Ақпараттық өнімдерді сапалы басқару
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі
Ш.Уалиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Орыс филология кафедрасы
Есенгулова Тоғжан Сейткереевна
Ақпараттық өнімдерді сапалы басқару
тақырыбы
Дипломдық жұмыс
Мамандығы 5В091000 Кітапхана ісі
Көкшетау, 2012ж
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі
Ш.Уалиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Орыс филология кафедрасы
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Ақпараттық өнімдерді сапалы басқару
Мамандығы: 5В091000 Кітапхана ісі
Орындаған: ___________Есенгулова Тоғжан Сейткереевна
Ғылыми жетекші
аға оқытушы доцент ___________________Нұрпейісова М.Ш.
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі:_________________к.ф.н. Фаткиева Г. Т.
Көкшетау, 2012ж
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
5
1. Кітапхананың ақпараттық-библиографиялық қызметін басқару негіздері
1.1. Басқарудың негізгі функциялары және әдістері
9
1.2. Өнім сапасын басқару – кітапхананың қызметінің басты
факторы ретінде
19
2. Ақпараттық өнімдерді кітапханада сапалы басқарудың сипаттамалары
1. Ақпараттық өнімдер мен қызмет көрсетулердің өзіндік құны
29
2. Бәсекелестік қабілеті өнім тұтынушылық
құрамымен анықталуы
39
2. Қазіргі кітапхана басқарудағы рөлі мен болжау
1. Кітапханадағы өнімдерінің сапасын жоғарылату 49
2. Кітапхана жұмысының басқару стратегиясы 59
Қорытынды
69
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
72
Қосымша: Филология факультетінің ғалымдары. Слайд – шоу
74
Кіріспе
Зерттеудің актуальдығы: Бүгінгі күні өзекті және нақты болып табылатын
ақпарат, ертенгі күні ескірген, керексіз болуы әбден мүмкін. Қоғамымыздың
дамуы ақпараттың кең таралуымен, мәдениет мәйегін халыққа тереңдетіп
түсіндіру мәселелерімен тиянақтала түседі.
Ақпараттандыру өркениеттін дамудағы обьективті заңдылық қазіргі заман
қоғамының дамуына экономиканы қарқындандыруға, өндірістік және қоғамның
өзара байланысынын дамуына әсер жасайтын маңызды фактор. Ақпараттандыру
қоғамның барлық саласында жаңа ақпараттық технологияларды тиімді қолдану.
өндірістің индустриясын құру және ақпаратты өндеу арқылы сипатталады.
Дамыған елдердің байлығы, олардың өркениеттілігі қоғамның
ақпараттандырылуына байланысты өлшенеді. Қазіргі уақытта ақпараттандыру
қоғамның негізгі өндірістік күші болып табылады [1, 3-4б].
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев
"Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында" деп
аталған халқына Жолдауында "XXI ғасырда білімін дамыта алмаған елдің
тығырыққа тірелері анық. Біздің болашақтың жоғары технологиялық және ғылыми
қамтымды өндірістері үшін кадрлар қорын жасақтауымыз қажет. Осы заманғы
білім жүйесінсіз әрі алысты барлап, кең ауқымды ойлай білетін осы заманғы
басқарушысыз біз инновациялық экономика құра алмай-мыз" деп атап көрсеткені
мәлім. Бұл талап жаңа ғасырдағы білім және мәдениет саласы қызметкерлеріне
жауапты міндеттер жүктейді.
Қазіргі мәдениеттің жаңашыл бағытының өзгеруі, қоғамға жоғары білімді,
рухани-адамгершілігі мол, өздігінен шешім қабылдай алатын, ынтымақтастыққа
қабілетті, бейімділігі мен жауапкершілік сезімі биік адам қажет. Бұған жету
үшін басқаруды дамытуға бағытталған жаңа модель керек. Кітапханалық
менеджмент адамдардың өзін-өзі дамыту, еркіндік және шығармашылығын дамыту
болып табылады.
Библиографиялық өнім — бұл библиографиялық ақпаратпен қамтамасыз
етілген ақпараттық өнімнің түрі, ол библиографиялық ақпаратты қолданатын
және тарататын құжаттардың жиынтығын көрсетеді. Библиографиялық өнім
библиографиялық ақпараттың құжаттық түрлерінен тұрады:
а) жеке мәнге ие болатын бөлек библиографиялық жазбалар;
ә) барлық түрдегі библиографиялық құралдар. Библиографиялық өнімнің
негізгі типтеріне жататындар: библиографиялық сілтеме, каталогтық карточка,
(ақпаратты іріктеп тарату жүйесі) бойынша библиографиялық хабарлама, жеке
электрондық библиографиялық жазба, библиографиялық көрсеткіш, тізім, шолу,
каталог, библиографиялық картотека, библиографиялық мәліметтер базасы мен
банкілері, жазбаша библиографиялық анықтама [3, 5-7б].
Жазба тәсілі мен материалдық тасымалдаушыға байланысты библиографиялық
өнім әр түрлі формаларда шығады. Алғашқы формалары қолжазбалық одан кейін
баспалық кітап және карточка түрінде болды. XX ғасырда машиналық жазба,
библиографиялық өнімі, баспа библиографиялық карточкалар,
микротасымалдаушылар (микрофильмдер, микрофишалар) және машина оқитын
библиографиялық өнім (магнит таспалары мен дискілердегі) пайда болды.
Барлық өнімдерінің арасында неғұрлым кең таралған формалары —
карточкалық каталогтар мен библиографиялық картотекалар, библиографиялық
басылымдар [33, 23-32б].
Мәліметтер базасы негізіндегі автоматтандырылған тәртіп бойынша толық
дайындалатын библиографиялық басылымдар мен библиографиялық анықтамалар,
электрондық библиографиялық өнімдер: машина оқитын жазбалар, мәліметгр
базалары мен банкілері, соның ішінде СD-RОМ-да жазылған т.б. электрондық
библиографиялық өнімнің көлемі ұдайы өсіп келеді.
Диплом жұмысының өзектілігі. ХІХ – ғасырдың ақпараттық өнімдерді
кітапхананың библиографиялық қызметінің сапалы басқаруды қалыптастырды. Осы
дәуір, еркін бәсеке дәуірі теоретикалық экономикаға баға бәсеке дәуірі
ретінде белгілі. Осы уақытта бәсекелестеріне қарағанда сондай өнімге бағасы
төмен кітапхананың ақпараттық өнімдермен алға шықты. Осы бойынша америка
ғылымы, экономист, П.Самуэльсон: Тауар өндірушілер бағалар бәсекесіне
қарсы тұра алады және өздерінің пайдасын максимум деңгейге дейін
көтере алады, тек қана шығындарды минимум деңгейге дейін азайтқанда, бұл
өз кезегінде өндірістің ең тиімді әдістерін ендіргенде ғана қол
жеткізіледі - деп жазды.
Қазіргі жетілмеген, бағалық емес бәсеке жағдайында өндірістің
шығындары азайту арқылы пайданы көбейту жолын іздеу әрекеті, әсіресе
кітапханалар арасында бәсеке болғанда ерте ме кеш не кітапхана үшін
төлем төлей алмау әкеледі. Әлемдік қауымдастықтың қазіргі экономикасы
өтпелі экономика ретінде сипатталады: бір елдер, бұрынғы социалистік
елдерді қосып алып нарықтық экономикаға өтуде, дамушы елдердің бір
қатары дамудың индустриалдыға дейінгі деңгейіннен индустриалды дәуірге
өтуде, индустриалды дамыған елдер индустриалдықтан ақпараттық дәуірге
өтуде.
Объекті: Ақпараттық өнімдерді сапалы басқарудың қызметтің көрсету.
Пәндік: Кітапханалардың сапалы, жүйелі түрде оқырмандарға қызмет
көрсетуінің бірден-бір жолы ақпараттық өнімдерді тиімді де сапалы дайындап,
ақпараттық нарыққа шығару.
Ақпараттық дәуірде тұтынушылардың мұқтаждықтары мен сұраныстары
көн қырлы және ұлттық рыноктар рамкаларынан алыстауда, сұраныстар
мінезі өзіндік сипат алып және де өзінің құрылымы бойынша әр түрлі
болуда. Кітапхана, егер ол нарықта үлгеруге ұмтылса, мына ережені
бұлжытпай орындауы тиіс: табыстарды көбейтуді, шығындарды азайту арқылы
емес, сату көлемін арттыру болса да.
Диплом жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Кітапхананың библиографиялық
қызметті бойынша ақпараттық өнімдерді сапаплы басқару мәселелерін
қарастыру. Сонымен біріншіден, басқарудың негізгі функцияларын және
әдістерін зерттеу; өнім сапасын басқару – кітапхананың қызметінің басты
факторы ретінде анықтау; кітапханадағы өнімдерінің сапасын жоғарылату
стратегиясын көрсету.
Жалпы қабылдағандай, кітапхана басшысы білімді және жан – жақты болса
да, менеджерлер мен инженерлердің қандай таланттары мен қабілеттері
болғанымен, бағалық емес, қатаң бәсеке жағдайларында, яғни тұтынушылар
сұраныстарының құрылымында бірінші орынға жаңашылдық, сапа, дизайн, жиі
жаңарту мен әр алуан ассортимент, сатудан кейінгі жоғары деңгейдегі сервис
қойылғанда, өз кітапханасында өндірістік шығындар деңгейін белгілі бір
шекарасынан төмен азайту мүмкін еместігіне көзі жетеді.
Ғылымдағы жаңалықтар: Қазіргі кезеңде кітапханаларын стратегиялық
басқару. Ғалымдардың пікірінше қызмет көрсетуді зерттеу, бұл қоғамның даму
тенденциясын зерттеп білу. Кітапханалардың қызмет көрсету жұмысын және
ақпараттық өнім нарығын зерттеу болып табылады. Зерттеу барысында отандық
библиографтар еңбектері, отандық басылымдар, сондай-ақ ақпарат басылымдары
және электрондық құжаттар түрлері қарастырылды. Ақпараттық қызметті басқару
кітапханалардың жұмыс ерекшеліктерін ескеруі тиіс.
Тәжірибелік барысы: Дипломдық жұмыс Ақпараттық өнімдерді сапалы
басқару тақырыбын қамтиды. Тақырыптың өзектілігі кітапханада басқару
қызметтің даму үрдісін қалыптастыру болып табылады. Дипломдық жұмыстың
құрылымы: кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер
тізімінен тұрады.
Осы жұмыс барысында ақпараттық қызметті ұйымдастырудың жалпы
принциптері мен оны сапалы басқару, әр түрлі типтегі кітапханалардың
библиографиялық қызметінің құрылымы жөнінде нақты мағлұмат алады, сондай-
ақ, библиографиялық қызметтің негізгі базасы саналатын анықтамалық-
библиографиялық аппаратты және оның құрамына кіретін аса маңызды
анықтамалық және ақпараттық өнімдерді пайдалану мүмкіндіктерімен танысады.
Дипломдық жұмысты қорғаудағы негізгі ережелер: ақпараттық өнім, қызмет
көрсету, тұтынушы қажетін тауып, оның сұранысын қанағаттандыру жолдары
қарастырылған. Осының бәрі ғылыми-әдістемелік әдіске сүйене отырып
негізделген. Тәжірибелік маныздылығы: зерттеуді қорытындылай келе,
көптеген әдістемелік комплекс, модель және жаңа технологияны қолдану,
осының бәрі көптеген шешімдерді анықтап негізделген. Әрбір тұтынушы
қажеттілігін қанағаттандыру, қызмет көрсету мамандығымыздың негізгі борышы
болмақ.
Кітапханалық қызмет, ғылыми-ақпараттық қызмет, ақпараттық өнімдер
көптен бері зерттелуде. Оған көп үлес қосқан өзіміздің отандық ғалымдар
Р.А.Бердіғалиева, С.Ахметова, М.Ақшалова. Олардың еңбектерінде
библиографиялық қызметті интенсивтендіру, библиографиялық құралдар жүйесін
одан әрі қалыптастыру мен жетілдіру жолдары қарастырылған. Бүгінгі күні
яғни инновация заманында библиографиялық қызмет көрсету ісін жетілдірудің
аса маңызды шарты, оларды жаңа технологиямен жабдықтау. ең алдымен
ақпараттық техниканы, библиографиялық процесстерді автоматтандыру
құралдарын тәжірибеде барынша енгізіп, библиографиялық ресурстарды
жұртшылықтың пайдалануын интенсивтендіру, запасы мен тиімділігін арттыру
болып отыр [3, 4-5б].
Кітапханада жаңа заман талабына сай автоматтандырылған технологияларды
енгізу. Жаңа инновациялық технологияларды пайдалана отырып, сапалы өнім
дайындау, тұтынушыларға толыққанды қызмет көрсету және ақпараттық нарықта
тиесілі орын алу болып табылады.
Кітапхананың ақпараттық-библиографиялық қызметін басқару
негіздері
1.1. Басқарудың негізгі функциялары және әдістері
Елеміздегі болып жатқан жаңалықтар мен өзгерістер, білім мен
мәдениеттегі болып жатқан жаңа мемлекеттік тапсырмалары іске асырудағы
шешуші қадамдар ең алдымен кітапханашыға келіп тіреледі. Жаңа ақпараттық
технологияға көшу, басқарудың экономикалық амалдарын қолдану, оған еңбек
ұжымының қатыстырылуы кітапхана жұмысшыларының жаңа жоғары кәсіби деңгейін
және жалпы мәдениет пен қарым-қатынас мәдениетін игерген жаңа түрін
қалыптастыруда талап етеді. Нарықтық экономика кітапхана мамандарына
бәсекелестікке бейімділу талабын қояды, соған байланысты әркім өз білімін
ұдайы жаңартып, іскерлік пен шығармашылығын жүзеге асырады.
Бұл ғасырда мемлекет басқару жүйесі түрлі өзгерістерге ұшырады,
экономикалық саясатта өзгерді. Сондай-ақ дербес мемлекетті басқару жүйесіне
баса назар аударыла бастады. Нарықтық экономиканы жетік басқару үшін арнай
білім көзі болуы керек.
Нарық дегеніміз - адамдар арасындағы экономикалық қарым-қатынасты
сипаттайтын күрделі түсінік. Нарықтың шынайылығы сатушы мен сатып алушының
арасындағы қарым-қатынаста, өнімге құрылатын бағада, өнімді сату, сатып алу
актісінде көрініс береді [6, 21-23б].
Басқару теориясы ғылым ретінде (оның аңықтамасынан ерекшелігі) өткен
ғасырдың аяғында пайда болды және осы уақытқа дейін көптеген өзгерістерге
ұшырады.
Сонымен бірге, "ғылыми менеджмент" түсінігін басқару теориясының
негізін қалаушы болып саналатын Ф.У.Тейлор енгізді.
30-40 жылдардағы басқару облысының теоретигі, Лютер Гьюликтің
пікірінше, басқару әр түрлі теорияларды, жинақтаған әр түрлі құбылыстарды
жүйелі түрде игеретін ғылым болып табылады және "адамдар орталық
мақсаттарына жету үшін неге және қалай жүйелі қызмет етеді, сонымен бірге
осы қарым-қатынас жүйелерін барлық адамзат үшін неғұрлым пайдалы жасау үшін
жүйелі негізде түсінуге тырысады".
Әлбетте, басқарудың теориясы мен тәжірибе эволюциясы өнеркәсіп пен
жалпы ғылымның дамуымен тығыз байланысты.
Қазіргі таңда кітапханаларда алға талпыну өзгерістері болып жатыр.
Заман ағымына қарай, білім талабына сай оқырмандардың да сұранысы өзгеруде.
Республика кітапханашыларына көмек ретінде Қазақстан Республикасының Ұлттық
Кітапханасы "Кітапханашының кітапханасына" атты сериясымен іс-тәжірибелік
құралдарды шығарады. Ұсынылып отырған әдістемелік құрал кітапханалық
маркетингті қамтитын екі күрделі тақырыптардан тұрады: фандрейзинг және
жарнама. Әсіресе, ағымдағы ақпараттар мен соңғы шығарылып жатқан анықтама
басылымдар оқырмандарды көп қызықтырады. Әрине, оқушының ордасы ретінде
мұндай сұраныстарға кітапхана қызмет көрсете алады, бірақ қалай?
Кітапханаға әрдайым қосымша қаржылық толықтырылу жұмысы іске асырылып
отыру керек. Бұл қосымша қаржылық көздерін екі топқа бөлуге болады:
- ішкі (өз мүмкіндіктеріп барынша қолдану)
- сыртқы (өзгенің кемегін өз игілігіне жарату).
Өзге өздігінен көмек бермейді, ол қорларды да кітапхана
жоспарларымен, алға қойған келелі мақсаттарымен таныстырып, баулу керек.
Кітапхананың басында екі жақты күрделі мәселе тұрады - дәстүрлі сарқылмас
қорды қолдау мен сақтап қалу және жаңа технологияларды басқару қызметіне
мекемені енгізу. Электронды технология дәуірі жаңа қаржылық көздерді
кітапхананың даму игілігіне қарай өзіне тартуын талап етеді.
Басқару (басқару процесі) - мақсатқа жетуге бағытталған іс-қимылдарды
ұйымдастыру. Менеджмент - өзіне міндетті әлемент ретінде адамдарды
басқаруды, әлеуметтік ұйымдар мен құрылымдарды басқаруды қосатын сәйкес
білім облысы бар адам қызметінің сферасы. Менеджмент - бұл нарық
жағдайындағы басқару. "Менеджмент" түсінігінің мазмұнын бірнеше
аспектілермен қарастыруға болады:
• Менеджмент - бұл әр түрлі ұйымдардағы адамдарға жетекші ету
қызметінің түрі, функциясы, басқару
• Менеджмент - бұл басқару функциясын жүзеге асыруға көмектесетін
адамзат білімінің облысы. Бұл ғылыми пән.
• Менеджмент - басқару бойынша жұмыс жасаушының әлеуметтік табы.
Менеджментке байланысты бірнеше авторлардың анықтамалары бар:
"Адамдық қатынастар" мектебінің өкілі Паркер - Роллеттің анықтамасы:
"Менеджмент - басқа адамдардың көмегімен жұмыстың орындалуын қамтамасыз
ету" [33, 114-116б].
"Менеджмент - ұйымның мақсатына жетуге және құруына қажетті бақылау,
мотивация, ұйымдастыру жоспарлау процестері" (Мескон, Альберт, Хедоуридің
Менеджмент негіздері" оқулығы).
"Фирманы басқарудың теориясы мен тәжірибесі және нарьқ жағдайындағы
оның қызметшілері (Веснин Менеджмент негіздері").
"Өндірістің тиімділігін жоғарылату мақсатымен болатын принциптер,
әдістер, құралдар мен өндірісті басқару формаларының жиынтығы" (1988 ж.
шетелдік сөздер сөздігі).
"Өзіне міндетті элемент ретінде, адамдарды басқаруды қосатын сәйкес
білім облысы бар адам қызметінің сферасы (Американдық энциклопедия).
Менеджменттің 3 маңызды факторын байланыстырады - мақсат, тиімділік,
адам.
Бәсеке жағдайында тиімділік - фирманың өміршеңдігінің басты шарты.
Фирманы табыстылықпен, жетістікпен қамтамасыз ететін тиімді менеджмент
адамның бейімділігін талап етеді: сыртқы орта бөлігінде тұтынушының, ал
ішкі орта бөлігінде қызметшінің.
Ұйымдағы менеджмент кешенінің құрамы мынадай компоненттерден тұрады:
стратегиялың менеджмент қызметшілерді басқару (қызметші немесе кадрлық
менеджмент), технологиялық процестер мен операцияларды басқару, қаржыны
басқару (қаржылық менеджмент), материалдық-техникалық жабдықты басқару,
өнімді өткізуді басқару, жылжымайтын мүлікті басқару, жаңартпашылың
менеджмент (дамуды басқару), өнім сапасын немесе қызмет көрсетуді басқару
[33, 114-116б].
• Стратегиялық менеджмент - басты стратегиялық шарттарды құру және
жету. Мақсаткерлікті таңдау, оқиғалық анализ, стратегиялық маркетинг,
қызметті стратегиялық жоспарлау, ұйымдық құрылымдарды құру және түзету,
стратегияларды жүзеге асыруды басқару стратегиялық менеджментке жатады.
• Қызметшілерді басқару - маңызды менеджмент құраушысы. Ұйымньң барлық
максаттары адамдар арқылы жүзеге асады.
• Технологиялық процестперді басқаруда машина, аппаратура,
механизмдер, сондай-ақ компьютерлер және басқа арнайы құрылғылардың
көмегімен адамдар арқылы жүзеге асады.
• Қаржыны басқаруда кәсіпорынның өндірісті-шаруашылық қызметі қаржыны
таратуды тиімділікпен қамтамасыз ету реттеледі.
• Материалдық-техникалық жабдықты басқару шикізатты, материалдарды,
құрал-саймандарды қажетті өнімдермен жабдықтауды қамтамасыз етеді.
• Өткізуді басқару сыртқы ортаның мониторингісін қосатын маркетингтік
қызмет арқылы жүзеге асады.
• Жылжымайтын мүлікті басқаруда эксплуатация, сату, сатьш алу, айырбас,
жал және жылжымайтын мүлікпен байланысты басқа да қозғалыстар сипатталады.
• Жаңартпашылық менеджменті дамуды басқару, өзгермелі жағдайдағы
ұйымның тиімділігін жоғарылату мен сақтау үшін қажет. Жаңа өзгерістер
жоспарланады, ұйымдастырылады, ынталандырылады және бақыланады.
• Сапаны басқару нарықтық бәсеке жағдайындағы фирманың бәсекеге
тұрақтылығын қолдау үшін міндетті болып табылады.
Басқару - белгілі бір бағыттағы іс-қимылды өзгерту мақсатында ақпарат
арқылы бір жүйенің келесі жүйеге ықпал жасауы [33, 114-116б].
Менеджмент пәні ұйымның мақсаттарына жету мақсатындағы еңбектік,
материалдық, қаржылық, ақпараттың ресурстармен басқаруды игереді.
Менеджмент дегеніміз - бұл өндірістің тиімділігін жоғарылату мен
пайданы молайту мақсатында қолданылатын принциптер, әдістер және өндірісті
басқару амалдарының жиынтығы.
Менеджменттің міндеті тиімді өндірістік күшке ұйымдастыру үшін
адамдарға бағыт беру:
• Өндірістің автоматтандырылуын және жұмысшылардың жоғары маманды
болуын қамтамасыз ету;
• Қызметшілер жұмысын неғұрлым жоғарғы еңбек-ақымен ынталандыру жөне
еңбекке жағдай жасау;
• Фирма қызметінің тиімділігін бақылау, бөлімшелер жұмысын біріктіру.
• Жаңа нарықты игеру мен үнемі іздеу;
• Нақты мақсаттарды анықтау;
• Мақсаттардың басымдылығын, олардың кезектілігін, шешімдердің
дәйектілігін анықтау;
• Фирманың дамуы стратегиясының шаруашылық міндеті мен оларды шешу
жолдарын өндіру.
Нарық жағдайында басқару былайша құрылған:
- Нарықтық сұранысы мен тұтынуына байланысты фирманың бейімділігінде;
• Өндіріс тиімділігін жоғарылатуға үнемі талпынуында
• Шаруашылық өздігінде, соңғы нәтижесіне жауапты болатын адамның шешім
қабылдау бостандығында;
• Нарық жағдайына байланысты міндеттер мен мақсаттарды үнемі
түзетуінде;
• Шешім қабылдау кезінде көптеген есептер үшін компьютерлік техниканың
қазіргі негізін қолдану қажеттілігінде.
Кітапхана ісі мәдениет саласы ретінде ақпараттық, білім беру және
мәдени-ағарту қызметінің негізгі болып табылады. Жаңа мыңжылдықта
кітапханалар қоғамның қайта жанданып, өзгеруінде басқа мәдени мекемелер
арасында үлкен мүмкіндіктерге ие. Бүгінгі таңда рухани дүниетанымы кең,
көзі ашық, көкірегі ояу ұрпақ өсіру, оны өнерге, халықтық мұраға
бейімдеуде, мәдени құндылықтарды жаңғыртып, таратуда сипат беретін мәдени
орынның бірі – кітапхана.
Қазіргі кезде адамдардың өскелең талабын қанағаттандыру, рухани байлығы
мен жалпы қабілетін дамыту және жоғарғы эстетикалық талғамын қалыптастыру
міндеттерін іске асыруда кітапханалардың алар орны ерекше. Сондықтан
кітапхана мәдени-ағарту және ақпарат мекемесі облыстағы баспа шығармларын
сақтайтын, оны тарату мен насихаттау жөнінде қызмет атқаратын мәдениет
ошағы. Кітапханада тәлім-тәрбие жүйесінің толымдылығын қамтамасыз ету үшін
тәрбиенің де, ағартушылықтың да әдістемелік жүйелерін жасап, оларды жұмыс
практикасы мен қоғамдық өмірге кеңінен енгізу міндеті тұр.
Басқару қызметінің тиімділігін белгілейтін адамнын жеке қабілеттерінің
даму денгейі. Басшының ұйымдастыру потенциалы қарым-қатынастар жүйесінде
анықталады. Басшының лидер, ұйымдастырушы, маман және тәрбиеші ретіндегі
әлеуметтік функииялары сан түрлі, бұл басқару қызметінің күрделілігіне
әкеліп соқтырады. Басқаша айтқанда, басшының жеке қасиеттері - оның
функцияларын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін оның барлық ерекшеліктерінің
жиынтығы [5, 18-22б].
Қазіргі экономикалық жағдайда басшылар тек іскерлік шаруа жүргізушілер
емес, сонымен қатар, саяси қайраткерлер болуы тиіс, бұл үшін олар адамның
мұқтаждарын қанағаттандыруға бағытталған сәяси мәдениетке ие болулары
қажет. Әлеуметтік зерттеулерге сәйкес, басшылардың үштен екісі өздерін
саяси лидерлер деп есептейді. Қоғамдағы әлеуметтік жауаптылық басшылардың
28% ғана толғандырады. Ал олардың 18% мемлекеттің әлеуметтік саясатын
шындап білгісі келеді. Сонымен, басшылардың саяси мәдениетінің деңгейі
белгілі болып, буның белгілі масштабтағы мәселе екені анықталады.
Кітапхананы басқару — кітапхананың өндіріс басқарудың құралды бөлігі.
Басқару тәрізді "жұмыстың жақсы жағдайларда кітапханашыға ешқандай жамандық
әкелмей, баяндауға жол бермейтіндей жылдамдық шегін нақты анықтау
қажеттілігін талап еткен" Тейлормен ғылыми негізде бірінші қойылды. Тейлор
ұсынған амал оны жеткілікті жоғарылатуға ғана мүмкіндік берген жоқ,
орындаушылардың еңбегі жабдық жұмысы тәрізді белгіленеді.
Кез келген жұмысты нөмірлеуге болмайды. Егер жұмыс үздіксіз болмаса,
орындалған жұмыс көлемі аз болса, қызметшілер әр түрлі міндеттерді
орындаса, орыңдаушының еңбегін реттеп қажеті жоқ.
Мемлекеттік экономика жағдайында негізгі буынның іс - әрекеті тек
қана өндірістік қызметпен тұйықталды. Кітапхана өзінің экономикалық
және әлеуметтік қызметін жалпы мемлекеттік шаруашылық механизмі арқылы
жүзеге асырады. Аралас әрі әлеуметтік – бағытталған нарықтық экономика
жағдайында мемлекет кәсіпорынға иелік құқ бере отырып, оның өз мүлкін,
өндірген өнімін және тапқан табыстарын пайдалану мен жаратуды, кітапхана
шығындары арқылы әлеуметтік шаралардың бір бөлігін жүктейді [33, 46-49б].
Сондықтан да барлық кітапханадар меншік түріне байланыссыз – ақ
экономикалық қызметті ғана емес, әлеуметтік қызметті де атқаруға міндетті.
Ендеше экономикалық қызметтің құрылымын қарастырамыз:
− өндірістік қызмет, бұл қоғамдық тұтынуды қанағаттандыру
үшін қажетті тауар мен қызмет өндірісімен байланысты;
− алынған табысты бөлу мен мақсатты қолдану қызметі, мұнда
өндіріс іс - әрекетінен алынған табыс өндірісті ұлғайтуға және ұжымды
әлеуметтік дамытуға жұмсалады;
− жаңа жағдайда кітапхана өндірілген өнімді өткеру қызметімен
айналысуға мәжбүр, мұнда ол нарықтық конъюнктурамен, бәсекелестік орта
жағдайымен сұраным төлем қабілеттілігімен және нарықтық ортаның басқа
да фактормен есептесуі керек;
− жаңа жағдайда кітапхана иығына мемлекеттік
экономикадағы кітапханада кездеспеген – кәсіпкерлік қызмет жүктеледі.
Осы қызмет бұрындары және қазіргі кезде же дәстүрлі түрде шағын
бизнеспен байланыстырылады. Қазіргі нарықтық жағдай кәсіпкерлік жайлы
ескі көзқарасты барынша жоюда.
Экономикалық бизнес саласындағы кәсіпкер жетістігін, олардың бизнес
жүргізу мүмкіндігін ашу қабілеттілігі және оны қолдану шеберлігімен
байланыстырады. Жалпы кітапхана кәсіпкер ретінде мынаны шешуі қажет:
1. нарықтық тұтыныстардың құрылымын дұрыс бағалау керек және олардың
ішінен табысын қалай максимилизацияласа, сатып алушылардың пайдалылығын да
солай арттыру қажет;
2. кітапхананың мақсатын анықтап, адамдады соған қол жеткізу үшін
ұйымдастыру керек. Ол үшін оған ынталандыру мен мотивация құрылады. Сондай
– ақ осыдан туындайтын нарықтық экономиканың жаңа жағдайында кітапханаға
басқада бірнеше қызметтерді жүзеге асыруға тура келеді;
3. нарықтық ортаның жағдайында кітапхананың бәсекелестік
қабілеттілігін қолдау;
4. менеджмент жүйесін қолдана отырып, ішкі ортаны басқару қызметі
және қазіргі маркетингтік жүйені қолданып, сыртқы нарықтық ортына
басқару қызметі.
Ең алдымен, адамдарды жаңаша басқара білу керек. Бұның өзі нарықтың
конъюнктураны алдын-ала болжап бағалай білетін, дер кезінде стандартты емес
басқару шешімдерін қабылдап, оларды іс жүзіне асыратын ұжымда жетекшілік
етуді қазіргі заман талаптары деңгейінде жүзеге асыра алатын жаңа типті
басшы – кітапханалық менеджерлерді дайындауды талап етеді. Үздіксіз
кітапханалық білім берудің алға қойған негізгі қағидасы кітапхана
мамандарының кәсіби білім деңгейін жетілдіру, міндетті базалық білім алудың
көп жақты үлгісін бірегей жүйеге түсіру болып табылады.
Қазіргі менеджментке қатысты көтеріліп отырған мәселелер ауқымы алуан
түрлілігімен және көп қырлылығымен ерекшеленеді. Алайда осы уақытқа дейін
Қазақстан экономикасының ерекшелігін ескеретін менеджмент әдісі бізде толық
зерттелмей келеді. Сондықтан осы бағыттағы ізденістерді экономиканың
нарықтық қатынастарға көшу кезеңінен бері қарай бірнеше жыл бойы жүргізіп
келеміз.
Кітапхананың және ондағы бөлімшілер қызметінің нәтижесі басшының дер
кезінде шешімді дұрыс қабылдау қабілетіне, әрі оны жүзеге асыра білуіне, ал
оның жеделдігі мен дұрыстығы басшының тәжірибесі мен біліміне байланысты.
Егер ол өндірісті, технологияны және адамдарды жақсы білетін болса, жүмыс
тәжірибесі мол болса, онда оған шешім қабылдау қиынға түспейді [4, 7-9б].
Басшы сонымен қоса жете ойластыруы жоқ деректерді болжалдай білуі,
дұрыс қорытынды жасай білуі және соның негізінде жағдайға сәйкес келетін
шешім қабылдау тиіс. Басшы кез келген жағдайда шешім қабылдаудан бас
тартпауы тиіс.
Әрбір басқарушы өзінің "торын" білуі тиіс, ол дұрыс бейімделуге
көмектеседі, мақсатты анық анықтауға, билікті көтеруге көмектеседі. Блейк
және оның қызметкері Джейн Мутон қазіргі "гуманизация" туралы ойды алғанға
дейін кез келген нәтиже өндіріс пен адам арасындағы "күш алаңында"
жеткілікті деген қорытындыға келеді. Бірінші күш желісі көптеген
тауарлармен, қызмет көрсетулермен сипатталатын өндіріс көлемінің
максималдылығына әкеледі. Мұндағы тұрақты мақсаттар максималды жоғары пайда
көлемі, өндіріс шығымының төмендеуі және т.б. болып табылады және мұнда
қызметкерлерге қарамай, өнімділік көлемін қандай бағамен болсын
жоғарылатуға тырысса, жайсыз нәтижеге әкелуі мүмкін.
Қоғамның дамуы мен дүниежүзілік дағдарыс қазіргі заманда батыл іскерлік
қадамдарға барып, шешім қабылдай алатын тұлғаларға деген қажеттілікті
айқындап отыр [2, 4-5б].
Бұл орайда жастардың тұлға ретінде қалыптасуына, өз ой-пікірлерін,
көзқарастарын дәлелдеп, қорғай алу дағдылары мен біліктіліктерін
қалыптастыратын, қиын жағдайда дұрыс, нәтижелі шешім қабылдай алатын
жетекшінің ұйымдастыру жұмыстарына көп нәрсе тәуелді болмақ. Жетекшінің
ұйымдастыру жүйесіндегі жеке іс-әрекеті негізгі орын алатындықтан, оны
зеррттеу басқару іс-әрекетінің басты мәселесі болып табылады. Бұл іс-
әрекетгі пихологиялық зерттеудің қиындықтарын, іс-әрекет мәселесін жалпы
ұйымдастырушылықтан бөліп көрсетуді ескеру қажет. Олар төмендегілерден
көрінеді:
1. Жетекші іс-әрекеті ұйым қызметінің барлық жақтарымен тығыз
байланыста болады. Сонымен қатар басқару іс-әрекетінің мәселесі басқарудың
барысында ерекше сала ретінде қарастырылуы тиіс. Басқару іс-әрекетінің
психологиясын қарастыруда басқару теориясынан байқалатын кең ауқымды оң
және теріс нәтижелері болады.
2. Басқару іс-әрекеті тұтастай пәндер кешенінде зерттелді, бұл кезде
оның психологиядан тыс жақтары: ұйымдастырушылық, әлеуметтік, экономикалық
басым болды.
3. Басқару іс-әрекетін ғьлыми тұрғыдан психологиялық зерттеу өте қиын,
өйткені бұл жерде психикалық нақтылық сияқты айқын емес сфера зерттеу пәні
болып табылады. Сондықтан басқару іс-әрекетінің ішкі мазмұнына қарағанда
оның сыртқы байқалымдары көбірек зерттелген. Бұл іс-әрекеттегі танудың
негізгі принципі оның ішкі және сыртқы мазмұнын талдауды сабақтастыру болып
табылады.
Іс-әрекет ұғым ретінде жалпы ғылыми категорияға ие. Ол көптеген
ғылымдарда қарастырылады. Жалпы түрде ол қоғамдық қатынастардың жеке
формасы ретінде анықталып, тұлғаны еңбектің қоғамдық бөлінуі құрылымына
қосылу тәсілін сипаттайды. Іс-әрекетті қарастыратын әрбір ғылым, бұл жалпы
философиялық анықтаманы өзінше нақтылайды. Бұл ғылымдарда алынатын ілімді
біріктіру қажеттілігі іс-әрекетті зерттеуде кешенді принципі ретінде
көрсетіледі. Іс-әрекетті кешенді зерттеуде психология жетекші рөл
атқарады[1].
Басқару қызметінің мақсаты - ұйымдық жүйенің нәтижелі қызмет істеу
қамтамасыз ету.
Басқарудың шарттары ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Сыртқы шартта -
бұл уақытша шектеулер, ақпараттық айқынсыздық, түпкілікті нәтижеге деген
жоғары жауапкершілік, ресурстардың жеткіліксіздігі, сәтсіз жағдайлардың
орындауы. Ішкі шарттар – бір мезгілде әр түрлі іс-әрекеттерді орындау және
көптеген мәселелерді шешу қажеттілігі, нормативті нұсқаулардың
айырмашылығы, жетекшінің тиімділігін бағалау белгілерінің тұжырымдалмауы,
көбінесе олардың болмауы т.б.
Жетекшінің ұйымдастырушылық мәртебесі қос мәнді: ол бірмезгілде ұйымның
мүшесі ретінде және одан жоғары болуы мүмкін. Егер жетекші тек ісшы ғана
емес, сондай-ақ нақты көшбасшы болса, онда ұйымның іс-әрекеті әлдеқайда
тиімді болады. Оны ұйымдастырудың иерархиялық және коллегиялық принципінің
тағы да бір белгісі.
Басқаруда, сондай-ақ жетекшінің ұйымдастырушылық мәртебесімен арналған
сипаттамаларды көрсетеді. Олар жетекшінің жеке ерекшелігі ұғымымен
белгіленеді және төмендегілерден тұрады:
1) жетекші - ұйымдағы екі тиесілігі бар жалғыз адам. Мысалы,
кітапхананың директоры оның мүшесі болып табылады және бірмезгілде -
басқарудың әлдеқайда жоғарғы қатардағы органы - директордың кеңесіне
кіреді;
2) жетекшіге ұйымның жекелеген қандай да бір бөлігінің жұмысына емес,
оның тұтастай қызмет етуіне жауапкершілік жүктелген;
3) жетекші тұтастай ұйымға, оның кез-келген мүшесіне қарағанда, едәуір
өткең ықпал ете алатын мүмкіндігі бар.
Басқару іс-әрекетінін белгілері мен сипаттамаларының жиынтығы оның
кәсіби іс-әрекетінің басқа түрлерінен айырмашылықта болатын психологиялық
ерекшеліктердің белгілі бір симптомдық кешенін түзеді. Ол әр түрлі
қиындылықпен көрінеді. Бұл айырмашылықтар жетекшінің иерархиялық мәртебесін
анықтайды - ол неғұрлым жоғары болған сайын атап көрсетілген үлгілер
соғұрлым айқынырақ және керісінше болады. Басқару континуумымы, бір
жағынан, шағын топтарды басқарудың төменгі деңгейін, екінші жағынан —
кәсіпорындар мен фирмаларды басқарудың жоғарғы деңгейлерін көреді. Мұнда іс-
әрекет мазмұны оның негізгі белгілерінің айқындалу дәрежесі бойьшша басқару
қызметтерінің негізгі үш категориясы атап көрсетіледі: төменгі, орта және
жоғары буын жетекшілері, Төменгі буын жетекшілері (кіші басшылар)
қызметкерлерді тікелей басқарады. Олар - шеберлер, бөлім меңгерушілері.
Кіші бастықтар жұмысын анықтайтын орта буын жетекшілерінің әлдеқайда көп
және алуан түрлі. Оны екі шағын топқа бөледі; орта буыниың жоғары және
төмен деңгейлері.
- жоғары оку орнындағы декан, фирма филиалының директоры. Жоғарғы
жетекшілері ірі өндірістік және мемлекеттік ұйымдарды басқарады. Бұл деңгей
өкілдері ұйым бейнесіне тұтстай өз тұлғасының таңбасын қалдырады [2, 6-8б].
Негізгі басқару қызметтерінің жүйесін анықтау басқару теориясының ең
маңызды әрі күрделі мәселесі болып табылады. Басқару іс-әрекетінің
функциональдық табиғаты туралы ереже жалпы танымал болып табылады, дегенмен
жетекші қызметтерінің тұтастай жүйесі жоқ. Оны құруда
қиындықтарға кездеседі:
1. Басқару қызметтерінің оларды жүйелендіруге қиындық келтіретіні
көптігі мен алуан түрлілігі.
2. Олардың жинағы нақты айқындалмаған. Бір жағдайларда әкімі мектепте
анықталып болған әлдеқайда маңызды қызметтерді, екіншіге: басқа да алуан
түрлі қызметтер (психотерапиялық, арбитраждық) көрсетіледі.
3. Қызметтер қорытылуының әр түрлі дәрежесі. Бұл жалпы тізімде ала ала
әртүрлі деңгейдегі қызметтердің қатар құруын соқтырады, ол өз туғызады.
4. Қызметтердің өзара байланысы мен өзара кірігуі олардың айқындап
қиындатады.
5. Жетекші іс-әрекетінде базалық қызметтер (алғашқы) және олар
туындылары (екінші) болады. Бұл, мысалы, ұйымдастырушы қызметі. Ол бойында
басқа бірқатарын интеграцилайды: яғни жоспарлау, шешім қабылдау, бақылау,
мотивация.
6. Қызметтердің бағыпталуы бойынша айырмашылығы. Бұл кез-келген
ұйымдастыру жүйесінің әлеуметтік-техникалық сипаты және онда әр түрлі
сапалы компоненттердің, адамдар мен технологиялардың болуы.
7. Қызметтер жүйесі жетекшінің басқару континуумындағы нақты әрекеті
мен қызметтік жағдайының мазмұнына тәуелді болады.
Бұрынғы жоғарыдан басқару жүйесінің бұзылуы мен жада өзара деңгейаралық
моделдің жоқтығы өкімшілік ұстанымы негізінде орталықтандыруға ұмтылуға
алып келді. "Басқаруды жоғалту" жөніндегі тезис аймақтық деңгейде аты жиі
шыға бастады. Бұның үнемі төменде тұрғада органдарды басқаруға тікелей
байланысты екені шындық. Дегенмен, бұл мәселелерді шешу үшін әкімшілік
басқаруды күшейту емес, экономикалық тұтқаның тиімділігі мен маңызын көтеру
жолдарын іздестіру керек. Тағы бір мәселе - бұл басқаруды ақпараттандырумен
жабдықтау. Барлық басқарудың тиімділігі керекті ақпараттардың болуымен
байланысты. Енді бір ерекше атап өтетін жағдай - басқарудағы қоғамдық
бастауды күшейту. Кешегі өткен әр түрлі кеңестер тәжірибесіндегі келеңсіз
жұмыстар мемлекеттік-қоғамдық басқару идеясынан бас тартуға дәлелді негіз
бола алмайды. Кедестерді қосымша өміршілдік жүйе ретінде пайдалану
тәжірибесі позитивті нәтиже беруі мүмкін емес. Қоғамдық органдар белгілі
бір шешімдер қабылдау құқығына ретімен бөлінген. Олар шын мәнінде тапсырыс
беруші (қоғам) өкілдіктер болумен қатар әкімшілік органдардың стратегиялық
бағыт беруіде әсер ететін тұтқа болыл табылады.
Басқаруды қайта құруда басшылардың басқару құзырлығы біліктілігін
көтермей болмайды. Олардың басым көпшілігі педагогикалық жоғары білімді.
Соған қарамастан, өсіп отырған талаптар деңгейінде жоспарлауға көшуде және
басқарудың жаңа модулдерін игеруде бұлар жеткіліксіз. Барлық жүйені қайта
даярлау мен қайта құру және басқарушы кадрлардың біліктілігін жетілдіріп
отыру қажет. "Бәрін кадр шешеді" дегенді жиі қолданамыз, шын мәнінде олай
болып шықпайды. Дегенмен, білім саласына қанша қаржы бөлінбесін, басқаруда
түбегейлі жақсару болмаса қаржы тиімді жұмсалмайды. Егер білім саласында
бір нәрсені кенет өзгерту керек болса, ол тек қана үкіметтің білім
саясатыда, басқарудың кәсіптік деңгейінің құзырлылығы мен экономикалық
құрылымына ғана қатысты болуы керек.
Әрбір кітапхананың кітап қоры тұрғындардың ақпараттық сұранысын
қамтамасыз ету, жас ұрпақтын жеке тұлға ретінде қалыптасуына ықпал жасау
мақсатын көздеп, сан-салалы, жан-жақты жинақталған болуы тиіс. Ең басты
мәселе осы қордың негізгі тұрақты бөлігі болып табылатын кітап қорының
өзегі дұрыс қалыптастырылуы қажет. Кітапхана қорының өзегі дегеніміз -адами
құндылықтардың нәтижесін жинақтаған шығармалардың негізінен тұратын бөлігі,
яғни, бұл, негізгі қордың аз ғана бөлшегі болып табылады. Кітапханалар
жұмысымен танысып, талдау барысында байқағаным, кітапханалар елде болып
жаткан оң өзгерістерге өз тарапынан үн қосып. тұрғындармен ой бөлісіп,
пікір алысатын орынға айналған [26, 27-28б].
Жаңару заманы қоғамымызға ірі өзгерістермен бірге ұлттық
сананы, ұлттық кадір-қасиеттерімізді, табиғи даралық белгілерімізді
жандандыруға жол ашты. Жалпы қоғамының рухани дамуын қолға
алмай тұрып, экономикалық - материалдық саланы жолға қою мүмкін емес
екені белгілі. Осы орайда ең басты көңіл аударар мәселелердін бірі -
жастарды тәрбиелеу және оларға білім беру деңгейін көтеру. Ол үшін қазіргі
таңдағы міндет - жаңашыл тәрбиелік мағыналы қасиеттерді әрбір өскелең
оқырман бойында қалыптастыру. Елімізде білім алып жатқан әрбір
азаматымыздың қоғам алдындағы жауапкершілігін сезінуі рухани дүниесінің
байлығымен тікелей байланысты. Ал рухани байлық беруде ұстаздармен қатар
оқу орындары кітапханашыларынын да қосар үлесі зор. Кітапханашы
оқырманның тек оқулықты алуына қана көмектесіп қоймай, сол оқулықты
насихаттау жұмысын да қоса міндетіне алады. Сонымен қатар
оқырман арасында библиографиялық - ақпараттық бағытта жұмыс істей отырып,
олардың оқуға қызығушылығын арттырады. Мұндай шараларды ұйымдастырудағы
кітапханашының негізгі мақсаты-жастардың дүниетанымдық көзқарасының
дамуына, халықтың мұңын, мұқтажын, қажеттілігін көрсететін
рухани байлық - кітапқа деген өзіндік махаббатын оятуға ықпал ету, елімізде
болып жатқан экономикалық - әлеуметтік өзгерістерді көрсететін
басылымдармен таныстыра отырып, ел мүддесіне керекті жауапкершіліктерге
ынталандыру. Кітапханашылар тек оқу мәдениетін ғана емес, оқырманды өзі
жүрген ортаның мәдениетін, тарихын білуге ынталандыру мақсатында қала
күніне орай өлең шығару, көркем шығарма жазу секілді
сайыстар түрін ұйымдастырғаны жөн. Мұндай жұмыстар оқырмандардың тек
туға жеріне, жүрген қаласына деген сүйіспеншілігін, отансүйгіштік сезімін
арттырып ғана қоймай, өзінің ой-өрісін, білімге, оқуға деген құштарлығын
арттыруға сөзсіз үлкен әсер етеді. Кітапханада жүргізілетін тәрбиелік іс-
шаралардың көбі насихат жұмысындағы өзекті мәселені анықтауға
бағытталады.
1.2. Өнім сапасын басқару – кітапхананың қызметінің басты факторы
ретінде
Нарықтық қатынастардың дамуы кезінде өнім мен қызмет сапасының қажетті
деңгейін қамтамасыз ету кез-келген шаруашылық қызметінің стратегиялық
бағыты болуы керек.
Өнім сапасы - кітапхана қызметінің маңызды көрсеткіштерінің бірі.
Оның сапасын арттыру кітапхананың нарық жағдайында өмір сүре алуын,
техникалық прогрестің қарқынын, инновацияның енуін, өндіріс тиімділігінің
өсуін, кітапханада қолданылатын ресурстың барлық түрін анықтайды. Сапа
экономикалық категория ретінде тауар құрамындағы қасиеттер жиынтығын нақты
тұтыну жағдайларындағы тұтынуды қанағаттандыру деңгейін сипаттайтын баға
беру болып табылады. Сапа мәселесі ғылыми жағынан зерттеу үшін жинақталған
теориылық материалды талдау қажет етеді. Өнімнің сапасын анықтау
тәсілдемесінің идеясын голландық ғалым Дж. Ван Энитер ашты.Ол ғылымның
квалиметрия деп аталатын арнайы саласын - сапа көрсеткіштерін өлшеу мен
квантификациясы тәсілдері туралы ғылымды ашты. Нарықтық экономика өнім
сапасына жаңаша талаптар қояды. Өйткені, қазіргі кезде кез-келген
кітапхананың өмір сүруі, оның нарықтағы тұрақты жағдайы оның бәсекелестік
қабілет деңгейімен анықталады. Ал бәсекелестік қабілет бірнеше факторлармен
байланысты, соның ішінде екі негізгісі – баға деңгейі мен өнім сапасы.
Алайда, өнім сапасы бірінші орынға шығады, себебі еңбек өнімділігі, барлық
ресурс түрлерін үнемдеу өнім сапасына орын босатады [33, 47-49б].
Сапаны басқарудың қазіргі бағдарламалары өзінің іске асырылуының
бірқатар кезеңдерін алдын-ала қарастырады. Алдымен нарық жайлы , оның
ішінде нақты тауардың сапасына тұтынушылардың қоятын жалпы талаптары
қарастырылады, содан соң өндіріске жұмсалатын шығындар анықталады. Осы
кезеңдегі жұмыстың нәтижесі сапа деңгейін, оның техникалық параметрлері мен
сипаттамаларын бекіту және өндіріс пен жобалық құрылыстық жұмыстардың
кезеңдерінде қажетті сапаны қамтуға мүмкіндік беру, ал бірқатар
жағдайларда өнімді сақтайтын, әрі тұтынушыларға жеткізетін техникалық
шаралардың бүкіл жиынтығын тұжырымдау болып табылады. Басқарудың сапасы
қызметкерлердің мәдениетіне, кәсібилігіне, ақпараттық технологиялардың
дамуына тікелей байланысты. Сапа деп өнімнің функционалдық тағайындалуына
сәйкес оның белгіленген қажеттілікті қанағаттандыруға мүмкіндік беретін
қасиеттерінің жиынтығы. Сапа, кітапхана сапасы мен жұмыстың сапасы және
өнім сапасынан тұрады. Ал оларға әсер етуші факторлардың орны ерекше.
Сапаны пирамида түрінде көрсетуге болады. Сапа пирамидасы 1-суретте
көрсетілген.
Сурет 1
Сапа пирамидасы
Сапаны басқарудың қазіргі жүйелері тұтынушы талабына және өндірушінің
шығындарын ең аз мөлшерге теңестіруге бағдарланған. Егер бірінші шарт
ұйымның техникалық сипаттағы әрекеттерімен байланысты болса, ал екінші шарт
саплы өнім өндіруге шыққан жиынтық шығындардың ақталуымен байланысты. Осы
негізде сапаны бақылаудың жалпы тұжырымдамасы қалыптасты, бұл бұйымдарды
кейін пайдаланумен толық жетілдіру, тұтынушыларға қызмет ету едәуір үнемді
болу үшін жоспарлардың сапаларын қамтамасыз етуге кітапхананың әртүрлі
ұйымдық бөлімдерінің талпыныстарын шоғырландыратын тиімді жүйе деп
түсіндіріледі.
Қазіргі кезде кітапханадар тек өнім сапасы мен қызмет сапасына ғана
көңіл аудармау керек, сонымен қатар жұмыскер әрекетіне басты назар аудару
керек. Кез-келген шығарылған сапалы өнім тұтынушыға белгілен мерзімде,
белгіленген көлемде және ыңғайлы бағада жеткізілуі керек. Кез келген
кітапхана сапа саласындағы негізгі стратегияларды енгізіп, келесі
қағидаларды басшылыққа алса ,жоғары табыс, сапалы өнім, қолайлы баға
қалыптасады.
• жоғарғы атқарушы басшылық сапа менеджментін енгізу үшін жауап береді,
ал сапаны қолдау жөніндегі мүлтіксіз міндеттеме жүйенің өзекті
мәселесі болып табылады;
• ұйымның қызметкерлері сапа менеджменті саласында даярлықтан өтуі тиіс
;
• сапаны жақсарту үздіксіз процесс ретінде қарастырылуы тиіс ;
• қызметкерлердің сапаны жақсартуға қатысуын қамтамасыз ету
қажет
СемНан жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Шығыс Қазақстан облысы
Семей қаласындағы нан-тоқаш, макарон, кондитерлік өнімдерді өндірудегі ірі
кітапханадардың бірі болып табылады. Кітапхана нан-тоқаш өнімдері берілген
тауарлар арасында өз орнын тапты. Ол бәсекелес өнімдер арасында ерекше
орынға ие болып, олардан өзінің дәмдік қасиеттерімен ерекшеленеді. Сонымен
қатар қызметтің сапасын келесі қасиеттер толықтырады :
• кітапхананың атағы мен сенімділігі ;
• Кітапхананың өз қызметі саласындағы құзыреті, клиенттің
қажеттілігінің ерекшелігін түсінуі ;
• қол жеткізімділігі, клинетке кез келген уақытта қызмет көрсету
қабілеті,қызметкерлердің ықыласы, оның сыртқы безендірілуі;
• сатып алушыларды кез келген қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету.
Өнім мен қызметтің жоғары сапасы бүгінгі күні өндірушілерге де,
сондай-ақ тұтынушыларға да елеулі экономикалық тиімділік әкеледі,сол
себептен оған ерекше көңіл болу керек [33, 65-68б].
Өнімді талдау - ақпараттық маркетингтің бұл кезеңі функционалдық
мұқтаждықтары сәйкес келулері тиіс пайдаланушылардың мұқтаждықтарын
айқындау арқылы ұсынылатын ақпараттық өнімдер қоры үшін нарықтық нишаны
анықтауға шақырылған. Оны жүргізу нәтижесінде қандай ақпарат деректер
базаға қосылуы тиіс екеніне, пайдаланушылар жұмыс істей алатындай деректер
базаға мен ақпараттық деректер базаға қандай талаптарға қанағаттандырулары
керектігіне қатысты ұсыныстар шығарылуы қажет. Қойылған сұрақтарға жауап
беру үшін негізгі амал қолданылады: қолданыстағы деректер базаға мен
ақпараттық деректер базаға - аналогтарын талдау немесе өнімді талдау.
Деректер базаға аналогтарын табысты коммерциялық жұмыс жасау
фактісінің өзі олардың функционалдық өлшемдері белгілі бір нарықтық
стандарттарға жауап беретінін растайды. Сондықтан да мұндай аналогтарды
талдау ақпараттық өнімдер қоры ұсыныстарына сипаттама беріп қана қоймай,
оларға сұранысты нақтылауға мүмкіндік береді.
Сонымен бірге аналогтар деп ақпараттық мазмұны немесе мақсаты
(көрсетілетін қызмет түрі) бойынша әзірленетіндермен ұқсас деректер базаға
түсіндіріледі. Демек, мысалы, отандық статистикалық ақпараттық деректер
базаға үшін ТМД туралы статистикалық ақпараты бар шетелдік деректер базаға
біркелкі типті аналог болуы мүмкін, ал екінші типті аналогтар - елдің
белгісіне тәуелсіз статистикалық деректердің кез-келген базалары.
Бірінші типті аналогтарды зерттеп-оқу мынадай түсінік береді:
- деректер базаға - аналогтар құрамына аса жиі қосылатын ақпарат
туралы;
- деректер базаға - аналогтарына қосылмаған ақпараттар.
Бұл түсінік, ішкі және сыртқы нарықта сұранысқа сәйкес келетін, одан
тікелей қорытындылар жасамау керек болса да, отандық деректер базаның
ақпараттық мазмұнын әзірлеуге аса маңызды болатыны анық. Шындығында, қандай
да бір ақпаратты деректер базаға - аналогтарға қосу оны әзірленетін
деректер базаға да қосуға болмайтынын білдірмейді. Керісінше, дәл осындай
ақпарат аса жоғары сұранысқа ие болатыны мүмкін. Аналогтармен бәсекеге
келетін болсақ, онда отандық деректер базаға артықшылығы деректердің үлкен
бөлшектеумен, оларды жиі актуалды етумен және т.б. қамтамасыз етілуі
мүмкін. Басқа жағынан, аналогтарда кездеспейтін ақпаратты деректер базаға
қосу әрқашан мақсатқа лайықты болмайды. Осы ақпарат болмайтын себебі бұл
жерде критерий болады: жасаушылардағы деректердің тапшылығы немесе
деректерге нарықтық сұраныстың тапшылығы [33, 65-68б].
Екінші типті деректер базаға - аналогтарын талдау берілген ерекшеліктің
деректер базаға функционалдық параметрлеріне қатысты нарықтық стандарттарын
нақтылауға мүмкіндік береді. Бұл стандарттар әзірленетін деректер базаға
қосылуға ұйғарылатын ақпаратқа тікелей жатпайтынына қарамастан, олардың
есебі бәсеке қабілетілігін көтеру үшін аса маңызды.
Ақпараттың мазмұнды сипаттамалары оның нақты мазмұнын білдіреді және
мынадай болуы мүмкін:
1. мүдделі ақпаратқа ерекше болуы;
2. ақпараттың барлық түрлеріне жалпы болуы (экономикалық ғана
емес).
Бірінші тектің сипаттамасы ақпараттың нақты тақырыбын сипаттайды және
оларды анықтау жалпы жағдайда мүмкін болмас. Жалпы сипаттамалардың арасында
мыналар аса мүдделі болады: салалық қамту, аумақтық қамту, уақыттық қамту,
ақпарат көлемі, ақпарат типі, актуалдау, ақпарат көздері, тіл.
Сипаттамалардың барлығы тең мәнге ие емес. Олардың біреуі деректер базаға
типологизациялау үшін, басқалары - оларды қосымша сипаттау үшін ғана
қолданылуы мүмкін. Сол немесе өзге сипаттаманың рөлі ақпаратгың
ерекшелігіне маңызды түрде байланысты болады.
Ақпараттың жалпы сипаттамаларының немесе ДБ сипаттамаларының қысқаша
анықтамаларын келтірейік.
Деректер базаға салалық қамту ақпарат жататын тұрғы саласын көрсетеді.
Деректер базада жекелеген салалар (биотехнология, қорғаныс өнеркәсібі және
т.с.с.) және ірілендірілген оалалық пен такырыптық топтар (өнеркәсіп,
қаржы, демография және т.с.с.) туралы мәліметтер болуы мүмкін.
Деректер базаға аумақтық қамту ақпараттың елге жатуын бейнелейді,
деректер базада алдын ала жазылмайтын елдердің көп саны туралы ақпарат
болған жағдайда ол интернационалдық камтуы бар деп есептелінеді.
Деректер базаға уақыттық қамту (ретроспектива тереңдігі) ең ескі және
ең жаңа ақпараттың арасында уақыт аралығын білдіреді. Басым көпшілік
жағдайында деректер базадағы ең жаңа ақпарат ағымдағы жылдың (ағымдағы
ақпарат) ақпараты болады. Сондықтан ретроспектив тереңдігі ең ескі
ақпараттың мерзімдеуімен ғана сипатталады.
Деректер базаға көлемі ондағы ақпарат (құжаттар, динамикалық қатарлар
және т.б.) бірліктерінің санымен керінеді.
Деректер базаға өз типтері бойынша айрылады:
- библиографиялық;
- рефераттық;
- толық мәтіндік;
- сандық;
- мәтіндік-сандық немесе кестелік.
Деректер базаның бірінші екі типі анықтамалық деп те аталады, өйткені
онда жарияланған (библиографиялық деректер базаға) және жарияланбаған
(рефераттық деректер базаға) материалдарға қысқаша сілтемелер бар. Деректер
базаның басқа типтері фактографиялық болып табылады, өйткені пайдаланушыға
қажетті барлық ақпаратты басқа көздерге жібермей жинайды. Олардың
атауларының өзінен толық мәтіндік деректер базаға құжаттардың толық
мәтіндері, сандық деректер базаға - динамикалық қатарлар, ал мәтіндік-
сандық деректер базаға - кестелер және олармен байланысты мәтіндік ақпарат
қосылғаны ілеседі [33, 75-78б].
Актуалдау (деректер базаға жаңарту) деректер базаға жаңа ақпараттың
түсу жылдамдығын бейнелейді. Ол сипатталады:
- жиілікпен (күн сайын, апта сайын және т.б.);
- қарқындылықпен (жаңа ақпарат көлемі);
- ақпараттың пайда болуының және оны деректер базаға енгізудің
арасындағы уақытша.
Ақпарат кезінің негізгі сипаттамасы - деректер базаға өндірушілерінің -
деректерді машиналық оқуға нысанына ауыстыруды жүзеге асыратын және оны
актуалдауға жауап беретін ұйымның атауы және мәртебесі. Деректер базаға
өндірушісі бастапқы ақпараттың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ш.Уалиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Орыс филология кафедрасы
Есенгулова Тоғжан Сейткереевна
Ақпараттық өнімдерді сапалы басқару
тақырыбы
Дипломдық жұмыс
Мамандығы 5В091000 Кітапхана ісі
Көкшетау, 2012ж
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі
Ш.Уалиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Орыс филология кафедрасы
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: Ақпараттық өнімдерді сапалы басқару
Мамандығы: 5В091000 Кітапхана ісі
Орындаған: ___________Есенгулова Тоғжан Сейткереевна
Ғылыми жетекші
аға оқытушы доцент ___________________Нұрпейісова М.Ш.
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі:_________________к.ф.н. Фаткиева Г. Т.
Көкшетау, 2012ж
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
5
1. Кітапхананың ақпараттық-библиографиялық қызметін басқару негіздері
1.1. Басқарудың негізгі функциялары және әдістері
9
1.2. Өнім сапасын басқару – кітапхананың қызметінің басты
факторы ретінде
19
2. Ақпараттық өнімдерді кітапханада сапалы басқарудың сипаттамалары
1. Ақпараттық өнімдер мен қызмет көрсетулердің өзіндік құны
29
2. Бәсекелестік қабілеті өнім тұтынушылық
құрамымен анықталуы
39
2. Қазіргі кітапхана басқарудағы рөлі мен болжау
1. Кітапханадағы өнімдерінің сапасын жоғарылату 49
2. Кітапхана жұмысының басқару стратегиясы 59
Қорытынды
69
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
72
Қосымша: Филология факультетінің ғалымдары. Слайд – шоу
74
Кіріспе
Зерттеудің актуальдығы: Бүгінгі күні өзекті және нақты болып табылатын
ақпарат, ертенгі күні ескірген, керексіз болуы әбден мүмкін. Қоғамымыздың
дамуы ақпараттың кең таралуымен, мәдениет мәйегін халыққа тереңдетіп
түсіндіру мәселелерімен тиянақтала түседі.
Ақпараттандыру өркениеттін дамудағы обьективті заңдылық қазіргі заман
қоғамының дамуына экономиканы қарқындандыруға, өндірістік және қоғамның
өзара байланысынын дамуына әсер жасайтын маңызды фактор. Ақпараттандыру
қоғамның барлық саласында жаңа ақпараттық технологияларды тиімді қолдану.
өндірістің индустриясын құру және ақпаратты өндеу арқылы сипатталады.
Дамыған елдердің байлығы, олардың өркениеттілігі қоғамның
ақпараттандырылуына байланысты өлшенеді. Қазіргі уақытта ақпараттандыру
қоғамның негізгі өндірістік күші болып табылады [1, 3-4б].
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев
"Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында" деп
аталған халқына Жолдауында "XXI ғасырда білімін дамыта алмаған елдің
тығырыққа тірелері анық. Біздің болашақтың жоғары технологиялық және ғылыми
қамтымды өндірістері үшін кадрлар қорын жасақтауымыз қажет. Осы заманғы
білім жүйесінсіз әрі алысты барлап, кең ауқымды ойлай білетін осы заманғы
басқарушысыз біз инновациялық экономика құра алмай-мыз" деп атап көрсеткені
мәлім. Бұл талап жаңа ғасырдағы білім және мәдениет саласы қызметкерлеріне
жауапты міндеттер жүктейді.
Қазіргі мәдениеттің жаңашыл бағытының өзгеруі, қоғамға жоғары білімді,
рухани-адамгершілігі мол, өздігінен шешім қабылдай алатын, ынтымақтастыққа
қабілетті, бейімділігі мен жауапкершілік сезімі биік адам қажет. Бұған жету
үшін басқаруды дамытуға бағытталған жаңа модель керек. Кітапханалық
менеджмент адамдардың өзін-өзі дамыту, еркіндік және шығармашылығын дамыту
болып табылады.
Библиографиялық өнім — бұл библиографиялық ақпаратпен қамтамасыз
етілген ақпараттық өнімнің түрі, ол библиографиялық ақпаратты қолданатын
және тарататын құжаттардың жиынтығын көрсетеді. Библиографиялық өнім
библиографиялық ақпараттың құжаттық түрлерінен тұрады:
а) жеке мәнге ие болатын бөлек библиографиялық жазбалар;
ә) барлық түрдегі библиографиялық құралдар. Библиографиялық өнімнің
негізгі типтеріне жататындар: библиографиялық сілтеме, каталогтық карточка,
(ақпаратты іріктеп тарату жүйесі) бойынша библиографиялық хабарлама, жеке
электрондық библиографиялық жазба, библиографиялық көрсеткіш, тізім, шолу,
каталог, библиографиялық картотека, библиографиялық мәліметтер базасы мен
банкілері, жазбаша библиографиялық анықтама [3, 5-7б].
Жазба тәсілі мен материалдық тасымалдаушыға байланысты библиографиялық
өнім әр түрлі формаларда шығады. Алғашқы формалары қолжазбалық одан кейін
баспалық кітап және карточка түрінде болды. XX ғасырда машиналық жазба,
библиографиялық өнімі, баспа библиографиялық карточкалар,
микротасымалдаушылар (микрофильмдер, микрофишалар) және машина оқитын
библиографиялық өнім (магнит таспалары мен дискілердегі) пайда болды.
Барлық өнімдерінің арасында неғұрлым кең таралған формалары —
карточкалық каталогтар мен библиографиялық картотекалар, библиографиялық
басылымдар [33, 23-32б].
Мәліметтер базасы негізіндегі автоматтандырылған тәртіп бойынша толық
дайындалатын библиографиялық басылымдар мен библиографиялық анықтамалар,
электрондық библиографиялық өнімдер: машина оқитын жазбалар, мәліметгр
базалары мен банкілері, соның ішінде СD-RОМ-да жазылған т.б. электрондық
библиографиялық өнімнің көлемі ұдайы өсіп келеді.
Диплом жұмысының өзектілігі. ХІХ – ғасырдың ақпараттық өнімдерді
кітапхананың библиографиялық қызметінің сапалы басқаруды қалыптастырды. Осы
дәуір, еркін бәсеке дәуірі теоретикалық экономикаға баға бәсеке дәуірі
ретінде белгілі. Осы уақытта бәсекелестеріне қарағанда сондай өнімге бағасы
төмен кітапхананың ақпараттық өнімдермен алға шықты. Осы бойынша америка
ғылымы, экономист, П.Самуэльсон: Тауар өндірушілер бағалар бәсекесіне
қарсы тұра алады және өздерінің пайдасын максимум деңгейге дейін
көтере алады, тек қана шығындарды минимум деңгейге дейін азайтқанда, бұл
өз кезегінде өндірістің ең тиімді әдістерін ендіргенде ғана қол
жеткізіледі - деп жазды.
Қазіргі жетілмеген, бағалық емес бәсеке жағдайында өндірістің
шығындары азайту арқылы пайданы көбейту жолын іздеу әрекеті, әсіресе
кітапханалар арасында бәсеке болғанда ерте ме кеш не кітапхана үшін
төлем төлей алмау әкеледі. Әлемдік қауымдастықтың қазіргі экономикасы
өтпелі экономика ретінде сипатталады: бір елдер, бұрынғы социалистік
елдерді қосып алып нарықтық экономикаға өтуде, дамушы елдердің бір
қатары дамудың индустриалдыға дейінгі деңгейіннен индустриалды дәуірге
өтуде, индустриалды дамыған елдер индустриалдықтан ақпараттық дәуірге
өтуде.
Объекті: Ақпараттық өнімдерді сапалы басқарудың қызметтің көрсету.
Пәндік: Кітапханалардың сапалы, жүйелі түрде оқырмандарға қызмет
көрсетуінің бірден-бір жолы ақпараттық өнімдерді тиімді де сапалы дайындап,
ақпараттық нарыққа шығару.
Ақпараттық дәуірде тұтынушылардың мұқтаждықтары мен сұраныстары
көн қырлы және ұлттық рыноктар рамкаларынан алыстауда, сұраныстар
мінезі өзіндік сипат алып және де өзінің құрылымы бойынша әр түрлі
болуда. Кітапхана, егер ол нарықта үлгеруге ұмтылса, мына ережені
бұлжытпай орындауы тиіс: табыстарды көбейтуді, шығындарды азайту арқылы
емес, сату көлемін арттыру болса да.
Диплом жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Кітапхананың библиографиялық
қызметті бойынша ақпараттық өнімдерді сапаплы басқару мәселелерін
қарастыру. Сонымен біріншіден, басқарудың негізгі функцияларын және
әдістерін зерттеу; өнім сапасын басқару – кітапхананың қызметінің басты
факторы ретінде анықтау; кітапханадағы өнімдерінің сапасын жоғарылату
стратегиясын көрсету.
Жалпы қабылдағандай, кітапхана басшысы білімді және жан – жақты болса
да, менеджерлер мен инженерлердің қандай таланттары мен қабілеттері
болғанымен, бағалық емес, қатаң бәсеке жағдайларында, яғни тұтынушылар
сұраныстарының құрылымында бірінші орынға жаңашылдық, сапа, дизайн, жиі
жаңарту мен әр алуан ассортимент, сатудан кейінгі жоғары деңгейдегі сервис
қойылғанда, өз кітапханасында өндірістік шығындар деңгейін белгілі бір
шекарасынан төмен азайту мүмкін еместігіне көзі жетеді.
Ғылымдағы жаңалықтар: Қазіргі кезеңде кітапханаларын стратегиялық
басқару. Ғалымдардың пікірінше қызмет көрсетуді зерттеу, бұл қоғамның даму
тенденциясын зерттеп білу. Кітапханалардың қызмет көрсету жұмысын және
ақпараттық өнім нарығын зерттеу болып табылады. Зерттеу барысында отандық
библиографтар еңбектері, отандық басылымдар, сондай-ақ ақпарат басылымдары
және электрондық құжаттар түрлері қарастырылды. Ақпараттық қызметті басқару
кітапханалардың жұмыс ерекшеліктерін ескеруі тиіс.
Тәжірибелік барысы: Дипломдық жұмыс Ақпараттық өнімдерді сапалы
басқару тақырыбын қамтиды. Тақырыптың өзектілігі кітапханада басқару
қызметтің даму үрдісін қалыптастыру болып табылады. Дипломдық жұмыстың
құрылымы: кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер
тізімінен тұрады.
Осы жұмыс барысында ақпараттық қызметті ұйымдастырудың жалпы
принциптері мен оны сапалы басқару, әр түрлі типтегі кітапханалардың
библиографиялық қызметінің құрылымы жөнінде нақты мағлұмат алады, сондай-
ақ, библиографиялық қызметтің негізгі базасы саналатын анықтамалық-
библиографиялық аппаратты және оның құрамына кіретін аса маңызды
анықтамалық және ақпараттық өнімдерді пайдалану мүмкіндіктерімен танысады.
Дипломдық жұмысты қорғаудағы негізгі ережелер: ақпараттық өнім, қызмет
көрсету, тұтынушы қажетін тауып, оның сұранысын қанағаттандыру жолдары
қарастырылған. Осының бәрі ғылыми-әдістемелік әдіске сүйене отырып
негізделген. Тәжірибелік маныздылығы: зерттеуді қорытындылай келе,
көптеген әдістемелік комплекс, модель және жаңа технологияны қолдану,
осының бәрі көптеген шешімдерді анықтап негізделген. Әрбір тұтынушы
қажеттілігін қанағаттандыру, қызмет көрсету мамандығымыздың негізгі борышы
болмақ.
Кітапханалық қызмет, ғылыми-ақпараттық қызмет, ақпараттық өнімдер
көптен бері зерттелуде. Оған көп үлес қосқан өзіміздің отандық ғалымдар
Р.А.Бердіғалиева, С.Ахметова, М.Ақшалова. Олардың еңбектерінде
библиографиялық қызметті интенсивтендіру, библиографиялық құралдар жүйесін
одан әрі қалыптастыру мен жетілдіру жолдары қарастырылған. Бүгінгі күні
яғни инновация заманында библиографиялық қызмет көрсету ісін жетілдірудің
аса маңызды шарты, оларды жаңа технологиямен жабдықтау. ең алдымен
ақпараттық техниканы, библиографиялық процесстерді автоматтандыру
құралдарын тәжірибеде барынша енгізіп, библиографиялық ресурстарды
жұртшылықтың пайдалануын интенсивтендіру, запасы мен тиімділігін арттыру
болып отыр [3, 4-5б].
Кітапханада жаңа заман талабына сай автоматтандырылған технологияларды
енгізу. Жаңа инновациялық технологияларды пайдалана отырып, сапалы өнім
дайындау, тұтынушыларға толыққанды қызмет көрсету және ақпараттық нарықта
тиесілі орын алу болып табылады.
Кітапхананың ақпараттық-библиографиялық қызметін басқару
негіздері
1.1. Басқарудың негізгі функциялары және әдістері
Елеміздегі болып жатқан жаңалықтар мен өзгерістер, білім мен
мәдениеттегі болып жатқан жаңа мемлекеттік тапсырмалары іске асырудағы
шешуші қадамдар ең алдымен кітапханашыға келіп тіреледі. Жаңа ақпараттық
технологияға көшу, басқарудың экономикалық амалдарын қолдану, оған еңбек
ұжымының қатыстырылуы кітапхана жұмысшыларының жаңа жоғары кәсіби деңгейін
және жалпы мәдениет пен қарым-қатынас мәдениетін игерген жаңа түрін
қалыптастыруда талап етеді. Нарықтық экономика кітапхана мамандарына
бәсекелестікке бейімділу талабын қояды, соған байланысты әркім өз білімін
ұдайы жаңартып, іскерлік пен шығармашылығын жүзеге асырады.
Бұл ғасырда мемлекет басқару жүйесі түрлі өзгерістерге ұшырады,
экономикалық саясатта өзгерді. Сондай-ақ дербес мемлекетті басқару жүйесіне
баса назар аударыла бастады. Нарықтық экономиканы жетік басқару үшін арнай
білім көзі болуы керек.
Нарық дегеніміз - адамдар арасындағы экономикалық қарым-қатынасты
сипаттайтын күрделі түсінік. Нарықтың шынайылығы сатушы мен сатып алушының
арасындағы қарым-қатынаста, өнімге құрылатын бағада, өнімді сату, сатып алу
актісінде көрініс береді [6, 21-23б].
Басқару теориясы ғылым ретінде (оның аңықтамасынан ерекшелігі) өткен
ғасырдың аяғында пайда болды және осы уақытқа дейін көптеген өзгерістерге
ұшырады.
Сонымен бірге, "ғылыми менеджмент" түсінігін басқару теориясының
негізін қалаушы болып саналатын Ф.У.Тейлор енгізді.
30-40 жылдардағы басқару облысының теоретигі, Лютер Гьюликтің
пікірінше, басқару әр түрлі теорияларды, жинақтаған әр түрлі құбылыстарды
жүйелі түрде игеретін ғылым болып табылады және "адамдар орталық
мақсаттарына жету үшін неге және қалай жүйелі қызмет етеді, сонымен бірге
осы қарым-қатынас жүйелерін барлық адамзат үшін неғұрлым пайдалы жасау үшін
жүйелі негізде түсінуге тырысады".
Әлбетте, басқарудың теориясы мен тәжірибе эволюциясы өнеркәсіп пен
жалпы ғылымның дамуымен тығыз байланысты.
Қазіргі таңда кітапханаларда алға талпыну өзгерістері болып жатыр.
Заман ағымына қарай, білім талабына сай оқырмандардың да сұранысы өзгеруде.
Республика кітапханашыларына көмек ретінде Қазақстан Республикасының Ұлттық
Кітапханасы "Кітапханашының кітапханасына" атты сериясымен іс-тәжірибелік
құралдарды шығарады. Ұсынылып отырған әдістемелік құрал кітапханалық
маркетингті қамтитын екі күрделі тақырыптардан тұрады: фандрейзинг және
жарнама. Әсіресе, ағымдағы ақпараттар мен соңғы шығарылып жатқан анықтама
басылымдар оқырмандарды көп қызықтырады. Әрине, оқушының ордасы ретінде
мұндай сұраныстарға кітапхана қызмет көрсете алады, бірақ қалай?
Кітапханаға әрдайым қосымша қаржылық толықтырылу жұмысы іске асырылып
отыру керек. Бұл қосымша қаржылық көздерін екі топқа бөлуге болады:
- ішкі (өз мүмкіндіктеріп барынша қолдану)
- сыртқы (өзгенің кемегін өз игілігіне жарату).
Өзге өздігінен көмек бермейді, ол қорларды да кітапхана
жоспарларымен, алға қойған келелі мақсаттарымен таныстырып, баулу керек.
Кітапхананың басында екі жақты күрделі мәселе тұрады - дәстүрлі сарқылмас
қорды қолдау мен сақтап қалу және жаңа технологияларды басқару қызметіне
мекемені енгізу. Электронды технология дәуірі жаңа қаржылық көздерді
кітапхананың даму игілігіне қарай өзіне тартуын талап етеді.
Басқару (басқару процесі) - мақсатқа жетуге бағытталған іс-қимылдарды
ұйымдастыру. Менеджмент - өзіне міндетті әлемент ретінде адамдарды
басқаруды, әлеуметтік ұйымдар мен құрылымдарды басқаруды қосатын сәйкес
білім облысы бар адам қызметінің сферасы. Менеджмент - бұл нарық
жағдайындағы басқару. "Менеджмент" түсінігінің мазмұнын бірнеше
аспектілермен қарастыруға болады:
• Менеджмент - бұл әр түрлі ұйымдардағы адамдарға жетекші ету
қызметінің түрі, функциясы, басқару
• Менеджмент - бұл басқару функциясын жүзеге асыруға көмектесетін
адамзат білімінің облысы. Бұл ғылыми пән.
• Менеджмент - басқару бойынша жұмыс жасаушының әлеуметтік табы.
Менеджментке байланысты бірнеше авторлардың анықтамалары бар:
"Адамдық қатынастар" мектебінің өкілі Паркер - Роллеттің анықтамасы:
"Менеджмент - басқа адамдардың көмегімен жұмыстың орындалуын қамтамасыз
ету" [33, 114-116б].
"Менеджмент - ұйымның мақсатына жетуге және құруына қажетті бақылау,
мотивация, ұйымдастыру жоспарлау процестері" (Мескон, Альберт, Хедоуридің
Менеджмент негіздері" оқулығы).
"Фирманы басқарудың теориясы мен тәжірибесі және нарьқ жағдайындағы
оның қызметшілері (Веснин Менеджмент негіздері").
"Өндірістің тиімділігін жоғарылату мақсатымен болатын принциптер,
әдістер, құралдар мен өндірісті басқару формаларының жиынтығы" (1988 ж.
шетелдік сөздер сөздігі).
"Өзіне міндетті элемент ретінде, адамдарды басқаруды қосатын сәйкес
білім облысы бар адам қызметінің сферасы (Американдық энциклопедия).
Менеджменттің 3 маңызды факторын байланыстырады - мақсат, тиімділік,
адам.
Бәсеке жағдайында тиімділік - фирманың өміршеңдігінің басты шарты.
Фирманы табыстылықпен, жетістікпен қамтамасыз ететін тиімді менеджмент
адамның бейімділігін талап етеді: сыртқы орта бөлігінде тұтынушының, ал
ішкі орта бөлігінде қызметшінің.
Ұйымдағы менеджмент кешенінің құрамы мынадай компоненттерден тұрады:
стратегиялың менеджмент қызметшілерді басқару (қызметші немесе кадрлық
менеджмент), технологиялық процестер мен операцияларды басқару, қаржыны
басқару (қаржылық менеджмент), материалдық-техникалық жабдықты басқару,
өнімді өткізуді басқару, жылжымайтын мүлікті басқару, жаңартпашылың
менеджмент (дамуды басқару), өнім сапасын немесе қызмет көрсетуді басқару
[33, 114-116б].
• Стратегиялық менеджмент - басты стратегиялық шарттарды құру және
жету. Мақсаткерлікті таңдау, оқиғалық анализ, стратегиялық маркетинг,
қызметті стратегиялық жоспарлау, ұйымдық құрылымдарды құру және түзету,
стратегияларды жүзеге асыруды басқару стратегиялық менеджментке жатады.
• Қызметшілерді басқару - маңызды менеджмент құраушысы. Ұйымньң барлық
максаттары адамдар арқылы жүзеге асады.
• Технологиялық процестперді басқаруда машина, аппаратура,
механизмдер, сондай-ақ компьютерлер және басқа арнайы құрылғылардың
көмегімен адамдар арқылы жүзеге асады.
• Қаржыны басқаруда кәсіпорынның өндірісті-шаруашылық қызметі қаржыны
таратуды тиімділікпен қамтамасыз ету реттеледі.
• Материалдық-техникалық жабдықты басқару шикізатты, материалдарды,
құрал-саймандарды қажетті өнімдермен жабдықтауды қамтамасыз етеді.
• Өткізуді басқару сыртқы ортаның мониторингісін қосатын маркетингтік
қызмет арқылы жүзеге асады.
• Жылжымайтын мүлікті басқаруда эксплуатация, сату, сатьш алу, айырбас,
жал және жылжымайтын мүлікпен байланысты басқа да қозғалыстар сипатталады.
• Жаңартпашылық менеджменті дамуды басқару, өзгермелі жағдайдағы
ұйымның тиімділігін жоғарылату мен сақтау үшін қажет. Жаңа өзгерістер
жоспарланады, ұйымдастырылады, ынталандырылады және бақыланады.
• Сапаны басқару нарықтық бәсеке жағдайындағы фирманың бәсекеге
тұрақтылығын қолдау үшін міндетті болып табылады.
Басқару - белгілі бір бағыттағы іс-қимылды өзгерту мақсатында ақпарат
арқылы бір жүйенің келесі жүйеге ықпал жасауы [33, 114-116б].
Менеджмент пәні ұйымның мақсаттарына жету мақсатындағы еңбектік,
материалдық, қаржылық, ақпараттың ресурстармен басқаруды игереді.
Менеджмент дегеніміз - бұл өндірістің тиімділігін жоғарылату мен
пайданы молайту мақсатында қолданылатын принциптер, әдістер және өндірісті
басқару амалдарының жиынтығы.
Менеджменттің міндеті тиімді өндірістік күшке ұйымдастыру үшін
адамдарға бағыт беру:
• Өндірістің автоматтандырылуын және жұмысшылардың жоғары маманды
болуын қамтамасыз ету;
• Қызметшілер жұмысын неғұрлым жоғарғы еңбек-ақымен ынталандыру жөне
еңбекке жағдай жасау;
• Фирма қызметінің тиімділігін бақылау, бөлімшелер жұмысын біріктіру.
• Жаңа нарықты игеру мен үнемі іздеу;
• Нақты мақсаттарды анықтау;
• Мақсаттардың басымдылығын, олардың кезектілігін, шешімдердің
дәйектілігін анықтау;
• Фирманың дамуы стратегиясының шаруашылық міндеті мен оларды шешу
жолдарын өндіру.
Нарық жағдайында басқару былайша құрылған:
- Нарықтық сұранысы мен тұтынуына байланысты фирманың бейімділігінде;
• Өндіріс тиімділігін жоғарылатуға үнемі талпынуында
• Шаруашылық өздігінде, соңғы нәтижесіне жауапты болатын адамның шешім
қабылдау бостандығында;
• Нарық жағдайына байланысты міндеттер мен мақсаттарды үнемі
түзетуінде;
• Шешім қабылдау кезінде көптеген есептер үшін компьютерлік техниканың
қазіргі негізін қолдану қажеттілігінде.
Кітапхана ісі мәдениет саласы ретінде ақпараттық, білім беру және
мәдени-ағарту қызметінің негізгі болып табылады. Жаңа мыңжылдықта
кітапханалар қоғамның қайта жанданып, өзгеруінде басқа мәдени мекемелер
арасында үлкен мүмкіндіктерге ие. Бүгінгі таңда рухани дүниетанымы кең,
көзі ашық, көкірегі ояу ұрпақ өсіру, оны өнерге, халықтық мұраға
бейімдеуде, мәдени құндылықтарды жаңғыртып, таратуда сипат беретін мәдени
орынның бірі – кітапхана.
Қазіргі кезде адамдардың өскелең талабын қанағаттандыру, рухани байлығы
мен жалпы қабілетін дамыту және жоғарғы эстетикалық талғамын қалыптастыру
міндеттерін іске асыруда кітапханалардың алар орны ерекше. Сондықтан
кітапхана мәдени-ағарту және ақпарат мекемесі облыстағы баспа шығармларын
сақтайтын, оны тарату мен насихаттау жөнінде қызмет атқаратын мәдениет
ошағы. Кітапханада тәлім-тәрбие жүйесінің толымдылығын қамтамасыз ету үшін
тәрбиенің де, ағартушылықтың да әдістемелік жүйелерін жасап, оларды жұмыс
практикасы мен қоғамдық өмірге кеңінен енгізу міндеті тұр.
Басқару қызметінің тиімділігін белгілейтін адамнын жеке қабілеттерінің
даму денгейі. Басшының ұйымдастыру потенциалы қарым-қатынастар жүйесінде
анықталады. Басшының лидер, ұйымдастырушы, маман және тәрбиеші ретіндегі
әлеуметтік функииялары сан түрлі, бұл басқару қызметінің күрделілігіне
әкеліп соқтырады. Басқаша айтқанда, басшының жеке қасиеттері - оның
функцияларын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін оның барлық ерекшеліктерінің
жиынтығы [5, 18-22б].
Қазіргі экономикалық жағдайда басшылар тек іскерлік шаруа жүргізушілер
емес, сонымен қатар, саяси қайраткерлер болуы тиіс, бұл үшін олар адамның
мұқтаждарын қанағаттандыруға бағытталған сәяси мәдениетке ие болулары
қажет. Әлеуметтік зерттеулерге сәйкес, басшылардың үштен екісі өздерін
саяси лидерлер деп есептейді. Қоғамдағы әлеуметтік жауаптылық басшылардың
28% ғана толғандырады. Ал олардың 18% мемлекеттің әлеуметтік саясатын
шындап білгісі келеді. Сонымен, басшылардың саяси мәдениетінің деңгейі
белгілі болып, буның белгілі масштабтағы мәселе екені анықталады.
Кітапхананы басқару — кітапхананың өндіріс басқарудың құралды бөлігі.
Басқару тәрізді "жұмыстың жақсы жағдайларда кітапханашыға ешқандай жамандық
әкелмей, баяндауға жол бермейтіндей жылдамдық шегін нақты анықтау
қажеттілігін талап еткен" Тейлормен ғылыми негізде бірінші қойылды. Тейлор
ұсынған амал оны жеткілікті жоғарылатуға ғана мүмкіндік берген жоқ,
орындаушылардың еңбегі жабдық жұмысы тәрізді белгіленеді.
Кез келген жұмысты нөмірлеуге болмайды. Егер жұмыс үздіксіз болмаса,
орындалған жұмыс көлемі аз болса, қызметшілер әр түрлі міндеттерді
орындаса, орыңдаушының еңбегін реттеп қажеті жоқ.
Мемлекеттік экономика жағдайында негізгі буынның іс - әрекеті тек
қана өндірістік қызметпен тұйықталды. Кітапхана өзінің экономикалық
және әлеуметтік қызметін жалпы мемлекеттік шаруашылық механизмі арқылы
жүзеге асырады. Аралас әрі әлеуметтік – бағытталған нарықтық экономика
жағдайында мемлекет кәсіпорынға иелік құқ бере отырып, оның өз мүлкін,
өндірген өнімін және тапқан табыстарын пайдалану мен жаратуды, кітапхана
шығындары арқылы әлеуметтік шаралардың бір бөлігін жүктейді [33, 46-49б].
Сондықтан да барлық кітапханадар меншік түріне байланыссыз – ақ
экономикалық қызметті ғана емес, әлеуметтік қызметті де атқаруға міндетті.
Ендеше экономикалық қызметтің құрылымын қарастырамыз:
− өндірістік қызмет, бұл қоғамдық тұтынуды қанағаттандыру
үшін қажетті тауар мен қызмет өндірісімен байланысты;
− алынған табысты бөлу мен мақсатты қолдану қызметі, мұнда
өндіріс іс - әрекетінен алынған табыс өндірісті ұлғайтуға және ұжымды
әлеуметтік дамытуға жұмсалады;
− жаңа жағдайда кітапхана өндірілген өнімді өткеру қызметімен
айналысуға мәжбүр, мұнда ол нарықтық конъюнктурамен, бәсекелестік орта
жағдайымен сұраным төлем қабілеттілігімен және нарықтық ортаның басқа
да фактормен есептесуі керек;
− жаңа жағдайда кітапхана иығына мемлекеттік
экономикадағы кітапханада кездеспеген – кәсіпкерлік қызмет жүктеледі.
Осы қызмет бұрындары және қазіргі кезде же дәстүрлі түрде шағын
бизнеспен байланыстырылады. Қазіргі нарықтық жағдай кәсіпкерлік жайлы
ескі көзқарасты барынша жоюда.
Экономикалық бизнес саласындағы кәсіпкер жетістігін, олардың бизнес
жүргізу мүмкіндігін ашу қабілеттілігі және оны қолдану шеберлігімен
байланыстырады. Жалпы кітапхана кәсіпкер ретінде мынаны шешуі қажет:
1. нарықтық тұтыныстардың құрылымын дұрыс бағалау керек және олардың
ішінен табысын қалай максимилизацияласа, сатып алушылардың пайдалылығын да
солай арттыру қажет;
2. кітапхананың мақсатын анықтап, адамдады соған қол жеткізу үшін
ұйымдастыру керек. Ол үшін оған ынталандыру мен мотивация құрылады. Сондай
– ақ осыдан туындайтын нарықтық экономиканың жаңа жағдайында кітапханаға
басқада бірнеше қызметтерді жүзеге асыруға тура келеді;
3. нарықтық ортаның жағдайында кітапхананың бәсекелестік
қабілеттілігін қолдау;
4. менеджмент жүйесін қолдана отырып, ішкі ортаны басқару қызметі
және қазіргі маркетингтік жүйені қолданып, сыртқы нарықтық ортына
басқару қызметі.
Ең алдымен, адамдарды жаңаша басқара білу керек. Бұның өзі нарықтың
конъюнктураны алдын-ала болжап бағалай білетін, дер кезінде стандартты емес
басқару шешімдерін қабылдап, оларды іс жүзіне асыратын ұжымда жетекшілік
етуді қазіргі заман талаптары деңгейінде жүзеге асыра алатын жаңа типті
басшы – кітапханалық менеджерлерді дайындауды талап етеді. Үздіксіз
кітапханалық білім берудің алға қойған негізгі қағидасы кітапхана
мамандарының кәсіби білім деңгейін жетілдіру, міндетті базалық білім алудың
көп жақты үлгісін бірегей жүйеге түсіру болып табылады.
Қазіргі менеджментке қатысты көтеріліп отырған мәселелер ауқымы алуан
түрлілігімен және көп қырлылығымен ерекшеленеді. Алайда осы уақытқа дейін
Қазақстан экономикасының ерекшелігін ескеретін менеджмент әдісі бізде толық
зерттелмей келеді. Сондықтан осы бағыттағы ізденістерді экономиканың
нарықтық қатынастарға көшу кезеңінен бері қарай бірнеше жыл бойы жүргізіп
келеміз.
Кітапхананың және ондағы бөлімшілер қызметінің нәтижесі басшының дер
кезінде шешімді дұрыс қабылдау қабілетіне, әрі оны жүзеге асыра білуіне, ал
оның жеделдігі мен дұрыстығы басшының тәжірибесі мен біліміне байланысты.
Егер ол өндірісті, технологияны және адамдарды жақсы білетін болса, жүмыс
тәжірибесі мол болса, онда оған шешім қабылдау қиынға түспейді [4, 7-9б].
Басшы сонымен қоса жете ойластыруы жоқ деректерді болжалдай білуі,
дұрыс қорытынды жасай білуі және соның негізінде жағдайға сәйкес келетін
шешім қабылдау тиіс. Басшы кез келген жағдайда шешім қабылдаудан бас
тартпауы тиіс.
Әрбір басқарушы өзінің "торын" білуі тиіс, ол дұрыс бейімделуге
көмектеседі, мақсатты анық анықтауға, билікті көтеруге көмектеседі. Блейк
және оның қызметкері Джейн Мутон қазіргі "гуманизация" туралы ойды алғанға
дейін кез келген нәтиже өндіріс пен адам арасындағы "күш алаңында"
жеткілікті деген қорытындыға келеді. Бірінші күш желісі көптеген
тауарлармен, қызмет көрсетулермен сипатталатын өндіріс көлемінің
максималдылығына әкеледі. Мұндағы тұрақты мақсаттар максималды жоғары пайда
көлемі, өндіріс шығымының төмендеуі және т.б. болып табылады және мұнда
қызметкерлерге қарамай, өнімділік көлемін қандай бағамен болсын
жоғарылатуға тырысса, жайсыз нәтижеге әкелуі мүмкін.
Қоғамның дамуы мен дүниежүзілік дағдарыс қазіргі заманда батыл іскерлік
қадамдарға барып, шешім қабылдай алатын тұлғаларға деген қажеттілікті
айқындап отыр [2, 4-5б].
Бұл орайда жастардың тұлға ретінде қалыптасуына, өз ой-пікірлерін,
көзқарастарын дәлелдеп, қорғай алу дағдылары мен біліктіліктерін
қалыптастыратын, қиын жағдайда дұрыс, нәтижелі шешім қабылдай алатын
жетекшінің ұйымдастыру жұмыстарына көп нәрсе тәуелді болмақ. Жетекшінің
ұйымдастыру жүйесіндегі жеке іс-әрекеті негізгі орын алатындықтан, оны
зеррттеу басқару іс-әрекетінің басты мәселесі болып табылады. Бұл іс-
әрекетгі пихологиялық зерттеудің қиындықтарын, іс-әрекет мәселесін жалпы
ұйымдастырушылықтан бөліп көрсетуді ескеру қажет. Олар төмендегілерден
көрінеді:
1. Жетекші іс-әрекеті ұйым қызметінің барлық жақтарымен тығыз
байланыста болады. Сонымен қатар басқару іс-әрекетінің мәселесі басқарудың
барысында ерекше сала ретінде қарастырылуы тиіс. Басқару іс-әрекетінің
психологиясын қарастыруда басқару теориясынан байқалатын кең ауқымды оң
және теріс нәтижелері болады.
2. Басқару іс-әрекеті тұтастай пәндер кешенінде зерттелді, бұл кезде
оның психологиядан тыс жақтары: ұйымдастырушылық, әлеуметтік, экономикалық
басым болды.
3. Басқару іс-әрекетін ғьлыми тұрғыдан психологиялық зерттеу өте қиын,
өйткені бұл жерде психикалық нақтылық сияқты айқын емес сфера зерттеу пәні
болып табылады. Сондықтан басқару іс-әрекетінің ішкі мазмұнына қарағанда
оның сыртқы байқалымдары көбірек зерттелген. Бұл іс-әрекеттегі танудың
негізгі принципі оның ішкі және сыртқы мазмұнын талдауды сабақтастыру болып
табылады.
Іс-әрекет ұғым ретінде жалпы ғылыми категорияға ие. Ол көптеген
ғылымдарда қарастырылады. Жалпы түрде ол қоғамдық қатынастардың жеке
формасы ретінде анықталып, тұлғаны еңбектің қоғамдық бөлінуі құрылымына
қосылу тәсілін сипаттайды. Іс-әрекетті қарастыратын әрбір ғылым, бұл жалпы
философиялық анықтаманы өзінше нақтылайды. Бұл ғылымдарда алынатын ілімді
біріктіру қажеттілігі іс-әрекетті зерттеуде кешенді принципі ретінде
көрсетіледі. Іс-әрекетті кешенді зерттеуде психология жетекші рөл
атқарады[1].
Басқару қызметінің мақсаты - ұйымдық жүйенің нәтижелі қызмет істеу
қамтамасыз ету.
Басқарудың шарттары ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Сыртқы шартта -
бұл уақытша шектеулер, ақпараттық айқынсыздық, түпкілікті нәтижеге деген
жоғары жауапкершілік, ресурстардың жеткіліксіздігі, сәтсіз жағдайлардың
орындауы. Ішкі шарттар – бір мезгілде әр түрлі іс-әрекеттерді орындау және
көптеген мәселелерді шешу қажеттілігі, нормативті нұсқаулардың
айырмашылығы, жетекшінің тиімділігін бағалау белгілерінің тұжырымдалмауы,
көбінесе олардың болмауы т.б.
Жетекшінің ұйымдастырушылық мәртебесі қос мәнді: ол бірмезгілде ұйымның
мүшесі ретінде және одан жоғары болуы мүмкін. Егер жетекші тек ісшы ғана
емес, сондай-ақ нақты көшбасшы болса, онда ұйымның іс-әрекеті әлдеқайда
тиімді болады. Оны ұйымдастырудың иерархиялық және коллегиялық принципінің
тағы да бір белгісі.
Басқаруда, сондай-ақ жетекшінің ұйымдастырушылық мәртебесімен арналған
сипаттамаларды көрсетеді. Олар жетекшінің жеке ерекшелігі ұғымымен
белгіленеді және төмендегілерден тұрады:
1) жетекші - ұйымдағы екі тиесілігі бар жалғыз адам. Мысалы,
кітапхананың директоры оның мүшесі болып табылады және бірмезгілде -
басқарудың әлдеқайда жоғарғы қатардағы органы - директордың кеңесіне
кіреді;
2) жетекшіге ұйымның жекелеген қандай да бір бөлігінің жұмысына емес,
оның тұтастай қызмет етуіне жауапкершілік жүктелген;
3) жетекші тұтастай ұйымға, оның кез-келген мүшесіне қарағанда, едәуір
өткең ықпал ете алатын мүмкіндігі бар.
Басқару іс-әрекетінін белгілері мен сипаттамаларының жиынтығы оның
кәсіби іс-әрекетінің басқа түрлерінен айырмашылықта болатын психологиялық
ерекшеліктердің белгілі бір симптомдық кешенін түзеді. Ол әр түрлі
қиындылықпен көрінеді. Бұл айырмашылықтар жетекшінің иерархиялық мәртебесін
анықтайды - ол неғұрлым жоғары болған сайын атап көрсетілген үлгілер
соғұрлым айқынырақ және керісінше болады. Басқару континуумымы, бір
жағынан, шағын топтарды басқарудың төменгі деңгейін, екінші жағынан —
кәсіпорындар мен фирмаларды басқарудың жоғарғы деңгейлерін көреді. Мұнда іс-
әрекет мазмұны оның негізгі белгілерінің айқындалу дәрежесі бойьшша басқару
қызметтерінің негізгі үш категориясы атап көрсетіледі: төменгі, орта және
жоғары буын жетекшілері, Төменгі буын жетекшілері (кіші басшылар)
қызметкерлерді тікелей басқарады. Олар - шеберлер, бөлім меңгерушілері.
Кіші бастықтар жұмысын анықтайтын орта буын жетекшілерінің әлдеқайда көп
және алуан түрлі. Оны екі шағын топқа бөледі; орта буыниың жоғары және
төмен деңгейлері.
- жоғары оку орнындағы декан, фирма филиалының директоры. Жоғарғы
жетекшілері ірі өндірістік және мемлекеттік ұйымдарды басқарады. Бұл деңгей
өкілдері ұйым бейнесіне тұтстай өз тұлғасының таңбасын қалдырады [2, 6-8б].
Негізгі басқару қызметтерінің жүйесін анықтау басқару теориясының ең
маңызды әрі күрделі мәселесі болып табылады. Басқару іс-әрекетінің
функциональдық табиғаты туралы ереже жалпы танымал болып табылады, дегенмен
жетекші қызметтерінің тұтастай жүйесі жоқ. Оны құруда
қиындықтарға кездеседі:
1. Басқару қызметтерінің оларды жүйелендіруге қиындық келтіретіні
көптігі мен алуан түрлілігі.
2. Олардың жинағы нақты айқындалмаған. Бір жағдайларда әкімі мектепте
анықталып болған әлдеқайда маңызды қызметтерді, екіншіге: басқа да алуан
түрлі қызметтер (психотерапиялық, арбитраждық) көрсетіледі.
3. Қызметтер қорытылуының әр түрлі дәрежесі. Бұл жалпы тізімде ала ала
әртүрлі деңгейдегі қызметтердің қатар құруын соқтырады, ол өз туғызады.
4. Қызметтердің өзара байланысы мен өзара кірігуі олардың айқындап
қиындатады.
5. Жетекші іс-әрекетінде базалық қызметтер (алғашқы) және олар
туындылары (екінші) болады. Бұл, мысалы, ұйымдастырушы қызметі. Ол бойында
басқа бірқатарын интеграцилайды: яғни жоспарлау, шешім қабылдау, бақылау,
мотивация.
6. Қызметтердің бағыпталуы бойынша айырмашылығы. Бұл кез-келген
ұйымдастыру жүйесінің әлеуметтік-техникалық сипаты және онда әр түрлі
сапалы компоненттердің, адамдар мен технологиялардың болуы.
7. Қызметтер жүйесі жетекшінің басқару континуумындағы нақты әрекеті
мен қызметтік жағдайының мазмұнына тәуелді болады.
Бұрынғы жоғарыдан басқару жүйесінің бұзылуы мен жада өзара деңгейаралық
моделдің жоқтығы өкімшілік ұстанымы негізінде орталықтандыруға ұмтылуға
алып келді. "Басқаруды жоғалту" жөніндегі тезис аймақтық деңгейде аты жиі
шыға бастады. Бұның үнемі төменде тұрғада органдарды басқаруға тікелей
байланысты екені шындық. Дегенмен, бұл мәселелерді шешу үшін әкімшілік
басқаруды күшейту емес, экономикалық тұтқаның тиімділігі мен маңызын көтеру
жолдарын іздестіру керек. Тағы бір мәселе - бұл басқаруды ақпараттандырумен
жабдықтау. Барлық басқарудың тиімділігі керекті ақпараттардың болуымен
байланысты. Енді бір ерекше атап өтетін жағдай - басқарудағы қоғамдық
бастауды күшейту. Кешегі өткен әр түрлі кеңестер тәжірибесіндегі келеңсіз
жұмыстар мемлекеттік-қоғамдық басқару идеясынан бас тартуға дәлелді негіз
бола алмайды. Кедестерді қосымша өміршілдік жүйе ретінде пайдалану
тәжірибесі позитивті нәтиже беруі мүмкін емес. Қоғамдық органдар белгілі
бір шешімдер қабылдау құқығына ретімен бөлінген. Олар шын мәнінде тапсырыс
беруші (қоғам) өкілдіктер болумен қатар әкімшілік органдардың стратегиялық
бағыт беруіде әсер ететін тұтқа болыл табылады.
Басқаруды қайта құруда басшылардың басқару құзырлығы біліктілігін
көтермей болмайды. Олардың басым көпшілігі педагогикалық жоғары білімді.
Соған қарамастан, өсіп отырған талаптар деңгейінде жоспарлауға көшуде және
басқарудың жаңа модулдерін игеруде бұлар жеткіліксіз. Барлық жүйені қайта
даярлау мен қайта құру және басқарушы кадрлардың біліктілігін жетілдіріп
отыру қажет. "Бәрін кадр шешеді" дегенді жиі қолданамыз, шын мәнінде олай
болып шықпайды. Дегенмен, білім саласына қанша қаржы бөлінбесін, басқаруда
түбегейлі жақсару болмаса қаржы тиімді жұмсалмайды. Егер білім саласында
бір нәрсені кенет өзгерту керек болса, ол тек қана үкіметтің білім
саясатыда, басқарудың кәсіптік деңгейінің құзырлылығы мен экономикалық
құрылымына ғана қатысты болуы керек.
Әрбір кітапхананың кітап қоры тұрғындардың ақпараттық сұранысын
қамтамасыз ету, жас ұрпақтын жеке тұлға ретінде қалыптасуына ықпал жасау
мақсатын көздеп, сан-салалы, жан-жақты жинақталған болуы тиіс. Ең басты
мәселе осы қордың негізгі тұрақты бөлігі болып табылатын кітап қорының
өзегі дұрыс қалыптастырылуы қажет. Кітапхана қорының өзегі дегеніміз -адами
құндылықтардың нәтижесін жинақтаған шығармалардың негізінен тұратын бөлігі,
яғни, бұл, негізгі қордың аз ғана бөлшегі болып табылады. Кітапханалар
жұмысымен танысып, талдау барысында байқағаным, кітапханалар елде болып
жаткан оң өзгерістерге өз тарапынан үн қосып. тұрғындармен ой бөлісіп,
пікір алысатын орынға айналған [26, 27-28б].
Жаңару заманы қоғамымызға ірі өзгерістермен бірге ұлттық
сананы, ұлттық кадір-қасиеттерімізді, табиғи даралық белгілерімізді
жандандыруға жол ашты. Жалпы қоғамының рухани дамуын қолға
алмай тұрып, экономикалық - материалдық саланы жолға қою мүмкін емес
екені белгілі. Осы орайда ең басты көңіл аударар мәселелердін бірі -
жастарды тәрбиелеу және оларға білім беру деңгейін көтеру. Ол үшін қазіргі
таңдағы міндет - жаңашыл тәрбиелік мағыналы қасиеттерді әрбір өскелең
оқырман бойында қалыптастыру. Елімізде білім алып жатқан әрбір
азаматымыздың қоғам алдындағы жауапкершілігін сезінуі рухани дүниесінің
байлығымен тікелей байланысты. Ал рухани байлық беруде ұстаздармен қатар
оқу орындары кітапханашыларынын да қосар үлесі зор. Кітапханашы
оқырманның тек оқулықты алуына қана көмектесіп қоймай, сол оқулықты
насихаттау жұмысын да қоса міндетіне алады. Сонымен қатар
оқырман арасында библиографиялық - ақпараттық бағытта жұмыс істей отырып,
олардың оқуға қызығушылығын арттырады. Мұндай шараларды ұйымдастырудағы
кітапханашының негізгі мақсаты-жастардың дүниетанымдық көзқарасының
дамуына, халықтың мұңын, мұқтажын, қажеттілігін көрсететін
рухани байлық - кітапқа деген өзіндік махаббатын оятуға ықпал ету, елімізде
болып жатқан экономикалық - әлеуметтік өзгерістерді көрсететін
басылымдармен таныстыра отырып, ел мүддесіне керекті жауапкершіліктерге
ынталандыру. Кітапханашылар тек оқу мәдениетін ғана емес, оқырманды өзі
жүрген ортаның мәдениетін, тарихын білуге ынталандыру мақсатында қала
күніне орай өлең шығару, көркем шығарма жазу секілді
сайыстар түрін ұйымдастырғаны жөн. Мұндай жұмыстар оқырмандардың тек
туға жеріне, жүрген қаласына деген сүйіспеншілігін, отансүйгіштік сезімін
арттырып ғана қоймай, өзінің ой-өрісін, білімге, оқуға деген құштарлығын
арттыруға сөзсіз үлкен әсер етеді. Кітапханада жүргізілетін тәрбиелік іс-
шаралардың көбі насихат жұмысындағы өзекті мәселені анықтауға
бағытталады.
1.2. Өнім сапасын басқару – кітапхананың қызметінің басты факторы
ретінде
Нарықтық қатынастардың дамуы кезінде өнім мен қызмет сапасының қажетті
деңгейін қамтамасыз ету кез-келген шаруашылық қызметінің стратегиялық
бағыты болуы керек.
Өнім сапасы - кітапхана қызметінің маңызды көрсеткіштерінің бірі.
Оның сапасын арттыру кітапхананың нарық жағдайында өмір сүре алуын,
техникалық прогрестің қарқынын, инновацияның енуін, өндіріс тиімділігінің
өсуін, кітапханада қолданылатын ресурстың барлық түрін анықтайды. Сапа
экономикалық категория ретінде тауар құрамындағы қасиеттер жиынтығын нақты
тұтыну жағдайларындағы тұтынуды қанағаттандыру деңгейін сипаттайтын баға
беру болып табылады. Сапа мәселесі ғылыми жағынан зерттеу үшін жинақталған
теориылық материалды талдау қажет етеді. Өнімнің сапасын анықтау
тәсілдемесінің идеясын голландық ғалым Дж. Ван Энитер ашты.Ол ғылымның
квалиметрия деп аталатын арнайы саласын - сапа көрсеткіштерін өлшеу мен
квантификациясы тәсілдері туралы ғылымды ашты. Нарықтық экономика өнім
сапасына жаңаша талаптар қояды. Өйткені, қазіргі кезде кез-келген
кітапхананың өмір сүруі, оның нарықтағы тұрақты жағдайы оның бәсекелестік
қабілет деңгейімен анықталады. Ал бәсекелестік қабілет бірнеше факторлармен
байланысты, соның ішінде екі негізгісі – баға деңгейі мен өнім сапасы.
Алайда, өнім сапасы бірінші орынға шығады, себебі еңбек өнімділігі, барлық
ресурс түрлерін үнемдеу өнім сапасына орын босатады [33, 47-49б].
Сапаны басқарудың қазіргі бағдарламалары өзінің іске асырылуының
бірқатар кезеңдерін алдын-ала қарастырады. Алдымен нарық жайлы , оның
ішінде нақты тауардың сапасына тұтынушылардың қоятын жалпы талаптары
қарастырылады, содан соң өндіріске жұмсалатын шығындар анықталады. Осы
кезеңдегі жұмыстың нәтижесі сапа деңгейін, оның техникалық параметрлері мен
сипаттамаларын бекіту және өндіріс пен жобалық құрылыстық жұмыстардың
кезеңдерінде қажетті сапаны қамтуға мүмкіндік беру, ал бірқатар
жағдайларда өнімді сақтайтын, әрі тұтынушыларға жеткізетін техникалық
шаралардың бүкіл жиынтығын тұжырымдау болып табылады. Басқарудың сапасы
қызметкерлердің мәдениетіне, кәсібилігіне, ақпараттық технологиялардың
дамуына тікелей байланысты. Сапа деп өнімнің функционалдық тағайындалуына
сәйкес оның белгіленген қажеттілікті қанағаттандыруға мүмкіндік беретін
қасиеттерінің жиынтығы. Сапа, кітапхана сапасы мен жұмыстың сапасы және
өнім сапасынан тұрады. Ал оларға әсер етуші факторлардың орны ерекше.
Сапаны пирамида түрінде көрсетуге болады. Сапа пирамидасы 1-суретте
көрсетілген.
Сурет 1
Сапа пирамидасы
Сапаны басқарудың қазіргі жүйелері тұтынушы талабына және өндірушінің
шығындарын ең аз мөлшерге теңестіруге бағдарланған. Егер бірінші шарт
ұйымның техникалық сипаттағы әрекеттерімен байланысты болса, ал екінші шарт
саплы өнім өндіруге шыққан жиынтық шығындардың ақталуымен байланысты. Осы
негізде сапаны бақылаудың жалпы тұжырымдамасы қалыптасты, бұл бұйымдарды
кейін пайдаланумен толық жетілдіру, тұтынушыларға қызмет ету едәуір үнемді
болу үшін жоспарлардың сапаларын қамтамасыз етуге кітапхананың әртүрлі
ұйымдық бөлімдерінің талпыныстарын шоғырландыратын тиімді жүйе деп
түсіндіріледі.
Қазіргі кезде кітапханадар тек өнім сапасы мен қызмет сапасына ғана
көңіл аудармау керек, сонымен қатар жұмыскер әрекетіне басты назар аудару
керек. Кез-келген шығарылған сапалы өнім тұтынушыға белгілен мерзімде,
белгіленген көлемде және ыңғайлы бағада жеткізілуі керек. Кез келген
кітапхана сапа саласындағы негізгі стратегияларды енгізіп, келесі
қағидаларды басшылыққа алса ,жоғары табыс, сапалы өнім, қолайлы баға
қалыптасады.
• жоғарғы атқарушы басшылық сапа менеджментін енгізу үшін жауап береді,
ал сапаны қолдау жөніндегі мүлтіксіз міндеттеме жүйенің өзекті
мәселесі болып табылады;
• ұйымның қызметкерлері сапа менеджменті саласында даярлықтан өтуі тиіс
;
• сапаны жақсарту үздіксіз процесс ретінде қарастырылуы тиіс ;
• қызметкерлердің сапаны жақсартуға қатысуын қамтамасыз ету
қажет
СемНан жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Шығыс Қазақстан облысы
Семей қаласындағы нан-тоқаш, макарон, кондитерлік өнімдерді өндірудегі ірі
кітапханадардың бірі болып табылады. Кітапхана нан-тоқаш өнімдері берілген
тауарлар арасында өз орнын тапты. Ол бәсекелес өнімдер арасында ерекше
орынға ие болып, олардан өзінің дәмдік қасиеттерімен ерекшеленеді. Сонымен
қатар қызметтің сапасын келесі қасиеттер толықтырады :
• кітапхананың атағы мен сенімділігі ;
• Кітапхананың өз қызметі саласындағы құзыреті, клиенттің
қажеттілігінің ерекшелігін түсінуі ;
• қол жеткізімділігі, клинетке кез келген уақытта қызмет көрсету
қабілеті,қызметкерлердің ықыласы, оның сыртқы безендірілуі;
• сатып алушыларды кез келген қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету.
Өнім мен қызметтің жоғары сапасы бүгінгі күні өндірушілерге де,
сондай-ақ тұтынушыларға да елеулі экономикалық тиімділік әкеледі,сол
себептен оған ерекше көңіл болу керек [33, 65-68б].
Өнімді талдау - ақпараттық маркетингтің бұл кезеңі функционалдық
мұқтаждықтары сәйкес келулері тиіс пайдаланушылардың мұқтаждықтарын
айқындау арқылы ұсынылатын ақпараттық өнімдер қоры үшін нарықтық нишаны
анықтауға шақырылған. Оны жүргізу нәтижесінде қандай ақпарат деректер
базаға қосылуы тиіс екеніне, пайдаланушылар жұмыс істей алатындай деректер
базаға мен ақпараттық деректер базаға қандай талаптарға қанағаттандырулары
керектігіне қатысты ұсыныстар шығарылуы қажет. Қойылған сұрақтарға жауап
беру үшін негізгі амал қолданылады: қолданыстағы деректер базаға мен
ақпараттық деректер базаға - аналогтарын талдау немесе өнімді талдау.
Деректер базаға аналогтарын табысты коммерциялық жұмыс жасау
фактісінің өзі олардың функционалдық өлшемдері белгілі бір нарықтық
стандарттарға жауап беретінін растайды. Сондықтан да мұндай аналогтарды
талдау ақпараттық өнімдер қоры ұсыныстарына сипаттама беріп қана қоймай,
оларға сұранысты нақтылауға мүмкіндік береді.
Сонымен бірге аналогтар деп ақпараттық мазмұны немесе мақсаты
(көрсетілетін қызмет түрі) бойынша әзірленетіндермен ұқсас деректер базаға
түсіндіріледі. Демек, мысалы, отандық статистикалық ақпараттық деректер
базаға үшін ТМД туралы статистикалық ақпараты бар шетелдік деректер базаға
біркелкі типті аналог болуы мүмкін, ал екінші типті аналогтар - елдің
белгісіне тәуелсіз статистикалық деректердің кез-келген базалары.
Бірінші типті аналогтарды зерттеп-оқу мынадай түсінік береді:
- деректер базаға - аналогтар құрамына аса жиі қосылатын ақпарат
туралы;
- деректер базаға - аналогтарына қосылмаған ақпараттар.
Бұл түсінік, ішкі және сыртқы нарықта сұранысқа сәйкес келетін, одан
тікелей қорытындылар жасамау керек болса да, отандық деректер базаның
ақпараттық мазмұнын әзірлеуге аса маңызды болатыны анық. Шындығында, қандай
да бір ақпаратты деректер базаға - аналогтарға қосу оны әзірленетін
деректер базаға да қосуға болмайтынын білдірмейді. Керісінше, дәл осындай
ақпарат аса жоғары сұранысқа ие болатыны мүмкін. Аналогтармен бәсекеге
келетін болсақ, онда отандық деректер базаға артықшылығы деректердің үлкен
бөлшектеумен, оларды жиі актуалды етумен және т.б. қамтамасыз етілуі
мүмкін. Басқа жағынан, аналогтарда кездеспейтін ақпаратты деректер базаға
қосу әрқашан мақсатқа лайықты болмайды. Осы ақпарат болмайтын себебі бұл
жерде критерий болады: жасаушылардағы деректердің тапшылығы немесе
деректерге нарықтық сұраныстың тапшылығы [33, 65-68б].
Екінші типті деректер базаға - аналогтарын талдау берілген ерекшеліктің
деректер базаға функционалдық параметрлеріне қатысты нарықтық стандарттарын
нақтылауға мүмкіндік береді. Бұл стандарттар әзірленетін деректер базаға
қосылуға ұйғарылатын ақпаратқа тікелей жатпайтынына қарамастан, олардың
есебі бәсеке қабілетілігін көтеру үшін аса маңызды.
Ақпараттың мазмұнды сипаттамалары оның нақты мазмұнын білдіреді және
мынадай болуы мүмкін:
1. мүдделі ақпаратқа ерекше болуы;
2. ақпараттың барлық түрлеріне жалпы болуы (экономикалық ғана
емес).
Бірінші тектің сипаттамасы ақпараттың нақты тақырыбын сипаттайды және
оларды анықтау жалпы жағдайда мүмкін болмас. Жалпы сипаттамалардың арасында
мыналар аса мүдделі болады: салалық қамту, аумақтық қамту, уақыттық қамту,
ақпарат көлемі, ақпарат типі, актуалдау, ақпарат көздері, тіл.
Сипаттамалардың барлығы тең мәнге ие емес. Олардың біреуі деректер базаға
типологизациялау үшін, басқалары - оларды қосымша сипаттау үшін ғана
қолданылуы мүмкін. Сол немесе өзге сипаттаманың рөлі ақпаратгың
ерекшелігіне маңызды түрде байланысты болады.
Ақпараттың жалпы сипаттамаларының немесе ДБ сипаттамаларының қысқаша
анықтамаларын келтірейік.
Деректер базаға салалық қамту ақпарат жататын тұрғы саласын көрсетеді.
Деректер базада жекелеген салалар (биотехнология, қорғаныс өнеркәсібі және
т.с.с.) және ірілендірілген оалалық пен такырыптық топтар (өнеркәсіп,
қаржы, демография және т.с.с.) туралы мәліметтер болуы мүмкін.
Деректер базаға аумақтық қамту ақпараттың елге жатуын бейнелейді,
деректер базада алдын ала жазылмайтын елдердің көп саны туралы ақпарат
болған жағдайда ол интернационалдық камтуы бар деп есептелінеді.
Деректер базаға уақыттық қамту (ретроспектива тереңдігі) ең ескі және
ең жаңа ақпараттың арасында уақыт аралығын білдіреді. Басым көпшілік
жағдайында деректер базадағы ең жаңа ақпарат ағымдағы жылдың (ағымдағы
ақпарат) ақпараты болады. Сондықтан ретроспектив тереңдігі ең ескі
ақпараттың мерзімдеуімен ғана сипатталады.
Деректер базаға көлемі ондағы ақпарат (құжаттар, динамикалық қатарлар
және т.б.) бірліктерінің санымен керінеді.
Деректер базаға өз типтері бойынша айрылады:
- библиографиялық;
- рефераттық;
- толық мәтіндік;
- сандық;
- мәтіндік-сандық немесе кестелік.
Деректер базаның бірінші екі типі анықтамалық деп те аталады, өйткені
онда жарияланған (библиографиялық деректер базаға) және жарияланбаған
(рефераттық деректер базаға) материалдарға қысқаша сілтемелер бар. Деректер
базаның басқа типтері фактографиялық болып табылады, өйткені пайдаланушыға
қажетті барлық ақпаратты басқа көздерге жібермей жинайды. Олардың
атауларының өзінен толық мәтіндік деректер базаға құжаттардың толық
мәтіндері, сандық деректер базаға - динамикалық қатарлар, ал мәтіндік-
сандық деректер базаға - кестелер және олармен байланысты мәтіндік ақпарат
қосылғаны ілеседі [33, 75-78б].
Актуалдау (деректер базаға жаңарту) деректер базаға жаңа ақпараттың
түсу жылдамдығын бейнелейді. Ол сипатталады:
- жиілікпен (күн сайын, апта сайын және т.б.);
- қарқындылықпен (жаңа ақпарат көлемі);
- ақпараттың пайда болуының және оны деректер базаға енгізудің
арасындағы уақытша.
Ақпарат кезінің негізгі сипаттамасы - деректер базаға өндірушілерінің -
деректерді машиналық оқуға нысанына ауыстыруды жүзеге асыратын және оны
актуалдауға жауап беретін ұйымның атауы және мәртебесі. Деректер базаға
өндірушісі бастапқы ақпараттың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz