Ақша қаражаттар есебiнiң аудитi және талдауы
Тақырыбы: Ақша қозғалысының аудиті және талдауы
AvtoTehMas LTD ЖШС
КФ мысалында.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Кәсіпорынының экономикалық характеристикасы.
1.1 Жалпы кәсіпорынының құқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Қаржылық және экономикалық
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...11
2 Ақша қаражаттар есебінің негіздемесі
2.3 Валюталық шот операцияларының
есебi ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 26
2.4 Касса операцияларының
есебi ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.31
2.5 Банктердегi арнайы шоттардағы ақшалай қаржылар
есебi ... ... ... ... ... ... .35
2.6 Төлем карточкаларының
есебi ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
41
2.7 Ақша қаражаттар қозғалысының
есебi ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...44
3 Ақша қаражаттар есебiнiң аудитi және талдауы
3.1 Аудиттiң әдiстемелiк
тәсiлi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... . 48
3.2 Касса есебiнiң
аудитi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 52
3.3 Есеп айырысу шотының
аудитi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
9
3.4 Банктегi арнайы шоттардағы және жол үстiндегi нақты ақша қаражаттар
есебiнiң
аудитi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 64
3.5 Ақша қаражаттарының талдауының мазмұны мен
міндеттері ... ... ... ... .67
3.6 Төлем қабілеттілігі мен өтімділігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 69
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..71
Қолданған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7 6
Кiрiспе
Бухгалтерлiк есеп нарық қатынастары жағдайында шаруашылық жүргiзушi
субъектiлерде ерекше маңызды орынға ие. Қазақстан нарық экономикасына
түгелiмен көштi, оны бүкiл әлемдiк қауымдастық та мойындады. Бұндай
жағдайда бiздiң Республикамызда пайдасы жоғары, тұрақты, әлемдiк нарықта
бәсекелестiк қабiлетi бар кәсiпорындар неғұрлым көп болса, соғұрлым бiздiң
экономикамыздың деңгейi де жоғарлай бередi. Бұл бүгiн, ертең, алдыңғы отыз
жыл iшiнде де ең өзектi мәселелердiң бiрi болатыны Қазақстан
Республикасының Президентiнiң Қазақстан - 2030 деген халыққа жолдауында
да ерекше аталып кеткен. Ал кәсiпорын қызметiнiң дұрыс жолға қойылуы
көптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның iшiнде бухгалтерлiк
есептiң, аудиттiң, оның iшiнде қаржылық есептiң, iшкi аудиттiң және
талдаудың дұрыс ұйымдастырылып жүргiзiлуi үлкен роль атқарады. Бұл
қызметтердiң мәнi тiрi ақпаратта. Ал кiм ақпаратқа ие болса, сол әлемдi
билейдi деген сөз бар. Бухгалтерлiк есептiң маңызын осыдан ақ бiлуге
болады.
Есепке алу мәлiметтегi кәсiпорынның және оның құрылымдық бөлiмшелерiнiң
қызметiн жедел басқару үшiн, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлау
жасау үшiн, сөйтiп ел экономикасының даму заңдылықтарын зерртеу үшiн
қолданылады. Шаруашылық жүргiзудiң қазiргi жағдайында кәсiпорынның күрделi
экономикалық тетiгiн нық, дұрыс жолға қойылған есеп жүйесiнiсiз, сондай –
ақ сенiмдi экономикалық ақпаратсыз басқару iс жүзiнде мүмкiн емес. Осы
тұрғыдан есептегенде ақша қаражаттарының есебi мен оның iшкi аудитi өзектi
болып есептелiнедi.
Бухгалтерлiк есептi халықаралық стандарттардың талабына сай жүргiзу
қазiргi кезде ең басты мәселе болып табылады. Осыған байланысты
бухгалтерлiк есеп пен аудитке жүктелетiн мiндетi қай кезде болмасын күрделi
болып отыр. Осы тұрғыдан қарағанда ақша қаражаттар есебiн дұрыс
ұйымдастырудың рөлi зор.
Ақша қаражаттардың есебiн зерттеп бақылай отырып кез – келген
кәсiпорынның жабдықтаушылары мен клиенттерiнiң кiм екендiгiн, олардың
қандай тауар сататынын, қызмет көрсететiнiн, олармен қандай қарым –
қатынастарда, қандай тәртiпте, қандай құжат негiзiнде жүзеге асатынын көрiп
бiлуге болады.
Бұл жерде тағы маңызды бiр нәрсе – банк мекемесi. Жоғарыдағы айтылып
кеткен қарым – қатынастар қолма қолсыз есеп айырысу нысанында жүзеге
асырылса банк мекемесi де бұл қатынастарда өз үлесiн қосады. Яғни,
кәсiпорын банкi мен жабдықтаушы банкi арасындағы қатынастар жүзеге
асырылады. Бұл жерде банк қызметiмен де жақынырақ танысып, олардың
құжаттарының кәсiпорын құжаттарымен қандай байланысы бар екенiн көруге
болады.
Жоғарыдағы айтылып кеткен мәселелер менi қызықтырды, сондықтан
бухгалтерлiк есептiң ақша қаражаттар бөлiмiн кеңiрек ауқымда қарастырып,
бiтiру жұмысымның тақырыбы ретiнде таңдап алдым.
Бiтiру жұмысын жазудағы менiң басты мақсатым ақша қаражаттар есебiнiң
ұйымдастырылу тәртiбiн теориялық тұрғыдан тереңiрек зерттеп оны тәжiрибелiк
мәселелермен ұштастыру. Жоғарыда көрсетiлген мақсатқа жету үшiн, бiтiру
жұмысымның жазылу жоспарын құрдым. Жоспарда қарастырылған басты - басты
мәселелер келтiрiлген.
Тәжiрибелiк мәселелердi тiкелей өндiрiстiк iс – тәжiрибе өткен
кәсiпорында қарастырдым. Кәсiпорынның атауы Көкшетау филиалы AvtoTehMas
LTD ЖШС. Серiктестiк Қазақстан Республикасының 27 ақпан 2006 – жылғы
Жауапкершiлiгi шектеулi және қосымша жауапкершiлiктi серiктестiктер
туралы Заңына сәйкес жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк түрiнде құрылған
заңды тұлға болып табылады.
Серiктестiктiң атауы жазылған мөрi, дербес балансы, банктерде
есепшоттары бар. Серiктестiктiң Қазақстан Республикасының заңдарымен
белгiленген тәртiпте тiркелетiн өзiнiң тауар белгiсi мен символикасы бар.
Серiктестiк қызметiнiң мақсаты қатысушының мүддесiне шаруашылық
қызметтi жүзеге асыру жолымен табыс алу болып табылады. Бұл мақсатқа жету
үшiн Серiктестiк келесi қызмет түрлерiн жүзеге асырады:
- табиғи монополия саласына жатпайтын шикі мұнай және мұнай өнімдерін
сатып алу және сату;
- техникалық майларды өңдіру, сатып алу, өндіру, сақтау және
тасымалдау;
- ЖЖМ өнімдерін өндіру сатып алу, өндеу, сақтау, және тасымалдау;
Серiктестiктiң бухгалтерлiк есебi 1С Бухгалтерия компьютерлiк
бағдарламасы бойынша жүзеге асады. Iшкi аудит жүйесi бар.
1 Кәсіпорынның экономикалық характеристикасы
1. Жалпы кәсіпорынның құқықтық мәртебесі
AvtoTehMas LTD Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Көкшетау
филиалы мына мекен-жайда орналасқан: Қазақстан Республикасы, Ақмола облысы,
Көкшетау қаласы, Горветка көшесі, 1 үй.
Филиалдың мемлекеттік тілдегі атауы: AvtoTehMas LTD Жауапкершілігі
шектеулі серіктестігі Көкшетау филиалы.
Филиал Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкес 27 ақпан 2006 жылы 75967-
1910-ЖШС нөмірімен тіркелген AvtoTehMas LTD ЖШС уәкілетті органның шешімі
бойынша құралды.
Серіктестіктің негізгі қызмет мақсаты табыс табу болып табылады.
Көрсетілген мақсатқа жету үшін Серіктестік келесі қызмет түрлерін
жүзеге асырады:
а) шикі мұнай мен мұнай өнімдерін сатып алу және өткізу;
б) техникалық майларды өндіру, сатып алу, өндеу, сақтау, сату және
тасымалдау;
в) ЖЖМ, мұнай, мұнай өнімдерін өндіру, сатып алу, өндеу, сақтау, сату
және тасымалдау.
Филиал негізгі қызмет түрлері төмендегідей болып табылатын
Серіктестіктің жекеленген бөлімшесі ретінде құрылады:
а) табиғи монополиялар саласына жатпайтын шикі мұнай және мұнай
өнімдерін сатып алу және ақшаға өткізу;
б) техникалық майлардың өндірісі, сатып алынуы, өнделуі, сақталуы,
тасылуы және сатылуы;
в) жанар-жағар май, мұнай және мұнай өнімдерінің өндірісі, сатып алуы,
өнделуі, сақталуы, тасылуы және сатылуы.
Серіктестіктің Филиал Директорына берген Сенімхаты негізінде Қазақстан
Республикасы аумағында мемлекеттік билік органдарымен, Қазақстан
Республикасы мекемелері, ұйымдары және азаматтармен қарым-қатынастарда
Серіктестіктің мүдделерін білдіру және қорғау болып табылады.
Филиал, сонымен қатар, Серіктестік Жарғысына, Қазақстан Республикасының
іс жүзіндегі заңдарына қайшы келмейтін басқа да шаруашылық қызмет түрлерін
жүзеге асыра алады.
Қазақстан Республикасында жүзеге асырылуы үшін сәйкес лицензия (
патент, сертификат) қажетті барлық қызмет түрлерін Филиал тек оларды
Қазақстан Республикасы жүзіндегі заңдарына сәйкес аынғаннан соң ғана жүзеге
асырады.
Филиал заңды тұлға болып табылмайды және мәмілелер және басқада
құқықтық іс-әрекеттерді Серіктестік атынан жасайды. Филиалға өз бетінше
мүмкіндік жауапкершілік жүктелмейді.Филиалдын барлық мүліктік, қаржылық
және басқа да міндеттемелері бойынша жауапкершілік толық көлемде
Серіктестікке жүктеледі.
Филиал өз қызметінде осы Ережелерді, Серіктестіктің басқару органдары
және лауазымды тұлғаларының шешімдерін және бұйрықтарын және іс жүзіндегі
Қазақстан Республикасы заңдарының талаптарын басшылыққа алады.
Занды тұлғалардың міндеттемелері бойынша даулардың туындауы
жағдайында, шағымдар және талап ету арыздары Филиалдың атынан немесе
Филиалға беріле алмайды.
Өз мүлкі және занды тұлға құқықтарына ие болмағандықтан, AvtoTehMas
LTD ЖШС Филиалы мүліктік жауапкершілік субъектісі болып табылмайды.
Филиал ресми хат жазуларды, келісім-шарттарды және басқа да құқықтық
актілерді өз атынан және өз бланкілеріне толтырады (егер арнайы келісім-
шарттарды басқаша жөн көрілмесе).
Серіктестік Филиалдың өтініші бойынша қорлар, оларға бөлінетін
төлемдердің мөлшерін және оларды қолдану тәртібін құра алады.
Филиалдың құқықтары.
Филиал өз қызметін жүзеге асыру барысында төмендегідей құқықтарға ие:
-Серіктестік атынан заңды және жеке тұлғалармен байланыстар құру;
-Қазақстан Республикасы аумағында Серіктестік мүдделерін білдіру және
қорғау оның мақсаттары мен міндеттерінің орындалуына көмектесу;
-Серіктестік атынан келіссөздер және оның қалыпты жұмыс істеуіне
қажетті мәліметтер мен ақпараттарды жеткізу;
-Серіктестіктің берген уәкілеттіліктері аясында белгіленген тәртіппен
оның атынан мәмілелер жасау және келісім-шарттарға отыру;
-Серіктестікпен келісім бойынша Филиал ішіндегі жұмысты ұйымдастыру
мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының іс жүзіндегі заңдары және осы
Ережа аясында шешімдер қабылдау.
Филиал осы Ережеде бекітілген шектеулерден басқа, Қазақстан
Республикасының іс жүзіндегі заңдарында осы типтегі ұйымдарға берілген
барлық құқықтарды қолданады.
Филиалдың мүлкі және қаржысы.
Өз міндеттерін орындау үшін Филиал өзіне Серіктестік белгіленген
шеңберде және шарттарда қаржылық-шаруашылық қызметті жүзеге асырады.
Серіктестік Филиалдың мүлкі Серіктестіктің оған бекіткен
қаржыларынан, сонымен қатар, Серіктестіктің жалпы балансына кіретін оның
шаруашылық қызметі барысында алынған материалдық құралдардан, құнды
қағаздардан және материалдық емес активтерден құралады. Серіктестік Филиал
қызметін оның банктік есеп-шоттарына ақшалай қаржылар аудару жолымен
қаржыландырады.
Филиал Серіктестіктің арнайы бөлген қаржылары есебінен өз мүлкін
ұстау және пайдалану, бөлмелерді жалға алу, байланыс қызметтерін және
коммуналдық қызметтерді төлеу, персонал еңбек ақысын төлеу бойынша
шығындарды мойнына алады.
Филиал қызметіне қатысты есеп-қисаптардың, төлемдер мен түсіндердің
барлық түрлерін оған қызмет көрсететін банктар Филиал Директоры тапсырмасы
бойынша Қазақстан Республикасы заңдарында бекітілген тәртіп бойынша
жасайды.
Филиал Серіктестік алдында келтірілген зиян бойынша материалдық
жауапкершілік жүктеледі.
Филиал істерін басқару.
Серіктестіктің Филиалды басқару бойынша құзыретіне төмендегілер кіреді:
-осы Ережені бекіту, өзгертулер мен толықтырулар енгізу;
-Филиал Директорын тағайындау және орынан алу;
-аудитор тағайындау;
-Филиал құрылымын бекіту;
-Филиал қызмет нәтижелері бойынша жылдық есеп берулерді,
аудиторлардың есеп берулерін және қорытындыларын бекіту, табысты бөлу және
шығындарды жабу тәртібін белгілеу;
-Филиал қызметін тоқтату бойынша шешімдерін қабылдау, тарату
комиссиясын тағайындау, тарату балансын бекіту.
Филиал қызметін Серіктестіктің сәйкес уәкілетті басқару органы
бекіткен Директор басқарады. Филиал Директоры өзіне Серіктестіктің берген
сенімхаты негізінде әрекеті етеді, Филиал қызметін өз құзыреті аясында
басқарады. Филиал Директоры Филиалдың қызметі нәтижелері бойынша
Серіктестіктің Директорлар Кеңесі алдында жауап береді, оған өз қызметінде
есеп беруге тиісті.
Филиал Директоры осы Ережеге сәйкес және Серіктестік берген Сенімхат
негізінде:
-Филиал жұмысын ұйымдастырады;
-кез келген меншік түрі шаруашылық субъектілерімен Серіктестік
атынан мәмілелерге, келісімдер, шарттарға және басқа да құқықтық актілерге
отырды;
-жекелеген қаржылық операцияларды жүзеге асырады;
-Филиалдың есеп-шотындағы Серіктестіктің ақшалай қаржыларын
жұмсауға байланысты мәселелерді шешеді, оның ішінде қаржылық және төлемдік
құжаттарға қол қояды;
-мемлекеттік басқару органдарында, сотторда және басқа да
Қазақстан Республикасы органдарында және мекемелерінде, басқа заңды және
жеке тұлғалармен Серіктестіктің мүдделерін білдіреді және қорғайды, және
Серіктестік атынан олармен басқа да байланыстарды жүзеге асырады;
-қолда бар құзыреттері аясында Филиалдың барлық қызметкерлері үшін
міндетті болып табылатын бұйрықтар және нұсқаулар шығарады. Филиал
Директорының оның құзыреттілігі аясындағы бұйрықтары және өкімдері
Филиалдың барлық қызметкерлері үшін орындалуға міндетті;
-банктарда есеп айырысу және басқа да есеп-шоттарын ашады;
Серіктестіктің мақсаттары мен міндеттеріне жету үшін қажетті басқа да
іс-әрекеттерді жүзеге асырады.
Филиал Директоры жеке еңбек келісімдері (контрактілері), Филиалдың
ішкі еңбек тәртібі ережелері және іс жүзіндегі Қазақстан Республикасы
заңдарына сәйкес Филиалдың штаттық санын және ұйымдық құрылымын, Филиал
персоналының еңбек ақысын төлеу шарттарын, жұмыс уақытын, жыл сайынғы ақылы
демалыстың берілуі және ұзақтығы тәртібін белгілейді, Филиал қызметкерлерін
жұмысқа алуды және жұмыстан босатуды жүзеге асырады, оларға көтермелеу және
жаза қолдану шараларын қолданады.
Бұл жағдайда Филиал қызметкерлерімен отырылатын еңбек келісімдерінің
(контрактісінің) шарттары Қазақстан Республикасының еңбекке қатысты
заңдарына сәйкес анықталады.
Филиал Директоры сондай-ақ Филиал қызметкерлерін және оның
орналасқан жерін қорғауды ұйымдастыру мәселелерін шешеді.
Серіктестік қатысушыларының жалпы жиналыстарының шешімдерін
Филиал орындауға міндетті. Филиал Директорының бұл шешімдермен келіспеуі
жағдайында ол өзінің негізделген пікірін Серіктестік қатысушыларының жалпы
жиналысына білдіруге құқылы.
Филиалдың бухгалтерлік есебі және есеп беруі
Серіктестік Филиалдың Серіктестік алдындағы ағымдық бухгалтерлік есебін
және есеп беру тәртібін, нысанын және кезеңдерін белгілейді.
Оперативтік, бухгалтерлік және статистикалық есеп және Филиалдың есеп
беруі Қазақстан Республикасының іс жүзіндегі нормативтік актілеріне сәйкес
жүзеге асырылады.
Филиалдың ағымдағы жылы әр жылдың 01 қаңтарында басталады және 31
желтоқсанына аяқталады.
Филиалдың қаржылық-шаруашылық және құқықтық қызметін бақылау.
Филиалдың қаржылық-шаруашылық және құқықтық қызметін тексеру
Серіктестік тағайындаған немесе қажет болған жағдайда сырттан шақырылған
аудиторлық қызметтермен және басқа да қызметтермен жүзеге асырылады.
Филиалдың қаржылық-шаруашылық қызметін бақылауды аудитор (олармен
отырылған келісім-шарттар негізінде аудиторлық ұйымдар) жүзеге асыра алады.
Аудиторлар Филиалдың лауазымды тұлғаларынан барлық қажетті
материалдардың, бухгалтерлік және басқа да құжаттардың және жеке
түсініктемелердің өздеріне берілуін талап етуге құқылы.
Аудиторлар өздері жүргізген тексерулердің нәтижелерін Серіктестіктің
уәкілетті органына жібереді
Филиалдың қызмет мерзімі, оның қызметінің тоқтатылуы
Филиал белгісіз мерзімге құрылады. Филиал Директорының
құзіреттілігі мерзімі Серіктестіктің мерзімімен анықталады.
Филиал қызметі:
- Серіктестіктің уәкілетті органының шешімі бойынша;
- Серіктестіктің таратылу жағдайында;
- сот шешімі негізінде тоқтатылады.
Филиалды тарату тәртібін Серіктестік Қазақстан Республикасының іс
жүзіндегі зандарына сәйкес анықтайды.
Құпиялық
Филиал Серіктестік Филиалы атымен қол қоюға уәкілетті.
Филиал Серіктестіктің ішкі жергілікті актілерінде айтылған,
Серіктестіктің құпия ақпараты тізіміне жататын Серіктестіктің қандай да
болмасын ақпаратын жарияалай алмайды.
Ақпаратты жарияламау бойынша міндеттемеге Филиал қызметкерлері қол
қояды және жұмыстан босатылғаннан соң үш жыл бойы күшінде болады.
Жазбаша құжаттар, атап айтқанда: бюджет, бұйрықтар, штаттық кесте,ішкі
хат жазысу, қаржылық есеп берулер және берілуі Серіктестік мүдделеріне зиян
келтіруі мүмкін басқа да коммерциялық ақпарат оған Серіктестіктің берген
уәкілеттігінсіз көшіріле алмайды немесе үшінші кісілерге беріле алмайды.
Сонымен қатар, Филиалға жазбаша немесе ауызша берілген ноу-хау, сондай-
ақ құрал-жабдықтар, қосалқы бөлшектер және т.б. Серіктестіктің меншігі
болып табылады.Сондықтан да осы аумақта немнсе оның сыртында бұған
уәкілеттілік берілмеген азаматтардың қолы жетерлік болмауы тиіс.
Серіктестіктің құпия ақпаратын сақтау туралы талаптарын бұзған Филиал
қызметкерлері Қазақстан Республикасы іс жүзіндегі заңдарына сәйкес жауапты
болады.Зиянның мөлшерін Серіктестік белгілейді.
Қорытынды ережелер
Осы ереженің қандайда болмасын қағидасын жарамсыз деп табу жағдайында,
оның қалған ережелері күшінде қалады, ал бұндай қағида заңдарға қайшы
келмейтін басқа қағидамен өзгертіле алады. Серіктестік шешім бойынша осы
Ережеге Қазақстан Республикасы заңдарына қайшы келмейтін, заңмен
белгіленген тәртіппен тіркелуі тиіс кез келген өзгертулер және толықтырулар
енгізіле алады.
Осы ереже орыс және қазақ тілінде құрастырылған. Белгіленген тәртіппен
тіркелген мәтін қажет болған жағдайда орыс тілдегі мәтін басым күшке ие.
Осы ереже Филиалдың Қазақстан Республикасы әділет органдарында есептік
тіркелу сәтінен бастап күшіне енеді.
Қазақстан Республикасының аймағында әрекет етіп тұрған AvtoTehMas
LTD ЖШС заңды кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатын тұлға, қаржылық есеп
беруді және бухгалтерлық есепті жүргізу міндеттілігі жүктелуде.
AvtoTehMas LTD ЖШС жарлық капиталы бірнеше серіктестік тұлғалардың
ұйымдастыруымен құралған. Олардың қосқан үлесі құрылтайшылардың құжаттарына
бөліп корсетіледі, олар өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде ғана
алған міндеттемесі мен тәуекелдік залалы бойынша жауап береді.
AvtoTehMas LTDЖШС өзінің нақты жағдайына, көлеміне және қызмет түріне
қарап бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды жүзеге асырады: бухгалтерлік
жұмысты ұйымдастыру нысандарын дербес белгілейд; есептік саясатын
қалыптастырады; қаржылық пен өндірістік есептері бойынша қызмет ету аясын
белгілейді; шаруашылық операцияларына бақылау тәртібін әзірлейді, сондай-ақ
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру үшін басқа да қажет шешімдерді жасайды.
Бұл субъектіде бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға, шаруашылық
операцияларын орындаған кезде оның заңдылығын сақтауға кәсіпорынның басшысы
жауапты болып келеді. Ал құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті
жүзеге асыруға кәсіпорынның бас бухгалтері басшылық етеді. Бухгалтерлік
қызметтің басты мақсаты субъектіні жедел басқару үшін қажет ақпараттарымен,
субъектінің қаржылық нәтижесі мен шаруашылық процесстері туралы дұрыс және
толық ақпараттарымен қамтамасыз ету, сондай-ақ инвесторларға,
жабдықтаушыларға, сатып алушыларға, кредиторларға, мемлекеттік органдарға,
банктерге және басқа да мүдделі тұлғаларға бухгалтерлік есептің стандартына
сәйкес қаржылық есеп беруді жасау болып табылады.
Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты бір орын алады.
Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді
қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айланысты және басқа
да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердің
қаржылық – шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының Бас есеп
жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерінің негізінде құралады
және ол бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің
құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша ерекшілігіне есептің сәйкес келуін
қамтамассыз етеді.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің күрделі эканомикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша,
сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде
жүзеге асыру мүмкін емес.
Экономиканың барлық саласындағы осы кәсіпорын шикізат пен
материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты
жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге оның сапасын көрсетуге, өзіндік
құнын төмендетуге, қоршаган ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға
қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және
басқа да ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы
күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айрықша бағалауға болмайды.
2. Қаржылық және экономикалық талдау
Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезендегі қаржылық-шаруашылық қызметін
кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтамын.Есеп беру
процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғанның
каржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпараттарды беру болып
табылады.Қаржылық есеп берудің пайдаланушылар қатарына потенциалды
инвесторлар, кредитролар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер,
сондай-ақ мемлекеттік органдар, т.б. кіреді.
Қаржылық есеп беру басқарушы оргындардың жұмысын және субъектің
ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы ағындарын
бағалауға, несие беру бойынша шешімдердге және инвестициялық шешімдерді
қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Түгендеу кезіндежәне басқа да тексерістердің көмегімен анықталған
мүліктің нақты қолда бары мен бухгалтерлік есептегі деректердің арасындағы
алшақтығы белгілеу тәртібі бойынша реттеледі.Сортталу нәтижесінде
анықталған кем шықандар мен артықтардың өзара есеп айырысуы тек ерекшклік
ретінде ғана, сол тексеріліп отырған кезен үшін, тексерген комиссияның
жұмысын бағалау үшін және тауарлы-материалдық құндылықтардың сапасы мен
мөлшерін анықтау үшін қажет болуы мүмкін.
Түгендеу комиссиясы құжаттарды тексеру жолымен, сондай-ақ банк
мекемелерімен, қаржы және салық органдарымен, кәсіпорынның жеке баланстарға
бөлінген құрылымдық бөлімшелерімен және бас кәсіпорындарымен есеп
айырысудың дәлме-дәлдігін анықтайды.
Талдау (грек тiлiнен аударғанда – бөлек қою, бөлшектеу) зерттеудiң
әдiсi ретiнде зерттеу обьектiсiнiң жақтарын, құрамдас бөлiктерiн, сондай –
ақ айқын белгiлерiн қасиеттерiн және қатынастарын анықтау үшiн олардың
арасындағы қарым қатынасты қарастырады.
Кесте 1-Баланстың активтер айналымдылығы
Көрсеткiштер 2008ж. 2009ж. Ауытқу
Сатудан түскен түсiм 22315035,95 182691898,37 +160376863
Барлық активтердiң орташа3120747,94 13900352,32 +10779604
мөлшерi
Активтердiң айналымдылық 50,35 27,39 -22,96
уақыты (күн)
Алынған ақпарат көздері бухгалтерлық баланс 2008-2009 жылдар
Элиминациялау әдiсiн қолдану арқылы активтердiң айналымдылық уақытына
факторлық талдау
1) 3120747,94*36022315035,95=50,35
2) 3120747,94*360182691898,37=6,15
3) 13900352,32*360182691898,37=27,39
Ал ендi тiзбек құрайық:
6,15-50,35 = -44,2
27,39-6,15 = +21,24
-44,2+21,24 = -22,96
1. Өнiмдi сатудан түскен түсiмнiң +160376863 млн. теңгеге артуы
активтер айналымдылығын 44,2 күнге жылдамдатты.
2. Актив мөлшерiнiң +10779604 млн. теңгеге артуы активтер
айналымдылығын +21,24 күнге тежедi.
3. –44,2+21,24 = -22,96 – бұл осы екi фактордың әсерi, яғни
факторлардың жиынтық әсерi мүлiктер айналымдылығы
(–) 22,96 күнге жылдамдады.
Кәсіпорындардың түпкі мақсаты – пайда табу болып табылады. Пайданың
жалпы сомасын шығару үшін Табыстар мен Шығыстар айырымын есептеу қажет.
Шоттарды жабу жұмыстары да осы пайданың көлемін белгілі бір мерзімге қарай
есептеу үшін орындалады.
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарында қолданылып келе жатқан
тәртіп бойынша шоттарды жабу үшін ең әуелі қосымша пайда Жинақ шоты
ашылады. Бұл шотқа Табыстар мен Шығыстар шоттары бойынша жинақталған
қалдықты көшіріп жазу керек.
Мысалы, Табыстар шотындағы соңғы қалдық 20000 теңге болып, Шығындар
шотындағы соңғы қалдық 13000 теңге болса, онда бұл мәліметтерді шотқа
түсіреміз.
