Бастауыш сыныптарда аңыз-әңгімелерді оқыту әдістемесі

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 77 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . .

Кіріспе. . .:

Кіріспе. . .: І. Халық ауыз әдебиетінің ғылыми теориялық негіздері . . .

3: 6

Кіріспе. . .:

Халық ауыз әдебиетінің жанрлары және зерттелу тарихы . . .

3: 6

Кіріспе. . .:

Аңыз-әңгімелер халық ауыз әдебиетінің негізгі бөлімі . . .

3: 30

Кіріспе. . .:

Кіріспе. . .: ІІ. Бастауыш сыныптарда аңыз-әңгімелерді оқыту әдістемесі . . .

3: 44

Кіріспе. . .: 2. 1 Халық ауыз әдебиетіндегі аңыз-әңгімелердің түрлері . . .

3: 44

Кіріспе. . .: 2. 2 Ана тілі сабақтарында аңыз-әңгімелерді оқыту жолдары . . .

3: 53

Кіріспе. . .: 2. 3 Бастауыш мектептің оқу-тәрбие үдерісінде аңыз-әңгімелерді өту барысындағы алынған эксперимент нәтижесі. .

3: 65

Кіріспе. . .: Қорытынды . . .

3: 69

Кіріспе. . .: Пайдаланылған әдебиеттер . . .

3: 71

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі: Еліміздің ертеңі бүгінгі жастар екені белгілі. Ал бүгінгі өскелең ұрпақ ұлтымыздың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрпынан тым алыс, батыстық үлгіге бой алдырып барады.

Халық ауыз әдебиетінің асыл мұралары болып табылатын салт-дәстүр, әдет-ғұрып, мақал-мәтел, шешендік өнер, аңыз әңгімелер, халық ауыз әдебиетін бүгінгі жастар бойына сіңіру үшін ең алдымен ана тілімізден бастаған жөн. Ана тілін білмейтін ұрпаққа ұлттық тәлім-тәрбие беру әсте мүмкін емес.

“Халқым қандай десең, салтынан сынап біл” деген екен. Ұлттың салт-дәстүрі арқылы сол ұлттың менталитетінен, ақыл-зердесінен, даналығы мен даралығынан хабардар етіп тұрады.

Елбасымыз болашақ ұрпағымызды тәрбиелегенде оларға жастайынан имандылық пен салауаттылық қасиеттерді сіңіре білсек, тәрбиелесек, сонда ғана біз рухы дамыған, егеменді еліміздің дамуына өз үлесін қоса алатын азамат өсіре аламыз, - деген болатын.

Жалпы жас ұрпаққа тәлім-тәрбие беруде халық ауыз әдебиетін жүйелі пайдалана білсек, дәстүріміз жалғасып, әдет-ғұрпымыз сақталып, ұлтжанды ұрпақ тәрбиелеуімізге әбден болады.

Қазақтың “тектілік” деген сөзінде үлкен мән-мағына, аса құнды астар жатыр. “Текті” деп білім қуып, еңбек етіп, ата-бабасының атына кір жуытпайтын, бойына ұлттық болмысымыздың бар қасиетін жинақтаған, иманды-инабатты, арлы да абыройлы азаматты айтамыз.

Ал “текті” ұрпақ тәрбиелеу үшін, отбасындағы ата-анасы беретін тәрбиемен қоса, мектеп қабырғасында берер алғашқы тәрбие бастауыш сыныптан басталады.

Білім негізі - бастауышта демекші, бастауыш сыныптағы әрбір баланың ішкі дүниесіне үңіліп, қазақи тәрбие беру негізгі міндетіміздің бірі болуы шарт. [31]

Халық ауыз әдебиеті ұрпақтан-ұрпаққа қажетті қасиеттерді жинақтаған тәжірибе. Оның мақсаты ұлттық ерекшелігімізді айқындай түсетін, өнегелі азамат, саналы ұрпақ тәрбиелеу. Ұлтымыздың тәлім-тәрбиесін ұрпаққа жеткізу әрбір ұстаздың алдына қойған мақсаты, бағдарламасы болуы шарт.

Адамгершілік, имандылық, инабаттылық, үлкенге құрмет, кішіге ізет, сөз қадірін білу сынды қазаққа тән қасиеттерді бала бойына сіңіруді бастауыш сыныптан бастаған абзал. Халқым “баланы жастан” деп тегін айтпаса керек. Бала күнінде қалыптасқан дағдысы келешекте жемісін берері анық.

Бастауыш сынып оқушыларын шығармашылыққа, қиялын дамытуда, мәдениеті мен ой-өрісін өсіруді, сөздік қорын молайтуда халық ауыз әдебиеті жанрларының маңызы зор.

Мақал-мәтелдер мен жаңылтпаштың, аңыз-әңгімелер мен ертегі, дастандар және лиро-эпостық жырлар - оқушыларды елжандылыққа, еңбексүйгіштікке, жамандық пен жақсыны, шындық пен өтірікті айыра білуге, батырлық пен батылдыққа тәрбиелейді.

Осылай оқушылардың ынтасын және танымдық қызығушылығын артттырып, олардың өз бетінше ізденуіне жол ашу.

Енді қазақ, ойы өзге жастарымыздың көрініс беруі қазақ халқының рухани құлдырауға түскенінің айғағы. Бүгінгі жастарымыздың жағымсыз әрекеті, қыздардың шылым шегіп, ұлдардың ішімдікке бой алдыруы қалыпты жағдай болып барады. Ұлтымыздың болашағы тәрбиелі ұрпақ қалыптастырудың бірден-бір жолы - халықтық педагогиканың асыл қазынасы. Халық ауыз әдебиетінің мәні - еңбек, білім, дағды, адалдық пен адамгершілікті жас ұрпақ бойына дарыту. Салт-дәстүр әрбір ұлттық ұрпақ тәрбиесінен тіршілігінен көрініс береді. Осы дәстүр ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып және сол қоғамға сай жаңарып отыруы шарт. Сонда ғана ол өз мәнін жоғалтпайды.

Қазақ халқының оқиғасын шындық өмірден алып ауызша шығарған көркем шығармаларының бір саласы - аңыз әңгімелер. Аңыз әңгімелер тарихта болған белгілі бір адамдардың атына, іс-әрекетіне байланысты туады. Мұндай адамдардың ел үшін еткен еңбегі, қамқорлығы, халық намысын қорғауы, сол жолда жасаған игілікті іс-әрекеттері ел аузында аңыз әңгімеге айналып, ұрпақтан-ұрпаққа жеткен. Аңыз әңгімелерде халықтың қоспасы болғанымен, негізгі ой түйіні барлық жерде бірдей сақталады. Олардың өміріне байланысты әңгімелерде ертегілердегідей әсіре қиялдау көп кездеспейді. Уақиға желісі күнделікті өмірде кездесетін қарапайым сюжетке құрылады. [4]

Қазақ аңыздарындағы Асан қайғы, Жиренше шешен, Алдар көсе, Қожанасыр, Қорқыт, т. б. - бәрі де қарапайым адамдар ретінде суреттеледі.

Кейбір аңыз әңгімелердің басты кейіпкері көрші елдерге де ортақ болып келеді. Мысалы, Қожанасыр қазақ, қырғыз, өзбек ауыз әдебиетінде ортақ кейіпкер. Ол "ауылы аралас, қойы қоралас", қыз алысып, қыз берісіп құда-жекжат болып кеткен көрші елдердің ежелгі мәдени байланысының куәсі. Аңыз әңгімелерде көбінесе сарандық пен сақилықты, жалқаулық пен қиқарлықты өткір сатирамен ажуалап сынау арқылы жас жеткіншектерді жаман әдет, жат мінездерден аулақ болуға баулуды мақсат тұтады. Қожанасыр әңгімелерінде оғаш қылығы, аңғал мінезі әжуа-күлкі туғызып отырғанымен, негізі түйін ойда үлкен тәрбие-тәлім толқыны анық байқалады; оқушы оқып күле отырып шындықты түсінеді. Осындай халық арасына кең тараған күлкілі сықақ аңыз әңгімелердің бір тобы Алдар көсе атымен байланысты туған.

Көсе образы - қарапайым халықтың күлкіні сараң байларға, оның өкілдеріне қарсы жұмсау, оларды келеке-мазақ ету тілегінен туған образ. Мұны біз "Алдар көсе мен Алаша хан", "Алдар көсе мен шық бермес Шығабай", "Алдар көсе мен саудагер", т. б. аңыз әңгімелерден көреміз. Осы аттары аталған хан, бай, саудагерлерді Алдар көсе өзінің тапқырлығы, ақыл-айласының арқасында алдап соғады, ел алдында мазақ, күлкі етеді.

