнімнің қимасын таңдау бойынша, рұқсат етілетін ток
және токтың экономикалық тығыздығы бойынша есептеу;
– жерлендіру құрылғыларын есептеу және оларды орындауды.
ГорСнаб ЖШС қызметінің бірыңғай автоматтандырылған ақпараттық
жүйесінің ақпараттық қамтамасыз етуі – кодтау және жүйенің
классификациясына сәйкестік, көрсеткіштер жүйесі, менеджер ісінің құжаттама
жүйесі және деректер базасының файлдары бағдарламасымен сипталады.
ГорСнаб ЖШС қызметінің бірыңғай автоматтандырылған ақпараттық жүйесі
ақпараттық сәйкестігінің мазмұны бойынша жүйе компоненттерінің
интеграциясын қамтамасыз етеді (кодтау және жүйе классификациясының
анықтамасы, терминдер, түсініктің бірігуі).
ГорСнаб ЖШС қызметінің бірыңғай автоматтандырылған ақпараттық
жүйесінің ақпараттық базасы басқару объектісінің динамикалық ақпараттық
моделін көрсетеді.
Машинадан тыс ақпараттық базаға сәйкес:
– құжаттар жүйесін біріктіру және бақылау;
– классификациялық жүйенің бірігейлендіруі және кодтау;
– технологиялық процестің сипаттамасы және ақпаратты өңдеу.
ГорСнаб ЖШС қызметінің бірыңғай автоматтандырылған ақпараттық
жүйесінің машина аралық ақпараттық базасы бір-бірімен байланысқан деректер
базасынан тұрады (қойма ісі, қойма ісінің аймақтық басқаруы).
ГорСнаб ЖШС қызметінің бірыңғай автоматтандырылған ақпараттық
жүйесінің деректер базасы бөлінеді:
– нормативтік-анықтамалық деректер базасының ақпараты: жүйенің
сыныпталуы, тарифтер, шектеулер, нормалық және құқықтық актілер,
жүйенің тіркелуі және есеп;
– жедел жадының деректер базасы: құжаттардың электрондық
даналары, қойма ісіндегі рәсімдеу және бақылау.
Кез келген ортаның өмір сүруі мен дамуының негізі материалдық кәсіпорын
болып табылады. Ол біріккен бұйымдардың өзара байланысты процестер жүйесі
арқылы өткен әрекет: кәсіпорын, ұсыныс пен сұраныс. Бұл процестер оларды
сипаттайтын көрсеткіштерді талап етеді. Шаруашылық процестердің жағдайы
жайлы қажетті ақпаратты алу үшін шаруашылық есеп ұйымдастырылады [3].
Шаруашылық есептің объекттері ретінде белгілі бір экономикалық құрылым
шартында жасалатын материалдық кәсіптің процестері саналады. Сондықтан
шаруашылық есеп кәсіптің сәйкес әдісімен келісілген шаруашылық
құбылыстардың ерекшеліктерін көрсетеді.
Сонымен, шаруашылық есеп нақты құрылым шартындағы бақылау, өлшеу және
тіркеу процестер жүйесі және оларды тексеру мен басқару мақсатымен жасалған
жүйе болып табылады.
ГорСнаб ЖШС сату құнын өзіндік құнға 20% қосумен анықтайды, ал
қоймадағы есептен шығару өзіндік құн негізінде толтырылады.
Мicrosoft фирмасының өнімін қолданады. Жұмыс істеу станцияларының
амалдық жүйесі болып МS Windows табылады. Office 2016 – Ехсel, Word, Access
бағдарламалары өте көп қолданылады.
Microsoft Office 2016 пакеті жөнге келтіру мен басқарудың кең
мүмкіндіктерін иеленеді:
– жеке қолданушыларға, қолданушылар тобына рационалды ұйымның
жұмысына, мүмкіндігінше барлық бөлімшеге мүмкіндік береді;
– жаңа міндеттер облысы негізгі операцияларды орындау құралдарына
орталықтандырылған қатынау жасау көмегімен жұмысын жеңілдету;
– деректерді құру кезінде және өз кезегінде көмегімен ғаламдық
желіден қажет ақпаратты алу үшін қолданушыға қолайлы қызметтер
береді;
– хабар алмасудың кіріктірме құралдар көмегімен байланысын
басқару;
– жоспарлау және хабарлау мен ескертулерді тарату, күнтізбеге
енгізілген жетілдірілген құралдар көмегімен топ мүшелерімен
байланысын жедел қолдау;
– кәсіпорынның қажеттілігін қанағаттандыратын икемді құрылғы–
нақты уақыт режимінде деректердің өңделуі;
– аса қажет есептеуіш жүйесінің сенімділігі мен қауіпсіздігінің
жоғарылығы. Қақтығыстардан кейін деректерді қалыпқа келтіруді
қамтамасыз ететін құрылғылармен жұмыс. Құжаттарды қорғау және
қауіпсіздік автосақтандыру қызметтерін қамтамасыз етеді. құжатты
қалыпқа келтіруге мүмкіндік беретін және онымен жұмысты
жалғастыратын құжаттың мұрағаттық көшірмелерін қолдау кезінде
қателер қамтамасыз етіледі.
Жүйе сенімді болу керек. Бәрінен бұрын автоматтау жүйесінің сенімділік
мәселесін дұрыс түсіне білу керек. Негізінен әрбір жүйе сенімді емес –
компьютер миллион долларлар болсын, тиындар болсын бірдей қабылдайды:
компьютерлер үшін әрбір ақпарат электрлік сигналдар реттілігінен көп емес
немесе ақпарат тіліне ауыстыратын болсақ, нөлдер мен бірліктерден.
Бағдарлама қалай болсада тестіленген болса (алайда, сандық ақпараттан
символдық ақпаратты ажырату білмейтін нарыққа жүйелер шыққаны белгілі),
сіздерді дөрекі қателерден қорғайды [4].
