Халықаралық құқықтың батыс ғылымы

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Халықаралық құқықтың батыс ғылымы.

Бүгінгі таңда халықаралық жалпы құқық саласының аса маңызды сонымен қатар күрделі мәселесі - халықаралық және мемлекеттің ішкі құқықтарының қарым-қатынасы, әрекеттестік мәселесі болып табылады. Адамның негізгі құқықтары халықаралық құқық нормаларымен анықталатыны баршамызға мәлім. Дегенмен, барлық елдерде құқық пен заң әдебиеттерінің көбісі ұлттық шектелуде [1] . Деколонизация нәтижесінде даму үстіндегі елдер әлемдік қауымдастықтың көпшілігін құрайды және халықаралық қатынастардың дамуына айтарлықтай ықпал етеді.

Бірінші отан соғысы және Қазан Революциясы сынды оқиғалар сол кездегі өмірге көптеген өзгерістер әкелді, атап айтқанда елдің рухани өміріне айрықша ықпал етті. Бұл өзгерістер әсіресе саясат және философия салаларында көрініс тапты, дегенмен құқықтану саласына да, соның ішінде халықаралық құқыққа айтарлықтай өзгерістер енгізді. Соғысқа қатысқан барлық елдер соғыс және бейбітшілік мәселесін, адам құқығын қорғау мәселесін, халықтар мен ұлттардың құқықтарын шешу, бекіту мәселелерін бірінші орынға қойды. Осы орайда халықаралық деңгейде мәселелерді шешу үшін халықаралық ұйымдар құрылды. Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі дүниежүзінің құрылымын анықтау мақсатында қабылданған құжаттардың бірі - Бейбітшілік туралы декрет болды.

Қалыптасқан бағыттар мен қатар өзінің негізін мемлекеттік құқық саласынан ғана емес, сонымен бірге мәселелердің әлдеқайда кең ауқымына, атап айтқанда, халықаралық құқық пен әлеуметтік өмірдің өзара байланысын және өзара әсерін анықтау мәселесіне жүгінетін жаңа салалар да пайда бола бастады.

Әрине, Еуропа және АҚШ-тың халықаралық құқық доктринасы екі дүниежүзілік соғыс арасындағы халықаралық өмірдің қиыншылықтары мен қарама-қайшылықтарын сезінбеуі мүмкін емес еді. Алайда көп дүние өзгеріссіз қала берді. Халықаралық құқықтың негізін мемлекеттік келісімдер құрайтын және олардың нәтижесінде жалпы еріктері пайда болады деп есептелінген. Бұл әдістемелік кілтте, жеке ерекшеліктерге қарамастан, А. Д. Мак-Нейр және Г. Лаутерпахт айналысқан Л. Оппенгеймнің курсы қайта шыға бастады. Халықаралық құқықтың негізі «халықтар отбасының жалпы келісімі» екендігі туралы құқықтық позитивизм өкілдерінің еңбектерінде жиі жазылады.

Осыған қатысты, Ч. Хайдтың ойынша, халықаралық құқықтың мәні мемелекеттердің жалпы принциптерді мойындауы және қабылдауы болып табылады. К. Штрупп «еріктері сәйкес болмайынша халықаралық құқықтың болуы мүмкін емес» деп жазды. Мемлекет ішіндегі құқық халықаралық құқыққа сәйкес болуы керек, себебі халықаралық құқық мемлекеттерге мәжбүрленіп берілмейді. Бұл - еріктерді үйлестірудің нәтижесі, ұжымдық даналық пен жалпы адамзаттық құндылықтардың көрінісі деп айтуға болады. С. Сефериадз өз идеясын одан да күрт білдірді, оның айтуынша «Біздің ойымызша, халықаралық құқық әртүрлі, бір біріне ұқсамайтын, жеке дара емес, елдердің жалпылама ұқсас еріктерінен тұрады . . . мемлекеттердің еріктері бірігіп, ажырамауы керек . . . Бұл бірігу ең жоғарғы ерікті құрайды». Алайда «еріктердің бірігу» теориясын қолдайтын кейбір жақтастарының пікірінше халықаралық құқықтың түпкі дереккөзі болатын «негізгі ереже» бар.

Осыған байланысты Д. Анцилотти былай деп жазды: «Бұл нормалардың басты күші мемлекеттер арасында жасалған келісімдерді құрметтеуге негізділген- pacta sunt servanda». Мұндай тәсіл басқа негізгі бағытпен байланысты болған - яғни нормативизммен . Халықаралық құқықтағы нормативизм теориясының негізін қалаушысы Г. Кельзен болып табылады. Ол еріктердің келісуі мен бірігу тұжырымдамасынан бас тартқан. Бұл жүйеде ұлттық құқық нормаларының жарамдылығы халықаралық құқықтың нормаларымен анықталады. И. Кунц та нормативизм теориясын жақтаушылар қатарына кіреді.

Оның пікірінше, құқықтық норманың міндеттілігінің негізі құқықтан тыс болуы мүмкін емес, сондықтан Г. Келъзен «нормалардың негізгі міндеттілігінің негізі тек норма бола алады» деген қорытындыға келген. Ол үшін халықаралық құқыққа қатысты норма ретінде шарттардың орындалуын қамтамасыз ету қағидасы болды - pacta sunt servanda.

Нормативизмнің абстрактілігі және формализмі, оның әлеуметтік шындықтан алыстығы бұл бағытты, классикалық құқықтық позитивизмнен көре алатын ғылыми элементтерден ажыратты. Философиялық тұрғыдан қарағанда нормативизм кантиандықпен тығыз байланысты, дәлірек айтқанда Кельзен қолдаған Кант оқуларының идеалисттік аспектімен байланысты. П. Гуггенгейм де Г. Кельзеннің тұжырымдамасына жақын пікірде болған: Негізгі норма, қандай нормалардың бұл құқықтық тәртіпті құрайтынын белгілеп, олардың бірігуіне себепкер болады деген тұжырым жасаған [2] . Нормативизм идеяларын А. Фердросс та ұзақ уақыт мойындап қолдаған. Уақыт өте келе оның көзқарастары жаңартылған табиғи құқықтың жағына эволюцияланды. Бұл нормативизмнің шектеулерінен бас тартуды талап етіп, құқықтың жалпы адамгершілік құндылықтарға негізделгенін растайды. Бірігу тәртібінің қоғамның барлық мүшелерінің негізгі құқықтарын қамтамасыз ету керектігін атап өткен. Францияда табиғи-құқықтық доктринаның жақтаушысы Л. Лефюр болған. Ал Германияда бұл идеяны екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Р. Лаун, Г. Коинг және көптеген адамдар ұстанды [2] . Әрине, бұл жерде соғыстан кейін шіркеудің политикалық позициясының күшеюімен байланысты. Р. Лаунның жазуынша позитивті халықаралық құқық табиғи құқыққа негізделуі шарт. Оның айтуынша мұнда құдайдың қалауы бар. Бірақ ерекше күшті болған және әлі күнге дейін қалып келе жатқандар ол - католицизмнің дәстүрлі таралу мемлекеттеріндегі табиғи құқықтың діни түсініктемесі - Еуропада - ол Италия, Испания және Португалия, Жаңа Әлемде - Латын Америка елдері.

ХХ ғасырдағы табиғи құқықтың діни түсінігіндегі қайта жаңғыруы біздің ойымызша - түсінікті құбылыс. Ол философиядағы және жалпы қоғамдық өмірдегі діннің рөлінің артуымен байланысты. Халықаралық құқыққа байланысты табиғи құқықтың ренесансы, позитивизм мен нормативизмге негізделген құқықтың негізін табуға деген зайырлылық дағдарысына байланысты.

Мұндай ұмтылыстар қаралып отырған уақытта діни көзқарасты арқалауға міндеттелмеді. Олардың кейбіреулері Л. Дюгиден келетін психологиялық теорияларға арқа сүйеді, ал кейбіреулер Ж. Селльдің солидаризміне арқа сүйеді [5] . Онымен бірге әртүрлі әлеуметтік факторларға жүгіну арқылы халықаралық құқықтың мәнін ашуға деген әрекеттер жүргізілді. Олардың ішінде біздің ғасырымыздың ортасына қарай ахалықаралық құқықты тікелей мемлекеттің қызуғышылықтарынан шығаратын, және оның тиімділігін саяси және әскери ұлылығымен біріктіруші теориялар үлкен абыройға ие бола бастады. Философиялық тұрғыда оларға прагматикалық деген баға беруге болады.

Дамыған елдердің халықаралық-құқықтық доктриналары батыс зерттеушілерінің еңбектерінде қолдау табады. Батыс зерттеушілері халықаралық құқықтың абстактті сипатына назар аударады. Олардың пікірінше халықаралық құқық Батыс империализміне қызмет етеді. Бұл халықаралық құқықтың халықаралық өмірді демократияландыру құралы болуға тиіс екенін көрсетеді. Батыс авторлары «институционалдық экономика» тұжырымдамасын елеусіз қалдырмайды. Бұл тұжырымдаманың аясында экономиканың және құқықтың түрлі салаларының, соның ішінде халықаралық қатынастардың корреляциясы мен өзара байланысы қарастырылады. Бұл концепцияны XX ғасырдың 70-ші жылдары белгілі американдық заңгер Р. Познер ұсынды. Оның «Құқықтың экономикалық талдауы» атты кітабы АҚШ-тың және Батыс Еуропаның құқықтық әлемінде «бомбаның әсеріндей» әсер қалдырған [5] .

Сонымен қатар, құқықтың сыни мектебінің маңызы күшейе түсті. Оның жақтастары - АҚШ, Англия және кейбір Скандинавия елдері заңгерлері. Олар өз ұстанымдарын бір жағынан халықаралық құқықтың қарама-қайшы мазмұнына негіздейді, бір-біріне қарама-қайшы үрдістердің дамуын белгілейді: универсализм және регионализм, құқықтық формализм және саяси-экономикалық тұрғыдан күшті мемлекеттердің мүдделеріне қызмет ететін халықаралық құқыққа саяси көзқарасты дамытуды ескере отырып дамытады. Екінші жағынан, олар халықаралық құқықтың мемлекетпен емес, қоғаммен тығыз байланыста екендігін көрсетеді.

Қазіргі заманғы халықаралық құқықтың неміс тұжырымдамасында дуалисттік теориясы кеңінен таратылды. Оның негізін қалаған неміс ғалымы Г. Трипель. Ол алғаш рет екі заң жүйесінің өзара әрекеттесуі бойынша арнайы зерттеу жүргізіп, 1899 жылы «Халықаралық және отандық құқық» жұмысында теориялық көзқарастарын ұсынды. Неміс заңгерінің теориясының мәні осы жүйелерді ажырату және олардың бір-біріне бағынбауы болып табылады. Негізгі айырмашылықтарға ол реттеу объектілерін, пәндерді және көздер жатқызады. Ғалым мен оның ізбасарлары екі жүйенің тәуелсіздігін абсолюттизациялаған жоқ, алайда олардың арасындағы байланысты жоққа шығармады.

Ғылыми доктрина XX ғасырда халықаралық құқық пен ұлттық құқық арақатынасы мәселесінде екі негізгі теорияны қаланған - монисттік және дуалисттік теория. Монисттік теория бір құқықтық жүйенің басымдығын растайды. Ал дуалисттік теорияға келетін болсақ - ол бір біріне бағынбайтын екі әр түрлі құқықтық жүйенің бар екендігін мойындайды. Монисттік теорияның бір түріне ұлттық құқықтың халықаралық құқықтан артықшылық концепциясы жатады. Оны бірінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында Г. Гегельдің көзқарасын ұстанған неміс заңгерлері қалыптастырған [4] . Бұл теория әлемді қайта құруға ұмтылған Германияның сыртқы саясат мүддесіне сай болды. Гегель халықаралық құқықты сыртқы мемлекеттік құқық ретінде сипаттай отырып, сыртқы саясатта мемлекеттің тұрақты шектелмейтіндігін және халықаралық құқықтың тек мемлекетпен анықталатын бірыңғай нормалар жүйесі болып табылатын ұлттық құқыққа тікелей тәуелділігін атап көрсетуге тырысты. Оның аталған ұйғарымы XIX ғасырдың басында әлемде Ұлы Француз революциясының идеялары мен 1804 жылғы «Еркіндік, Теңдік, Меншік» девизімен құрылған Француз азаматтық кодексінің кең таралып жатқан кезінде жасалған. Бұл кодекстің негізгі ережелері Францияда және басқа да бірқатар елдерде осы күнге дейін қолданыста. Бұл бір елдің ұлттық құқығының өзге елдердің ұлттық заңнамаларының құрылуына әсер етудің ашық мысалы болды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.