АҚМОЛА ОБЛЫСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК–ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ, ӘДІСТЕРІ

Пән: Экономикалық география
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 4

1. АЙМАҚТАРДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ЕРЕКШЕЛІГІ ЖӘНЕ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

1. 1 Қазіргі кезеңдегі аймақтық саясат ерекшеліктері . . . 6

1. 2 Аймақтардағы әлеуметтік-экономикалық негізгі міндеттері . . . 18

2. АҚМОЛА ОБЛЫСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫН ТАЛДАУ

2. 1Аймақтар дамының қазіргі жағдайы және ақмола облысының дамуындағы экономикалық қауіпсіздік мәселелері . . . 23

2. 2 Индустриалық - инновациялық стратегияның Ақмола облысында жүзеге асу барысы . . . 31

2. 3 Ақмола облысының әлеуметтік - экономикалық жүйесіне талдау . . . 41

3. АҚМОЛА ОБЛЫСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ, ӘДІСТЕРІ

3. 1 Аймақтық инвестициялық тартымдылығын арттыру . . . 47

3. 2 Аймақтағы әлеуметтік - экономикалық жағдайды жақсартуға мемлекеттік іс - шаралар жүйесі . . . 49

3. 3 Ақмола облысының әлеуметтік - экономикалық жүйесін дамыту әдістері . . . 53

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 56

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 58

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі нарақтық қатынастар аясының кеңеюі, экономиканы басқару жүйесіндегі соңғы уақытта жүргізіліп жатқан өзгерістер аймақтардың әлеуметтік - экономикалық жүйедегі орны мен рөліне айтарлықтай ықпалын тигізді. Осығанорай аймақ экономикасын басқару, олардың дамуын мемлекет тарапынан реттеу мәселелері өзекті бола түсері сөзсіз.

Дипломдық жұмыстың мақсаты әлеуметтік - экономикалық жүйенің аймақтық астары. Әлеуметтік - экономикалық жүйенің үш негізгі міндеттері:

әлеуметтік-экономикалық жүйеінің ерекшелігі және маңыздылығы;
Ақмола облысының әлеуметтік-экономикалық дамуын талдау;
Ақмола облысының әлеуметтік-экономикалық жүйесін дамыту жолдары, әдістері.

Зерттеу пәні болып, әлеуметтік-экономикалық жүйесін жетілдіру - республикамыздың әрбір аймағы еліміздің шаруашылық кешенінде белгілі бір орынды ала отырып, осыған қоса басқа аймақтармен бүтіндей экономикалық бірлікті құрайды. Сондай - ақ әр аймақтың өзіндік табиғи ресурстары, оларды орналастырудағы ерекшеліктері, экономикалық даму деңгейі, өзіндік шаруашылық құрылымы бар.

Жұмыстың теориялық және методикалық негізі қазіргі кезеңде негізгі шаруашылық қызметтің аймақтарда жүзеге асырылатындығын ескерсек, оларға әлеуметтік - экономикалық мәселелерді өздігінен шешуге лайықты қаржылық дербестіктің берілуі маңызды болып табылады.

Аймақтардың біркелкі дамымауы іргелі әлемдік үрдістерге жатады. Әрбір елде салыстырмалы түрде өркендеген және артта қалған аймақтар бар-бұл әлеуметтік-экономикалық, табиғи-климаттық, ресурстық және басқа да жағдайлармен байланысты табиғи, аумақтық айырмашылықтар. Осы орайдағы мемлекеттің міндеті шектен тыс жоғары аймақтық саралауға жол бермеу болып табылады.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Аймақ дамуын мемлекеттік реттеудің негізі - аймақтардың тұрақты экономикалық өсуіне мүмкіндіктержасау негізінде бүкіл республика экономикасының өркендеуіне жол ашу болып табылады.

Аймақтардың әлеуметтік-экономикалық даму ерекшеліктерін, аймақтық саясаттың жасақталу барысын, оның жүзеге асу бағыттарын, аймақтардың дамуын мемлекеттік реттеудің әдіс, тәсілдерін, аймақ экономикасын басқарудың бүгінгі күнгі өзекті мәселелерін оқыту болып табылады.

Зерттеудің тәжірибелік маңыздылығы. Қазіргі уақытта республика кеңістігіндегі әлеуметтік-экономикалық даму жағдайларының біркелкі болмауы мемлекет тарапынан жүргізілетін аймақтық саясат ерекшеліктерін аңықтайды. Соған орай мемлекеттің аймақтық саясатының мақсаттары мен міндеттері, оларды жүзеге асыру механизмдері аңықталады.

Аймақтардың қазіргі кезеңдегі даму ерекшеліктеріне, әлеуметтік - экономикалық жүйесінің жүзеге асу барысына, бюджетаралық қатынастарды жетілдіру мәселелеріне, аймақ экономикасын басқару механизмін жетілдіруге басты назар аударылады.

Жұмыстың құрылымы мен көлемі: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Зерттеу нәтижесі қорытындыда көрсетілген.

1 АЙМАҚТАРДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК - ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ

ЕРЕКШЕЛІГІ ЖӘНЕ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

1. 1 Қазіргі кезеңдегі аймақтық саясат ерекшеліктері

Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының ұзақ мерзімге арналған стратегиясы табиғи, әлеуметтік-экономикалық және т. б. аумақтық факторларды толықтай ескеріп, оларды мемлекеттік саясаттың барлық бағыттарында нақтылағанда ғана ғылыми тұрғыдан негізделген және жүзеге асу мүмкіндігі жоғары болады.

Қазіргі уақытта республика кеңістігіндегі әлеуметтік-экономикалық даму жағдайларының біркелкі болмауы мемлекет тарапынан жүргізілетін аймақтық саясат ерекшеліктерін аңықтайды. Соған орай мемлекеттің аймақтық саясатының мақсаттары мен міндеттері, оларды жүзеге асыру механизмдері аңықталады [1] .

Мемлекет нарықтық қатынастардың дамуы барысында кәсіпорындарға толықтай дербестік бере отырып, олардың шаруашылық қызметіне тікелей араласпағанмен де, жанама түрде (салықтар, экологиялық, монополияға қарсы шектеулер т. б. ) араласады. Бұл нарық жағдайында кәсіпорындардың тиімді қызмететуінің бір шарты деуге болады. Ал егер мемлекет аймақтармен дұрыс өзара қарым-қатынас орнатпаған болса, немесе халықтың өмір сүруін қамтамасыз ететін ортасы болып табылатын мемлекеттің барлық аумақтарының дамуы үшін жауапкершіліктен бас тартатын болса, онда жүргізіліп жатқан реформалардың оң нәтижеге жеткізбейтіндігі анық. Демек, аймақтардың дамуын мемлекеттік реттеу-бұл олардың дамуының қажетті шарты.

Экономиканы мемлекеттік реттеудің ерекше бағыты ретінде қарастырылған аймақтық саясаттың қазіргі ерекшеліктерін қарастыру оның тиімді жүзеге асуына ықпалын тигізетін негізгімәселелердің бірі болып табылады. Сондықтан да аймақтар дамуындағы қазіргі қалыптасып отырған жағдайды саралау және соған орай аймақтық саясаттың қалыптасуына әсерін тигізетін негізгі жағдайларды сараптауға жүгінейік.

Нарықтық қатынастарды қалыптастыру барысында жүргізілген реформалар аймақаралық саралауды (дифференциация) тым «күшейтіп» жіберді. Нәтижесінде жан басына шаққандағы жалпы аймақтық өнімді (ЖАӨ) өндіру көлемі бойынша республикахалқының айырмашылығы он есеге дейін жетті. Ал АҚШ-таең «алдыңғы» және ең «артта қалған» штаттарының арасындағы айырмашылық-небәрі 1, 8 есе ғана. Кесте деректері көрсетіп отырғандай, жан басына шаққандағы жалпы аймақтық өнімнің ең жоғары көлемі-Атырау облысына, ал ең төменгі көлем Жамбыл облысына тиесілі болып отыр. 2011 жылғы деректер бойынша осы екі облыстың жан басына шаққандағы ЖАӨ-дегі айырмашылық 12 есе болған.

Жан басына шаққандағы жалпы аймақтық өнім, мың теңге

Облыстар

2007

2008

2009

2010

2011

Ауытқу +\-

Облыстар: Қазақстан Республикасы

2007: 121, 1

2008: 157, 8

2009: 168, 4

2010: 172, 3

2011: 266, 9

Ауытқу +\-: 94, 6

Облыстар: Ақмола

2007: 87, 1

2008: 94, 7

2009: 95, 8

2010: 98, 1

2011: 157, 6

Ауытқу +\-: 59, 5

Облыстар: Ақтөбе

2007: 124, 2

2008: 162, 5

2009: 185, 4

2010: 200, 1

2011: 285, 9

Ауытқу +\-: 85, 8

Облыстар: Алматы

2007: 58, 5

2008: 72, 0

2009: 74, 6

2010: 85, 7

2011: 120, 8

Ауытқу +\-: 35, 1

Облыстар: Атырау

2007: 288, 6

2008: 581, 7

2009: 698, 2

2010: 701, 5

2011: 1099, 4

Ауытқу +\-: 397, 9

Облыстар: Шығыс Қазақстан

2007: 125, 6

2008: 143, 3

2009: 152, 4

2010: 164, 8

2011: 196, 7

Ауытқу +\-: 31, 9

Облыстар: Жамбыл

2007: 44, 0

2008: 50, 2

2009: 56, 4

2010: 60, 1

2011: 91, 2

Ауытқу +\-: 31, 2

Облыстар: Батыс Қазақстан

2007: 115, 9

2008: 203, 4

2009: 240, 0

2010: 258, 9

2011: 323, 0

Ауытқу +\-: 64, 1

Облыстар: Қарағанды

2007: 150, 8

2008: 197, 2

2009: 201, 4

2010: 202, 5

2011: 272, 2

Ауытқу +\-: 69, 7

Облыстар: Қызылорда

2007: 122, 6

2008: 144, 1

2009: 145, 6

2010: 158, 3

2011: 217, 1

Ауытқу +\-: 58, 8

Облыстар: Қостанай

2007: 58, 8

2008: 93, 4

2009: 100, 7

2010: 103, 4

2011: 189, 5

Ауытқу +\-: 86, 1

Облыстар: Маңғыстау

2007: 247, 4

2008: 432, 1

2009: 458, 3

2010: 504, 3

2011: 566, 5

Ауытқу +\-: 62, 2

Облыстар: Павлодар

2007: 136, 7

2008: 175, 2

2009: 198, 3

2010: 203, 4

2011: 289, 9

Ауытқу +\-: 86, 5

Облыстар: Солтүстік Қазақстан

2007: 55, 1

2008: 61, 1

2009: 67, 5

2010: 71, 3

2011: 147, 8

Ауытқу +\-: 76, 5

Облыстар: Оңтүстік Қазақстан

2007: 55, 1

2008: 61, 1

2009: 67, 5

2010: 71, 4

2011: 110, 3

Ауытқу +\-: 38, 9

Облыстар: Астана қаласы

2007: 243, 3

2008: 254, 0

2009: 259, 4

2010: 302, 5

2011: 510, 6

Ауытқу +\-: 208, 1

Облыстар: Алматы қаласы

2007: 283, 1

2008: 329, 9

2009: 331, 2

2010: 367, 1

2011: 625, 7

Ауытқу +\-: 258, 6

Мұндай тым саралау, әрине, миграцияның күшеюіне, дағдарысты және кедей ареалдардың кеңеюіне, аймақтардың экономикалық өзара әрекет ету механизмінің әлсіреуіне және аймақаралық қарама-қайшылықтардың өсуіне алып келері сөзсіз. Бұл өз кезегінде біртұтас әлеуметтік-экономикалықсаясатты жүргізуді айтарлықтай қиындатады. Аумақтық әлеуметтік-экономимкалық теңсіздіктер (диспропорциялар) көбінесе объективті сипаттағы себептер мен байланысты болғанмен де, оларды «жұмсарту» қажеттілігі айқын. Мемлекеттің тұтастығын сақтауға ұмтылған бір де бір мемлекет аумақтық теңсіздіктердің соншалықты алшақтығына жол бермейді. Мұны дамыған мемлекеттердің тәжірибесі де дәлдей түседі. Сондықтан Қазақстан үшін әлеуметтік-экономикалық даму қарқынын тегістеуге бағытталған мемлекеттік аймақтық саясатты жүргізу стратегиялық тұрғыдан маңызды болып табылады. Ұлттық экономиканың тұрақты өсуіне елдің проблемалық аймақтарындағы өмір сүру жағдайын жақсартпайынша мүмкін емес. Республиканың қазіргі экономикалық кеңістігі әлеуметтік, экономикалық, экологиялық ерекшепроблемаларымен сипатталатынәр түрлі аумақтарды қамтиды. Осы тұрғыдан алғанда және аймақтардың мамандандырылу қағидасына сәйкес республика аймақтарын төрт топқа бөлуге болады:

1) шаруашылықтарының құрылымы экспортқа бағытталған;

2) индустриялық дамыған;

3) агроөнеркәсіптік;

4) дағдарыстық.

Бірінші топқа-стратегиялық сипаттағы минералды ресурстардың айтарлықтай қорларын иеленетін және ғылыми-өндірістік әлеуетінің қарқынды дамуына жеткілікті мүмкіндігі бар, бірақ ауылдық аумақтарының экономикалық-әлеуметтік артта қалуымен, экологиялық жағдайларының нашар болуымен ерекшеленетін аймақтар. Бұл аймақтарға Қазақстан экономикасын дағдарыстан шығару және тұрақтандырудың рөлі беріледі. Осы аймақ топтары үшін төмендегідей проблемалар кешенін шешу қажет деп атап көрсетуге болады:

минералды шикізат және көмірсутек шикізаттарын кешенді өндіру мен өңдеудің жаңа технологияларын енгізу негізінде стратегиялық шикізат түрлеріне бай жерлерді интенсивті игеру;
отандық және шетелдік инвесторлар үшін қолайлы инвестициялық климатты анықтайтын және әлемдік стандартқа жауап беретін жоғары дамыған өндірістік, әлеуметтік және нарықтық инфрақұрылымдарды құру;
ауылдық аумақтарының дамуындағы «жинақталған» күрделі проблемаларды (әлеуметтік, экономикалық, экологиялық, т. б. ) шешу.

Екінші топқа ауыр индустрия салаларына нақты маманданған, жоғары технологиялық ғылымды қажетсінетін өндіріс құру үшін қолайлы экономикалық жағдайларды және жоғары ғылыми-өндірістік әлеуеті бар, негізінен қаржылық ресурстармен өзін-өзі қамтамасыз ете алатын аймақтар жатады.

Бұл аймақтарды дамытуда шешуді талап ететін проблемалар қатарына төмендегілерді жатқызуға болады:

шетел инвестицияларын тарту жолымен экспорттық әлеуетті қалыптастыру;
жаңа ғылымды қажетсінетін өнімдер шығаруды ұйымдастыру, жаңа технологиялар негізінде құрал-жабдықтар мен машиналар, электроника құралдары, автомобиль құрылысы, жаңа материалдар, лазер технологиясын дамыту;
нарықтық инфрақұрылымды дамытуды жеделдету.

Үшінші топ-ауыл шаруашылығына маманданған агроөнеркәсіптік кешенді аймақтар. Бұл топтағы аймақтар үшін халықтың жұмысбастылығын қамтамасыз ету және жаңа жұмыс орындарын ашу мақсатында ауыл шаруашылығы мен оған сабақтаса дамитын салаларда шағын және орта бизнесті дамыту қажет [2] .

Олардың әлеуметтік-экономикалық дамуын тұрақтандыру үшін келесідей мәселелер өз шешімін табуы тиіс:

- ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру үшін тиімді мамандандыруды жүзеге асыру;

- ауыл шаруашылық өнімнің жоғары сапалығын және экспорттық әлеуетінің өсуін қамтамасыз ететіндей өндірістік үрдістерге жаңа технология мен техникаларды енгізу және пайдалану;

- тұтыну нарығын тепе-тең түрде дамыту мақсатында, тұтыну заттарын өндіретін ауыл шаруашылығының және өнеркәсіп салаларының материалдық-техникалық базасын нығайту, міндетті түрде өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдарды құру [3] .

Төртінші топқа-қысылшаң (экстремальный) табиғи-климаттық, әлеуметтік-экономикалық және техника-технологиялық жағдайдағы, шаруашылықтың салалалық құрылымы ұтымды емес дағдарыстық аймақтар, сонымен қатар экологиялық дағдарысқа ұшыраған аудандар жатады. Бұл аймақтарда жинақталған проблемалардан «арылу» үшін мемлекеттік реттеудің нақты шаралары қажет. Сонымен бірге осы топтағы аймақтардың дамуы үшін шешілуі тиіс мәселелер келесідей:

- экологиялық дағдарыстың тереңдеу үрдісінің алдын алу;

- осы аймақтарда тұратын халықтардың өмір сүру сапасын және деңгейін көтеру үшін материалдық негіз құру жөнінде нақты шаралар қабылдау;

- қоршаған табиғи ортасы адамдардың денсаулығына өте қауіпті ауылдық аймақтардан, кіші және шағын қалалардан және басқа да тұрғылықты жерлерден республикамыздың басқа аймақтарына орын ауыстырғысы келетін халықтар үшін қажет жағдайлар жасау;

- шетелдік техникалық және гуманитарлық көмектерді тарту және оларды тиімді пайдалану.

Республика аймақтарын мұндай топтастыру басқарудың аймақтық мәселелерін тиімді шешеуге және жергілікті шаруашылықтарды қарқынды дамытуға мүмкіндік берді [4] .

Проблемалық аймақтардың қатарына бірқатар себептердің салдарынан экономикалық әлеуеті орташа республикалық көрсеткіштерден бірнеше есе төмен, ал экономикасы өнеркәсіптіңаз әртараптандырылған (диверсификация) құрылымымен, нашар дамыған инфрақұрылымымен сипатталатын аймақтар жатады. Мұндай аумақтар олардың өзіндік дамуын ынталандыратын мемлекеттің көмегіне мұқтаж. Сондықтан да экономикалық ғаламдану үрдісіне қадам басып отырған Қазақстан үшін шешілуі тиіс басты міндет-аймақтар үшін жағымсыз салаларды бейтараптандыра отырып, олардың дамуы үшін қажет жағдайларды қалыптастыру негізінде тиімді нәтижені ұлғайту.

Аймақтардың дағдарыстығының басты белгілері болып табылатындар:

өндіріс қарқының төмендеуі;
халықтың өмір сүру деңгейінің төмендеуі (жан басына шаққандағы табыстың төмендігі) ;
жұмысбастылыққа қатысты жағымсыз тенденциялардың өрістеуі (жұмыссыздықтың жоғары деңгейі)
демографиялық, экологиялық, әлеуметтік қызметтер көрсету саласындағы проблемалардың күшеюі және т. б.

Өмір сүру деңгейі мен сапасындағы шектен тыс аймақтық айырмашылықтар көбінесе аймақтардың экономикалық, табиғи-климаттық, ресурстық және инфрақұрылымдық ерекшеліктерімен анықталады, сондай-ақ олар мемлекеттің «теңестіру» саясатын жүргізу үшін негіз болып табылады. Осы саясатты жүзеге асырудың басқарушылық механизмінің негізгі міндеттерінің қатарына артта қалған аймақтардағы өмір сүру деңгейі мен экономикалық даму параметрлерін ең болмағанда орташа деңгейге (осы параметрлер бойынша) біртіндеп жақындату жатады. Бұл жағдайда негізгі міндет мемлекет тарапынан аймақтардың өзіндік дамуын ынталандыру: халықтың әлеуметтік бейімділігін қолдау (қолайлы жерлерге көшіп-қонуға көмек көрсету) ; артта қалған аймақтарға капитал мен инвестициялардың келуін ынталандыру және т. б. болып табылады [5] .

Аймақ дамуының кез келген аясында дағдарысты жою, бір жағынан алғанда, экономикалық белсенділік деңгеімен байланысты. Әлеуметтік даму салыстырмалы түрде дербестікке ие бола отырып, айтарлықтай дәрежеде ресурстық мүмкіндіктермен анықталады, олар өз кезегінде экономикалық даму деңгейіне байланысты. Екінші жағынан, нарықтық шаруашылықтың әлеуметтік жағдайға зиянын тигізе отырып, тек ғана экономикалық басымдыққа біржақты бейімделуі нарықтық экономиканың және тұтас мемлекеттің дамуына қауіп туғызады. Сондықтан мемлекеттік реттеудің әлеуметтік және экономикалық құраушыларының тепе-теңдігі қажет. Экономикалық және әлеуметтік құраушыларды тепе-теңдікте дамыта отырып, аймақ дамуындағы әр түрлі бағыттағы олқылықтардың орнын толықтыруға және халықтың тұрмыс жағдайының деңгейін көтеруге болады, бұл түптен келгенде мемлекеттің аймақтық саясатының табысты жүргізілуін анықтайтын негізгі шарттардың бірі болып табылады.

Аймақтық саясаттың мәні мен міндеттері және оларды жүзеге асырудың өзіндік механизмдері бар. Макроэкономикалық саясаттың құрамдас бөлігі бола отырып, аймақтық саясат әрбір аймақтың экономикасының тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы экономиканың тиімділігін көтеруді өзінің басты мақсаты етіп қояды. Қойылған мақсатқа жету үшін, әрине, міндеттердің қойылуы шарт. Олардың қатарына: мемлекет пен жекелеген аумақтардың мүдделерін үйлестіру, аумақтық дамудың әрекетті механизмін жасақтау, сонымен қатар аймақтық ресурстық, ғылыми, еңбек әлеуетін барынша пайдалану жатады. Осы суреттен көрініп тұрғандай, аймақтық саясаттың мақсаты, міндеттері мен жүзеге асыру әдістері мемлекеттік реттеудің басқа бағыттарымен өзара тығыз байланыста жүзеге асырылады. (Қосымша А)

Мемлекеттегі әрбір аймақ өзімен-өзі жеке дами алмайды, өйткені басқа аймақтардың даму барысына зиянын тигізбес үшін оның ерекшеліктерін де ескеруі тиіс. Сондықтан да экономиканы мемлекеттік реттеу жүйесіндегі аймақтық саясаттың маңызы ерекше бола түседі. Мемлекет әрбір аймақ үшін бағдарлама жасап, сол бойынша аймақтар өзінің даму бағытын жүзеге асырады.

Аймақтық саясатты нақты қалыптастыру үшін еліміздің кеңістікті айырмашылық себептерін көрсету қажет. Оларға жататында төмендегілер:

еліміз аймақтарының табиғи-климаттық жағдайының айырмашылығы;
аймақтың өнімділігін анықтайтын табиғи ресурстарды пайдалану бағыты, саласы және ауқымы. Бұл фактор тек ауыл шаруашылық, сондай-ақ пайдалы қазбаларды игеру ғана емес, өнеркәсіпті орналастыру жағдайына және халықтың өмір сүру жағдайын ұйымдастыруға да әсер етеді;
аймақтың орналасуының «күрделі» жағдайы, соның әсерінен шығындар артып, бағаның өсуі туындайды. Бұл аймақтың көлік және байланыс қызметтерінің дұрыс дамымауына, оның экономикалық даму деңгейіне ықпал етеді;
инновация енгізу жағынан артта қалуы, өндірісінің ескі құрылымы;
елдің экономикалық даму тенденциясы;
тауар өндірісіне әсер ететін технологиялық даму сатысы;
институционалдық фактор: жалпы және аймақтық саясаттың нысандары, саяси жағдайы, аймақтың даму тарихы және т. б. ;
орналастырудың физикалық факторлары: аэропорт, көлік жүйесі, өндірістік алаңдардың бар болуы немесе жоқ болуы, байланыс жүйелерімен қамтамасыз етілуі, өндірістік инфрақұрылым;
әлеуметтік-мәдени факторлар: урбанизация деңгейі, халықтың білім деңгейі, ғылыми орталықтардың бар болуы және т. б;
орталықпен жүргізілетін макроэкономикалық саясатта аймақтық ерекшеліктердің есепке алынбауы;
орталық пен аймақтар арасындағы өкілеттіліктер мен міндеттерді жіктеу үрдісінің толықтай аяқталмауы.

Сонымен қазіргі кезеңдегі Қазақстан Республикасының мемлекеттік аймақтық саясаты ең алдымен шектен тыс аумақтық теңсіздіктерге жол бермеу және оларды «тегістеу» саясаты болуы тиіс. Бұл жағдайда орталықтандыру мен орталықсыздандырудың тепе-теңдігі қажет. Осыған орай аймақтық дамудың шешілуін әлеуметтік, экономикалық, саяси, құқықтық, мәдени, демографиялық және т. б. шаралар жүйесін талап ететін санқырлы проблема ретінде қарастыруға болады [6] .

Нарықтық экономикаға өту барысындағы аймақтық саясат біршама өзгермелі болып келеді. Әрбір аймақтың ерекшеліктеріне қарай, кейбір аймақта мемлекет тарапынан нарықтық экономиканың қалыптасуы үшін жалпы құқықтық режимді қолдау жеткілікті болса, басқасында экономикалық белсенділікті ынталандыру қажет, келесі біреуінде, аймақтық экономикаға экономикалық және әкімшілік әсер ету әдістері қажет т. б.

Экономикалық саясат, еліміздің және оның жекелеген аймақтарының экономикалық жағдайын қамтамасыз етуге және қойылған мақсаттарға жетуді көздейтін мәселелерді шешуге бағытталуы тиіс. Ал, аймақтық саясаттың мәні жалпы ұлттық мақсаттарағ жету үшін аймақтық дамуды басқару болып табылады.

Республикамызда соңғы жылдары аймақтық экономикаға, аймақтарды дамытуға, дәлірек айтсақ, республикадағы әрбір аймақтың экономикалық өсуіне, әлеуметтік жағдайына, қаржы жағдайын тұрақтандыруға, халықтың әл - ауқатын көтеруге, отандық және шетелдік инвестицияларды тарту және оны тиімді пайдалануға, өнеркәсіпті, ауыл шаруашылығын, сонымен қатар шағын және орта бизнесті дамыту сияқты мәселелерді шешуге айтарлықтай көңіл бөлініп, нақты іс - шаралар кешені жүзеге асырылуда.

Соның нәтижесі ретінде 2009 жылы 2008 жылмен салыстырғанда өнеркәсіп өндірісі көлемінің өсуі Қазақстанның барлық аймақтарында байқалады. Ең көп өсуге Қызылорда облысындағы (18, 7%) қол жеткізілсе, ең аз өсу Атырау облысында (0, 3%) орын алды. Өнеркәсіп өндірісінің орташа республикалық деңгейі еліміздің 11 аймағында асып түсті.

Ауыл шаруашылығы саласына келер болсақ, 2009 жылғ, ы бағалау бойынша тұтастай республикада ауыл шаруашылығыныңжалпы өнімінің көлемі ағымдағы бағамен 606, 7 млрд. Теңгені құрады, бұл 2008 жылғы тиісті кезеңдегіден 1, 4% артық.

2009 жылы жалпы аймақтық өнім халықтың жан басына шаққанда 266, 9 мың теңгені құрады, оның ең жоғары көлемі Атырау (1099, 4 мың теңге), Маңғыстау (566, 5 мың теңге) облыстарында және Алматы (625, 7 мың теңге) мен Астана (510, 6 мың теңге) қалаларында байқалады [7] .

Негізгі капиталға салынған инвестициялар 2008 жылмен салыстырғанда 10, 6% - ға артқан. Инвестицияның өсуі республиканың 13 аймағында байқалып отыр. Осы келтірілген деректер аймақтар экономикасын дамытуға қатысты іске асырылған шаралардың бірқатар оң нәтижеге жеткізгендігіне дәлеле бола алады. Дегенмен шешімі табылмаған, жақын мерзімде шешілуі қажет мәселелер әлі де болса жеткілікті. Республикамыздың кең байтақ аумағы мен оның әрбір аймағының өзіндік ерекшеліктері, олардың экономикалық әлеуеті, республикалық еңбекбөлінісіндегі орны, әлеуметтік -экономикалық дамудеңгейі нарықтық қатынастарға өткелі бері жүргізіліп жатқан реформалардың нәтижесінің әркелкі болуын тудырды. Қазіргі кезеңде Қазақстан аймақтарының әкімшілік - аумақтық құрылымы мен негізгі сипаттамаларын келесі кесте (3 - кесте) деректерімен бейнелеуге болады. Осы кесте мәліметтерінен байқалып отырғанындай, республика аймақтары негнізгі көрсеткіштері (аумағы, халқы, олардың орналасу тығыздығы, барлық халық санындағы облыс халқының үлесі және т. б) бойынша да бір бірінен айтарлықтай ерекшеленеді. Сондай - ақ әрбір аймақтың өзінің маманданған саласы бар.

Жалпы аймақтық өнімнің салалыққұрылымына талдау жасау аймақтар бойынша мамандану деңгейін сипаттауға мүмкіндік береді.

Кестеде көрсетілгендей, аграрлық сектор Солтүстік Қазақстан (36, 2%), Ақмола (31. 3%), Алматы (24, 6%), Қостанай (22, 5%), Жамбыл (20, 8%), және Оңтүстік қазақстан (17, 1%) облыстарының экономикасында елеулі рөл атқарады. Өнеркәсіптік тұрғыдан дамыған аймақтар тқатарына Маңғыстау (64, 5%), Қарағанды (53, 3%), Қызылорда (48, 1%), Павлодар (47, 4%), Атырау (44, 8%), Ақтөбе (41, 9%), және Шығыс Қазақстан (40, 5%) облыстарын кіргізуге болады. Құрылыс жұмыстарының көлемі Астана қаласында (16, 7%), Батыс Қазақстан (16, 3%), Атырау (44, 8%), Ақтөбе (41, 9%), және Шығыс Қазақстан (40, 5%) облыстарын кіргізуге болады. Құрылыс жұмыстарының көлемі Астана қаласында (16, 7%), Батыс Қазақстан (16, 3%), Атырау (14, 2%), Қызылорда (12, 7%), Жамбыл (8, 9%) және Ақтөбе (8, 2%) облыстарында республикалық деңгейден асып түскенін кесте деректері көрсетіп отыр.

Сауда, көлік, байланыс, білім, денсаулық сақтау және халыққа қызмет көрсететін экономиканың басқа салалары кіретін қызметтердің жиынтық үлесі республика бойынша тұтастапй 52% - ды құрайды. Қызмет көрсету салалары Астана және Алматы қалаларында басымдыққа ие.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.