МЕМЛЕКЕТТЕГІ ПРЕЗИДЕНТІК БИЛІК НЫСАНДАРЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

1 ПРЕЗИДЕНТТІК ИНСТИТУТТЫҢ МЕМЛЕКЕТТЕП ҚҮҚЫҚТЫҚ ТҰҒЫРНАМАСЫ

1.1 Мемлекеттік билікті басқаруда ерекше орын алатын

1.2 Президенттік сайлаулар жүйесі

2 Тарау МЕМЛЕКЕТТЕГІ ПРЕЗИДЕНТІК БИЛІК НЫСАНДАРЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК
БАСҚАРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

2.1 Қазақстан Республикасы Президентік билік нысандарындағы
ерекшеліктері

2.2 Президентік билік нысандарындағы шетелдік мемлекеттік басқарудың
ерекшеліктері

Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың маңыздылығы. Қазақстанның құқықтық мемлекет құру идеалы
мен азаматтық қоғамды орнатуға ұмтылу ынтасының іске асуы, мемле кеттік
басқару нысанының соған сәйкес түрленуімен, сомдалуымен және басқару
жүйесінід тиімділігімен тығыз байланысты.
Мемлекеттік басқару нысаны объективті түрде кез келген елдің әлеуметтік
және саяси өмірінің негізі, оның өзегінің көрінісі ретінде саналады.
Мемлекеттік басқару нысаны ретінде Қазақстанға президеыттік институтты
енгізу посттотолитарлық уақыт пен өтпелі кезеңнің талабына сай келіп,
қиыншылықтан шығудың дүрыс жолы болды.
Сонымен қатар, басқару нысанынан елдін, тарихи —ұлттық ерекшелігі,
қоғамның саяси- мәдени дәстүрі, халық менталитетінің белгілері орын алуы
керек. Тек осы жағдайда ғана оның барлық қолайлы, жағымды сипаттары
толығымен айқындалып, нәтижесінде мемлекеттік билікті толықтай тиімді
қамтамасыз етеді. Керісінше, ұлтқа жат идеялар мен саяси институттарды
күштеп будандастыру қоғамдық қатынастарды шиеленістіруге, қоғамды
түсініксіз мемлекеттік нысанның көлеңкесінде қалдырып, тоқырауға әкеліп
тірейді.
Екі ғасырдан астам өмір сүрген Америка континентінде пайда болған
президенттік институт бірте-бірте жаңа кеңістікті жаулап алды. Дегенмен,
бір континенттен екінші континентке, бір елден екінші елге, бір тарихи
кезеңнен келесісіне өтуде ол неше түрлі өзгеріске ұшырады, яғни,
демократияның өзіндік ұғымын бейнелейтін, қоғамдағы түлғалық рөлі мен орныи
білдіретін жаңа ерекшеліктер мен сипаттарға ие болды.
Тарихи түрғыдан аз уақыт өмір сүруіне қарамастан, Қазақстандағы осы
институттың билік идеясы өзінің қозғалысын ашып, маңызды өзгерістерге төтеп
берді. Оған негіз болған Қазақстанның бірінші Президентінің ұстанған ұлт
пен мемлекеттің эволюциялық жолмен даму саясаты [1, с159]. Ол үшін 1995
жылғы Конституция ережелерін 1993 жылғы Қазақстандық Конституциямен
салыстырудың өзі жеткілікті.
Бұл қозғалыстан президенттік биліктің күшейіп, заң қабылдау процестері
үкімет тиімділігінің жетілдірілгенін, екі палаталық Парламенттің үкіметті
тікелей бақылау ауқымының төмендегенін аңғаруға болады.
Бүгінгі күнгі өзгерістер және келешекте орын алар оң өзгерістер
тұрғысыыан Қазақстандық президенттік басқару жүйесінің тәжірибесін, онын,
өкілдік ерекшеліктерін зерттеу және алып отырған орнына жан-жақты терең
баға беру кезекте тұрған өте қажет мәселе.
Академик Н.А.Сахаровтың "Жалпы айтқанда, президенттік институтты
талдауға байланысты мәселе келешекте кеңінен және әр алуан және жан-жақты
анық зерттеуді қажет етеді" [2, с173] деген пікірі көңілге қонатындай.
1 ПРЕЗИДЕНТТІК ИНСТИТУТТЫҢ МЕМЛЕКЕТТЕП ҚҮҚЫҚТЫҚ ТҰҒЫРНАМАСЫ

1.1 Мемлекеттік билікті басқаруда ерекше орын алатын
Президенттің негізгі қызметі (функциясы)
Президенттің функциясы - термині Президенттің негізгі, аса
маңызды
қызметінің бағытын білдіру үшін қолданылады. Құқықтық мемлекеттегі заң
шығару, атқару және сот билігі қызметінің негізгі бағыты жалпы табиғи мәнге
ие. Олардың ең басты мақсаты қоғамның үйлесімді қызметін қамтамасыз ету
болып табылады.
Президенттік институттың функцияларындағы оның мәні, қоғамдық дамудың
негізгі мәселелерін шешудегі, ең алдымен, ел тұрғындарының сан алуан
мүдделерін қанағаттандырудағы шынайы ролінен көрінеді. Президент функциясы
оның дамуының әр түрлі кезендерінде мемлекет алдында тұрған негізгі
мақсаттарға, мемлекеттік басқару жүйесіне байланысты (президенттік,
жартылай президенттік және парламенттік) қойылып, осы мақсаттарды жүзеге
асырудың құралы болып табылады. Президент функциясының мазмұны әр түрлі
ішкі және сыртқы факторларға байланысты анықталады.
Мәселен, елдің экономикалық өміріндегі дағдарыстар президенттен осы
экономикалық міндеттерді шешу үшін күш- жігерді үйлестіруді талап етеді.
Қылмыстың өршуі президентті оған қарсы күресті күшейтуде, оны тудыратын
себептер мен жағдайларды табу және жоюда дер кезінде маңызды іс-қимыл
жасауға бағыттайды. Сыртқы агрессия қаупі президентті ел халқын оған
тойтарыс беруге дайындауға жүмылдырады.
Әр түрлі елдердегі президент институты функциясының ортақ
сипаттары бар: президенттің әрбір функциясының мазмұны мемлекеттік
қызметтің біртектес аспектілерінің жиынтығынан тұрады; мемлекеттік
қызметтің ұқсас тұстары олар ықпал ететін қоғамдық қатынастардың
өзгешеліктері мен сипаттарына орай бір функцияға біріктіріледі;
қызметтің белгілі бір түрлеріне арнайы белгіленген көптеген мемлекеттік
органдардың (ІІМ, Сыртқы істер Министрлігі, Прокуратура)
функциясымен салыстырғанда президенттің функциясы белгілі бір
мемлекеттік қызметті жүзеге асырудағы жекелеген органдардың мәнін
төмендетпестен, мемлекеттік қызметтің барлық аспектісін қамтиды;
олар кешенді, жинақы сипатта болып келеді; оларда мемлекеттің
күш-қуатын ішкі және сыртқы қызметінің маңызды, шешуші
бағыттарына жұмылдыру көрініс тапқан; президенттің функциясын оларды жүзеге
асырудың нысандарымен және әдістерімен теңестіруге болмайды: президенттің
нақты функциясы мемлекеттік қызметтің осы бағытымен тығыз байланысты
мемлекеттік билікті жүргізудің мазмұны, нысаны мен әдістерінің бірлігі
болып табылады.
Қазіргі замандағы президенттің барлық мемлекеттік қызметі негізгі
мақсатқа: адам игілігіне, онын, адамгершілік және материалдық жағдайының
жақсаруына, құқықтық және әлеуметтік қорғалуына шоғырландырылуы қажет.
Президент — жоғарғы сақтаушы және жеке

түлғалардың завды мүдделерін қорғаушы болуға тиіс. Жеке тұлғалар арқылы
Президент қоғамның ілгері басуына ықпал етіп, оны жетілдіреді және қоғамдық
қатынастар жүйесін байыта түседі.
Кез-келген қазіргі заман қоғамының өмірі негізгі екі аспектіде: елдің
ішкі және сыртқы аренасында өтеді. Сондықтан, президент қызметінің барлық
негізгі бағыттары да қоғамдық өмір айналымына қарай ішкі және сыртқы деп
бөлінеді.
Президент функциясының іс-қимылы ұзақтығына қарай тұрақты және уақытша
(төтенше) болып бөлінеді.
Президент түрақты функциясын қызметінің барлық кезеңінде жүзеге
асырады. Уақытша функциялары төтенше сипаттағы нақты мақсаттар
орындалғаннан кейін тоқтатылады. Президенттің қызметін жеке- дара (премьер-
министр мен министрліктер тарапынан контрассигнацияны талап етпейтін) және
алқалы (президент тиісті контрассигнациядан кейін жүзеге асыратын) деп
бөлуге болады.
Президенттің ішкі функциясы - ел президентінің қоғамның ішкі өмірін
басқарудағы қызметінің негізгі бағыттары.
Оларды саралауды мемлекет қызметінің айналымына қарап жүргізген жөн.
Олар экономикалық және әлеуметтік функция, сондай-ақ қаржы бақылау, кұқық
тәртібін қорғау мен экологиялық деп бөлінеді.
1) Экономикалық функция - президенттің ел экономикасын неғүрлым оңтайлы
тәртіпте дамытудың стратегиялық бағыттарын жасауы мен үйлестіруінен
көрінеді [4, с 204-221].
Нарықтық тауарлы қатынас кезінде өмір сүрген қүқықтық
мемлекетте экономиканы мемлекеттік реттеу негізінен әкімшілік емес,
экономикалық жолмен жүргізіледі. Қазіргі заманғы қүқықтық мемлекетте
президенттің экономикалық қызметі мына бағыттардан көрінеді:
1. Президент қоғамның экономикалық өміріне тұтас ықпал
жасайды, ол мемлекеттік бюджетті қалыптастыруды және оның
орындалуын бақылайды;
2. Ел көлемінде экономикалық даму бағдарламасын үйлестіреді,
өнеркәсіптік және ғылыми зерттеулер
бағдарламасын
қаржыландырады;
3. Материалдық игіліктерді өндірушілерге өндірісті ынталандыру
үшін субсидия береді.

1.2 Президенттік сайлаулар жүйесі
Мемлекет басшысын сайлаудың негізгі үш үлгісі бар. Грецияда, Италияда,
ГФР —да Президентті Парламент сайлайды. АҚШ пен Үндістанда тандаушылар
арқылы сайланады. Францияда, Австрия мен Мексикада — төте және жасырын
дауыс беру арқылы жалпыхалық сайлау арқылы сайланады.
Жоғарыда атап өткеніміздей, Германия Федеративтік
Республикасында Президентті Парламент сайлайды. Мұндай тәртіп Парламенттік
Респуликаға тән. Ол үшін Германия Федеративтік Республикасы
Конституциясының 54- бабының 3 тармағында көрсетілгендей, Парламенттің
(Бундестаг) төменгі палатасы мүшелерінен және пропорционалдық бастама
негізінде өлкелердің халық өкілдіктері сайлаіаы мүшелердің тең санынан
тұратын Федералдық Жиын құрылады. Президенттікке кандидаттарды алдыңғы
қатарлы партиялар ұсынады және Конституцияда көрсетілгендей, осы
сайлауларды жүргізу барысында Федералдық Жиында пікірталасына жол
берілмейді. Федералдық Жиын мүшелерінің көпшілік дауысын жинаған тұлға
сайланды деп есептеледі. Егер дауыс берудің екі турында басым көпшілік
дауыс жинамаса, келесі турда неғұрлым көп дауыс жинаған кандидат сайланды
есептеледі.
Греция, Португалия, Чехия, Словакия, Полыпа, Венгрия
мемлекеттеріндегідей Германия Федеративтік Республикасьшың Президенті де
бес жыл мерзімге сайланады. Германия Федеративтік Республикасындағы
Президент сайлауына басқа да елдердегідей белгілі бір талаптар қойылады.
Бұл талаптар Германия Федеративтік Республикасының негізгі заңының 54
бабында көрсетілген. Біріншіден, ұлттық этникалық талап, яғни, президентке
кандидат міндетті түрде ГФР азаматы болуы керек (әр бір неміс президент
бола алады). Екіншіден, сайлаыу құқығы болуы қажет, яғни, оның Парламенттің
төменгі палатасына сайлану құқығы болуы керек. Дәл осындай нормалар
Австрияда да қолданылады. Үшіншіден, жас талабы, яғни, Президенттікке
кандидаттын, жасы қырықтан төмен болмауы тиіс. Германия Федеративтік
Республикасының Президентін бір мәрте ғана қайта сайлауға жол беріледі.
Федералды Президент қызметке кірісу барысында Бундестаг және Бундесрат
мүшелерінің алдында ант қабылдайды. Германия Федеративтік Республикасында
Президент қызметке кідірместен, дереу кірісіп кетеді.
Бұрынғы КСРО Президентін сайлауда халық депутаттары съезі арқылы сайлау
пайдаланылды. Ресейдін, бірінші Президентін сайлауда жалпыхалықтық дауыс
беру үлгісі пайдаланылды. Бұл үлгі несімен қызғылықты?
Францияда бұл үлгіні таңдау кездейсоқ емёс, себебі француз мемлекеті
басшысының жағдайы едәуір ерекшеліктерге ие. Бұл ең алдымен, Бесінші
республика негізін қалаушы генерал Шарль де Голльдің жетекшілігімен
жазылған және Франциядағы қазіргі Негізгі Заңнан өзінің жарқын көрінісін
тапқан президенттік биліктің бүкіл концепциясына байланысты түсіндіріледі.
Бұл концепцияның бастысы, президенттің халық алдында тікелей есеп беруі,
зандылық пен тәуелсіздіктің жарқын бейнесі болатын халықтармен және осы
тәуелсіздікті білдіретін адаммен байланысы болып табылады. Бесінші
республика президентінің пікірі бойынша президент пен халық арасында
өзіндік келісім шарт жасалынады, оны өзі сайлаған жетекшіге сенім
білдіруден бас тарту арқылы халық қана бұза алады.
Бұл жеті жылда бір рет өтетін жалпы сайлаулар арқылы мемлекет
басшысын тікелей сайлаумен қамтамасыз етіледі. Президентке елді
дамытудың ірі жобаларын жүзеге асыру үшін, мемлекеттік биліктің
мұрагерлігін қамтамасыз ету үшін, ағымдағы саяси және партия аралық
күреске тәуелсіз болмау үшін жеткілікті мерзім қажет. Франция
Президенттігіне кандидатқа дауыс беру елде мажоритарлық жүйеде, барлық іс-
қимыл ең ұсақ тетігіне дейін ойластырылған екі турда өтеді. Президенттік
қызметке кандидат:
4. 23 жасқа толған Франция азаматы болуға тиіс;
5. қылмыстық іс және жекелеген азаматтық қылмыстар туралы сот
үкімі ( мәселен, сайлау қорытындыларын қолдан жасағаны үшін),
сырттай үкімдер, кандидатурасын ұсынған кезде
төленбеген
қарыздары үшін сот қудалауы, және т.б. болмауы шарт;
6. Францияда қазіргі кездегі мемлекеттік сайланбалы лауазымдағы
парламент мүшелерінен бастап муниципалдық кеңесшілерге дейінгі
қызметте отырғандардың 500 кепілдік қолын ұсынуы керек, және тек
олардың оннан бірі ғана бір департамент пен Францияның теңіз
сыртындағы иелігі атынан қол қоя алады;
7. дауыс берудің бірінші турына дейін 17 күндік мерзімнен кешіктірмей
10 мың франк көлемінде кепілақы беруі шарт.
Осы талаптарды орындаған кез-келген адам 20 күннен аспайтын мерзім
ішінде және қызмет жасап отырған президенттің өкілеттік мерзімі аяқталғанға
35 күн қалғанға дейін кешіктірілмей дауыс берудің бірінші турына кандидат
ретінде тіркеледі. Сайлау науқаны "Журнал офисьель" ресми бюллетеньде
президенттік қызметке кандидаттар тізімі жарияланғаннан кейін басталады.
Бұл сайлаудың бірінші турына 2 апта қалғанға дейін кешіктірілмей
өткізіледі. Бірінші турдың алдындағы науқан екі аптаға, (әрдайым жексенбі
күні өтетін келесі дауыс беруге дейінгі жұма күнгі 24-00 сағатта
аяқталады), ал екінші турдың алдында — бір аптаға созылады. Оның өтуін
құрамына мемлекеттік кеңес төрағасының орынбасары, кассациялық соттың және
есептеу палатасының бірінші төрағалары, сондай-ақ олардың екі өкілі енген
арнайы комиссия бақылайды.
Америка Қүрама Штаттары Конституциясының 1 бөлімінің П бабына сәйкес
осы елде туган, онда кем дегенде 14 жыл өмір сүрген, 35 жасқа толған кез-
келген азамат АҚШ Президенті болып сайлана алады.
Саяси партиялар президенттің "келбетіне" байланысты өз талаптарын
жасады: ол тәртіп бойынша, ақ адам, протестант, шешен, университет түлегі,
үлгілі отағасы болуға тиіс, спортпен шұғылданып, төрешілдікке икемді болуы
керек, бюрократизм мен қылмысқа, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресуі шарт.
Ол А. Линколнь секілді деревняның қарапайым үйінен Ақ үйге дейін жол салған
адам болып көрінуі қажет.
Президент екі төртжылдық мерзімнен артық мерзімге сайланбауы керек. Бұл
шектеу президенттік мерзімде төрт жыл отырған Рузвельт өнегесі қайталанбас
үшін 1951 жылы конституцияға XXII түзету арқылы енгізілген болатын.
АҚШ Президентін сайлау - өте күрделі процесс. Ол негізгі үш кезеңнен
тұрады: партияның ішіндегі ниет білдірушілердщ сайлау алдындағы күресі, екі
партиядан президентке ресми кандидаттардың сайлау науқаны, ел президентін
сайлау.
Бірінші кезең бірінші ниет білдіруші өз кандидатурасын президенттік
қызметке ұсынған кезден және оның сайлау округінде қаржы жинау мен үгіт
жүргізуінен басталады. Сайлаушылардың тиісті санын жинаған кез-келген саяси
партия өз кандидатураларын ұсын.уға құқылы.
Сайлау алдындағы сөрелік "жарыс" сайлау жылындағы ақпан айынан бастап
шілдеге дейін созылатын президенттікке кандидаттардың "праймериздердің"
бірінші сайлауымен аяқталады. "Праймершдерден" кейін талапкерлердің саны
едәуір қысқарады.
Оларды тек ұлттық партия съездері бекіткеннен кейін ғана талапкерлер
АҚШ Президенті қызметіне партиялардың ресми кандидаты бола алады. Съезд
делегаттары саяси дәстүрге сәйкес, бірінші турдағы өз дауыстарын өз сайлау
округіндегі праймериз барысында жеңіске жеткен талапкерге беруі тиіс.
Үшінші кезеңнің басталуы — әрбір кәбиса жылдыд біріыші сейсенбісінен
басталып, АҚШ-тағы жалпыұлттық сайлауларға дейін созылады. Алдын-ала
тіркелген сайлаушылар тұрғылықты жерлерінде дауыс береді. Бірақ бүл күні
американдақ сайлаушылар Президент үшін емес, таңдаушылар алқасының мүшелері
үшін дауыс береді. АҚШ Президентін сайлау тікелей емес, жанама түрде екі
кезеңде өтеді. Таңдаушылар әрбір штатта бірьщғай тізіммен
көпшілікке
байланысты мажоритарлық жүйеде сайланады. Тізімі ең көп дауыс алған партия
осы штаттағы барлық таңдаушыларды өзіне алады. Кейбір штаттарда дауыс беру
тізімінде таңдаушылардың тізімі емес, нақты партиядан президенттік қызметке
кандидаттардың аты-жөні тіркеледі. Дауыс беру тәртібі сайлау
бюллетеньдерін, сондай-ак сайлау машиналарын пайдалану мүмкіндігін
қарастырады.
Таңдаушылар алқасы федерализм қағидасы бойынша қальштасады: әрбір штат
конгреске қанша сенатор мен өкіл жіберсе, сонша таңдаушы сайлауға кұқылы.
Колумбия федералдық округі үш таңдаушы сайлайды. Сол жылғы желтоқсанның
екінші сәрсенбісінен кейінгі бірінші дүйсенбіде бір ай бұрын сайланғаы
таңдаушылар өз штаттарыньщ астанасында жиналып, өздерінің штатындағы
қатардағы сайлаушылардың ең көп дауысын алған президеитке кандидатқа жеке
дауыс береді. (Президентті сайлау үшін карапайым көпшіліктің дауысы
жеткілікті).
Грецияда Президентті депутаттар палатасы 5 жылға сайлайды. Президентті
қайта сайлау бір рет қана мүмкін. Соғыс жағдайында президенттік мандат ол
біткенге дейін ұзартылады (Конституциянын, 30 бабы). 32 бапқа сәйкес
депутаттардың жалпы санының бестен үшінің дауысын алған тұлға республика
президенттігіне сайлана алады.
Италия Конституциясының 83 бабына сәйкес Республика Президентін
мүшелерінід бірлескен мәжілісінде Парламент сайлайды.
Коиституция дауыс берудің бірінші турында дауыстың үштен екісін талап
етуіне байланысты (төрттен бастап толық көпшілік жеткілікті), нақты тұлғаны
сайлау кезінде саяси партиялардың кең келісімі қажет. ¥лттық бірлікті
білдіретін мемлекет басшысы ретіндегі президенттік қызметтің маңызы сайлау
кезіндегі саяси партиялардың аяусыз және бітіспес күресін білдіреді. Егер
республиканың уақытша президенті Э де Никола бірінші турда сайланса, Л.
Эйнауда — төртінші турда (1948-1955 жж.), Д.Гронки — төртінші турда (1955-
1962 жж.) сайланған. Келесі президент А.Сеньиді сайлау үшін тоғыз тур (1962-
1964 жж.), Д.Сарагати үшін 21 тур (1964-1971жж.), Д.Леон үшін 23 тур (1971-
1978 жж.) қажет болса, ал социалист А.Портили 1978 жылы маусымда дауыс
берудің 16 турында маидат алды.
Республика Президенті болып елу жасқа толған, азаматтық және саяси
құқықтарды пайдалана алатын кез-келген азамат сайлана алады. Республика
Президенті қызметін басқа лауазыммен қосақтауға болмайды. Италия
Республикасының Президенті жеті жылға сайланады.
"РСФСР Президентін сайлау туралы" Завды қабылдауда әлемнің өзге
елдерінде ( мәселен, Францияда) осындай іс- қимылды заң арқылы рәсімдеу
тәжірибесі ескерілді. Жоғары лауазымды тұлғаны және Ресей Федерациясының
атқару билігінін, басшысын сайлауды жоғарыда көрсетілген заң бойынша Ресей
азаматтары жасырын дауыс беру арқылы жалпыға тең және тікелей сайлау құқығы
негізінде жүргізеді.
35 жасқа толған және 65 жастан аспаған, осы Заңга сәйкес сайлау құқығы
бар Ресей азаматы Ресей Президенті болып сайлана алады, ол 5 жыл мерзімге
сайланады, бірақ екі реттен артық сайлана алмайды. Осы баптың талаптарын
бұзу президент сайлауың заңсыз деп тануға әкеліп соғады.

2 Тарау МЕМЛЕКЕТТЕГІ ПРЕЗИДЕНТІК БИЛІК НЫСАНДАРЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК
БАСҚАРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

2.1 Қазақстан Республикасы Президенті билік нысандарындағы
ерекшеліктері
Қазақстанда президенттік институт билігінің қалыптасуы ең алдымен
тарихи объективтік факторлар жиынтығынан және субъективтік алғышарттардан
тұрады. Бұл алғышарттардың екеуі де жақындап қалған КСРО-ның ыдырауының
әлеуметтік-экономикалық, саяси-құқықтық және идеологиялық шарттармен және
қоғамда саяси түбірлі өзгерістер қажеттігінід өсуімен, бұдан әрі мемлекетті
басқарудың жаңа, кеңестік дәуірден кейінгі нысанына ауысу шарттарымен тығыз
байланыста болды.
Қазақстанда президенттік басқару нысанының басым болуы бірнеше
факторлардан: атап айтқанда, шынайы саяси процесс және қалыптасқан
азаматтық қоғам жағдайында саяси партиялардың болмауынан; мемлекеттік
органдардың қоғамды, оның тұрақтылығы мен дәйекті дамуын ыңғайлы басқаруға
қабілетсіздігінен; өкіметтің күш-жігерін жұмылдыруды қажет ететін құқықтық
мемлекеттің бастапқы кезеңінің қалыптасуынан; елдің экономикасын қайта кұру
жөнінде жедел де қажетті шешімдерді қабылдау арқылы экономикалық
процесстерді реттеу; сондай-ақ азаматтардың елді бір адамның басқаруына
үйреншікті мінез-құлқынан тұрады. Сондықтан да Қазақстанда президенттік
институттың пайда болуы объективті де, субъективті де факторлардан тұрады.

Әр елдерде президенттіктің құқықтық мәртебесі, президенттік басқару
нысаиының пайда болуы мен барысының тарихи-құқықтық аспектілерін зерттеу
Қазақстандағы президенттік институттың алғы шарттарының біріне айналды.
Құқықтык Конституция негізінде жүзеге асырылатын президенттік институт
қоғам өміріндегі тұрақтылықты, әлеуметтік қатынастардың қарқынды дамуын,
азаматтардың мемлекетті басқару ісіые белсенді араласуын, мемлекеттің
қоғамға бағыныштылығын қамтамасыз етуге бағытталған. Президенттік институт
өркениеттілікке жетуге, әлеуметтік қарым-қатынастардың қолайлы дамуына және
қоғамдағы әлеуметтік топтар мен тұлғалардың дамуы үшін алдыңғы қатарлы
жағдай жасауға қызмет етеді. Сондықтан да осы аталған міндеттерді ойдағыдай
шешу үшін әлемнің әр алуан елдеріндегі президенттік институттың құқықтық
мәртебесі мен мемлекеттік басқару нысанының маңыздылығын ғылыми зерттеу
қажет деп санаймыз.
Курстық зерттеу барысында президенттің функциясы, президенттік сайлаулар
жүйесі, президенттің өкілеттіктері сияқты сұрақтарға талдау жасалынып,
белгілі бір ой- тұжырымдарға келдік.
Президенттің негізгі қызметі: адам игілігіне, оның адамгершілік және
материалдық жағдайыньщ жақсаруына, халықты қүқықтық және әлеуметтік
қорғауға бағытталады.
Президенттің функциясы мемлекет алдында тұрған негізгі мақсаттарға
байланысты анықталып, атаулы мақсаттарды іске асыру қүралы болып табылады.
Қазіргі заманда кез келген қоғамның өмірі ішкі және сыртқы аренада
өтетін болғандықтан президент функциясының негізгі бағыттарын ішкі және
сыртқы деп бөлуге болады. Президенттің ішкі қызметін мемлекет қызметіыің
айналымына қарай экономикалық, әлеуметтік, қаржылық бақылау және қүқық
қорғау функциясы деп бөлдік.
Президенттің сыртқы функциясы мемлекетті халықаралық аренада көрсету
жөніндегі қызметінің басты бағыттарын құрайды. Атап айтқанда, басқа
мемлекеттермен қарым-қатынасын қалыптастыруды және қолдауды, елді сыртқы
басқыншылықтан қорғауды қамтамасыз ету секілді сыртқы міндеттерді шешуге
бағытталғандықтан, сондай-ақ осы мақсаттарға сәйкес, президенттің негізгі
функциясын — басқа мемлекеттермен өзара
ынтымақтастықты дамыту; елді сыртқы жаулардың басқыншылығынан қорғауды
қамтамасыз етуді атап көрсеткен болатынбыз.
Қазақстан Республикасы Президентін сайлау тәртібіне де тоқталып өттік.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 41 бабына сәйкес, республика
азаматтары Қазақстан Республикасының Президентін жалпыға тең және тікелей
сайлау құқығы негізінде жасырын сайлау арқылы жеті жылға сайлайды.
Конституция бойынша қырық жасқа толған, мемлекеттік тілді еркін меңгерген
және Қазақстанда кем дегенде он бес жыл тұрған азамат Президент болып
сайлана алады.
Осы тұста Қазақстан Республикасы Президентін сайлау жүйесі мен Ресей
Федерациясы Президентін сайлау жүйесін салыстыра отырып, талдау жасадық,
Ресей Федерациясында қолданылып жүрген практикадан еліміздегі үгіт жүргізу
тәжірибесі өзгеше және ыңғайлы екендігін байқадық. "Қазақстан
Республикасындағы сайлау туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық
заңының нормаларын зерттеу, саралау нәтижесінде бірқатар талдау жасалып,
Қазақстан Республикасының сайлау туралы зандарына өзгерістер енгізуді
ұсындық. Атап айтқанда, сотқа республикалық бюджеттен президентке нақты
кандидатты ұсыну және сайлау науқанын өткізу жөніндегі шығындарға бөлінген
қаржылардың, шетелдік ұйымдар мен жеке тұлғалардың қаржыландыру сомасының
көлемін азайту туралы шешім қабылдау құқығын беру қажет
1995 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы да
мемлекеттің адам мен азаматқа деген қарым-қатынасының принциптері мен
нормаларын, қазақстандық қоғам алдындағы міндеттері мен әлемдің қоғамдастық
алдындағы міндеттемелерін белгіледі.
Еліміздід Конституциясы жеке адам - отбасы- халық- қоғамдық қатынастар
- тәуелсіздік - халықаралық қоғамдық тәртіп секілді әлеуметтік қатынастар
барлық құқықтық аспектілерін қамтиды.
Мемлекеттік биліктің мәні- оның тәуелсіздігі мен бірлігін білдіретін
егемендігі болып табылады. Себебі, мемлекеттік билік- биліктің бастау көзі
- халықпен тығыз бірлікте болғанда ғана біртұтас жүйе болмақ.
Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша биліктің үш тармаққа
бөлінуін республикада барлық мемлекеттік билік көлемін осы үш тармақ теңдей
бөліп алған деген ұғым тумаса керек. Биліктің бұлай бөлінуінің мәні жүйелік
- тұтастық құрылымдар жүргізіп отырған мемлекеттік қызметтін, шартты
түрін объективті түрде көрсетеді.
Сонымен қатар, елімізде қазіргі заманғы мемлекеттің салааралық және
салаларға байланысты функцияларын атқаратын мемлекеттік органдар да бар.
Мәселен, бақылау және қадағалау функцияларын атқаратын органдар бар.
Сондықтан да республика Президенті барлық осы тармақтар мен құрылымдардың
жүмысын үйлестіріп отырады. Сөйтіп, мемлекет өзінің конституциялық
шеңберінде тиімді де толыққанды бола алады.
Әрине, мемлекеттік биліктің бұқаралық сипаты мен оны өкілетті және
кәсіби түрде жүзеге асырудың арасындағы объективті әлеуметтік — саяси
қарама- қайшылықтарына байланысты барлық елдерде кездесетін билік пен қоғам
арасыньщ алшақтауын тек Конституция реттеуі мүмкін емес. Конституция көп
деңгейлі және көп салалы құқықтық жүйені алмастыра алмайды. Сондықтан да ең
бастысы, Негізгі Заңның барлық құқықтық жүйеге негіз болуы, құқықтық жүйе
Конституциядан бастау алып, дамуы шарт.

2.2 Президентік билік нысандарындағы шетелдік мемлекеттік басқарудың
ерекшеліктері
Франция президентінің — елдің атқарушы билігінің жоғарғы басшысының
экономикалық функциялары бұдан да кең: ол премьер-министр мен үкімет
мүшелерін тағайындайды; мемлекеттің экономикалық және қаржы саясатына,
бюджетті жоспарлау мен дайындауға жетекшілік етеді; экономика және қаржы
министрліктерінің қызметін бақылайды; Елисей сарайы аппаратын пайдалана
отырып, халықаралақ қатынастарда, өнеркәсіпте, зерттеу қызметтерінде, ауыл
шаруашылығы, көлік, сауда мен қолөнер, экономикалық жағдаят, бұқаралық
қаржы мен несие, мемлекеттік қызметті жоспарлау салаларындағы Францияның
саясатын жасайды [3, с 216-217 ].
Финляндия, Швейцария, Үнді, Мексика және Египет президенттерінің
экономикадағы өкілеттіктері жеткілікті деңгейде кең.
2) Президенттің әлеуметтік функциясы - жеке тұлғаның әлеуметтік
қорғалуын, ел экономикасына қосқан үлесіне қарамастан мемлекеттің барлық
азаматтарының өмір сүріне қалыпты жағдай туғызуды қамтамасыз етуге
бағытталған.
Президент қызметінің бұл бағыты біріншіден, еңбек үлесіне қарамастан,
әртүрлі объективті себептерге байланысты толық көлемде еңбек ете алмайтын
адамдардың (зейнеткерлер, балалар мен жұмыссыздар) лайықты өмір сүру
деңгейін қамтамасыз ету мақсатында әлеуметтік игіліктерді бөлуге жағдай
жасау болып табылады; екіншіден, президент денсаулық сақтауға, ағартуға,
қоғамның мүқтаж болып отырған мүшелеріне арзан мемлекеттік үй құрылысын
салуға қажетті қаржы бөлуді құптап отырады. Мемлекеттің барлық азаматтары
толық көлемде пайдалануға тиісті әлеуметтік құқықтарды жүзеге асыру осылай
қамтамасыз етіледі. Мұндай жағдайда құқықтық мемлекеттегі президент
экономикалық жағдайы төмендерге ерекше көңіл бөле отырып, ел азаматтарының
шынайы әлеуметтік қорғалуының кепілі болып табылады. Президенттің аталмыш
функциясы мемлекеттің экономикалық мүмкіндіктеріне тікелей байланысты,
себебі, тек экономикасы және нарықтық қатынастары дамыған елде ғана
президент толық көлемде өз азаматтарының әлеуметтік қорғалуының кепілі бола
алады.
Францияда "резервтегі салалар" деп аталатын президент қызметі
кездеседі, олар: әлеуметтік мәселелер, әлеуметтік сақтандыру, радио және
теледидар қызметі, ол Академияның жанашыры, академиктерге кандидаттарды
сайлауды бекітеді. Бұл мәселелерді президент жеке-дара немесе өзіне жақын
қызметкерлерімен бірге шешеді. Республика президенті денсаулық сақтауға,
әйелдердің жағдайына, мәдениет, табиғатты сақтау, туризм, кенттену, тұрғын
үй, сәулет және көгеріштендіру мәселелеріне үлкен назар аударады. Бұл
мәселелер көбіне Елисей сарайы аппаратына, яғни, өзінің жақын
қызметкерлеріне сүйеніп шешіледі, олар әкімшіліктің қызметіне бақылау
жасап, аталған мәселелер жөнінде президентті толық хабардар етіп
отырады, қажет болса, мүдделі мәселелер бойынша ел басының шешімдерін
дайындайды. Аталмыш функциялар әлемнің басқа елдерінің президенттері үшін
де маңызды болып табылады.
Австрия президенті, мәселен, кәсіби атақ беріп, айырықша жеңілдіктер,
зейнетке қосымша белгілей алады. Мальта Республикасының президенті
республика азаматтарының әлеуметтік қорғалуына нұқсан келтірген ел
парламентінің шешімдеріне вето құқығын пайдалана отырып, мальталықтардың
әлеуметтік қорғалуының кепілі болып табылады. Конституция бойынша
Португалия президенті елдегі демократиялық институттардың кепілі саналады.
Өз функциясын ол президент жанындағы түрақты жоғарғы кеңесші орган —
мемлекеттік кеңеске сүйеніп жүзеге асырады. Әлеуметтік функцияларды жүзеге
асыруда аталған мәселелер бойынша көптеген заң актілерін қабылдайтын АҚШ
президенті кең өкілеттіліктерге ие, бұл актілер өзінің маңызы жағынан
Конгресс шығаратын зандарға тең [6, СІ2-14, 126-127].
3) Қаржылық бақылау функциясы - бір бөлігі жалпымемлекеттік
қажеттілікті өтеу үшін мемлекеттік бюджетке салық ретінде жіберілетін
өндірушілер табысының есебі болып табылады. Президент салықты
жұмсауға бақылау жасайды.
АҚІІІ-та арнайы қаржылық бақылау органы ретінде президент
тағайындайтын, бас тексеруші басқаратын Бас есеп беру басқармасы жұмыс
істейді. Францияда барлық мемлекеттік органдардың қаржы тәртібін сақтауына
президент алдында есеп беретін Есеп палатасы бақылау жасайды. Индия,
Финляндия, Сирия, Турцияның президенттері қаржылық бақылауды жүзеге
асырады.
4) Құқык қорғау функциясы - президенттің бүл қызметі мемлекет
зандарын дәл және толық жүзеге асыруды қамтамасыз етуге, қоғамның,
мемлекет пен жеке тұлғаның мүдцесін қорғауға бағытталған. Ең алдымен,
жеке адамның, азаматтың, тәуелсіз тұлға ретінде қоғам мүшесінің,
сондай-ақ мемлекеттің өзі мен оның түрлі құрылымдары мемлекеттің
құқық қорғау қызметінің өзегі болып табылады.
Құқық бұзушылықпен күрес президенттік институттың құқық қорғау
қызметінің маңызды , бірақ ен, басты бөлігі емес. Президенттік институт
арнайы органдардың ( сот, прокуратура, арнайы әскери құрылымдар, полиция
т.б.) көмегімен мемлекетте құқықтық нормаларға толық сәйкес келетін тәртіп
орнатуға тиіс. Елде тұрақты құқық тәртібін сақтау — президенттің, барлық
мемлекеттік органдардың ең маңызды функцияларының бірі.
Осы функциялар Франция Конституциясында [7, с 324-326] кеңінен
бекітілген, оған сәйкес республика президенті жоғарғы арбитр, бұқаралық
биліктің қалыпты қызмет аткаруының кепілі болып табылады (5-бап),
Конституцияның сақталуын бақылайды (5-бап), елде құқық тәртібін сақтаудың
арнайы шараларын қолдануға құқылы (6-бап), рақымшылық құқығын (17-бап)
жүзеге асырады.
Бұл салада АҚШ президенті де кең өкілеттіліктерге ие, ол әрі үкімет
Кабинетінід басшысы болып саналады. Кабинетке елдегі кұқық тәртібін
сақтауға жауап беретін негізгі құрылымдардың министрлері де кіреді.

Олардың бәрін президент өзі іріктеп, тағайындайды. Мемлекетте заңдылықтың
сақталуында АҚШ президенті жанындағы атқарушы аппаратқа кіретін Ұлттық
қауіпсіздік кеңесі де үлкен роль атқарады. Бұдан бөлек, АҚШ президенті
федералдық атторнейлік қызмет басшысын, мемлекеттің кұқық қорғау органдары
жүйесіндегі маңызды буын болып саналатын және мемлекет атынан қылмыстық іс
қозғау, заң бұзушылықты тергеу, сотта айыптауды қолдау және құқық
бұзушыларды қылмыстық жауапкершілікке тарту өкілдігі берілген - бас
атторнейді тағайындайды. Айырықша жағдайларда АҚШ президенті мемлекетте
құқық тәртібін сақтау үшін елге төтенше жағдай енгізуге құқылы. Корея
Республикасы, Боливия, Мексика, Алжир, Конго және Филиппин президештері де
осындай функцияларға ие.
5) Экологиялық функция - қазіргі кезде президент қызметінің маңызды
бір бөлігі болып табылады, себебі адамзаттың,
мемлекеттіліктің өмір сүруі экология жағдайына тікелей байланысты. Бұл
бағыттағы президент қызметі табиғат қорғау зандарын жетілдіруге
шоғырланған.
Осы қьізмет салдарынан көптеген елдерде қазіргі кезде табиғатты қорғау
туралы ұлттық бағдарламалар жасалып, жұмыстар атқарылуда. АҚШ-та мәселен,
қоршаған ортаны қорғау саласындағы ұлттық саясат туралы зац қабылданған,
ауаның, су қоймалары мен жердің өндірістік және тұрмыстық қалдықтармен
ластануын болдырмау жөнінде ұзақ мерзімге арналған бағдарламалар
жасалынған. Қоршаған ортаны адамдар қызметінін, жағымсыз әсерінен қорғаудың
нақты алдын-алу шаралары қарастырылған. АҚШ президенті жанында кеңесші
орган - қоршаған ортаның сапасы жөніндегі кеңес, сондай-ақ табиғат қорғау
завдарының орындалуына бақылау жасау өкілеттігі берілген табиғат әлемін
қорғау жөніндегі федералдық агенттік жүмыс істейді [8 ].
Бразилия, Кипр, Колумбия, Оңтүстік Африка Республикасы, Франция және
басқа да бірқатар елдердің президенттері қоршаған ортаны қорғау саласындағы
қызметті, экологияны бүзғаны үшін заң алдында жауапқа тарту шараларын
қарастыратын заң актілері жүйесінің қызметін реттеу мен бақылауды жүзеге
асырады.
Президенттің сыртқы функциясы мемлекетті халықаралық аренада көрсету
жөніндегі қызметінің басты бағыттарын құрайды. Олар мемлекеттің: басқа
мемлекеттермен қарым-қатынасын қалыптастыруды және қолдауды, елді сыртқы
басқыншылықтан қорғауды қамтамасыз ету секілді сыртқы міндеттерін шешуге
бағытталған. Жоғарыда көрсетілген мақсаттарға сәйкес президенттің екі
негізгі сыртқы функциясын бөліп қарауға болады:
1. басқа мемлекеттермен өзара тиімді ынтымақтастыкты дамыту;
2. елді сыртқы жаулардың басқыншылығынан қорғауды қамтамасыз
ету.
1. Әлемнің басқа мемлекеттерімен өзара тиімді ынтымақтастықты дамыту
функциясы тең құқықтық экономикалық, саяси, мәдени және осы мемлекет
мүдцесінің барлық мемлекеттердің нақты және ортақ
мүдделерімен үйлесімді сәйкес келетін басқа да қатынастарын дамыту
жөніндегі президент қызметі болып табылады. Барлық өркениетті
мемлекеттердің шаруашылық, саяси және мәдени өмірін интеграциялау, олардың
ортақ күш-жігерін жеке алғанда әр мемлекеттің ішкі және тұтас әлемдік
қауымдастық мәселелерін неғұрлым тиімді шешу үшін біріктіру осыны талап
етеді. Мұндай ынтымақтастық интеграциялық мәселелерді шешудің өзара тиімді
жолдарын қарастырудағы, ынтымақтастыққа қатысушылардың ортақ күш-жігері
арқылы барлығының мүддесіне сай келетін шешім табудағы президенттердің
ортақ қызметін білдіреді.
2. Елді сыртқы басқыншылықтан қорғауды қамтамасыз етудегі президенттің
функциясы оның қызметінің маңызды бағытын қүрайды. Адамзат тарихына көз
жіберсек, мемлекеттік-ұйымдық қоғам дамуының барлық кезеңдерінде елдің
тәуелсіздігі мен аумақтық түтастығын сыртқы агрессиядан қорғаудың
объективті қажеттілігі әрдайым туып отырған. Президенттердің елді қорғау
функциясы экономикалық, саяси, дипломатиялық және әскери әдіс-тәсілдерді
қолдану арқылы жүргізіледі. Бейбіт уақытта — бұл елді мүмкін болатын
басқыншылыққа тойтарыс беруге әзірлеу; соғыс уақытында — басқыншыларға
қарсы қарулы күреске тікелей басшылық жасау, елдін, барлық күш-қуатын
жеңіске жұмылдыру.
Қазірғі заманғы президенттердің басым көпшілігі әскери саясатты
қолдайды, оның мәнісі қорғаныс доктринасы, яғни басқа мемлекет немесе
мемлекеттер тобы тарапынан мүмкін болатын басқыншылыққа тойтарыс беру үшін
жеткілікті күш-қуат жинау болып табылады. Әскери қарсы тұру мәселесіндегі
бұл тәсіл соғыстың шығу мүмкіндігін едәуір төмендетіп, болашақта оньщ бірте-
бірте жойылуына әкеледі.
Елді сыртқы басқыншылықтан қорғауды қамтамасыз етудегі президенттің
функциясы сан қырлы. Оған президенттің мемлекеттің қорғаныс қабілетін
нығайтудағы, бейбітшілік және соғыс уақытында қарулы күштердің әскери
қуатын қолдаудағы барлық қызметі жатады. Бұл функция мемлекеттің әскери
доктринасына сүйенеді және негізгі бес бағыттан түрады, олар: елдің
қорғаныс қабілетін күшейту; қарулы күштерді күнделікті жетілдіріп отыру,
олардың жауынгерлік қабілетін үнемі көтеру; мемлекеттік шекараны қорғау;
азаматтық қорғанысты ұйымдастыру; қарулы күштер қорын оқып - үйрету.
Президенттердің аталған функцияны орындауына бірқатар елдерде (АҚШ,
Франция, Италия, Түркия) олардың жоғарғы бас қолбасшы және үкімет
басшысы болулары (АҚШ , Чили, Ирак т.б.) ықпал етеді немесе жоғарғы
атқарушы билікті үкімет басшысымен бөліседі (Сербия, Литва, Эстония,
Монғолия т.б.), қарулы күштердің лауазымды тұлғаларын тағайындайды,
марапаттау мәселелерін қарайды, заң шығару құқығы бар және өз қарауы
бойынша заңның күші бар жарлықтар шығарады (АҚШ, Франция, Панама, Польша
жәнет.б.).
Франция Президенті неғұрлым кен, сыртқы функцияларға ие, "ол тек елдід
сыртқы саясатын жүргізіп қана қоймайды, сонымен бірге ол жөнінде үкіметті
хабардар етіп отырады" [3, с 452 ]. Мәселен, Француз үкіметі 1961 жылы
шілдеде Бизертуға шабуыл жасау, 1964 жылдың ақпанында Габонға француз
әскерлерін жіберу туралы мәселелерді талқылаған емес. Президент де Голль (
бұл мәселелер жөнінде үкіметті хабардар ғана еткен) маңызды мәселелерді өзі
шешті және НАТО, Вьетнам, Алжир, Б¥¥ және Квебекке қатысты Францияның
бағытын өзі белгіледі [9, с 180 ].
Мемлекеттік басқару жүйесі мен президенттік басқару үлгісіне байланысты
президент функцияларына нақтырақ тоқталайық.
Әртүрлі елдерде түрлі басқару жүйесінің пайда болуы көптеген
факторларға тіреледі. Бүл процеске елдің тарихи дамуының ерекшеліктері,
оның саяси мәдениетінің өзгешелігі, мемлекеттілік дәстүрі, конституция
жасау мен қабылдау кезіндегі саяси күштердің арасалмағы өзіндік таңбасын
қалдырады. Басқару жүйесін тавдауға жетекші саяси басшының тұлғасы ретінде
субъективтік фактор да үлкен роль атқарады (мәселен, АҚШ-та Д.Вашингтон),
мемлекеттік билік пен басқарудың барлық құрылымы едәуір деңгейде сол
тұлғаға лайықталады. Осыған орай, бір елдерде мемлекет басшысы функциясын
конституциялық монарх немесе президент атқаратын басқарудың парламенттік
жүйесі қалыптасып, бірақ нақты атқару билігі парламент алдында есеп беретін
үкімет қолына жинақталған болса, енді бір елдерде - өзге саяси
институттармен теңестірілгеғі немесе өз өкілеттілігі жағынан заң шығарушы
және сот билігінен асып түсетін күшті президенттік билік құру жүйесі басым.
Жоғарыда атап көрсеткеніміздей, президенттік институт алғаш рет АҚШ-та
дүниеге келген. Өздерінде президенттік қызметті енгізе отырып, "негізін
қалаушы -әкелер" соңғы екі жүзжылдыққа кеткен президенттіктің американдық
үлғісін қалыптастырудың тұғырын қалады, бұл үлгі аяқталған түрінде көпе-
көрнеу айырықша болды және оның көптеген элементтерін басқа елдің саяси
жүйесі қабылдағанына қарамастан ол толық көлемде тек АҚШ-та ғана жүзеге
асырылды.
АҚШ Конституциясын жасаушылар мемлекет басшысы мен үкімет басшысы
функцияларын бір қолға жинақтаған күшті, жеке-дара басқаратын президенттік
билік кұрып қана қоймай, сонымен қатар бірегей атқарушы биліктің жеке билік
тәртібіне айнальш кетуіне кедергі жасайтын, зад шығарушы, атқарушы және сот
билігін, бұл биліктерді бір-біріне қатысты өзара "тежемелік" және "тепе-
теңдік" жүйесімен толықтыра отырып, бөлу қағидасын бекітті. Тәжірибе
жүзінде президенттіктің американдық үлгісі өзінің негізгі функциялары
жағынан мына төмендегідей ретте көрінеді:
1. Жалпыға бірдей сайлауда сайланған президент АҚШ Конгресіне
тәуелді емес, бірақ оны таратуға және кезектен тыс парламенттік
сайлаулар тағайындауға құқығы жоқ.
2. Президент үкіметті құрайды (бірақ оның жеке құрамын Сенат
бекітеді), атқару комитеті аппаратының лауазымды тұлғаларын
тағайындайды (оның кандидатурасын Сенат бекіткеннен кейін).
3. Президент Конгресс қабылдаған заңға вето қойған жағдайда ғана заң
шығару билігіне тепе-тең бола алады.
4. Президент —бүкіл федералдық атқару билігінін, басшысы.
5. Президент ең бастысы, федералдық атқару билігі органдарының
қызмет айналымына қатысты басқарудың заңға сәйкес актілерін
шығаруға құқылы (бұйрықтар, жарлықтар).
6. Жыл сайын мемлекеттік бюджеттің жобасын Конгреске тек
Президент қана ұсына алады.
7. Ол елдің қарулы күштерінің жоғарғы бас қолбасшысы болып
табылады.
8. Президент халықаралық қатынастар айналымында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.