Біріншіден, жүйе басқару енгізуді бұзатын кездейсоқ қателердің барлық
түрін тексеру керек. Екіншіден, онда кездейсоқ немесе қасақана ақпаратты
бұзудан қорғайтын құрылғылар алдын ала ескерілуі керек. Бір сөзбен
айтқанда, жүйе сізді ақпарат жоғалғаны жайлы хабардар ету керек немесе
рұқсат етілмеген амалды орындаудан бас тартуы керек. Бұдан басқа, рұқсат
етілмеген қатынаудан қорғау құрылғылары ескерілуі керек.
Сайып келгенде жүйе қақтығыстар мен құрылғының бұзылуына орнықты болуы
керек. Әр түрлі шешімдер болуы мүмкін: жұмыс істеу барысында деректер
базасының автоматты сақталуы, стример немесе дискеталарға көшірменің
міндетті түрде түсірілуі, деректерді қалыпқа келтірудің арнайы құрылғылары.
Бұл құрылғылардың болуы мен жұмыс істеуі маңызды.
Жүйе теңбе-тең болу керек. Айтылғандай, ауыспалы экономика бухгалтерлік
есеп және есеп беру тәртібіндегі көп өзгерістермен сипатталады. Бұл
шарттарда құрастырылып отырған автоматтандырылған жүйе тез арада ағымдағы
жұмысқа теңбе-тең емес болуы мүмкін. Жүйеде күнделікті талаптартарға сай
қалыпқа келтіру мүмкіндіктерінің болуы мүмкін. Бұл жүйенің әуел бастан-ақ
оңай бейімделетін, мобильді және икемді болып құрастырылғанын көрсетеді.
Кәсіпорынмен (реинженеринг) басқаруды құрылымдық қайта құру кешенді
автоматтандыруға қарағанда алғашқы. Кәсіпорынға ақпараттық жүйені енгізу
басқаруға позитивті жылжуды автоматты қамтамасыз етеді, оның көмегінсіз
барлық көлемде жүйені енгізу мүмкін емес болғандықтан оның мүмкіншілігі
жоқ.
Тауар айналымындағы есеп мақсатының экономикалық мәні. Шаруашылық есеп
бухгалтерлік, жедел және статистикалық есеп ретінде қолданылады. Есеп –
басқарудың көп еңбек қажет ететін қызметі. Есептің ерекше тұсы болып көп
және біртекті бастапқы және қорытынды көрсеткіштер табылады. Қорытынды
көрсеткіштер күрделі есептеулерді қолданбай-ақ бастапқы деректердің әр
түрлі белгілері бойынша көпөлшемді топтастыру жолымен
Жалпы саудада тауар сатылуының бухгалтерлік есебі тауарды тиеу және
есеп құжаттары сатып алушы ұсыну мөлшеріне қарай жүргізіледі.
Сатып алушыға тауарды сату келесі құжаттар негізінде толтырылады:
жөнелтпе құжат, жіберу-қабылдау құжаты, шот-фактура, сауда-транспортты
жөнелтпе құжат, теміржол және әуе жөнелтпе құжаттар.
Бұл фактор иемдену құқығын, жеткізушіден тұтынушыға сатылған тауарларды
қолдану және қарау мезгілін анықтайды. Бірінші жағдайда, тауарлар
тиелгеннен кейін және сатып алушыға есеп құжаттары ұсынылғаннан кейін,
тауарға деген барлық меншік құқығы сатып алушыға ауысады; екінші жағдайда –
төлем төленген кезеңге дейін тауар жеткізуші меншігінде болады.
Тауарды сату кезінде сатудан түскен пайданы анықтау әдісін ескереді:
аудару әдісі (тиеу бойынша) или кассалық әдіс (төлем бойынша).
Тауарды сату кезінде сатудан түскен пайданы анықтау әдісі және сатып
алушыға есеп құжаттарын ұсыну жаппай халықаралық тәжірибеде қолданылады.
Біздің мемлекетімізде, әсіресе кіші кәсіпкерліктер субъектісінде кассалық
әдіс (төлем бойынша) кең таралған. Тауарды сатудан түскен табысты
анықтаудың жаңа тәртібі енгізілген, соған сәйкес қаржылық есеп беруді
құруға байланысты баламалы емес аудару әдісі (тиеу бойынша) қолданылады.
Нақтылай айтқанда ГорСнаб ЖШС-де тауарларды сату кезінде төлем бойынша
кассалық әдіс қолданылады, бірақ кей кезде ерекшелік болады және тиеу
бойынша аудару әдісі қолданылады [5].
Шағын және орта бизнестің келесі бір тиімді ерекшелігі коллективті
еңбекке ұмтылуы, жұмыс орнын сақтап қалуға тырысу және пайдаға қатысуға
негізделген жұмыстың нәтижесінің максималды болуына мүдделілік болып
табылады. Ірі компаниялар кәсіби менеджерлерді жалдайды, алолар
акционерлердің барлық талпыныстарының ерекшеліктерін білмейді, нәтижесінде
басқару проблемаларына алып келеді, ал шағын кәсіпорындарда құрушының өзі
менеджер, бір тұлға, сондықтан бұл жерде ешқандай түсініспеушілік мәселесі
туындамайды.
1.2 Баламаларға шолу
Кәсіпорында ең жаңа ақпараттық және коммуникациялық технологиялар
қолданысқа енгізілді: тауарлардың жеткізілуін бақылаудың автоматтандырыл-
ған жүйесі, контейнерлік сканерлеу кешені (TC-SCAN), автоматтандырылған
тіркеу пункті, сыртқы сауда рәсімдерді жеделдетуге және айқындылығын
қамтамасыз етуге, қойманы бақылаудың тиімділігін жоғарылатуға ықпал етеді.
Бірақ ең негізгісі ERP-жүйелер бағдарламалық кешені болып табылады. Ол
электрондық көшірмесін ресімдеу және құру үшін арналған.
Функционалдық мүмкіншіліктері:
– барлық түрдегі құжаттарды ресімдеу және басу;
– ГорСнаб ЖШС клиенттері туралы ақпаратты автоматты есептеу;
– құрылған құжаттарды форматты-логикалық бақылау;
– электрондық көшірмелерін құру;
– құрылған құжаттарды деректер базасына енгізу;
– құжаттар өрісінен анықтамаларды тікелей шақыру;
– бірнеше кілттік позиция бойынша тауардың кодтарын табу кеңейтілуі;
– құрылған құжаттардың электрондық көшірмелерін жіберу үшін қойма
бөлімшелерін тандау.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйесін ендіру және оны жетілдіру
бағытында жүргізілген жұмыстар нәтижесі арқылы ұжым орталық аппаратында
бірсыпыра қызмет функцияларын толығымен электронды түрде жүзеге асыруға
мүмкіндік туды. Олар, атап айтқанда, мыналар:
– кіріс және шығыс құжаттарын тіркеу;
– ұжым басшылығы тапсырмаларының орындалуын бақылау;
– электрондық ақпараттарды орталық аппаратқа жіберу;
– бөлімшелер басшылығы тапсырмаларының орындалуын қадағалау;
– мұрағат құжаттарының кірісі мен шығысы автоматты түрде тіркеледі.
Бұл бағдарламаның кемшілігі оның тек қазақ тілінде болмауы. Біздің
елімізде қазақ тілі мемлекеттік болғанымен, әлі де орыс тілінде жұмыс
істейтіндер өте көп. Яғни бағдарламаның сұранысқа ие болуы екіталай.
Сонымен бірге бағдарлама ГорСнаб ЖШС бөлімінің операторлар қызметін толық
автоматтандыруды қамтамасыз ете алмайды.
Төмендегі сурет 2-де кәсіпорынның ERP-жүйесі SAP R3 түрі көрсетілген.
Сурет 2. Кәсіпорынның ERP-жүйесі SAP R3 түрі
Кәсіпорын қорларын жоспарлау (ағылш. Enterprise resource planning,
қысқаша: ERP) жүйелері кәсіпорынның ішкі және сыртқы басқару мәліметтерін
біріктіру, оның ішіне қаржы бухгалтерлік есеп, өндіріс, сату және
қызмет, клиенттермен қарым-қатынасты басқару, тағы басқалары да кіреді.
Аталған іс-шаралар біріктірілген-бағдарламалық жасақтамалар арқылы жүзеге
асады. Бағдарламалық жасақтаманың басты мақсаты ақпараттың әр-түрлі бизнес
функциялар арқылы өзара қосылу мен қарым қатынасын жақсартумен қатар сыртқы
мүдделі тараптармен де қарым-қатынасты басқару болып табылады [6].
Қазақстан нарығы ERP – ақпараттық жүйесінің мынадай өндірушілеріне
бөлінген, олар: SAP AG, Oracle, Microsoft Business Solutions, Epicor-Scala,
Галактика және IF SAB.
SAP AG – компаниясының негізгі өнімі ERP – ақпараттық жүйесінің SAP R3
деп аталатын түрі, онда бизнес-процестің 1000-нан астам түрлері жүзеге
асырылған.
Oracle корпорациясы дүние жүзінде корпоративтік бағдарлама
өндірушілердің ең ірісі болып табылады. Оның басты ERP – ақпараттық
жүйесінің өнімі Oracle – Oracle Applications 55 интеграциялық модулден
тұратын бағдарламалармен қамтамасыз ететін пакеті бар.
Epicor-Scala – компаниясы Epicor Software және Scala Business Solutions
компанияларының бірігуінен пайда болған. Epicor Software корпорациясы
кәсіпорындарды автоматтандыру, орта және масштабты компанияларға арналған
бағдарламалық өнімдермен қамтамасыз етуі бойынша он ірі өндірушілер
қатарына жатады және бағдарламалық өнімдер сату нарығында алдыңғы қатардан
тұрақты орын алып келеді [7].
Қазіргі уақытта Epicor-Scala электрондық коммерцияны қосқанда,
кәсіпорынның барлық аспектісін басқаруын автоматтандыру жағымен
шұғылданатын интеграциялық жүйелерді өндірумен айналысады. Оның негізгі
өнімі – Epicor Enterprise және басқа да өнімдерін iScala, Platinum SQL,
Vantage, Clientele, Active Planner атауға болады.
Epicor шешімдері масштабты үлкен және икемді бағдарлама өнімдерін
шығарады; олар ұзақ мерзімді өрлеу процесінде болады және барлық қызмет
көрсететін спектрлерді қамтиды. Бұл есептеме жасаған кезде оның көп
түрлілігін, құнын өте тез арада өтейтініне кепілдік береді.
Бүгінгі таңда, Microsoft Business Solutions компаниясының дүние жүзінде
25000 клиенті және 4500 бизнес-серіктестіктері бар. Ол Еуропада ERP –
ақпараттық жүйесі өнімін өндірушілердің ішінде үшінші орынға ие.
Компанияның негізгі өнімдері – Microsoft Business Solutions, Navision-
Microsoft Business Solutions – Axarta, Microsoft CRM.
Microsoft Business Solutions – Navision – бұл интеграциялық жүйе
әртүрлі саладағы шаруашылық кәсіпорындары үшін типтік бизнес-шешімдер
қабылдау үшін бағдарламалық өнімдер пакетін дайындайды.
Navision – бухгалтерлік есеп пен салықтық есептің кеңейтілген жоспарын
бірігіп асыруға мүмкіндік береді және олардың жұмысын ұйымдастыратын жол
көрсететін бағдарлама. Сонымен қатар бухгалтерлік есепті, талдауды,
бақылауды және компанияның материалдық ресурстарын, қаржылық ресурстарын
бақылауға болады. Бұл бағдарлама кіші және орта кәсіпорындарға көзделген
әмбебап бағдарлама өнімі.
Microsoft Business Solutions – Axarta ERP II класының кәсіпорынды
басқару үшін арналған жүйе. Ол орта және ірі өндірістік және сауда
кәсіпорындары үшін арнап жазылған бағдарлама. Axarta – жаңа технологиялар
қолдануға негізделген, яғни, кәсіпорынға тез, тиімді және өте аз ғана
шығынмен кез келген нарықтың талабын орындауға мүмкіндік беретін
бағдарлама.
Microsoft CRM жүйесі клиенттермен байланысын басқару функциясының
аумақты көлемін қамтыды. Стандартты есептемелердің үлкен жиынтығын
Microsoft CRM-нен табасыз, сонымен қатар кешенді есептемеге қосымша
есептемелерді дайындауға, оларды талдауға, әрбір бөлігін жеке-жеке
қарастыруға толықтай мүмкіндік аласыз. Жүйе, дамыған бағдарламаларды өңдеу
құралдарымен жабдықталған [8].
Жүйенің интерфейсі (қолайлығы), есептемесінің көптілділігі мен көп
валюталылығы және халықаралық стандарттардың қай түрімен де жұмыс істей
алатынын ескеріп отырады. Мұндай шешім кәсіпорында бизнесті басқаруына
барлық өзіне қажетті құрылым бөлімшелерін кешенді түрде бірігіп жұмыс істей
алады.
Галактика корпорациясы – Ресейдегі ірі кешенді шешім қабылдауға
мүмкіндік беретін компания. Әсіресе, өндірістік-шаруашылық және қаржылық
қызметті автоматтандыратын кәсіпорынды, корпорацияны басқаруда алатын
маңызы зор.
Галактика корпорациясы басқару және есептеуді автоматтандыруда
көптеген жүйелерді ұсына алады. Галактика кәсіпорындар қызметінің барлық
масштабтары мен түрлеріне, компанияларға, ұйымдарға, мекемелерге олардың
арнайы мамандырылған сипатын ескеріп, тіпті кейбір шағын фирмалар үшін де
дұрыс шешімін ойлап тапқан.
Сонымен қатар, ірі холдингтер мен корпорацияларға серпінді дамып келе
жатқан орта компанияларға да пайдалы болады деп есептеледі.
Галактика – ERP-жүйесі ірі және орта кәсіпорындар үшін, бизнес-
процестің толық көлемде кещенді түрдегі автоматтандырылуын қамтамасыз
етеді.
Жүйе құрамына арнайы және салалар бойынша есептерді шешуге арналған
құралдар, әдейі жазылған бағдарламалар енгізілді, сол сияқты әкімшілік
жүйенің қажетті көмекші бағдарламалар құралдары жетілдірілген.
Галактика холдинг, корпорация, кәсіпорынның басқарушылық қызметін
қолдау үшін, арнайы қосымша Басшының ақпараттық жүйесі деп аталатын
бағдарламамен жабдықталған. Ол өте кең мүмкіндіктер әпереді, яғни,
кәсіпорын қызметін талдауда және мониторинг жасағанда, шешім қабылдауда
көмегі мол болады [9].
Қорыта айтқанда, ERP-жүйесіне деген сұраныс көп, бірақ оның бағасы өте
қымбат. Оның тек бір жұмыс орнына лицензиясы 1500 доллардан бастап 8000
долларға дейін барады. Ал консалтингтік қызмет көрсету ақысы, бағдарламаны
енгізу, жұмысын қадағалау, тексеру, бақылау ERP- жүйесі құнынан 100-500%
пайызға дейін көтеріледі. Төмендегі сурет 3-те кәсіпорынның Галактика –
ERP-жүйесінің кескіні көрсетілген.
Сурет 3. Галактика – ERP-жүйесі
Енді қысқаша ERP-жүйесінің SAP R3 – конфигурациясы жүйесіне тоқталып
өтелік. Бұл жүйе дүние жүзінде ірі компаниялар жиі қолданылатын, сенімді,
негізгі мәселелерді тез шешуге қолайлы бағдарлама болып саналады.
Сондықтан дүние жүзі экономикасы жетекшілері осы R3-ті таңдаған. Бұл
бағдарламаның бір артықшылығы сол, оны сатып алған кәсіпорын тек жеке
өзінің көрсеткіштеріне лайықты қылып икемдеп қолданыла алады. Жүйенің
техникалық деңгейі көрсеткіші, икемдеу әдісіне қарай жұмыс істейді.
Неғұрлым конфигурация мүмкіндігі кең болса, соғұрлым жүйенің техникалық
деңгейі де жоғары болады. Қазақстанда SAP R3 – жүйесі Қазмұнайгаз АҚ,
Қазтрансойл АҚ-ның кәсіпорындарында қолданылады.
SAP R3 – бизнес-инжинирингісі. SAP – Business-Engineer серіктестігінің
стандартты қолданушыға ыңғайлы интерфейс арқасында кеңесшілер R3
сценарийінің шаруашылық базасында сала туралы есептерді шешуге алдын-ала
конфигурация құрып қойған. Ашық қолдану интерфейсі SAP-тың клиенттеріне өз
шаблондарын жасауға мүмкіндік береді және R3 жүйесіне енгізе алады.
Business-Engineer-R3 жүйесінің стандартты жеткізілетін бағдарламасында үш
негізгі компоненттер болады:
1) бизнес-конфигуратор SAP R3 – кәсіпорын моделімен жұмыс істей білу
бағдарламасы;
2) сілтеуші модель SAP R3 – үлестіру функциясы, бизнес-нысандардың
моделдерін тарату, ұйымдастыру;
3) репозитарий SAP R3 – сілтеуші модельдің негізгі ақпараттық банкі.
Бизнес-жоспарлауды автоматтандыру бойынша әдістеме.
Қоғамның бюджетін қалыптастыру SAP R3 және SAP BWBPS жүйесінде жүзеге
асырылады. Бюджеттің табыс бөлімін қалыптастыру – пайданың пайда болу
орнына қарай жүзеге асырылады, бюджеттің шығыс бөлімін қалыптастыру –
шығынның пайда болу орнына қарай жүзеге асырылады.
Қоғамның бюджетін жоспарлау жоғарыдан төменге және төменнен
жоғарыға аралас комбинациясы бойынша жүргізіледі. Бюджеттеу жұмысын
бастаудың алдында АҚ есептеу жүргізеді және ақпараттық жүйеде әрбір филиал
үшін бюджеттің барлық баптары бойынша бақылау сандарын көрсетеді, осыдан
кейін өндірістік филиалдың экономикалық қызметтері әрбір мұнай тасымалдаушы
басқарма үшін бюджеттің барлық баптары бойынша бақылау сандарын есептеп
шығарады.
Қоғамның құрылымдық бөлімшелері өз кезегінде ақпараттық жүйеде
бюджеттік тапсырыстар қалыптастыруға кіріседі.
Одан кейін, бюджеттік тапсырыстар бекіту кезінде келісімнің әрбір
деңгейінде жүйе ақпарат ретінде бюджеттің тағайындалған бақылау сандарынан
артық кеткен баптарын көрсетіп отырады. Акционерлік қоғамның бюджетін
қалыптастыру – ай бойынша, бюджеттің табыс бөлімін қалыптастыру – пайданың
пайда болу орнына қарай, жүзеге асырылады, бюджеттің шығыс бөлімін
қалыптастыру – шығынның пайда болу орнына қарай және шығынның кодтарына
қарай жүргізілуі қажет.
Бюджет Акционерлік қоғамның барлық құрылымдық бөлімшелері бойынша
қалыптасады. Бюджеттің орындалу мониторингісін автоматтандырудың негізгі
принципі – қоғам қызметкерлерінің нақты көрсеткіштерді қолмен енгізу
жұмысын қысқарту болып табылады, SAP R3 жедел есеп жүйесіндегі берілгендер
негізінде автоматты жолмен есептеу арқылы [10].
Квартал сайын бюджеттің орындалуы бойынша есеп беру – SAP R3 жүйесінің
FI, CO, SD модульдерінен берілгендерді экстракциялау негізінде, SAP BWBPS
жүйесіне беруге және формаларымен және ішкі стандарттармен сәйкес алуан
түрлі талдамалы есеп берулерді құрумен қалыптасады. Ай сайын нақты
берілгендерді жүйеге құйып отыру – бұл бюджеттендірудің өткен кезеңнің
нақты берілгендерін беру үшін мақсатында пайдаланылады. Соңғы ағымдағы
айдың көрсеткіштері қолмен енгізу арқылы ақпараттық жүйеге келіп түседі, ал
өткен кезең айларының көрсеткіштері SAP R3 жүйесінің экстракциясынан кейін
есептеледі.
Сонымен, басқару есебіндегі ақпараттық жүйенің маңызы мынада, ол
басқарушылық шешімдердің тиімділігін алдын ала бағалауға, оңтайлы түрде
ресурстарды бөлімшелер арасында бөлуге, шаруашылық субъектінің даму
жолдарын белгілеуге және дағдарыс жағдайын болдырмауға қолайлы жағдай
туғызады, соңында басшылық үшін оңтайлы басқарушылық шешімдерді қабылдауға
мүмкіндік береді.
КҚЖ (ERP) жүйелері түрлі компьютерлік жабдықтар мен компьютер
жүйелерімен кескін үйлесімдері, дерекқорлар және ақпарат сақтау қызметтерін
көрсетеді.
1.3 Техникалық тапсырма
Жалпы мәліметтер.
Жүйенің толық атауы және оның шартты тағайындалуы.
ГорСнаб ЖШС бөлімінің жұмысын автоматтандыруға арналған Динамикалық
қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесі автоматтанды-рылған жұмыс орнын
құрастыру қажет.
АЖ құрылатын құжаттар тізімі:
– ақпараттық жүйені құрастыру туралы келісім-шарты (01.10.2017 ж.);
– ГорСнаб ЖШС-нің зерттеу материалдары;
– автоматтандырылған жүйенің концепциясын құрастыру.
Жүйені құрастыру бойынша жоспарлық жұмыс мерзімінің басы мен соңы:
– жұмыс мерзімінің басы – 01.12.2017 ж.;
– жұмыс мерзімінің соңы – 30.04.2018 ж.;
АЖ құрастыру бойынша жұмысты қаржыландыру көзі.
ГорСнаб ЖШС; қаржыландыру реті – келісімді.
АЖ-ны құрастыру бойынша жұмысты рәсімдеу мен оның нәтижелерін тапсырыс
берушіге ұсыну реті: жұмыс аяқталғаннан кейін комиссия құрастырылған
ақпараттық жүйесінің тапсырыс берушінің талаптарына сәйкестілігін
айқындайды және жүйені эксплуатациялау туралы актіге қол қойылады.
Құрылатын жүйеге қойылатын талаптар.
Жүйенің құрылымына және оның функционалдануын қойылатын талаптар.
Жүйе бірыңғай ақпараттық кеңістікте функционалдау қажет, деректерді
өңдеу мен ұсынудың бірыңғай технологиясын қолдауы керек, деректерді бір рет
енгізу принципі бойынша жүзеге асырылуы қажет, жүйені қолдану процесі
аспаптық құралдардың бірыңғай жиынтық жүйелері шеңберінде болуы керек, жүйе
ақпаратты сақтау құрылымының ашықтылығын қолдауы қажет.
Динамикалық қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесі келесідей ішкі
жүйелерден тұрады:
– ақпараттық қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі;
– бағдарламалық қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі;
– лингвистикалық қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі;
– математикалық қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі;
– құқықтық қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі;
– әдістемелік қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі;
– ұйымдастырушылық қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі;
– техникалық қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі;
– технологиялық қамтамасыздандырудың ішкі жүйесі.
Жүйе компоненттері арасында ақпараттық алмасуға арналған байланыс
құралдары мен әдістеріне қойылатын талаптар.
Жүйе компоненттері арасында ақпараттық алмасу үшін клиент-сервер
архитектурасы бар жергілікті желісі ұйымдастырылуы қажет. Бұл қажеттілік
келесідей маңызды факторлармен түсіндіріледі:
– ақпаратты параллельді өңдеу мүмкіндігі;
– деректер мен құрылғыларды бірге қолдану мүмкіндігі;
– ақпаратқа оперативті қатынау;
– ақпаратпен алмасу мен қызметкерлер арасындағы өзара әрекеттілік
процестерінің жақсаруы.
Құрылатын жүйенің өзара байланыс сипаттамаларына қойылатын талаптар,
оның үйлесімділігіне қойылатын талаптар.
Динамикалық қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесінің деректері
компания бөлімшесінің барлық жұмыскерлерімен қолданылуы қажет.
Құрастырылатын ақпараттық жүйесі мен компания бөлімшесі арасындағы
ақпараттың алмасу процесі сәйкес құжаттарды жіберу жолымен жүргізілуі
қажет. Сыртқы серіктестіктермен ақпаратты алмасу процесі интернет көмегімен
жүзеге асырылуы керек.
Жүйенің диагностикасына қойылатын талаптар.
Техникалық құралдардың диагностикасы мен профилактикасы айына бір бір
жүргізілуі керек. Деректер базасының диагностикасы бірқатар жазбаларды
таңдау жолымен аптасына бір рет жүргізілуі керек. Деректердің тұтастығын
тексеру қажет жағдайда жүргізіледі. Бағдарламалық қамтамасыздандыруды
тексеру қажет жағдайда жүргізіледі.
Жүйенің перспективасы, жүйенің модернизациясы.
Динамикалық қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесінің
модернизациясы екі бағытта жүргізілуі мүмкін: ақпараттық жүйенің
бағдарламалық қамтамасыздандыруының модернизациясы және оның техникалық
қамтамасыздандыруының модернизациясы. Бағдарламалық қамтамасыздандыруының
модернизациясы кезінде АЖО-мен жұмыс істеу үшін құрылған бағдарламаларда
өзгертулер енгізілуі мүмкін немесе толықтырулар жүргізілуі мүмкін (мысалы,
жаңа есептерді енгізу кезінде), сонымен қатар сатып алынатын бағдарламалық
құралдар алмастырылуы мүмкін. АЖО-ның техникалық қамтамасыздандыруының
модернизациясы жаңа техникалық құралдарды сатып алу жолымен немесе ескі
техникалық құралдарды модернизациялау жолымен жүргізілуі керек [11].
АЖ қолданушылар санына қойылатын талаптар.
Динамикалық қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесінің қолданушылар
саны штаттық кесте бойынша анықталады.
Қызметкерлер квалификациясына, оларды дайындау процесіне және олардың
білімдері мен дағдыларын қадағалауына қойылатын талаптар.
Динамикалық қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесі
қолданушыларының білімі, атап айтқанда, компания бөлімшесі қызметкері үшін
білім жоғарғы мамандандырылған болуы қажет, ал қалған қолданушылар үшін –
орташа мамандандырылған, егер қолданушы деңгейінде дербес компьютерді білу
шарттары кезінде, яғни олар сәйкес бағдарламалық пакеттермен жұмыс істеуді
білу қажет, сондай-ақ жаңа бағдарламалық өнімдерге оңай үйрену керек.
Білімдер мен дағдыларды қадағалау процесі қызметкерді жұмысқа қабылдау
процесі кезінде, сонымен қатар компания басшысының бұйрығы бойынша
жұмыстарды жүргізу кезінде немесе басқа себептермен жүргізілуі қажет.
Қызметкер жұмысының талап етілетін режимі.
Компания бөлімшесінің қызметкерлері жұмысының талап етілетін режимі –
900-ден 1800-ге дейінгі толық жұмыс күні. Негізгі үзіліс уақыты 1 сағатты
құрау керек. Демалуға арналған қосымша үзілістер қажығандық деңгейіне
байланысты берілуі қажет.
Жүйе сенімділігіне қойылатын талаптар.
Аталған жүйе құралдардың істен шығу процесіне, сондай-ақ электр
көздеріне тұрақтылыққа ие болуы қажет. Жүйенің сенімді жұмыс істеуі үшін
жоғарғы сенімді техникалық құралдар қажет. Сондай-ақ аса маңызды блоктарды
автоматты резертеу құралдары қажет.
Динамикалық қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесінің техникалық
және бағдарламалық қамтамасыздандыруларының сенімділігі жоғарыда
көрсетілген көрсеткіштерге сәйкес келуі керек.
Динамикалық қолданушылық интерфейсі ақпараттық жүйесін құрастырудың
әр түрлі кезеңдерінде сенімділік көрсеткіштерін бағалау және қадағалау
әдістері келесідей ерекшеліктерге жауап беруі қажет:
– көп функционалдылық;
– АЖО компоненттерінің өзара байланысының күрделі формалары;
– АЖО жеке компоненттерінің істен шығуының уақытша арақатынас рөлі;
– бас тартуынсыз және қалпына келу жұмысының орташа уақытты
үлестіру заңдары.
Жүйе компоненттерін эксплуатациялауға, техникалық қызмет көрсетуге,
ремонтқа және сақтауға қойылатын талаптар.
Жүйенің техникалық құралдарына қызмет көрсетуге уақыт бөлу қажет (айына
бір күн).
Ақпараттық жүйенің қызметкерлері мен техникалық құралдарын орналастыру
үшін жұмыс орындарын төле бөлмелерінде орналастыру рұқсат етілмейді. ДЭЕМ
бар бір жұмыс орнына бөлінген аудан мөлшері 6,0м2-ден, ал көлемі 20,0м3-ден
кем болмауы қажет.
Энергия жабдықтау желісі келесідей параметрлерге ие болу қажет:
кернеу – 220 В, жиілік – 50 Гц.
Ақпараттық жүйенің техникалық құралдарына қызмет көрсету үшін инженер
немесе жүйелік администратор керек. Оның білімі орташа мамандырылғаннан
төмен болмауы тиіс (мүмкіндігінше жоғары). инженер немесе жүйелік
администратор жоспар бойынша техникалық құралдарға қызмет көрсету үшін
айына 1 күн немесе ақпараттық жүйе қолданушыларының өтініші бойынша
техникалық құралдар істен шыққан жағдайда бөлу керек.
Жоғары білімі бар инженер немесе жүйелік администратор әкімшілікке
келіп түскен, азаматтардың жазбаша жүгінген жұмыс үрдісінің ақпараттық
жүйесінің бағдарламалық қамтамасыздандыруына қызмет көрсетуді бағдарламалық
құралдардың істен шығуы кезінде, бағдарламалық құралдарды дұрыс қолданбаған
жағдайда немесе жоспар бойынша бағдарламалық құралдардың тестілеуін жүргізу
үшін айына 1 күн жүргізу керек.
Ақпараттық жүйенің ремонтқа жарамдылығын қамтамасыздандыру үшін
техникалық құралдардың қосымша жабдықтарын сақтау қажет.
Рұқсатсыз қатынаудан ақпаратты қорғауға қойылатын талаптар.
Ақпаратты қорғау мынадай болуы қажет:
– бағдарламалық (құжаттарды тек оқу үшін ғана ашу және т.с.с.);
– техникалық (электрондық кілттер);
– ұйымдастырушылық (парольдер, құлыптар, мекемелердегі
сигнализациялар).
Ақпаратты сақтауға қойылатын талаптар.
Ақпаратты сақтау процесі келесідей жағдайларда қамтамасыз етілуі қажет:
– АЖО техникалық құралдарының істен шығуы;
– табиғи апаттар (өрт, су тасқыны, жарылыс, жер сілкінісі және
т.б.);
– ақпарат тасымалдаушыларын, жүйенің басқа да құралдарын ұрлау;
– бағдарламалық құралдардағы қателер;
– қолданушылардың қате әрекеттері.
Ақпаратты сақтау үшін электр көзінің өшуі кезінде деректерді бұзылудан
қорғау үшін үзіліссіз электр көздерінің блоктарын қолдануды қарастыру
қажет, деректерді сенімді сақтау үшін бірнеше дисктерде деректер базасының
күнделікті резервті көшірілуін жүргізу қажет.
Ақпараттық қамтамасыздандыруға қойылатын талаптар:
– деректерді сақтау, өшіру, іздеу мүмкіндіктері, сонымен қатар
деректер базасына қатынауды шектеу;
– барлық функционалдық міндеттердің құрылымдық-бірыңғай ақпараттық
базасын ұйымдастыру (әдістемелік нұсқаулар, қосымша материалдар
және т.б.);
– деректерді оперативті өңдеу, жеке анықтамалықтарды беру,
ақпараттық базаны өзгерту, деректерді сенімді сақтау есебімен
жүйенің тиімді функционалдауын қамтамасыз ету;
– классификаторлардың бар болуы.
Лингвистикалық қамтамасыздандыруға қойылатын талаптар:
– Бағдарламалау тілі – Borland Delphi 7;
– Microsoft SQL Server 2012 R2 ДББЖ;
– Деректерді енгізу-шығару шрифті – кириллица;
Қолданушылық интерфейс келесідей талаптарға жауап беру қажет:
– ыңғайлы интерфейс айқын болуы керек және өзінің қолданушысына
қадағалау сезімін білдіру керек;
– ыңғайлы интерфейс қолданушыны жүйемен жасалатын ішкі өзара
әрекеттермен алаңдатпауы тиіс. Қолданушыға кез келген уақытта кез
келген әрекетті қайтару мүмкіндігін ұсына отырып, жұмыстың
үздіксіз, әрі ұқыпты сақталуын қамтамасыз ету;
– ыңғайлы қосымшалар неғұрлым көбірек жұмысты орындау қажет, бұл
жағдайда қолданушыдан неғұрлым аз ақпарат талап етуі тиіс.
Сатып алынатын бағдарламалық құралдар:
– Windows 10 амалдық жүйесі;
– Дискілерді және тұтасымен амалдық жүйені тестілеу және оларға
қызмет көрсету құралдары (Windows 10 құрамына кіреді);
– Windows 10 басқаруымен ZIP немесе RAR архиваторлары;
– Microsoft SQL Server 2012 R2 ДББЖ;
– Microsoft Office қолданбалы бағдарламалар пакеті.
2. ЖОБАЛАУ БӨЛІМІ
1. Жобаның функционалды тағайындалуы
Әзірленіп жатқан жүйе АЖО-ның қызмет түрлерін автоматтандыруды қамту
керек:
– деректер базасында кәсіпорын қызметкерлері, бағдарламаны қолданып
отырған кәсіпорынмен жұмыс істейтін әр түрлі компанияларды, сондай-
ақ сол компаниялар бойынша келісім-шарттар мен көрсетілген қызмет
түрлерін сақтау және олар бойынша есеп берулерді қалыптастыру;
– әр түрлі қосымша анықтамалықтармен жұмыс істеу;
– бағдарлама қолданушыларын тіркелу арқылы бағдарламамен жұмыс
істеу мүмкіндігіне ие болу;
– қолданушының динамикалық интерфейсін баптаудың әр түрлі әдістерін
қолдану;
– жұмыстың барлық түрлері бойынша құрама есеп беруді дайындау;
– деректер базасын сақтау;
– шығыс құжаттарды өңдеу және тіркеу.
Автоматтандыру жүйесін жобалауда төмендегі талаптар ескеріледі:
– жүйенің байланыспаған болуы қажет аппараттық бөлімнің жаңа
платформаға ауыстыруын және компьютерлік техниканың өнеге шарасыз
болуын ескеру;
– сәулелік жүйенің мынандай жағдайда таңдалуы керек, штаттық жұмыс
уақытын бұзу жүйесінің болу мүмкіндігін кеміту (жүйенің қатардан
шығуы, деректер базасының ақпараттарын бұзуы, ақпараттардың өшіп
қалуы және т.б.) пайдаланушының кездейсоқ және қасақана істелгенін
ескеру;
– жүйе рұқсатсыз қолданудан ақпараттық деректер базасын қорғауды
қамтамасыз етуі қажет;
– жүйенің басты бағдарламалық қабықшасы локальді жүйеге қосылған,
жұмыс орындарына орнатылуы қажет;
– басты бағдарламалық қабықшаның таза интерфейсі болуы тиіс және
қолданушыдан арнайы, олардың мамандық дайындықтарына қатысы жоқ
білімді, дайындықты талап етпеуі қажет;
– жүйе Windows 7, Windows 8 және Windows 10 амалдық жүйелерінен
елер астында қызмет көрсетуі тиіс.
Жүйе бағдарламаны іске қосқан мерзімнен бастап, экран бетінен керегі
жоқ ақпарат толып тұратыңдай емес, қарапайым, жұмыс аумағын бақылау
мүмкіндігін туғызуы қажет. Қолданушының жұмысын жеңілдету үшін
бағдарламадағы пернелерді, тышқан арқылы жұмыс атқару мүмкіндігі туатындай,
айтарлықтай үлкен болғаны қажет. Қосымшаға мамандық түр беру және жақсы
қабылдау үшін барлық пернелерде бір шрифт қолданған дұрыс. Бағдарламалық
қосымшада қысқаша мәтінді, шағын дұрыс жауапты көрсетілетін, тышқан тетігі
тиген кезде қысқаша мәлімет көрсетілуі қажет [12].
Жүйені әзірлеу барысында мекеме кеңсесінде қызмет көрсетуші іс
қағаздары мамандарының барлық ұсыныстары мен талаптары ескерілген.
Есеп беру бөлімінің басты есебі жетекшілерге ұсынылып, келіп түскен
құжаттар туралы толық мәліметтер беретін есеп берулер болып саналады:
– машинограмма түрінде келетін шығыс есеп берулер күнделікті,
аптасына бір рет және есеп беру айының 2 жұлдызынан кешіктірілмей
ұсынылуы қажет;
– соңғы деректер ДЭЕМ пернетақтасы арқылы ендіріліп, магниттік
дискіге сақталады;
– тапсырманы орындау нәтижесінде машинограмма және магниттік
дискіде сақталған ақпарат шығуы тиіс.
Кіріс-шығыс және сақталған ақпараттардың сипаты.
Кіріс ақпарат сақталатың ақпарат негізінде құрастырылады. Кесте 1, 2, 3-
те көрсетілгендей, есеп берулер келесі формада беріледі, ал шығыс құжаттар
реквизиттерінің сипаттары мен тізімдері кесте 4-те көрсетілген.
Кесте 1
Келісім-шарт бойынша ақпарат (KShА)
Клиент Құрылу Келісімнің Статус Ескерту Жауапты
атауы күні болуы қызметкер
1 2 3 4 5 6
Кесте 2
Қызмет көрсету бойынша ақпарат (KKA)
Қызметкердің аты-жөні Лауазымы Телефон Бөлімше E-mail
1 2 3 4 5
Кесте 3
Шығыс құжаттарының тізімі мен сипаттамасы
№ Иденти-фикҰсыну Ұсынылу Ұсыну мерзімі Қабылдаушылар
атор формалары жиілігі
1 2 3 4 5 6
1 KShА Машино-граммталап бойыншаталап бойынша Кәсіпорын басшысы,
а бөлім басшысы
2 KKA Машино-граммталап бойыншаталап бойынша Кәсіпорын басшысы,
а бөлім басшысы
Кесте 4
Шығыс құжаттар реквизиттерінің сипаттары мен тізімдері
№ Реквизиттің атауы Шығыс құжатының Шартты белгілері Реквизит
идентификаторы ұзындығы
1 Клиент атауы KShА, KKA Klient A(50)
2 Құрылу күні KShА Data 9(9)
3 Келісімнің болуы KShА Kelisimnin_bolui A(20)
4 Статус KShА Status A(20)
5 Ескерту KShА, KKA Eskertu A(255)
6 Жауапты қызметкер KShА Kizmetker A(50)
7 Көрсетілген қызмет KKA Kizmet A(50)
8 Бағасы KKA Baga 9(6), 9(2)
9 Саны KKA Sani 9(6), 9(2)
10 Соммасы KKA Summa 9(6), 9(2)
11 Құрылу күні KKA Kuru_kuni 9(9)
Кіріс ақпараттарының сипаттамасы.
Экономикалық ақпаратты өңдеудің ақпараттық жүйесінің және басқарудың
ақпараттық жүйесін жасау және енгізу процестері басқарудың
автоматтандырылған жүйесінің бірыңғай стандарттар жүйесіне сәйкес
жүргізіледі.
Кіріс ақпараты бөлімі, енгізілетін мәліметтердің сипаттамасы мен
тізімінен және оларға енетін ақпараттың құрылымдық бірлігінен тұрады. Әрбір
ену мәліметі бойынша идентификатор, ұсыну формасы (алғашқы құжат,
кодограмма және т.б.) және есептеу орталығына келіп түсу жиілігі
көрсетіледі. Ақпараттың әрбір құрылымдық бірлігінің сипаттамасында атауы,
талап етілетін дәлдік, ақпарат көзі және ақпарат көзінің идентификаторы
көрсетіледі.
Ақпараттық қамтамасыздандыруды ұйымдастыру кезінде кіріс ақпараты
сенімді болуы және өз уақытында ұсынылуы, бір мағыналылыққа ие болуы,
реттеулі және қабылдау үшін ыңғайлы болуы қажет [13].
Кіріс ақпараты мекен-жайлы болуы керек, басқарудың берілген деңгейіне
сәйкес болуы тиіс. Бұған қоса, деректерді өңдеу, жаңарту, сақтау, жинау
процестері басқару процесінің өмірлік циклі процестерімен уақытымен сәйкес
болуы қажет.
Кіріс ақпараты сыртқы дүниеден келіп түсетін кіріс сыртқы және ішкі
жүйенің басқарылатын объектісінен алынатын кіріс ішкі ақпаратқа бөлінеді.
Кіріс ішкі ақпарат банк бөлімшесі жағдайы туралы мәліметтерден тұрады және
ол алғашқы болып табылады. Алғашқы ақпарат жүйенің жұмыс істеуі үшін
бірінші дәрежелі мағынаға ие, яғни толықтықтан, сенімділіктен шығыс
ақпаратының сапасы бағынышты болып келеді. Шығыс ақпаратты қалыптастыру
үшін алдымен онда кездесетін кіріс ақпараттары қажет, себебі кіріс
ақпараттар негізінде көптеген шығыс ақпараттар жиынтықтары құрастырылады.
Кіріс құжаттарының сипаты мен тізімі кесте 5-те, ал кіріс құжаттар
реквизиттерінің сипаты мен тізімі кесте 6-да тізімделген.
Кесте 5
Кіріс құжаттарының сипаты мен тізімі
№ Идентификатор Ұсыну формасы Келіп түсу жиілігі
1 Kualik құжат Қызметкерді тіркеу кезінде
2 Bailanis құжат Клиентпен байланыс кезінде
Кесте 6
Кіріс құжаттар реквизиттерінің сипаты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz