БЕТОНҒА АРНАЛҒАН ТОЛЫҚТЫРҒЫШТАРДЫ ДАЙЫНДАҒАНДА РЕСУРС ЖӘНЕ ЭНЕРГОҮНЕМДЕУ ШАРАЛАРЫ

Пән: Құрылыс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

БЕТОНҒА АРНАЛҒАН ТОЛЫҚТЫРҒЫШТАРДЫ ДАЙЫНДАҒАНДА РЕСУРС ЖӘНЕ ЭНЕРГОҮНЕМДЕУ
ШАРАЛАРЫ

Магистрлік жоба
6М073000 Құрылыс материалдарын, бұйымдарын және құрастырылымдарын өндіру
мамандығы бойынша
(бейінді бағыт)

Астана, 2018ж.
Мазмұны

Нормативтік 3
сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4
1 БЕТОН ТОЛТЫРҒЫШТАРҒА АРНАЛҒАН ФРАКЦИЯНЫҢ ОҢТАЙЛЫ
ҚАТЫНАСЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
... ... ... ... ...
1.1 Құмның дәндік құрамын және ірілік модулін анықтау ... ... ... ... ... 12
1.2 Ірі толтырғыштың дәндік құрамын анықтау ... ... ... ... ... ... ... 15
1.3 Қиыршықтастағы әлсіз жыныстардың дәндерінің болуын анықтау... 19
1.4 Цилиндрде қысумен толықтырғыштың төзімділігін анықтау ... ... .. 23
1.5 1-ші тарау бойынша қорытындылар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2 ТОЛТЫРҒЫШАРДЫ ДАЙЫНДАУ КЕЗІНДЕГІ ЭНЕРГИЯ ТИІМДІЛІКТІ ТАЛДАУ ЖӘНЕ
АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫНА ТАЛДАУ
ЖАСАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.1 Толтырғыштарды дайындау үшін технологиялық жабдықтарды
оңтайландыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.2 Бетон үшін толтырғыштардың температурасын реттеу кезіндегі
энергия шығындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.3 Бетонның негізгі қасиеттеріне толтырғыштардың дәндік құрамының
әсер етуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 33
2.4 Толтырғыштарды дайындау кезіндегі технологиялық жабдықтардың
энергия тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 34
2.5 2-ші тарау бойынша қорытындылар 38
3 ЭСПЕРИМЕНТТІК ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ НӘТИЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... 40
3.1 Бетонның қасиеттеріне толтырғыштардың фракцияларының қатынасының
әсер етуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
3.2 Бетон үшін толтырғыштарды дайындау кезіндегі энергия тиімділікті
көтеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 41
3.3 АБК Мақсат ЖШС қиыршық тастардың дәндік құрамын електен өткізу
нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 42

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 49

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

ГОСТ 8735-88 Құрылыс жұмыстары үшін құм. Сынаулар әдістері.
ГОСТ 8269.0-97 Қиыршықтас және Гравий.
ГОСТ 12730.1-78 Тығыздықты анықтау.
ГОСТ 8269.1-97 Құрылыс жұмыстары үшін тығыз тау жыныстарынан және
өнеркәсіптік өндіріс қалдықтарынан қиыршықтас және гравий. Химиялық талдау
әдістері.
ГОСТ 9757-90 Жасанды кеуекті гравий, қиыршықтас және құм.
Техникалық шарттар.
ГОСТ 10832-2009 Перлитті ісінген құм және қиыршықтас. Техникалық
шарттар.
ГОСТ 22263-76* Кеуекті тау жыныстарынан қиыршықтас және құм.
Техникалық шарттар.
ГОСТ 31436-2011 Құрылыс жұмыстары үшін қиыршықтасты өндіру үшін тау
тастақты жыныстар. Техникалық талаптар мен сынаулар әдістері.
ГОСТ 23735-79 Құрылыс жұмыстары үшін құм-гравий қоспалары.
Техникалық шарттар.

АНЫҚТАМАЛАР, БЕЛГІЛЕУЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР

Қиыршықтас - желдің күшінен бұзылып опырылған негізгі тау жыныстарының
көлемі 10-100 мм қиыршық үшкір тастарынан кұралған жаңадан пайда болған
шөгінділер.
Беріктік — материалдардың белгілі бір жағдайлар (күйлер) мен шектерде
қандай да бір әсерлерді (салмақ түсу, температураның өзгерісі, магнит,
электр, т.б. өрістері, кебу немесе ісіну, т.б.) қабылдай отырып, бүлінбей
сақталу қасиеті; сыртқы күштердің әсерінен қалпының өзгеруіне және
бұзылуына қарсыласатын қатты дененің касиеті
Технологиялық үрдіс (ор. технологический процесс) - бір текті немесе
сол сияқты бұйымдарды өңдеуде уақытпен кеңістікте жоспарлы және
бірізділікпен орындалатын өндірістік үрдістің бөлшегі.
АҚ- афтоматандырылған құрылым
ТП- трансформатылық желі

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі. Бетонның құрамына енетін толтырғыштарды
дайындауға көптеген энергия шығындалады. Сол жұмсалған энергияға кейінгі
үдерістер ресурстары тәуелді. Бетондық толтырғыштарды дайындауға көптеген
температуралық ресурстар (жылу, ыстық су) жұмсалады. Бетон толтырғыштарын
температураны өсіру немесе кеміту жолымен дайындау көптеген өзгерістерге
әкеліп соғады. Температураны өзгерту арқылы бетон толтырғыштардың энергия
тиімділігін көтеруге болады. Толтырғыштардың температурасын реттеу
технологиялық үдерістердің қысқаруына және энергия сыйымдылығының кемуіне
алып келуі мүмкін. Сонымен қатар төзімді толтырғыштарды пайдалана отырып,
бетон қосындысының өзіндік құнын өсірмей-ақ жоғары төзімді бетон алуға
болады.
Нақты ғылыми жұмыс зерттеулік сипатқа ие және цементтік портландының
тиімділігін көтеру жолымен нақты өндірістерде өнімдердің сапасын көтеру
мәселелерін шешу үшін алғышарттар туғызады (өнімнің төзімділігін арттыру,
құрылыс-технологиылық сипаттамаларды жақсарту).
Жұмыстың мақсаты: Ғылыми-эксперименттік мәліметтер негізінде
теориялық тұрғыдан негіздеу және толтырғыштарды дайындау кезінде
температуралық тәртіптемелерді реттеу есебінен тиімділікті арттыруды
эксперименттік тұрғыдан дәлелдеу.
Зерттеу мәселелері: Толтырғыштардың құрамының ерекшеліктерін зерттеу
(қиыршық тас, құм)
Өнімді дайындауда мерзімдік шарттарына байланысты толтырғыштардың
температурасын реттеу.
Шикізатты дайындаудың температуралық тәртіптерін реттеудік тәсілдерін
оңтайландыру.
Технологиялық жабдықтардың құрамын оңтайландыру.
Зерттеу нәтижелерін енгізу, теориялық және эксперименттік зерттеулерді
жүзеге асыру үшін ғылыми-технологиялық құжаттар дайындау.
Жұмыстың ғылыми-практикалық мәнділігі: Шикізатты дайындау кезінде
үдерісті оңтайландыру есебінен технологиялық энергия сыйымдылықты
төмендету, сонымен қатар оңтайландырылған толтырғыштарды пайдалана отырып,
жоғары төзімді бетон қосындысын алу
Жұмысты апробациялау: Магистрлік жұмыс материалдары 2017-2018 ж.ж.
аралығында жоғарғы оқу орындарындағы және аймақтық деңгейдегі Казіргі
ғылымның прадигмалары журналында баяндалды.
Магистірлік жұмыстың көлемі мен құрылымы: Магистрлік жұмыс 3 тараудан
тұрады, әдебиеттер тізімі 7 дереккөзден, 50 мәтін бетінен, 18 сурет,
және 18 кестеден тұрады.

1. БЕТОН ТОЛТЫРҒЫШТАРҒА АРНАЛҒАН ФРАКЦИЯНЫҢ ОҢТАЙЛЫ ҚАТЫНАСЫ

Толтырғыштардың фракциясының оңтайлы қатынасын табу бетонның құрамына
маңызды әсер етеді, соның ішінде оның негізгі қасиеттері мен
сипаттамаларына. Олардың дұрыс таңдауы, оңтайлы қатынасы, цементтік және
сумен жиынтығы, берік қаңқа құруға, бетон ерітіндісі үшін сенімді негіз
қалыптастыруға мүмкіндік туғызады. Сапалы құм және қиыршық тастың
арқасында, бетонның барлық негізгі қасиеттері жақсырақ болады – ол
айтарлықтай салмаққа төтеп бере алады және құлап қалмайды,
температуралардың құлауларына төтеп бере алады, ылғалға төзімді, анағұрлым
тығыз, серпімді және берік, құрылыс кезінде отырып қалуға жол бермейді.
Толығымен алғанда, оның өндірісіне кететін шығындар да айтарлықтай
қысқарады. Сапалы құм және жақсы қиыршықтас қалай қарасақ та цементтен
арзанырақ және негізгі құрамда оның пропорциясын қысқартуға мүмкіндік
береді. Құрылыстық жұмыстардың барлық нәтижелерінің сенімділігі мен ұзақ
мерзімділігі сапалы бетонға байланысты.

Бетонның негізгі құрамдас бөлігі құм болып табылады. Сапалы құм
бетондағы цементтің құрамын төмендетуге қабілетті, демек оның құнын да
төмендетеді және нәтижесінде жақсы сапа алуға мүмкіндік береді. Құм жалпы
не үшін қажет? Ол ұсақ толтырғыш қызметін атқарады, және цементпен байланыс
кезінде барлық ұсақ тесітерді және бос жерлерді толтырады. Яғни ірі
толтырғыштар толтыра алмайтын (қиыршықтас секілді) орындарды толтыра алады.
Барлық жерде толып жатқан құмды алып цементпен және қиыршық таспен
араластырып ерітінді жасай салу оңайырақ болып көрінетін секілді. Бірақ
қарапайым құм бірнеше түрлі болуы мүмкін. Ол өзінің физикалық
сиапаттамаларымен және қасиеттерімен ерекшеленеді. Құрылыс жұмыстарын
жүргізу үшін құмның түрлі типтері қажет. Оның таңдауы бетоннан
тұрғызылатын құрылыс, материалдар мақсаттарына, оларға қойылатын талаптарға
байланысты болып келеді.

Құмның бірнеше түрлері бар. Оларды табу тәсіліне қарай бөлінеді.
Карьерлік. Құмды карьерлерде өндіріледі – табиғи жыныстарда. Әдетте, онда
балшық қосындылары болады. Негізінен өзінің массасы бойынша карьерлік құм
айтарлықтай ұсақ және шаң секілді болып көрінеді. Қарапайым тазалыққа
жасалған тестіден мұндай құм өтпейді. Оның және суды сыйымдылыққа салған
жағдайда су лай болып кетеді. Сондықтан да карьерлік құмға тапсырыс беруден
басқа мүмкіншілік болмаған жағдайда карьерлік құмды пайдалану алдында оны
шаю керек, қоқыстан тазалап, електен өткізу керек. Елеу үшін ірі
саңылаулары бар елеу және жел немесе желдеткіш қажет, ол артық шаңды үрлеп
тұратын болады. Түйірінің өлшемдеріне қарай құм бірнеше кластарға бөлінеді:

1. Бірінші. Бұл класқа ірі, орташа және ұсақ құм жатады.

2. Екінші. Оған ұсақ және жіңішке құм жатады.

Өзінің өңделуіне қарай:

1. Жуылған. Жуу тәсілінің көмегімен алынады.

2. Еленген. Ірі тастардан және қоқыстан тазалау жолымен алынған.

МЕМСТ бойынша сипаттамасы

Бетон қосындысына арналған құм, ең алдымен, МЕМСТ.В сәйкес болуы
керек, Құм түйіршіктерінің диаметріне белгілілі талаптар қойылады.
Негізінен, олар 5 мм диаметрі ірі болмауы керек. Сонымен қатар МЕМСТ
бойынша құмның тығыздығына қойылатын талаптар бар, себебі негізгі
құрамдастардың тығыздығына бетонның тығыздығының өзі байланысты болып
келеді. Әдетте осы көрсеткіш 2700 кгм3 аспауы керек.

Бетонның маркасы мен класына қарай құмға қойылатын талаптар да
бөлінеді:
• М100 ден М300 дейінгі бетон үшін түйіршіктерінің диаметрі 2,5 мм дейінгі
құм қажет.
• М350 және одан жоғарырақ маркалы бетондар үшін ірі түйіршіктері 3 мм ден
жоғары құм қажет.
Бетон типіне қарай, нәтижесінде пайда болатын, құм құрамына жалпы
талаптар тізімі бөлінеді:
1. Ірі түйіршіктер немесе ірі құм бөлшектерінің болмауы. Құмды жасанды
тәсілмен де дайындауға болады. Оны ірі құмды ұсақтау тәсілімен алады.
2. Саздың болмауы (карьерлік құмдарда).
3. Тұнбалардың болмауы (өзендік және теңіздік құмдарда).
4. Қоқыс, тастар, ұлу қабыршығы және басқа бөгде заттардың болмауы.
5. Органикалық бірігулердің болмауы. Олардың болуы NaOH көмегімен
тексеріледі.
Ерітіндіге қойылатын талаптар
Барлық қоқыс, қоспа, саз, тұнба бетонның тығыздығын айтарлықтай
төмендетуі мүмкін, ал ол өз кезегінде оның сапасын да төмендетеді. Олар
бетонды сұйық қылып қана қоймайды, сонымен қатар негізгі элементтік
қоспалардың байланысының беріктігіне де кедергі болады. Әрине, кемшіліксіз
таза құм алу, әсіресе, көп көлемде мүмкін емес. Сондықтан бетонды өндіру
үшін түрлі қосапалар көлемі жіберіледі.
Құмды таңдау
Құмды таңдау кезінде келесіге назар аудару қажет:
• Құм типі.
• Бағасы (өзендік және теңіздік құмдар карьерліктерден қымбаттау тұрады).
Құмның бағасы оның құрамындағы қоспаларға тікелей байланысты. Олар
азырақ болған сайын оның бағасы да қымбаттау болады.
• Ілесетін құжаттар. Онда құмның класы көрсетіледі – ірі түйіршікті немесе
ұсақ түйіршікті, өндіру тәсілі, сонымен қатар кеуектілік коэффиценті. Ол
тек қана зертханалық жағдайларда арнайы сынаулар көмегімен ғана
тексеріледі. Ол коэффицент көп болған сайын құм соғұрлым көбірек ылғал
өткізуге қабілетті, яғни бетон да.

• Жеткізуші фирмасы. Елеулі фирма, өзінің жеткізулеріне және сатып
алушыларына жауапкершілікпен қарайды, ереже бойынша ұзақ уақыт
аралығында жұмыс жасайды және құмның сапалығын растайтын барлық қажетті
құжаттарға ие болады. Осылайша бірдей маркадағы цемент және бірдей
толтырғышты алып, бірақ құмның түрлі түрлерінен әртүрлі типті бетон
шығады, ол өзінің сапасы бойынша, физикалық қасиеттері және
пайдаланымдық сипаттамалары бойынша ерекшеленеді.

Бетонға арналған қиыршықтас сапасының сипаттамалары

Қиыршықтас бетонның маңызды элементі болып табылады. Ол ірі
толықтырғыш класына жатады және келесіге арналады:

• цементтің шығынын кеміту және бетонның тығыздығын және сапасын жақсарту.

• өнімнің, блоктарын, іргетасын қоспаның қату кезіндегі отыруын қысқартады.

Сапалы бетон алу үшін қиыршық тастың техникалық сипаттамалары мен
түрлерін есепке алу керек.

Қиыршықтас түрлері

Кепілдемелік. Ол ең кең таралған және бетон өндіру үшін ең таңдаулы болып
табылады. Көптеген құрылыс жұмыстарын орындауға сәйкес келеді. Гранит
қиыршық тастың фракциясы куб пішініне ие, соның арқасында бос жерлер мен
тесіктерді минимумға әкеле алады. Осы түрдің негізгі жетістіктеріне жатады:

• Сенімділік. Құрылымының қатты қуаттылығы қажетті қаттылық қоры мен
бетонның тұрақтылығын қамтамасыз етеді.

• Ұзақ мерзімдік қызмет, пайдаланудағы ыңғайлылық, тозуға төзіміліктің
жоғары дәрежесі.

• Айтарлықтай салмақтарға төтеп бере алу қабілеті.

• Суыққа төзімділіктің өте жақсы көрсеткіштері.

Негізгі кемшіліктеріне жеткілікті жоғары бағасы (оның басқа түрлерімен
салыстырғанда).

Әктік. Жеңілдеу құрылымға ие, соның арқасында оның пайдалану аясы да тар.
Негізгі артықшылықтарына салыстырмалы түрдегі арзан бағасын және бетон
қоспасында пайдалануға болатындығын жатқызуға болады, өңдеу жұмыстарына
арналған, мысалы, жаяу жүру жолдарының жағасын, бордюрды безендіруге.
Кемшіліктеріне айтарлықтай салмаққа төтеп бере алмауы, бетон қоспасындағы
төмен сапасын, температураның төмендеуі мен көтерілуінің әсерінен немесе
салмақ салудан бұзылуын жатқызуға болады.

Гравийлы. Гранитті қиыршық тастың арзандау түрі ретінде пайдаланылады.
Негізінен одан өзінің сапасы бойынша көп жерде кем түспейді. Салмақты
айтарлықтай көтере біледі, оны ірге тас және тіреу қалау үшін бетон
қоспаларына батыл пайдалана беруге болады. Айтарлықтай берік нұсқа,
ылғалдың әсеріне, температура өзгерісіне төзімді, жоғары төзімділік
деңгейіне ие.

Қиыршық тасты дұрыс таңдау

Сапалы бетон алу үшін ірі толтырғыштардың негізгі екі сипаттамасын –
фракция мен беріктік есепке алу керек.

Фракция. Нақты түсінік қиыршық құрамындағы жеке түйіршіктердің мүмкін
максималды өлшемдерін белгілеу үшін пайдаланылады. Ең оңтайлысы түрлі
өлшемді фракциялары бар қиыршықтас нұсқасы болып табылады.Осылайша бетонның
максималды жоғары тығыздығына қол жеткізіледі. Ең ірі түйіршіктері бетон
ерітіндісінің негізгі массасын толтырады, ал уақытаулары цементпен
біріктіру кезінде қалыптасқан бос орындарды толтыруға көмектеседі. Ең
өлшемі бойынша кішкене тесіктері ұсақ тастар мен құммен толтырылады. Бірақ
бетонның мұндай өндірісі айтарлықтай еңбек қажет етеді және қиын үдеріс
болып табылады. Бір қиыршық тастан түрлі өлшемдегі фракцияларды табу және
қажетті мөлшерде табу оңай емес. Сондықтан ең ірілеу фракциялар мұқият
саралаудан өтеді. Ұсақтарға негізінен назар аударылмайды, олардың орнына
құм пайдаланылады. Түйіршік пішіні бойынша фракция түрлері әртүрлі болуы
мүмкін:

• Кубпішінді

• өткір бұрышты

• Түпшелі

• Сыналы

Кубпішінді нысан бетон құрамына тастарды тығыз отырғызуға мүмкіндік
береді, сол арқылы оның беріктігі мен сенімділігін арттырады. Соңғы 3 пішін
азырақ қалаулы болып табылады. Олар тастар арасында айтарлықтай бос орындар
қалыптастырады, соның нәтижесінде оның тығыздығы төмендейді. Фракцияның
өлшемдерін де есепке алу керек, құрылыс мақсаттарына, ғимарат типі мен
тұрғызылымына, бетон пайдаланылатын, осының барлығына назар аудару керек.

Беріктілік. Бетон беріктігінің маркасын анықтай отырып, бір маңызды шартты
назарға алу керек. Бетонның беріктігі қиыршықтас беріктігінен асып
түспейді. Мысалы, М600 маркалы қиыршық тасты пайдалана отырып, М300 бетонын
аламыз. Бетонның ең көбірек таралған маркасының өндірісі үшін, М800 төмен
емес қиыршықтас қажет. Егер қандайда бір себептермен алынған ерітінді
жеткілікті түрде қою болмаса, беріктікті арттыру үшін қосымша цемент
пайдалану керек.

Қысуға беріктік дәрежесі. Нақты сипаттамасы салмақтың максималды рұқсат
етілген көлемімен анықталады, қиыршықтың көтере алатын салмағы.

Құм секілді, қиыршықтас түрлі қоқыстардан, түрлі элементтерден,
бетонның сапасына және оның пайдаланылуына әсер етуі мүмкін, және бетонның
құрамында болатын, тазартылуы тиіс. Аталған қиыршық тастың сипаттамалары
міндетті түрде бірге ілесетін құжаттарда, төлқұжатта, осыны жеткізумен
айналысатын фирмада болатын құжаттарда көрсетілуі тиіс.

Түрлі фракциядағы қиыршық тастардың қолданылу облысы.

Қиыршық тасты оның фракциясына байланысты түрлі жағдайларда
қолданылуын реттейтін белгіленген нормалар әзірленген.

Ұнтақтардың кепілдемесі (5 мм дейін). Ол ірілеу қиыршық тастарды ұнтақтау
нәтижесінде алынады. Ұнтақтағаннан кейін ол мұқият жуылады және тратуарлық
плиткалар, бетон едендер, демалу аймақтарындағы безендірулер мен
жайландырулар өндірісі үшін бетон қоспасы құрамында пайдаланылады. Ұнтақ
түрлі түсті болуы мүмкін және түрлі қайта қалпына келтіру жұмыстары,
сонымен қатар безендіру және өңдеу жұмыстарын жүргізу үшін кеңінен
қолданылады.

Ұсақ қиыршықтас(20 мм дейін). Негізінен қиын емес құрылымды бетондар үшін,
асфальтті жол қалаулары, ғимаратты өңдеу және безендіру үшін, тротуарлық
плиткалар, бордюрлер, жаяу жүру жолдары, жасанды бетон тастарының өндірісі
үшін пайдаланылатын, бетон өндірісі үшін қолданылады.

Орташа өлшемді фракциялары бар қиыршықтас(40 мм дейін). Шағын бетон
құрылыстарын, шағын архитектуралық тұрғызулар, іргетас қалау үшін, асфальт
өндірісі мен қалауы үшін қолданылады.

Ірі қиыршықтас(100 мм дейін). Қуатты құрылымдар, өнеркәсіптік ғимараттар
мен құрылыстар үшін, бассейндер, су бегеттерінің өңдеуі үшін арналған
бетонның құрамында пайдаланылады. Нақты қиыршықтас түрін қарапайым
пішіндерде, бетон дайындайтын, табу өте қиын. Оған қосымша және үлкен
мөлшерде тапсырыс беріледі, жоғары ылғалды объектілерінің құрылысымен
байланысты жұмыстарға.

Қиыршықтың негізгі артықшылығы, түрі мен өлшемдеріне байланыссыз, оның
экологиялықтылығы болып табылады. Ол қоршаған ортаға – адамдарға,
өсімдіктер мен жануарларға мүлде зиян емес, себебі табиғи негізге ие.

Толтырғыштар бетонда 80% дейінгі көлемді алады, және сәйкесінше
цемент немесе басқа байланыстырушы, бетонның анағұрлым қымбаттау құрамының
бөлігі болып табылатындардың шығынын айтарлықтай қысқартуға мүмкіндік
береді.

Цементтік тас қату кезінде көлемдік деформациялануға ұшырайды. Оның
отыруы 2 ммм дейін жетеді. Отыру деформациясының бір тегіс еместігінен
ішкі кернеулік пен жарықтар пайда болады. Толықтырғыш бетонда қатты қаңқа
тудырады, отыру күшін қабылдайды және қарапайым цементтің отыруын
цементтік таспен салыстырғанда 10 есеге дейін кемітеді.

Толтырғыштан жасалған қатты қаңқа бетонның беріктігін және серпімділік
модулін өсіреді (себебі салмақтағы құрылымның деформациясын азайтады),
жылжымалылығын азайтады (салмақтың ұзақ мерзімдік әрекетіндегі бетонның
пластикалық қайтарымсыз деформациясын). Жеңіл борпылдақ толтырғыштар
бетонның орташа тығыздығын кемітеді және оның жылу өткізгіштігін де
кемітеді, осындай бетонды қоршаулық жылуоқшаулағыш құрылымдарда да
пайдалануды мүмкін етеді. Арнайы ерекше ауыр толтырғыштар бетонды өтетін
радиациялардан (атомдық электростанцияларда және т.б.) сенімді қорғаныш
етеді.

Бұл толық емес тізім толтырғыштардың пайдалану мақсаттарын анықтайды,
ол бетонның маңызды негізгі бөлігі болып табылады, оның қасиеті мен
техникалық-экономикалық тиімділігіне әсер етеді. Толтырғыштарды түйршік
өлшемдері, төгу тығыздығы, құрылымы, мақсаты, алу көздері мен өндіру
тәсіліне қарай жіктейді.

Құрылымы тығыз бетондар үшін цементтің минимум шығыны талабы бетонның
көлемін толтырғышпен максимум толтырумен қамтамасыз етіледі. Егер ірі
толтырғыш тесік жерлері (гравия немесе қиыршық тас) , (1) онда бетонды
толтырғыштармен максималды түрде толтыру уақ толтырғыштар шығынымен
орындалады (көбейткіш 0,01 енгізілген, себебі бос жер пайызбен
көрсетілген). Осы жағдайда уақ және ұсақ толтырғыш қосындысының бос жері
(%).

(1)
мұнда уақ толтырғыштың бос жері (құм), (%)
Мысалы, ірі тас бос жері 32 % құрайтын болса, ал құмның бос жері 27%
құрайтын болса, онда ірі қиыршықтаспен құмның минималды бос жері 8,6 %
құрайтын болады.
Сонымен қатар ірі толтырғышты барлық бос орындар түйіршіктерді
жылжытусыз уақ толтырғыштармен толтырылуы мүмкін. Шын мәнінде, бұл мүмкін
емес, себебі жақын қатынаста ірі тотырғыштардың түйіршіктерінің арасындағы
тесіктер құммен толтыруға мүмкін емес өте тар бос орындар аймағы
қалыптасады. Осылайша, У„=0,01 К„Уст. к, құм көлемін алатын болсақ, ірі
толтырғыш түйіршіктері қосындыда жылжып кетеді және қоспадағы бос
орындарда соншалықты үлкейеді. Іс жүзінде бетон сұйықтықтың талап етілетін
жылжымалылығы мен қаттылығынан шығатыны, толықтырғыш қоспасындағы құмның
көлемі ірі толықтырғыш бос орындарынан артықтау етіп алынады, сол арқылы
соңғының түйіршіктерінің жылжуын анықтайды. Қоспаның бос жерлері ірі мен
уақ толықтырғыштар қатынасына байланысты. (1-сурет).

1-сурет. Қоспаның бос жерлері ірі мен уақ толықтырғыштар қатынасына
байланысты.

Абсцисса осі бойынша кесте құру үшін құм көлемін 0 ден 1м3 дейін белгілі
масштабта қояды. Содан кейін оған қарама –қарсы түрде ірі толтырғыш
көлемдерін кері тәртіпте қояды және масштабта қояды: құмның шығындар
интервалы 0 ден =0,01 дейінгі 1м3 тен 1 м3 қоспаға дейінгі ірі
толтырғыш шығынын көрсететін, ал қалған абсцисс осінің үзіндісін
пропорционалды түрде ірі толтырғыш шығының кемуіне 1 м3 тан 0 дейінг
бөледі. Кординат осі бойынша сол жағынан (толтырғыштың шығыны Vк=1 м3 және
құм=0,01=0 ірі толтырғыш бос жері оң жағынан (=0 и
=1м3 болған кезде) – құмның бос жері ал құмның көлеміне қарсы Ум-
минималды қоспа бос жері. Нүктелерді тіке қосып, ординат кестесі алынады,
ол қандайда бір қатынаста алынған ірі және ұсақ толтырғыш қоспасының бос
жеріне сәйкес келеді. Мысалы, егер V бос жер =32% және Vбос жер =27% (3.1.
сурет қара) болғанда ірі толтырғыш шығынын қабылдасақ, 1 м3 ге Vк=0,9 м3
қоспа, онда Vм=0,4 м3 құм қажет болады және қоспаның бос жері Vпуcт.см=11
% құрайды; егер Vк=0,7 м3 болса, онда Vм=0,55 м3, ал Vбос жер. см= 14,5 %
және т.б[1].
Жоғарыда көрсетілгендей, бос жер және толтырғыштардың үлестік беті
түйіршіктердің ірілігінен ғана емес сонымен қатар оның пішіне байланысты
болады. Қиыршық тастың ірілігі бірдей болған жағдайда, домалақ түйіршіктен,
жұмырланған пішінді, жинақы жинақталуға қабілетті, қиыршық тастан азырақ
бос орындарымен және түйіршіктерінің үлестік бетімен ерекшеленеді.
Борпылдақ толтырғыштардың кейбір түрері күшті жетілген бетке ие, ол ашық
борпылдақтыққа ие және жоғары бос орындыққа ие (табиғи және қоқыстық
кеуектас, аглопоритті қиыршықтас, жанармайлық қоқыстар). Осындай
толықтырғыштарға әсіресе объективтік сипаттамаларға ие болады.

1.1. Түйіршектік құрам мен ірі құм модулін анықтау

Тәсілдің мәні келесіде, түйіршіктік құрам құмды сүзгіні стандартты
жиынтығында елеу жолымен анықтауда болып табылады.
А) Сынақты өткізу тәртібі
Тұрақты массаға дейін кептірілген құмның сынамасын (2000 г кем емес)
диаметрі 10 және 5 мм дөңгелек саңылауы бар сүзгіден елеп өткізеді.
Сүзгідегі қалдықтарды өлшейді және құмдағы қиыршық тастар фракциясын 5 тен
10 мм дейінгі түйіршік өлшемімен құрамын есептеп шығарады (Гр5) және
св.10мм (Гр10) массасы бойынша пайызымен:
Гр10 = М10 * 100 М, (2)
Гр5 = М5 * 100 М, (3)
мұнда М10, М5 – диаметрі 10 және 5 мм сәйкес дөңгелек саңылаулары бар
сүзгідегі қалдықтар, г; М – сынама массасы, г.
Құмның сынамасынан, жоғарыда аталған сүзгіден өткен, массасы кем
дегенде 1000 г алынады және 2,5; 1,25; 0,63; 0,315 және 0,16 мм
сүзгілерінен механикалық немесе қол тәсілімен еленеді. Қолмен жасау кезінде
қағаз бетінде әрбір сүзгіні қарқынды сілкумен аяқталуы анықталады. Сүзгі
сол кезде ешқандай құм түйіршігі бақылау кезінде түспейтін болса, елеу
аяқталған болып саналады.
Б) Нәтижелерді өңдеу.
Елеу нәтижелері бойынша есептеледі:
келесі формула бойынша әрбір сүзгіге жеке қалдық
аi = mi * 100 m, (4)
мұндағы
mi – нақты сүзгідегі қалдық массасы, г;
m – массасы, г;
келесі формула бойынша әрбір сүзгіге толық қалдық (Аi)
Ai = а2,5 + а1,25 + ... + аi, (5)
мұнды а2,5, а1,25, аi – сәйкес сүзгілерде жеке қалдықтар;
Құмның ірілігінің модулі (Мк) келесі формула бойынша
Мк = (А2,5 + А1,25 + А0,63 + А0,315 + А0,16) 100, (6)
мұндағы
А2,5, А1,25, А0,63, А0,315, А0,16 – саңылаулары
2,5; 1,25; 0,63; 0,315 және 0,16 мм, % сүзгілердегі толық қалдықтар.
Құмның түйіршіктік құрамын анықтау нәтижесі кесте 1 және 2-суретке
сәйкес қисық елеу түрінде кестелік бейне түрінде рәсімделеді. [1].
Кесте 1
Сүзгідегі қалдық, % массасы бойынша Сүзгіден тор арқылы
Қалдық өту № 0,16 (0,14), %
массасы бойынша
2,5 1,25 0,63 0,315 0,16
(0,14)
Жеке а2,5 а1,25 а0,63 а0,315 а0,16 а0,16
Толық А2,5 А1,25 А0,63 А0,315 А0,16 ---

Құмның түйіршіктік құрамы

Түйіршіктік құрамына байланысты құм ірілігі бойынша келесі топтарға
бөлінеді:
• І класс – өте ірі (ұнтақтау себуінен құм), ірілігі жоғары, ірі,
орта және ұсақ;
• ІІ класс – өте ірі (ұнтақтау себуінен құм), ірілігі жоғары, ірі,
орта және ұсақ, өте ұсақ, жұқа және өте жұқа.

Сурет 2. Құмды қисық елеу:
a – толық қалдықтар; D – тексеру сүзгілерінің саңылаулары
Құм тобы ірілік модулімен, №0,63 торымен сүзгідегі қалдықтарымен және
кесте 2 бойынша анықталады[1].
Кесте 2
Құм тобы ірілік модуліне байланысты
Ірілік модулі Mк № 0,63 сүзгідегі толық Құм тобы
қалдық , % массасы бойныша
3,5 аса 75 аса Өте ірі
3,0 – 3,5 65 – 75 Ірілігі жоғары
2,5 – 3,0 45 – 65 Ірі
2,0 – 2,5 30 – 45 Орта
1,5 – 2,0 10 – 30 Ұсақ
1,0 – 1,5 До 10 Өте ұсақ
0,7 – 1,0 Нормаланбаған Жұқа
0,7 дейін Нормаланбаған Өте жұқа

Ескерту. Дайындаушы-өнеркәсіптің тұтынушымен келісімі бойынша ІІ
класты құмда №0,63 сүзгісінен толық қалдықтардың жоғарыда аталғандардан
ауытқуына рұқсат етіледі, бірақ ± 5% артық емес; ауыр және ұсақ түйіршікті
бетондарға арналған құмдардың ірілік модулі 1,5-3,25 аралығында болады,
сонымен қатар беріктігі 20 дан 35Мпа дейінгі бетондар үшін Мк 2 кем
болмауы тиіс, ал беріктігі 35Мпа және одан жоғарыларға – 2,5 кем емес.
Түйіршіктерінің ірілігі 10,5 және 0,16 мм кемдер МЕМСТ 8736-93 сәйкес
кесте 3 көрсетілген мәндерден аспауы тиіс.

Кесте 3
Өлшемдері 0,16 мм кем емес түйіршіктерді қоса және ірі қоспалардың құрамы

Құмның класы мен тобы Түйіршіктердің ірілігінің құрамы, % массасы
бойынша, аса емес
10 мм жоғары 5 мм жоғары 0,16 мм кем
I класс Ірілігі жоғары,0,5 5
ірі, орта және Ұсақ 0,5 5 5
10
II класс

5 20 10
Өте ірі және ірілігі
жоғары Очень крупный и
Жоғары,
5 15 15
Ұсақ және өте ұсақ 0,5 10 20
Жұқа және өте жұқа Рұқсат етілмейді Рұқсат етілмейдіРұқсат етілмейді

1.2 Ірі толтырғыштардың түйіршіктік құрамын анықтау
Қиыршық тастың (гравия) түйіршіктік құрамы сүзгінің стандартты
жиынтығында сынаманы елеу жолымен анықталады.
А) Сынақты өткізу тәртібі
Сынаманың өлшендісін, кесте 6 сәйкес алынған және тұрақты массасына
дейін кептірілген, қолмен немесе механикалық тәсілмен саңылаулары 1,25D; D;
0,5(D + d); d, сонымен қатар 2,5 және 1,25 мм нақты фракцияның номиналды
өлшемдеріне сәйкес, сүзгі арқылы елейді. Саңылауларының диаметрі 1,25D
және 0,5(D + d) дәл келетін сүзгі табылмаған жағдайда, саңылауларының
өлшемдері талап етілетінге жақынырақ стандартты жиынтықты сүзгілерді
пайдалануға рұқсат етіледі. [2].
Кесте 6
Ірі толтырғыш сынамасының өлшендісі
Түйіршектердің ең жоғары Сынама массасы, кг
номиналды өлшемі D, мм
10 5
20 10
40 20
40 жоғары 40

Механикалық елеу кезінде елеу ұзақтығы қайта тексеріп қолмен 1 минут
аралығында қарқынды сілку кезінде сүзгіден еленетін сынаманың жалпы массасы
0,1% аса түсупеуі керек. Қолмен елеу кезінде аяқталу келесі тәсілмен
анықталады: әрбір сүзі қағаздың бетіне сілкінеді. Елеу қиыршық тастардың
түйіршіктерінің (гравия) түсуі бақыланбайтын болса аяқталған болып
саналады. (3-4 сурет).

3-сурет. МЕМСТ 8269.0-97 сәйкес қиыршық тастың түйіршіктік құрамын анықтау

4-сурет. МЕМСТ 8269.0-97 сәйкес қиыршық тастың түйіршіктік құрамын анықтау

Толтырғыштың ірілігі жоғарылығы үшін (Dірілжоғ) еленетін сынаманың 5
% толық қалдық аспайтын сүзгінің саңылауының өлшемін қабылдайды, ал
ірілігінің төмендігінен – толық қалдық 95 % құрайтын төменгі сүзгінің
саңылауының өлшемін қабылдайды. Сонымен қатар 0,5(D жоғ + D төм) және 1,25
D жоғ мәндері есептеледі. Әрбір фракцияның түйіршіктік құрамы немесе
фракциялар қоспасы 7 кестеде көрсетілген шамада болуы тиіс.
Кесте 7
Ірі түйіршікті қиыршықтастар, масса=20.000гр
№ Сүзгі түйір салмағы, түйір салмағы,%
өлшемдері, мм гр кг

1 d10 613 0,613 3,065
2 d5 19245 19,245 96,225
3 d2,5 45 0,045 0,225
4 шаң-тозаң 97 0,097 0,485
жалпы 2020 100
000

Қиыршық тастың түйіршіктік құрамын елеу нәтижелері бойынша бағалау
үшін қисық елеу құрады және оны ірі толтырғыштың грануламетриялық құрамының
рұқсат етілген тербелісінің стандартты облысымен салыстырады (сурет 5).
[2].

5-сурет. Қиыршық тастың түйішіктік құрамының сызбасы

Ауыр бетондар үшін ірі толтырғыш ретінде қиыршықтас және ірі тас МЕМСТ
26633-2012 талаптарына жауап беруі тиіс. Ірі толтырғыш бетонға қойылатын
талаптарға байланысты келесі көрсеткіштер бойынша таңдалып алынады:
түйіршіктік құрамына және ірілігіне, шаң тозаңдары мен сазды бөлшектерінің
болуы, зиянды қоспалар, түйіршіктерінің пішініне, беріктігіне, әлсіз
жыныстардың түйіршіктерде болуы, петрографиялық құрамына және радиациялық-
гигиеналық сипаттамаларына байланысты. Бетон құрамын таңдау кезінде сонымен
қатар тығыздығы, борпылдақтығы, су сіңірімділігі мен толтырғыштарының бос
тесіктері болуы.
Қиыршықтаспен ірі тас келесі фракциялар түрінде қолданылады, бетонды
дайындау кезінде бөлек дозаланады: 5 тен 10 дейін, 10 жоғары 20 дейін, 20
жоғары 40 дейін, 40 жоғары 80 дейін (70) және 80 ден жоғары 120 мм дейін.
Фракцияларды пайдалануға рұқсат етіледі 3...10 мм, сонымен қатар фракциялар
қоспасы 5 (3)...20 мм. (6-сурет)

6-сурет. Ірі толтырғыштың түйіршектік құрамының сызбасы:
біртегіс сызықтар бір фракциялы толтырғыштарға арналған; үзік сызықтар
—фракциялар қоспасына арналған;
D және d — түйіршіктердің ең кіші және ең үлкен өлшемдері
Б) Нәтижелерді өңдеу
Елеу нәтижелері бойынша әрбір сүзгідегі жеке қалдықтар анықталады аi,
%, формула бойынша
(7)
мұнда i – нақты сүзгідегі қалдық массасы, г; т – сынама массасы, г.
әрбір сүзгідегі толық қалдықтар формула бойынша анықталады (Аi)
Ai = а2,5 + а1,25 + ... + аi,
(8)
мұнда а2,5, а1,25, аi – жеке қалдықтар сәйкес сүзгілерде.
Елеу нәтижелерін 8 - кестеге енгізеді. [3].
Кесте 8
Ірі толтырғыш елеуінің нәтижелері
Тексеру сүзгісінің саңылауының диаметрі мм d =0,5(d + D)D =1,25D =
=
Сүзгідегі жеке қалдық , % массасы бойынша
Сүзгідегі толық қалдық , % массасы бойынша

Тексеру сүзгілеріндегі толық қалдық қиыршықтаспен ірі тастарды елеу
кезінде фракциялар 5 (3) ден 10 мм дейін, 10 жоғары 15 мм дейін; 10
жоғары 20 мм дейін, 15 жоғары 20 мм дейін; 20 жоғары 40 мм дейін, 40
жоғары 80 (70) мм дейін фракциялар қоспасы 5 (3) тен 20 мм дейін ГОСТ
8267–93 талаптарына сәйкес келуі тиіс, 9 кестеде көрсетілген, мұнда d және
D – түйіршіктің ең ірі және ең кіші номиналды өлшемдері. 80 (70) жоғары
120 мм дейін және 120 жоғары 150 мм дейін фракциялы қиыршықтаспен ірі тас
үшін, сонымен қатар дайындаушының тұтынушымен келісімі бойынша шығарылаын
фракция қоспасы үшін, диаметрі d, D, 1,25D қайта тексеру сүзгісіндегі
толық қалдықтар 9 кестеде көрсетілгенді қанағаттандыру керек, ал
қоспалардағы фракциялар қатынасы дайындаушының тұтынушымен келісімі бойынша
осы қоспаларды құрылыс жұмыстарында пайдалануға нормативтік құжаттарға
сәйкес орнатылады.
Кесте 9
Қайта тексеру сүзгілеріндегі толық қалдық

Тексеру сүзгісінің саңылауының диаметрі d 0,5(d + D)D 1,25D
мм
Сүзгідегі толық қалдық , % массасы 90 – 10030 – 60 10дейі0,5
бойынша н дейін

Ескерту . 5 (3) тен 10 мм дейінгі қиыршықтаспен ірі тас және үшін 5
(3) тен 20 мм дейінгі фракция қоспасы үшін қосымша қолданылады: төменгі
сүзгі 2,5 мм (1,25), онда толық қалдық 95 тен 100 % дейін болуы керек;
дайындаушының тұтынушымен келісімі бойынша толық қалдығы массасы бойныша
0,5 (d + D) 30 дан 80 % дейінгі қиыршықтаспен ірі тас дайындауға рұқсат
етіледі.

1.3 Қиыршықтаспен ірі тастағы ұнтақталған түйіршіктер құрамын анықтау
Қиыршықтаспен ірі тастағы ұнтақталған түйіршіктер құрамы жартысынан
көбі бөлінген түйіршіктер санымен бағаланады.
А) Сынақты өткізу тәртібі
Сыналатын қиыршықтың әрбір фракциясынан б. көрсетілгендей массалы
сынама алынады. Сынаманы ауа-кебу түрінде саңылауларының өлшемдері D және d
сүзгіден өткізеді, және қалдықты саңылаулары d тең сүзгіде өлшейді.
Көзбен көру арқылы (қажетті жағдайларда үлкейткіш көзілдірікті пайдаланып)
беті жартысынан көбіне бөлінген түйіршіктерді анықтайды.
Б) Нәтижелерді өңдеу
Ұнтақталған түйіршіктер өлшенеді және олардың құрамы Қ анықталады, %
пайызы 1 % дейін келесі формула бойынша [3].
Қ =
(9)
мұнда m1 – ұнтақталған түйіршік массасы, г; т – d, г тең
саңылаулары бар сүзгідегі қалдық массасы.
Гравиядан жасалған қиыршықтасмассасы бойынша 80% кем емес мөлшерде
ұнтақталған итүйіршіктерге ие болуы тиіс. МЕМСТ 8267 – 93 бойынша қиыршықты
гравиядан 60% кем емес ұнтақталған түйіршіктері бар құраммен шығаруға
рұқсат етіледі.
Тығыз жыныстардан ірі толтырғыштардың ұнтақталғыштығын анықтау.
Қиыршық тастың ұнтақталғыштығы (гарвия) цилиндрде түйіршіктерді қысу
(сығу) кезіндегі бұзылу дәрежесіне қарай анықталады.
А) Сынақты өткізу тәрітібі
Қиыршық тасты (гравия) сынау кезінде, екі немесе одан аса фракциялар
қоспасынан тұратын, бастапқы материалды стандартты фракцияларға елейді және
әрбір фракцияны жеке сынайды. 5 – 10, 10 – 20 немесе 20 – 40 мм қиыршық
тасты (гравия) фракциясын ең үлкен (D) және ең кіші (d) ірілікке сәйкес
саңылаулары бар екі сүзгіден өткізеді. d тең өлшемді саңылауы бар сүзгідегі
қалдықтан массасы кем дегенде 0,5 кг сынама алынады, әрқайсысы диаметрі 75
мм цилиндрде сынау кезде және кем деген 4 кг диаметрі 150 мм цилиндр сынау
кезінде алынады.
Қиыршық тастың (гравия) сынамасын, тұрақты массаға дейін кептірілген,
биіктігі 50 мм цилиндрге құяды, теңестіруден кейін материалдың жоғарғы
деңгейі 15 мм цилиндрдің жоғарғы деңгейіне жетпейтін болу үшін. Содан кейін
цилиндрге плунжер енгізеді, плунжердің плитасы цилиндрдің жоғарғы бетінің
деңгейінде болатындай етіп. Егер плитаның жоғарғы жағы цилиндрдің шетімен
сәйкес келмейтін болса, онда қиыршық тастың (гравия) бірнеше түйіршіктерін
алып тастайды немесе қосады. Содан кейін цилиндрді сықпаның төменгі
плитасына орналастырады (7-сурет).

Цилиндр Алмалы-салмалы түп
7-сурет. Болат цилиндрлер

Сықпаның қысу күшін секундына 1 – 2 кН (100 – 200 кгс) өсіре отырып,
оны қиыршықтас(гравия) сынау кезінде диаметрі 75 мм -50 кН (5000 кгс)
дейінгі цилиндрде жеткізеді, диаметрі 150 мм – 200 кН (20000 кгс) дейін
сынауда жеткізеді. Сыққаннан кейін сыналатын сынаманы цилиндрден төгеді
және өлшейді. Сыналатын фракция өлшеміне қарай келесі өлшемді сүзгіден елеп
өткізеді: 1,25 мм –5 ден 10 мм дейінгі өлшемді фракция қиыршықтас(гравия)
үшін;
2,5 мм –10 нан 20 мм дейін;
5,0 мм – 20 дан 40 мм дейін.
Қиыршық тастың (гравия) еленгеннен кейінгі сүзгідегі қалдығы өлшенеді.

Б) Нәтижелерін өңдеу
Ұнтақталуы Др, %, 1 % дейін дәлдікпен келесі формула бойынша
анықталады
(10)
мұнда т – қиыршықтассынамасының массасы, г; m1 – цилиндрде
ұнтақталған қиыршықтассынамасын сүзгіде қайта тексеріп елегеннен кейінгі
қалдық массасы, г. Нәтиже үшін екі параллельді сынаудың орташа
арифметикалық мәнін қабылдайды. Қалдықтық, метаморфиялық және атқылама
таужыныстарынан алынған, сонымен қатар ірі астан алынан қиыршықтастың
ұнтақталғыштығы бойынша маркасы ГОСТ 8267 – 93 талаптарына сәйкес келуі
тиіс, ол 10 кестеде көрсетілген. Тығыз тау жыныстарынан алынған ірі
толтырғыштарды сынаудан кейінгі массасын жоғалтуы. [4].
Кесте 10
Сынау кезіндегі массасын жоғалтуы, %
Ұнтақталуы
бойынша
маркасы
Қалдықтық және Атқылама Ірі тастан
метаморфиялық таутаужыныстарынан алынған Ірі тас
жыныстарынан алынған қиыршықтас қиыршықтас
алынған қиыршы
тас
ИнтрузиялыЭффузиялық
қ
1400 --- 12 қоса 9 қоса --- ---
дейін дейін
1200 11 қосуға дейн. 12 – 16 9 – 11 --- ---
1000 11 – 13 16 – 20 11 – 13 10 қосуға 8 қосуға
дейн дейін.
800 13 – 15 20 – 25 13 – 15 10 – 14 8 – 12
600 15 – 19 25 – 34 15 – 20 14 – 18 12 – 16
400 19 – 24 --- --- 18 – 26 16 – 24
300 24 – 28 --- --- --- ---
200 28 – 35 --- --- --- ---

МЕМСТ 26633–91 ауыр бетондар үшін ірі толтырғыштардың келесі
минималды маркаларын орнатады:
• атқылама таужыныстардан қиыршық – 800;
• метаморфиялық жыныстардан, ірі тастардан қиыршықтас және ірітастан
қиыршық тас– 600;
• қалдықтық жыныстардан қиыршықтас – 300.
11 кестеде келтірілген қысуға төзімдігі бойынша бетондар класына арналған
түрлі ірі толтырғыштар маркасы. [2].
Кесте 11
Толтырғыш маркасына қарай бетон класы
Табиғи тастан Бетон класы Ірі тас және ірі Класс бетона
алынған тастан алынған
қиыршықтас қиыршықтас
маркасы маркасы
300 В 15 және төмен --- ---
400 В 20 --- ---
600 В 22,5 600 В 22,5 және төмен
800 В 25; В 30 800 В 25
1000 В 40 1000 В 30 және жоғары
1200 В 45 және жоғары --- В 30 және жоғары

Қиыршықтастағы (ірі тастағы) әлсіз таужыныстарының түйірштіктерінің
құрамын анықтау
Қиыршықтастағы (ірі тастағы) әлсіз таужыныстарының түйірштіктерінің
құрамын оларды сипаттамалық белгілері бойынша бөлу жолымен анықтайды.
А) Сынақты өткізу тәртібі
Қиыршықтың әрбір фракциясынан 2.1. б. көрсетілгендей массалы сынама
алады. Сынаманы бөлшектеу қиыршықтың (ірі тастың) әрбір фракциясы үшін жеке
орындалады, кем дегенде 20 МПа қаныққан сумен қысу кезіндегі беріктік
шегімен әлсіз таужыныстарының түйіршітерін бөле отырады.
Әлсіз таужыныстарының түйіршіктерін бөлу кезінде келесі ереше
белгілерін басшылыққа алынады: әлсіз таужыныстарының түйіршіктері қолмен
оңай бөлінеді және балғаның жеңіл соққыларымен бұзылады. Инемен жыру
кезінде түйіршіктің бетінен із қалады ( атқылама және метаморфиялық
таужыныстарының түйіршіктерінің бетінде болат ине із қалдырады, ал
қалдықтық карбонатты жыныстар түйіршіктерінің беттерінде – алюминилі).
Қиыршықтастағы әлсіз таужыныстарының құрамын анықтау мақсатында.
Т-3 типті тастың беріктігінің механикалық индикаторын пайдаланады
(8-сурет). Қиыршықтастың сыналатын фракциясының өлшеміне қарай
аспаптафракциясы 10-20 мм, 4,2 мм – одан ірілеу түйіршіктер үшін,
тесіктерінің ені 2,9 мм ауыспалы тесіктік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.