Халық аузындағы мәтелге айналған "Жұмыртқадан жүн алатын", "Өзі тойса да, көзі тоймайтын", "Кесіп алса қан шықпайтын" шық бермес Шығайбай - сараңдықтың жиынтығы. Шығайбайдың әдеті мен ісінен сарандық, дүниеқорлық, өзімшілдік айқын көрінеді. Оның осы мінезін жек көрген халық қапияда жол, қапылыста сөз табатын, айла-амалы мол Алдар көсені жіберіп, Шығайбайды бірнеше рет жер қаптырады.

"Ұрының әйелі өзіне лайық" дегендей, оның тәрбиесіндегі үй-іші - әйелі, қызы Шығайбайдың өзі тәріздес пиғылы тар сараң жандар. Көсе үйге кіріп келгенде әйелі илеп отырған нанды, қызы үйітуге әзірлеп отырған қазды жасыра қояды. [12]

Халық ауыз әдебиетінде аңыз-әңгімелер елеулі орын алады. Өйткені әуел баста жазу, баспасөз шықпай, дамымай тұрғанда ел басынан өткен тарихи уақиғалар, ел басқарған адамдар, айнала қоршаған табиғат құбылыстары жайындағы мәліметтер мен ұғымдарды ауызекі сөзбен баяндайтын бұл халық шығармаларының білім берерлік, өмір танытарлық мәні, маңызы үлкен.

Егеменді ел жастарының санасына ұлттық ұлағатты қасиеттерді сіңіре білу дәстүрінің мәні зор. Ақынжанды, ақжарқын, шешен, өнерпаз, өнегелі халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан таным-тәрбиелік әдеттері мен ережелері, рәсімдері мен салт-саналық дәстүрлерді жас ұрпақтың жан жүйесіне әсер етіп, санасына сіңсе, ол ұлттық мәдениетті игерген иманжүзді, инабатты, жалпы адамзаттық, асыл қасиеттерге, ие болады.

Әдептілік, имандылық, мейірімділік, қайырымдылық, ізеттілік, ілтипаттылық, қонайжылық құлықтары қалыптасқан халқымыздың осы асыл да абыройлы қасиеттерін жас ұрпақтың ақыл-парасатына азық ете білу үшін әрбір тәрбиеші, ұстаз халық педагогикасын, сан ғасырлар қалыптасқан салт-дәстүрді, әдет-ғұрыптарды жан-жақты терең біліп, іс-қимыл жасауға, өркениетті өмірмен байланыстырып, тәлім-тәрбиеге пайдалана білуге, халық ана алдында борышты.

Әрбір халықтың рухани азығының қайнар бұлағы - оның халық педагогикасы, яғни ауыз әдебиеті мен ұлттық салт-дәстүрі болып табылады. Тән азығы мен жан азығының тепе-тендігін сақтап, әсіресе, жан азығына баса көңіл бөлген халқымыз өміртануды діттеп, оның философиялық заңдылықтарын терең ұғынған. Жан азығынан мақұрым қалған адамның адамдық қасиеті жойылып, оның айуанға айналатынын ертеден ұғынған халқымыз жан азығын, ең әуелі, нәрестеге бесік жыры арқылы әуезді әуенмен беруден бастайды, жас балдырған жеке сөздерді ұғына бастағандай-ақ оған жақсы мән жаманды ажыратып, түсіндіреді. Ол үшін санамақ, жанылтпаш, жұмбақ, мақал-мәтел, аңыз-әңгіме, ертегі үйретіп, баланың тілін ширатып ойын дамытады. [15]

Зерттеудің мақсаты: Аңыз әңгімелерді оқыту арқылы оқушылардың оқу-танымдық белсенділігін арттыру жолдарын айқындау.

Зерттеу міндеттері:

1. Аңыз әңгімелер бойынша ғылыми педагогикалық әдебиеттерге шолу, талдау жасау.

2. Аңыз әңгімелер жанры арқылы оқушылардың қабылдау белсенділігін анықтау.

3. Аңыз әңгімелердің мазмұнына байланысты сабақта қолдану жолдарын анықтау.

4. Бастауыш мектеп оқушыларының жас және дара ерекшеліктерін ескере отырып, аңыз-әңгімелерді қабылдау белсенділігін арттыру жолдарын айқындау.

Зерттеу объектісі:

Аңыз-әңгімелер арқылы бастауыш мектеп оқушыларының оқу-танымдық белсенділігін арттыру үдерісі.

Зерттеу пәні:

Ана тілі сабақтарында оқу-тәрбие процесінде тиімді пайдалану арқылы бастауыш мектеп оқушыларының қабылдау белсенділіктерін арттыру әрекеттері.

Зерттеу орны: № 5 мектеп-гимназияның 3 «б» сыныбы.

Зертеудің болжамы: Аңыз-әңгімелер тілі түсінікті, қанатты сөздермен бейнелі тіркестерге бай болып келетіндіктен, оқушының өз халқының асыл қазына мұраларымен танысуына, сол арқылы қазақ халқының тәлім-тәрбие элементтерінің озық үлгілерімен сусындауына мүмкіндік тудырады деп есептейміз. Қазақтың аңыз-әңгімелеріне классификациялық талдау жасау, аңыз жанрының оқушылардың жас ерекшеліктерімен дара ерекшеліктерін ескеру арқылы оның тәрбиелік мәнін дұрыс ашып, олардың оқу-танымдық белсенділіктерін арттыруға, яғни тәрбиеші немесе оқытушы алдына қойылған мәселелерді шешуге көмек береді деп есептейміз.

Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын дамыту барысында жасалынатын мұғалім жұмысына көмегі тиеді деп санаймыз.

Зерттеу әдістері: Педагогикалық бақылау, сауалнама жүргізіу, педагогикалық эксперимент өткізу, алынған нәтижелерді статистикалық өңдеу.

Зерттеу көздері: Зерттеу тақырыбы бойынша а қын жазушылардың еңбектеріне шолу жасау; Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары. /Жалпы бастауыш білім/. Мектептің нормативтік құжаттары, мектеп мұғалімдерінің өзық тәжірибелері.

Зерттеу орны Тараз қаласындағы №5 Жамбыл атындағы мектеп гимназияның екінші сынып оқушылары.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы: зерттеу нәтижелерін педагогикалық практика кезінде студенттер, бастауыш мектеп мұғалімдері оқу үрдісінде пайдалануға болады.

Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І. Халық ауыз әдебиетінің ғылыми теориялық негіздері

1. 1 Халық ауыз әдебиетінің жанрлары және зерттелу тарихы

Ертегіге бай елдердің бірі-қазақ халқы. Қазақ фольклорындағы ертегілердің сан алуан түрлері бар. ХІХ ғасырдан бастап, қазақ ертегілерінің ғажап та көркем үлгілерін В. Радол, Г. Потанин, И. Березин, А. Алекторов, П. Мелиоранский, Ш. Уәлиханов, Ә. Диваев сияқты белді де белгілі ғалымдар жинап, жариялай бастады. Қазақ фольклорының кейбір нұсқалары «Дала уалаяты», «Айқап», «Туркестанские ведомости», «Тургайская газета», т. б. мерзімді баспасөз бетінде жариялап келді. «Обрацы народной литературы тюркских племен» атты 10 томдық жинақтарында В. В. радлов қазақ, қырғыз, ұйғыр, өзбек, әзербайжан сияктыкөптеген түркі тайпаларының эпостық жырлары мен ертегілерін молынан жариялаған. Соныменқатар қазақ эпосы мен ертегілерін жинап, профессор Әубәкір Диваевтің еңбегі де елеулі.

Қазақ фольклоры Ж. Аймауытов, М. Жұмабаев, А. Байтұрсынов, сондай-ақ М. Әуезов, С. Сейфуллин еңбектерінен де мол орын алғаны бар. Алайда 30-40 және 50-жылдары қазақ совет әдебиетінде халық мұрасынан безу, оның басым көпшілігін байлар мен үстем тап өкілдерінің ықпалынан туған шығармалар деп түсіну бел алды.

Алпысыншы жылдары Қазақ ССР Ғылым академиясының Әдебиет және өнер иниституты қазақ ертегілерінің екі томдық жинағын жарыққа шығарды. Бұл іске дайындық жұмысы 1945-1946 жылдары-ақ жасала бастағанды. Сол тұста қазақ ертегілерин құрастырушы ғалымдар құрамына менің де енгенім бар. Алайда 1947 жылғы партия қаулысына байланысты бұл игі бастама аяқсыз қалған еді.

Кейінгі кезеңде қазақ ертегілерін зерттеуге М. Әуезов, Қ. Жұмалиев, Е. Ысмайыловтар белсене араласты. М. Ғабдуллин, Б. Кенжебаев, Х. Сүіншәлиев, С. Садырбаев, С. Қасқабасовтардың қосқан үлесі де елеулі.

Қазақ ертегілерінің қай түрі болса да замана елегінен өтіп, халық санасына сіңіп кеткен сюжеттер. Онда бір елден екінші елге ауысып, төл сюжет болып жүрген мотивобраздар да аз емес. Ертегінің тұтынушылары қоғамның түрліше тобынан шыға береді. Төменгі тап ортасынан шыққан ертегілерде сатира, демократия сарыны елеулі болатынын кезинде М. Әуезов жақсы айтқан болатын. Сонымен бірге қазақ ертегілерін тек қана феодализм дәуірімен тұйықтап, оны 1868 жылғы реформадан да кейін туғызу ертегі генезисін кенжелету ме дейміз. Шыншыл ертегілер антифеодалдық сарында болған десек, сол жеткіәлікті.

Қазақ ертегілерін тақырыбына қарай бірнеше топқа бөлуге болакды. Олар: а) мифологиялық (қиял-ғажайып) ертегілер; ә) хайуанаттар (жан-жануарлар) жайындағы ертегілер; б) реалистік (тұрмыс-салт) ертегілері.

Мифологиялық ертегілер. Бұл ертегілер тым ерте замандарда, адам табиғат сырын толық түсініп болмаған кезде туған. Мұнда өмір көрінісі аздау болады. Мифологиялық ойлау адамдардың топ-топ болып орман, тау-тас үңгірлерін мекендеп жүрген кезеңінен бастап туса да ғажап емес. Ол дәуірдегі адамдардың нанымдары, ойлау дәрежесі өте шынайы болған. Күн, ай, от судың жойқын күштерінің сырына түсінбеген алғашқы қауым адамдары табиғатқа сиынып, табынған: бірінен қорықса бірін қастерлеген. Оларды адамша ойлап, әрекет жасайтын құбылыстар деп ұққан. Мұндай себеп мифология тарихы үнді, грек, араб елдерінде көбірек сақталған. Кейбір елдерде киелі аңдарға сиыну дәстүрі де болған. Қазақтың мифологиялық ертегілері бұдан кештеу, матриархат пен патриархат дәуірінің ауысу кезеңдерінде туса керек. Аншылық салты өмір сахнасынан шыққан кезде адамдар аң-құстардың сырын танып біліп, олар жайында сан-салалы образдар тудырған. Жалмауыз, мыстан кемпір, желтырнақтар матриархат дәуірінің ұғым -нанымдары болмақ. Аңшылық кәсіп ер адамдардың әрекетімен көбірек байланысты болғандықтан, алғашқы ру қоғамының салт-санасы қалыптасып, жұбайлы неке туады. Бұл кезеңде туцған қиял-ғажайып ертегілерінде адамға жат барлықт күштермен күресушілер-мергендер, батырлар болып көрінеді.

Патриархат дәуірінде адамды ең басты киелі күш деп ұғыну үстем болған. Табиғатынан тілсіз күштерін мифтік ойлаумен образдап, соған адам әрекетін қарсы қоятын қиял-ғажайып мертегілері осы ізде туған. Мұндай ертегілерде реалдық адам образдарыф мен мифтік образдар қаз-қатар суреттеледі. Ондай сюжеттердің қазақ ертегілеріндегі үлгілері-«Ер Төстік», «Еділ-Жайық», «Құла мерген», «Аламан мен Жоламан», «»Күн астындағы Күнікей қыз, «Алтын сақа», «Керқұла атты Кендебай», т. б.

Кейбір ертегілерде де ат иемдену, мал асыраудың іздері де айқын байқалады. Малшылық кәсіптің өзі аңшылық дәуірінен басталған еді. Ертегілерде бұрынғы магиялық ұғым, матриархат дәуірінің салт-санасына қарсы күрес бастайтын Ерназарлар емес, Ер Төстіктер. Көп жайда олардың аты да жоқ, тек «бала» деп аталады.

Қазақтың қиял-ғажайып ертегілерінде адамға жамандық ойлап жүретін мифтік образдардың бірі-жалмауыз кемпір. «Еділ- Жайық» ертегісінде ол адамға үстемдік етсе «Алтын сақада» баладан жеңіліс табады. Жалмауыз кемпір табиғатының өзінде де елеулі өзгерістер бар. Мысалы: матиархат дәуірінде өндіріс күштері төменгі дәрежеде болғандықтан, адам етін жеу, алпысқа келген әкені өлтіру үрдіс болған. Оның ізі «Еділ-Жайық» ертегісінде. Ондағы жалмауыз қора-қорамалы болса да, адам етін жейді.

Кенже туған эпостық жырлар мен қазақ ертегілерінде олар жалмауыз емес, патриархат дәуірінің батыр, мергендеріне қарсы күресіп жүретін, төтелей қауіптен гөрі айла-сиқыры көп, адамды алдаусырата келіп қолға түсіретін хандардың қол шоқпары ретінде көріне бастайды. Бұл кездегі аты- мыстан. Бірақ олардың матриархат кезеңіне тән басты белгісі ұдайы сақталып отырады. Мысалы, ешбір ертегі, не эпостық жырда мыстандардың ер адамнан шыққандығы туралы дерек жоқ. Олар жұбайлы некені білмеген. Мұны олардың ерге шықпайтын, бала тумайтын қырық қызының табиғатынан да байқаймыз.

Ер Төстік, Кенде бай, Аламан, Желім батырдың өзі ең алдымен атаулық қоғамның ұйытқысы болған жұбайлы өмір, отбасы үшін күреседі. Олардың жаулары әр салалы болып, табиғат, жалмауыз кемпір, диюлер, тіпті хандар ортасынан да табылып отырады. Мысалы, Аламанның алтын шашты әйелін хан мыстанды жұмсап, қолға түсіреді. «Құла мерген» сюжетінде жұбайлы некенің ұйытқысын бұзушы дәелер болса да, мерген батырлар адамға жат барлық күштерді жеңіп отырады. Осы күресте ертегінің басты кейіпкеріне болысып, достық ықылас көрсететін жаңа мифтік образдар туады (Желаяқ, Таусоғар, Көлтаусар, Жарғақ құлақ, т. б. ) . бұлар көбіне адам тұлғасында көрінетін мифтік образдар. Олар ертегінің бас қаһармандарына ұзақ сапарға шыққанда ғана қосылып, көбіне қыз ұзату үстіндегі бәйге, күресте көрінеді. Мұндай образдар орыс ертегілерінде де бар.

Адамдар әрекеті күшейген сайын оның достары құс, құмырсқадан да табыла бастайды. Адамның киелі күш екенің айту үшін ертегі күміс кездік, семсер, садақ сияқты сиқырлы құралдарды адам бойына телейді. Бұл- темір қолданудың қуатын көрсету болмақ.

Өмір ілгері басқан сайын, ит, түлікініңде қызметі жіктеле бастайды. Мысалы, «Күн астындағы Күнікей қыз » ертегісіндегі көк төбет адам жейтін болса, «Алтын сақадағы» иттер адамның досы. кейде пері қыздары өз сиқырын адам пайдасына қолданады. Оған- Күнікей қыздың ханды қасқырға, уәзірлерді түлкіге айналдыруы куә. Адам енді тілсіз күштердің түрлі түспен тұлғаға ене алатын сиқырмен де жан салып күреседі. Табиғат сырын танып білу тереңдей түседі. Мифтік ойлаудың астарында табиғат, өмір құбылыстарын адам әрекеті, еңбек үстінде танудың белгілері бар.

Сонымен, мифтік образдар табиғатында адам ойының сәби, жетілмеген кезіндегі ой-нанымдарының таңбасы басым дейміз. Оны бірде ертегі мазмұнындағы қайшылық десек, біз образдық ойдың фольклорға тән жемісі деп білеміз. М. Горький сөзімен айтар болсақ, залық қиялы сан-алуын мифтік образдарды ойлап шығарып, солар арқылы табиғат сарын, өмір мақсатын танып білуге тырысқан.

Матриархат пен патриархат арасындағы қайшылықты білдіретін қазақтың мифтік ертегілері- «Алтын сақа», «Күн астындағы Күнікей қыз», «Желден шыққан Желім батыр», «Ұшар ханның баласы», «Аламан мен Жоламан», «Керқұла атты Кеңдебай», «Ер Төстік», «Еділ- Жайық». Бұл ертегілерді тотемизм сарыны азайған.

«Алтын сақа» ертегісінен бақташылық өмір суреті көрініс тапқан. Ішінде тотемдік ұғымда бар. Мысалы, жалмауыз кемпір қуып жеткенде, екі түлкі келіп, бірі оның тісін, бірі кетпенін алып кетеді. Баланың сәлемін қарғалар емес, қарлығаш қана оның бес төбетіне жеткізеді. Бес төбет жалмауыз кемпірді де, оның артынан іздеп келген қызын да өлтіреді.

Осы сарын «Сырттандар» ертегісінге тіпті айқын. Асылы бұл ертегі бөрі, ит тотемін символды болса керек. Мұнда ертегілер қазақ фольклорында аз емес.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.