Әлеуметтік және демографиялық статистика
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ ТАРИХЫ 5
1.1 ХХ ғасырға дейінгі тарихы 5
1.2 Кеңес дәуірнде 7
1.3 Астана – Қазақстанның елордасы 9
1.4 Қаланың дамуы 10
2 АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ СТАТИСТИКА ДЕПАРТАМЕНТІ ТУРАЛЫ 17
2.1 Астана қаласының Статистика департаменті 17
2.2 Статистика және қоғам 17
2.3 Ұлттық халық санағының өткізілуі 19
2.4 Әлеуметтік және демографиялық статистика 20
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ АХУАЛЫ 22
3.1 Қазақстанның демографиялық тарихы 19
3.2 Қазақстан Республикасының демографиясы 31
3.3 Демографиялық саясатқа дем бере алдық па? 34
3.4 Астана қаласының демографиялық жағдайы 36
4 7-нші ҚЫСҚЫ АЗИЯ ОЙЫНДАРЫ 47
4.1 Азия ойындарының тарихы 44
4.2 7-қысқы Азия ойындарының талисманы 46
4.3 Қазақстан Республикасында 7 – қысқы Азия ойындарының Эстафета 51
алауын өткізу тұжырымдамасы
ҚОРЫТЫНДЫ 53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 54
ҚОСЫМШАЛАР 52
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі: Республика Президенті Нұрсұлтан Назарбаев ұлттық
қауіасіздік басымдылықтарының деңгейіне мықты демографиялық және көші – қон
саясаты шығарылуға тиіс. Егер біздің мемлекеттік органдарымыз бұған
бұрынғысынша немқұрайлылықпен қарайтын болса, онда біз ХIХ ғасыр қарсаныңда
Ресейдің атынан адам саны сыртқы көші – қон процестерінен ғпнп емес, табиғи
жолмен кеми беретін демографиялық Крест - оппа жағдайына тап боламыз. Бұл
тенденция деру тоқталуға тиіс деп өзінің 2030 жылға дейінгі елдің
стратегиялық дамуы туралы Қазақстан халқына Жолдауында нақты, әрі баса
айтты. [1]
Қазақстан тарихи демографиясында әлі де жаңа көзқараспен концептуалды
түрде қайта қарауды қажет ететін өзекті мәселелердің маңыздылығын көрсету.
Астана қаласының демографиялық өсуі мен этнодемографиялық құрылымының
маңыздылығын ашып көрсету. [2]
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасының демографиялық
ахуалын 2030 жылға дейінгі даму стратегиясы бойынша Қазақстанда ұзын саны
25 млн-ға жетерлік дені сау, тұрмысы ауқатты, әрі салауатты өмір салтын
ұстанған, білімі терең, мамандығы ұшталған азаматтары мен тұрғындары болуы
керек. Алдымен, еліміздегі демографиялық жағдайға шолу жасағанымыз жөн
болар. Егемендік жағдайында Қазақстан тарихи демографиясын мұндай шектен
тыс идеологияландыру, саясаттандыру жолынан шынайы ғылыми жолға ауыстыру,
оның өзекті проблемаларын жаңа тұрғыдан, концепциялық жаңа көзқараспен
зерттеу мәселесі негізгі міндетке айналды.
Астана қаласының демографиясы саласында кем дамыған мәселе халықтың
әлеуметтік жағдайы, әсіресе халықтың денсаулығы, білім деңгейі, некеге
тұру, ажыраусы, табиғи өсім (туу, өлім), еңбек ресурстары, оны пайдалану,
жұмыссыздық көздері және т.б. жаңа көзқаратпен зерттеуді қажет ететін
өзекті мәселелер екені белгілі.
Мақсаттына байланысты төмендегідей міндеттер анықталып, шешілді:
- Астана қаласының халықтың демографиялық өсуі өсуі ;
- Астана қаласының этнодемографиялық құрылымы;
- жиналған материалдарды сұрыптау, сараптау, тақырыпқа бөлу;
Зерттеу әдісі: Біз осы дипломдық жұмысымызда республикамыздың демографиялық
жағдайы мен проблемалары; Қазақстан Республикасының демографиялық тарихы
мен оның даму үрдісі, Астана қаласының демографиялық халықтың өсуі, қаланың
дамуы мен оның проблемалары, қаланың даму тарихы. Жұмыста баяндау,
сипаттау, салыстыру, қорыту, сараптау т.б. зерттеу әдістері тиісінше
қолданды.
Зерттеу пәні. Біздің елімізде демографиялық, әлеуметтік және көші –
қон саясаты, оның іске асу жолдары мен ұсыныстар шаралары жұмыс істейді.
Статистикалық жұмыстар жоспары, сондай-ақ бөлім қызметінің барлық негізгі
бағыттарын қамтитын жыл сайын әзірленетін статистикалық тіркелімдер жұмыс
жоспары негізінде құрылады.
Зерттеу объектісі: Астана қаласының демографиялық келбеті
Практикалық маңыздылығы: дипломдық зерттеу нәтижелері республиканың
демографиялық өсуін зерттеуде, республиканың астанасында халықтың
демографиялық өсуі зерттеуде, ғылыми мақсатта және оқытушылық мақсатта
қолдануы мүмкін.
Диплом жұмысының құрылымы: Бұл жұмыс кіріспеден, төрт тараудан,
қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден, қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеу жұмысының өзектілігі негізделеді, тақырыптың
зерттеуіне жалпы баға береді, мақсаттар мен міндеттер қойылып, зерттеу
жұмсының теориялық және әдістемелік негіздері, зерттеу пәні, объектісі,
жұмыстың ғылыми жаңалығы және құрылымы көрсетіледі.
Бірінші бөлімде Астана қаласының тарихы, Астана қаласы елордасы
болғаннан кейін дамуы және экономикалық дамуы.
Екінші бөлімде Астана қаласының Статистика департаментінің қызметі
туралы..
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының демографиялық ахуалы мен
Астана қаласының демографиялық халықтың өсуі жайлы, этноднмографиялық
мәселелер.
Төртінші бөлімде Қысқы Азия ойындарының тарихы, Қазақстан
Республикасында Жетінші қысқы Азия ойындары жайлы.
1 АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ ТАРИХЫ
1. ХХ ғасырға дейін тарихы
Археологтардың деректеріне сүйенсек, Есіл маңы аумағын адамдар
ашель – мустьер деп аталатын кезеңде игерген екен. Осы жерден табылған тас
құралдары дәл сол кезеңге жатады. Ежелгі қоныстанушылар аңшылықпен, балық
аулаумен және жеуге келетін өсімдіктерді жинаумен айналысқан. Мал өсіру мен
диқаншылық біртіндеп дами бастаған. Қола дәуірінде Ақмола даласын
мекендеген тайпаларда көшпенді шаруашылық жүргізу әдісі қалыптасты.
VI-VII ғасырларда қазіргі Ақмола облысының аумағында қуатты тайпалық
бірлестіктері Түркі және Батыс Түркі қағанаттары пайда болды. Х-ХI
ғасырларда орасан зор Қыпшақ хандығы құрылып, онда мемлекетке тән барлық
төлбелгілері, соның ішінде өз астаналары, қалалары мен бекіністері болды.
1820 жылы Ресейдің императорлық Сибирский вестник журналында инженер Иван
Шангиннің күнделігі жарияланды. Онда Есіл мен Нұра өзендерінің арналарын
зерттеген кезінде Шангиннің ежелгі қаланың қалдықтарын тауып алғаны туралы
айтылады. Содан шамамен 180 жыл өткенде, 1999 жылы Қ.Ақышев басқарған
археологиялық экспедиция Астанадан 15 км жерде орналасқан және жұмыс
жүргізу мақсатында Ақжол деп аталған осы қаланы қазбалауды бастады. Оның
шын аты Бозоқ болып шықты. Қаланың барынша өркендеген тұсы біздің
заманымыздың Х-ХI ғасырларына тұс келгені анықталды. Археологтардың
пікірінше, қала қыпшақ хандарының бас ордасы немесе қонысы ретінде қызмет
еткен.
Бозоқ үш бөліктен тұрады – орталық бөлігі және шет жақта, орлар мен
жорлардың қоршауында орналасқан екі бөлігі. Дөңес жерде тұрған орталық
бөлігінде кесенелер мен мұнара орналасқан. Бұл құрылыстар орталықазиялық
сәулет өнерінің үлгілері болған. Мұнарада қашалған безендірім суреттерінің
үш белдеуі болып, олар аспанды, жерді және жер асты дүниесін рәміздеп
бейнеленген. Қаланың басқа бөліктерінде тұрғын үйлер, қолөнер шеберханалары
және басқа да құрылыстар жайғасқан. Басқа тарихи деректер бойынша мұнда
Есіл өзені (Еңсегей бойлы Есім ханның кезінен бастап орыстар оны Ишим деп
атап кеткен) жағалауындағы сауда – саттықтың тоғыз жолы тоғысқан орталығы –
Қараөткел деген атпен белгілі керуен сарай орналасқан.Ал одан да ертеректе
бұл маңай аңызда қалған Батағай патшалығы (Бата алған) деп аталған. [48]
Орта ғасырлық Бозоқ қаласын Ақмоланың тікелей бабасы деп санауға
болады, ал оның соңғы ұрпағы қазіргі Қазақстанның бас қаласы – Астана болып
табылады.
1829 жылы Орта жүздің билеушісі Семеке ханның шөбересі – Сұлтан Қоңырқұлжа
Құнаймендин ауылдарды шапқыншылықтан қорғап, приказдар құру туралы
өтінішпен орыс үкіметіне жүгінді. 1830 жылғы 28 мамырда округтық приказ
құрылысын салу мақсатында Петропавл қаласынан Ф.К. Шубиннің жасағы шықты.
Сұлтан Қ. Құнаймендин сол жылғы жазда өзінің ауылдарымен Қараөткел
шатқалына көшіп жатты. Ф.К. Шубиннің жасағы да сонда келді. Жергілікті
рулардың көсемдері шақырылып, Есіл жағалауын қоныстанғандардың бір – біріне
қатынасуына ыңғайлы Қараөткелде бекініс салуға Шубинді көндірді. 1830 жылғы
18 маусымда құжат жасалды. Барлық қағаздарда бұл жер Ақмола деп аталды.
Бекініс тұрғындарының саны 313 адамға жетті. Құрылыс аяқталғаннан кейін,
1832 жылғы 22 тамызда Ақмола приказы мен сыртқы округ ресми түрде ашылды.
Ашылу салтанатында сәйге, палуан күрес, ақындар айтысы өткізілді. Барлық
зеңбіректерден 31 дүркін артиллерия салюті атылды.1835 жылы округ құрамында
71262 тұрғыны бар 15 қазақ болысы мен 9 үйі бар бір орыс қонысы болды.1840
жылы далалық бекініс салынып, оның жоспардағы пішіні бес мұнарасы бар
көпбұрышы түрінде болды. Әскери стратегиялық тұрғыдан алғанда, бекініс
қолайлы орналасып, жақсы қорғалған еді. Оңтүстік жағынан бекініс Есіл
өзеніне жапсарлас келіп, батысы мен солтүстігінде батпақты жерлер, ал
шығысында далалы жерлер созылып жатты. Уақыт өте келе батыс жағында
әскерден кеткен солдаттар , ұсақ саудагерлер мен қолөнершілер қоныстанып,
құрылыс жайларының Слободка деп аталатын тобы түзілді.
Уақыт өте берді, бекініс маңайында адамдар келіп қоныс теуіп, болашақ
Ақмоланың аудандары түзіле бастады. Қала екі мектептен – қазақ мектебі мен
мешіт жанындағы медреседен, бір май қорытатын кәсіпорынан, екі ұстаханадан,
екі нан өнімдерін сататын дүкеннен, бір шарап жертөлесі мен он бір ішімдік
мекемесінен басталған еді. Бірте – бірте өсе келе, бекініс 1845 жылы Ақмола
бекетіне айналды.
1854-1856 жылдары бекініс Сібір қазақ әскерінің қазынасы есебінен А.
Абдулманов, А.Сәбитов серіктестерімен бірлесіп, ағаштан Константин – Еленин
шіркеуін тұрғызды. Кейіннен шіркеу бөлшектеліп, жаңа орынға көшірілді де,
онда қазір кезге шейін Константин – Еленин кафедралық соборы жұмыс істейді.
Шамалы уақыттан кейін қырда ағаш мешіт пайда болды. Керуен келген кездерде
мешітте намаз оқылатын, ал жай күндері және мейрам кездерінде мұнда жақын
орналасқан ауылдардың қазақтары жиналатын. Мешіттің жанында қазақ мектебі
жұмыс істеді. Ағаш мешіт 1920 жылы өртеніп кетті. Жылдар өте берді. Кішкене
бекініс барған сайын шағын қалаға ұқсай бастады. Қала мәртебесі Ақмола
бекетіне Ресей Ішкі істер министрлігінің шешімімен 1862 жылғы 7 мамырда
берілді.1868 жылы Ақмола облысы құрылды. Облыстың елтаңбасы бекітілді. Оның
кескінінің көшірмесі сақталған: жасыл қалқанда екі үшкір мұнарасы мен
күмістен жасалған күмбезі, ортасында алтыннан жасалған жарты ай бар, Нияз
бидің кесенесі бейнеленген.
Саудагерлер көптеп келе берді, жаңа дүкендер, мануфактуралар мен
банктер ашылып жатты. Ақмоланың халқы ұдайы арта берді. 1869 жылы Ақмолада
түрлі ұлттың 5122 өкілі тұрса, ал 1910 жылы – олардыңсаны 13000 адам болды.
Ақмоланың көпестері Бұхармен, Қоқандпен, Түркістанмен сауда – саттық
байланыстар орнатты. Ағайынды Қощығұловтар – Баймұхаметтің ұлдары
Құрманғали, Нұркен, Уәли мен Мұқан көпке танымал болды. Ең ауқаттылары
Ғалиасқар мен Сыздық Халфиндер, Нұркен Зәбіров, Иван Силин, Петр Моисеев,
Андриан мен Матвей Кубриндер болды. Құдаймендиннен кейін сайланған Ақмола
округінің аға сұлтаны Ибрагим Жақыбаев өлкедегі сауда ісіне үлкен
қолдаушылық қылды.
Меценаттылық пен қайырымдылық дәстүрлерін Ақмолада орыс көпестері де,
қазақтар да ұстанатын еді. Олардың қаражатына мектептер, медреселер,
театрлар салынды. 1898 жылы Ақмолада бастауыш білім туралы қамқоршылық
қоғамы құрылды. Қамқоршылар ретінде шыққан ағайынды Кубрин, Иван Силин,
және басқалары болды. Б. Қощығұлов мұсылман жастарына арнап мешіт пен
мектеп тұрғызды.
1890 жылы қала басшылығы орталық алаңда Қонақ қатарларын – қасбеті
бойынша тұтас бір кварталды алған бір қабатты тас дүкендердің екі корпусын
тұрғызды. Қазіргі Sina Tempore сауда орталығы тұрған жерде Қощығұловтың
Көк қатар деп аталатын дүкені орналасқан болатын. Оның жанында алаңда
бүкіл Сарыарқаға аты шыққан Константин жәрмеңкесі өткізілетін.
1897 жылы қала әлі аса үлкен емес болатын: онда 9707 адам мекендеді.
Олардың ішінде 5105 ер адам мен 4602 әйел адам болды. Қазақтардың саны
3020 адам, орыстар – 4619, татарлар -1035, мордвалар-223 адам, немістер –
205 адам, еврейлер – 173 адам, украиндықтар – 101 адам және басқалары
болды. қаланың 7 тұрғынының ғана, олардың ішінде әйелдің жоғары білімі
болды. Сауаты бар адамдар ақмолалықтардың жалпы санының 22,5 пр-ын құрады.
Астананың ең үлкен мұрағатшасы Н.И.Байчиков тауып алған, Ресей
империясының алғашқы жалпыға бірдей халық санағының нәтижелері осындай
болатын. Қалада тас үйлер көптеп тұрғызылды, олардың көпшілігі ескі
орталықта сақталған. 1898 жылы облыста 3 қалалық, 12 шіркеу-приход мектебі
мен бірнеше ущилище болды. [3]
1.2 Кеңес дәуірінде
Февраль революциясынана кейін басқарма мүшелері Ақмолада ояздық атқару
комитетін құрды, бірақ ол ұзақ тұрған жоқ. Т.И. Бочок басқарған
большевиктік топ 1917 жылғы 27 желтоқсанда Ақмола қалалық Кеңес
департаментін құрды, ал 1918 жылғы 2 наурызда Ақмола ояздық кеңес
департаменті сайланып, оязда біртұтас Кеңс үкіметін құру туралы шешім
қабылданды.
Колчак келгеннен кейін басқарма өзінің жұмысын қайта жалғастырды.
Соңғы қала басшысының қызметін көпес С.А. Кубрин атқарды. 1919 жылғы 24
қарашада, ақ казактар атаманы Дутов Ақмоладан біржола кетердің алдыңда
көпестер қауымы мен жергілік зияткерлер қоштасу кешін ұйымдастырды. 25
қарашада Көкшетаулық әскер тобының авангарды – 59-шы дивизияның Жеке
Далалық бригадасының Г.Ю. Нейман басқарған бірінші Ақмола және екінші
Қостанай атқыштар полктары келіп жетті.
1939 жылдың қазан айында Ақмола облыс орталығы деп белгіленді. Қалада
32,5 мың адам тұрған. Қала осында арнайы қоныстануға жіберілген, қоныс
аударылған халықтардың екінші үйіне айналды.
1940 жылы мұнда 6 кәсіпорын, соның ішінде республикалық дәрежедегі үш
кәсіпорын жұмыс істеді. Оларда жұмыс істейтін тұрғындардың жалпы саны 801
адам болды.
Ұлы Отан соғыс жылдарында Ақмола әскери-мобилизациялау және қорғаныс
жұмысын жүргізді, майданға көмектесті. Ақмола қалалық атқару комитетінің
қала аумағындағы әскери құрамаларды қабылдау мен орналастыру туралу
шешімдерінің түпнұсқалары , адам ресурстардың саны туралы мәліметтер, Қызыл
Әскерге жылқы жеткізу бойынша нарядтар сақталып қалған. Әуе шабуылына қарсы
қорғаныстың жергілікті штабы құрылып, өзін – өзі қорғау топтары дайындалды,
ОСОАВИАХИМ мен Қызыл Крест белсенді жұмыс атқарды. Ақмола қазақстандық
әскери бөлімдерді қалыптастыруда маңызды рөл атқарды. Мұнда 310-шы, 387-ші,
29-шы атқыштар дивизиялары мен 106-шы атты әскер дивизиясы жасақталды.
Соғыс жылдары майданға аттанған 9783 ақмолалықтардың қатарынан 7414 адам
қайтып келген жоқ.38 ақмолалық жауынгерге Кеңестер Одағының Батыры атағы
беріліп, 7 адам үш дәрежелі Даңқ Ордендерімен марапатталды.
Өнеркәсіптің әскери жағдайға бейімделіп қайта құрылуы, ірі
өндірістердің орын ауыстыруы, соғыс аймағынана көшірілгендер – осының бәрі
қаланың экономикалық әлеуетінің дамуына әсер етті. Өнеркәсіп орындарының
саны екі жарым есе артты. Одақтық дәрежедегі зауыттар – Қызыл ауыл
шаруашылық машина және № 317 зауыт пайда болды. 1944 жылы 16 кәсіпорында
2800 адам еңбек етті. Өнеркәсіптің қарқынды қадамы Ақмола темір жол торабын
Қарағанды темір жолының аса маңызды буынына айналдырды. Жаңа қабылдау –
жөнелту жолдарын төсеу мен паровоз паркін қайта жарақтау есебінен оның
өткізу қабілетті артты.
Жаңа ауруханалар, Ұлы Отан соғысының мүгедектеріне арналған емхана
ашылды. Қала аумағында екі эвакуациялық госпиталь - № 1600, № 3006
орналастырылды. Соғыс жылдарында ақмолалықтар барлық күшін майданға
көмектесуге бағыттады: қорғаныс қорына қаражат жинады, майданға азық –
түлік пен жылы киімдер салынған жөнелтімдер кетіп жатты, соғыс
мүгедектеріне және әскери қызметшілердің отбасыларына көмек көрсетілді.
1945 жылы мамырда шыққан газеттер көп күттірген жеңіс туралы сүйінші хабар
әкелгенге дейін осылай болып келген еді.
Тың және тыңайған жерлерді игеру – Ақмола облысының тіршілігіндегі
келесі кезең.1954 жылғы 2 наурызда Алматыда, ал 5 наурызда Мәскеуде
еріктілер тиелген алғашқы эшелон келіп жетті.1953 жыл мен 1958 жыл
аралығында Ақмола облысына шамамен 270 мың адам келді. Ол еліміздің басты
қырмандарының біріне, ауылшаруашылығына арналған машина жасау өнеркәсібінің
ірі орталығына айналды. Тың игеру қаланың дамуындағы шешуші жайт болып
шықты. 1960 жылғы 26 желтоқсанда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының
Тың өлкесін құру туралы Жарлығы шықты. 1961 жылдан бастап қала Целиноград
деп аталды.
Тұрғындардың саны күрт өсті. 1961 жылы қалалық тұрғын үй қоры 115 мың
адамға 600 мың шаршы метр құрады. Жарты жыл ішінде құрылысшылар 650
пәтерді,төрт ,бес қабаты мектеп ғимаратын іске пайдалануңа беріп, жетті
қабаты Кеңестер үйінің құрылысын салуға дайындықты бастады. 1962 жылдың
соңына қарай тағы 8 көп пәтерлі үй мен 2 бес қабаты мектеп тұрғызылды. Бір
жылда тұрғын үй қоры 115 000 шаршы метрге артты.
1963 жылғы 1 маусымда жаңа ықшам ауданның (А ықшам ауданы, қазір
Целинный) алғашқы іргетасын қалау салтанаты жағдайда болып өтті. Мәскеулік
құрылысшылардың тулар мен транспаранттар ұстаған шеруі бүкіл қаланы жарыа
өтті.
КСРО Министрлер Кеңесінің қаулысын (Қазақстанда астанасы Целиноградта
орналасқан Тың өлкесін құру туралы) орындар мақсатында қала дамуының бас
жоспары, сондай – ақ Оңтүстік – Шығыс бағыттағы ескі үйлерді қайта салу мен
жаңаларын тұрғызу жоспары әзірленді. 1963 жылғы 6 қарашада телеорталық
жұмыс істей бастады. 2 355 орынға есептелген Тың игерушілер Сарай ашылды –
өзінің көлемі мен жабдықталу жүйесі бойынша ол сол кезде Кеңестер Одағында
Кремль Съездер сарайынан кейіннгі екінші орында тұрған Сарай деп саналды.
Сонымен қатар екі көпір салынды. Біріншісі көлікке арналған, екіншісі
қаланы саябақ аймағымен, жағажаймен және целиноградтық балалардың басты
қызығы – балалар темір жолымен байланыстырды. [4]
1.3 Астана - Қазақстанның елордасы
1997 жылы егемен Қазақстанның Президенті Н.Назарбаевтың Жарлығымен
ақмола Қазақстанның елордасына айналды. Мұндай шешімнің қабылдануына
қаланың геосаяси тұрғыдан елдің орталығында, аса ірі көлік жолдарының
қиылысында орналасуы, қажетті көлік және телекоммуникациялық
инфрақұрылымның, елорданы дамытуға қажетті бос жатқан жерлердің болуы себеп
болды. Халық 290 мың адамды құрайтын, Қазақстандағы ең көркем әрі келешегі
мол қалалардың бірі Қазақстанның жаңа астанасына айналды. Қаланың алаңы
1997 жылы 258 шаршы километрді құраса, бүгінгі Астана 710,2 шаршыкилометрді
алып жатыр.
1998 жылы 6 мамырда Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығына
сәйкес Ақмоланың аты Астана деп өзгертілді. 1999 жылы ЮНЕСКО-ның шешімі
бойынша Қазақстанның астанасына медаль тапсырылып, Бейбітшілік қаласы
деген жоғары атақ берілді. Бүгін Астана -еуразиялық кеңістіктің орталығы,
мұнда қазіргі заманғы саяси, экономикалық және әлеуметтік - мәдени
мәселелер бойынша түрлі басқосулар өткізіледі. [5]
Қала алаңы: 72,2 мың га.
Климат: шұғыл-континентальды: қоңыржай ыстық жаз және созылмалы аязды қыс
Географиялық координаталар: солтүстік ендіктен 51 градус 10 минут және
шығыс ұзындықта 71 градус 30 минут.
Жергілікті уақыт: Астана 5-інші сағат белдігінде орналасқан. Жергілікті
уақыт нөлдік меридианға қатысты GMT +06.00 есептеледі.
Астанада 100-ден астам ұлт өкілдері тұрады.
Бүгінгі күні Астана елдің іскерлік орталығы образына барынша жылдам
еніп келеді. Барлық үкіметтік ұйымдар, шетел мемлекеттерінің елшіліктері,
бірлескен кәсіпорындар мен шетел фирмалары жаңа астанада жинақталған. Әр
жыл сайын қала түрлі халықаралық индустриалдық көрмелерге, конференцияларға
және музыкалық фестивальдерге қонақтар қабылдайды.
Өңір климаты осы орын үшін ұзақ және қарлы қысымен ерекшеленеді. Көктем Кеш
шығады, бірақ барынша әдемі, тек наурыз айының соңында басталады. Жаз
қоңыржай жылы, нөмер мен күн сәулесін төккен күндер өте көп. [6]
1.4 Қаланың дамуы
Астананы бүгін көптеген халықаралық талдампаздар орталықазиялық
феномен деп атайды. Осы саяси әрі экономикалық орталық Еуропа мен Азияның
арасын байланыстырушы көпір болып табылады.
Астананың бүкіл әлемнің тіліне тиек болуы үшін аса көп болған жоқ:
жаңа нысандардың іске пайдалануға берілуі , бірегей сәулет жобалары, жаңа
әлеуметтік бағдарламалар, қаланың ойын – сауыққа инфрақұрылымның
кеңейтілуі, туризм мен бос уақыт секторының дамуы...
Өнеркәсіп өндірісінің көлемі артты. Көлемдердің артуы металлургия
өнеркәсібі мен дайын металл бұйымдары өндірісінде, машина жасау
өнеркәсібінде орын алды. Өнеркәсіп әлеуетін арттыру бойынша жұмыс
индустриялық – инновациялық даму бағдарламасының аясында іске асырылуда.
Мысалы, шыныпакеттер жасау мен шыны шыңдау зауытты, цемент өндіретін цех
іске пайдалануға беріліп, пластик құбырлар шығару зауыты қайта құрылды.
Елордада 67 ірі және орташа өнеркәсіп орны жұмыс істейді.
Қазақстанның жаңа астанасын дамытуға мемлекеттік қолдау көрсетілуі,
оған ұлттық, отандық және шетелдік ірі компаниялардың жоғары басшылығының
көшіп келуі, банктердің филиалдарының ірілендірілуі және Қазақстан
экономикасының тұрақты өсуі Астанадағы іскерлік белсенділіктің дамуына
түрткі болды.
Астананың табысты экономикалық дамуындағы факторлардың бірі – негізгі
капиталға құйылатын инвестициялардың үнемі артуы. Олардың басты құрамдас
құрылысқа құйылатын инвестициялар болып табылады. Қазақстан – Ресей
университеті, бизнес орталығы, құрғақ құрылыс қоспалары зауыты, ағаш
құрылмалар шығару зауыты және басқа да өндірістер салынды.
Сыртқы экономикалық қызмет. Қаланың шалғай және таяу шетел мемлекеттерімен
сауда ынтымақтастығы кеңейіп келеді. Қазіргі уақытта 28 елмен ынтымақтастық
етеді.
Сыртқы сауда айналысы. Егер сыртқы сауда айланысының дамуын
қарастырсақ, 2007 жылы ол 8,7 млн. АҚШ долларын құрап 2006 жылмен
салыстырғанда 54,5%-ға артты, оның ішінде ТМД елдерімен 1,9 млрд. АҚШ
доллары (өткен жылдармен салыстырғанда 1,5 есе артты), ТМД тыс елдермен -
6,8 млрд. АҚШ долларын (1,6 есе артты) құрады. 2008 жылғы қаңтар - қыркүйек
ішінде сыртқы сауда айналысы 8,3 млрд. АҚШ долларына жетті, өткен жылдың
балама кезеңіне өсу қарқыны 32,7% құрады.
2008 жылғы қаңтар - қыркүйек ішінде экспорттық жеткізулер 5 579,5 млрд. АҚШ
долл. құрады және 2007 жылғы балама кезеңмен салыстырғанда 1,6 есе артты.
Астана экспорты нақты білінетін географиялық бағытқа ие: ТМД тыс ел
үлесі 2008 жылғы қаңтар - қыркүйек ішінде экспорттың жалпы көлемі 94,5%,
ТМД елдері - 5,5% құрады, негізгі тұтынушылар санына Швейцария (58,3%),
Франция (16,8%), Қытай (5,7%), Түркия (3,3%), Ұлыбритания (2,3%), Ресей,
Беларусь (0,7%), Нидерланды (0,5%) жатады.
Астанаға импорттың барынша жоғары көлемдері Ресейден (27,8%), Германиядан
(13,5%), қытайдан (7,3%), Түркиядан (6,6%), Украинадан (4,8%), Италиядан
(3,3%), Беларусьтан (0,7%) жасалды.
Импорт жеткізілімдерде қарастырылатын кезеңде 1 526,2 млн. АҚШ долл.
құраған машиналар, жабдықтар, көлік құралдарын, құралдар мен
аппаратураларды енгізу болып табылады (алдыңғы жылға қатысты 0,9 есе
төмендеу байқалады).
Қазіргі уақытта астананың әлемнің 90 елімен сыртқы сауда жұмыстары белсенді
жүргізіледі, оның ішінде бауырлас қатынастар байланыстыратын ел астаналары:
Мәскеу, Минск, Кишинев, Киев, Сеул, Рига, Варшава, Будапешт, Баку, Каир,
Бангкок, Берлин, Вильнюс, Анкара, Ташкент, Пекин және т.б.
2008 жылғы бағалау бойынша сыртқы сауда айналысының көлемі 10,4 млрд. АҚШ
долл. құрады және 2007 жылға 20% -ға артты, оның ішінде экспорт - 6,0 млрд.
АҚШ долл., импорт - 4,4 млрд. АҚШ долл. [7]
Астаналар мен ТМД елдерінің ірі қалаларының халықаралық ассамблеяларымен
ынтымақтастық шегінде 2008 жылғы 3-4 сәуірде Мәскеу қаласында Ресей
Федерациясы Үкіметінің қолдауымен Мегаполис: XXI век І халықаралық форум
өтті, онда Достастық тарихында бірінші реет ТМД ең үздік қаласы байқауы
өтіп, оған ТМД елдерінің 100 қаласы мен астаналары қатысты. Тоғыз
номинацияда Қазақстан астанасы - Астана жеңімпаз атанды. Астана мына
санаттарда: тұрақты және динамикалық даму, тиімді басқару және өзін өзі
басқару, қазіргі заман технологияларын енгізу, әлеуметтік қорғанысты
дамыту, тарихи - мәдени мұраны сақтау, абаттандыру мен көгалдандыруды
ұйымдастыру.
Туризм. Экономикалық белсенділік, инвестициялардың өндіріс пен қызмет
көрсету саласына келуі, көлік әлеуетін пайдалану астананың қазіргі заманғы
инфрақұрылымының қалыптасуымен тікелей байланысты.
Астананың халықаралықәуежайында әуе кемелерін және бизнес - авиацияны
техникалық қызмет көрсетудің қазіргі заманғы орталықтары құрылған, астананы
шалғай және таяу шетелдермен байланыстыратын бағдарлар саны кеңейіп келеді.
Бұл істеркелік, танымдық кіріс туризмін дамытуға көмектесетін болады, бұл
жағдайда бүгінгі күні Астанада шетел қонақтарының қызығушылығын арттыратын
бірнеше бірегей нысандар бар, театрлар, көрмелік және көңіл көтеру
орталықтары, цирк, океанариум бар, қорықтар мен шипажай орталықтары қатар
орналасқан.
2006-2007 жылдар кезеңінде Астана қаласында келу туризмінің көрсеткіштері
60%-ға 52963 -ден 84789 адамға артты, кету туризмі 16,7%-ға, 31131 -ден
25923-дейін адамға төмендеді, ішкі туризм 26%-ға 256204-тен 322879 адамға
артты.
Туристік фирмалар саны 47,3 %-ға артты 2006 жылғы 74-тен 2007 жылы 121-ге
жетті. Сондай-ақ өзге өңірлердің 12 туристік фирмаларының филиалдары мен
өкілдіктері өз қызметтерін жүзеге асырады.
Туристік нарық құрылымын талдау туристік фирмалардың негізгі бөлігін
қызметері кету туризміне бағытталған туристік агенттіктер құрайды. Бұл кету
туризмінің қызметтің барынша пайдалы түрі болып табылуымен және туристік
өнімді қалыптастыруға елеулі материалдық шығындарды талап етпейтіндігімен
негізделген.
Қаланың туристік қызметтен пайдасы 2006 жылғы 6,2 млрд. теңгеден 2007 жылы
7,8 млрд. теңгеге арттыү Осы көрсеткіш қонақ үйлер қызметінен,
жолдамалардың жалпы құнынан, көрсетілген визалық және экскурсиялық
қызметтердің, сондай-ақ орындар броньдау бойынша қызметтерденг болған
пайданы қамтиды.
Туристік қызметтің даму қарқынын есепке алып 2008 жылы осы саланың
көрсеткіштер өсуі шамамен 8% құрады.
Мәдениет. 2008 жылғы 1 қыркүйек жағдайы бойынша қалада 66 мәдениет
мекемесі мен кәсіпорындары, оның ішінде 58-жергілікті мәндегі кәсіпорындар
жұмыс істейді. 2006 жылмен салыстырғанда мәдениетті ұйымдастыру желісі 14
бірлікке артты.
Астанада К. Бәйсейітова атындағы ұлттық опера және балет театры, драма
театрлары, көптеген мұражайлар жұмыс істейді.
Астана ескерткіштері - қаланың жаңа бейнесі мен Қазақстанда тұратын барлық
халықтары құрметтейтін оның тарихы арасында байланыстырушы элементтер.
Сондай-ақ төрт жоғары оқу орны, Ақмола облыстық филармония, кітапханалар
бар. Мәдени - ағарту мекемелеріне қаланың Конгресс-холын, Жастар сарайын
және Президенттің Мәдениет орталығын жатқызуға болады.
Атамекен Қазақстан картасы этно-мемориалдық кешен - ашық аспан астындағы
мұражайға экспозияцияларды толықтыру енгізу бойынша тұрақты жұмыс
жүргізіледі: 2006 жылы экспозиция 77-ге, 2007 жылы - жаңа 52 макетпен
толықтырылды. 2008 жылы 20 әлем ғажайыбы әлемдік мекеттері дайындалып
таныстырылды.
Астана мәдениетін әлемдік музыка аренасына таныстырыып жүрген біздің
ұжымдар мен жеке орындаушылардың бәсекеге қабілеттілігі туралы айта алады.
Бұл халықаралық және республикалық конкурстар мен фестивальдердің
лауреаттары мен дипломанттарының санымен расталады - 62 адам.
Ұжымдардың шығармашылық дамуына гастрольдік сапарлар септігін тигізеді.
Театр ұжымжарының гастрольдік сапарларына қала бюджетінен 2006 жылы 38 422
мың теңге, 2007 жылы - 10 785 мың теңге, 2008 жылы - 32 039 мың теңге
бөлінді.
2008 жылы бюджет қаражаты есебінен Тәуелсіздік сарайының, Жер Анна,
Қазақ елі тәуелсіздік монументтерінің және өзге де инфрақұрылымдық
нысандар қатарының құрылысы аяқталды.
Спорт. Спорт шеберлігінің сапалы өсуі мен халықаралық кластағы
астаналық спортшыларды тәрбиелеу үшін 2006 жылы Олимпиадалық резервті
дайындау орталығы ашылды, оның негізгі қызметі қаланың перспективалы жас
спортшыларын оқу - эаттықтыру процесін ұйымдастыру, елдің ұлттық құрамасы
үшін резервті дайындау болып табылады. Бұндай спортшылар саны бүгінгі күні
98 адамды құрайды.
Балалар - жасөспірімдер спорт мектептерінің тәрбиеленушілерінің саны өсіп
келеді. 2006 жылы олардың саны 5804 болса, 2007 жылы - 6000-ды құрады. Осы
кезең ішінде спорт мектептері мен клубтарының 103 тәрбиленушісіне спорт
шебері атағы, 25 тәрбиленушіге Халықаралық кластағы спорт шебері атағы
берілді.
2006 жылғы 15 Азия ойындарында басты континенталдық жарыстарда астаналық
спортшылар 23 медальден 11-ін қазақстандықтар жеңіп алды.
Жазғы республикалық спартакиада қорытындысы бойынша елдің 16 өңірі арасында
Астана қаласының көркем гимнастика бойынша командасы бірінші орынға, дзюдо
- екінші орынға, байдарка мен каноэдаесуден - 2 орынға ие болды.
Спорт құрылымдарының өсуі байқалады. Егер2006 жылы құрылымдар саны 421
болса, 2007 жылы - 452-ге жетті. Қаладабірінші реет жалпы білім беретін
мектептер аумағында жасанды жабынды футбол алаңдары пайда болды. Жазықтықты
спорт құрылымдарының саны 17 бірлікке артты. Жасанды жабынды футбол
алаңдарының саны 14 бірлікке артты. Үстіміздегі жылы қалалық мәдениет
саябағы алаңында 2 алаң, жалпы білім беретін мектептер аумағында 12 алаң
пайдалануға енгізілді.
2007 жылы Көктал - 1 кеңшарында Олимп күрес жаңа спорт залы пайдалануға
тапсырылды. Бұдан басқа 2009 жылы 30 000 отырғызу орнына арналған Олимпиада
стадионы, Республикалықвелотрек, 10 000 отырғызу орнына ие конькимен
сырғанау стадионы, 2 500 отырғызу орнымен теннис корты сияқты ірі спорт
құрылымдарының құрылысы жалғасып келеді. [8]
Технологиялар мен инновацияларды дамыту. 2007 жылы тәжірибелік -
құрастырымдық әзірленімдер мен инновациялық жобаларды қаржылай қолдау
жүзеге асырылатын Ұлттық инновациялық қор АҚ қаладан жеті тәжірибелік -
құрастырымдық әзірленімдер мен инновациялық жобаларды және екі инновациялық
жобаларға өтінім бағытталды. 2007 жылы Керемет IT ЖШС - орыс тілінен
қазақ тіліне және кері аударудың Интернет бейімделген жүйесін құру бойынша
тәжірибелік - құрастырымдық әзірленімдер жобасын қаржыландыруды алды.
Қалған жобалар сараптауда жатыр.
2006-2008 жылдар кезеңінде іске асырылған инвестициялық жобалар қалада
инновациялық технологияларды пайдаланып тауарлар шығаруға мүмкіндік берді
(құрылыс материалдары, тағам өнімдері). Мысаты макарон бұйымдарын өндіру
бойынша инвестициялық жобаны іске асырған Цесна Мак ЖШС макарон
бұйымдарын өндіру бойынша жабдықтар өндіретін әлемдегі белгілі Buhler
Швейцария компаниясының технологиясы бойынша өнгімдер шығарады. Apple City
Food ЖШС Еуропада әйгілі Schirinhoffer Австрия компаниясының
технологиясы бойынша ет өнімдерін (шұжықтар) өндіруді жүзеге асырады.
Астана Брик ЖШС Bedesski Италия технологиясы бойынша қыш кірпіштер
өндіреді.
Инновациялық қызметті дамытуға көмек көрсету мақсатында тұрақты негізде
ЖОО, ҒЗИ және тәжірибелік - конструкторлық әзірленімдер мен инновациялық
жобаларды қаржыландырумен айналысатын Ұлттық инновациялық қор АҚ, Ғылым
қоры АҚ қаржылық даму институттарының қатысумен ғылыми - техникалық даму
(ынтымақтастық үшін келіссөз алаңдарын құру) бойынша комиссия отырыстары
өткізіледі. Бұдан басқа құрылыс материалдарын өндіру, машина жасау, жиһаз
жасау саласында қазіргі заман технологияларының көрмелері мен конкурстарын
өткізу жүзеге асырылады. [9]
Астана қаласының 2009-2011 жылдарға әлеуметтік - экономикалық
дамуының негізгі бағыттары Инвестициялаудың негізгі бағыттары: мемлекеттік
басқару нысандарын салу, сауда, автомобильдер мен тұрмыста пайдаланылатын
бұйымдарды жөндеу, қонақ үй және мейрамхана бизнесі, электр энергиясын, газ
және су өндіру.
Астана - жаңа қала ЕЭА әрі қарай даму алады. Норманн Фостер жобасы
бойынша бүкіл әлемде баламасы жоқ Хан шатыры мәдени - көңіл көтеру
орталығын аяқтау жоспарланып отыр. Жоба өзімен болат мачталармен демелетін
шатырды білдіреді. Ғимарат ортасында кең иілгіш алаң салынған, онда мәдени
іс-шаралар жинақталған және көңіл көтеру мен көрме қызметі жүзеге
асырылады. Хан Шатыры көңіл көтеру орталығымен қатар үлкен жабық автотұрақ,
кафетерийлер, барлар, мейрамханалар мен кинотеатрлар, алаңы 40 000 м2 жеке
және сауда дүкендері салынып бос уақытты әр түрлі өткізу мүмкіндіктерін
береді.
М. Николетти жобасына сәйкес 3500 мың орындық әмбебап кино-концерт залы
салынады. Онда симфониялық, классикалық және қазіргі заман музыкасы
концерттері, балет спектакльдері, конгресстер, кино көрсетілімдер мен саяси
іс-шаралар өткізілетін болады.
ЕЭА аумағында салынатын барынша ірі нысандар арасында мыналарды бөліп
алуға болады:- Астана қаласында 30 000 орындық жабық стадион - қаланың
сәулеткерлік келбетінде елеклі нысан болып табылатын болады. Соңғы
жылдардың қазіргі заман жетістіктері мен технологиялары осы жобаға
енгізіледі. Мінберлер жабық күйде жасалады, ол үшін төбенің сырғымалы
жүйесі әзірленген. Футбол матчтерінен басқа олимпиадалық спорт түрлері
бойынша дарыстар жүргізу мүмкіндігі болады.
- Республикалық велотрек, жалпы алаңы 46 800 м2, мінберлер сиымдылығы 9
200 орын, онда велосипед орталығы, қонақ үй кешені, оқу орталығы, сауықтыру
- көңіл көтеру кешені орналасатын болады.
- Санкт-Петербург сауда орталығы. Жалпы алаңы 17889,5 м2, сауда орталығы
-2 қабат, кеңселер, бутиктер, мейрамханалар, 33 орынға автотұрақ, мұнара
түрінде кеңсе үймараттары - 17 қабат.
Елдің басқару және ғылыми - техникалық қауымының жаңа буынын оқыту
және тәрбиелеу, әлемдік стандарттар деңгейіне сәйкесетін ғылыми және кәсіби
кадрларды даярлау мақсатында Астана қаласында Жаңа университет ғылыми -
білім беру кешенінің құрылысы басталды.
Үстіміздегі жылы Батығай кешенінің құрылысы басталады. Батығай кешені
қала ішіндегі қаланы білдіреді, яғни ортада жабық кешен орналасады, онда
мектеп, аурухана, кеңсе үймараттары, сауда орталығы, көңіл көтеру орталығы
мен кинотеатр орналасатын болады. Жабық қала жобасы кешен шегінен шықпай
қала тұрғындары мен қонақтарының барлық мүмкін қажеттіктерін
қанағаттандыруға бағытталған. Жабық тұрақты тұрғын үйлер, қонақ үй, бизнес
орталық, спорт кешені, кафетерийлер және мейрамханалар жабық орталықпен
тгоннельмен байланыстырылатын болады.
2009 жылы жаңа, одан да артық үлкен ғимаратты салу басталады - Абу
Даби Плаза Астана - 88-қабатты бірнеше пішінді кешен, оны араб
инвесторлары салады, бірден төрт қонақ үйден, бірнеше бизнес -
орталықтардан, кеңселер, дүкендерден тұратын болады, Бұдан басқа кешенқ
құрамына тұрғын үйлер жиынтығы кіретін болады. Абу Даби плаза Астана жалпы
алаңы - 550 мың квадрат метр. Кешеннен әуежайға дейін теміржол магистралін
салып, ол бойынша жылдамдығы жоғары электричкалар жүретіні жоспарланып
отыр.
Астана қаласында демографиялық және көші - қон жағдайы тұрақтанған.
Астана қаласының халық тұрғынының есептелген саны 2011 жылға қарай 852 мың
адамды құрайды және 2008 жыл көрсеткішіне 32,9% артатын болады. Осы
көрсеткіш қала түзетін мәндегі кәсіпорындар мен мекемелердің еңбеккерлері
санынан шығып белгіленген (жобалау нормаларына сәйкес халықтың қала түзетін
тобы 35-40% құрайды).
Технология мен инновацияларды дамыту. Қазіргі уақытта Индустриялдық парк
аумағында құрылыс материалдарын, машиналар мен жабдықтар, резеңке және
пластмасса бұйымдарын, жиһаздарды әлемдеәйгілі компаниялар технологиялары
бойынша өндіру саласында инвестициялық және инновациялық жобалар қатарын
іске асыру жүргізіліп жатыр.
Құрылатын парк шегінде алдыңғы қатарлы жобаларды салу басталады: жылына
автомашиналар шығару көлемі 4 млн.-ге дейін Нокиан зауыты, General
Electric Company локомотивтер жинақтау зауыты, Apple city логистикалық
орталығы.
Осы жерде Ланкастер групп Казахстан АҚ поликристалл кремнийді шығару
бойынша бірегей технологиялы зауыт құрылысы белгіленген, өзге де
инновациялық өндірістер құрылады, көліктік терминалдар мен логистикалық
орталықтар құрылады.
Индустриалдық - инновациялық даму стратегиясын іске асыру бойынша
дамуинституттарының перспективалы жобалары. Перспективалы инвестициялық
жобаларға Қазақстан даму банкі АҚ қаржыландыратын жобалар жатады.
Lokomotiv-leasing ЖШС жобасы локомотивтік- жинақтау зауытының құрылысы.
Жоба құны 125 млн. АҚШ долларын құрайды. Зауыт күші жылына 100 локомотивті
құрайды.
KUN Renewables ЖШС жобасы поликристалл кремний өндіру бойынша зауыт
құрылысы. Жоба құны 350 млн. АҚШ долларын құрайды Жобаны қаржыландыру
Қазақстан даму банкі АҚ қарыз қаражаты - 70% және меншікті қаражат - 30%
есебінен жүзеге асырылатын болады.
Орdabasy-NOKIAN TYRES АҚ жобасы Нокиан компаниясының технологиясы
бойынша автомобиль шиналарын өндіру бойынша қауыт құрылысы. Жоба құны 200
млн. АҚШ долларын құрайды. Жобаны қаржыландыру Қазақстан даму банкі АҚ
қарыз қаражаты - 75% және меншікті қаражат - 25% есебі. [10]
2 АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ СТАТИСТИКА ДЕПАРТАМЕНТІ ТУРАЛЫ
1. Астана қаласының Статистика департаменті
Астана қаласы Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 20
қазандағы Жарлығымен Қазақстан Республикасының астанасы болып жарияланды.
- 1961 жылға дейін - Акмолинск, 1961 жылғы 20 наурыздан 1994 жылғы 6
маусымға дейін - Целиноград, әрі қарай 1998 жылғы 6 мамырға дейін - Ақмола.
Еліміздің астанасын Алматы қаласынан Ақмола қаласына көшіру туралы
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің шешім-қаулысы 1994 жылғы 6 шілдеде
қабылданғанымен, республикалық органдардың нақты көшірілуі 1997 жылы
желтоқсанда басталды. Астана қаласының Статистика басқармасы 1998 жылы
қаңтарда құрылды және ол ҚР Статистика агенттігінің аумақтық органы болып
табылады. ҚР Статистика агенттігінің бұйрығымен (2008 жылғы 16 сәуірдегі
№49) Астана қаласының Статистика департаменті болып аталды.
- Астана қаласының Статистика департаменті мемлекеттік органдарды,
іскерлік топтарды және елорда жұртшылығын Астана қаласының әлеуметтік-
экономикалық дамуы туралы статистикалық ақпаратпен қамтамасыз ету туралы
маңызды міндеттерді іске асырады, сондай-ақ статистикалық қызмет саласында
мемлекеттік саясатты жүргізу бойынша қызметтерді қала аумағында жүзеге
асырады; мемлекеттік статистиканың статистикалық деректерін жинауды,
статистикалық байқаудың және басқа да арнайы зерттеулердің ұйымдастырылуы
мен өткізілуін жүзеге асырады; жарияланымдар шығарыды.
– Қазіргі уақытта Астана қаласының Статистика департаменті 13 бөлімнен
тұрады, қызметкерлер саны 82 адамды құрайды. Сонымен қатар,
Департамент жанында Статистикалық ақпараттық – есептеу орталығы
еншілес мемлекеттік кәсіпорны жұмыс істейді. Бұл статистикалық
ақпаратты өңдеуге және ұсынуға қажетті барлық қызмет түрлерін
біріктіретін өндірістік бөлімше. [11]
2.2 Статистика және қоғам
2009 жылы Астана қаласының Статистика департаменті (әрі қарай –
Департамент) 100 статистикалық материал басып шығарды, оның ішінде
статистикалық жылнамалар - 15; статистикалық бюллетендер – 62; жедел
ақпараттар – 23. Жарияланымдардың қағаз нұсқасындағы жалпы таралымы – 3849
дананы құрады.
Ай сайын Департамент Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуы
(талдамалы және кесте түріндегі материалдар) баяндамасын шығару бойынша
жұмыстар жүргізді. 2009 жылғы сәуір-мамырда Астана қысқаша статистикалық
жылнамасы, тамыз-қазанда – статистикалық жарияланымдарды рәсімдеудің жаңа
стандарттарына сәйкес, шығарылды.
Пайдаланушылар статистикалық ақпаратты қағаз және электронды нұсқасында (60-
тан астам электронды мекенжай) алды.
2009 жылы статистикалық деректерді тарату барысы аясында заңды және жеке
тұлғалардың 150 ресми сұраулары орындалды, оның ішінде қала әкімдігі мен
олардың бөлімшелерінің ресми сұрауларына 71 ресми жауап берілді. Сонымен
қатар, күн сайын пайдаланушылармен жұмыстар жүргізіледі – кеңес берулер,
ресми жарияланған статистикалық ақпараттың электронды түрде ұсынылуы.
Интернет: Астана қаласы статистика департаментінің сайты www.astana.stat.kz
статистикалық деректерді таратудың негізгі арналарының бірі болып келеді.
Сайт пайдаланушыларға Астана статистикасын көрсетіп, Интернет желісіне
қызығушылық танытқан барлық пайдаланушыларды өзекті статистикалық
ақпараттармен қамтамасыз етеді. [12]
Қазіргі уақытта сайт халықтың әр түрлі топтарының мүдделеріне
бағытталған. Сайттың Жарияланымдар бөлімінде статистикалық материалдардың
іріктеуі жарияланған. Әр сала бойынша соңғы екі жылдағы ақпарат, бірнеше
жылдардың серпінділік қатары, жедел ақпарат, графикалық материал,
әдіснамалық түсіндірмелер берілген. Жарияланымдар бөлімінде Статистикалық
жұмыстар жоспарына сәйкес қалыптасқан статистиканың барлық салалары бойынша
статистикалық жинақтар мен бюллетендер орналастырылған. 2009 жылы Қазақстан
Республикасы агенттігі Электронды статистикалық есептілік ақпараттық
жүйесін енгізді, ол респонденттерге электронды сандық қол қоюды пайдалану
арқылы электронды түрде статистикалық есептілікті тапсыруға мүмкіндік
береді. қазіргі уақытта электронды түрде статистикалық есептілік жинау
сегіз нысан бойынша жүзеге асырылады.
Сонымен, осы жылы статистикалық деректердің қол жетімділігін
қамтамасыз ету үшін электронды түрде статистиканы таратудың акценті
жасалды: барлық әзірленетін статистика ресми сайтта орналасқан, сондай-ақ
Интернетке тұрақты шығу мүмкіндігі жоқ пайдаланушыларға Департаментке
өтінім беру арқылы статистикалық ақпаратты электронды түрде таратуға жазылу
мүмкіндігі қарастырылды. 2009 жылы статистикалық материалдарды электронды
түрде таратуға жазылушылар саны 60-тан астам тұрақты жазылушыларды құрады.
Жұртшылықпен байланыс : бұқаралық ақпарат құралдары статистикалық
ақпараттарды жұртшылыққа жеткізудің ең жедел және тиімді тәсілі болып
табылады. Сондықтан Департамент БАҚ-пен белсенді жұмыс атқарады, 2009 жылы
Вечерняя Астана, Астана хабары, Инфо-Цес елордалық газеттерінде
Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуының әр түрлі аспектілері
бойынша 26 мақала жарияланды. Теле- және радиоарналар бойынша Департамент
басшылығы Қазақстан Республикасындағы Ұлттық халық санағын өткізу жөніндегі
шараларды және демографиялық ахуалды, әлеуметтік, инвестициялық және
өндірістік салалардағы елорда ахуалын баяндады. 2009 жылы теледидарда 9
және радиода 3 сөз сөйленді.
Департамент пен Агенттіктің Веб-сайтында ақпаратты орналастыру бойынша
жұмыстар уақтылы жүргізілді, онда Департамент туралы қысқаша сипаттама,
бірнеше жылдар серпініндегі әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштер,
статистикалық есептілікті тапсыру бойынша респонденттерге арналған ақпарат
және басқа да материалдар көрсетілген. Жоғарыда айтылып кеткендей, барлық
ақпарат мемлекеттік және орыс тілдерінде ұсынылады.Жыл сайын Ашық есік
күнін өткізу әдетке айналды, 2009 жылғы 15 қазанда Департамент “Ашық есік
күнін” өткізді, оның ұйымдастырылуына жарияланымдар және статистикалық
ақпаратты тарату бөлімінің қызметкерлері қатысты. Департаменттің
www.astana.stat.kz сайтына және 2009 жылғы 9 қазандағы №40 Инфо-Цес
газетіне бұл шараның өткізілуі туралы хабарландыру орналастыру арқылы қалың
жұртшылыққа хабарланды. Сондай-ақ кітапханаларға, кәсіпорындар мен
ұйымдарға, жоғары оқу орындарына, колледждерге, бұқаралық ақпарат
құралдарына шақыру хаттары жіберілді.
Бұл шараға шамамен 220-ға жуық статистикалық ақпаратты пайдаланушы
келді. ҒЗИ, қаланың орталық кітапханалары, кәсіпорындар мен қоғамдық
бірлестіктердің қызметкерлері, жоғары оқу орындары және колледждердің
оқытушылары мен студенттері статистикалық ақпараттарға өз қызығушылықтарын
танытты. Олардың назарларына Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуы
туралы баяндамалар, статистикалық жинақтар, қысқаша статистикалық
анықтамалықтар, статбюллетендер, Астана қаласының Статистика департаменті
туралы бүктемелер ұсынылды.
Департамент басшылары статистикалық ақпаратты пайдаланушылармен
конференция өткізді, онда Департамент пен салалық бөлімдердің қызметі және
алдағы жоспарлары туралы, сондай-ақ шығарылатын жарияланымдар туралы
айтылды, пайдаланушыларды қызықтырған сұрақтарға жауап берілді, бөлім
бастықтары пайдаланушыларға кеңестер берді.
Статистикалық ақпаратты пайдаланушыларға сұрақ-сауалнама (Q-002 нысаны
бойынша) берілді, онда олар шығарылатын материалдардың мазмұны бойынша
өздерінің ескертулері мен ұсыныстарын қалдырды. Осы шараға қатысушылардың
барлығы үлестірме материалдарымен қамтамасыз етілді. 2010 жылдан бастап
мұндай шараны тоқсан сайын өткізу жоспарланған. [13]
2.3 Ұлттық халық санағының өткізілуі
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 28 қарашадағы № 1138
2009 жылғы Қазақстан Республикасының ұлттық халық санағы туралы қаулысын
іске асыру аясында, Қазақстан Республикасында 2009 жылғы 25 ақпан мен 6
наурыз аралығында халық санағы өткізілді.
2009 жылғы халық санағының ұйымдастырылуы мен өткізілуі БҰҰ
статкомиссиясының, БҰҰ ЕЭК, ТМД Еуростат және Статкомитетінің және басқа да
халықаралық ұйымдардың ұсынымдарын ескере отырып, халықаралық стандарттарға
сәйкес халық санағының Әлемдік бағдарламасы мен 2010 жылғы тұрғын үй қоры
аясында жүзеге асырылды.
Ұлттық халық санағын өткізбес бұрын алдын ала үлкен дайындық,
ұйымдастыру және әдістемелік жұмыстары жүргізілді.
Қаңтарда қалалық санақ бөлімдерінің меңгерушілерін, ақпанда
нұсқаушылар мен есепшілерді іріктеу жұмыстары жүзеге асырылды. Негізінен
жоғары және орта арнайы білімі бар тұлғалар, студенттер, оқу орындарының
оқытушылар құрамы іріктеп алынды, өйткені олар басқаларға қарағанда
материалды тез меңгеріп, барынша жедел жұмыс істеді. Қаңтар-ақпанда
тәжірибелік сабақтар мен тестілеу арқылы санақ құрамын оқыту жұмыстары
жүргізілді. Санаққа Департаменттен 3013 адам тартылды. Әрбір есепші санақ
құралдарымен (бланкілер, нұсқаулықтар, жазба кітапшалары) қамтамасыз етілді
және халық санағы басталғанға дейін есепшілер үйлерді аралап, халыққа алдын
ала сұрақ қою жұмыстарын жүргізді. 10 күн ішінде (25 ақпаннан 6 наурызға
дейін) халықты аралаудың бекітілген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1 АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ ТАРИХЫ 5
1.1 ХХ ғасырға дейінгі тарихы 5
1.2 Кеңес дәуірнде 7
1.3 Астана – Қазақстанның елордасы 9
1.4 Қаланың дамуы 10
2 АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ СТАТИСТИКА ДЕПАРТАМЕНТІ ТУРАЛЫ 17
2.1 Астана қаласының Статистика департаменті 17
2.2 Статистика және қоғам 17
2.3 Ұлттық халық санағының өткізілуі 19
2.4 Әлеуметтік және демографиялық статистика 20
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ АХУАЛЫ 22
3.1 Қазақстанның демографиялық тарихы 19
3.2 Қазақстан Республикасының демографиясы 31
3.3 Демографиялық саясатқа дем бере алдық па? 34
3.4 Астана қаласының демографиялық жағдайы 36
4 7-нші ҚЫСҚЫ АЗИЯ ОЙЫНДАРЫ 47
4.1 Азия ойындарының тарихы 44
4.2 7-қысқы Азия ойындарының талисманы 46
4.3 Қазақстан Республикасында 7 – қысқы Азия ойындарының Эстафета 51
алауын өткізу тұжырымдамасы
ҚОРЫТЫНДЫ 53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 54
ҚОСЫМШАЛАР 52
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі: Республика Президенті Нұрсұлтан Назарбаев ұлттық
қауіасіздік басымдылықтарының деңгейіне мықты демографиялық және көші – қон
саясаты шығарылуға тиіс. Егер біздің мемлекеттік органдарымыз бұған
бұрынғысынша немқұрайлылықпен қарайтын болса, онда біз ХIХ ғасыр қарсаныңда
Ресейдің атынан адам саны сыртқы көші – қон процестерінен ғпнп емес, табиғи
жолмен кеми беретін демографиялық Крест - оппа жағдайына тап боламыз. Бұл
тенденция деру тоқталуға тиіс деп өзінің 2030 жылға дейінгі елдің
стратегиялық дамуы туралы Қазақстан халқына Жолдауында нақты, әрі баса
айтты. [1]
Қазақстан тарихи демографиясында әлі де жаңа көзқараспен концептуалды
түрде қайта қарауды қажет ететін өзекті мәселелердің маңыздылығын көрсету.
Астана қаласының демографиялық өсуі мен этнодемографиялық құрылымының
маңыздылығын ашып көрсету. [2]
Дипломдық жұмыстың мақсаты: Қазақстан Республикасының демографиялық
ахуалын 2030 жылға дейінгі даму стратегиясы бойынша Қазақстанда ұзын саны
25 млн-ға жетерлік дені сау, тұрмысы ауқатты, әрі салауатты өмір салтын
ұстанған, білімі терең, мамандығы ұшталған азаматтары мен тұрғындары болуы
керек. Алдымен, еліміздегі демографиялық жағдайға шолу жасағанымыз жөн
болар. Егемендік жағдайында Қазақстан тарихи демографиясын мұндай шектен
тыс идеологияландыру, саясаттандыру жолынан шынайы ғылыми жолға ауыстыру,
оның өзекті проблемаларын жаңа тұрғыдан, концепциялық жаңа көзқараспен
зерттеу мәселесі негізгі міндетке айналды.
Астана қаласының демографиясы саласында кем дамыған мәселе халықтың
әлеуметтік жағдайы, әсіресе халықтың денсаулығы, білім деңгейі, некеге
тұру, ажыраусы, табиғи өсім (туу, өлім), еңбек ресурстары, оны пайдалану,
жұмыссыздық көздері және т.б. жаңа көзқаратпен зерттеуді қажет ететін
өзекті мәселелер екені белгілі.
Мақсаттына байланысты төмендегідей міндеттер анықталып, шешілді:
- Астана қаласының халықтың демографиялық өсуі өсуі ;
- Астана қаласының этнодемографиялық құрылымы;
- жиналған материалдарды сұрыптау, сараптау, тақырыпқа бөлу;
Зерттеу әдісі: Біз осы дипломдық жұмысымызда республикамыздың демографиялық
жағдайы мен проблемалары; Қазақстан Республикасының демографиялық тарихы
мен оның даму үрдісі, Астана қаласының демографиялық халықтың өсуі, қаланың
дамуы мен оның проблемалары, қаланың даму тарихы. Жұмыста баяндау,
сипаттау, салыстыру, қорыту, сараптау т.б. зерттеу әдістері тиісінше
қолданды.
Зерттеу пәні. Біздің елімізде демографиялық, әлеуметтік және көші –
қон саясаты, оның іске асу жолдары мен ұсыныстар шаралары жұмыс істейді.
Статистикалық жұмыстар жоспары, сондай-ақ бөлім қызметінің барлық негізгі
бағыттарын қамтитын жыл сайын әзірленетін статистикалық тіркелімдер жұмыс
жоспары негізінде құрылады.
Зерттеу объектісі: Астана қаласының демографиялық келбеті
Практикалық маңыздылығы: дипломдық зерттеу нәтижелері республиканың
демографиялық өсуін зерттеуде, республиканың астанасында халықтың
демографиялық өсуі зерттеуде, ғылыми мақсатта және оқытушылық мақсатта
қолдануы мүмкін.
Диплом жұмысының құрылымы: Бұл жұмыс кіріспеден, төрт тараудан,
қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден, қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеу жұмысының өзектілігі негізделеді, тақырыптың
зерттеуіне жалпы баға береді, мақсаттар мен міндеттер қойылып, зерттеу
жұмсының теориялық және әдістемелік негіздері, зерттеу пәні, объектісі,
жұмыстың ғылыми жаңалығы және құрылымы көрсетіледі.
Бірінші бөлімде Астана қаласының тарихы, Астана қаласы елордасы
болғаннан кейін дамуы және экономикалық дамуы.
Екінші бөлімде Астана қаласының Статистика департаментінің қызметі
туралы..
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының демографиялық ахуалы мен
Астана қаласының демографиялық халықтың өсуі жайлы, этноднмографиялық
мәселелер.
Төртінші бөлімде Қысқы Азия ойындарының тарихы, Қазақстан
Республикасында Жетінші қысқы Азия ойындары жайлы.
1 АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ ТАРИХЫ
1. ХХ ғасырға дейін тарихы
Археологтардың деректеріне сүйенсек, Есіл маңы аумағын адамдар
ашель – мустьер деп аталатын кезеңде игерген екен. Осы жерден табылған тас
құралдары дәл сол кезеңге жатады. Ежелгі қоныстанушылар аңшылықпен, балық
аулаумен және жеуге келетін өсімдіктерді жинаумен айналысқан. Мал өсіру мен
диқаншылық біртіндеп дами бастаған. Қола дәуірінде Ақмола даласын
мекендеген тайпаларда көшпенді шаруашылық жүргізу әдісі қалыптасты.
VI-VII ғасырларда қазіргі Ақмола облысының аумағында қуатты тайпалық
бірлестіктері Түркі және Батыс Түркі қағанаттары пайда болды. Х-ХI
ғасырларда орасан зор Қыпшақ хандығы құрылып, онда мемлекетке тән барлық
төлбелгілері, соның ішінде өз астаналары, қалалары мен бекіністері болды.
1820 жылы Ресейдің императорлық Сибирский вестник журналында инженер Иван
Шангиннің күнделігі жарияланды. Онда Есіл мен Нұра өзендерінің арналарын
зерттеген кезінде Шангиннің ежелгі қаланың қалдықтарын тауып алғаны туралы
айтылады. Содан шамамен 180 жыл өткенде, 1999 жылы Қ.Ақышев басқарған
археологиялық экспедиция Астанадан 15 км жерде орналасқан және жұмыс
жүргізу мақсатында Ақжол деп аталған осы қаланы қазбалауды бастады. Оның
шын аты Бозоқ болып шықты. Қаланың барынша өркендеген тұсы біздің
заманымыздың Х-ХI ғасырларына тұс келгені анықталды. Археологтардың
пікірінше, қала қыпшақ хандарының бас ордасы немесе қонысы ретінде қызмет
еткен.
Бозоқ үш бөліктен тұрады – орталық бөлігі және шет жақта, орлар мен
жорлардың қоршауында орналасқан екі бөлігі. Дөңес жерде тұрған орталық
бөлігінде кесенелер мен мұнара орналасқан. Бұл құрылыстар орталықазиялық
сәулет өнерінің үлгілері болған. Мұнарада қашалған безендірім суреттерінің
үш белдеуі болып, олар аспанды, жерді және жер асты дүниесін рәміздеп
бейнеленген. Қаланың басқа бөліктерінде тұрғын үйлер, қолөнер шеберханалары
және басқа да құрылыстар жайғасқан. Басқа тарихи деректер бойынша мұнда
Есіл өзені (Еңсегей бойлы Есім ханның кезінен бастап орыстар оны Ишим деп
атап кеткен) жағалауындағы сауда – саттықтың тоғыз жолы тоғысқан орталығы –
Қараөткел деген атпен белгілі керуен сарай орналасқан.Ал одан да ертеректе
бұл маңай аңызда қалған Батағай патшалығы (Бата алған) деп аталған. [48]
Орта ғасырлық Бозоқ қаласын Ақмоланың тікелей бабасы деп санауға
болады, ал оның соңғы ұрпағы қазіргі Қазақстанның бас қаласы – Астана болып
табылады.
1829 жылы Орта жүздің билеушісі Семеке ханның шөбересі – Сұлтан Қоңырқұлжа
Құнаймендин ауылдарды шапқыншылықтан қорғап, приказдар құру туралы
өтінішпен орыс үкіметіне жүгінді. 1830 жылғы 28 мамырда округтық приказ
құрылысын салу мақсатында Петропавл қаласынан Ф.К. Шубиннің жасағы шықты.
Сұлтан Қ. Құнаймендин сол жылғы жазда өзінің ауылдарымен Қараөткел
шатқалына көшіп жатты. Ф.К. Шубиннің жасағы да сонда келді. Жергілікті
рулардың көсемдері шақырылып, Есіл жағалауын қоныстанғандардың бір – біріне
қатынасуына ыңғайлы Қараөткелде бекініс салуға Шубинді көндірді. 1830 жылғы
18 маусымда құжат жасалды. Барлық қағаздарда бұл жер Ақмола деп аталды.
Бекініс тұрғындарының саны 313 адамға жетті. Құрылыс аяқталғаннан кейін,
1832 жылғы 22 тамызда Ақмола приказы мен сыртқы округ ресми түрде ашылды.
Ашылу салтанатында сәйге, палуан күрес, ақындар айтысы өткізілді. Барлық
зеңбіректерден 31 дүркін артиллерия салюті атылды.1835 жылы округ құрамында
71262 тұрғыны бар 15 қазақ болысы мен 9 үйі бар бір орыс қонысы болды.1840
жылы далалық бекініс салынып, оның жоспардағы пішіні бес мұнарасы бар
көпбұрышы түрінде болды. Әскери стратегиялық тұрғыдан алғанда, бекініс
қолайлы орналасып, жақсы қорғалған еді. Оңтүстік жағынан бекініс Есіл
өзеніне жапсарлас келіп, батысы мен солтүстігінде батпақты жерлер, ал
шығысында далалы жерлер созылып жатты. Уақыт өте келе батыс жағында
әскерден кеткен солдаттар , ұсақ саудагерлер мен қолөнершілер қоныстанып,
құрылыс жайларының Слободка деп аталатын тобы түзілді.
Уақыт өте берді, бекініс маңайында адамдар келіп қоныс теуіп, болашақ
Ақмоланың аудандары түзіле бастады. Қала екі мектептен – қазақ мектебі мен
мешіт жанындағы медреседен, бір май қорытатын кәсіпорынан, екі ұстаханадан,
екі нан өнімдерін сататын дүкеннен, бір шарап жертөлесі мен он бір ішімдік
мекемесінен басталған еді. Бірте – бірте өсе келе, бекініс 1845 жылы Ақмола
бекетіне айналды.
1854-1856 жылдары бекініс Сібір қазақ әскерінің қазынасы есебінен А.
Абдулманов, А.Сәбитов серіктестерімен бірлесіп, ағаштан Константин – Еленин
шіркеуін тұрғызды. Кейіннен шіркеу бөлшектеліп, жаңа орынға көшірілді де,
онда қазір кезге шейін Константин – Еленин кафедралық соборы жұмыс істейді.
Шамалы уақыттан кейін қырда ағаш мешіт пайда болды. Керуен келген кездерде
мешітте намаз оқылатын, ал жай күндері және мейрам кездерінде мұнда жақын
орналасқан ауылдардың қазақтары жиналатын. Мешіттің жанында қазақ мектебі
жұмыс істеді. Ағаш мешіт 1920 жылы өртеніп кетті. Жылдар өте берді. Кішкене
бекініс барған сайын шағын қалаға ұқсай бастады. Қала мәртебесі Ақмола
бекетіне Ресей Ішкі істер министрлігінің шешімімен 1862 жылғы 7 мамырда
берілді.1868 жылы Ақмола облысы құрылды. Облыстың елтаңбасы бекітілді. Оның
кескінінің көшірмесі сақталған: жасыл қалқанда екі үшкір мұнарасы мен
күмістен жасалған күмбезі, ортасында алтыннан жасалған жарты ай бар, Нияз
бидің кесенесі бейнеленген.
Саудагерлер көптеп келе берді, жаңа дүкендер, мануфактуралар мен
банктер ашылып жатты. Ақмоланың халқы ұдайы арта берді. 1869 жылы Ақмолада
түрлі ұлттың 5122 өкілі тұрса, ал 1910 жылы – олардыңсаны 13000 адам болды.
Ақмоланың көпестері Бұхармен, Қоқандпен, Түркістанмен сауда – саттық
байланыстар орнатты. Ағайынды Қощығұловтар – Баймұхаметтің ұлдары
Құрманғали, Нұркен, Уәли мен Мұқан көпке танымал болды. Ең ауқаттылары
Ғалиасқар мен Сыздық Халфиндер, Нұркен Зәбіров, Иван Силин, Петр Моисеев,
Андриан мен Матвей Кубриндер болды. Құдаймендиннен кейін сайланған Ақмола
округінің аға сұлтаны Ибрагим Жақыбаев өлкедегі сауда ісіне үлкен
қолдаушылық қылды.
Меценаттылық пен қайырымдылық дәстүрлерін Ақмолада орыс көпестері де,
қазақтар да ұстанатын еді. Олардың қаражатына мектептер, медреселер,
театрлар салынды. 1898 жылы Ақмолада бастауыш білім туралы қамқоршылық
қоғамы құрылды. Қамқоршылар ретінде шыққан ағайынды Кубрин, Иван Силин,
және басқалары болды. Б. Қощығұлов мұсылман жастарына арнап мешіт пен
мектеп тұрғызды.
1890 жылы қала басшылығы орталық алаңда Қонақ қатарларын – қасбеті
бойынша тұтас бір кварталды алған бір қабатты тас дүкендердің екі корпусын
тұрғызды. Қазіргі Sina Tempore сауда орталығы тұрған жерде Қощығұловтың
Көк қатар деп аталатын дүкені орналасқан болатын. Оның жанында алаңда
бүкіл Сарыарқаға аты шыққан Константин жәрмеңкесі өткізілетін.
1897 жылы қала әлі аса үлкен емес болатын: онда 9707 адам мекендеді.
Олардың ішінде 5105 ер адам мен 4602 әйел адам болды. Қазақтардың саны
3020 адам, орыстар – 4619, татарлар -1035, мордвалар-223 адам, немістер –
205 адам, еврейлер – 173 адам, украиндықтар – 101 адам және басқалары
болды. қаланың 7 тұрғынының ғана, олардың ішінде әйелдің жоғары білімі
болды. Сауаты бар адамдар ақмолалықтардың жалпы санының 22,5 пр-ын құрады.
Астананың ең үлкен мұрағатшасы Н.И.Байчиков тауып алған, Ресей
империясының алғашқы жалпыға бірдей халық санағының нәтижелері осындай
болатын. Қалада тас үйлер көптеп тұрғызылды, олардың көпшілігі ескі
орталықта сақталған. 1898 жылы облыста 3 қалалық, 12 шіркеу-приход мектебі
мен бірнеше ущилище болды. [3]
1.2 Кеңес дәуірінде
Февраль революциясынана кейін басқарма мүшелері Ақмолада ояздық атқару
комитетін құрды, бірақ ол ұзақ тұрған жоқ. Т.И. Бочок басқарған
большевиктік топ 1917 жылғы 27 желтоқсанда Ақмола қалалық Кеңес
департаментін құрды, ал 1918 жылғы 2 наурызда Ақмола ояздық кеңес
департаменті сайланып, оязда біртұтас Кеңс үкіметін құру туралы шешім
қабылданды.
Колчак келгеннен кейін басқарма өзінің жұмысын қайта жалғастырды.
Соңғы қала басшысының қызметін көпес С.А. Кубрин атқарды. 1919 жылғы 24
қарашада, ақ казактар атаманы Дутов Ақмоладан біржола кетердің алдыңда
көпестер қауымы мен жергілік зияткерлер қоштасу кешін ұйымдастырды. 25
қарашада Көкшетаулық әскер тобының авангарды – 59-шы дивизияның Жеке
Далалық бригадасының Г.Ю. Нейман басқарған бірінші Ақмола және екінші
Қостанай атқыштар полктары келіп жетті.
1939 жылдың қазан айында Ақмола облыс орталығы деп белгіленді. Қалада
32,5 мың адам тұрған. Қала осында арнайы қоныстануға жіберілген, қоныс
аударылған халықтардың екінші үйіне айналды.
1940 жылы мұнда 6 кәсіпорын, соның ішінде республикалық дәрежедегі үш
кәсіпорын жұмыс істеді. Оларда жұмыс істейтін тұрғындардың жалпы саны 801
адам болды.
Ұлы Отан соғыс жылдарында Ақмола әскери-мобилизациялау және қорғаныс
жұмысын жүргізді, майданға көмектесті. Ақмола қалалық атқару комитетінің
қала аумағындағы әскери құрамаларды қабылдау мен орналастыру туралу
шешімдерінің түпнұсқалары , адам ресурстардың саны туралы мәліметтер, Қызыл
Әскерге жылқы жеткізу бойынша нарядтар сақталып қалған. Әуе шабуылына қарсы
қорғаныстың жергілікті штабы құрылып, өзін – өзі қорғау топтары дайындалды,
ОСОАВИАХИМ мен Қызыл Крест белсенді жұмыс атқарды. Ақмола қазақстандық
әскери бөлімдерді қалыптастыруда маңызды рөл атқарды. Мұнда 310-шы, 387-ші,
29-шы атқыштар дивизиялары мен 106-шы атты әскер дивизиясы жасақталды.
Соғыс жылдары майданға аттанған 9783 ақмолалықтардың қатарынан 7414 адам
қайтып келген жоқ.38 ақмолалық жауынгерге Кеңестер Одағының Батыры атағы
беріліп, 7 адам үш дәрежелі Даңқ Ордендерімен марапатталды.
Өнеркәсіптің әскери жағдайға бейімделіп қайта құрылуы, ірі
өндірістердің орын ауыстыруы, соғыс аймағынана көшірілгендер – осының бәрі
қаланың экономикалық әлеуетінің дамуына әсер етті. Өнеркәсіп орындарының
саны екі жарым есе артты. Одақтық дәрежедегі зауыттар – Қызыл ауыл
шаруашылық машина және № 317 зауыт пайда болды. 1944 жылы 16 кәсіпорында
2800 адам еңбек етті. Өнеркәсіптің қарқынды қадамы Ақмола темір жол торабын
Қарағанды темір жолының аса маңызды буынына айналдырды. Жаңа қабылдау –
жөнелту жолдарын төсеу мен паровоз паркін қайта жарақтау есебінен оның
өткізу қабілетті артты.
Жаңа ауруханалар, Ұлы Отан соғысының мүгедектеріне арналған емхана
ашылды. Қала аумағында екі эвакуациялық госпиталь - № 1600, № 3006
орналастырылды. Соғыс жылдарында ақмолалықтар барлық күшін майданға
көмектесуге бағыттады: қорғаныс қорына қаражат жинады, майданға азық –
түлік пен жылы киімдер салынған жөнелтімдер кетіп жатты, соғыс
мүгедектеріне және әскери қызметшілердің отбасыларына көмек көрсетілді.
1945 жылы мамырда шыққан газеттер көп күттірген жеңіс туралы сүйінші хабар
әкелгенге дейін осылай болып келген еді.
Тың және тыңайған жерлерді игеру – Ақмола облысының тіршілігіндегі
келесі кезең.1954 жылғы 2 наурызда Алматыда, ал 5 наурызда Мәскеуде
еріктілер тиелген алғашқы эшелон келіп жетті.1953 жыл мен 1958 жыл
аралығында Ақмола облысына шамамен 270 мың адам келді. Ол еліміздің басты
қырмандарының біріне, ауылшаруашылығына арналған машина жасау өнеркәсібінің
ірі орталығына айналды. Тың игеру қаланың дамуындағы шешуші жайт болып
шықты. 1960 жылғы 26 желтоқсанда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының
Тың өлкесін құру туралы Жарлығы шықты. 1961 жылдан бастап қала Целиноград
деп аталды.
Тұрғындардың саны күрт өсті. 1961 жылы қалалық тұрғын үй қоры 115 мың
адамға 600 мың шаршы метр құрады. Жарты жыл ішінде құрылысшылар 650
пәтерді,төрт ,бес қабаты мектеп ғимаратын іске пайдалануңа беріп, жетті
қабаты Кеңестер үйінің құрылысын салуға дайындықты бастады. 1962 жылдың
соңына қарай тағы 8 көп пәтерлі үй мен 2 бес қабаты мектеп тұрғызылды. Бір
жылда тұрғын үй қоры 115 000 шаршы метрге артты.
1963 жылғы 1 маусымда жаңа ықшам ауданның (А ықшам ауданы, қазір
Целинный) алғашқы іргетасын қалау салтанаты жағдайда болып өтті. Мәскеулік
құрылысшылардың тулар мен транспаранттар ұстаған шеруі бүкіл қаланы жарыа
өтті.
КСРО Министрлер Кеңесінің қаулысын (Қазақстанда астанасы Целиноградта
орналасқан Тың өлкесін құру туралы) орындар мақсатында қала дамуының бас
жоспары, сондай – ақ Оңтүстік – Шығыс бағыттағы ескі үйлерді қайта салу мен
жаңаларын тұрғызу жоспары әзірленді. 1963 жылғы 6 қарашада телеорталық
жұмыс істей бастады. 2 355 орынға есептелген Тың игерушілер Сарай ашылды –
өзінің көлемі мен жабдықталу жүйесі бойынша ол сол кезде Кеңестер Одағында
Кремль Съездер сарайынан кейіннгі екінші орында тұрған Сарай деп саналды.
Сонымен қатар екі көпір салынды. Біріншісі көлікке арналған, екіншісі
қаланы саябақ аймағымен, жағажаймен және целиноградтық балалардың басты
қызығы – балалар темір жолымен байланыстырды. [4]
1.3 Астана - Қазақстанның елордасы
1997 жылы егемен Қазақстанның Президенті Н.Назарбаевтың Жарлығымен
ақмола Қазақстанның елордасына айналды. Мұндай шешімнің қабылдануына
қаланың геосаяси тұрғыдан елдің орталығында, аса ірі көлік жолдарының
қиылысында орналасуы, қажетті көлік және телекоммуникациялық
инфрақұрылымның, елорданы дамытуға қажетті бос жатқан жерлердің болуы себеп
болды. Халық 290 мың адамды құрайтын, Қазақстандағы ең көркем әрі келешегі
мол қалалардың бірі Қазақстанның жаңа астанасына айналды. Қаланың алаңы
1997 жылы 258 шаршы километрді құраса, бүгінгі Астана 710,2 шаршыкилометрді
алып жатыр.
1998 жылы 6 мамырда Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығына
сәйкес Ақмоланың аты Астана деп өзгертілді. 1999 жылы ЮНЕСКО-ның шешімі
бойынша Қазақстанның астанасына медаль тапсырылып, Бейбітшілік қаласы
деген жоғары атақ берілді. Бүгін Астана -еуразиялық кеңістіктің орталығы,
мұнда қазіргі заманғы саяси, экономикалық және әлеуметтік - мәдени
мәселелер бойынша түрлі басқосулар өткізіледі. [5]
Қала алаңы: 72,2 мың га.
Климат: шұғыл-континентальды: қоңыржай ыстық жаз және созылмалы аязды қыс
Географиялық координаталар: солтүстік ендіктен 51 градус 10 минут және
шығыс ұзындықта 71 градус 30 минут.
Жергілікті уақыт: Астана 5-інші сағат белдігінде орналасқан. Жергілікті
уақыт нөлдік меридианға қатысты GMT +06.00 есептеледі.
Астанада 100-ден астам ұлт өкілдері тұрады.
Бүгінгі күні Астана елдің іскерлік орталығы образына барынша жылдам
еніп келеді. Барлық үкіметтік ұйымдар, шетел мемлекеттерінің елшіліктері,
бірлескен кәсіпорындар мен шетел фирмалары жаңа астанада жинақталған. Әр
жыл сайын қала түрлі халықаралық индустриалдық көрмелерге, конференцияларға
және музыкалық фестивальдерге қонақтар қабылдайды.
Өңір климаты осы орын үшін ұзақ және қарлы қысымен ерекшеленеді. Көктем Кеш
шығады, бірақ барынша әдемі, тек наурыз айының соңында басталады. Жаз
қоңыржай жылы, нөмер мен күн сәулесін төккен күндер өте көп. [6]
1.4 Қаланың дамуы
Астананы бүгін көптеген халықаралық талдампаздар орталықазиялық
феномен деп атайды. Осы саяси әрі экономикалық орталық Еуропа мен Азияның
арасын байланыстырушы көпір болып табылады.
Астананың бүкіл әлемнің тіліне тиек болуы үшін аса көп болған жоқ:
жаңа нысандардың іске пайдалануға берілуі , бірегей сәулет жобалары, жаңа
әлеуметтік бағдарламалар, қаланың ойын – сауыққа инфрақұрылымның
кеңейтілуі, туризм мен бос уақыт секторының дамуы...
Өнеркәсіп өндірісінің көлемі артты. Көлемдердің артуы металлургия
өнеркәсібі мен дайын металл бұйымдары өндірісінде, машина жасау
өнеркәсібінде орын алды. Өнеркәсіп әлеуетін арттыру бойынша жұмыс
индустриялық – инновациялық даму бағдарламасының аясында іске асырылуда.
Мысалы, шыныпакеттер жасау мен шыны шыңдау зауытты, цемент өндіретін цех
іске пайдалануға беріліп, пластик құбырлар шығару зауыты қайта құрылды.
Елордада 67 ірі және орташа өнеркәсіп орны жұмыс істейді.
Қазақстанның жаңа астанасын дамытуға мемлекеттік қолдау көрсетілуі,
оған ұлттық, отандық және шетелдік ірі компаниялардың жоғары басшылығының
көшіп келуі, банктердің филиалдарының ірілендірілуі және Қазақстан
экономикасының тұрақты өсуі Астанадағы іскерлік белсенділіктің дамуына
түрткі болды.
Астананың табысты экономикалық дамуындағы факторлардың бірі – негізгі
капиталға құйылатын инвестициялардың үнемі артуы. Олардың басты құрамдас
құрылысқа құйылатын инвестициялар болып табылады. Қазақстан – Ресей
университеті, бизнес орталығы, құрғақ құрылыс қоспалары зауыты, ағаш
құрылмалар шығару зауыты және басқа да өндірістер салынды.
Сыртқы экономикалық қызмет. Қаланың шалғай және таяу шетел мемлекеттерімен
сауда ынтымақтастығы кеңейіп келеді. Қазіргі уақытта 28 елмен ынтымақтастық
етеді.
Сыртқы сауда айналысы. Егер сыртқы сауда айланысының дамуын
қарастырсақ, 2007 жылы ол 8,7 млн. АҚШ долларын құрап 2006 жылмен
салыстырғанда 54,5%-ға артты, оның ішінде ТМД елдерімен 1,9 млрд. АҚШ
доллары (өткен жылдармен салыстырғанда 1,5 есе артты), ТМД тыс елдермен -
6,8 млрд. АҚШ долларын (1,6 есе артты) құрады. 2008 жылғы қаңтар - қыркүйек
ішінде сыртқы сауда айналысы 8,3 млрд. АҚШ долларына жетті, өткен жылдың
балама кезеңіне өсу қарқыны 32,7% құрады.
2008 жылғы қаңтар - қыркүйек ішінде экспорттық жеткізулер 5 579,5 млрд. АҚШ
долл. құрады және 2007 жылғы балама кезеңмен салыстырғанда 1,6 есе артты.
Астана экспорты нақты білінетін географиялық бағытқа ие: ТМД тыс ел
үлесі 2008 жылғы қаңтар - қыркүйек ішінде экспорттың жалпы көлемі 94,5%,
ТМД елдері - 5,5% құрады, негізгі тұтынушылар санына Швейцария (58,3%),
Франция (16,8%), Қытай (5,7%), Түркия (3,3%), Ұлыбритания (2,3%), Ресей,
Беларусь (0,7%), Нидерланды (0,5%) жатады.
Астанаға импорттың барынша жоғары көлемдері Ресейден (27,8%), Германиядан
(13,5%), қытайдан (7,3%), Түркиядан (6,6%), Украинадан (4,8%), Италиядан
(3,3%), Беларусьтан (0,7%) жасалды.
Импорт жеткізілімдерде қарастырылатын кезеңде 1 526,2 млн. АҚШ долл.
құраған машиналар, жабдықтар, көлік құралдарын, құралдар мен
аппаратураларды енгізу болып табылады (алдыңғы жылға қатысты 0,9 есе
төмендеу байқалады).
Қазіргі уақытта астананың әлемнің 90 елімен сыртқы сауда жұмыстары белсенді
жүргізіледі, оның ішінде бауырлас қатынастар байланыстыратын ел астаналары:
Мәскеу, Минск, Кишинев, Киев, Сеул, Рига, Варшава, Будапешт, Баку, Каир,
Бангкок, Берлин, Вильнюс, Анкара, Ташкент, Пекин және т.б.
2008 жылғы бағалау бойынша сыртқы сауда айналысының көлемі 10,4 млрд. АҚШ
долл. құрады және 2007 жылға 20% -ға артты, оның ішінде экспорт - 6,0 млрд.
АҚШ долл., импорт - 4,4 млрд. АҚШ долл. [7]
Астаналар мен ТМД елдерінің ірі қалаларының халықаралық ассамблеяларымен
ынтымақтастық шегінде 2008 жылғы 3-4 сәуірде Мәскеу қаласында Ресей
Федерациясы Үкіметінің қолдауымен Мегаполис: XXI век І халықаралық форум
өтті, онда Достастық тарихында бірінші реет ТМД ең үздік қаласы байқауы
өтіп, оған ТМД елдерінің 100 қаласы мен астаналары қатысты. Тоғыз
номинацияда Қазақстан астанасы - Астана жеңімпаз атанды. Астана мына
санаттарда: тұрақты және динамикалық даму, тиімді басқару және өзін өзі
басқару, қазіргі заман технологияларын енгізу, әлеуметтік қорғанысты
дамыту, тарихи - мәдени мұраны сақтау, абаттандыру мен көгалдандыруды
ұйымдастыру.
Туризм. Экономикалық белсенділік, инвестициялардың өндіріс пен қызмет
көрсету саласына келуі, көлік әлеуетін пайдалану астананың қазіргі заманғы
инфрақұрылымының қалыптасуымен тікелей байланысты.
Астананың халықаралықәуежайында әуе кемелерін және бизнес - авиацияны
техникалық қызмет көрсетудің қазіргі заманғы орталықтары құрылған, астананы
шалғай және таяу шетелдермен байланыстыратын бағдарлар саны кеңейіп келеді.
Бұл істеркелік, танымдық кіріс туризмін дамытуға көмектесетін болады, бұл
жағдайда бүгінгі күні Астанада шетел қонақтарының қызығушылығын арттыратын
бірнеше бірегей нысандар бар, театрлар, көрмелік және көңіл көтеру
орталықтары, цирк, океанариум бар, қорықтар мен шипажай орталықтары қатар
орналасқан.
2006-2007 жылдар кезеңінде Астана қаласында келу туризмінің көрсеткіштері
60%-ға 52963 -ден 84789 адамға артты, кету туризмі 16,7%-ға, 31131 -ден
25923-дейін адамға төмендеді, ішкі туризм 26%-ға 256204-тен 322879 адамға
артты.
Туристік фирмалар саны 47,3 %-ға артты 2006 жылғы 74-тен 2007 жылы 121-ге
жетті. Сондай-ақ өзге өңірлердің 12 туристік фирмаларының филиалдары мен
өкілдіктері өз қызметтерін жүзеге асырады.
Туристік нарық құрылымын талдау туристік фирмалардың негізгі бөлігін
қызметері кету туризміне бағытталған туристік агенттіктер құрайды. Бұл кету
туризмінің қызметтің барынша пайдалы түрі болып табылуымен және туристік
өнімді қалыптастыруға елеулі материалдық шығындарды талап етпейтіндігімен
негізделген.
Қаланың туристік қызметтен пайдасы 2006 жылғы 6,2 млрд. теңгеден 2007 жылы
7,8 млрд. теңгеге арттыү Осы көрсеткіш қонақ үйлер қызметінен,
жолдамалардың жалпы құнынан, көрсетілген визалық және экскурсиялық
қызметтердің, сондай-ақ орындар броньдау бойынша қызметтерденг болған
пайданы қамтиды.
Туристік қызметтің даму қарқынын есепке алып 2008 жылы осы саланың
көрсеткіштер өсуі шамамен 8% құрады.
Мәдениет. 2008 жылғы 1 қыркүйек жағдайы бойынша қалада 66 мәдениет
мекемесі мен кәсіпорындары, оның ішінде 58-жергілікті мәндегі кәсіпорындар
жұмыс істейді. 2006 жылмен салыстырғанда мәдениетті ұйымдастыру желісі 14
бірлікке артты.
Астанада К. Бәйсейітова атындағы ұлттық опера және балет театры, драма
театрлары, көптеген мұражайлар жұмыс істейді.
Астана ескерткіштері - қаланың жаңа бейнесі мен Қазақстанда тұратын барлық
халықтары құрметтейтін оның тарихы арасында байланыстырушы элементтер.
Сондай-ақ төрт жоғары оқу орны, Ақмола облыстық филармония, кітапханалар
бар. Мәдени - ағарту мекемелеріне қаланың Конгресс-холын, Жастар сарайын
және Президенттің Мәдениет орталығын жатқызуға болады.
Атамекен Қазақстан картасы этно-мемориалдық кешен - ашық аспан астындағы
мұражайға экспозияцияларды толықтыру енгізу бойынша тұрақты жұмыс
жүргізіледі: 2006 жылы экспозиция 77-ге, 2007 жылы - жаңа 52 макетпен
толықтырылды. 2008 жылы 20 әлем ғажайыбы әлемдік мекеттері дайындалып
таныстырылды.
Астана мәдениетін әлемдік музыка аренасына таныстырыып жүрген біздің
ұжымдар мен жеке орындаушылардың бәсекеге қабілеттілігі туралы айта алады.
Бұл халықаралық және республикалық конкурстар мен фестивальдердің
лауреаттары мен дипломанттарының санымен расталады - 62 адам.
Ұжымдардың шығармашылық дамуына гастрольдік сапарлар септігін тигізеді.
Театр ұжымжарының гастрольдік сапарларына қала бюджетінен 2006 жылы 38 422
мың теңге, 2007 жылы - 10 785 мың теңге, 2008 жылы - 32 039 мың теңге
бөлінді.
2008 жылы бюджет қаражаты есебінен Тәуелсіздік сарайының, Жер Анна,
Қазақ елі тәуелсіздік монументтерінің және өзге де инфрақұрылымдық
нысандар қатарының құрылысы аяқталды.
Спорт. Спорт шеберлігінің сапалы өсуі мен халықаралық кластағы
астаналық спортшыларды тәрбиелеу үшін 2006 жылы Олимпиадалық резервті
дайындау орталығы ашылды, оның негізгі қызметі қаланың перспективалы жас
спортшыларын оқу - эаттықтыру процесін ұйымдастыру, елдің ұлттық құрамасы
үшін резервті дайындау болып табылады. Бұндай спортшылар саны бүгінгі күні
98 адамды құрайды.
Балалар - жасөспірімдер спорт мектептерінің тәрбиеленушілерінің саны өсіп
келеді. 2006 жылы олардың саны 5804 болса, 2007 жылы - 6000-ды құрады. Осы
кезең ішінде спорт мектептері мен клубтарының 103 тәрбиленушісіне спорт
шебері атағы, 25 тәрбиленушіге Халықаралық кластағы спорт шебері атағы
берілді.
2006 жылғы 15 Азия ойындарында басты континенталдық жарыстарда астаналық
спортшылар 23 медальден 11-ін қазақстандықтар жеңіп алды.
Жазғы республикалық спартакиада қорытындысы бойынша елдің 16 өңірі арасында
Астана қаласының көркем гимнастика бойынша командасы бірінші орынға, дзюдо
- екінші орынға, байдарка мен каноэдаесуден - 2 орынға ие болды.
Спорт құрылымдарының өсуі байқалады. Егер2006 жылы құрылымдар саны 421
болса, 2007 жылы - 452-ге жетті. Қаладабірінші реет жалпы білім беретін
мектептер аумағында жасанды жабынды футбол алаңдары пайда болды. Жазықтықты
спорт құрылымдарының саны 17 бірлікке артты. Жасанды жабынды футбол
алаңдарының саны 14 бірлікке артты. Үстіміздегі жылы қалалық мәдениет
саябағы алаңында 2 алаң, жалпы білім беретін мектептер аумағында 12 алаң
пайдалануға енгізілді.
2007 жылы Көктал - 1 кеңшарында Олимп күрес жаңа спорт залы пайдалануға
тапсырылды. Бұдан басқа 2009 жылы 30 000 отырғызу орнына арналған Олимпиада
стадионы, Республикалықвелотрек, 10 000 отырғызу орнына ие конькимен
сырғанау стадионы, 2 500 отырғызу орнымен теннис корты сияқты ірі спорт
құрылымдарының құрылысы жалғасып келеді. [8]
Технологиялар мен инновацияларды дамыту. 2007 жылы тәжірибелік -
құрастырымдық әзірленімдер мен инновациялық жобаларды қаржылай қолдау
жүзеге асырылатын Ұлттық инновациялық қор АҚ қаладан жеті тәжірибелік -
құрастырымдық әзірленімдер мен инновациялық жобаларды және екі инновациялық
жобаларға өтінім бағытталды. 2007 жылы Керемет IT ЖШС - орыс тілінен
қазақ тіліне және кері аударудың Интернет бейімделген жүйесін құру бойынша
тәжірибелік - құрастырымдық әзірленімдер жобасын қаржыландыруды алды.
Қалған жобалар сараптауда жатыр.
2006-2008 жылдар кезеңінде іске асырылған инвестициялық жобалар қалада
инновациялық технологияларды пайдаланып тауарлар шығаруға мүмкіндік берді
(құрылыс материалдары, тағам өнімдері). Мысаты макарон бұйымдарын өндіру
бойынша инвестициялық жобаны іске асырған Цесна Мак ЖШС макарон
бұйымдарын өндіру бойынша жабдықтар өндіретін әлемдегі белгілі Buhler
Швейцария компаниясының технологиясы бойынша өнгімдер шығарады. Apple City
Food ЖШС Еуропада әйгілі Schirinhoffer Австрия компаниясының
технологиясы бойынша ет өнімдерін (шұжықтар) өндіруді жүзеге асырады.
Астана Брик ЖШС Bedesski Италия технологиясы бойынша қыш кірпіштер
өндіреді.
Инновациялық қызметті дамытуға көмек көрсету мақсатында тұрақты негізде
ЖОО, ҒЗИ және тәжірибелік - конструкторлық әзірленімдер мен инновациялық
жобаларды қаржыландырумен айналысатын Ұлттық инновациялық қор АҚ, Ғылым
қоры АҚ қаржылық даму институттарының қатысумен ғылыми - техникалық даму
(ынтымақтастық үшін келіссөз алаңдарын құру) бойынша комиссия отырыстары
өткізіледі. Бұдан басқа құрылыс материалдарын өндіру, машина жасау, жиһаз
жасау саласында қазіргі заман технологияларының көрмелері мен конкурстарын
өткізу жүзеге асырылады. [9]
Астана қаласының 2009-2011 жылдарға әлеуметтік - экономикалық
дамуының негізгі бағыттары Инвестициялаудың негізгі бағыттары: мемлекеттік
басқару нысандарын салу, сауда, автомобильдер мен тұрмыста пайдаланылатын
бұйымдарды жөндеу, қонақ үй және мейрамхана бизнесі, электр энергиясын, газ
және су өндіру.
Астана - жаңа қала ЕЭА әрі қарай даму алады. Норманн Фостер жобасы
бойынша бүкіл әлемде баламасы жоқ Хан шатыры мәдени - көңіл көтеру
орталығын аяқтау жоспарланып отыр. Жоба өзімен болат мачталармен демелетін
шатырды білдіреді. Ғимарат ортасында кең иілгіш алаң салынған, онда мәдени
іс-шаралар жинақталған және көңіл көтеру мен көрме қызметі жүзеге
асырылады. Хан Шатыры көңіл көтеру орталығымен қатар үлкен жабық автотұрақ,
кафетерийлер, барлар, мейрамханалар мен кинотеатрлар, алаңы 40 000 м2 жеке
және сауда дүкендері салынып бос уақытты әр түрлі өткізу мүмкіндіктерін
береді.
М. Николетти жобасына сәйкес 3500 мың орындық әмбебап кино-концерт залы
салынады. Онда симфониялық, классикалық және қазіргі заман музыкасы
концерттері, балет спектакльдері, конгресстер, кино көрсетілімдер мен саяси
іс-шаралар өткізілетін болады.
ЕЭА аумағында салынатын барынша ірі нысандар арасында мыналарды бөліп
алуға болады:- Астана қаласында 30 000 орындық жабық стадион - қаланың
сәулеткерлік келбетінде елеклі нысан болып табылатын болады. Соңғы
жылдардың қазіргі заман жетістіктері мен технологиялары осы жобаға
енгізіледі. Мінберлер жабық күйде жасалады, ол үшін төбенің сырғымалы
жүйесі әзірленген. Футбол матчтерінен басқа олимпиадалық спорт түрлері
бойынша дарыстар жүргізу мүмкіндігі болады.
- Республикалық велотрек, жалпы алаңы 46 800 м2, мінберлер сиымдылығы 9
200 орын, онда велосипед орталығы, қонақ үй кешені, оқу орталығы, сауықтыру
- көңіл көтеру кешені орналасатын болады.
- Санкт-Петербург сауда орталығы. Жалпы алаңы 17889,5 м2, сауда орталығы
-2 қабат, кеңселер, бутиктер, мейрамханалар, 33 орынға автотұрақ, мұнара
түрінде кеңсе үймараттары - 17 қабат.
Елдің басқару және ғылыми - техникалық қауымының жаңа буынын оқыту
және тәрбиелеу, әлемдік стандарттар деңгейіне сәйкесетін ғылыми және кәсіби
кадрларды даярлау мақсатында Астана қаласында Жаңа университет ғылыми -
білім беру кешенінің құрылысы басталды.
Үстіміздегі жылы Батығай кешенінің құрылысы басталады. Батығай кешені
қала ішіндегі қаланы білдіреді, яғни ортада жабық кешен орналасады, онда
мектеп, аурухана, кеңсе үймараттары, сауда орталығы, көңіл көтеру орталығы
мен кинотеатр орналасатын болады. Жабық қала жобасы кешен шегінен шықпай
қала тұрғындары мен қонақтарының барлық мүмкін қажеттіктерін
қанағаттандыруға бағытталған. Жабық тұрақты тұрғын үйлер, қонақ үй, бизнес
орталық, спорт кешені, кафетерийлер және мейрамханалар жабық орталықпен
тгоннельмен байланыстырылатын болады.
2009 жылы жаңа, одан да артық үлкен ғимаратты салу басталады - Абу
Даби Плаза Астана - 88-қабатты бірнеше пішінді кешен, оны араб
инвесторлары салады, бірден төрт қонақ үйден, бірнеше бизнес -
орталықтардан, кеңселер, дүкендерден тұратын болады, Бұдан басқа кешенқ
құрамына тұрғын үйлер жиынтығы кіретін болады. Абу Даби плаза Астана жалпы
алаңы - 550 мың квадрат метр. Кешеннен әуежайға дейін теміржол магистралін
салып, ол бойынша жылдамдығы жоғары электричкалар жүретіні жоспарланып
отыр.
Астана қаласында демографиялық және көші - қон жағдайы тұрақтанған.
Астана қаласының халық тұрғынының есептелген саны 2011 жылға қарай 852 мың
адамды құрайды және 2008 жыл көрсеткішіне 32,9% артатын болады. Осы
көрсеткіш қала түзетін мәндегі кәсіпорындар мен мекемелердің еңбеккерлері
санынан шығып белгіленген (жобалау нормаларына сәйкес халықтың қала түзетін
тобы 35-40% құрайды).
Технология мен инновацияларды дамыту. Қазіргі уақытта Индустриялдық парк
аумағында құрылыс материалдарын, машиналар мен жабдықтар, резеңке және
пластмасса бұйымдарын, жиһаздарды әлемдеәйгілі компаниялар технологиялары
бойынша өндіру саласында инвестициялық және инновациялық жобалар қатарын
іске асыру жүргізіліп жатыр.
Құрылатын парк шегінде алдыңғы қатарлы жобаларды салу басталады: жылына
автомашиналар шығару көлемі 4 млн.-ге дейін Нокиан зауыты, General
Electric Company локомотивтер жинақтау зауыты, Apple city логистикалық
орталығы.
Осы жерде Ланкастер групп Казахстан АҚ поликристалл кремнийді шығару
бойынша бірегей технологиялы зауыт құрылысы белгіленген, өзге де
инновациялық өндірістер құрылады, көліктік терминалдар мен логистикалық
орталықтар құрылады.
Индустриалдық - инновациялық даму стратегиясын іске асыру бойынша
дамуинституттарының перспективалы жобалары. Перспективалы инвестициялық
жобаларға Қазақстан даму банкі АҚ қаржыландыратын жобалар жатады.
Lokomotiv-leasing ЖШС жобасы локомотивтік- жинақтау зауытының құрылысы.
Жоба құны 125 млн. АҚШ долларын құрайды. Зауыт күші жылына 100 локомотивті
құрайды.
KUN Renewables ЖШС жобасы поликристалл кремний өндіру бойынша зауыт
құрылысы. Жоба құны 350 млн. АҚШ долларын құрайды Жобаны қаржыландыру
Қазақстан даму банкі АҚ қарыз қаражаты - 70% және меншікті қаражат - 30%
есебінен жүзеге асырылатын болады.
Орdabasy-NOKIAN TYRES АҚ жобасы Нокиан компаниясының технологиясы
бойынша автомобиль шиналарын өндіру бойынша қауыт құрылысы. Жоба құны 200
млн. АҚШ долларын құрайды. Жобаны қаржыландыру Қазақстан даму банкі АҚ
қарыз қаражаты - 75% және меншікті қаражат - 25% есебі. [10]
2 АСТАНА ҚАЛАСЫНЫҢ СТАТИСТИКА ДЕПАРТАМЕНТІ ТУРАЛЫ
1. Астана қаласының Статистика департаменті
Астана қаласы Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 20
қазандағы Жарлығымен Қазақстан Республикасының астанасы болып жарияланды.
- 1961 жылға дейін - Акмолинск, 1961 жылғы 20 наурыздан 1994 жылғы 6
маусымға дейін - Целиноград, әрі қарай 1998 жылғы 6 мамырға дейін - Ақмола.
Еліміздің астанасын Алматы қаласынан Ақмола қаласына көшіру туралы
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің шешім-қаулысы 1994 жылғы 6 шілдеде
қабылданғанымен, республикалық органдардың нақты көшірілуі 1997 жылы
желтоқсанда басталды. Астана қаласының Статистика басқармасы 1998 жылы
қаңтарда құрылды және ол ҚР Статистика агенттігінің аумақтық органы болып
табылады. ҚР Статистика агенттігінің бұйрығымен (2008 жылғы 16 сәуірдегі
№49) Астана қаласының Статистика департаменті болып аталды.
- Астана қаласының Статистика департаменті мемлекеттік органдарды,
іскерлік топтарды және елорда жұртшылығын Астана қаласының әлеуметтік-
экономикалық дамуы туралы статистикалық ақпаратпен қамтамасыз ету туралы
маңызды міндеттерді іске асырады, сондай-ақ статистикалық қызмет саласында
мемлекеттік саясатты жүргізу бойынша қызметтерді қала аумағында жүзеге
асырады; мемлекеттік статистиканың статистикалық деректерін жинауды,
статистикалық байқаудың және басқа да арнайы зерттеулердің ұйымдастырылуы
мен өткізілуін жүзеге асырады; жарияланымдар шығарыды.
– Қазіргі уақытта Астана қаласының Статистика департаменті 13 бөлімнен
тұрады, қызметкерлер саны 82 адамды құрайды. Сонымен қатар,
Департамент жанында Статистикалық ақпараттық – есептеу орталығы
еншілес мемлекеттік кәсіпорны жұмыс істейді. Бұл статистикалық
ақпаратты өңдеуге және ұсынуға қажетті барлық қызмет түрлерін
біріктіретін өндірістік бөлімше. [11]
2.2 Статистика және қоғам
2009 жылы Астана қаласының Статистика департаменті (әрі қарай –
Департамент) 100 статистикалық материал басып шығарды, оның ішінде
статистикалық жылнамалар - 15; статистикалық бюллетендер – 62; жедел
ақпараттар – 23. Жарияланымдардың қағаз нұсқасындағы жалпы таралымы – 3849
дананы құрады.
Ай сайын Департамент Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуы
(талдамалы және кесте түріндегі материалдар) баяндамасын шығару бойынша
жұмыстар жүргізді. 2009 жылғы сәуір-мамырда Астана қысқаша статистикалық
жылнамасы, тамыз-қазанда – статистикалық жарияланымдарды рәсімдеудің жаңа
стандарттарына сәйкес, шығарылды.
Пайдаланушылар статистикалық ақпаратты қағаз және электронды нұсқасында (60-
тан астам электронды мекенжай) алды.
2009 жылы статистикалық деректерді тарату барысы аясында заңды және жеке
тұлғалардың 150 ресми сұраулары орындалды, оның ішінде қала әкімдігі мен
олардың бөлімшелерінің ресми сұрауларына 71 ресми жауап берілді. Сонымен
қатар, күн сайын пайдаланушылармен жұмыстар жүргізіледі – кеңес берулер,
ресми жарияланған статистикалық ақпараттың электронды түрде ұсынылуы.
Интернет: Астана қаласы статистика департаментінің сайты www.astana.stat.kz
статистикалық деректерді таратудың негізгі арналарының бірі болып келеді.
Сайт пайдаланушыларға Астана статистикасын көрсетіп, Интернет желісіне
қызығушылық танытқан барлық пайдаланушыларды өзекті статистикалық
ақпараттармен қамтамасыз етеді. [12]
Қазіргі уақытта сайт халықтың әр түрлі топтарының мүдделеріне
бағытталған. Сайттың Жарияланымдар бөлімінде статистикалық материалдардың
іріктеуі жарияланған. Әр сала бойынша соңғы екі жылдағы ақпарат, бірнеше
жылдардың серпінділік қатары, жедел ақпарат, графикалық материал,
әдіснамалық түсіндірмелер берілген. Жарияланымдар бөлімінде Статистикалық
жұмыстар жоспарына сәйкес қалыптасқан статистиканың барлық салалары бойынша
статистикалық жинақтар мен бюллетендер орналастырылған. 2009 жылы Қазақстан
Республикасы агенттігі Электронды статистикалық есептілік ақпараттық
жүйесін енгізді, ол респонденттерге электронды сандық қол қоюды пайдалану
арқылы электронды түрде статистикалық есептілікті тапсыруға мүмкіндік
береді. қазіргі уақытта электронды түрде статистикалық есептілік жинау
сегіз нысан бойынша жүзеге асырылады.
Сонымен, осы жылы статистикалық деректердің қол жетімділігін
қамтамасыз ету үшін электронды түрде статистиканы таратудың акценті
жасалды: барлық әзірленетін статистика ресми сайтта орналасқан, сондай-ақ
Интернетке тұрақты шығу мүмкіндігі жоқ пайдаланушыларға Департаментке
өтінім беру арқылы статистикалық ақпаратты электронды түрде таратуға жазылу
мүмкіндігі қарастырылды. 2009 жылы статистикалық материалдарды электронды
түрде таратуға жазылушылар саны 60-тан астам тұрақты жазылушыларды құрады.
Жұртшылықпен байланыс : бұқаралық ақпарат құралдары статистикалық
ақпараттарды жұртшылыққа жеткізудің ең жедел және тиімді тәсілі болып
табылады. Сондықтан Департамент БАҚ-пен белсенді жұмыс атқарады, 2009 жылы
Вечерняя Астана, Астана хабары, Инфо-Цес елордалық газеттерінде
Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуының әр түрлі аспектілері
бойынша 26 мақала жарияланды. Теле- және радиоарналар бойынша Департамент
басшылығы Қазақстан Республикасындағы Ұлттық халық санағын өткізу жөніндегі
шараларды және демографиялық ахуалды, әлеуметтік, инвестициялық және
өндірістік салалардағы елорда ахуалын баяндады. 2009 жылы теледидарда 9
және радиода 3 сөз сөйленді.
Департамент пен Агенттіктің Веб-сайтында ақпаратты орналастыру бойынша
жұмыстар уақтылы жүргізілді, онда Департамент туралы қысқаша сипаттама,
бірнеше жылдар серпініндегі әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштер,
статистикалық есептілікті тапсыру бойынша респонденттерге арналған ақпарат
және басқа да материалдар көрсетілген. Жоғарыда айтылып кеткендей, барлық
ақпарат мемлекеттік және орыс тілдерінде ұсынылады.Жыл сайын Ашық есік
күнін өткізу әдетке айналды, 2009 жылғы 15 қазанда Департамент “Ашық есік
күнін” өткізді, оның ұйымдастырылуына жарияланымдар және статистикалық
ақпаратты тарату бөлімінің қызметкерлері қатысты. Департаменттің
www.astana.stat.kz сайтына және 2009 жылғы 9 қазандағы №40 Инфо-Цес
газетіне бұл шараның өткізілуі туралы хабарландыру орналастыру арқылы қалың
жұртшылыққа хабарланды. Сондай-ақ кітапханаларға, кәсіпорындар мен
ұйымдарға, жоғары оқу орындарына, колледждерге, бұқаралық ақпарат
құралдарына шақыру хаттары жіберілді.
Бұл шараға шамамен 220-ға жуық статистикалық ақпаратты пайдаланушы
келді. ҒЗИ, қаланың орталық кітапханалары, кәсіпорындар мен қоғамдық
бірлестіктердің қызметкерлері, жоғары оқу орындары және колледждердің
оқытушылары мен студенттері статистикалық ақпараттарға өз қызығушылықтарын
танытты. Олардың назарларына Астана қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуы
туралы баяндамалар, статистикалық жинақтар, қысқаша статистикалық
анықтамалықтар, статбюллетендер, Астана қаласының Статистика департаменті
туралы бүктемелер ұсынылды.
Департамент басшылары статистикалық ақпаратты пайдаланушылармен
конференция өткізді, онда Департамент пен салалық бөлімдердің қызметі және
алдағы жоспарлары туралы, сондай-ақ шығарылатын жарияланымдар туралы
айтылды, пайдаланушыларды қызықтырған сұрақтарға жауап берілді, бөлім
бастықтары пайдаланушыларға кеңестер берді.
Статистикалық ақпаратты пайдаланушыларға сұрақ-сауалнама (Q-002 нысаны
бойынша) берілді, онда олар шығарылатын материалдардың мазмұны бойынша
өздерінің ескертулері мен ұсыныстарын қалдырды. Осы шараға қатысушылардың
барлығы үлестірме материалдарымен қамтамасыз етілді. 2010 жылдан бастап
мұндай шараны тоқсан сайын өткізу жоспарланған. [13]
2.3 Ұлттық халық санағының өткізілуі
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 28 қарашадағы № 1138
2009 жылғы Қазақстан Республикасының ұлттық халық санағы туралы қаулысын
іске асыру аясында, Қазақстан Республикасында 2009 жылғы 25 ақпан мен 6
наурыз аралығында халық санағы өткізілді.
2009 жылғы халық санағының ұйымдастырылуы мен өткізілуі БҰҰ
статкомиссиясының, БҰҰ ЕЭК, ТМД Еуростат және Статкомитетінің және басқа да
халықаралық ұйымдардың ұсынымдарын ескере отырып, халықаралық стандарттарға
сәйкес халық санағының Әлемдік бағдарламасы мен 2010 жылғы тұрғын үй қоры
аясында жүзеге асырылды.
Ұлттық халық санағын өткізбес бұрын алдын ала үлкен дайындық,
ұйымдастыру және әдістемелік жұмыстары жүргізілді.
Қаңтарда қалалық санақ бөлімдерінің меңгерушілерін, ақпанда
нұсқаушылар мен есепшілерді іріктеу жұмыстары жүзеге асырылды. Негізінен
жоғары және орта арнайы білімі бар тұлғалар, студенттер, оқу орындарының
оқытушылар құрамы іріктеп алынды, өйткені олар басқаларға қарағанда
материалды тез меңгеріп, барынша жедел жұмыс істеді. Қаңтар-ақпанда
тәжірибелік сабақтар мен тестілеу арқылы санақ құрамын оқыту жұмыстары
жүргізілді. Санаққа Департаменттен 3013 адам тартылды. Әрбір есепші санақ
құралдарымен (бланкілер, нұсқаулықтар, жазба кітапшалары) қамтамасыз етілді
және халық санағы басталғанға дейін есепшілер үйлерді аралап, халыққа алдын
ала сұрақ қою жұмыстарын жүргізді. 10 күн ішінде (25 ақпаннан 6 наурызға
дейін) халықты аралаудың бекітілген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz