Халық Банкінің кассалық бөлімінің ақпараттық жүйесін құру
Т. Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
Инженерлі- экономикалық факультеті
Қолданбалы информатика кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Халық Банкінің кассалық бөлімінің ақпараттық жүйесін құру
Күндізгі оқу бөлімінің курс студенті
Мамандығы:
Ақпараттық жүйелер
Ғылыми жетекшісі:
э.ғ.к., доцент Биярова
А.Ө.
Дипломдық жұмыс
қорғауға жіберілді:
Қолданбалы
информатика
кафедрасының меңгерушісі
ф-м. ғ. к.,
доцент Заурбеков Н. С.
Алматы 2008
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. Халық Банкінің есептеу бөлімінің ақпарат жүйесін тұрғызу
1.1. Мәселенің экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Ақпарат жүйесін құрудың мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3. Халық Банкінің есептеу бөлімінің ақпараттық жүйесі және операциялық
сипаттамасы
1.4. Халық Банк есептеу бөлімінің қалыптасу жүйесінің дамуы
1.5. Халық Банк қызмет реттеу әдісі
1.6. Қазақстан Республикасының өкіметі және халық банкіне қатысты талаптар
1.7. Халық Банк есептеу бөлімін басқарудағы ақпараттық жүйені тұрғызудың
концептуалдық схемасы
2. Халық Банкінің есептеу бөлімінің ақпарат жүйесін тұрғызу және жобалау
2.1. Халық Банк есептеу бөлімінің ақпараттық жүйесін құру мақсаты және
қолдану бағыты
2.2. АЖ-нің құрлымы және базасы
2.3. Есептер кешенін қамтамасыз етуге қойылатын талаптар
2.4. Есептер кешенін техникалық жабдықтауға қойылатын талаптар
2.5. Есептер кешенін математикалық жабдықтауға қойылатын талаптар
2.6. Есептер кешенін програмалық жабдықтауға қойылатын талаптар
2.7. Банк ресурстарын қалыптастыру операциялары
3. Халық Банкінің есептеу бөлімінің операцияларын басқарудағы Ақпараттық
Жүйені бағалау
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымшалар
КІРІСПЕ
ҚР-ғы коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы 30 наурызда
қабылданған "ҚР Хлттық банкі" және 1995 жылдың 31 тамызында қабылданған "ҚР-
ғы банктер және банктік қызмет туралы" ҚР заңдарын басшылыққа алады.
Коммерциялық банктер - банктік жүйенің екінші деңгейін білдіреді. Олар
банктік ресурстарды шоғырландыра отырып, занды және жеке тұлғаларға кең
көлемде банктік операциялар мен қаржылық қызметтерді жүзеге асырады.
90-шы жылдың басында банктердің саны 200-ден асты, әрине бұл, олардың
экстенсивті жағынан дамуын сипаттаса, сол жылдың орта кезінен бастап, күні
бүгінге дейін банктеріміздің саны біртіндеп азаюда.
Лицензияның өзіндік стандартты формасы бар және онда коммерциялық
банктердің айналысатын қызмет түрі жазылады. Қазақстандағы берілетін
лицензияның дамыған шет елдерден айырмашылығы әмбебаптығы болып табылады.
ҚР-ғы банк қызметінде мемлекеттік органдар банктердің мамандануын
белгілемейді, мысалға, инвестициялық, ипотекалық қызметтерді жүзеге асырады
және т.б. Қазақстандық банктер бағалы қағаздар нарығында да тікелей
қатысуға толық құқылы.
Сонымен қатар, Қазақстандық коммерциялық банктерге бағалы металдармен
операцияларды жүзеге асыру үшін ҚР Ұлтық банкі лицензия береді.
Дипломдық жұмыста Халық Банкі есептеу бөлімінің ақпараттық жүйесін
қарастыруға арналған.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – клиенттің сұранысы бойынша уақыттың кез
келген сәтінде қажетті қаржылық ақпаратты алуды ұйымдастыруға мүмкіндік
беретін, есептік операциялар бөлімінде ақпаратты өңдеуді автоматтандыру
үшін клиенттерге қызмет көрсетудің ақпараттық жүйесін құру.
Теориядық жұмыста Халық Банкісіне сипаттама берілген, Банктің
есептеу бөлімінің ақпараттық жүйесін құрудың мақсаты мен міндеті, оның
құрылымына және ресурстарына қойылатын талаптар анықталған: ақпараттық,
математикалық, бағдарламалық жабдықтауға қойылатын талаптар, Халық
Банкінің есептеу бөлімі ақпараттық жүйесінің концептуалды сұлбасы
құрастырылған.
1. Халық Банкінің есептеу бөлімінің ақпарат жүйесін тұрғызу
1.1. Мәселенің экономикалық мәні
Қазақстан Республикасының Халық банкі — мемлекеттік орталық банк
ретінде бірінші деңгейді білдіреді.
Өзге банктердің барлығы (Мемлекеттік даму банкісінен басқасы) - екінші
деңгейді сипаттайды, сондықтан да оларды іс-жүзінде екінші деңгейдегі
банктер деп атайды.
Бүгінгі таңдағы Қазақстанда қызмет ететін банктік жүйенің не бары он
үш жылдық тарихы бар. Бұл жүйенің қалыптасуына КСРО-ның ыдырауының
нәтижесінде еліміздің өз тәуелсіздігін алуының себеп болғандығын айта кету
керек. Содан бері банк жүйесінде түбегейлі реформалау жалғасуда. Ондағы
мақсат - отандық банктеріміздің қызметін халықаралық стандартқа өткізу
болып отырғандығы да жасырын емес. Бұл талаптарға жауап бермейтін
банктерге, басқа банктерге қосылу не банк операцияларының жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар болып құрылу кажеттігі ұсынылады.
ҚР Халық банкі — банктердің банкі
Еліміздегі барлық несие жүйесін реттеуші ұйым рөлін атқара отырып,
орталық банк экономикамызда басты орын алады.
Орталық банк еліміздің эмиссиялық және резервтік орталығы ретінде ақша-
несие және валюта саясатын анықтайды. Оның қызметінің басты мақсаты пайда
табу емес, тек ақша-несие саясатын жұргізуге және еліміздің банк жүйесіне
жетекшілік етуге бағытталады.
Орталық банктің тарапынан ақша-несиелік реттеудің негізгі объектісіне
экономикамыздағы жалпы қолма-қол және қолма-қолсыз ақша массасы жатады.
Халық банк — бұл бұрынғы қарапайым клиенттерге қызмет көрсетумен
айналысқан, қарапайым мемлекеттік банктен орталық, эмиссиялық банкке
ауысқан, банктердің банкісі болып табылады. Іс жүзінде Халық банкте барлық,
кассалық резевтердің шоғырлануы және олардың шаруашылық айналымына түсуі
Халық банктер мекемелерінің коммерциялық банктер кассасын толтыру арқылы
жүзеге асырылады. Барлық банктер қолма-қолсыз есеп айырысуларды Халық банк
мекемелері арқылы жүргізе асыра отырып, қажет жағдайларда Халық банктен
несие ала алады. Халық банк — бұл ақшалай резервтерді құрайтын, оған қоса
меншікті алтын валюта резервтерден, басқа да материалдық, бағалықтардан
тұратын муліктерге ие болып табылатын заңды тұлға.
Әлемдік тәжірибеде орталық банктің қызметін ұйымдастырудың әр түрлі
келесідей құқылық формалары кездеседі:
- мемлекеттің 100% қатысуымен капиталын құрайтын біртұтас
банк формасында (мысалға: Ұлыбритания, ГФР, Франция, Канада, Ресей,
Қазақстан);
- акцияның бір бөлігі мемлекетке тиеселі немесе
мемлекеттің қатысынсыз акционерлік қоғам формасында (Жапония,
Белгияда);
- орталық банктің функцияларын біртүтас атқаратын тәуелсіз банктер
жүйесі (АҚШ-та).
АҚШ-та орталық банктердің мүлкіне мемлекет қатынаспайды, олардың
капиталы Федеральды резервтік жүйеге мүлік иесі болып келетін коммерциялық
банктердің қосқан жарнасынан тұрады.
Халық банк өзінің атқаратын мәні жағынан біртұтас ұйым болып табылады,
ал мемлекет тек оның жарғылық қорының иесі. Бүгінгі жарғылық қордың мөлшері
- 20 млрд. теңгені құрайды. Негізгі қорлары ғимараттардан, құрылғылардан,
құрал-жабдықтардан, көліктік құралдар мен басқа бағалылықтардан, ал айналым
қорлары банкке тиеслі болып табылатын меншікті ақшалай қаражаттардан
тұрады.
2004 жылдан бастап, "Халық банкі туралы" ҚР заңына жасалған соңғы
толықтырулар мен өзгерістердің кейінгі Халық банкінің басты міндеті —
еліміздегі баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Сол сияқты, Халық банкке мынадай қосымша міндеттер жүктеледі;
- мемлекеттің ақша-несие саясатын жасау;
- төлем жүйесінің қызмет етуін қамтамасыз ету;
- қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамысыз ету;
- банктік қызметті реттейтін нормативтік құқылық актілерді
қолдану арқылы қарыз берушілер мен клиенттер мүддесін қорғау және
олардың орындалуына бақылауды жүзеге асыру.
Халық банктің несиелік ресурсы төмендегідей көздерден құралады:
- меншікті қаражат есебінен;
- басқа банктерден тартылған және Ұлттық банкте шартты
негізде орналастырылған ақшалай қаражаттар есебінен;
- ҚР төңірегінде тартылған қаражаттардан;
- арнайы мемлекеттік қорлар мен бюджеттің уақытша бос жатқан қаражаттар
есебінен.
Халық , банктің басқару құрылымы.
Қазақстанның Халық банкі - тігінен басқарылатын жүйедегі
біртұтас орталықтандырылған құрылымды білдіреді.
Басқарма және Басқарма болып негізгі қызметтер Халық банктің
басқару органына: директорлар Кеңесі (Директорат) жатады.
ҚХБ-нің жоғары басқару органы табылады және басқармаға келесідей
жүктеледі:
- мемлекеттің ақша-несие саясатын дайындау;
- банк қызметтіне қатысы бар ҚХБ-нің нормативтік құқықтық актілерін бекіту;
- Халық банктің банктермен операциялары бойынша ресми қайта
қаржыландыру мөлшерлемесін белгілеу;
- жекелеген банктік операциялар түрлерін жүргізуге лицензиялар беру туралы
шешім қабылдау;
- банктер үшін резервтік талаптар нормасын бекіту;
- алтын валюта активтерін басқарудың негізгі қағидаларын анықтау;
- ҚР валютасының айырбас бағамын анықтау тәртібін бекіту;
- ҚХБ жұмыс туралы жылдық есепті қарау, қабылдау
және Президенттің бекітуіне беру;
- ҚХБ-нің жылдық балансын және табыс мен зияны туралы есебін қарау және
бекіту;
- ҚХБ туралы нұсқауды, оның жарғылық капиталы мен резервтік қордың
қалыптасу тәртібі, негізгі құралдарды және өзге де мүліктерді пайдалану,
ақылы қызмет көрсету, ҚХБ-нің құрылымы және бюджеті, департамент
директорларын, филиалдардың, өкілеттіліктердің және ұйымдардың жетекшілерін
тағайындау туралы нормативтік құқықтық актілерді бекіту;
- банктер үшін пруденциальдық нормативтер мен басқа да міндетті
нормаларды және шектерді бекіту;
- еңбек жағдайын, оған ақы төлеу жүйесі мен мөлшерін анықтау және бекіту;
- ҚХБ-нің халықаралық және басқа да ұйымдарда қатысуы
туралы шешім қабылдау;
- Директорлар Кеңесінің (Директораттың) құрамын бекіту;
- бухгалтерлік есептің қазақстандық стандартын ескере отырып, ҚХБ-не
арналған бухгалтерлік есептің саясатын және әдістерін анықтау;
Халық банктің Басқармасы тоғыз адамнан тұрады. Халық банктің
Басқармасының құрамына:
- ҚХБ төрағасы және бес лауазымды тұлғалары,
- ҚР Президентінен бір өкіл;
- ҚР Үкіметінен екі өкіл кіреді.
Халық банктің оперативтік басқару органы директорлар
кеңесі болып табылады. Директорлар кеңесі құрамына Халық банк
төрағасы, оның орынбасарлары және құрылымдық бөлімшелердің жетекшілері
кіреді.
Халық банк тек қана ҚР Президентінің алдында есеп береді. Есеп беру
мыналарды білдіреді:
- Парламенттің келісімімен ҚР Президенті ҚХБ-нің төрағасын 6 жылға
сайлайды және қызметінен босатады;
- ҚХБ төрағасының орынбасарларын да ҚХБ төрағасының ұсынуымен ҚР
Президенті 6 жылға сайлайды және қызметінен босатады.
- ҚХБ-нің жылдық есебін ҚР Прзеиденті бекітеді;
- Халық валютаның - теңгенің айшығының тұжырымын ҚР Президенті бекітеді;
- ҚХБ-нің ҚР Президентінің сұрауы бойынша өзінің қызметіне байланысты
ақпараттарды беріп отыруы.
Халық банк өзінің негізгі қызметтерін жергілікті жерлердегі облыстық
басқармасы Алматы қалалық филиалы арқылы атқарады. Бұл филиал Халық банк
атынан жұмыс істейді. ҚХБ филиалдары мен өкілеттіліктері өз қызметтерін ҚХБ
бекіткен өкілеттігі шегінде ғана жүзеге асырады.
Халық банктің функциональдық қүрылымына департаменттер мен басқа да
бөлімшелерден тұратын орталық аппараты, филиалдары, өкілетіліктері мен
ұйымдары кіреді.
Халық банктің орталық аппаратында мынадай департаменттер мен дербес
басқармалары бар:
• зерттеу және статистика департаменті;
• шетел операциялары департаменті;
• ішкі операциялар басқармасы;
• монетарлық операциялар департаменті
• сыртқы байланыстар бөлімі;
• заң қызметі департаменті;
• әкімшілік департаменті;
• қолма-қол ақшалармен жүмыс женіндегі басқарма;
• инженерлік қауіпсіздік жүйесін пайдалану бөлімі;
• бухгалтерлік есеп департаменті;
• есептеу жұмыс орталықтарының департаменті;
• операциондық басқарма;
• төлем жүйесі басқарамсы;
• бақылау және аудит департаменті;
• персоналдармен жүмыс жасау басқармасы;
• халықаралық қаржы ұйымдарының жобаларын іске асыру бөлімі;
• мерзімді басылымдар және іскерлік ақпараттар бөлімі.
Сонымен қатар, ҚХБ құрылымына мынадай дербес бөлімшелер де кіреді:
• Мемлекеттік сақтау қоймасы;
• Ресей Федерациясындағы Халық банк өкілеттігі;
• Банкноттық фабрика;
• Монета сарайы;
• Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы (ҚБЕО);
• Қазақстан ипотекалык компаниясы;
• Ипотекалық несиелерді кепілдендіру қоры;
• Процессинттік орталық;
• Актуарлық орталық;
• Банктік сервистік бюро;
• Халық ақпараттар технологиясы;
• Автобаза.
2004 жылдан бастап, Үкіметтің қаулысымен Халық банктің құрылымынан
қаржы нарығының және қаржы ұйымдарының қызметіне бақылау және қадағалау
жөніндегі Қаржы агенттігі бөлініп шықты.
Оның құрамына: банктің қадағалау, бағалы қағаздар нарығын реттеу және
сақтандыру ұйымдарының қызметін реттеу департаменттері кіреді.
Осындай өзгерістерге сәйкес Халық банктің атқаратын қызметтері де
қысқарып, яғни тек қана классикалық қызметтер қалды.
Халық банк мынадай классикалық қызметерді атқарады:
- ақшаны эмиссялау;
- ақша-несие саясатын жүргізу;
- төлем жүйесін ұйымдастыру;
- төлем балансын құру;
- валюталық реттеу және валюталық бақылау. Халық банк мынадай операцияларды
жүргізеді:
- бірінші кластық эмитенттермен шығарылатын алты айлық қайтару
мерзімдегі міндеттемелерді қайта есепке алады;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
- депозиттік сертификаттармен қайтару мерзімі бір жылға жататын борыштық
бағалы қағаздарды сатып алады жөне сатады.
- депозиттік жөне есеп айырысу операцияларын жүргізе отырып, бағалы
қағаздарды, басқа да құндылықтарды сақтауға жөне басқаруға қабылдайды;
- қаржы қүралдарымен операцияларды жүзеге асырады;
- қажет кезінде банктерде және қаржы ұйымдарында шоттар ашады;
- чектерді жазып вексельдерді береді;
- жарғыға қайшы келмейтін өз міндеттемелеріне сай келетін басқа
да банктік операцияларды жүзеге асырады.
2. Ақпараттық жүйесін құрудың мақсаты
Банк қызметінің табыстылығы мен бәсекелестігін жоғарылату үшін оның
ақпараттануына маңызды рөл бөліну керек, бұл жағдайда банкке жаңа банк
технологияларын қолдану көмектеседі, оларды мына қызмет облыстарында,
қаржылық басқару, зерттеу және ары қарай нарықта кеңею, есепке алу мен есеп
беруді тиімді жүргізу, клиенттермен оперативті жұмысын жоғарылытуда
қолданады.
ХБ кассалық операциялары АЖ құрудағы негізгі мақсат болып:
- банктік АЖ дамыту және енгізу, ал халықтың ақша операцияларының
жоғары тиімділігі қамтамасыз етеді.
- барлық ресурстарды тиімдігі қолдану , бұл қызметкерлердің тиімді
жұмысы үшін;
- есеп айырысу жүйесін және банк клиенттеріне қызмет етуді жақсарту.
АЖ мақсатына сәйкес негізгі есеп болып:
- ақша операцияларын жүргізудегі сапасын жоғарылатуды қамтамасыз ету
және мерзімін төмендету
- құжат айналымын төмендету, бұл банк қызметінің шығындарын
төмендетеді.
- барлық талап комплексі табысталатын ақпаратты сенімді және
қорғанысын орындау
- оперативті жиын,бақылау, өңдеу және ақпаратты беру жұмыстарын
жақсарту
ХБ кассалық операциялар АЖ мәні персоналды компьютерлерді ақпараттың
пайда болуы мен қолдану орындарына жақындастыру, ол құрылу шығындарының
төмендеуіне мүмкіндік береді, ақпаратты табыстау және бақылау, кассир
жұмысы автоматизирленуі болып табылады . Достық интерфейсі компьютермен
жұмыс кезінде мамандардың өнімділік және еңбек сапасын жоғарылатудағы
мүмкіндік береді.
3. Халық Банкінің есептеу бөлімінің ақпараттық жүйесі және
операциялық сипаттамасы
Отандық банк тәжірибесінде банктердің есеп айырысу-кассалық
операциялар мынадай түрлерге бөлінеді:
• банктік шоттар ашу;
• Халық немесе шетел валютасында аударым операциялары;
• алдағы уақытта валюталалау күні қойылуға тиісті, Халық валютадағы
аударым операциялары;
• төлемнің шартын өзгерту не қайтару;
• валюталық операцияларға бақылау жасау;
• шоттың архивін беру;
• шоттан қолма-қол ақша беру;
• ұсақ ақшаларды ірілеп беру;
• банктен кеңсеге дейін немесе керісінше қолма-қол шаларды
инкассациялау;
• құндылықтарды жеткізіп беру.
Отандық банктер есеп айрысу операцияларын ұйымдастырушылар болып
табылады
Есеп айырысу операциялар мынадай белгілеріне байланысты жіктеледі:
Есеп айырысу субъектілеріне қарай:
• банктік емес секторлар (шарушылық субъектілері) арасындағы банктер
арқылы есеп айырысулар;
• жеке сектор – үй шарушылықтарының банктер арқылы есеп айрысулары;
• банктік сектор - банк аралық есеп айырысулар.
Есеп айырысу объектілеріне қарай:
• тауарлы операциялар бойынша есеп айрысулар; бюджет жөне басқа
бюджеттен тыс қорлармен аударымдар;
• банк ссудалары, вексельдері және басқа да міндеттемелері бойынша
төлемдер.
Есеп айырысу аумағына қарай:
I. Мемлекет ішіндегі есеп айрысулар, оның ішінде: бір қаланың ішінде;
қаладан тыс жерлерде, аудандарда, ауылда және т.с.с.
II. Мемлекет арасында (халықаралық) есеп айырысулар. Есеп айырысу
уақытына қарай:
- сауда операциясы басталғанға дейінгі (аванстық) төлемдер;
мәміле жасалған соң, мерзімді төлемдер;
- коммерциялық несие шартында, яғни мәміле жасалған сон белгілі
бір уақыттан кейнігі төлемдер;
- мерзімінен бұрын, яғни келіскен мерзімге дейін;
- ашық шот бойынша (жоспарлы), яғни тауарларды алған сайын
үздіксіз төлемдер;
- мерзімі кейінге қалдырылған, ягни бастапқы белгісін мерзімін ұзарту
жолымен;
- мерзімі өтіп кеткен төлемдер, яғни төлем уақыты
кешіктірілген.
Есеп айырысу жүйелеріне қарай:
- пошта байланысы арқылы; телеграф-телетайп байланысы арқылы;
- телефон байланысы арқылы; электрондық байланыстар арқылы;
СВИФТ (Дүниежүзілік банкаралық телекомуникация коғамы) жүйесі арқылы
Есеп айырысу формаларына қарай:
I. Қолма-қолсыз аударымдар (банктік), оның ішінде:
- кредиттік; дебеттік;
- ашық шот арқылы;
- аккредитив;
- инкассо.
II. Қолма-қол ақшалар (банкнота жөне монеталар) арқылы;
Есеп айырысу төсіліне қарай:
- толық есеп айрысулар;
- жартьшай есеп айырысу;
Өзара талаптар мен міндеттемелерді есепке алу (клиринг)
арқылы есеп айрысулар.
Есеп айырысу құралдарына қарай:
I. Кредиттік аударымның құралдарымен есеп
айырысулар, оның ішінде:
- төлем тапсырмасымен;
II. Дебеттік аударымдар құралдарымен есеп айрысулар, оның ішінде:
- төлем талап-тапсырмасы, чек, вексель,
- инкассалық өнімдер;
II. Аралас құралдар арқылы есеп айрысулар, яғни бірде дебеттік, бірде
кредиттік аударымдар түрінде болатын: аккредитив, пластикалық карточкалар,
банктік аударымдар және т.б.
Есеп айырысу шамасына қарай: ірі төлемдер; ұсақ төлемдер;
Есеп айырысу кезектілігіне қарай:
1) жалақы, бюджет, сақтандыру жөне т.с.с. төлемдер;
2) материалдық қүныдылықтар үшін төлемдер;
3) ссудалар үшін төлемдер;
4) сот шешімі айырысулар бойынша төлем құжаттарымен есеп.
Банктік шотты ашуды ұйымдастыру тәртібі
Есеп айырысу-кассалық операциялар негізінен клиенггердің банктердегі
ашқан ағымдық және басқа да шоттары арқылы жүзеге асады.
Қазіргі кездегі екінші деңгейдегі банктерде шоттар ашу тәртібі 1998
жылғы 29 маусымдағы "Ақшалай төлемдер мен аударымдар туралы" ҚР заңына жөне
2000 жылғы 2 маусымдағы Халық банк Басқармасының N 266 бектілген "Қазақстан
Республикасының банктеріндегі клиенттердің банктік шоттарын ашу, жүргізу
және жабу тәртібі туралы" нұсқаулықта көзделген. Осы нұсқаулыққа сай
банктерде ашылатын шоттар мынадай түрлерге бөлінеді: ағымдағы, жинақ және
корреспонденттік.
Жоғарыдағы ережеге сәйкес, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктерді шот ашу
мынадай құжаттар талап етіледі:
Резидент-заңды тұлғалар үшін::
• Жарғысының көшірмесі (нотариалды куәландырылған);
• Статистикалык. карточка;
• Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;
• СТТН көшірмесі;
• Филиалдар мен өкілеттік үшін, резидент-заңды тұлғаның
басшыларына берілген сенім-хаттьң көшірмесі;
• Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер
үшін ҚР Қаржы Министрлігінен рұқсат қағаз;
• Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка (нотариалды
куәландырылған, 3 дана);
• Қол қоюшы тұлғаларға арналған бұйрықтың көшірмесі мен олардың
төл қүжаттары мен СТТН;
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
II. Бейрезидент-заңды тұлғалар үшін:
• Мемлекеттік немесе орыс тілінде дайындалған, Филиал немесе
өкілеттік туралы ереженің көшірмесі (нотариадцы куөландырылған);
• Статистикалық карточка;
• Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;
• СТТН көшірмесі;
• Филиалдар мен өкілеттік үшін, бейрезидент-заңды тұлғаның
олардың басшыларына берілген сенім-хаттың кешірмесі;
• Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка (нотариалды
куөландырылған) 3 дана;
• Жеке куәлігі (көшірмесі);
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
. Шаруа (фермер) шаруашылыгы:
• Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің
көшірмесі;
• СТТН көшірмесі;
• Жерді пайдалануға жер бөлімшесін беру туралы
құжаттың көшірмесі (нотариалды куәландырылған);
• Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
(нотариалды куәландырылған) 3 дана;
• Жеке куәлігі (көшірмесі);
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
IV. Жеке кәсіпкерлер үшін:
• Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу)
туралы куәліктің көшірмесі;
• СТТН көшірмесі;
• Қол қою және мәр басу үлгісі бар карточка (нотариалды
куәландырылған) 3 дана;
• Жеке куәлігі (көшірмесі);
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
V. Шетелдік дипломатиялық және консулдық өкілеттіктер үшін:
• ҚР Сыртқы істер министрлігінен берілген, оның аккредитациясын
растайтын құжаттың көшірмесі;
• Қол қою және мер басу үлгісі бар карточка
(нотариалды куәландырылған) 3 дана;
• Жеке куөлігі (көшірмесі);
• Банктік шот ашу туралы өтініш; )
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
VI. Жеке тұлғалар үшін:
• Жеке куәлігі (көшірмесі);
• СТТН көшірмесі;
• Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка нотариалды
куәландырылған) 3 дана;
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
1.4. Халық Банк есептеу бөлімінің қалыптасу жүйесінің дамуы
1922 жыл – РФСР Комиссарлар Халық Кеңесінің 1922 жылдың 26 желтоқсаны
Мемлекеттік жинақтаушы касса мекемелері туралы қаулысы.
1923 жыл – РСФР Халық қаржы Комиссариатына 1923 жылдың 3 қаңтарынан № 3-а
Мемлекеттік жинақтаушы касса мекемелері бойынша бұйрық.
1924 жыл – Қырхалқаркомның 1924 жыл 12 ақпан КСРО аймақтық жинақтаушы
касса меңгерушісі ретіндегі тағайындалу туралы хаттама.
1989 жыл – КСРО Министрлер Кеңесі 1989 жылғы 31 наурыз № 280 қаулысында
КСРО мемлекеттік мамандандырылған банктерді толық шаруашылық есеп пен өзін
- өзі қаржыландыруға көшуі туралы, КСРО – ның жинақтаушы банкінің 1989 жыл
17 сәуірден № 57 Бұйрығы 1989.03.31. жылғы № 280 КСРО министрлер
кеңесінің қаулысынан шыққан КСРО мемлекеттік мамандандырылға банктерді
толық шаруашылық есепке өзін - өзі қаржыландыруға көшуін туралы
тапсырмаларды КСРО жинақтаушы банктерінің мекемелерінің жүзеге асыру туралы
ережелер .
1991 жыл – Қазақстан КСРО Министрлер Кабинетінің 1991 жылы 18 сәуірінде №
245 қаулысында Қазақ СРО мамандандырылған Коммерциялық жинақтаушы банк
сұрақтары .
1993 жыл – Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі мен Қазақстан
Республикасының жинақтаушы банкінің нұсқаулары 1993 жылдың 12 қаңтарынан №
15-072-133 Қазақстан Республикасының жинақтаушы Банк мекемелерінің 1992
жылғы Қазақстан Республикасының мемлекеттік ішкі ұтыстық займдар мен жұмыс
жасайтын ұйымдар ұтыстарды төлеу қазыналық бондар мен оларды жою мен
ұтыстарды төлеу .
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі мен тәуелсіздікті алу
үшінші қайта құрамдастыру кезең бастамасы аталынды және жүйе мен банкинг
функциялары қайта бағытталды және де Қазақстанның Халық Банкінің даму
хронологиясының бастамасы.
Егемендік алғаннан кейін, 1990 жылы желтоқсанда Қазақстан нарықтық
экономика талаптарына сай, өзінің банктік жүйесін құруға кірісті. Ал 1991
жылы қаңтарда Қазақстан СРО да Банктер мен банктік істер туралы Заң
қабылданды, бұл тәуелсіз Қазақстада банктік реформаның бастамасы болып
саналды.
Тәуелсіздік ресми түрде жариялап 1 жыл өткеннен кейін, 1992 жылы
Қазақстан Республикасы Жинақтаушы Банкі құрылған, заңды ресми түрде
Қазақстан Халық Банкі қабылдап алушысы болып табылады.
1993 жыл – Жинақ Банктрі өз бетінше құқықтық құрылым Қазақстанның Халық
Банкке қайта ұйымдастырылды, Қазақстан Республикасының Үкіметінің
қарамағына тиісті болды.
1995 жыл – Банк Жабық Акционерлік Қоғам болып қайта өзгерді.
Банктің ауыспалы бағдарлы жетекшілері қайта құрылым процесін қадағалады
сонымен бірге жұмысмәнерін де. Жаңа басшылық Банктің негізгі ісіне
кезегінде банктік қызмет салаларының кеңейтілуін іске асыруды ұстанады және
банк жаңа ақпараттық - коммуникативті технологияларды қолданады.
1995 жыл аяғы – Қазақстан Халық Банкі Республиканың ең ірі операциялық
банкі болды және қаржылық нарықта қол жеткізген бағытын табысты сақтап
келеді.
1998 жыл – Бүкіл Банк акционерлер жиналысы шешімінен акционерлік қоғамның
жабық түрінен 100 % - дық Үкіметтің қатысуымен Ашық Акционерлік Қоғам
Қазақстан Халық Банк - не ауысқан.
Осы жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысына келісті, сонымен
қатар 1998 жылғы 6 маусым дағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 644
қаулысы 1998 – 2001 жылдарға Қазақстанның Акционерлік Жинақтаушы Халық
Банкін негізгі бағыттары кезеңдер бойынша жекешелендіру туралы,
Акционерлік қор көлемін үлкейту туралы жұмыстар жүргізілді.
Қазақстан Халық Банкінің жаңа тарихы – бұл оның жекешелендіру мен жүйелі
қайта құру процессі ғана емес. Бұл процесс үзіліссіз жаңа банктік
технологияларды игеру, банк саласын үлкейту, жаңа жағдайдағы жинақтау
жүйесін жетілдіру мен толық сақталуға глобалды стратегия, жетілген филиалды
инфра құрылым мен тікелей - кіріктірілген банктік құрылым құру.
Бұл ұстанған бағыт Қазақстан Халық Банкінің негізгі мәселелерін шешетін
кәзіргі заманғы ақпараттық - камуникативті технологиялар көмегі мен –
зейнет ақы төлеу, еңбек ақы, салық, коммуналдық және басқада төлемдерді
қабылдау, шағын және орта кәсіп орындар мен мемлекеттік мекемелердің
кассалық – есеп айрысуға қызмет көрсету.
2002 жылдың желтоқсанында – Қазақстан Халық Банкі халық-аралық “
ІNTERNATІONAL GOLD MEDAL AWARD ” наградасын сапа мен тиімділігі үщін алды.
2003 жылдың 22 мамырда Лондонда “ Global Ratіng Leaders 2003 ” Халық
- аралық саммит – конференциясында Қазақстан Халық Банкі сапа мен
тиімділігі үшін “ Global Ratіng Leaders 2003 ” құрмет силығын алды.
Силық Халық - аралық Эксперттік Кеңесіне “ Global Ratіng ” берілді.
Салтанатты силықтарды беру Ұлыбританияның Hampton Court Palace корольдық
сарайларының бірінде өтті.
1995 жылдың 31 тамызында қабылданған "ҚР-ғы банктер және банктік
қызмет туралы" ҚР-ның заңына сәйкес Қазақстан Республикасында банкті ашу
немесе оның қызметін ұйымдастыру мынадай үш кезеңнен тұрады:
1) Банк ашуға Ұлттык, банктен рұқсат алу;
2) Әділет Министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өту;
3) Банк операцияларын жүргізуге Халық банктен
лицензия алу.
Аталған заңға сәйкес, банкті заңды және жеке тұлға ашуға құқылы.
Бірінші кезеңде, банк ашушы Халық банкке банк ашуға рұқсат алу етінішін
береді жөне оған қоса төмендегідей құжаттарды тапсырады:
• рұқсат алу үшін беретін өтініші;
• құрылтайшылық шарт (түп нүсқа);
• банктің жарғысы ( түп нүсқа);
• банк жарғысын қабылдау және банк органын сайлау туралы хаттама;
• құрылтайшылар туралы мәліметтер (Халық банктің белгілеген тізімі
бойынша);
• құрылтайшылардың соңгы екі есептік жылдағы бухгалтерлік
балансы (заңды түлғалар үшін);
• құрылтайшылардың қаржылық жагдайлары туралы аудиторлық
қорытынды;
• егер бір немесе одан да көп құрылтайшылары ҚР-ның резиденті болмаса,
ондай жағдайда сол мемлекеттегі тиісті мемлекеттік немесе қадағалау
органынан жазбаша келісім қажет;
• егер банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым банк
ретінде қайта құрылса, онда: оның жарғысы, құрылтайшылық шарты,
соңғы есептік мерзімге жасалған бугалтерлік балансы, ұйымның қаржылық
жағдайы туралы аудиторлық қорытынды;
• банктің жетекшілік қызметіне тағайындалатын тұлғалар туралы
мәліметтер, оның ішінде: банк төрағасы мен бас бухгалтерінің банк
жүйесініде кемінде - үш жыл, ал олардың орынбасарларының кемінде
екі жыл, банк филиалының бірін-ші жетекшісі мен бас бухгалтерінің
кемінде — бір жылдық еңбек тәжірибесі болуы жөне т.с.с.;
• жаңадан құрылатын банктің толық ұйымдастырылу құрылымы
(банктің екілетті органымен бектілуі тиіс);
• жаңадан құрылатын банктің ішкі аудит қызметі туралы ережесі (банктің
өкілетті органымен бектілуі тиіс);
• жаңадан құрылатын банктің несиелік комитеті туралы ережесі (банктің
өкілетті органымен бектілуі тиіс);
• жаңадан құрылатын банктің бизнес-жоспары болу керек, оның ішінде: банк
қызметінің стратегиясы, бағыттары мен ауқы, қаржылық болашағы (есеп
айырысу балансы, бастапқы қаржылық (операциондық) үш жылға
арналған пайда және зиян туралы есебі, маркетинг жоспары (банк
клиенттерін қалыптастыру), еңбек ресурстарын қалыптастыру жоспары;
• тапсырылған бизнес-жоспарына сәйкес дайындық шаралары туралы
құрылтайшылардың есебі;
- нотариальды түрде куәландырылған, құрылтайшылардың атынан өтініш
беруге құзыретінің барлығын растайтын құжаттың;
- басқа банктің жарғылық капиталына қатысуы туралы мәліметтер.
Банк ашу үшін рұқсат алуға берілген өтініш үш ай өрі кеткенде алты ай
мерзімі ішінде Халық банкте қаралады. Халық банк банк ашуға рүқсат беру
өтініштердің есебін жүргізеді.
Екінші кезеңде жаңадан құралатын банк Ұлттык банк рұқсат берген күнен
бастап, бір ай ішінде әділет Министрлігінде банк мемлекеттік тіркеуге
алынады. Оған, Халық банк-тің банк ашуға берген рұқсатын және Халық банктің
келісімімен расталған құрылтайшылық құжаттарын тапсырады.
Үшінші кезеңде банктік операцияларын жүзеге асыру үшін Халық банктен
лицензия алады. Лицензия алу үшін мемлекеттік тіркеуден өткен күннен
бастап, бір жылға дейін мыналарды орындауға тиіс:
ұйымдастырушылық-техникалык; шараларды орындау, оның ішінде: Халық
банктің нормативтік талаптарына сәйкес бөлмелерді және құрал-жабдықтарды
дайындау, тиісті біліктілігі бар қызметкерлерді қабылдау;
жарияланған жарғылық капиталды төлеу.
Лицензия алуға өтінішпен бірге жоғарыда аталған талаптарды
орындағандығын растайтын құжатты беруге тиіс. Өтінішті берген уақыттан
бастап, бір ай ішінде Халық банк қарайды. Лицензияның мерзімі шектелмейді
және онда банктің жүргізетін барлық операциялар тізімі көрсетіледі.
Аталған заңның 30-бабына сәйкес банктік операцияларға мыналар жатады:
- заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банктік шоттарын ашу
және жүргізу;
- жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банктік шоттарын
ашу және жүргізу;
- банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге
асыратын ұйымдардың корреспондентік шоттарын ашу және жүргізу;
- заңды және жеке тұлғалардың металдық шоттарын ашу және жүргізу;
- аударым операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшаны аударумен
байланысты тапсырмаларын орындау;
- есепке алу операциялары: заңды жөне жеке түлғалардың вексельдерін
және өзге борыштық міндет-темелерін есепке алу (дисконт);
- заемдық операциялар: ақы төлеу, мерзімін белгілеу және қайтару
шартымен ақшалай формада несиелер беру;
- заңды және жеке тұлғапардың, оның ішінде корреспондент-банктердің
тапсырмаларына байланысты, олардың банктік шоттары бойынша есеп айырысу
операцияларын жүргізу;
- сенім (траст) операциялары: сенім білдірушінің тапсырмасы бойынша
және оның мүддесіне сай, ақшасын, құйма бағалы металын және бағалы
қағаздарын басқару;
- клиенттік операциялар: төлемдерді жинау, тексеру және
растау, сондай-ақ олар бойынша өзара есепке алу операцияларын
жүргізу және клиентке қатысушылардың таза позициясын анықтау;
- сейфтік операциялар: клиенттердің құжатты формада шығарылған бағалы
қағаздарын, құжаттарын және бағалы заттарын сақтау қызметін көрсету, сондай-
ақ жәшіктерді, шкафтарды және бөлмелерді жалға беру;
- ломбардтық операциялар: тез іске асатын бағалы қағаздар мен жылжитын
мүліктерді кепілге алып, кыска мерзімді несиелер беру;
- төлем карточкаларын шығару;
банкта мен монеталарды және бағалы заттары инкассациялау және жонелту;
- шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру;
- төлем қүжаттарын инкассоға қабылдау (вексельден басқаларын);
- чек кітапшаларын шығару;
- бағалы қағаздар нарығындағы клиенттік қызмет;
- аккредитивті ашу, растау және ол бойынша міндеттемені орындау;
- ақшалай формада орындалуды көздейтін, банктік кепіл-хаттарды беру;
- үшінші тұлғаның атынан акшалай формада орындалуды көздейтін банктік
кепілдеме беру.
Банктер бағалы қағаздар нарығында басқа да кәсіби қызмет түрлерін
жүзеге асыра алады. Оларға мыналар жатады:
- брокерлік — мемлекеттің бағалы қағаздарымен;
- дилерлік — мемлекеттің және өзге де бағалы
қағаздармен;
Осы аталған қызмет түрлеріне Халық банктен жекелеген және кешенді
(бірнеше қызметке) лицензиялар беріледі.
Сонымен қатар, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктер өз қызметін жүзеге
асыру барысында филиалдарын, өкілдіктерін, жинақ-кассаларын, сондай-ақ
еншілес банктерін аша алады.
Банктің филиалы — филиал туралы ережеде немесе лицензияда көрсетілетін
банктік операцияларды жүзеге асыруға құқылы және өзінің дербес бухгалтерлік
балансы бар, заңды тұлға болып табылмайтын банктік мекеме.
Заңға сәйкес, банктер өздерінің филиалын ашу үшін Халық банктің
келісімін алуға тиіс. Ол үшін мынадай құжаттарды тапсырады:
- Филиал ашуға рұқсат алу өтініші;
- Банк операцияларының тізімі көрсетілген банк филиалы туралы ереже;
Бірінші жетекші және бас бухгалтер қызметіне кандидаттар туралы
мәліметтер.
Шетелдік банктердің ҚР аумағында филиалдарын ашуға заңмен тиым
салынады..
Банктің өкілдігі — банктік операцияларды жүзеге асырмайтын, яғни
банктің тапсырмасымен және оның атынан әрекет ететін банктің орналасқан
жерінен тыс орналасқан, заңды тұлға болып табылмайтын банктің құрылымдық
бөлімшесі.
- Банк өкілдігі Халық банктің келісімімен ашылады. Шетелдік банктер
өкілдіктерін ашу үшін Халық банкке мынадай құжаттарын тапсырады:
өкілдік ашуға рұқсат алу өтініші;
өтініш жасаушы банктің құрылтайшылық құжаттары; ҚР аумағында өкілдік ашу
туралы өтініш жасаушы банктің шешімі;
- Өтініш жасаушы банктің банктік қызметті жүргізуге арналған
лицензиясының барлығын растайтын сол мемлекеттегі банктік қадағалау
органының жазбаша расталымы;
- аудиторлық ұйым куәландырған өтініш жасаушы банктің соңғы қаржылық
жылға жасалған жылдық есебі;
- Өтініш жасаушы банктің ҚР аумағында өкілдігін ашуға қарсы еместігін
куәландыратын сол мемлекеттегі банктік қадағалау органының жазбаша
хабарламасы;
- Өкілдікте жұмыс жасайтын қызметкерлердің саны және жетекшісі туралы
мәліметтер.
Еншілес банк — жарғылық капиталдық елу пайыздан астамы бас банкке
тиселі және өзінің дербес бухгалтерлік балансы бар, заңды тұлға.
Есеп айырысу-кассалык, бөлімі (жинак, кассасы) - ҚР аумағында банктік
операциялардың жекелеген түрлерін орындайтын, филиал немесе өкілеттік
мөртебесі жоқ, заңды тұлға емес, Халық банктің келісімі негізінде құрылатын
бантік аумақтық бөлімшесі.
ҚР Халық банкі екінші деңгейдегі банктерді ашуға берген рұқсаты
мынадай негіздерге байланысты қайтары алуы мүмкін:
- банк тарпынан өз еркімен қайта құрылу немесе таралуы туралы шешім
қабылдау;
- банк қызметінің тоқтатылуы туралы сот шешімінің қабылдануы;
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап, бір жыл ішінде банк
қызметіне байланысты жалған мәліметтердің болуы;
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап, бір жылдан астам уақытқа
дейін банк операцияларын жүргізу лицензиясын алмаған жағдайда;
- банк заңдылықтарында, сол сияқты жарғысында көрсетілмеген
операцияларды жүзеге асыруы;
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап, бір жылға дейін жарияланған
жарғылық қордың сомасын төлемеуі;
Қазақстандық тәжірибеде басқа дамыған шетелдік тәжірибелер сияқты
жарияланған жарғылық капиталдың төленген жарғьшық төленген капиталдан
айырмашылығы болады. Қазақстандағы банктік заңдарға сәйкес банкті тіркеуге
алу үшін жарияланған жарғылық қордың 50 %-дан кем емес бөлігі акция,
облигация, ақшалай қаражат, бағалы металдар немесе басқа да материалды
бағалылықтар мен (ғимарат, техникалар, автокөлік) төленуге тиіс. Ал қалған
сомасы, яғни 50 %-ға жуығы жыл бойына салынуға тиіс.
Жарияланған жарғылық қордың 50 %-ның ақшалай түрдегі сомасы сол
банктің корреспонденттік шотына түсіріліп, ал материялдық бағалықтары
бірлескен түрде бағалануына байланысты банкті құрушы акционерлердін жалпы
жиналысындағы акті бойынша қабылданады.
1.5. Халық Банк қызмет реттеу әдісі
Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу
механизмінің тәртібі Халық банктің екінші деңгейдегі банктердің қызметін
реттеу және қадағалау бойынша нормативтік құқықтық актілермен анықталады.
1995 жылы 31 тамызда қабылданған "Банктер және банктік қызмет туралы"
ҚР заңының 41-бабына сәйкес, ҚР Халық банк екінші деңгейдегі банктердің
қаржылык тұрақтылығын қамтамасыз ету, олардың салымшыларының, мүдделерін
қорғау, сондай-ақ республикадағы ақша-несие жүйесінің тұрақтылығын қолдап
отыру мақсатында аталған банктердің қызметін реттеуді мынадай жолдармен
жүзеге асырады:
• пруденциялық нормативтер белгілеу;
• банктердің орындауына міндетті нормативтік құқықтык, актілер шығару;
• банктердің қызметін тексеру;
• банктің қаржылық жағдайын сақтандыруға байланысты ұсыныстар беру;
• банктерге ықпал ететін шектеу шараларын қолдану;
• банктерге немесе олардың лауазымды тұлғааларына санкциялар
беру.
Халық банк халықаралық банктік тәжірибеде қолданылатын пруденциялық
нормативтер мен орындауға міндетті басқа да нормалар мен лимиттерді
белгілеуге құқылы. Ол, сонымен қатар банктердің пруденциялық нормативтерді
және орындауға міндетті басқа да нормалар мен міндеттерді бұзғаны үшін
жауапкершілікті белгілейді.
Қойылған талаптарға банктің қаржылық жағдайының сәйкестігі туралы
мәселені шешу мақсатында Халық банк белгілі мөлшерде банктің капиталының
көлемін анықтауға құқылы.
Пруденциялық нормативтер немесе орындауға міндетті басқа да нормалар
мен лимиттердің нормативтік белгілері мен есептеу әдістемесін, белгіленген
күнге банктің капиталының көлемін, ашық валюта позициясының лимиттерін және
оларды есептеу тәртібін, резервтік талаптар нормасын және оларды есептеу
әдісін, есеп берудің сәйкес формалары мен оны тапсыру мерзімін Халық банк
белгілейді.
Банктік қызметті жүзеге асырумен байланысты шығындарды табу мақсатында
банктер резервтік қор құруға міндетті. Резервтік қорлар банктердің
дивиденттерді төлеуге дейінгі табысының есебінен құрылады. Банктер
резервтік қорларының көлемін Халық банк белгілейді.
Банктер жүргізетін операцияларының түрлері мен көлеміне байланысты
өздерінің қызметінің сенімділігіне бақылауды қамтамасыз ету үшін олар
Қазақстан Республикасындағы банктер туралы заңға сәйкес, Халық банк
бекіткен тәртіпте күмәнді және үмітсіз қарыздарға қарсы арнайы провизиялар
құру арқылы берілген несиелер мен басқа да активтерді жіктеуге міндетті.
Банк қызметін реттеу шараларының ішіндегі ең маңыздысы пруденциялық
нормативтер. 2002 жылы 3 маусымдағы Халық банк Басқармасының № 213
қаулысымен бекітілген "Екінші деңгейдегі банктерге арналған пруденциялық
нормативтер туралы" ережеге сәйкес оларға мыналар жатады:
1) жарғылық қордың ең төменгі мөлшері;
2) меншікті қаражаттардың жеткілікті коэффициенті;
3) бір қарыз алушыга келетін тәуекелдің ең жоғары мөлшері;
4) өтімділік коэффициенті;
5) ашық валюталық позиция лимиті;
6) негізгі қорларға және басқа қаржылай емес активтерге, жұмсалынған
банк инвестициясының ең жоғары мөлшерінің, коэффициенті.
1. Банктің жарғылық капиталыныц ең төменгі мөлшері Банктің жарғылық
капиталының ең төменгі мөлшерін Ұлттык банк Басқармасы бекітеді. Банк
акционерлерден өзінін, акдияларын номиналдық бағадан теменгі деңгейде ғана,
сондай-ак ондай сатып алу кез келген пруденициялык нормативтер мен
орындауға міндетті басқа да нормалар және лимиттерді бұзбаған жағдайда ғана
сатып ала алады.
2. Меншікті қаражаттардың жеткілікті коэффициенті
Меншікті капитал (К) — бүл I деңгейлі капитал мен II деңгейлі капитал (I
деңгейлі капиталдан аспайтын мөлшерде) қосындысынан банктің
инвестицияларын шегеру арқылы есептеледі.
Банк инвестициясы — акцияның (жаргылық капиталда катысу үлесі) және
еншілес ұйымдардың, сондай-ақ басқа заңды ұйымдардың субординирленген
қарызына жұмсалымдар сомасы.
Ұйымдардың субординирленген қарызына жұмсалымдар мынадай шарттардың
біріне сәйкес келуге тиіс:
- жоғарыда аталған заңды тұлғалардың қаржылық есебі халықаралық
стандартқа сәйкес жасалуы және аудиторлық қорытындымен расталуы тиіс;
- жоғары аталған занды тұлғалардың акциялары Қазақстан қор
биржасының ресми тізімінің "А" категориясына енуге тиіс;
- жоғары аталған занды тұлғалардың қарыз рейтингі Standard & Рооrs
және басқа халықаралық рейтингтік агенттіктердің "А" рейтингінен төмен
болмауға тиіс.
Бірінші деңгейлі капитал (К1) мыналардан құралады:
- төленген жарғылық капитал;
- қосымша капитал;
- өткен жылдардағы бөлінбеген таза табыс (өткен
жылдардағы таза табыс есебінен құрылған қорлар, резервтер);
- шегерілген (-):
- материалдық емес активтер (Халықаралық қаржы есебіне
Халықаралық стандартына сөйкес банктің негізгі қызметінің
мақсатына алынған лицензияланған бағдарла-малық қамсыздандыру);
- өткен жылдардағы зиян;
- ағымдық жылдағы шығыстардың ағымдық жылдағы табыстардан артық
сомасы.
Екінші деңгеилі капитал мыналардан құралады:
- ағымдық жылдағы табыстардан ағымдық жылдағы шығыстардың артық
сомасы;
- бағалы қағаздар мен негізгі құралдарды қайта бағалау мөлшері;
- тәуекелді есепке алып өлшенген активтер сомасының 1,25%-нан аспайтын
сомадағы жалпы резервтер (провизиялар) мөлшері;
- бірінші деңгейлі капитал сомасының 50%-нан аспайтын сомадағы банктің
субординарлық қарызы;
Банктің субординарлық қарызы - бұл мынадай талаптарға сәйкес келетін,
банктің қамтамасыз етілмеген міндеттемесі:
1) депозит немесе міндеттеме болып табылмауға тиіс;
2) банктің немесе онымен байланысты аффилиирленген тұлғалар талаптары
бойынша кепілдік ретінде қамтамасыз етуілмеуге тиіс;
3) алдын ала (толық немесе жартылай) өтелумеуге тиіс;
4) банктің таратылуы барысында соңғы кезекте қанағаттандырылуға тиіс
(акционерлер арасында қалған мүлікті бөлу алдында).
Банктің субординарлық қарызы - бастапқы қайтару мерзімі 5 жылдан
жоғары болып келетін, меншікті капиталға жататын субординарлық қарыз.
Облигация субординарлық қарызға және меншікті капиталға жатуы мүмкін,
егер, ол ҚР-ның заңдылықтарына сәйкес шығарылса.
Банктің субординарлық қарызы меншікті капитал ретінде есепке алынады
және бес жыл ішінде мынадай мөлшерде қалып, қалғаны қайтарылады:
1-ші жылы - субординарлық қарыздың 80% сомасы;
2-ші жылы - субординарлық қарыздың 60% сомасы;
3-ші жылы - субординарлық қарыздың 40% сомасы;
4-ші жылы - субординарлық қарыздың 20% сомасы;
5-ші жылы - субординарлық қарыздың 0% сомасы,
Меншікті қаражаттардың (меншікті капиталдың) жеткіліктігі төмендегідей
екі коэффициенттің көмегімен есептеледі:
Банктің бірінші деңгейлі капиталының барлық активтер сомасына қатынасы
0,06 -дан кем болмауға тиіс
к1 = КІ - ИК A
мұнда,
К I — бірінші деңгейлі меншікті капитал;
ИК - банктің акцияға жұмсаған инвестициялары және басқа да заңцы
тұлғалардың субординарлық қарызы;
А — банктің жиынтық балансына сәйкес барлық активтерінің сомасы.
Банктің меншік капиталының тәуекел дәрежесіне қарай топтасқан
активтерге қатынасы 0,12 -ден кем болмауы тиіс.
К2= K Ар-Пс
мұнда,
К - банктің меншік капиталы;
Ар – тәуекел дәрежесіне қарай топтасқан активтер және баланстан тыс
міндеттемелер сомасы. Тәуекел дәрежесіне байланысты өлшенген активтерді
есепке алу барысында кастодиандық келісім-шарт негізінде банкке қабылданған
ақшалар есепке алынбайды;
Пс - арнайы резервтер (күмәнді және үмітсіз активтер бойынша құрылған
провизиялар) қосылған меншікті капиталға қосылмаған, қүрылған жалпы
резервтер сомасы (яғни, тәуекел дәрежесіне қарай топтасқан активтер
сомасының 1,25, % асатын сомасында).
3. Бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің жоғарғы мөлшері бір қарыз
алушы - ҚР-ның зандарында немесе жасалған келісім-шартта көзделген негізде
қарыз алушы немесе үшінші бір тұлғаның алдында алдағы 2 айдың ішінде не
белгісіз мерзімге несиелік төуекелге баратын банк тарапынан туындайтын
талаптары бар әрбір жеке және заңды тұлға.
Бір қарыз алушыға келетін, тәуекелдің мөлшері мыналардың сомасынан
тұрады:
1) банк балансында есепке алынатын, қарыз алушыға қатысты банк талабы;
2) соңғы бес жыл ішінде банк балансынан шегерілген, қарыз алушыға қатысты
банк талаптары;
3) ҚР заңдарында немесе жасалған келісім-шартта козделген негізде қарыз
алушы немесе үшінші бір тұлғаның алдында алдағы 2 айдың ішінде не белгісіз
мерзімге несиелік тәуекелге баратын банк тарапынан туындайтын (несиелік
тәуекелмен байланысты) талаптар; (-) шегерілген, қарыз алушының
міндеттемелері бойынша қамтамасыз ету сомалары, оның ішінде:
- банк қарамағына берілген депозиттегі ақшасы, ҚР Үкіметі және Халық
банктің шығарған мемлекеттік бағалы қағздары, құйма бағалы метаддары,
Standard & Рооrs және басқа халықаралық рейтингтік агенттіктердің "А"
рейтингін иеленетін банк кепіл-хаттары;
ҚР Үкіметі және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Инженерлі- экономикалық факультеті
Қолданбалы информатика кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Халық Банкінің кассалық бөлімінің ақпараттық жүйесін құру
Күндізгі оқу бөлімінің курс студенті
Мамандығы:
Ақпараттық жүйелер
Ғылыми жетекшісі:
э.ғ.к., доцент Биярова
А.Ө.
Дипломдық жұмыс
қорғауға жіберілді:
Қолданбалы
информатика
кафедрасының меңгерушісі
ф-м. ғ. к.,
доцент Заурбеков Н. С.
Алматы 2008
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. Халық Банкінің есептеу бөлімінің ақпарат жүйесін тұрғызу
1.1. Мәселенің экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Ақпарат жүйесін құрудың мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3. Халық Банкінің есептеу бөлімінің ақпараттық жүйесі және операциялық
сипаттамасы
1.4. Халық Банк есептеу бөлімінің қалыптасу жүйесінің дамуы
1.5. Халық Банк қызмет реттеу әдісі
1.6. Қазақстан Республикасының өкіметі және халық банкіне қатысты талаптар
1.7. Халық Банк есептеу бөлімін басқарудағы ақпараттық жүйені тұрғызудың
концептуалдық схемасы
2. Халық Банкінің есептеу бөлімінің ақпарат жүйесін тұрғызу және жобалау
2.1. Халық Банк есептеу бөлімінің ақпараттық жүйесін құру мақсаты және
қолдану бағыты
2.2. АЖ-нің құрлымы және базасы
2.3. Есептер кешенін қамтамасыз етуге қойылатын талаптар
2.4. Есептер кешенін техникалық жабдықтауға қойылатын талаптар
2.5. Есептер кешенін математикалық жабдықтауға қойылатын талаптар
2.6. Есептер кешенін програмалық жабдықтауға қойылатын талаптар
2.7. Банк ресурстарын қалыптастыру операциялары
3. Халық Банкінің есептеу бөлімінің операцияларын басқарудағы Ақпараттық
Жүйені бағалау
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымшалар
КІРІСПЕ
ҚР-ғы коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы 30 наурызда
қабылданған "ҚР Хлттық банкі" және 1995 жылдың 31 тамызында қабылданған "ҚР-
ғы банктер және банктік қызмет туралы" ҚР заңдарын басшылыққа алады.
Коммерциялық банктер - банктік жүйенің екінші деңгейін білдіреді. Олар
банктік ресурстарды шоғырландыра отырып, занды және жеке тұлғаларға кең
көлемде банктік операциялар мен қаржылық қызметтерді жүзеге асырады.
90-шы жылдың басында банктердің саны 200-ден асты, әрине бұл, олардың
экстенсивті жағынан дамуын сипаттаса, сол жылдың орта кезінен бастап, күні
бүгінге дейін банктеріміздің саны біртіндеп азаюда.
Лицензияның өзіндік стандартты формасы бар және онда коммерциялық
банктердің айналысатын қызмет түрі жазылады. Қазақстандағы берілетін
лицензияның дамыған шет елдерден айырмашылығы әмбебаптығы болып табылады.
ҚР-ғы банк қызметінде мемлекеттік органдар банктердің мамандануын
белгілемейді, мысалға, инвестициялық, ипотекалық қызметтерді жүзеге асырады
және т.б. Қазақстандық банктер бағалы қағаздар нарығында да тікелей
қатысуға толық құқылы.
Сонымен қатар, Қазақстандық коммерциялық банктерге бағалы металдармен
операцияларды жүзеге асыру үшін ҚР Ұлтық банкі лицензия береді.
Дипломдық жұмыста Халық Банкі есептеу бөлімінің ақпараттық жүйесін
қарастыруға арналған.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – клиенттің сұранысы бойынша уақыттың кез
келген сәтінде қажетті қаржылық ақпаратты алуды ұйымдастыруға мүмкіндік
беретін, есептік операциялар бөлімінде ақпаратты өңдеуді автоматтандыру
үшін клиенттерге қызмет көрсетудің ақпараттық жүйесін құру.
Теориядық жұмыста Халық Банкісіне сипаттама берілген, Банктің
есептеу бөлімінің ақпараттық жүйесін құрудың мақсаты мен міндеті, оның
құрылымына және ресурстарына қойылатын талаптар анықталған: ақпараттық,
математикалық, бағдарламалық жабдықтауға қойылатын талаптар, Халық
Банкінің есептеу бөлімі ақпараттық жүйесінің концептуалды сұлбасы
құрастырылған.
1. Халық Банкінің есептеу бөлімінің ақпарат жүйесін тұрғызу
1.1. Мәселенің экономикалық мәні
Қазақстан Республикасының Халық банкі — мемлекеттік орталық банк
ретінде бірінші деңгейді білдіреді.
Өзге банктердің барлығы (Мемлекеттік даму банкісінен басқасы) - екінші
деңгейді сипаттайды, сондықтан да оларды іс-жүзінде екінші деңгейдегі
банктер деп атайды.
Бүгінгі таңдағы Қазақстанда қызмет ететін банктік жүйенің не бары он
үш жылдық тарихы бар. Бұл жүйенің қалыптасуына КСРО-ның ыдырауының
нәтижесінде еліміздің өз тәуелсіздігін алуының себеп болғандығын айта кету
керек. Содан бері банк жүйесінде түбегейлі реформалау жалғасуда. Ондағы
мақсат - отандық банктеріміздің қызметін халықаралық стандартқа өткізу
болып отырғандығы да жасырын емес. Бұл талаптарға жауап бермейтін
банктерге, басқа банктерге қосылу не банк операцияларының жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар болып құрылу кажеттігі ұсынылады.
ҚР Халық банкі — банктердің банкі
Еліміздегі барлық несие жүйесін реттеуші ұйым рөлін атқара отырып,
орталық банк экономикамызда басты орын алады.
Орталық банк еліміздің эмиссиялық және резервтік орталығы ретінде ақша-
несие және валюта саясатын анықтайды. Оның қызметінің басты мақсаты пайда
табу емес, тек ақша-несие саясатын жұргізуге және еліміздің банк жүйесіне
жетекшілік етуге бағытталады.
Орталық банктің тарапынан ақша-несиелік реттеудің негізгі объектісіне
экономикамыздағы жалпы қолма-қол және қолма-қолсыз ақша массасы жатады.
Халық банк — бұл бұрынғы қарапайым клиенттерге қызмет көрсетумен
айналысқан, қарапайым мемлекеттік банктен орталық, эмиссиялық банкке
ауысқан, банктердің банкісі болып табылады. Іс жүзінде Халық банкте барлық,
кассалық резевтердің шоғырлануы және олардың шаруашылық айналымына түсуі
Халық банктер мекемелерінің коммерциялық банктер кассасын толтыру арқылы
жүзеге асырылады. Барлық банктер қолма-қолсыз есеп айырысуларды Халық банк
мекемелері арқылы жүргізе асыра отырып, қажет жағдайларда Халық банктен
несие ала алады. Халық банк — бұл ақшалай резервтерді құрайтын, оған қоса
меншікті алтын валюта резервтерден, басқа да материалдық, бағалықтардан
тұратын муліктерге ие болып табылатын заңды тұлға.
Әлемдік тәжірибеде орталық банктің қызметін ұйымдастырудың әр түрлі
келесідей құқылық формалары кездеседі:
- мемлекеттің 100% қатысуымен капиталын құрайтын біртұтас
банк формасында (мысалға: Ұлыбритания, ГФР, Франция, Канада, Ресей,
Қазақстан);
- акцияның бір бөлігі мемлекетке тиеселі немесе
мемлекеттің қатысынсыз акционерлік қоғам формасында (Жапония,
Белгияда);
- орталық банктің функцияларын біртүтас атқаратын тәуелсіз банктер
жүйесі (АҚШ-та).
АҚШ-та орталық банктердің мүлкіне мемлекет қатынаспайды, олардың
капиталы Федеральды резервтік жүйеге мүлік иесі болып келетін коммерциялық
банктердің қосқан жарнасынан тұрады.
Халық банк өзінің атқаратын мәні жағынан біртұтас ұйым болып табылады,
ал мемлекет тек оның жарғылық қорының иесі. Бүгінгі жарғылық қордың мөлшері
- 20 млрд. теңгені құрайды. Негізгі қорлары ғимараттардан, құрылғылардан,
құрал-жабдықтардан, көліктік құралдар мен басқа бағалылықтардан, ал айналым
қорлары банкке тиеслі болып табылатын меншікті ақшалай қаражаттардан
тұрады.
2004 жылдан бастап, "Халық банкі туралы" ҚР заңына жасалған соңғы
толықтырулар мен өзгерістердің кейінгі Халық банкінің басты міндеті —
еліміздегі баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Сол сияқты, Халық банкке мынадай қосымша міндеттер жүктеледі;
- мемлекеттің ақша-несие саясатын жасау;
- төлем жүйесінің қызмет етуін қамтамасыз ету;
- қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамысыз ету;
- банктік қызметті реттейтін нормативтік құқылық актілерді
қолдану арқылы қарыз берушілер мен клиенттер мүддесін қорғау және
олардың орындалуына бақылауды жүзеге асыру.
Халық банктің несиелік ресурсы төмендегідей көздерден құралады:
- меншікті қаражат есебінен;
- басқа банктерден тартылған және Ұлттық банкте шартты
негізде орналастырылған ақшалай қаражаттар есебінен;
- ҚР төңірегінде тартылған қаражаттардан;
- арнайы мемлекеттік қорлар мен бюджеттің уақытша бос жатқан қаражаттар
есебінен.
Халық , банктің басқару құрылымы.
Қазақстанның Халық банкі - тігінен басқарылатын жүйедегі
біртұтас орталықтандырылған құрылымды білдіреді.
Басқарма және Басқарма болып негізгі қызметтер Халық банктің
басқару органына: директорлар Кеңесі (Директорат) жатады.
ҚХБ-нің жоғары басқару органы табылады және басқармаға келесідей
жүктеледі:
- мемлекеттің ақша-несие саясатын дайындау;
- банк қызметтіне қатысы бар ҚХБ-нің нормативтік құқықтық актілерін бекіту;
- Халық банктің банктермен операциялары бойынша ресми қайта
қаржыландыру мөлшерлемесін белгілеу;
- жекелеген банктік операциялар түрлерін жүргізуге лицензиялар беру туралы
шешім қабылдау;
- банктер үшін резервтік талаптар нормасын бекіту;
- алтын валюта активтерін басқарудың негізгі қағидаларын анықтау;
- ҚР валютасының айырбас бағамын анықтау тәртібін бекіту;
- ҚХБ жұмыс туралы жылдық есепті қарау, қабылдау
және Президенттің бекітуіне беру;
- ҚХБ-нің жылдық балансын және табыс мен зияны туралы есебін қарау және
бекіту;
- ҚХБ туралы нұсқауды, оның жарғылық капиталы мен резервтік қордың
қалыптасу тәртібі, негізгі құралдарды және өзге де мүліктерді пайдалану,
ақылы қызмет көрсету, ҚХБ-нің құрылымы және бюджеті, департамент
директорларын, филиалдардың, өкілеттіліктердің және ұйымдардың жетекшілерін
тағайындау туралы нормативтік құқықтық актілерді бекіту;
- банктер үшін пруденциальдық нормативтер мен басқа да міндетті
нормаларды және шектерді бекіту;
- еңбек жағдайын, оған ақы төлеу жүйесі мен мөлшерін анықтау және бекіту;
- ҚХБ-нің халықаралық және басқа да ұйымдарда қатысуы
туралы шешім қабылдау;
- Директорлар Кеңесінің (Директораттың) құрамын бекіту;
- бухгалтерлік есептің қазақстандық стандартын ескере отырып, ҚХБ-не
арналған бухгалтерлік есептің саясатын және әдістерін анықтау;
Халық банктің Басқармасы тоғыз адамнан тұрады. Халық банктің
Басқармасының құрамына:
- ҚХБ төрағасы және бес лауазымды тұлғалары,
- ҚР Президентінен бір өкіл;
- ҚР Үкіметінен екі өкіл кіреді.
Халық банктің оперативтік басқару органы директорлар
кеңесі болып табылады. Директорлар кеңесі құрамына Халық банк
төрағасы, оның орынбасарлары және құрылымдық бөлімшелердің жетекшілері
кіреді.
Халық банк тек қана ҚР Президентінің алдында есеп береді. Есеп беру
мыналарды білдіреді:
- Парламенттің келісімімен ҚР Президенті ҚХБ-нің төрағасын 6 жылға
сайлайды және қызметінен босатады;
- ҚХБ төрағасының орынбасарларын да ҚХБ төрағасының ұсынуымен ҚР
Президенті 6 жылға сайлайды және қызметінен босатады.
- ҚХБ-нің жылдық есебін ҚР Прзеиденті бекітеді;
- Халық валютаның - теңгенің айшығының тұжырымын ҚР Президенті бекітеді;
- ҚХБ-нің ҚР Президентінің сұрауы бойынша өзінің қызметіне байланысты
ақпараттарды беріп отыруы.
Халық банк өзінің негізгі қызметтерін жергілікті жерлердегі облыстық
басқармасы Алматы қалалық филиалы арқылы атқарады. Бұл филиал Халық банк
атынан жұмыс істейді. ҚХБ филиалдары мен өкілеттіліктері өз қызметтерін ҚХБ
бекіткен өкілеттігі шегінде ғана жүзеге асырады.
Халық банктің функциональдық қүрылымына департаменттер мен басқа да
бөлімшелерден тұратын орталық аппараты, филиалдары, өкілетіліктері мен
ұйымдары кіреді.
Халық банктің орталық аппаратында мынадай департаменттер мен дербес
басқармалары бар:
• зерттеу және статистика департаменті;
• шетел операциялары департаменті;
• ішкі операциялар басқармасы;
• монетарлық операциялар департаменті
• сыртқы байланыстар бөлімі;
• заң қызметі департаменті;
• әкімшілік департаменті;
• қолма-қол ақшалармен жүмыс женіндегі басқарма;
• инженерлік қауіпсіздік жүйесін пайдалану бөлімі;
• бухгалтерлік есеп департаменті;
• есептеу жұмыс орталықтарының департаменті;
• операциондық басқарма;
• төлем жүйесі басқарамсы;
• бақылау және аудит департаменті;
• персоналдармен жүмыс жасау басқармасы;
• халықаралық қаржы ұйымдарының жобаларын іске асыру бөлімі;
• мерзімді басылымдар және іскерлік ақпараттар бөлімі.
Сонымен қатар, ҚХБ құрылымына мынадай дербес бөлімшелер де кіреді:
• Мемлекеттік сақтау қоймасы;
• Ресей Федерациясындағы Халық банк өкілеттігі;
• Банкноттық фабрика;
• Монета сарайы;
• Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы (ҚБЕО);
• Қазақстан ипотекалык компаниясы;
• Ипотекалық несиелерді кепілдендіру қоры;
• Процессинттік орталық;
• Актуарлық орталық;
• Банктік сервистік бюро;
• Халық ақпараттар технологиясы;
• Автобаза.
2004 жылдан бастап, Үкіметтің қаулысымен Халық банктің құрылымынан
қаржы нарығының және қаржы ұйымдарының қызметіне бақылау және қадағалау
жөніндегі Қаржы агенттігі бөлініп шықты.
Оның құрамына: банктің қадағалау, бағалы қағаздар нарығын реттеу және
сақтандыру ұйымдарының қызметін реттеу департаменттері кіреді.
Осындай өзгерістерге сәйкес Халық банктің атқаратын қызметтері де
қысқарып, яғни тек қана классикалық қызметтер қалды.
Халық банк мынадай классикалық қызметерді атқарады:
- ақшаны эмиссялау;
- ақша-несие саясатын жүргізу;
- төлем жүйесін ұйымдастыру;
- төлем балансын құру;
- валюталық реттеу және валюталық бақылау. Халық банк мынадай операцияларды
жүргізеді:
- бірінші кластық эмитенттермен шығарылатын алты айлық қайтару
мерзімдегі міндеттемелерді қайта есепке алады;
- мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
- депозиттік сертификаттармен қайтару мерзімі бір жылға жататын борыштық
бағалы қағаздарды сатып алады жөне сатады.
- депозиттік жөне есеп айырысу операцияларын жүргізе отырып, бағалы
қағаздарды, басқа да құндылықтарды сақтауға жөне басқаруға қабылдайды;
- қаржы қүралдарымен операцияларды жүзеге асырады;
- қажет кезінде банктерде және қаржы ұйымдарында шоттар ашады;
- чектерді жазып вексельдерді береді;
- жарғыға қайшы келмейтін өз міндеттемелеріне сай келетін басқа
да банктік операцияларды жүзеге асырады.
2. Ақпараттық жүйесін құрудың мақсаты
Банк қызметінің табыстылығы мен бәсекелестігін жоғарылату үшін оның
ақпараттануына маңызды рөл бөліну керек, бұл жағдайда банкке жаңа банк
технологияларын қолдану көмектеседі, оларды мына қызмет облыстарында,
қаржылық басқару, зерттеу және ары қарай нарықта кеңею, есепке алу мен есеп
беруді тиімді жүргізу, клиенттермен оперативті жұмысын жоғарылытуда
қолданады.
ХБ кассалық операциялары АЖ құрудағы негізгі мақсат болып:
- банктік АЖ дамыту және енгізу, ал халықтың ақша операцияларының
жоғары тиімділігі қамтамасыз етеді.
- барлық ресурстарды тиімдігі қолдану , бұл қызметкерлердің тиімді
жұмысы үшін;
- есеп айырысу жүйесін және банк клиенттеріне қызмет етуді жақсарту.
АЖ мақсатына сәйкес негізгі есеп болып:
- ақша операцияларын жүргізудегі сапасын жоғарылатуды қамтамасыз ету
және мерзімін төмендету
- құжат айналымын төмендету, бұл банк қызметінің шығындарын
төмендетеді.
- барлық талап комплексі табысталатын ақпаратты сенімді және
қорғанысын орындау
- оперативті жиын,бақылау, өңдеу және ақпаратты беру жұмыстарын
жақсарту
ХБ кассалық операциялар АЖ мәні персоналды компьютерлерді ақпараттың
пайда болуы мен қолдану орындарына жақындастыру, ол құрылу шығындарының
төмендеуіне мүмкіндік береді, ақпаратты табыстау және бақылау, кассир
жұмысы автоматизирленуі болып табылады . Достық интерфейсі компьютермен
жұмыс кезінде мамандардың өнімділік және еңбек сапасын жоғарылатудағы
мүмкіндік береді.
3. Халық Банкінің есептеу бөлімінің ақпараттық жүйесі және
операциялық сипаттамасы
Отандық банк тәжірибесінде банктердің есеп айырысу-кассалық
операциялар мынадай түрлерге бөлінеді:
• банктік шоттар ашу;
• Халық немесе шетел валютасында аударым операциялары;
• алдағы уақытта валюталалау күні қойылуға тиісті, Халық валютадағы
аударым операциялары;
• төлемнің шартын өзгерту не қайтару;
• валюталық операцияларға бақылау жасау;
• шоттың архивін беру;
• шоттан қолма-қол ақша беру;
• ұсақ ақшаларды ірілеп беру;
• банктен кеңсеге дейін немесе керісінше қолма-қол шаларды
инкассациялау;
• құндылықтарды жеткізіп беру.
Отандық банктер есеп айрысу операцияларын ұйымдастырушылар болып
табылады
Есеп айырысу операциялар мынадай белгілеріне байланысты жіктеледі:
Есеп айырысу субъектілеріне қарай:
• банктік емес секторлар (шарушылық субъектілері) арасындағы банктер
арқылы есеп айырысулар;
• жеке сектор – үй шарушылықтарының банктер арқылы есеп айрысулары;
• банктік сектор - банк аралық есеп айырысулар.
Есеп айырысу объектілеріне қарай:
• тауарлы операциялар бойынша есеп айрысулар; бюджет жөне басқа
бюджеттен тыс қорлармен аударымдар;
• банк ссудалары, вексельдері және басқа да міндеттемелері бойынша
төлемдер.
Есеп айырысу аумағына қарай:
I. Мемлекет ішіндегі есеп айрысулар, оның ішінде: бір қаланың ішінде;
қаладан тыс жерлерде, аудандарда, ауылда және т.с.с.
II. Мемлекет арасында (халықаралық) есеп айырысулар. Есеп айырысу
уақытына қарай:
- сауда операциясы басталғанға дейінгі (аванстық) төлемдер;
мәміле жасалған соң, мерзімді төлемдер;
- коммерциялық несие шартында, яғни мәміле жасалған сон белгілі
бір уақыттан кейнігі төлемдер;
- мерзімінен бұрын, яғни келіскен мерзімге дейін;
- ашық шот бойынша (жоспарлы), яғни тауарларды алған сайын
үздіксіз төлемдер;
- мерзімі кейінге қалдырылған, ягни бастапқы белгісін мерзімін ұзарту
жолымен;
- мерзімі өтіп кеткен төлемдер, яғни төлем уақыты
кешіктірілген.
Есеп айырысу жүйелеріне қарай:
- пошта байланысы арқылы; телеграф-телетайп байланысы арқылы;
- телефон байланысы арқылы; электрондық байланыстар арқылы;
СВИФТ (Дүниежүзілік банкаралық телекомуникация коғамы) жүйесі арқылы
Есеп айырысу формаларына қарай:
I. Қолма-қолсыз аударымдар (банктік), оның ішінде:
- кредиттік; дебеттік;
- ашық шот арқылы;
- аккредитив;
- инкассо.
II. Қолма-қол ақшалар (банкнота жөне монеталар) арқылы;
Есеп айырысу төсіліне қарай:
- толық есеп айрысулар;
- жартьшай есеп айырысу;
Өзара талаптар мен міндеттемелерді есепке алу (клиринг)
арқылы есеп айрысулар.
Есеп айырысу құралдарына қарай:
I. Кредиттік аударымның құралдарымен есеп
айырысулар, оның ішінде:
- төлем тапсырмасымен;
II. Дебеттік аударымдар құралдарымен есеп айрысулар, оның ішінде:
- төлем талап-тапсырмасы, чек, вексель,
- инкассалық өнімдер;
II. Аралас құралдар арқылы есеп айрысулар, яғни бірде дебеттік, бірде
кредиттік аударымдар түрінде болатын: аккредитив, пластикалық карточкалар,
банктік аударымдар және т.б.
Есеп айырысу шамасына қарай: ірі төлемдер; ұсақ төлемдер;
Есеп айырысу кезектілігіне қарай:
1) жалақы, бюджет, сақтандыру жөне т.с.с. төлемдер;
2) материалдық қүныдылықтар үшін төлемдер;
3) ссудалар үшін төлемдер;
4) сот шешімі айырысулар бойынша төлем құжаттарымен есеп.
Банктік шотты ашуды ұйымдастыру тәртібі
Есеп айырысу-кассалық операциялар негізінен клиенггердің банктердегі
ашқан ағымдық және басқа да шоттары арқылы жүзеге асады.
Қазіргі кездегі екінші деңгейдегі банктерде шоттар ашу тәртібі 1998
жылғы 29 маусымдағы "Ақшалай төлемдер мен аударымдар туралы" ҚР заңына жөне
2000 жылғы 2 маусымдағы Халық банк Басқармасының N 266 бектілген "Қазақстан
Республикасының банктеріндегі клиенттердің банктік шоттарын ашу, жүргізу
және жабу тәртібі туралы" нұсқаулықта көзделген. Осы нұсқаулыққа сай
банктерде ашылатын шоттар мынадай түрлерге бөлінеді: ағымдағы, жинақ және
корреспонденттік.
Жоғарыдағы ережеге сәйкес, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктерді шот ашу
мынадай құжаттар талап етіледі:
Резидент-заңды тұлғалар үшін::
• Жарғысының көшірмесі (нотариалды куәландырылған);
• Статистикалык. карточка;
• Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;
• СТТН көшірмесі;
• Филиалдар мен өкілеттік үшін, резидент-заңды тұлғаның
басшыларына берілген сенім-хаттьң көшірмесі;
• Мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер
үшін ҚР Қаржы Министрлігінен рұқсат қағаз;
• Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка (нотариалды
куәландырылған, 3 дана);
• Қол қоюшы тұлғаларға арналған бұйрықтың көшірмесі мен олардың
төл қүжаттары мен СТТН;
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
II. Бейрезидент-заңды тұлғалар үшін:
• Мемлекеттік немесе орыс тілінде дайындалған, Филиал немесе
өкілеттік туралы ереженің көшірмесі (нотариадцы куөландырылған);
• Статистикалық карточка;
• Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің көшірмесі;
• СТТН көшірмесі;
• Филиалдар мен өкілеттік үшін, бейрезидент-заңды тұлғаның
олардың басшыларына берілген сенім-хаттың кешірмесі;
• Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка (нотариалды
куөландырылған) 3 дана;
• Жеке куәлігі (көшірмесі);
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
. Шаруа (фермер) шаруашылыгы:
• Мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің
көшірмесі;
• СТТН көшірмесі;
• Жерді пайдалануға жер бөлімшесін беру туралы
құжаттың көшірмесі (нотариалды куәландырылған);
• Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка
(нотариалды куәландырылған) 3 дана;
• Жеке куәлігі (көшірмесі);
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
IV. Жеке кәсіпкерлер үшін:
• Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу)
туралы куәліктің көшірмесі;
• СТТН көшірмесі;
• Қол қою және мәр басу үлгісі бар карточка (нотариалды
куәландырылған) 3 дана;
• Жеке куәлігі (көшірмесі);
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
V. Шетелдік дипломатиялық және консулдық өкілеттіктер үшін:
• ҚР Сыртқы істер министрлігінен берілген, оның аккредитациясын
растайтын құжаттың көшірмесі;
• Қол қою және мер басу үлгісі бар карточка
(нотариалды куәландырылған) 3 дана;
• Жеке куөлігі (көшірмесі);
• Банктік шот ашу туралы өтініш; )
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
VI. Жеке тұлғалар үшін:
• Жеке куәлігі (көшірмесі);
• СТТН көшірмесі;
• Қол қою және мөр басу үлгісі бар карточка нотариалды
куәландырылған) 3 дана;
• Банктік шот ашу туралы өтініш;
• Банктік шот туралы келісім-шарт.
1.4. Халық Банк есептеу бөлімінің қалыптасу жүйесінің дамуы
1922 жыл – РФСР Комиссарлар Халық Кеңесінің 1922 жылдың 26 желтоқсаны
Мемлекеттік жинақтаушы касса мекемелері туралы қаулысы.
1923 жыл – РСФР Халық қаржы Комиссариатына 1923 жылдың 3 қаңтарынан № 3-а
Мемлекеттік жинақтаушы касса мекемелері бойынша бұйрық.
1924 жыл – Қырхалқаркомның 1924 жыл 12 ақпан КСРО аймақтық жинақтаушы
касса меңгерушісі ретіндегі тағайындалу туралы хаттама.
1989 жыл – КСРО Министрлер Кеңесі 1989 жылғы 31 наурыз № 280 қаулысында
КСРО мемлекеттік мамандандырылған банктерді толық шаруашылық есеп пен өзін
- өзі қаржыландыруға көшуі туралы, КСРО – ның жинақтаушы банкінің 1989 жыл
17 сәуірден № 57 Бұйрығы 1989.03.31. жылғы № 280 КСРО министрлер
кеңесінің қаулысынан шыққан КСРО мемлекеттік мамандандырылға банктерді
толық шаруашылық есепке өзін - өзі қаржыландыруға көшуін туралы
тапсырмаларды КСРО жинақтаушы банктерінің мекемелерінің жүзеге асыру туралы
ережелер .
1991 жыл – Қазақстан КСРО Министрлер Кабинетінің 1991 жылы 18 сәуірінде №
245 қаулысында Қазақ СРО мамандандырылған Коммерциялық жинақтаушы банк
сұрақтары .
1993 жыл – Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі мен Қазақстан
Республикасының жинақтаушы банкінің нұсқаулары 1993 жылдың 12 қаңтарынан №
15-072-133 Қазақстан Республикасының жинақтаушы Банк мекемелерінің 1992
жылғы Қазақстан Республикасының мемлекеттік ішкі ұтыстық займдар мен жұмыс
жасайтын ұйымдар ұтыстарды төлеу қазыналық бондар мен оларды жою мен
ұтыстарды төлеу .
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі мен тәуелсіздікті алу
үшінші қайта құрамдастыру кезең бастамасы аталынды және жүйе мен банкинг
функциялары қайта бағытталды және де Қазақстанның Халық Банкінің даму
хронологиясының бастамасы.
Егемендік алғаннан кейін, 1990 жылы желтоқсанда Қазақстан нарықтық
экономика талаптарына сай, өзінің банктік жүйесін құруға кірісті. Ал 1991
жылы қаңтарда Қазақстан СРО да Банктер мен банктік істер туралы Заң
қабылданды, бұл тәуелсіз Қазақстада банктік реформаның бастамасы болып
саналды.
Тәуелсіздік ресми түрде жариялап 1 жыл өткеннен кейін, 1992 жылы
Қазақстан Республикасы Жинақтаушы Банкі құрылған, заңды ресми түрде
Қазақстан Халық Банкі қабылдап алушысы болып табылады.
1993 жыл – Жинақ Банктрі өз бетінше құқықтық құрылым Қазақстанның Халық
Банкке қайта ұйымдастырылды, Қазақстан Республикасының Үкіметінің
қарамағына тиісті болды.
1995 жыл – Банк Жабық Акционерлік Қоғам болып қайта өзгерді.
Банктің ауыспалы бағдарлы жетекшілері қайта құрылым процесін қадағалады
сонымен бірге жұмысмәнерін де. Жаңа басшылық Банктің негізгі ісіне
кезегінде банктік қызмет салаларының кеңейтілуін іске асыруды ұстанады және
банк жаңа ақпараттық - коммуникативті технологияларды қолданады.
1995 жыл аяғы – Қазақстан Халық Банкі Республиканың ең ірі операциялық
банкі болды және қаржылық нарықта қол жеткізген бағытын табысты сақтап
келеді.
1998 жыл – Бүкіл Банк акционерлер жиналысы шешімінен акционерлік қоғамның
жабық түрінен 100 % - дық Үкіметтің қатысуымен Ашық Акционерлік Қоғам
Қазақстан Халық Банк - не ауысқан.
Осы жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысына келісті, сонымен
қатар 1998 жылғы 6 маусым дағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 644
қаулысы 1998 – 2001 жылдарға Қазақстанның Акционерлік Жинақтаушы Халық
Банкін негізгі бағыттары кезеңдер бойынша жекешелендіру туралы,
Акционерлік қор көлемін үлкейту туралы жұмыстар жүргізілді.
Қазақстан Халық Банкінің жаңа тарихы – бұл оның жекешелендіру мен жүйелі
қайта құру процессі ғана емес. Бұл процесс үзіліссіз жаңа банктік
технологияларды игеру, банк саласын үлкейту, жаңа жағдайдағы жинақтау
жүйесін жетілдіру мен толық сақталуға глобалды стратегия, жетілген филиалды
инфра құрылым мен тікелей - кіріктірілген банктік құрылым құру.
Бұл ұстанған бағыт Қазақстан Халық Банкінің негізгі мәселелерін шешетін
кәзіргі заманғы ақпараттық - камуникативті технологиялар көмегі мен –
зейнет ақы төлеу, еңбек ақы, салық, коммуналдық және басқада төлемдерді
қабылдау, шағын және орта кәсіп орындар мен мемлекеттік мекемелердің
кассалық – есеп айрысуға қызмет көрсету.
2002 жылдың желтоқсанында – Қазақстан Халық Банкі халық-аралық “
ІNTERNATІONAL GOLD MEDAL AWARD ” наградасын сапа мен тиімділігі үщін алды.
2003 жылдың 22 мамырда Лондонда “ Global Ratіng Leaders 2003 ” Халық
- аралық саммит – конференциясында Қазақстан Халық Банкі сапа мен
тиімділігі үшін “ Global Ratіng Leaders 2003 ” құрмет силығын алды.
Силық Халық - аралық Эксперттік Кеңесіне “ Global Ratіng ” берілді.
Салтанатты силықтарды беру Ұлыбританияның Hampton Court Palace корольдық
сарайларының бірінде өтті.
1995 жылдың 31 тамызында қабылданған "ҚР-ғы банктер және банктік
қызмет туралы" ҚР-ның заңына сәйкес Қазақстан Республикасында банкті ашу
немесе оның қызметін ұйымдастыру мынадай үш кезеңнен тұрады:
1) Банк ашуға Ұлттык, банктен рұқсат алу;
2) Әділет Министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өту;
3) Банк операцияларын жүргізуге Халық банктен
лицензия алу.
Аталған заңға сәйкес, банкті заңды және жеке тұлға ашуға құқылы.
Бірінші кезеңде, банк ашушы Халық банкке банк ашуға рұқсат алу етінішін
береді жөне оған қоса төмендегідей құжаттарды тапсырады:
• рұқсат алу үшін беретін өтініші;
• құрылтайшылық шарт (түп нүсқа);
• банктің жарғысы ( түп нүсқа);
• банк жарғысын қабылдау және банк органын сайлау туралы хаттама;
• құрылтайшылар туралы мәліметтер (Халық банктің белгілеген тізімі
бойынша);
• құрылтайшылардың соңгы екі есептік жылдағы бухгалтерлік
балансы (заңды түлғалар үшін);
• құрылтайшылардың қаржылық жагдайлары туралы аудиторлық
қорытынды;
• егер бір немесе одан да көп құрылтайшылары ҚР-ның резиденті болмаса,
ондай жағдайда сол мемлекеттегі тиісті мемлекеттік немесе қадағалау
органынан жазбаша келісім қажет;
• егер банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйым банк
ретінде қайта құрылса, онда: оның жарғысы, құрылтайшылық шарты,
соңғы есептік мерзімге жасалған бугалтерлік балансы, ұйымның қаржылық
жағдайы туралы аудиторлық қорытынды;
• банктің жетекшілік қызметіне тағайындалатын тұлғалар туралы
мәліметтер, оның ішінде: банк төрағасы мен бас бухгалтерінің банк
жүйесініде кемінде - үш жыл, ал олардың орынбасарларының кемінде
екі жыл, банк филиалының бірін-ші жетекшісі мен бас бухгалтерінің
кемінде — бір жылдық еңбек тәжірибесі болуы жөне т.с.с.;
• жаңадан құрылатын банктің толық ұйымдастырылу құрылымы
(банктің екілетті органымен бектілуі тиіс);
• жаңадан құрылатын банктің ішкі аудит қызметі туралы ережесі (банктің
өкілетті органымен бектілуі тиіс);
• жаңадан құрылатын банктің несиелік комитеті туралы ережесі (банктің
өкілетті органымен бектілуі тиіс);
• жаңадан құрылатын банктің бизнес-жоспары болу керек, оның ішінде: банк
қызметінің стратегиясы, бағыттары мен ауқы, қаржылық болашағы (есеп
айырысу балансы, бастапқы қаржылық (операциондық) үш жылға
арналған пайда және зиян туралы есебі, маркетинг жоспары (банк
клиенттерін қалыптастыру), еңбек ресурстарын қалыптастыру жоспары;
• тапсырылған бизнес-жоспарына сәйкес дайындық шаралары туралы
құрылтайшылардың есебі;
- нотариальды түрде куәландырылған, құрылтайшылардың атынан өтініш
беруге құзыретінің барлығын растайтын құжаттың;
- басқа банктің жарғылық капиталына қатысуы туралы мәліметтер.
Банк ашу үшін рұқсат алуға берілген өтініш үш ай өрі кеткенде алты ай
мерзімі ішінде Халық банкте қаралады. Халық банк банк ашуға рүқсат беру
өтініштердің есебін жүргізеді.
Екінші кезеңде жаңадан құралатын банк Ұлттык банк рұқсат берген күнен
бастап, бір ай ішінде әділет Министрлігінде банк мемлекеттік тіркеуге
алынады. Оған, Халық банк-тің банк ашуға берген рұқсатын және Халық банктің
келісімімен расталған құрылтайшылық құжаттарын тапсырады.
Үшінші кезеңде банктік операцияларын жүзеге асыру үшін Халық банктен
лицензия алады. Лицензия алу үшін мемлекеттік тіркеуден өткен күннен
бастап, бір жылға дейін мыналарды орындауға тиіс:
ұйымдастырушылық-техникалык; шараларды орындау, оның ішінде: Халық
банктің нормативтік талаптарына сәйкес бөлмелерді және құрал-жабдықтарды
дайындау, тиісті біліктілігі бар қызметкерлерді қабылдау;
жарияланған жарғылық капиталды төлеу.
Лицензия алуға өтінішпен бірге жоғарыда аталған талаптарды
орындағандығын растайтын құжатты беруге тиіс. Өтінішті берген уақыттан
бастап, бір ай ішінде Халық банк қарайды. Лицензияның мерзімі шектелмейді
және онда банктің жүргізетін барлық операциялар тізімі көрсетіледі.
Аталған заңның 30-бабына сәйкес банктік операцияларға мыналар жатады:
- заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банктік шоттарын ашу
және жүргізу;
- жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау, банктік шоттарын
ашу және жүргізу;
- банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге
асыратын ұйымдардың корреспондентік шоттарын ашу және жүргізу;
- заңды және жеке тұлғалардың металдық шоттарын ашу және жүргізу;
- аударым операциялары: заңды және жеке тұлғалардың ақшаны аударумен
байланысты тапсырмаларын орындау;
- есепке алу операциялары: заңды жөне жеке түлғалардың вексельдерін
және өзге борыштық міндет-темелерін есепке алу (дисконт);
- заемдық операциялар: ақы төлеу, мерзімін белгілеу және қайтару
шартымен ақшалай формада несиелер беру;
- заңды және жеке тұлғапардың, оның ішінде корреспондент-банктердің
тапсырмаларына байланысты, олардың банктік шоттары бойынша есеп айырысу
операцияларын жүргізу;
- сенім (траст) операциялары: сенім білдірушінің тапсырмасы бойынша
және оның мүддесіне сай, ақшасын, құйма бағалы металын және бағалы
қағаздарын басқару;
- клиенттік операциялар: төлемдерді жинау, тексеру және
растау, сондай-ақ олар бойынша өзара есепке алу операцияларын
жүргізу және клиентке қатысушылардың таза позициясын анықтау;
- сейфтік операциялар: клиенттердің құжатты формада шығарылған бағалы
қағаздарын, құжаттарын және бағалы заттарын сақтау қызметін көрсету, сондай-
ақ жәшіктерді, шкафтарды және бөлмелерді жалға беру;
- ломбардтық операциялар: тез іске асатын бағалы қағаздар мен жылжитын
мүліктерді кепілге алып, кыска мерзімді несиелер беру;
- төлем карточкаларын шығару;
банкта мен монеталарды және бағалы заттары инкассациялау және жонелту;
- шетел валютасымен айырбас операцияларын ұйымдастыру;
- төлем қүжаттарын инкассоға қабылдау (вексельден басқаларын);
- чек кітапшаларын шығару;
- бағалы қағаздар нарығындағы клиенттік қызмет;
- аккредитивті ашу, растау және ол бойынша міндеттемені орындау;
- ақшалай формада орындалуды көздейтін, банктік кепіл-хаттарды беру;
- үшінші тұлғаның атынан акшалай формада орындалуды көздейтін банктік
кепілдеме беру.
Банктер бағалы қағаздар нарығында басқа да кәсіби қызмет түрлерін
жүзеге асыра алады. Оларға мыналар жатады:
- брокерлік — мемлекеттің бағалы қағаздарымен;
- дилерлік — мемлекеттің және өзге де бағалы
қағаздармен;
Осы аталған қызмет түрлеріне Халық банктен жекелеген және кешенді
(бірнеше қызметке) лицензиялар беріледі.
Сонымен қатар, ҚР-ғы екінші деңгейдегі банктер өз қызметін жүзеге
асыру барысында филиалдарын, өкілдіктерін, жинақ-кассаларын, сондай-ақ
еншілес банктерін аша алады.
Банктің филиалы — филиал туралы ережеде немесе лицензияда көрсетілетін
банктік операцияларды жүзеге асыруға құқылы және өзінің дербес бухгалтерлік
балансы бар, заңды тұлға болып табылмайтын банктік мекеме.
Заңға сәйкес, банктер өздерінің филиалын ашу үшін Халық банктің
келісімін алуға тиіс. Ол үшін мынадай құжаттарды тапсырады:
- Филиал ашуға рұқсат алу өтініші;
- Банк операцияларының тізімі көрсетілген банк филиалы туралы ереже;
Бірінші жетекші және бас бухгалтер қызметіне кандидаттар туралы
мәліметтер.
Шетелдік банктердің ҚР аумағында филиалдарын ашуға заңмен тиым
салынады..
Банктің өкілдігі — банктік операцияларды жүзеге асырмайтын, яғни
банктің тапсырмасымен және оның атынан әрекет ететін банктің орналасқан
жерінен тыс орналасқан, заңды тұлға болып табылмайтын банктің құрылымдық
бөлімшесі.
- Банк өкілдігі Халық банктің келісімімен ашылады. Шетелдік банктер
өкілдіктерін ашу үшін Халық банкке мынадай құжаттарын тапсырады:
өкілдік ашуға рұқсат алу өтініші;
өтініш жасаушы банктің құрылтайшылық құжаттары; ҚР аумағында өкілдік ашу
туралы өтініш жасаушы банктің шешімі;
- Өтініш жасаушы банктің банктік қызметті жүргізуге арналған
лицензиясының барлығын растайтын сол мемлекеттегі банктік қадағалау
органының жазбаша расталымы;
- аудиторлық ұйым куәландырған өтініш жасаушы банктің соңғы қаржылық
жылға жасалған жылдық есебі;
- Өтініш жасаушы банктің ҚР аумағында өкілдігін ашуға қарсы еместігін
куәландыратын сол мемлекеттегі банктік қадағалау органының жазбаша
хабарламасы;
- Өкілдікте жұмыс жасайтын қызметкерлердің саны және жетекшісі туралы
мәліметтер.
Еншілес банк — жарғылық капиталдық елу пайыздан астамы бас банкке
тиселі және өзінің дербес бухгалтерлік балансы бар, заңды тұлға.
Есеп айырысу-кассалык, бөлімі (жинак, кассасы) - ҚР аумағында банктік
операциялардың жекелеген түрлерін орындайтын, филиал немесе өкілеттік
мөртебесі жоқ, заңды тұлға емес, Халық банктің келісімі негізінде құрылатын
бантік аумақтық бөлімшесі.
ҚР Халық банкі екінші деңгейдегі банктерді ашуға берген рұқсаты
мынадай негіздерге байланысты қайтары алуы мүмкін:
- банк тарпынан өз еркімен қайта құрылу немесе таралуы туралы шешім
қабылдау;
- банк қызметінің тоқтатылуы туралы сот шешімінің қабылдануы;
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап, бір жыл ішінде банк
қызметіне байланысты жалған мәліметтердің болуы;
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап, бір жылдан астам уақытқа
дейін банк операцияларын жүргізу лицензиясын алмаған жағдайда;
- банк заңдылықтарында, сол сияқты жарғысында көрсетілмеген
операцияларды жүзеге асыруы;
- мемлекеттік тіркеуге алған күннен бастап, бір жылға дейін жарияланған
жарғылық қордың сомасын төлемеуі;
Қазақстандық тәжірибеде басқа дамыған шетелдік тәжірибелер сияқты
жарияланған жарғылық капиталдың төленген жарғьшық төленген капиталдан
айырмашылығы болады. Қазақстандағы банктік заңдарға сәйкес банкті тіркеуге
алу үшін жарияланған жарғылық қордың 50 %-дан кем емес бөлігі акция,
облигация, ақшалай қаражат, бағалы металдар немесе басқа да материалды
бағалылықтар мен (ғимарат, техникалар, автокөлік) төленуге тиіс. Ал қалған
сомасы, яғни 50 %-ға жуығы жыл бойына салынуға тиіс.
Жарияланған жарғылық қордың 50 %-ның ақшалай түрдегі сомасы сол
банктің корреспонденттік шотына түсіріліп, ал материялдық бағалықтары
бірлескен түрде бағалануына байланысты банкті құрушы акционерлердін жалпы
жиналысындағы акті бойынша қабылданады.
1.5. Халық Банк қызмет реттеу әдісі
Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу
механизмінің тәртібі Халық банктің екінші деңгейдегі банктердің қызметін
реттеу және қадағалау бойынша нормативтік құқықтық актілермен анықталады.
1995 жылы 31 тамызда қабылданған "Банктер және банктік қызмет туралы"
ҚР заңының 41-бабына сәйкес, ҚР Халық банк екінші деңгейдегі банктердің
қаржылык тұрақтылығын қамтамасыз ету, олардың салымшыларының, мүдделерін
қорғау, сондай-ақ республикадағы ақша-несие жүйесінің тұрақтылығын қолдап
отыру мақсатында аталған банктердің қызметін реттеуді мынадай жолдармен
жүзеге асырады:
• пруденциялық нормативтер белгілеу;
• банктердің орындауына міндетті нормативтік құқықтык, актілер шығару;
• банктердің қызметін тексеру;
• банктің қаржылық жағдайын сақтандыруға байланысты ұсыныстар беру;
• банктерге ықпал ететін шектеу шараларын қолдану;
• банктерге немесе олардың лауазымды тұлғааларына санкциялар
беру.
Халық банк халықаралық банктік тәжірибеде қолданылатын пруденциялық
нормативтер мен орындауға міндетті басқа да нормалар мен лимиттерді
белгілеуге құқылы. Ол, сонымен қатар банктердің пруденциялық нормативтерді
және орындауға міндетті басқа да нормалар мен міндеттерді бұзғаны үшін
жауапкершілікті белгілейді.
Қойылған талаптарға банктің қаржылық жағдайының сәйкестігі туралы
мәселені шешу мақсатында Халық банк белгілі мөлшерде банктің капиталының
көлемін анықтауға құқылы.
Пруденциялық нормативтер немесе орындауға міндетті басқа да нормалар
мен лимиттердің нормативтік белгілері мен есептеу әдістемесін, белгіленген
күнге банктің капиталының көлемін, ашық валюта позициясының лимиттерін және
оларды есептеу тәртібін, резервтік талаптар нормасын және оларды есептеу
әдісін, есеп берудің сәйкес формалары мен оны тапсыру мерзімін Халық банк
белгілейді.
Банктік қызметті жүзеге асырумен байланысты шығындарды табу мақсатында
банктер резервтік қор құруға міндетті. Резервтік қорлар банктердің
дивиденттерді төлеуге дейінгі табысының есебінен құрылады. Банктер
резервтік қорларының көлемін Халық банк белгілейді.
Банктер жүргізетін операцияларының түрлері мен көлеміне байланысты
өздерінің қызметінің сенімділігіне бақылауды қамтамасыз ету үшін олар
Қазақстан Республикасындағы банктер туралы заңға сәйкес, Халық банк
бекіткен тәртіпте күмәнді және үмітсіз қарыздарға қарсы арнайы провизиялар
құру арқылы берілген несиелер мен басқа да активтерді жіктеуге міндетті.
Банк қызметін реттеу шараларының ішіндегі ең маңыздысы пруденциялық
нормативтер. 2002 жылы 3 маусымдағы Халық банк Басқармасының № 213
қаулысымен бекітілген "Екінші деңгейдегі банктерге арналған пруденциялық
нормативтер туралы" ережеге сәйкес оларға мыналар жатады:
1) жарғылық қордың ең төменгі мөлшері;
2) меншікті қаражаттардың жеткілікті коэффициенті;
3) бір қарыз алушыга келетін тәуекелдің ең жоғары мөлшері;
4) өтімділік коэффициенті;
5) ашық валюталық позиция лимиті;
6) негізгі қорларға және басқа қаржылай емес активтерге, жұмсалынған
банк инвестициясының ең жоғары мөлшерінің, коэффициенті.
1. Банктің жарғылық капиталыныц ең төменгі мөлшері Банктің жарғылық
капиталының ең төменгі мөлшерін Ұлттык банк Басқармасы бекітеді. Банк
акционерлерден өзінін, акдияларын номиналдық бағадан теменгі деңгейде ғана,
сондай-ак ондай сатып алу кез келген пруденициялык нормативтер мен
орындауға міндетті басқа да нормалар және лимиттерді бұзбаған жағдайда ғана
сатып ала алады.
2. Меншікті қаражаттардың жеткілікті коэффициенті
Меншікті капитал (К) — бүл I деңгейлі капитал мен II деңгейлі капитал (I
деңгейлі капиталдан аспайтын мөлшерде) қосындысынан банктің
инвестицияларын шегеру арқылы есептеледі.
Банк инвестициясы — акцияның (жаргылық капиталда катысу үлесі) және
еншілес ұйымдардың, сондай-ақ басқа заңды ұйымдардың субординирленген
қарызына жұмсалымдар сомасы.
Ұйымдардың субординирленген қарызына жұмсалымдар мынадай шарттардың
біріне сәйкес келуге тиіс:
- жоғарыда аталған заңды тұлғалардың қаржылық есебі халықаралық
стандартқа сәйкес жасалуы және аудиторлық қорытындымен расталуы тиіс;
- жоғары аталған занды тұлғалардың акциялары Қазақстан қор
биржасының ресми тізімінің "А" категориясына енуге тиіс;
- жоғары аталған занды тұлғалардың қарыз рейтингі Standard & Рооrs
және басқа халықаралық рейтингтік агенттіктердің "А" рейтингінен төмен
болмауға тиіс.
Бірінші деңгейлі капитал (К1) мыналардан құралады:
- төленген жарғылық капитал;
- қосымша капитал;
- өткен жылдардағы бөлінбеген таза табыс (өткен
жылдардағы таза табыс есебінен құрылған қорлар, резервтер);
- шегерілген (-):
- материалдық емес активтер (Халықаралық қаржы есебіне
Халықаралық стандартына сөйкес банктің негізгі қызметінің
мақсатына алынған лицензияланған бағдарла-малық қамсыздандыру);
- өткен жылдардағы зиян;
- ағымдық жылдағы шығыстардың ағымдық жылдағы табыстардан артық
сомасы.
Екінші деңгеилі капитал мыналардан құралады:
- ағымдық жылдағы табыстардан ағымдық жылдағы шығыстардың артық
сомасы;
- бағалы қағаздар мен негізгі құралдарды қайта бағалау мөлшері;
- тәуекелді есепке алып өлшенген активтер сомасының 1,25%-нан аспайтын
сомадағы жалпы резервтер (провизиялар) мөлшері;
- бірінші деңгейлі капитал сомасының 50%-нан аспайтын сомадағы банктің
субординарлық қарызы;
Банктің субординарлық қарызы - бұл мынадай талаптарға сәйкес келетін,
банктің қамтамасыз етілмеген міндеттемесі:
1) депозит немесе міндеттеме болып табылмауға тиіс;
2) банктің немесе онымен байланысты аффилиирленген тұлғалар талаптары
бойынша кепілдік ретінде қамтамасыз етуілмеуге тиіс;
3) алдын ала (толық немесе жартылай) өтелумеуге тиіс;
4) банктің таратылуы барысында соңғы кезекте қанағаттандырылуға тиіс
(акционерлер арасында қалған мүлікті бөлу алдында).
Банктің субординарлық қарызы - бастапқы қайтару мерзімі 5 жылдан
жоғары болып келетін, меншікті капиталға жататын субординарлық қарыз.
Облигация субординарлық қарызға және меншікті капиталға жатуы мүмкін,
егер, ол ҚР-ның заңдылықтарына сәйкес шығарылса.
Банктің субординарлық қарызы меншікті капитал ретінде есепке алынады
және бес жыл ішінде мынадай мөлшерде қалып, қалғаны қайтарылады:
1-ші жылы - субординарлық қарыздың 80% сомасы;
2-ші жылы - субординарлық қарыздың 60% сомасы;
3-ші жылы - субординарлық қарыздың 40% сомасы;
4-ші жылы - субординарлық қарыздың 20% сомасы;
5-ші жылы - субординарлық қарыздың 0% сомасы,
Меншікті қаражаттардың (меншікті капиталдың) жеткіліктігі төмендегідей
екі коэффициенттің көмегімен есептеледі:
Банктің бірінші деңгейлі капиталының барлық активтер сомасына қатынасы
0,06 -дан кем болмауға тиіс
к1 = КІ - ИК A
мұнда,
К I — бірінші деңгейлі меншікті капитал;
ИК - банктің акцияға жұмсаған инвестициялары және басқа да заңцы
тұлғалардың субординарлық қарызы;
А — банктің жиынтық балансына сәйкес барлық активтерінің сомасы.
Банктің меншік капиталының тәуекел дәрежесіне қарай топтасқан
активтерге қатынасы 0,12 -ден кем болмауы тиіс.
К2= K Ар-Пс
мұнда,
К - банктің меншік капиталы;
Ар – тәуекел дәрежесіне қарай топтасқан активтер және баланстан тыс
міндеттемелер сомасы. Тәуекел дәрежесіне байланысты өлшенген активтерді
есепке алу барысында кастодиандық келісім-шарт негізінде банкке қабылданған
ақшалар есепке алынбайды;
Пс - арнайы резервтер (күмәнді және үмітсіз активтер бойынша құрылған
провизиялар) қосылған меншікті капиталға қосылмаған, қүрылған жалпы
резервтер сомасы (яғни, тәуекел дәрежесіне қарай топтасқан активтер
сомасының 1,25, % асатын сомасында).
3. Бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің жоғарғы мөлшері бір қарыз
алушы - ҚР-ның зандарында немесе жасалған келісім-шартта көзделген негізде
қарыз алушы немесе үшінші бір тұлғаның алдында алдағы 2 айдың ішінде не
белгісіз мерзімге несиелік төуекелге баратын банк тарапынан туындайтын
талаптары бар әрбір жеке және заңды тұлға.
Бір қарыз алушыға келетін, тәуекелдің мөлшері мыналардың сомасынан
тұрады:
1) банк балансында есепке алынатын, қарыз алушыға қатысты банк талабы;
2) соңғы бес жыл ішінде банк балансынан шегерілген, қарыз алушыға қатысты
банк талаптары;
3) ҚР заңдарында немесе жасалған келісім-шартта козделген негізде қарыз
алушы немесе үшінші бір тұлғаның алдында алдағы 2 айдың ішінде не белгісіз
мерзімге несиелік тәуекелге баратын банк тарапынан туындайтын (несиелік
тәуекелмен байланысты) талаптар; (-) шегерілген, қарыз алушының
міндеттемелері бойынша қамтамасыз ету сомалары, оның ішінде:
- банк қарамағына берілген депозиттегі ақшасы, ҚР Үкіметі және Халық
банктің шығарған мемлекеттік бағалы қағздары, құйма бағалы метаддары,
Standard & Рооrs және басқа халықаралық рейтингтік агенттіктердің "А"
рейтингін иеленетін банк кепіл-хаттары;
ҚР Үкіметі және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz