Бағалау қызметінің құқықтық аспектілері

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БИЗНЕСІН БАҒАЛАУДЫҢ АЛҒАШҚЫ ҚАДАМЫ
1.1 Нарық жағдайындағы дарды бағалау қажеттілігі
1.2 Бағалау қызметінің құқықтық аспектілері
1.3 Бағалау қызметін нормативтік реттеу
1.4 Нарық жағдайындағы бағалауының құндық қажеттілігі.

ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Елімізде нарықтық қатынастардың дамуына байланысты бизнесті бағалаудың
қажеттілігі де күннен күнге арта түсуде. Қазақстан Республикасындағы
бағалау қызметі туралы заңына сәйкес меншік объектілерін (мемлекеттік
немесе жартылай мемлекеттік меншік объектілерін, мемлекеттік субъектілер
немесе муниципалды құрылым меншігіндегі объектілерді) жекешелендіру,
сенімді басқару немесе жалға беру, сату, национализациялау, өтеп алу,
ипотекалық несиелендіру, жарғылық капиталға салым ретінде беру кезінде
бағалау міндетті болып табылады.
Бизнесті бағалау өтімділігі төмен акциялары бар жабық Нарық
жағдайындағы дардың немесе ашық акционерлік қоғамдардың меншікті
(жарғылықты) капиталының нарықтық құнын бағалауға мүмкіндік береді.
Акционерлік қоғамдар туралы заңға сәйкес бірнеше жағдайларда акционерлік
капиталдың нарықтық құнын бағалау тәуелсіз бағалаушылармен жүргізілуі тиіс.
Мысалға, бұл әрекет, акцияларды өтеп алу кезінде т.б. жағдайларда алдын ала
қарастырылуы керек.
Бизнесті бағалаудың қажеттілігі инвестициялау, несиелендіру,
сақтандыру, салық салу қорын есептеу кезінде артады.
Бизнесті бағалау міндетті түрде Нарық жағдайындағы ды қайта
құрылымдаудың негізделген бағытын таңдау үшін керек. Бизнесті бағалау
процесінде нарықтық экономикада меншік иелері мен фирма менеджерлерінің
басты мақсаты болып табылатын Нарық жағдайындағы ды басқарудың мүмкін
болатын тәсілдерін және осы тәсілдердің ішінде Нарық жағдайындағы ға
максималды тиімділік беретінін, яғни ең жоғарғы нарықтық бағаны қамтамасыз
ететін әдістерін анықтауға мүмкіндік береді.
Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуімен байланысты елімізде еңбек
және әлеуметтік қамсыздандыру Министрлігімен бекітілген жаңа мамандық –
бағалаушы-сарапшы пайда болды.
Бұл курстық жобаның тақырыбы: Нарық жағдайындағы ның бизнесін
бағалау. Осы аталған тақырыпқа сәйкес барлық бизнеске және оны бағалауға
қатысты мәліметер мен ақпарат қаралды. Соған сәйкес нәтиже де алынды.
Ол үшін ең алдымен жалпы Нарық жағдайындағы дардың бизнесін
бағалаудағы оның теориялық алғышарттарына қысқаша шолу жасалып, кейін сол
бағалаудың мақсаты мен сипаты анықталынды. Сонымен қатар теория бөлімінде
осы бағалауды жүргізудегі ұстанатын қағидалар аталып, жалпы бағалауда
қолданған ұғымдар мен түсініктерді баяндалды. Аталған тарау бойынша
теорияның негізі болып табылатын тәртіптерді, реттеуші заңдылықтарды айтпай
кету мүмкін емес. Осымен негізгі бөлімге бастау беретін теория бөлімі
аяқталып, ең басты мақсатымыз бағалау әдістемесі тарауына өтеуге болады.

1 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БИЗНЕСІН БАҒАЛАУДЫҢ АЛҒАШҚЫ ҚАДАМЫ

1.1 Нарық жағдайындағы дарды бағалау қажеттілігі

Қазіргі кезде Қазақстанда жылжымайтын мүлік нарығының қалыптасуы
жүріп жатыр. Қазақстандағы жылжымайтын мүлік нарығының қалыптасуы көптеген
мәселелерге тіреледі, соның ішінде бөлек сегменттерінің әркелкі дамуы,
құқық қорының жетілдірілмеген және заңды тұлғалар мен азаматтардың
инвестициялық өтімділігінің аздығы.
Жылжымайтын мүлік дегеніміз – бұл физикалық обьекті, олардың
кеңістіктегі белгілі орны болады және соған қатысты заттардың жиынтығы.
Бағалау қызметінің дамуы Қазақстанда экономикалық нарықта өту
кезеңінен бастау алды, қажеттілік туғаннан кейін бағалау құн объектісінде
массалық бірлікте, инвесторлық әрекеттің анықталуы экономикада несие алу
үшін залогқа мүлікті комплекс өнеркәсібін және жылжымайтын мүлікті, жер
үйді сату – сатып алуда, жер телім мен пәтер жағдайын, соған байланысты
бағалаушыларға мемлекеттен сұраныс түсті, бағалау мамандығы нарықта үлкен
бір дау ретінде сұранысқа ие болды. Нарықта бағалаушылар көптен пайда бола
бастады, олар еш бір стандартты сақтамай жұмыс істеу сапасы төмен дәрежеде
болды. Осының салдарынан анық көрінді , енді Қазақстандағы бағалаушылар
барлық стандартты ұстана келе, бағалау қызметінің Мемлекеттік тіркеу
коммитетіне өз сапасын көрсетуге кірісті.
Қазіргі уақытта Қазақстанда бағалау қызметінің құқықтық базасы
қалыптасты , әрмен қарай Бағалау құқығы.
Бағалау туралы заң Қазақстан Республикасының Конституциясында
негізделіп, әр түрлі деңгейдегі заң шығаратын нормасы құжаттардан тұрады
және де оларды бірнеше топтарға бөлуге болады:

- бірінші топ - ҚР АК заң жинағы;
- екініші топ - заңды күйі бар ҚР-ң заңдары және ҚР ел басының
жарлығы; Осы топқа 30 қараша 2007 жылғы № 109 – І ҚР-ғы
Бағалау қызметі туралы заңдары жатады, содан кейінгі заң;
- үшінші топ - ҚР үкімет қаулысы;
- төртінші топ - ҚР халық банкін басқаруы;
- бесінші топ - министрлік және қабылданған бұйрықтар;
- алтыншы топ - бағалау стандарты;
- жетінші топ - нұсқаулар, хаттар, басқа құжаттар.
Заң бағалаудың нарықтық немесе басқа обьектілердің құндарын орнату
мақсаты мен пайда болған бағалау қызметінің орындалу қатынастарын
қалыптастыратын субьектілердің құқығы мен міндеттерін бағалау қызметін
анықтайды.
Заңда айтылғандай, бағалаушы көмегі мен орындалатын бағалау
қызметінде кәсіпкерлік қызмет түсіндірілуге, берілген мерзімде нарықтық
немесе басқа құнды бағалану обьектілер қатынасын орнатуға жіберілген, егер
басқалары заңмен қарастырылмаған жағдайда болса.
Бағалау қызметінің субьектілері төрт статияға байланысты -
бағалаушылар, тапсырыс берушілер және үшінші тұлғалар болады. Бесінші ст.
байланысты, обьектілердің бағалануына: жеке материалды обьектілер, сонымен
қатар жылжымайтын мүлік; тұлғалардың мүлігін құрайтын заттар жиынтығы;
сонымен қатар мүліктің белгілі бір түрі (жылжымалы және жылжымайтын); жеке
меншік құқығы және мүлікке басқа затты құқығы немесе мүлік құрамындағы
басқа заттар; міндеттемесін (қарызды) талап ету құқығы; жұмыстар, қызмет
көрсетулер, ақпараттар, интеллектуалды жеке меншік обьектісінің заңы немесе
басқа обьектілердің азаматтық құқығы.
Бағалаудың формасына келер болсақ, онда заңға байланысты бағалау
міндетті немесе талапты болуы мүмкін.
Заңға сәйкесті (6 бет) міндетті бағалау жеке тұлғалардың жылжымай-тын
мүлігіне салық салу үшін жүргізіледі және кәсіпкерлік қызметте
қолданылмайтын, жекешелендіру, жалға беру немесе басқару үшін, ипотекалық
несиелендіру; мемлекеттік қажеттілік үшін мүлікті сатып алу және алып
тасталу; соттың атқарушысымен жүргізілген бағалауға талап етуші немесе
берешеа қарсы болғанда және басқа жағдайларда мүліктің саны анықталады.
Осыдан өкілетті орын қызметті үйлестірім керек және мүлікті бағалау
сұрақтарын салық орындарымен әдістемелік және әдістеме ғылымы бойынша ҚР
Госкомүлігі және оның аймақты комитеті, банктер, сот шешімін қабылдайтын
органдар арқылы көмек көрсетуі қажет.
Бағалауды құқықты түрде орындау сөзсіз оңай болғандықтан немесе
мемлекеттік органдар жағынан арнайы шешімді талап етпегендіктен, талапты
бағалауды қолдану сферасы айтарлықтай кеңірек болады. Нарықтың өсуіне
байланысты, жер учаскелерін бағалаудағы аумақ мөлшері де өседі. Сақтандыру
және баж істері бағалауға негізгі мән болады және апаттық зіл зала және
апаттардан табиғатты қорғау заңдылығы анықталады. Мемлекеттік қазына,
қоғамдық азықтық қалыптасуы және ұлттық пайданың, жер қойнауы мен
өндірілетін жерлердің, инвестицияның тиімділігі немесе негізгі амалдардың
жоғары бағалаудың, бағалауда көбірек көрінеді. Бұл уәкілетті мүшелердің
керекті қарым – қатынасын бақылаудағы бағалау қызметін көптеген
министрлермен, комитеттермен және агенттіліктермен, сонымен қатар
жергілікті атқарушы өкілетті органдармен келіседі.
Бағалауды жүргізу негізгі (7 ст.) үшін ҚР азаматтық заң шығаруына
сәйкесті, бағалаушы мен тапсырыс беруші арасындағы нәтиже бағалауды жүргізу
келісімі болады.
Заң шығару актісін қарастырғанда, обьектінің бағалануы, сонымен
қатар, қайталануы сот шешімі негізінде немесе мемлекеттік мүше уәкілеті
негізінде жүргізілуі керек сот және мемлекеттік мүше уәкілеті бағаланушыны
өз еркімен таңдауға болады.
Жүргізілген бағалау нәтижесімен есеп беруі екі дана болуы керек,
біреуі тапсырыс берушіде, екіншісі – бағалаушыда болады. Бағалау жөніндегі
есеп беру мәні және формасы қойылған талаптарға бағалау қызметінің
аймағындаға нормалы заңды актіде қойылады (9 ст.)
Заңды бағалаушы арасында 11 ст. сәйкесті бағалаушы бағалау әдісін өз
еркімен нормасы заңды актіні бағалау қызмет аймағында қолдана алады;
құжаттамаға толық көлемде бағалау жүргізгенде рұқсат етуін тапсырыс
берушіден талап ету, бағалауды іске асыру үшін керек; келісім негізінде
бағалауды жүргізгенде басқа бағалаушылардан немесе басқа мамандарды қажет
кезінде көңіл бөлдіру; егер тапсырыс беруші келісім шартын бұзса, бағалау
обьектісі жайлы мәліметпен қамтамасыз етпесе, мемлекеттік құпиясын құрайтын
мәліметтерден басқа коммерциялық немесе басқа заңды жүздегі құпияларды
қорғау осы жағдайларда бағалауды жүргізбеуге болады. Сонымен қатар
бағалаушылар палата бағалаушылармен және басқа коммерциялық емес
мекемелермен қосылуларына болады.
Заңды тұлға бағалаушы формасы түрінде құрылған коммерциялды емес
кәсіби өзі қаржыланатын бағалаушы мекемесі болады. Бағалаушылар палатасында
құқықты сақтау және оның мүшерелінің назары үшін өз ерікті негізінде
құрылады, сонымен қатар бағалау қызметі жөніндегі нормалы құқықты актілер
бағалаушылар талабы сақталуы үшін жәрдем береді. Бағалаушылардың қызмет
палатасы заң шығаратын актілермен ұйымдастырушы келісімімен, немесе
жарлығымен реттеледі. Бағалаушы палаталары мемлекеттік тіркеу реттелуі заң
шығаратын мемлекеттік заңгер тұлғасының тіркеуімен палата бағалаушылар
бөліміне мойындалған мекеме келісімі және палата жарлығы немесе бағалаушы
палатасының бөліміне кірісуінің шартын орындалса бағалаушыға бас тартуға
болмайды. Бағалаушы палатасы бөліміне кіруіне бас тарту сот ісіне қаралады,
бағалаушы палатасы ассоциация нормасындағы Республикалық бағалаушы
палатасымен бірігуіне немесе халықаралық бағалаушылар бірлігіне кіруге
болады.
12 ст. байланысты бағалаушы: бағалық қызметінің орындалуында заң
шартын орындау; сонымен қатар басқа нормалы құықты актілерді орындау керек;
бағалау жүргізілгенде кейбір жағдайлар туғалы көлкемде өзінің қатыса
алмайтындығын тапсырыс берушіге айтуы кере; тапсырыс беруші және үшінші
тұлғаның бағалау жүргізу кезінде құжаттардың құпиялығын және сақталуын
қамтамасыз ету; мүлікті бағалау; қызметті орындауда сенімді уәкілдік органы
және тапсырыс берушіге беру; тапсырыс беруші және үшінші тұлғалардан
бағалау жүргізілу кезінде алынған құпиялы мәліметтерді таратуға болады,
қарастырылған заң шығаратын акті жағдайларын басқа, обьектіні тікелейсіз
зерттеу және тапсырыс берушіге бағалау жөнінде есеп беру; хронологиялық
ретте бағалау жүргізуге, келісім белгілену көрсетілген бағалау жүргізудегі
есеп беру кітабын енгізу; жүргізілген есепті беруді бес жыл сақталу; заң
шығаратын акт қарастырылған жағдайда бағалау жөніндегі есеп беру
көшірмесін көрсету немесе заңты талабы бойынша мемлекетті органдарға
мәліметтерді беру міндетті.
Бағалаушы: бағалау қызметі аймағында нормалы құқық актілерінің
талаптарының бағалауына мемлекетті құпия құрайтын коммерциялық құпиялық
мәліметтердің бағалаудың нақты еместігіне; бағалау жүргізуі үшін
құжаттардың сақталуы мен түгел болуы және басқа меліметтер көрсетілуі; есеп
беру.
1.2 Бағалау қызметінің құқықтық аспектілері

Бағалау қызметін кәсіптік реттеу жағдайы әлемдік тәжірибедегідей, екі
басты тапсырманың шешімімен байланысты. Бұл тапсырмаларды шешуге
мемлекеттің қатысу мөлшері әр мемлекетте және нарық даму механизімінде әр
түрлі. Нарықтық қатынастар салты дамыған және тұрақты әлеуметтік –
экономикалық жағдайдағы мемлекеттерде, мемлекеттік реттеу ролі
төмендетіледі және негізгі реттеуші жағдайлар мемлекетті емес кәсіпті
жүйеде жинақталады. Реформаланатын экономикада тоқырауға жақын жағдайда,
мемлекеттің реттеу ролі объективті және көрнекті өседі.
Соғыстан кейінгі және 1980 – 1990 жылдардағы Еуропада бір – бірін
ауыстыратын ұлттандыру және жекешелендіру толқындары осындай болды. 1980
жылы жылжымайтын мүлік нарығының тоқырауы АҚШ – та бағалау қызметіне
мемлекеттік реттеуді кіргізуге әкеліп соқты.
Оған сипатты жағдай қазіргі кезде Қазақстанда да бар. Жылжымайтын
мүлік нарығы механизімінің даму және қалыптасуын реттеу процесінде
қатысатын мемлекет екі жағдайда болады: басты реттеуші және нарықтық
процестерге активті қатысушы бір уақытта, жекеменшік барлық формаларының
теңесуі жайлы кепілді заңдары және нарықтық мәмілеге қатысушылар арасындағы
ең үлкен меншік иесі. Мемлекеттік жеке меншікке ұлттық байлықтың бір
бөлігін құрайтын жылжымайтын мүлік жатады. Ұйымдар, мемлекет ұйымының
алдында сол байлықты тиімді басқару туралы мақсат қояды. Олар: мемлекеттің
әлеуметтік және басқа да міндеттеме функцияларын сапалы орындау, пайданы
қолдану, сақтау және дамыту , меншік жүйесін оптималдау, сатуда нарықтық
мәміледегі пайданы орындау, жалға беру және басқаруға беруге тағы басқа
тапсырыстар. Осындай жағдайда ірі меншік иесі және нарыққа қатысушы өзінің
нарықтық саясатында өзінің меншігін тиімді басқару позициясында салмақты
қызмет ету керек: оған тиімді басқаруды және нарықтық реттеу проблемаларын
ұтымды қарастыру керек. Сондай – ақ бұл мәтінде бағалауды сапалы түрде
жүргізу, соның ішінде біріншіден мемлекеттік меншік жылжымайтын мүліктін
және олармен дайындалған нарықтық операцияларды бірінші деңгейлі
маңыздылыққа әкеледі.
Жылжымайтын мүлікті бағалау оны басқару сапасында интегралды
көрсеткіш алу мүмкіндігін қамтамасыз етуін айтып өткен жөн. Бағалау
стандарттары өзінің кезегінде бағалау қызметін жүйелендіреді: бағалау
объектісі және субъектісі, қатысушылар қатынасы, жалпы терминологиясы және
негізгі технологиялық және өлшеулер, бағалау жүргізу заңы және әдістері,
бағалау мақсаты және әсер ету факторлары сапалық кепілі, жылжымайтын мүлік
қатысушыларының кәсіпті қатысушылары.
Сонымен реттеу механизмі, функционалды басқару моделінен кейін,
өзіндік сапа шешім базасынан минималды ауытқулар алынады. Бұл өзгеріс
басқару функциясының динамикасын, аймақтық ерекшелігі, дамыған нарық
сапасының қатынасының дәрежесіне қатысты өзгереді.
Әлемдік тәжірибеде мемлекеттік кәсіптік басқаруда бағалау қызметі
жылжымайтын мүлік нарығында минималды механизмі мемлекетке араласуда.
Сондай, Ұлыбританияда бағалау қызметі жылжымайтын мүлік нарығында
мемлекеттік емес кәсіптік ассоциациялар тәжірибеде толығымен басқаруда.
Германияда бағалау аймағында арнайы құқықтандырылған. Реттеуші шешімдер
жылжымайтын мүлік нарығында барлық Еуропаның аймағында іске асады.
Мүліктің бөлінуі жылжымайтын мүлік және жылжитын мүлік сонау Римдік
құқықтық кезінен ақ белгілі. Мұндай мүліктік бөлім Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінде көрсетілген.
Жылжымайтын мүлік түсінігі жер теліміне бекітілген имарат пен ғимарат
болып келеді. Бұл түсінік жылжымайтын мүлікті бағалау аударылған
шығарылымда көрсетілген. Г. Харрисон 1 кітабында жылжымайтын мүлік
түсінігіне анықтама берген. Жылжымайтын мүлік – ол жер, физикалық объект
және барлығы мықты байланысқан (сол жерге орналасқан) объект. Сондай
түсінікті Оксфорттың бизнес сөздігінде Жылжымайтын мүлік – ол жерде
құралған кез келген мүлікпен, имарат пен ғимарат 2 . Тағы бір мысал
келтірейік: Жылжымайтын мүлік – нақты жер және барлық материалдық
меншік. Жердің беткі қабатында орналасқан оған бекітілген материалдық
мүлік. Келтірілген анықтамаға сәйкес жылжымайтын мүлік – ол материалды, оны
ұстауға және көруге болады.
Ештеңеге қарамай заңгер түсінікті барлық өлкеге түсінікті болмаса
да, анықтамасы керек термин, түсінігі ретінде қарастырылады.
ҚР АК 115 ст. азаматтық құқық обьектісі былай бөлінеді.
- қамқор мүлігі және құқық;
- қамқор емес мүлігі және құқық.
Қамқор мүлігі және құқық мүлік анықтайды терминдар мүлік түсінігін
зат ақша ретінде көрсетеді, сонымен бірге шет ел валютасы, бағалы
қағаздар, қызметтер, фирмалық атаулар, тауарлық таңба және басқа да жеке
тұлғаның қолынан жасалған зат, құқық мүлігі және тағы басқа.
Жылжымайтын мүлікке тағы жылжымайтын затты жатқызуға болады.
ҚР АК 117 ст. Жылжымайтын мүлікке жататындар: жер телімдері, ғимарат,
имарат, жылдық тұрғылықты өсімдіктер, басқа мүліктер, жерге қатыстылар,
жерге бекітілген мүліктер.
Жоғарыда көрсетілгендей жылжымайтын мүлікті басқа орынға ауыстырған
уақытта оны қисапсыз алуға мүмкін емес.
Сондай – ақ жылжымайтын мүлікті мемлекеттік тіркеуден өтуі керек:
ауал кеңістігі, теңіз кеңістігі, ішкі жүзу кеңістігі, теңіз - өзендерде ,
космостық обьектілер.
Жеке меншік құқық басқада құқықтар мемлекеттік тіркеулер өтуі керек
(ҚР АК 118 ст).
Тіркеуден өткеннен кейін бұл норма жеке меншік құқық, жерді қолдану
мерзім құқығы, көп мерзім қолдану құқығы, жылжымайтын рента мүлік құқығы
қарастырылады.
Бағалаушылардық Қазақстандық ассоциасындың стандартына сәйкес
(СТАНДАРТ ФС ҚР 14640 НПО 004 - 2008) жылжымайтын мүлікте ұғымы
(жылжымайтын объект, жылжымайтын мүлік) физикалық жер телімімен және оған
байланысты қажеттіліктерді жатқызуда.
Жылжымайтын мүлікпен жасасқан шарттар мемлекеттік тіркеу органдары,
мемлекеттік жылжымайтын құқықты тіркеуден және келісім шарт жасасу
Қазақстан Республикасының Әділет Министірлігі, орналасқан орнына байланысты
- жылжымайтын мүлікті тіркеу орталығы, содан кейін тіркелген деген
құжаттамаларды алуға әбден болады.
Мемлекеттік тіркеу тәртібі және тіркеуден босату тәртібі ҚР
Президентінің бұйрығымен, 1995жылы 25 желтоқсанында заң күшіне сүйенеді
№2727 Жылжымайтын мүлік құқығын мемлекеттік тіркеу туралы және онымен
жұмыс. Мына бұйрықпен сәйкес ҚР Әділет Министірлігі жылжымайтын мүлік
құқығына мемлекеттік бірлік кіріспесі болып тіркеледі; мемлекеттік тіркеу
жылжымайтын мүлік құқығының айғағы болып табылады; құқықтық кепілді
қамтамасыздандырудағы және азаматтың өз құқығын қорғауын, заңдық тұлға және
мемлекеттік, міндетті түрде жылжымайтын мүлікті сату - сатып алу келісім
шартының куәлігі қайтарылады, сақталған нормалары анық болса.
7 ст. Құқықты кадастырды жүргізетін Орталық және Әділет Министірлігі
бағындарады.
Егер шет елге көңіл бөлсек, онда англо – америкалық әдісті, Еуропа
аймағында жылжымайтын мүлікті құқықты тіркеу жүйесі қолданылады. Англо -
американдықтар жеке жылжымайтын мүлікті шет ел еуропалық келімсім шартпен
тіркеу қатыстырылады:
Кейінгі және жаңа жеке меншік иесі. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.