Дт Пайда Жинақ Кт
13000 20000
Мұның негізінде Пайда-Жинақ шотындағы пайда 7000 теңгені құрағандығын
көруге болады. Бұл сома есепті жылға жататын сома. Сондықтан: Пайда –
Жинақ шотының дебеті арқылы түскен пайданы Бөлінбеген таза пайда шотының
кредитіне жазамыз. Мұның нәтижесінде уақытша қолданған Пайда – Жинақ шоты
жабылады. Кәсіпорынның пайда жөніндегі қорытынды есебі төмендегідей
тәртіппен жасалады.
А кәсіпорнының пайда жөніндегі есебі:
Табыстар 20 000
Шығындар 13 000
Пайда 7 000
Осылайша пайда жөніндегі есептің (қорытынды) негізіне сүйене отырып,
бухгалтерлік есептің жинақтаушы шоттары Табыстар, Шығыстар және Пайда
– Жинақ шотатры жабылады. Бұл шоттар уақытша ендірілген. Бұл шоттарды
әрбір есепті жылдың басында ашып, жыл аяғына дейін жүргізуге болады.
Активті қаражаттарға арналған шоттардағы бастапқы қалдық дебеттік, ал
міндеттемелер мен капитал есебі және қозғалысын жүргізуге арналған
шоттардағы бастапқы қалдық кредиттік болатынын есте сақтау қажет. Активті
қаражаттар мен міндеттемелер және капитал есебіне арналған шоттардағы соңғы
қалдық келесі көшіріліп отырады.
Сонымен пайданы есептеуге арналған шоттар уақытша енгізілген, ал
баланстық шоттар тұрақты шоттарға жатады.
Көптеген кәсіпорындар өз пайдаларын дұрыс есептеу және жан-жақты
таңдауға ыңғайлы болу үшін табыстар мен шығындар шоттарын жекелеген шығын
баптарына жіктеп көрсетеді. Мысалы, еңбек ақы, негізгі құралдарды
пайдалану, сақтандыру сияқты шығындарды.
3. Құжаттар деп әртүрлі үлгідегі қағаздарды, жазбаша куәліктерді, орын
алған фактні анықтайтын құқықтық қатнастарды растайтын іс қағаздарын
айтады.
Қандайда болмасын құжаттардың өзіне тән заңмен және арнайы ережелермен
белгіленген деректерді (реквизиттерді) болады. Реквизит латын сөзі. Бұл сөз
қажетті деген ұғым берді. Реквизиттер барлық құжаттарға түсірілуі керек.
Құжаттардың деректері арнайы мақаттарға қарай толтырылады. Құжаттар үлгісін
пайдаланып, мұның деректерін толтырушы адамдардың заң алдында, кәсіпорын
қабылдаған өз ережесінің және құжат айналысын бұзбау үшін жауап береді.
Құжаттардың деректеріне (реквизит) мыналар жатады: құжаттардың аталуы,
үлгінің коды,құжаттардың жасалған күні, шаруашылық фактісінің мазмұны, лшеу
бірлгі, аталмыш фактіге жауап берушілердің аты-жөн, бұлардың қойған қолы,
кәсіпорынның аталуы. Құжат деректері толық толтырылмаған немесе қате
толтырылып, бұрмаланған жағдайда, мұндай құжаттардың заң күші болмайды.
Сонымен қатар шаруашылық операцияларын жүргізуге болмайды.
Бухгалтерлік есеп шоттарын жүргізу үрдісінде ақпараттар жүйесі де
кеңінен қолданылад. Кәсіпорынның күнделікті болып отыратын шаруашылық
өмірін құжаттау үшін басқа да ақпараттық құралдар пайдланылады. Құжаттар
қайта өңделіп басқадай мақсаттарға қолданылуы да мүмкін. Мысалға бастапқы
құжат қайта өңделіп, автоматтандыру және машиналық тасымалдау жүйесіне
түсірілуі мүмкін. Қазіргі заманғы компьютерлк технологиясының кеңінен
қолданылуына байланысты магниттік дискілер, ленталар, перфоленталар
т.с.с.ресми құжаттар қатарында қолданылатын болды.
Бухгалтерлік есеп тәжрибесінде аса жоғары бағаланатын құжаттар бір дана
ғана жасалынады. Алайда көптеген құжаттардың көшірмелері жасалып, бірнеше
дана орындалады. Мысалға, кәсіпорын кассасына кіріске алынатын ақша
қаражаттарына арналған кіріс-ордерін бірнеше рет қайталап кіріске алып
жасауға болмайды. Егер әр құжат тиісті мақсатқа ғана арналып, әрбір
көшірмеге жеке қол қойылып, әрбір дана құжат өз қызметі мен атқаратын
міндетіне арналған жағдайда әрбір дана құжат, көшірме емес, түбіртекті
құжат болып есептелінеді. Мысалға, сатылатын тауарларға екі дана накладной
қағазы жазылып, бірнеше данасы жөнелтілген тауарлармен бірге сатып алушыға
жіберіледі, ал екінші данасы тауар сатушы мекемеде қалады. Егер заңдылық
жағынан қарағанда құжаттарға жазылатын жазулар тек қана бір дана жазулар
болып танылса, экономикалық жағынан қарағанда құжаттар бірнеше дана болып
қаралуы да мүмкін. Экономикалық өмірде қолданылатын құжаттарды заңдылық
құқысы бар және экономикалық маңызы бар құжаттар деп қарауға да болады.
Қандай дәрежеде болмасын құжаттарға жазылатын жазулар шындық пен дұрыстықты
ғана көрсетуі керек. Өкінішке орай бухгалтерлік есеп тәжрибесінде дәлме-дәл
өлшеу дәрежесін қоя алматын да жағдайлар кездеседі. Мысалға, негізгі
құралдардың тозу дәрежесін таразыға салып, тозу құнының сомасын
лабораториялық құралмен қойғанда есептеп, арнайы құжатқа түсіру қиынға
түседі.
Сондықтан, құжаттарды бухгалтерлік есеп өрістерінің негізгісі деп
қарап, счеттар жүргізудің бастапқы ақпараттарын қалыптастыратын үрдісі деп
те түсінген жөн. Бухгалтерлік есеп құжаттарының атқаратын рөлі мен маңызы
жоғарыдағыдай сипаттай келіп, құжаттау үрдісі бухгалтерлік есептің тіркеу
принципіне жататындығын айтуға болады. Бухгалтерлік есеп шоттарына жазылған
және түсірілген операциялардың мазмұнын тіркеу принцип деп атайды.
Тіркеу принципі үш кезеңнен: 1) бастапқы құжаттарды бақылау мен
талдаудан; 2) жорналдарға екі жақты жазудан; 3) бас кітапқа түсріп екі
жақты жазудың хронологиялық жинағнан тұрады. Әсіресе шағын
кәсіпорындардашаруашылық операиялары сомаларын бірден счеттарға түсіруге
болар. Алайда операцияларды бірден әртүрлі счеттарға түіру мен тіркеуде
шаруашылық операцилары маңызын талдау және жіберілген қателерді бірден табу
қиындығы туындайды. Талдау мен тіркеу және қателерді болдрмау мақсатын
шешіп отыру үшін бухгалтерлік есеп жүргізу тәжрибесіне тіркеу жорналы
енгізілген. Тіркеу жорналына әрбір шаруашылық операциялары сомасы екі
жақтылық принципке сай жекелеген әрбір счеттарға дебеттік және кредиттік
әдісті сақтай отырып жазылады. Кәсіпорындар көлемне қарай тіркеу жорнлының
саны көп, не аз болуы мүмкін.
Құжаттау түсінгі құжатайналысытүсінігімен тығыз байланыста болады.
Құжаттар қозғалмайтын мүлік емес, бұлар үнемі қозғалыста болуы керек.
Құжаттардың жазылып орындалған уақытынан бастап архивке өткізілгенге
дейінгі жолын құжат айналысы деп атайды. Құжатайналысы төмендегі
кезеңдерден тұрады: 1) жазылып жасалынуы; 2) құжаттардың бухгалтерияға
қабылдануы; 3) жазу жүйесіне пайдаланылатын құжаттарды тіркеу; 4)
құжаттарды архивке өткізу.
Кәсіпорындар мен мекемелердегі құжатайналысын бас бухгалтерлер жасайды.
Құжатайналысын кәсіпорын басшсы бекітіп,құжат жүргізуші жауапты адамдардың
аты-жөні көрсетіліп, бұлардың қолындағы құжаттарды кімнің, қай уақытта
өңдеп бухгалтерияға тапсыратындығы жазылады. Осылайша жасалған
құжатайналысын көпшілік қитындай көрнекті жерге іліп қояды.
Құжатайналысының түпкі мақсаты- құжат қозғалысын шапшаңдату мен
бухгалтерлік есеп учаскелеріндегі бухгалтерлердің қызметі мен атқарушы
бухгалтерлердің санын белгілеу болып табылады.
Құжаттар құрамы мен маңызна қарай: келіп түскен, ішк тұрақты жаңаланып
тұратын, сыртқа жіберілетін құжаттар болып жіктеледі.
Атқаратын міндеттереіне қарай құжаттар - әміршілік етуші орындаушы,
бухгалтерлік есеп жүргізуші болып бөлінсе, кәсіпорынға қатыстылығына
байлансты құжаттар – ішкі және сыртқы болып бөлінеді.Құжаттар көлеміне
қарай бастапқы және жинақтаушы болып ажыратылады.
Жоғарыдағыдай классификациялық топтарға бөлінген құжаттардың әр тобына
түсінік берілуі керек. Келіп түскен құжаттар деп сыртқы субъектілерден
түскен бұлардың шаруашылық өмірінде орын алған нақтылы фактілер жөніндегі
ақпараттарды айтады.
Ішкі құжаттр деп сыртқы субъектісінің өзінде жаалған, осында қызмет
атқарушы жауапты адамдарға арналған батапқы құжттарды айтады.
Тұрақты жаңаланып тұратын құжаттарға бухгалтерлік есеп жүйесінде
жүргізілетін бастапқы құжаттардағы креткіштерді жинақтап тркеуші регитрлар
жатады. Тіркеуші регистрларға жазылған мәліметтер негізінде бухгалтерлік
қорытынды есеп жасалынады.
Сыртқы жіберілген құжттарға осы кәсіпорында жасалып, сыртқы
пайдалнушыларға арналған құжаттарды айтады.
Әміршілік етуші құжаттарға шаруашылық операцияларын жүргізу мен тексеру
жұмыстарын орындау жөніндегі бұйрық түріндегі құжаттар жатады. Фактілердң
орындалғандығын растайтын құжаттарды орындаушы құжаттар деп атайды.
Мысалға, кассаның кріс және шығыс ордерін алуға болады. Операция
орындалғанға дейінгі жазлған ордер әміршілік етуші құжат болып танылса,
ақшаның берілгендігі немесе кіріске алынғандығы жөніндегі кассалық ордер
орындаушылық рөл атқарады.
Бухгалтерлік есеп жүргізуші құжаттарға атқарушы бухгалтерлердің өздері
жасаған құжаттары жатады. Мысал ретінде есеп жүргізу әдістерін тәжірибеде
қолдану үшін есептеу, тіркеу, жетілдіру мен талду жөніндегі қолдан жасалған
құжаттарды айтуға болады. Егер таза пайданың көлемн, бұларға әсер етуші
сандық көрсеткіштерді есептеу кәсіпорынның шаруашылық операцияларына
жататын болса, онда бұл көреткіштер не әміршілік етуші, не орындаушы
құжаттар тобына жатады. Әр кезеңде жасалған қорытынды есепті бухгалтерлік
есеп жүргізуші құжаттр тобына жатқызуға болады. Шаруашлық операцияларына
байланысты көптеген әдістемелік есептер орындау кәсіпорындағы
бухгалтерлерге байланысты. Мұндай жағдайда ресми түрде қолданылатын
құжаттар үлгісі пайдаланылмайды.
Кәсіпорынға қатыстылығы жағынан қарағанда құжаттар екі үлкен топқа –
ішкі және сыртқы құжаттар болып бөлінеді. Ішкі құжаттарға кәсіпорынның өз
қызметкерлері мен әкімшілігі жасаған құжаттары жатады. Ал сыртқы құжаттарға
кәсіпорынның сыртта жүрген уәкілдері мен басқа да кәсіпорында жасалынып,осы
кәсіпорынға берілген құжаттар жатады. Мысалға, акионерлердің қолындағы
акциялары бухгалтерлік есеп құжаттарына жатпағанымен, кәсіпорынның
бухгалтері бұл құжатты тіркеуге міндетті. Бухгалтерлік есеп жйүесіндегі
құжаттарды іс-тәжірибеде пайдалану үшін әрбір кәсіпорын ішкі құжаттарды
жетілдіріп отыруы керек.
Мазмұн көлеміне қарай құжаттар бастапқы және жинақтаушы болып екіге
бөлінд. Бастапқы құжаттар шаруашылық операцияларының орындалған сәтінде
жасалынуы керек. Бастапқы құжаттар бухгалтерлік жүргізудің ең басты кезеңін
сипаттайды. Бұларға касса ордерлері, чектер, счет-фактуралар, қабылдап
өткізу актілері, материалдарға тапсырыс беру сияқты бастапқы құжаттар
жатады.
Жинақтаушы құжаттар көптеген бастапқы құжаттар негізінде жасалынады.
Мұнда бірнеше құжаттарға жекелей жазылған әлметтердің саны мен омалары
жинақталып көрсетіледі. Жинақтаушы құжаттарға кассирдың есебі, тауарлы-
материалды құндылықтар бойынша жаалған есеп, жауапты адамдардың іс-сапарға
барғандығы жніндегі аванстық есебі мысал болады.
Жинақтаушы құжаттардың мысалына іркеу жорналдарын келтіруге болады.
Негізінен тіркеу жорналдары бухгалтерияда жүргзіледі. Тіркеу жорналдарына
бірнеше және бір біртектес шаруашылық операцияларының мәліметтері
сабақтастық жолмен тізбелеп жазылып отырады. Тіркеу жорналдары бір айға, он
күнге арнап ашылады. Белгіленген кезеңнің аяқталуына қарай тіркеу
жорналындағы мәліметтердің жинағы шығарылып, бухгалтерлік есеп шоттарына
түсіріледі. Тіркеу шығарылып, бухгалтерлік есеп шоттарына түсіріледі.
Тіркеу шығарыоып, бухгалтерлік есеп шоттарына түсіріледі. Тіркеу жорналын
жүргізудің негізінде күнделікті бақылау жұмысын іске асыруға мүмкіндік
туады. Сонымен қатар құжаттар саны азаяды, есеп жұмысы біршма жеңілденіп
үнемделеді.
Қандайда болмасын кәсіпорынның барлық объектілері бойынша жасалған
құжаттр бухгалтерияға тапсырылады. Барлық құжаттар өңделеді, тексеріледі,
таксировкаланды, қажетті болған жағдайда тіркеу жорналдарына жинақталад.
Кәсіпорын бухгалтериясында құжаттар шаруашылық операциялары шындығымен
сәйкес келуі жағынан, заңдылығы жағынан, қажеттілігі мен тиімділігі
жағынан, қойылған бағаның дұрыстығы жағынан мұқият тексеріледі. Құжаттарды
орындаушы жауапт адамдардың қойған қолдары, реквизиттердің толығымен
жазылуы, жазу текстерінің, қойылған андардың анықтығы, шығарылған
жинақтардың дұрыстығы толығымен тексеріледі. Егер тексеру нәтижесінде
қателер жіберілсе, онда мұндай құжаттар осы құжаттарды жасаған жауапты
адамдарға қайта жасау үшін қайтарылады.
Жоғарыда айтылған талаптар толығымен орындалған жағдайда кәсіпорын
бухгалтериясында қызмет атқрушы жауапты бухгалтерлер әрбір құжаттарға
кодтар белгілеп жазады. Мысалға, операциялардың орындалған жерне қарай
қоймаларға, цехтарға аналитикалық жіктеу шоттарында кодтар белгіленеді.
Кодтр белгілеу құжаттардың үлгі пішіміне ай жазылады. Осылайша өңделіп,
жинақталған құжаттардағы сандық көрсеткіштер ақшалай өлшемге айналдырылып,
бухгалтерлк ееп шоттарына жазылады. Шоттарға жазылған операциялардың мұқият
дұрыстығы жөннде арнайы белгі қойылажы. Құжаттарды өңдеу жұмыс шаруашылық
операциялары мазмұны мен мәліметтерн көретуші шоттар коорепонденциясын
жасаумен аяқталады.
Сонымен, бастапқы құжаттар, есеп регитрлары, тіркеу жорналдары,
бухгалтерлік қорытынды есеп пен бсланс, жыл бойы жасалған барлық құжаттар
арнайы тәртіппен қабылданған мерзімге қарай міндетті түрде сақтауға
қойылады.
Түгендеу – бухгалтерлік еептеудің негізгі элементі болып табылады.
Түгендеу – ол натуралды және ақшалай көріністегі мүліктердің
бухгалтерлік ееп мәліметтерінен сәйкестігін тексереді. Түгендеу жүргізу
барысында есептеі ауытқулар құндылықтардың табиғи ысырабынан қайта
сорттаудан, бұзылудан, ұрланудан, қате есептік жазбадан және басқа да
себептерді болуы мүмкін. Сондықтан түгендеу көмегімен құндылықтардың
сақталуын бағалап бухгалтерлік ееп мәліметтерінің толықтығын тексереді.
Кәсіпорын 2009 ж. нәтижесі бойынша келесі нәтижені аламыз
Бухгалтерлік есеп мәліметі Жылдық жиынтық табыс туралы
декларациясының мәліметі және одан
жасалған шегерімдер
Көрсеткіштер атауы Сомасы, Көрсеткіштер атауы Сомасы,
мың мың
теңге теңге
1 2 3 4
1. Өнімді (жұмысты, қызметті)10200 1. Жылдық жиынтық табыс,
сатқаннан түскен табыс оның ішінде: 10400
- өнімді (жұмысты, 10200
қызметті) сатқаннан 200
түскен табыс
2. Сатылған өнімнің 2. Тауарды (қызметті,
(жұмыстың, қызметтің) өзіндік жұмысты) сатумен
7015 байланысты
құны, оның ішінде: 217 шығыстары 7620 теңге 7620
- негізгі құралдың 94 (7015-217-94+916)
амортизациясы
- жөндеуге кеткен шығыстары
3. Кезең шығыстары 1915,54 3. Марапаттау (Лондон
3.1. Жалпы және әкімшілік банкаралық мөлшерлемесі
шығыстары, оған кіретіндер: 1780 бойынша, несиені алған
- басқару және шаруашылық күні оның деңгейі 2,455
шығыстары 916 құраған): 67,77
- бюджетке төленетін, айыппұл - бірінші шектеу
санкциялары 68 кезіндегі
- нормадан жоғары жасалған іс марапаттау сомасы (Лондон
сапарының шығыстары 44
- кәсіпкерлік қызметпен банкаралық нарығының
байланысты емес шығыстары 52 2-еселенген мөлшерлемесі
(мүшелді тойларына сыйлық пайдаланған: 73945 теңге
тарту, бассейн абономенттерін (150600х(2,455x2)%).
өтеу т.б.) 700 - қосымша шектеуді
салықты есептеу ескеріп, есепгелген
марапаттау сомасы:
3.2. Пайызды төлеуге 0+135540х1530=67770тг.
байланысты шығыстар (шетел
валютасында резидент
еместерден0З.01.02 ж. 10000
доллар немесе 1506000 теңге 135,54
екі жылға несие алған, 9%
жылдық пайызға үстеме
төлейтін болып, яғни 135540
теңге (1506000x9%))
4. Бағамның теріс
айырмасы (200-бағамның оң
айырмасы;
900,23 – салық салынатын
табыс, оң да, теріс те
бағамы ескерілмей
есептелген; енді осы
соңғының 50% аламыз:
[(200+50%х900,23)400 т.
Бұл толық көлемде
шегерімге жатады, өйткені400
ол бағамның теріс
айырмасына қойылған
шектеуден аспаған]
5. Салықтар (оның 500 мың
теңгесі осы кезеңде, 50
мың теңгесі - өткен 550
кезеңде төленген)
4. Негізгі қызметі болып 6. Тіркелген активтер
саналмайтын сферадан түскен бойынша жасалған
табыс, оның ішінде: (200) шегерімдер және жөндеу
- бағам айырмасынан түскен 200 шығыстары, амортизациялық1062
табыс 400 аударымдар:
- бағам айырмасынан алынған - негізгі кұралдардың 981
шығыс амортизациясы 81
- жөндеуге кеткен
шығыстар
Табыс жиыны 1069,46 Салық салынатын табыстың 700,23
(с.ж.1 – с.ж.2 –с.ж.З +с.ж.4) жиыны (с.ж. 1 – с.ж.2
–с.ж.З
–с.ж.4-с.ж.5-с.ж.6)
2002 жылы корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі 30% құраған, ал
оның деңгейі 2003 жылы 32% деңгейінде белгіленді делік, онда олардың
уақытша салықтық эффектісі 45 мың теңге кұрайды. Енді осы шартты мысалдың
негізінде 2002 ж. салықтық төлемнің қанша құрайтындығын анықтаймыз:
- төлеуге жататын табыс салығы (700,23x30%)= 210,07 мың теңге
бухгалтерлік табыс 1069,46 мың теңге
уақытша айырмасы -601 мың теңге
(-981 – (-217) – 81 – (-94) -550 – (-700))
тұрақты айырмасы
+231,77 мың теңге
(68 + 44 + 52 – 67,77 – (-135,54))
Салық салынатын табыс
700,23 мың теңге
(1069,46 – 601 + 231,77)
ағымдағы жылдағы уақытша айырмасының салықтық эффектісі: (192,32) мың теңге
((601)х32%);
1. кейінге қалдырылған салықты түзету: (3) мың теңге (-4530% х 32% - (-
45)).
Келтірілген мәліметтердің негізінде келесі шоттар корреспонденциясын
құрастырамыз.
Қатар Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, Шоттар
№ мың теңгекорреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Есептелген корпоративтік табыс салығы 210,07 7700 3110
2. Кейінге калдырылған табыс салығын 192,32 7700 3110
есептеу
3. Кейінге калдырылған табыс салығын 3 7700 3110
есепті кезеңнің басьша түзету
2 Ақша қаражаттар есебінің теориялық негіздемесі
2.1 Ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәнi мен мақсаты
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлiгi жанындағы Бухгалтерлiк есеп
және аудит әдiстемесi департаментiнiң №4 № Ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп- деп аталатын бухгалтерлiк есеп стандартының бiрiншi бабында:
Кәсiпорындар мен ұйымдардың, яғни субьектiлердiң ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есебi осы деректi пайдаланушыларды түрлi операциялық және
инвестициялық қаржы қызметi бойынша есептi кезеңдегi ақша қаражаттарының
келiп түсуi, кiрiстелуi ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен
қамтамасыз етiп және оларға осы заңды тұлғаның, яғни субъектiнiң қаржы
жағдайындағы өзгерiстерiн бағалауына мүмкiндiк бередi делiнген. Ал осы
стандарттың екiншi бабында: Заңды тұлғалар, субьектiлер (банктер мен
бюджеттiк мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептi
осы стандарттың талаптарына сай жүргiзедi және есептi кезеңдегi қаржы
нәтижелерi есептемесiнiң құрамында (яғни сонымен бiрге) тапсырады
делiнген.
AvtoTehMas LTD барлық шаруашылық жүргiзушi субьектiлерде өндiрiлген
өнiмдi сату барысында, сондай-ақ материалдық құндылықтарды, негiзгi
құралдарды, тауарларды сатып алғанда немесе бюджеттен тыс басқа да
мекемелерге әртүрлi төлемдердi төлеуге байланысты түрлi операциялар пайда
болады. Әрбiр кәсiпорын, ұйым, мекеме немесе фирма әдетте бiр уақытта
өндiрiлген өнiмiн сатып немесе қызмет көрсетiп, жабдықтаушы ретiнде болатын
болса, екiншiден сол өнiмдердi өндiрiп шығару үшiн қажет болатын шикiзаттар
мен материалдармен жавбдықтайтын жабдықтаушылар алдында сатып алушы болып
табылады.
Осындай кәсiпорындар мен ұйымдардың, фирмалардың арасында алашақ және
берешек операциялар көбiне қолма-қол ақша және қолма-қол ақшасыз төлеу жолы
арқылы жүргiзiледi. Қолма қол ақшамен есеп айырысу Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банк мекемесi белгiлеген ережелер мен тәртiпке
сәйкес жүргiзiлуi тиiс. Ақшаларды сақтау және қолма қолсыз ақшасыз есеп
айырысуды жүргiзу үшiн Қазақстан Республикасының банк мекемелерi:
1) ҚР Әдiлет министрлiгiнде тiркеуден өткен заңды тұлғаларға есеп
айырысу шоттарын ;
2) Шетелдiк валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есепке
алу үшiн заңды тұлғаларға валюталық шоттарды;
3) Бюджеттiк мекемелерге, олардың бюджеттен тыс қаражаттары бойынша,
қоғамдық ұйымдарға, өндiрiстiк, коммерциялық қызметпен айналысатын жеке
тұлғаларға ағымдық шоттарды.
4) Республикалық бюджетте тұрған мекемелерге бюджеттiк шоттарды;
5) Ұлттық банк мекемелерiндегi екiншi деңгейдегi банктерге
корреспонденттiк шоттарды ашады.
Ақшалай қаржылармен есеп айырысу операцияларының бухгалтерлiк есебiн
жүргiзу мен оны ұйымдастырудың мақсаттары мыналар болып табылады:
1) Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер кезiнде
есептеу.
2) Субьектiдегi ақшалай қаржылардың түгелдiгiн және оларды дұрыс,
тиiмдi пайдалануды бақылау.
3) Есеп айырысу, төлеу тәртiбiн бақылау, кәсiпорынның, ұйымның немесе
фирманың ақшалай кiрiстерi мен шығындарын дұрыс есептеу.
Ақша қаражаттарының бухгалтерлiк есебiнiң мiндеттерi:
1) Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол ақшамен қажеттi есеп
айырысуларды уақтылы және дұрыс жүргiзу.
2) Ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысын және есеп айырысу
опрацияларын есептiк тiркелiмдерде толықтай және жедел түрде көрсету.
3) Бөлiнген лимиттерге, қорларға және сметаларға сәйкес ақша
қаражаттарын мақсаты бойынша жұмсаудың қолданыстағы ережелерiн сақтау.
4) Белгiленген мерзiмдерге ақша қаражаттары мен есеп айырысудың
жағдайына түгендеудi ұйымдастыру және жүргiзу. Мерзiмi кешiгетiн дебиторлық
және кредиторлық берешектердiң туындауын болдырмаудың мүмкiндiктерiн
iздестiру.
5) Кассадағы, есеп айырысу шотындағы және банктегi басқа шоттардағы
ақшалардың бар жоғы мен сақталуына бақылау жасау.
6) Есеп айырысу – төлем тәртiбiнiң сақталуына, материалдық құндылықтар
мен қызметтер үшiн сомалардың уақтылы аударылуына, сондай–ақ несие
тәртiбiнде алынған ақша қаражаттарының қайтарылуына бақылау жасау.
2.2 Есеп айырысу шоты операцияларының есебi
ЖШС AvtoTehMas LTD барлық шаруашылық субъектiлер ақша қаражаттарын
банктердiң сәйкес мекемелерiндегi шоттарда сақтайды және мiндеттемелер
бойынша төлемдердi жүзеге асырады. Көп жағдайда бұл төлемдер қолма-қолсыз
есеп айырысу нысанында болады, ал қажеттi қолма – қол есеп айырысулар
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкiнiң нормативтi құжаттарымен
бекiтiлген мөлшерде ғана жүзеге асады. Заңды тұлғалар арасындағы төлем 4000
айлық есеп айырысу көрсеткiшiнен артып кеткен жағдайда, есеп айрысу тек
қолма – қолсыз түрде жүзеге асу керек. Ақша қаражаттарын сақтау және заңды
тұлғалармен есеп айырысу үшiн Қазақстан Республикасының банк мекемелерiнде
банктiк шоттарды ашады. Банктiк шот депозит қабылдаумен, келiсiм – шартта
қарастырылған клиентке банктiк қызмет көрсетумен байланысты операцияларды
жүзеге асыру бойынша банк пен клиент арасындағы келiсiм – ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
AvtoTehMas LTD ЖШС
КФ мысалында.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Кәсіпорынының экономикалық характеристикасы.
1.1 Жалпы кәсіпорынының құқықтық мәртебесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Қаржылық және экономикалық
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...11
2 Ақша қаражаттар есебінің негіздемесі
2.3 Валюталық шот операцияларының
есебi ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 26
2.4 Касса операцияларының
есебi ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.31
2.5 Банктердегi арнайы шоттардағы ақшалай қаржылар
есебi ... ... ... ... ... ... .35
2.6 Төлем карточкаларының
есебi ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
41
2.7 Ақша қаражаттар қозғалысының
есебi ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...44
3 Ақша қаражаттар есебiнiң аудитi және талдауы
3.1 Аудиттiң әдiстемелiк
тәсiлi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... . 48
3.2 Касса есебiнiң
аудитi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 52
3.3 Есеп айырысу шотының
аудитi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
9
3.4 Банктегi арнайы шоттардағы және жол үстiндегi нақты ақша қаражаттар
есебiнiң
аудитi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 64
3.5 Ақша қаражаттарының талдауының мазмұны мен
міндеттері ... ... ... ... .67
3.6 Төлем қабілеттілігі мен өтімділігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 69
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..71
Қолданған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7 6
Кiрiспе
Бухгалтерлiк есеп нарық қатынастары жағдайында шаруашылық жүргiзушi
субъектiлерде ерекше маңызды орынға ие. Қазақстан нарық экономикасына
түгелiмен көштi, оны бүкiл әлемдiк қауымдастық та мойындады. Бұндай
жағдайда бiздiң Республикамызда пайдасы жоғары, тұрақты, әлемдiк нарықта
бәсекелестiк қабiлетi бар кәсiпорындар неғұрлым көп болса, соғұрлым бiздiң
экономикамыздың деңгейi де жоғарлай бередi. Бұл бүгiн, ертең, алдыңғы отыз
жыл iшiнде де ең өзектi мәселелердiң бiрi болатыны Қазақстан
Республикасының Президентiнiң Қазақстан - 2030 деген халыққа жолдауында
да ерекше аталып кеткен. Ал кәсiпорын қызметiнiң дұрыс жолға қойылуы
көптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның iшiнде бухгалтерлiк
есептiң, аудиттiң, оның iшiнде қаржылық есептiң, iшкi аудиттiң және
талдаудың дұрыс ұйымдастырылып жүргiзiлуi үлкен роль атқарады. Бұл
қызметтердiң мәнi тiрi ақпаратта. Ал кiм ақпаратқа ие болса, сол әлемдi
билейдi деген сөз бар. Бухгалтерлiк есептiң маңызын осыдан ақ бiлуге
болады.
Есепке алу мәлiметтегi кәсiпорынның және оның құрылымдық бөлiмшелерiнiң
қызметiн жедел басқару үшiн, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлау
жасау үшiн, сөйтiп ел экономикасының даму заңдылықтарын зерртеу үшiн
қолданылады. Шаруашылық жүргiзудiң қазiргi жағдайында кәсiпорынның күрделi
экономикалық тетiгiн нық, дұрыс жолға қойылған есеп жүйесiнiсiз, сондай –
ақ сенiмдi экономикалық ақпаратсыз басқару iс жүзiнде мүмкiн емес. Осы
тұрғыдан есептегенде ақша қаражаттарының есебi мен оның iшкi аудитi өзектi
болып есептелiнедi.
Бухгалтерлiк есептi халықаралық стандарттардың талабына сай жүргiзу
қазiргi кезде ең басты мәселе болып табылады. Осыған байланысты
бухгалтерлiк есеп пен аудитке жүктелетiн мiндетi қай кезде болмасын күрделi
болып отыр. Осы тұрғыдан қарағанда ақша қаражаттар есебiн дұрыс
ұйымдастырудың рөлi зор.
Ақша қаражаттардың есебiн зерттеп бақылай отырып кез – келген
кәсiпорынның жабдықтаушылары мен клиенттерiнiң кiм екендiгiн, олардың
қандай тауар сататынын, қызмет көрсететiнiн, олармен қандай қарым –
қатынастарда, қандай тәртiпте, қандай құжат негiзiнде жүзеге асатынын көрiп
бiлуге болады.
Бұл жерде тағы маңызды бiр нәрсе – банк мекемесi. Жоғарыдағы айтылып
кеткен қарым – қатынастар қолма қолсыз есеп айырысу нысанында жүзеге
асырылса банк мекемесi де бұл қатынастарда өз үлесiн қосады. Яғни,
кәсiпорын банкi мен жабдықтаушы банкi арасындағы қатынастар жүзеге
асырылады. Бұл жерде банк қызметiмен де жақынырақ танысып, олардың
құжаттарының кәсiпорын құжаттарымен қандай байланысы бар екенiн көруге
болады.
Жоғарыдағы айтылып кеткен мәселелер менi қызықтырды, сондықтан
бухгалтерлiк есептiң ақша қаражаттар бөлiмiн кеңiрек ауқымда қарастырып,
бiтiру жұмысымның тақырыбы ретiнде таңдап алдым.
Бiтiру жұмысын жазудағы менiң басты мақсатым ақша қаражаттар есебiнiң
ұйымдастырылу тәртiбiн теориялық тұрғыдан тереңiрек зерттеп оны тәжiрибелiк
мәселелермен ұштастыру. Жоғарыда көрсетiлген мақсатқа жету үшiн, бiтiру
жұмысымның жазылу жоспарын құрдым. Жоспарда қарастырылған басты - басты
мәселелер келтiрiлген.
Тәжiрибелiк мәселелердi тiкелей өндiрiстiк iс – тәжiрибе өткен
кәсiпорында қарастырдым. Кәсiпорынның атауы Көкшетау филиалы AvtoTehMas
LTD ЖШС. Серiктестiк Қазақстан Республикасының 27 ақпан 2006 – жылғы
Жауапкершiлiгi шектеулi және қосымша жауапкершiлiктi серiктестiктер
туралы Заңына сәйкес жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк түрiнде құрылған
заңды тұлға болып табылады.
Серiктестiктiң атауы жазылған мөрi, дербес балансы, банктерде
есепшоттары бар. Серiктестiктiң Қазақстан Республикасының заңдарымен
белгiленген тәртiпте тiркелетiн өзiнiң тауар белгiсi мен символикасы бар.
Серiктестiк қызметiнiң мақсаты қатысушының мүддесiне шаруашылық
қызметтi жүзеге асыру жолымен табыс алу болып табылады. Бұл мақсатқа жету
үшiн Серiктестiк келесi қызмет түрлерiн жүзеге асырады:
- табиғи монополия саласына жатпайтын шикі мұнай және мұнай өнімдерін
сатып алу және сату;
- техникалық майларды өңдіру, сатып алу, өндіру, сақтау және
тасымалдау;
- ЖЖМ өнімдерін өндіру сатып алу, өндеу, сақтау, және тасымалдау;
Серiктестiктiң бухгалтерлiк есебi 1С Бухгалтерия компьютерлiк
бағдарламасы бойынша жүзеге асады. Iшкi аудит жүйесi бар.
1 Кәсіпорынның экономикалық характеристикасы
1. Жалпы кәсіпорынның құқықтық мәртебесі
AvtoTehMas LTD Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Көкшетау
филиалы мына мекен-жайда орналасқан: Қазақстан Республикасы, Ақмола облысы,
Көкшетау қаласы, Горветка көшесі, 1 үй.
Филиалдың мемлекеттік тілдегі атауы: AvtoTehMas LTD Жауапкершілігі
шектеулі серіктестігі Көкшетау филиалы.
Филиал Қазақстан Республикасы заңдарына сәйкес 27 ақпан 2006 жылы 75967-
1910-ЖШС нөмірімен тіркелген AvtoTehMas LTD ЖШС уәкілетті органның шешімі
бойынша құралды.
Серіктестіктің негізгі қызмет мақсаты табыс табу болып табылады.
Көрсетілген мақсатқа жету үшін Серіктестік келесі қызмет түрлерін
жүзеге асырады:
а) шикі мұнай мен мұнай өнімдерін сатып алу және өткізу;
б) техникалық майларды өндіру, сатып алу, өндеу, сақтау, сату және
тасымалдау;
в) ЖЖМ, мұнай, мұнай өнімдерін өндіру, сатып алу, өндеу, сақтау, сату
және тасымалдау.
Филиал негізгі қызмет түрлері төмендегідей болып табылатын
Серіктестіктің жекеленген бөлімшесі ретінде құрылады:
а) табиғи монополиялар саласына жатпайтын шикі мұнай және мұнай
өнімдерін сатып алу және ақшаға өткізу;
б) техникалық майлардың өндірісі, сатып алынуы, өнделуі, сақталуы,
тасылуы және сатылуы;
в) жанар-жағар май, мұнай және мұнай өнімдерінің өндірісі, сатып алуы,
өнделуі, сақталуы, тасылуы және сатылуы.
Серіктестіктің Филиал Директорына берген Сенімхаты негізінде Қазақстан
Республикасы аумағында мемлекеттік билік органдарымен, Қазақстан
Республикасы мекемелері, ұйымдары және азаматтармен қарым-қатынастарда
Серіктестіктің мүдделерін білдіру және қорғау болып табылады.
Филиал, сонымен қатар, Серіктестік Жарғысына, Қазақстан Республикасының
іс жүзіндегі заңдарына қайшы келмейтін басқа да шаруашылық қызмет түрлерін
жүзеге асыра алады.
Қазақстан Республикасында жүзеге асырылуы үшін сәйкес лицензия (
патент, сертификат) қажетті барлық қызмет түрлерін Филиал тек оларды
Қазақстан Республикасы жүзіндегі заңдарына сәйкес аынғаннан соң ғана жүзеге
асырады.
Филиал заңды тұлға болып табылмайды және мәмілелер және басқада
құқықтық іс-әрекеттерді Серіктестік атынан жасайды. Филиалға өз бетінше
мүмкіндік жауапкершілік жүктелмейді.Филиалдын барлық мүліктік, қаржылық
және басқа да міндеттемелері бойынша жауапкершілік толық көлемде
Серіктестікке жүктеледі.
Филиал өз қызметінде осы Ережелерді, Серіктестіктің басқару органдары
және лауазымды тұлғаларының шешімдерін және бұйрықтарын және іс жүзіндегі
Қазақстан Республикасы заңдарының талаптарын басшылыққа алады.
Занды тұлғалардың міндеттемелері бойынша даулардың туындауы
жағдайында, шағымдар және талап ету арыздары Филиалдың атынан немесе
Филиалға беріле алмайды.
Өз мүлкі және занды тұлға құқықтарына ие болмағандықтан, AvtoTehMas
LTD ЖШС Филиалы мүліктік жауапкершілік субъектісі болып табылмайды.
Филиал ресми хат жазуларды, келісім-шарттарды және басқа да құқықтық
актілерді өз атынан және өз бланкілеріне толтырады (егер арнайы келісім-
шарттарды басқаша жөн көрілмесе).
Серіктестік Филиалдың өтініші бойынша қорлар, оларға бөлінетін
төлемдердің мөлшерін және оларды қолдану тәртібін құра алады.
Филиалдың құқықтары.
Филиал өз қызметін жүзеге асыру барысында төмендегідей құқықтарға ие:
-Серіктестік атынан заңды және жеке тұлғалармен байланыстар құру;
-Қазақстан Республикасы аумағында Серіктестік мүдделерін білдіру және
қорғау оның мақсаттары мен міндеттерінің орындалуына көмектесу;
-Серіктестік атынан келіссөздер және оның қалыпты жұмыс істеуіне
қажетті мәліметтер мен ақпараттарды жеткізу;
-Серіктестіктің берген уәкілеттіліктері аясында белгіленген тәртіппен
оның атынан мәмілелер жасау және келісім-шарттарға отыру;
-Серіктестікпен келісім бойынша Филиал ішіндегі жұмысты ұйымдастыру
мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының іс жүзіндегі заңдары және осы
Ережа аясында шешімдер қабылдау.
Филиал осы Ережеде бекітілген шектеулерден басқа, Қазақстан
Республикасының іс жүзіндегі заңдарында осы типтегі ұйымдарға берілген
барлық құқықтарды қолданады.
Филиалдың мүлкі және қаржысы.
Өз міндеттерін орындау үшін Филиал өзіне Серіктестік белгіленген
шеңберде және шарттарда қаржылық-шаруашылық қызметті жүзеге асырады.
Серіктестік Филиалдың мүлкі Серіктестіктің оған бекіткен
қаржыларынан, сонымен қатар, Серіктестіктің жалпы балансына кіретін оның
шаруашылық қызметі барысында алынған материалдық құралдардан, құнды
қағаздардан және материалдық емес активтерден құралады. Серіктестік Филиал
қызметін оның банктік есеп-шоттарына ақшалай қаржылар аудару жолымен
қаржыландырады.
Филиал Серіктестіктің арнайы бөлген қаржылары есебінен өз мүлкін
ұстау және пайдалану, бөлмелерді жалға алу, байланыс қызметтерін және
коммуналдық қызметтерді төлеу, персонал еңбек ақысын төлеу бойынша
шығындарды мойнына алады.
Филиал қызметіне қатысты есеп-қисаптардың, төлемдер мен түсіндердің
барлық түрлерін оған қызмет көрсететін банктар Филиал Директоры тапсырмасы
бойынша Қазақстан Республикасы заңдарында бекітілген тәртіп бойынша
жасайды.
Филиал Серіктестік алдында келтірілген зиян бойынша материалдық
жауапкершілік жүктеледі.
Филиал істерін басқару.
Серіктестіктің Филиалды басқару бойынша құзыретіне төмендегілер кіреді:
-осы Ережені бекіту, өзгертулер мен толықтырулар енгізу;
-Филиал Директорын тағайындау және орынан алу;
-аудитор тағайындау;
-Филиал құрылымын бекіту;
-Филиал қызмет нәтижелері бойынша жылдық есеп берулерді,
аудиторлардың есеп берулерін және қорытындыларын бекіту, табысты бөлу және
шығындарды жабу тәртібін белгілеу;
-Филиал қызметін тоқтату бойынша шешімдерін қабылдау, тарату
комиссиясын тағайындау, тарату балансын бекіту.
Филиал қызметін Серіктестіктің сәйкес уәкілетті басқару органы
бекіткен Директор басқарады. Филиал Директоры өзіне Серіктестіктің берген
сенімхаты негізінде әрекеті етеді, Филиал қызметін өз құзыреті аясында
басқарады. Филиал Директоры Филиалдың қызметі нәтижелері бойынша
Серіктестіктің Директорлар Кеңесі алдында жауап береді, оған өз қызметінде
есеп беруге тиісті.
Филиал Директоры осы Ережеге сәйкес және Серіктестік берген Сенімхат
негізінде:
-Филиал жұмысын ұйымдастырады;
-кез келген меншік түрі шаруашылық субъектілерімен Серіктестік
атынан мәмілелерге, келісімдер, шарттарға және басқа да құқықтық актілерге
отырды;
-жекелеген қаржылық операцияларды жүзеге асырады;
-Филиалдың есеп-шотындағы Серіктестіктің ақшалай қаржыларын
жұмсауға байланысты мәселелерді шешеді, оның ішінде қаржылық және төлемдік
құжаттарға қол қояды;
-мемлекеттік басқару органдарында, сотторда және басқа да
Қазақстан Республикасы органдарында және мекемелерінде, басқа заңды және
жеке тұлғалармен Серіктестіктің мүдделерін білдіреді және қорғайды, және
Серіктестік атынан олармен басқа да байланыстарды жүзеге асырады;
-қолда бар құзыреттері аясында Филиалдың барлық қызметкерлері үшін
міндетті болып табылатын бұйрықтар және нұсқаулар шығарады. Филиал
Директорының оның құзыреттілігі аясындағы бұйрықтары және өкімдері
Филиалдың барлық қызметкерлері үшін орындалуға міндетті;
-банктарда есеп айырысу және басқа да есеп-шоттарын ашады;
Серіктестіктің мақсаттары мен міндеттеріне жету үшін қажетті басқа да
іс-әрекеттерді жүзеге асырады.
Филиал Директоры жеке еңбек келісімдері (контрактілері), Филиалдың
ішкі еңбек тәртібі ережелері және іс жүзіндегі Қазақстан Республикасы
заңдарына сәйкес Филиалдың штаттық санын және ұйымдық құрылымын, Филиал
персоналының еңбек ақысын төлеу шарттарын, жұмыс уақытын, жыл сайынғы ақылы
демалыстың берілуі және ұзақтығы тәртібін белгілейді, Филиал қызметкерлерін
жұмысқа алуды және жұмыстан босатуды жүзеге асырады, оларға көтермелеу және
жаза қолдану шараларын қолданады.
Бұл жағдайда Филиал қызметкерлерімен отырылатын еңбек келісімдерінің
(контрактісінің) шарттары Қазақстан Республикасының еңбекке қатысты
заңдарына сәйкес анықталады.
Филиал Директоры сондай-ақ Филиал қызметкерлерін және оның
орналасқан жерін қорғауды ұйымдастыру мәселелерін шешеді.
Серіктестік қатысушыларының жалпы жиналыстарының шешімдерін
Филиал орындауға міндетті. Филиал Директорының бұл шешімдермен келіспеуі
жағдайында ол өзінің негізделген пікірін Серіктестік қатысушыларының жалпы
жиналысына білдіруге құқылы.
Филиалдың бухгалтерлік есебі және есеп беруі
Серіктестік Филиалдың Серіктестік алдындағы ағымдық бухгалтерлік есебін
және есеп беру тәртібін, нысанын және кезеңдерін белгілейді.
Оперативтік, бухгалтерлік және статистикалық есеп және Филиалдың есеп
беруі Қазақстан Республикасының іс жүзіндегі нормативтік актілеріне сәйкес
жүзеге асырылады.
Филиалдың ағымдағы жылы әр жылдың 01 қаңтарында басталады және 31
желтоқсанына аяқталады.
Филиалдың қаржылық-шаруашылық және құқықтық қызметін бақылау.
Филиалдың қаржылық-шаруашылық және құқықтық қызметін тексеру
Серіктестік тағайындаған немесе қажет болған жағдайда сырттан шақырылған
аудиторлық қызметтермен және басқа да қызметтермен жүзеге асырылады.
Филиалдың қаржылық-шаруашылық қызметін бақылауды аудитор (олармен
отырылған келісім-шарттар негізінде аудиторлық ұйымдар) жүзеге асыра алады.
Аудиторлар Филиалдың лауазымды тұлғаларынан барлық қажетті
материалдардың, бухгалтерлік және басқа да құжаттардың және жеке
түсініктемелердің өздеріне берілуін талап етуге құқылы.
Аудиторлар өздері жүргізген тексерулердің нәтижелерін Серіктестіктің
уәкілетті органына жібереді
Филиалдың қызмет мерзімі, оның қызметінің тоқтатылуы
Филиал белгісіз мерзімге құрылады. Филиал Директорының
құзіреттілігі мерзімі Серіктестіктің мерзімімен анықталады.
Филиал қызметі:
- Серіктестіктің уәкілетті органының шешімі бойынша;
- Серіктестіктің таратылу жағдайында;
- сот шешімі негізінде тоқтатылады.
Филиалды тарату тәртібін Серіктестік Қазақстан Республикасының іс
жүзіндегі зандарына сәйкес анықтайды.
Құпиялық
Филиал Серіктестік Филиалы атымен қол қоюға уәкілетті.
Филиал Серіктестіктің ішкі жергілікті актілерінде айтылған,
Серіктестіктің құпия ақпараты тізіміне жататын Серіктестіктің қандай да
болмасын ақпаратын жарияалай алмайды.
Ақпаратты жарияламау бойынша міндеттемеге Филиал қызметкерлері қол
қояды және жұмыстан босатылғаннан соң үш жыл бойы күшінде болады.
Жазбаша құжаттар, атап айтқанда: бюджет, бұйрықтар, штаттық кесте,ішкі
хат жазысу, қаржылық есеп берулер және берілуі Серіктестік мүдделеріне зиян
келтіруі мүмкін басқа да коммерциялық ақпарат оған Серіктестіктің берген
уәкілеттігінсіз көшіріле алмайды немесе үшінші кісілерге беріле алмайды.
Сонымен қатар, Филиалға жазбаша немесе ауызша берілген ноу-хау, сондай-
ақ құрал-жабдықтар, қосалқы бөлшектер және т.б. Серіктестіктің меншігі
болып табылады.Сондықтан да осы аумақта немнсе оның сыртында бұған
уәкілеттілік берілмеген азаматтардың қолы жетерлік болмауы тиіс.
Серіктестіктің құпия ақпаратын сақтау туралы талаптарын бұзған Филиал
қызметкерлері Қазақстан Республикасы іс жүзіндегі заңдарына сәйкес жауапты
болады.Зиянның мөлшерін Серіктестік белгілейді.
Қорытынды ережелер
Осы ереженің қандайда болмасын қағидасын жарамсыз деп табу жағдайында,
оның қалған ережелері күшінде қалады, ал бұндай қағида заңдарға қайшы
келмейтін басқа қағидамен өзгертіле алады. Серіктестік шешім бойынша осы
Ережеге Қазақстан Республикасы заңдарына қайшы келмейтін, заңмен
белгіленген тәртіппен тіркелуі тиіс кез келген өзгертулер және толықтырулар
енгізіле алады.
Осы ереже орыс және қазақ тілінде құрастырылған. Белгіленген тәртіппен
тіркелген мәтін қажет болған жағдайда орыс тілдегі мәтін басым күшке ие.
Осы ереже Филиалдың Қазақстан Республикасы әділет органдарында есептік
тіркелу сәтінен бастап күшіне енеді.
Қазақстан Республикасының аймағында әрекет етіп тұрған AvtoTehMas
LTD ЖШС заңды кәсіпкерлік қызметпен шұғылданатын тұлға, қаржылық есеп
беруді және бухгалтерлық есепті жүргізу міндеттілігі жүктелуде.
AvtoTehMas LTD ЖШС жарлық капиталы бірнеше серіктестік тұлғалардың
ұйымдастыруымен құралған. Олардың қосқан үлесі құрылтайшылардың құжаттарына
бөліп корсетіледі, олар өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде ғана
алған міндеттемесі мен тәуекелдік залалы бойынша жауап береді.
AvtoTehMas LTDЖШС өзінің нақты жағдайына, көлеміне және қызмет түріне
қарап бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды жүзеге асырады: бухгалтерлік
жұмысты ұйымдастыру нысандарын дербес белгілейд; есептік саясатын
қалыптастырады; қаржылық пен өндірістік есептері бойынша қызмет ету аясын
белгілейді; шаруашылық операцияларына бақылау тәртібін әзірлейді, сондай-ақ
бухгалтерлік есепті ұйымдастыру үшін басқа да қажет шешімдерді жасайды.
Бұл субъектіде бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға, шаруашылық
операцияларын орындаған кезде оның заңдылығын сақтауға кәсіпорынның басшысы
жауапты болып келеді. Ал құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті
жүзеге асыруға кәсіпорынның бас бухгалтері басшылық етеді. Бухгалтерлік
қызметтің басты мақсаты субъектіні жедел басқару үшін қажет ақпараттарымен,
субъектінің қаржылық нәтижесі мен шаруашылық процесстері туралы дұрыс және
толық ақпараттарымен қамтамасыз ету, сондай-ақ инвесторларға,
жабдықтаушыларға, сатып алушыларға, кредиторларға, мемлекеттік органдарға,
банктерге және басқа да мүдделі тұлғаларға бухгалтерлік есептің стандартына
сәйкес қаржылық есеп беруді жасау болып табылады.
Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты бір орын алады.
Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді
қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айланысты және басқа
да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердің
қаржылық – шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының Бас есеп
жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерінің негізінде құралады
және ол бүкіл алынған ақпараттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің
құрылымына, ұйымның нысанына, айрықша ерекшілігіне есептің сәйкес келуін
қамтамассыз етеді.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің күрделі эканомикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша,
сондай-ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде
жүзеге асыру мүмкін емес.
Экономиканың барлық саласындағы осы кәсіпорын шикізат пен
материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты
жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге оның сапасын көрсетуге, өзіндік
құнын төмендетуге, қоршаган ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға
қырсыздыққа, кәсіпорынның материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын және
басқа да ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы
күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айрықша бағалауға болмайды.
2. Қаржылық және экономикалық талдау
Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезендегі қаржылық-шаруашылық қызметін
кешенді түрде сипаттайтын барлық көрсеткіштер жүйесін айтамын.Есеп беру
процесін жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып табылады.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғанның
каржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы ақпараттарды беру болып
табылады.Қаржылық есеп берудің пайдаланушылар қатарына потенциалды
инвесторлар, кредитролар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер,
сондай-ақ мемлекеттік органдар, т.б. кіреді.
Қаржылық есеп беру басқарушы оргындардың жұмысын және субъектің
ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы ағындарын
бағалауға, несие беру бойынша шешімдердге және инвестициялық шешімдерді
қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Түгендеу кезіндежәне басқа да тексерістердің көмегімен анықталған
мүліктің нақты қолда бары мен бухгалтерлік есептегі деректердің арасындағы
алшақтығы белгілеу тәртібі бойынша реттеледі.Сортталу нәтижесінде
анықталған кем шықандар мен артықтардың өзара есеп айырысуы тек ерекшклік
ретінде ғана, сол тексеріліп отырған кезен үшін, тексерген комиссияның
жұмысын бағалау үшін және тауарлы-материалдық құндылықтардың сапасы мен
мөлшерін анықтау үшін қажет болуы мүмкін.
Түгендеу комиссиясы құжаттарды тексеру жолымен, сондай-ақ банк
мекемелерімен, қаржы және салық органдарымен, кәсіпорынның жеке баланстарға
бөлінген құрылымдық бөлімшелерімен және бас кәсіпорындарымен есеп
айырысудың дәлме-дәлдігін анықтайды.
Талдау (грек тiлiнен аударғанда – бөлек қою, бөлшектеу) зерттеудiң
әдiсi ретiнде зерттеу обьектiсiнiң жақтарын, құрамдас бөлiктерiн, сондай –
ақ айқын белгiлерiн қасиеттерiн және қатынастарын анықтау үшiн олардың
арасындағы қарым қатынасты қарастырады.
Кесте 1-Баланстың активтер айналымдылығы
Көрсеткiштер 2008ж. 2009ж. Ауытқу
Сатудан түскен түсiм 22315035,95 182691898,37 +160376863
Барлық активтердiң орташа3120747,94 13900352,32 +10779604
мөлшерi
Активтердiң айналымдылық 50,35 27,39 -22,96
уақыты (күн)
Алынған ақпарат көздері бухгалтерлық баланс 2008-2009 жылдар
Элиминациялау әдiсiн қолдану арқылы активтердiң айналымдылық уақытына
факторлық талдау
1) 3120747,94*36022315035,95=50,35
2) 3120747,94*360182691898,37=6,15
3) 13900352,32*360182691898,37=27,39
Ал ендi тiзбек құрайық:
6,15-50,35 = -44,2
27,39-6,15 = +21,24
-44,2+21,24 = -22,96
1. Өнiмдi сатудан түскен түсiмнiң +160376863 млн. теңгеге артуы
активтер айналымдылығын 44,2 күнге жылдамдатты.
2. Актив мөлшерiнiң +10779604 млн. теңгеге артуы активтер
айналымдылығын +21,24 күнге тежедi.
3. –44,2+21,24 = -22,96 – бұл осы екi фактордың әсерi, яғни
факторлардың жиынтық әсерi мүлiктер айналымдылығы
(–) 22,96 күнге жылдамдады.
Кәсіпорындардың түпкі мақсаты – пайда табу болып табылады. Пайданың
жалпы сомасын шығару үшін Табыстар мен Шығыстар айырымын есептеу қажет.
Шоттарды жабу жұмыстары да осы пайданың көлемін белгілі бір мерзімге қарай
есептеу үшін орындалады.
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарында қолданылып келе жатқан
тәртіп бойынша шоттарды жабу үшін ең әуелі қосымша пайда Жинақ шоты
ашылады. Бұл шотқа Табыстар мен Шығыстар шоттары бойынша жинақталған
қалдықты көшіріп жазу керек.
Мысалы, Табыстар шотындағы соңғы қалдық 20000 теңге болып, Шығындар
шотындағы соңғы қалдық 13000 теңге болса, онда бұл мәліметтерді шотқа
түсіреміз.
Дт Пайда Жинақ Кт
13000 20000
Мұның негізінде Пайда-Жинақ шотындағы пайда 7000 теңгені құрағандығын
көруге болады. Бұл сома есепті жылға жататын сома. Сондықтан: Пайда –
Жинақ шотының дебеті арқылы түскен пайданы Бөлінбеген таза пайда шотының
кредитіне жазамыз. Мұның нәтижесінде уақытша қолданған Пайда – Жинақ шоты
жабылады. Кәсіпорынның пайда жөніндегі қорытынды есебі төмендегідей
тәртіппен жасалады.
А кәсіпорнының пайда жөніндегі есебі:
Табыстар 20 000
Шығындар 13 000
Пайда 7 000
Осылайша пайда жөніндегі есептің (қорытынды) негізіне сүйене отырып,
бухгалтерлік есептің жинақтаушы шоттары Табыстар, Шығыстар және Пайда
– Жинақ шотатры жабылады. Бұл шоттар уақытша ендірілген. Бұл шоттарды
әрбір есепті жылдың басында ашып, жыл аяғына дейін жүргізуге болады.
Активті қаражаттарға арналған шоттардағы бастапқы қалдық дебеттік, ал
міндеттемелер мен капитал есебі және қозғалысын жүргізуге арналған
шоттардағы бастапқы қалдық кредиттік болатынын есте сақтау қажет. Активті
қаражаттар мен міндеттемелер және капитал есебіне арналған шоттардағы соңғы
қалдық келесі көшіріліп отырады.
Сонымен пайданы есептеуге арналған шоттар уақытша енгізілген, ал
баланстық шоттар тұрақты шоттарға жатады.
Көптеген кәсіпорындар өз пайдаларын дұрыс есептеу және жан-жақты
таңдауға ыңғайлы болу үшін табыстар мен шығындар шоттарын жекелеген шығын
баптарына жіктеп көрсетеді. Мысалы, еңбек ақы, негізгі құралдарды
пайдалану, сақтандыру сияқты шығындарды.
3. Құжаттар деп әртүрлі үлгідегі қағаздарды, жазбаша куәліктерді, орын
алған фактні анықтайтын құқықтық қатнастарды растайтын іс қағаздарын
айтады.
Қандайда болмасын құжаттардың өзіне тән заңмен және арнайы ережелермен
белгіленген деректерді (реквизиттерді) болады. Реквизит латын сөзі. Бұл сөз
қажетті деген ұғым берді. Реквизиттер барлық құжаттарға түсірілуі керек.
Құжаттардың деректері арнайы мақаттарға қарай толтырылады. Құжаттар үлгісін
пайдаланып, мұның деректерін толтырушы адамдардың заң алдында, кәсіпорын
қабылдаған өз ережесінің және құжат айналысын бұзбау үшін жауап береді.
Құжаттардың деректеріне (реквизит) мыналар жатады: құжаттардың аталуы,
үлгінің коды,құжаттардың жасалған күні, шаруашылық фактісінің мазмұны, лшеу
бірлгі, аталмыш фактіге жауап берушілердің аты-жөн, бұлардың қойған қолы,
кәсіпорынның аталуы. Құжат деректері толық толтырылмаған немесе қате
толтырылып, бұрмаланған жағдайда, мұндай құжаттардың заң күші болмайды.
Сонымен қатар шаруашылық операцияларын жүргізуге болмайды.
Бухгалтерлік есеп шоттарын жүргізу үрдісінде ақпараттар жүйесі де
кеңінен қолданылад. Кәсіпорынның күнделікті болып отыратын шаруашылық
өмірін құжаттау үшін басқа да ақпараттық құралдар пайдланылады. Құжаттар
қайта өңделіп басқадай мақсаттарға қолданылуы да мүмкін. Мысалға бастапқы
құжат қайта өңделіп, автоматтандыру және машиналық тасымалдау жүйесіне
түсірілуі мүмкін. Қазіргі заманғы компьютерлк технологиясының кеңінен
қолданылуына байланысты магниттік дискілер, ленталар, перфоленталар
т.с.с.ресми құжаттар қатарында қолданылатын болды.
Бухгалтерлік есеп тәжрибесінде аса жоғары бағаланатын құжаттар бір дана
ғана жасалынады. Алайда көптеген құжаттардың көшірмелері жасалып, бірнеше
дана орындалады. Мысалға, кәсіпорын кассасына кіріске алынатын ақша
қаражаттарына арналған кіріс-ордерін бірнеше рет қайталап кіріске алып
жасауға болмайды. Егер әр құжат тиісті мақсатқа ғана арналып, әрбір
көшірмеге жеке қол қойылып, әрбір дана құжат өз қызметі мен атқаратын
міндетіне арналған жағдайда әрбір дана құжат, көшірме емес, түбіртекті
құжат болып есептелінеді. Мысалға, сатылатын тауарларға екі дана накладной
қағазы жазылып, бірнеше данасы жөнелтілген тауарлармен бірге сатып алушыға
жіберіледі, ал екінші данасы тауар сатушы мекемеде қалады. Егер заңдылық
жағынан қарағанда құжаттарға жазылатын жазулар тек қана бір дана жазулар
болып танылса, экономикалық жағынан қарағанда құжаттар бірнеше дана болып
қаралуы да мүмкін. Экономикалық өмірде қолданылатын құжаттарды заңдылық
құқысы бар және экономикалық маңызы бар құжаттар деп қарауға да болады.
Қандай дәрежеде болмасын құжаттарға жазылатын жазулар шындық пен дұрыстықты
ғана көрсетуі керек. Өкінішке орай бухгалтерлік есеп тәжрибесінде дәлме-дәл
өлшеу дәрежесін қоя алматын да жағдайлар кездеседі. Мысалға, негізгі
құралдардың тозу дәрежесін таразыға салып, тозу құнының сомасын
лабораториялық құралмен қойғанда есептеп, арнайы құжатқа түсіру қиынға
түседі.
Сондықтан, құжаттарды бухгалтерлік есеп өрістерінің негізгісі деп
қарап, счеттар жүргізудің бастапқы ақпараттарын қалыптастыратын үрдісі деп
те түсінген жөн. Бухгалтерлік есеп құжаттарының атқаратын рөлі мен маңызы
жоғарыдағыдай сипаттай келіп, құжаттау үрдісі бухгалтерлік есептің тіркеу
принципіне жататындығын айтуға болады. Бухгалтерлік есеп шоттарына жазылған
және түсірілген операциялардың мазмұнын тіркеу принцип деп атайды.
Тіркеу принципі үш кезеңнен: 1) бастапқы құжаттарды бақылау мен
талдаудан; 2) жорналдарға екі жақты жазудан; 3) бас кітапқа түсріп екі
жақты жазудың хронологиялық жинағнан тұрады. Әсіресе шағын
кәсіпорындардашаруашылық операиялары сомаларын бірден счеттарға түсіруге
болар. Алайда операцияларды бірден әртүрлі счеттарға түіру мен тіркеуде
шаруашылық операцилары маңызын талдау және жіберілген қателерді бірден табу
қиындығы туындайды. Талдау мен тіркеу және қателерді болдрмау мақсатын
шешіп отыру үшін бухгалтерлік есеп жүргізу тәжрибесіне тіркеу жорналы
енгізілген. Тіркеу жорналына әрбір шаруашылық операциялары сомасы екі
жақтылық принципке сай жекелеген әрбір счеттарға дебеттік және кредиттік
әдісті сақтай отырып жазылады. Кәсіпорындар көлемне қарай тіркеу жорнлының
саны көп, не аз болуы мүмкін.
Құжаттау түсінгі құжатайналысытүсінігімен тығыз байланыста болады.
Құжаттар қозғалмайтын мүлік емес, бұлар үнемі қозғалыста болуы керек.
Құжаттардың жазылып орындалған уақытынан бастап архивке өткізілгенге
дейінгі жолын құжат айналысы деп атайды. Құжатайналысы төмендегі
кезеңдерден тұрады: 1) жазылып жасалынуы; 2) құжаттардың бухгалтерияға
қабылдануы; 3) жазу жүйесіне пайдаланылатын құжаттарды тіркеу; 4)
құжаттарды архивке өткізу.
Кәсіпорындар мен мекемелердегі құжатайналысын бас бухгалтерлер жасайды.
Құжатайналысын кәсіпорын басшсы бекітіп,құжат жүргізуші жауапты адамдардың
аты-жөні көрсетіліп, бұлардың қолындағы құжаттарды кімнің, қай уақытта
өңдеп бухгалтерияға тапсыратындығы жазылады. Осылайша жасалған
құжатайналысын көпшілік қитындай көрнекті жерге іліп қояды.
Құжатайналысының түпкі мақсаты- құжат қозғалысын шапшаңдату мен
бухгалтерлік есеп учаскелеріндегі бухгалтерлердің қызметі мен атқарушы
бухгалтерлердің санын белгілеу болып табылады.
Құжаттар құрамы мен маңызна қарай: келіп түскен, ішк тұрақты жаңаланып
тұратын, сыртқа жіберілетін құжаттар болып жіктеледі.
Атқаратын міндеттереіне қарай құжаттар - әміршілік етуші орындаушы,
бухгалтерлік есеп жүргізуші болып бөлінсе, кәсіпорынға қатыстылығына
байлансты құжаттар – ішкі және сыртқы болып бөлінеді.Құжаттар көлеміне
қарай бастапқы және жинақтаушы болып ажыратылады.
Жоғарыдағыдай классификациялық топтарға бөлінген құжаттардың әр тобына
түсінік берілуі керек. Келіп түскен құжаттар деп сыртқы субъектілерден
түскен бұлардың шаруашылық өмірінде орын алған нақтылы фактілер жөніндегі
ақпараттарды айтады.
Ішкі құжаттр деп сыртқы субъектісінің өзінде жаалған, осында қызмет
атқарушы жауапты адамдарға арналған батапқы құжттарды айтады.
Тұрақты жаңаланып тұратын құжаттарға бухгалтерлік есеп жүйесінде
жүргізілетін бастапқы құжаттардағы креткіштерді жинақтап тркеуші регитрлар
жатады. Тіркеуші регистрларға жазылған мәліметтер негізінде бухгалтерлік
қорытынды есеп жасалынады.
Сыртқы жіберілген құжттарға осы кәсіпорында жасалып, сыртқы
пайдалнушыларға арналған құжаттарды айтады.
Әміршілік етуші құжаттарға шаруашылық операцияларын жүргізу мен тексеру
жұмыстарын орындау жөніндегі бұйрық түріндегі құжаттар жатады. Фактілердң
орындалғандығын растайтын құжаттарды орындаушы құжаттар деп атайды.
Мысалға, кассаның кріс және шығыс ордерін алуға болады. Операция
орындалғанға дейінгі жазлған ордер әміршілік етуші құжат болып танылса,
ақшаның берілгендігі немесе кіріске алынғандығы жөніндегі кассалық ордер
орындаушылық рөл атқарады.
Бухгалтерлік есеп жүргізуші құжаттарға атқарушы бухгалтерлердің өздері
жасаған құжаттары жатады. Мысал ретінде есеп жүргізу әдістерін тәжірибеде
қолдану үшін есептеу, тіркеу, жетілдіру мен талду жөніндегі қолдан жасалған
құжаттарды айтуға болады. Егер таза пайданың көлемн, бұларға әсер етуші
сандық көрсеткіштерді есептеу кәсіпорынның шаруашылық операцияларына
жататын болса, онда бұл көреткіштер не әміршілік етуші, не орындаушы
құжаттар тобына жатады. Әр кезеңде жасалған қорытынды есепті бухгалтерлік
есеп жүргізуші құжаттр тобына жатқызуға болады. Шаруашлық операцияларына
байланысты көптеген әдістемелік есептер орындау кәсіпорындағы
бухгалтерлерге байланысты. Мұндай жағдайда ресми түрде қолданылатын
құжаттар үлгісі пайдаланылмайды.
Кәсіпорынға қатыстылығы жағынан қарағанда құжаттар екі үлкен топқа –
ішкі және сыртқы құжаттар болып бөлінеді. Ішкі құжаттарға кәсіпорынның өз
қызметкерлері мен әкімшілігі жасаған құжаттары жатады. Ал сыртқы құжаттарға
кәсіпорынның сыртта жүрген уәкілдері мен басқа да кәсіпорында жасалынып,осы
кәсіпорынға берілген құжаттар жатады. Мысалға, акионерлердің қолындағы
акциялары бухгалтерлік есеп құжаттарына жатпағанымен, кәсіпорынның
бухгалтері бұл құжатты тіркеуге міндетті. Бухгалтерлік есеп жйүесіндегі
құжаттарды іс-тәжірибеде пайдалану үшін әрбір кәсіпорын ішкі құжаттарды
жетілдіріп отыруы керек.
Мазмұн көлеміне қарай құжаттар бастапқы және жинақтаушы болып екіге
бөлінд. Бастапқы құжаттар шаруашылық операцияларының орындалған сәтінде
жасалынуы керек. Бастапқы құжаттар бухгалтерлік жүргізудің ең басты кезеңін
сипаттайды. Бұларға касса ордерлері, чектер, счет-фактуралар, қабылдап
өткізу актілері, материалдарға тапсырыс беру сияқты бастапқы құжаттар
жатады.
Жинақтаушы құжаттар көптеген бастапқы құжаттар негізінде жасалынады.
Мұнда бірнеше құжаттарға жекелей жазылған әлметтердің саны мен омалары
жинақталып көрсетіледі. Жинақтаушы құжаттарға кассирдың есебі, тауарлы-
материалды құндылықтар бойынша жаалған есеп, жауапты адамдардың іс-сапарға
барғандығы жніндегі аванстық есебі мысал болады.
Жинақтаушы құжаттардың мысалына іркеу жорналдарын келтіруге болады.
Негізінен тіркеу жорналдары бухгалтерияда жүргзіледі. Тіркеу жорналдарына
бірнеше және бір біртектес шаруашылық операцияларының мәліметтері
сабақтастық жолмен тізбелеп жазылып отырады. Тіркеу жорналдары бір айға, он
күнге арнап ашылады. Белгіленген кезеңнің аяқталуына қарай тіркеу
жорналындағы мәліметтердің жинағы шығарылып, бухгалтерлік есеп шоттарына
түсіріледі. Тіркеу шығарылып, бухгалтерлік есеп шоттарына түсіріледі.
Тіркеу шығарыоып, бухгалтерлік есеп шоттарына түсіріледі. Тіркеу жорналын
жүргізудің негізінде күнделікті бақылау жұмысын іске асыруға мүмкіндік
туады. Сонымен қатар құжаттар саны азаяды, есеп жұмысы біршма жеңілденіп
үнемделеді.
Қандайда болмасын кәсіпорынның барлық объектілері бойынша жасалған
құжаттр бухгалтерияға тапсырылады. Барлық құжаттар өңделеді, тексеріледі,
таксировкаланды, қажетті болған жағдайда тіркеу жорналдарына жинақталад.
Кәсіпорын бухгалтериясында құжаттар шаруашылық операциялары шындығымен
сәйкес келуі жағынан, заңдылығы жағынан, қажеттілігі мен тиімділігі
жағынан, қойылған бағаның дұрыстығы жағынан мұқият тексеріледі. Құжаттарды
орындаушы жауапт адамдардың қойған қолдары, реквизиттердің толығымен
жазылуы, жазу текстерінің, қойылған андардың анықтығы, шығарылған
жинақтардың дұрыстығы толығымен тексеріледі. Егер тексеру нәтижесінде
қателер жіберілсе, онда мұндай құжаттар осы құжаттарды жасаған жауапты
адамдарға қайта жасау үшін қайтарылады.
Жоғарыда айтылған талаптар толығымен орындалған жағдайда кәсіпорын
бухгалтериясында қызмет атқрушы жауапты бухгалтерлер әрбір құжаттарға
кодтар белгілеп жазады. Мысалға, операциялардың орындалған жерне қарай
қоймаларға, цехтарға аналитикалық жіктеу шоттарында кодтар белгіленеді.
Кодтр белгілеу құжаттардың үлгі пішіміне ай жазылады. Осылайша өңделіп,
жинақталған құжаттардағы сандық көрсеткіштер ақшалай өлшемге айналдырылып,
бухгалтерлк ееп шоттарына жазылады. Шоттарға жазылған операциялардың мұқият
дұрыстығы жөннде арнайы белгі қойылажы. Құжаттарды өңдеу жұмыс шаруашылық
операциялары мазмұны мен мәліметтерн көретуші шоттар коорепонденциясын
жасаумен аяқталады.
Сонымен, бастапқы құжаттар, есеп регитрлары, тіркеу жорналдары,
бухгалтерлік қорытынды есеп пен бсланс, жыл бойы жасалған барлық құжаттар
арнайы тәртіппен қабылданған мерзімге қарай міндетті түрде сақтауға
қойылады.
Түгендеу – бухгалтерлік еептеудің негізгі элементі болып табылады.
Түгендеу – ол натуралды және ақшалай көріністегі мүліктердің
бухгалтерлік ееп мәліметтерінен сәйкестігін тексереді. Түгендеу жүргізу
барысында есептеі ауытқулар құндылықтардың табиғи ысырабынан қайта
сорттаудан, бұзылудан, ұрланудан, қате есептік жазбадан және басқа да
себептерді болуы мүмкін. Сондықтан түгендеу көмегімен құндылықтардың
сақталуын бағалап бухгалтерлік ееп мәліметтерінің толықтығын тексереді.
Кәсіпорын 2009 ж. нәтижесі бойынша келесі нәтижені аламыз
Бухгалтерлік есеп мәліметі Жылдық жиынтық табыс туралы
декларациясының мәліметі және одан
жасалған шегерімдер
Көрсеткіштер атауы Сомасы, Көрсеткіштер атауы Сомасы,
мың мың
теңге теңге
1 2 3 4
1. Өнімді (жұмысты, қызметті)10200 1. Жылдық жиынтық табыс,
сатқаннан түскен табыс оның ішінде: 10400
- өнімді (жұмысты, 10200
қызметті) сатқаннан 200
түскен табыс
2. Сатылған өнімнің 2. Тауарды (қызметті,
(жұмыстың, қызметтің) өзіндік жұмысты) сатумен
7015 байланысты
құны, оның ішінде: 217 шығыстары 7620 теңге 7620
- негізгі құралдың 94 (7015-217-94+916)
амортизациясы
- жөндеуге кеткен шығыстары
3. Кезең шығыстары 1915,54 3. Марапаттау (Лондон
3.1. Жалпы және әкімшілік банкаралық мөлшерлемесі
шығыстары, оған кіретіндер: 1780 бойынша, несиені алған
- басқару және шаруашылық күні оның деңгейі 2,455
шығыстары 916 құраған): 67,77
- бюджетке төленетін, айыппұл - бірінші шектеу
санкциялары 68 кезіндегі
- нормадан жоғары жасалған іс марапаттау сомасы (Лондон
сапарының шығыстары 44
- кәсіпкерлік қызметпен банкаралық нарығының
байланысты емес шығыстары 52 2-еселенген мөлшерлемесі
(мүшелді тойларына сыйлық пайдаланған: 73945 теңге
тарту, бассейн абономенттерін (150600х(2,455x2)%).
өтеу т.б.) 700 - қосымша шектеуді
салықты есептеу ескеріп, есепгелген
марапаттау сомасы:
3.2. Пайызды төлеуге 0+135540х1530=67770тг.
байланысты шығыстар (шетел
валютасында резидент
еместерден0З.01.02 ж. 10000
доллар немесе 1506000 теңге 135,54
екі жылға несие алған, 9%
жылдық пайызға үстеме
төлейтін болып, яғни 135540
теңге (1506000x9%))
4. Бағамның теріс
айырмасы (200-бағамның оң
айырмасы;
900,23 – салық салынатын
табыс, оң да, теріс те
бағамы ескерілмей
есептелген; енді осы
соңғының 50% аламыз:
[(200+50%х900,23)400 т.
Бұл толық көлемде
шегерімге жатады, өйткені400
ол бағамның теріс
айырмасына қойылған
шектеуден аспаған]
5. Салықтар (оның 500 мың
теңгесі осы кезеңде, 50
мың теңгесі - өткен 550
кезеңде төленген)
4. Негізгі қызметі болып 6. Тіркелген активтер
саналмайтын сферадан түскен бойынша жасалған
табыс, оның ішінде: (200) шегерімдер және жөндеу
- бағам айырмасынан түскен 200 шығыстары, амортизациялық1062
табыс 400 аударымдар:
- бағам айырмасынан алынған - негізгі кұралдардың 981
шығыс амортизациясы 81
- жөндеуге кеткен
шығыстар
Табыс жиыны 1069,46 Салық салынатын табыстың 700,23
(с.ж.1 – с.ж.2 –с.ж.З +с.ж.4) жиыны (с.ж. 1 – с.ж.2
–с.ж.З
–с.ж.4-с.ж.5-с.ж.6)
2002 жылы корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі 30% құраған, ал
оның деңгейі 2003 жылы 32% деңгейінде белгіленді делік, онда олардың
уақытша салықтық эффектісі 45 мың теңге кұрайды. Енді осы шартты мысалдың
негізінде 2002 ж. салықтық төлемнің қанша құрайтындығын анықтаймыз:
- төлеуге жататын табыс салығы (700,23x30%)= 210,07 мың теңге
бухгалтерлік табыс 1069,46 мың теңге
уақытша айырмасы -601 мың теңге
(-981 – (-217) – 81 – (-94) -550 – (-700))
тұрақты айырмасы
+231,77 мың теңге
(68 + 44 + 52 – 67,77 – (-135,54))
Салық салынатын табыс
700,23 мың теңге
(1069,46 – 601 + 231,77)
ағымдағы жылдағы уақытша айырмасының салықтық эффектісі: (192,32) мың теңге
((601)х32%);
1. кейінге қалдырылған салықты түзету: (3) мың теңге (-4530% х 32% - (-
45)).
Келтірілген мәліметтердің негізінде келесі шоттар корреспонденциясын
құрастырамыз.
Қатар Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, Шоттар
№ мың теңгекорреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Есептелген корпоративтік табыс салығы 210,07 7700 3110
2. Кейінге калдырылған табыс салығын 192,32 7700 3110
есептеу
3. Кейінге калдырылған табыс салығын 3 7700 3110
есепті кезеңнің басьша түзету
2 Ақша қаражаттар есебінің теориялық негіздемесі
2.1 Ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәнi мен мақсаты
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлiгi жанындағы Бухгалтерлiк есеп
және аудит әдiстемесi департаментiнiң №4 № Ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп- деп аталатын бухгалтерлiк есеп стандартының бiрiншi бабында:
Кәсiпорындар мен ұйымдардың, яғни субьектiлердiң ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есебi осы деректi пайдаланушыларды түрлi операциялық және
инвестициялық қаржы қызметi бойынша есептi кезеңдегi ақша қаражаттарының
келiп түсуi, кiрiстелуi ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен
қамтамасыз етiп және оларға осы заңды тұлғаның, яғни субъектiнiң қаржы
жағдайындағы өзгерiстерiн бағалауына мүмкiндiк бередi делiнген. Ал осы
стандарттың екiншi бабында: Заңды тұлғалар, субьектiлер (банктер мен
бюджеттiк мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептi
осы стандарттың талаптарына сай жүргiзедi және есептi кезеңдегi қаржы
нәтижелерi есептемесiнiң құрамында (яғни сонымен бiрге) тапсырады
делiнген.
AvtoTehMas LTD барлық шаруашылық жүргiзушi субьектiлерде өндiрiлген
өнiмдi сату барысында, сондай-ақ материалдық құндылықтарды, негiзгi
құралдарды, тауарларды сатып алғанда немесе бюджеттен тыс басқа да
мекемелерге әртүрлi төлемдердi төлеуге байланысты түрлi операциялар пайда
болады. Әрбiр кәсiпорын, ұйым, мекеме немесе фирма әдетте бiр уақытта
өндiрiлген өнiмiн сатып немесе қызмет көрсетiп, жабдықтаушы ретiнде болатын
болса, екiншiден сол өнiмдердi өндiрiп шығару үшiн қажет болатын шикiзаттар
мен материалдармен жавбдықтайтын жабдықтаушылар алдында сатып алушы болып
табылады.
Осындай кәсiпорындар мен ұйымдардың, фирмалардың арасында алашақ және
берешек операциялар көбiне қолма-қол ақша және қолма-қол ақшасыз төлеу жолы
арқылы жүргiзiледi. Қолма қол ақшамен есеп айырысу Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банк мекемесi белгiлеген ережелер мен тәртiпке
сәйкес жүргiзiлуi тиiс. Ақшаларды сақтау және қолма қолсыз ақшасыз есеп
айырысуды жүргiзу үшiн Қазақстан Республикасының банк мекемелерi:
1) ҚР Әдiлет министрлiгiнде тiркеуден өткен заңды тұлғаларға есеп
айырысу шоттарын ;
2) Шетелдiк валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есепке
алу үшiн заңды тұлғаларға валюталық шоттарды;
3) Бюджеттiк мекемелерге, олардың бюджеттен тыс қаражаттары бойынша,
қоғамдық ұйымдарға, өндiрiстiк, коммерциялық қызметпен айналысатын жеке
тұлғаларға ағымдық шоттарды.
4) Республикалық бюджетте тұрған мекемелерге бюджеттiк шоттарды;
5) Ұлттық банк мекемелерiндегi екiншi деңгейдегi банктерге
корреспонденттiк шоттарды ашады.
Ақшалай қаржылармен есеп айырысу операцияларының бухгалтерлiк есебiн
жүргiзу мен оны ұйымдастырудың мақсаттары мыналар болып табылады:
1) Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер кезiнде
есептеу.
2) Субьектiдегi ақшалай қаржылардың түгелдiгiн және оларды дұрыс,
тиiмдi пайдалануды бақылау.
3) Есеп айырысу, төлеу тәртiбiн бақылау, кәсiпорынның, ұйымның немесе
фирманың ақшалай кiрiстерi мен шығындарын дұрыс есептеу.
Ақша қаражаттарының бухгалтерлiк есебiнiң мiндеттерi:
1) Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол ақшамен қажеттi есеп
айырысуларды уақтылы және дұрыс жүргiзу.
2) Ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысын және есеп айырысу
опрацияларын есептiк тiркелiмдерде толықтай және жедел түрде көрсету.
3) Бөлiнген лимиттерге, қорларға және сметаларға сәйкес ақша
қаражаттарын мақсаты бойынша жұмсаудың қолданыстағы ережелерiн сақтау.
4) Белгiленген мерзiмдерге ақша қаражаттары мен есеп айырысудың
жағдайына түгендеудi ұйымдастыру және жүргiзу. Мерзiмi кешiгетiн дебиторлық
және кредиторлық берешектердiң туындауын болдырмаудың мүмкiндiктерiн
iздестiру.
5) Кассадағы, есеп айырысу шотындағы және банктегi басқа шоттардағы
ақшалардың бар жоғы мен сақталуына бақылау жасау.
6) Есеп айырысу – төлем тәртiбiнiң сақталуына, материалдық құндылықтар
мен қызметтер үшiн сомалардың уақтылы аударылуына, сондай–ақ несие
тәртiбiнде алынған ақша қаражаттарының қайтарылуына бақылау жасау.
2.2 Есеп айырысу шоты операцияларының есебi
ЖШС AvtoTehMas LTD барлық шаруашылық субъектiлер ақша қаражаттарын
банктердiң сәйкес мекемелерiндегi шоттарда сақтайды және мiндеттемелер
бойынша төлемдердi жүзеге асырады. Көп жағдайда бұл төлемдер қолма-қолсыз
есеп айырысу нысанында болады, ал қажеттi қолма – қол есеп айырысулар
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкiнiң нормативтi құжаттарымен
бекiтiлген мөлшерде ғана жүзеге асады. Заңды тұлғалар арасындағы төлем 4000
айлық есеп айырысу көрсеткiшiнен артып кеткен жағдайда, есеп айрысу тек
қолма – қолсыз түрде жүзеге асу керек. Ақша қаражаттарын сақтау және заңды
тұлғалармен есеп айырысу үшiн Қазақстан Республикасының банк мекемелерiнде
банктiк шоттарды ашады. Банктiк шот депозит қабылдаумен, келiсiм – шартта
қарастырылған клиентке банктiк қызмет көрсетумен байланысты операцияларды
жүзеге асыру бойынша банк пен клиент арасындағы келiсiм – ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz