Мектеп пен отбасының тәрбие жұмыстарының маңыздылығы
Жоспар.
Кіріспе.
I Бөлім. Тәрбие отбасынан басталады.
1.1 Ата – аналармен бірлесе жұмыс істейік.
1.2. Отбасы мен мектептің әрекеті.
1.3. Ата – ана және мектеп ынтымақтастығы
II Бөлім. Мектеп, отбасы, жұртшылық және мектептің
бірлескен жұмысын ұйымдастырушы орталық.
2.1. Ата – аналармен жан жақты қарым – қатынас.
2.2. Ата – анамен қарым – қатынастың иновациялық
формалары мен әдістері.
2.3. Ата – аналармен жүргізілген зерттеу
жұмыстары мен олардың нәтижелері.
Қорытынды.
Қосымшалар.
Пайдаланған әдебиеттер.
Ғылыми зерттеу аппараты.
Тақырыбы: Мектеп пен отбасының тәрбие жұмыстарының маңыздылығы
Мақсаты: - Мектеп пен отбасындағы тәрбие жүйелерін анықтау оларды жүйелі
орындау жолдары.
Міндеті: - 1 Отбасындағы түрлі проблемалардың пайда болу себептерін
анықтау.
2. Балаға тәрбие берудегі ата – аналардың рөлі.
3. Баланы тәрбиелеудің жолдары.
Зерттеу объектісі: - Отбасы.
Зерттеу пәні: - Отбасы тәрбиесіндегі туындайтын проблемаларды анықтау.
Зертеу әдәсі: - Отбасы туралы ғылыми әдебиеттерді шолу, анкета, тест
өткізу.
Ғылыми болжам: - Егер мектеппен бірлесе отырып балаға жастайынана көп
көңіл бөліп жүйелі түрде тәрбие берілсе, оның мінезіндегі жаман қылықтарды
дер кезінде түзеп отырса, келешекке жақсы адам тәрбиелеп шығаруға болады.
Кіріспе.
Ата анадан өсіп ұрпақ таралған,
Жақсы, жаман болса бала солардан.
Ж. Баласұғын.
Қатты тәртіп көрсе бала күнде
өмірімен қуантады түбінде.
Ж.Баласұғын.
Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие берілуі керек. Тәрбиесіз
берілген білім – адамзаттың қас жауы. Келешекте оның барлық өміріне апат
әкеледі, - деген болатын әл – Фараби бабамыз. Бабаларымыздың өсиет
сөздерін жастайынан ұл – қыздарымыздың құлақтарына құйып, ең әуелі мейірім
– шапағатқа, содан соң ақыл – парасатқа, ақырында нағыз пайдалы ғылымға
баулу – ата – аналар мен ұстаздардың міндеті. Қазақстан Республикасы Ата
Заңының 27 – бабы 2 – тармағында: Балаларға қамқорлық жасау және оларды
тәрбиелеу – ата – ананың табиғи құқығы әрі парызы деп атап көрсетілді.
Салауатты отбасы - өркениетті қоғамның талабы. Ұрпақтан – ұрпаққа беріліп
отыратын дәстүрлер мен ізгі мұраттар тек отбасында ғана дамып, байытыла
түседі. Тәрбиенің бастапқы әліппесін бала отбасында алып, онда адмгершілік
пен ізгіліктің негізі қаланды. Сонымен қатар отбасы сүйіспеншіліктің
мектебі болғандықтан, онда әрбір адам: әйел мен ер, әкесі мен анасы, қызы
мен ұлы, ағасы мен қарындасы бола жүріп, сүйіспеншіліктің әр түрлі
өлшемдерін танып біледі, адамды өзара түсіністікке алып келетін шынайы да
тұрақты сүйіспеншіліктің дәстүрлері тек салауатты отбасында қалыптасады.
Әрбір отбасы қоғамның кішкентай бір бөлігі болып табылатындықтан, қоғамды
өркениеттілікке жеткізу, ең алдымен, әрбір отбасындағы өмірді
ұйымдастырудан басталмақ.
Бүгінгі тәрбие берудің ауқымы кең, талабы жоғары. Соған сай заман
талабы бүгінгі отбасына үлкен жауапкершілік пен жоғары білімділікті жүктеп
отыр. Жеке тұлғаның қалыптасуына ықпалы ерекше болғандықтан, отбасы
тәрбиесіне философиялық, әлеументтанушылық, психологиялық және
педагогикалық зерттеулерде ерекше көңіл бөлінген. Бүгінге дейін отбасы және
ондағы бала тәрбиесін ұйымдастыру мәселелері қазақстандық ғалымдар
Ж.Қоянбаев, Л.Лысенко, Р.Төлеубекова, Г.Байдельдинова, Ж.Әбиев және т.б.
тарапынан зерттеліп келеді. Олар өз зерттеулерінде ұлттық ділді ескере
отырып қоғам талабына сай бала тәрбиесін ұйымдастырудың жолдарын көрсетуге
тырысады. Философ Р.Нұрғалиев өзінің сөздігінде отбасы – ерлізайыпты
одаққа және туыстық байланыстарға негізделген әлеуметтік қауымдастықтың
түрі деп көрсетсе, ғалым Қоянбаев өзінің психологиялық еңбегінде Отбасы
– ол бірге тұратын некеге негізделген қандас туыстар тобы деп анықтама
береді. Отбасының типтері, оның қызметтері, психологиялық ауан мен отбасы
мүшелерінің өзара қарым – қатынасы ондағы бала тәрбиесіне өзіндік әсерін
тигізді.
Біздің қоғам үшін әр кезеңде, әр отбасында өсіп келе жатқан өрімдей
ұл – қыздардың дені сау, рухани әлемі бай, білімге құштар болып өсуі ең
жоғарғы тілек, биік мақсат болып келген. Оның қуат алар қайнар бастауы –
отбасы.
Отбасы баланың жеке басының қалыптасуына екі жақты әсер етеді.
1. Отбасының материалдық жағдайын сипаттайтын өзіндік өмір сүру дәстүрі
арқылы, яғни отбасы мүшелерінің материалдық және рухани қажетсінуі мен
әлеуметтік құндылықтары арқылы әсер етеді.
2. Әлеуметтік және белгілі бір мақсатқа бағытталған тәрбиелік шаралар
арқылы әсер етеді.
Бұл көбінеме отбасындағы негізгі көзқарас пен тәрбие үрдісі қоғамның
тәрбиелік мақсатына, идеялық, адамгершілік және эстетикалық талаптарына
қаншалықты сәйкес келуіне байланысты жүзеге асырылады.
Ата – аналар отбасындағы өмірді дұрыс ұйымдастыру үшін оларға белгілі
бір білімдер мен қаблеттіліктер қажет. Осы тұста Ресей ғалымдары А.Пинт
Ата – аналар балаға жақсы тәрбие беру үшін оның мінез құлқындағы әрбір
ұсақ – түйек өзгерістерді байқап білуге қаблетті болу керек. Педагогтер
секілді кез келген ата – анаға да педагогикалық такт өте қажет. Олар
балаларын суықтап қалудан немесе әр түрлі ауруға шалдығудан қорғап, алдын
алып жүреді де, өздерінің дөрекі сөздері мен әрекеттері арқылы олардың
жүйке жүйелеріне кері әсер ететінін ескере бермейді дей келіп, бала
тәрбиесінде ата – аналардың бойында педагогикалық байқағыштық,
педагогикалық елестету, педагогикалық такт және ұйымдастырушылық
қаблеттердің болуын ұсынады.
Бұл мәселені шешу үшін ата – аналардың педагогикалық білімін
көтерудің бүгінгі күнгі бірде – бір ошағы – мектеп. Бұл, ең алдымен, ата –
аналармен жұмыс жүргізуде олар білуге тиісті білімдерді өмір талабына сай
насихаттап отыру бүгінге сынып жетекшісінен терең білімдікті қажет етеді.
Дегенмен, бүгінгі отбасыларындағы ата – аналардың бала тәрбиесін
заман талабына сай ұйымдастыруға қаблеттері мен мүмкіндіктері бірдей
болмай отыр. Қазақ зиялыларының бірі М.Жұмабаевтың Тәрбиедегі мақсат –
баланы тәрбиешінің дәл өзіндей етіп шығару емес, келешек өз заманына
лайықты қылып шығару деп айтуы балалар тәрбиесінде ата – аналар алдында
үлкен жауапкершіліктің тұрғандығын дәлелдейді. Әрине, отбасы өзінің дербес
әрекеті арқылы тәрбие саласында ауқымды мәселелерді шешуде әлсіздік
танытады. Ол үшін отбасы мен мектептің өзара ынтымақтастығын нығайту өте
маңызды. Ал тәрбие қоғамдық құбылыс болғандықтан, оны қоғам талаптарынан
тыс ұйымдастыру мүмкін емес. Бұл тұста үштік одақ: мектеп, отбасы және
қоғамдық мекемелер жұмысындағы өзара сабақтастық және ынтымақтастық өз
үйлесімін табуы тиіс.
I Бөлім. Тәрбие отбасынан басталады.
Еліміздің көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылып, халықаралық
деңгейге шығуы бүгінгі ұрпақ бейнесімен көрінеді. Шығысы ғұламасының бірі
болып саналатын Жүсіп Баласұғынның дастандарында отбасы тәрбиесі көп
айтылады. Мемлекеттің беріктігі тек ел билеуші қайраткерлерге, әділ заңға,
күшті әскерге ғана емес, әр отбасының беріктігіне байланысты екендігін
сипаттайды. Оның ойынша: отбасы беріктігі жақсы жер таңдаудан басталады
және өнегелі отбасында ғана өнегелі ұрпақ тәрбиеленеді.
Р.Нұрғалиевтің философиялық сөздерінде отбасы - ол әлеуметтік
қауымдастықтың түрі, ерлі – зайыпты одаққа және туыстық байланыстарға, яғни
ер мен әйелдің, ата – аналар мен балалардың, аға – інілер мен апа –
қарындастардың және бірге тым ортақ шаруашылық жүргізетін туыстардың
арасындағы саналуан қатынастарға негізделген жеке тұрмыс деп айтылса, Ж.
Қолибаевтың педагогикалық еңбегінде отбасында бірге тұратын некеге
негізделген немес қандас туыстар (әке, бала, ана) тобы деп анықтама
берілген. Ғалым – педагог өзінің зерттеулерінде отбасы балаға өмір жолын
бастайтын және қоршаған орта туралы тиянақты да терең әсер ететін ұжым
екенін, соның негізінде онда білім, әдет, мінез – құлық пен өмірге деген
көзқарастардың қалыптасатынын дәлелдеп көрсетеді.
Қазіргі қоғам талабы халық санының көбеюін мүдделеп отыр. Халық
санының азаюы отбасындағы бала санының кемуі және көп балалы отбасының
азаюы.
Бүгінгі отбасы тәрбиесінің барысын екі жақты қырынан байқауға болады.
Біріншісі, отбасының мектеппен ынтымақтаса әрекет етуге өте ынталы болып
отырғандығы. Мұнда ата – аналар балаларыныңы сапалы білім алып, жанжақты
дамуы үшін оларды ең таңдаулы мектептерге оқуға береді. Оқушылардың ұлттық
тәрбие алумен қоса әлемдік тәрбие жетістіктерін пайдалану қолға алынуда.
Мектеп пен отбасының өзара ынтымақтастығы нәтижесінде ата – аналар
тарапынан мектептің педагогикалық қызметіне әр түрлі көмектер көрсету, атап
айтқанда, демеушілік жасау, тәрбие тәжірибелерімен бөлісу, кәсіби қызмет
саласын кіріктіру және т.б. жүзеге асырылады.
Екіншіден, отбасының мектеппен ынтымақтастықты орнатуға
немқұрайлылықпен қарауы орын алуда. Бұл күнкөріс жағдаймен отбасындағы
балалар тәрбиесіне көңілдің бөлінбеуі, тіпті, ата – аналардың жиналысқа
келмеуі, мектеппен байланыс жасауға талпыныстың болмауы, бала тәрбиесіне
қатысты аз оқитындығы және т.б. арқылы айқындалады.
Өкінішке орай, зерттеу барысында көптеген сынып жетекшілерінің,
әсіресе, жас мамандар арасында ата – аналармен жұмыс жүргізуге дайындықтың
төмен екендігі айқындалады. Жоғары оқу орындарында болашақ маман дайындауға
аса көңіл бөлінгенмен, олардың сынып жетекшісі ретіндегі қызметіне, соның
ішінде отбасы тәрбиесін жетілдіру мәселелеріне дайындығы назардан тыс қалып
отырады. Бізге жалпы білім беретін орта мектептің мұғалімдерімен және сынып
жетекшілерімен сауалнама жүргізу арқылы отбасы тәрбиесінің жағдайы
қаншалықты назарға алынғандығын білу қиынға соқпайды. Онда көптеген сынып
жетекшілерінің отбасы тәрбиесін жетілдіру арқылы мектептегі тәрбиенің
тиімділігін қамтамасыз етуге назар аудармайтындығы байқалады. Тақырыптық
ата – аналар жиналысынан тыс олармен байланыстың болмайтындығы, тіпті
тәрбие жұмысында басқа да тәрбие мекемелерімен ынтымақтастықтың
орындалмайтындығы анықталды. сіз мектеп тарапынан отбасы тәрбиесін
жетілдіруде қандай көмек болғанын қалайсыз? деген сұраққа ата – аналар
тарапынан әр түрлі жауаптар алдық. Онда олардың кейбірі мектептерде ата –
аналарға арналған отбасы тәрбиесін жетілдіруге байланысты мамандар кеңесі
немесе дәстүр ұйымдастырылып тұрса десе, кейбір ата – аналар баламызға
сапалы білім беріп, жақсы тәрбиелесе болғаны деп жауап берген
Шындап келгенде, сапалы білім мен жақсы тәрбие беру ұзақ мерзімді
талап ететін және екі жақты сипатқа ие болатын күрделі үрдіс. Ол тек мектеп
мүғалымінің жұмысының нәтижесі ғана емес, ата – ананың да отбасынғаы
тәрбиені ұйымдастыру мүмкіндігіне байланысты. өкінішке орай, мұны ата –
аналар арасында мектеп мұғалімдерінің міндеті деп санайтындары да жоқ
емес.
Сұрақ жауап нәтижелері ата – аналардың отбасында бала тәрбиесінде
бірқатар қиыншылықтарға кездесе отырып, мектеппен ынтымақтастыққа бірлесіп
әрекет жасауға талпынбағанын көрсетеді. Сұраққа жауап берген ата –
аналардың арасында бірқатары жазалау әдісін қолданатынын (ұрып – соғу)
жасырмаған, тіпті, олар осы әдісті қолдану тәрбиеде нәтиже береді деп
есептеген.
Жоғарыдағы мәліметтерден ата – аналардың отбасы өмірін ұйымдастыруда,
баланы тәрбиелеудегі әдістерді тиімді қолдану мен ізгілік қарым – қатынас
орнатудың маңыздылығын түсінуді және т.б. мәселелер төңірегінде көмекке
мұқтаж екендігін байқау қиын емес.
Мұндай жағдайлардың тәжірбиеде көрніс берудің бірден – бір себебі,
отбасы тәрбиесінде ата – аналардың бала тәрбиесіндегі көзқарастары мен
білім деңгейлерінің әр түрлілігі болып табылады. Оның үстінде кейбір
мектептердегі ата – аналар жиналысының өзі талапқа сай өткізілмейді. Ұзақ
жылдар бойы көптеген мектептердегі ата – аналар жиналысындағы күн
тәртібінде қаралатын мәселелер өзгеріссіз: балалар барлығын ата – аналарға
хабарлау мен мектеп мәселелерін шешудегі қаржы мәселесіне арналып келетіні
жасырын емес. Осы жерден ата – аналардың жиналысқа қатысуының міндетті емес
екендігі келіп шығады. Егер ата – аналардың ол жиналыстаан алары мол,
әсері елеулі болса, мұндай мүмкіндікті жібермесі анық болар еді. Осы тұста
отбасының тәрбиесін жетілдірудің бірден бір жолы – ата – аналардың бала
тәрбиелеудегі педагогикалық сауатын жетілдіру.
Отбасы тәрбиесін жетілдіру мен ата – аналардың педагогикалық сауаттылығын
көтеруде атқарылатын негізгі қызмет бүгінгі сынып жетекшісінің еншісіне
тиеді. Ол үшін сынып жетекшілері отбасы тәрбиесі бойынша терең білімі бар
ата – аналармен жұмыс түрлерін ұйымдастыра алатын білікті маман болуы тиіс.
Қазіргі заман мұғалімі қоғамдық дамудың жоғары деңгейінен көрінетін, оның
барлық талаптарына жауап беретін және өзінің кәсіби қызметінде
шығармашылықпен еңбек ететін маман болуын талап етеді. Отбасы тәрбиесін
жетілдіруде мектеп пен отбасы ынтымақтастығы тиімді ұйымдастыру мынадай
қағидаларға негізделуі тиіс:
- тәрбиені қалыптастыруда қоғам, мектеп, отбасы және басқа да арнаулы
тәрбие инстетуттарының тәрбиелік мүмкіндіктерін ықпалдастыру;
- мектеп отбасындағы педагогикалық ұжыммен тығыз байланыс орната отырып,
әрбір баланың қаблетін толық ашу мен дамытуға мүмкіндік жасау;
- мұғалісдер мен оқушылардың және ата – аналардың белсенділігін,
бастамшылдығы мен шығармашылдығын арттыруды демократияландыру.
Бұл қағидаларға сүйене отырып жұмыс жүргізу анағұрлым тиімді. Ресей
ғалымы Ш.Амонашвили педагогикалық үрдісті ізгілік тұрғыда ұйымдастыра
отырып, тәрбие отбасында өз жалғасын табу үшін ата – аналардың
педагогикалық сауатын көтеру мен тәрбие тәжірбиелерін алмасуда ата –
аналар отбасындағы бала санына қарай топтап жинаудың тиімді екендігін
айтады. Мұндағы ерекшелік – отбасында көп бала тәрбиелеп отырға ата –
аналар мен жалғыз бала тәрбиелеп отырған ата – аналар арасында болатын
әңгіменің бірдей болуы мүмкін еместігін және ондай отбасыларындағы
мәселелер де әр түрлі болып келетіндігі дәлелденген.
Мектеп тарапынан отбасы тәрбиесін жетілдірудің бірден – бір жолы ата –
аналар жиналысында дәрістер оқу. Ондағы тақырыптар сынып оқушыларының жас
ерекшеліктерінен туындайтын мәселелер мен оның алдын алудың жолдарымен
байланысты болуы мүмкін. Мысалы, 5 – 9 сыныптар арасындағы оқушылардың
ата – аналары өз балаларының өкпелі кезңде екендіктерін жақсы білу және
ол кезеңдегі тәрбие жұмысының қиындығын да білу керек. Ол үшін бала 5 –
сыныпқа келгенде ата – аналар жиналысында балалардың өтпелі кезеңге
келгендігін, ол кезде балалар қалыптасуындағы маңызды да ең қиын кезең
екендігі туралы дәріс оқылуы керек. Егер ата – аналар жиналысындағы әрбір
тақырыптар бала дамуымен байланысты таңдалынып отырса, бала тәрбиесінде
ата – аналардың педагогикалық сауатын көтеруге мүмкіндік алу тиімді
болады. Мұндай жұмыстар ата – аналардың мектеп ынтымақтастығын арттыра
түседі.
Сынып жетекшісінің ата – аналар жиналысында оқитын тақырыптық
дәрістері мынадай болуы мүмкін:
- отбасы және оның бала тәрбиесіндегі рөлі;
- отбасының негізгі функциялары және оның бала тәрбиесімен байланысы;
- бүгінгі отбасы тәрбиесінің ерекшеліктері мен мүмкіндіктері;
- балалардың өтпелі кезеңдегі психологиялық және физиологиялық
ерекшеліктері;
- отбасындағы өзара түсініспеушіліктің тұрмыстық – адамгершілітік
негізі;
- отбасында бос уақытты ұйымдастыру және демалыс;
- отбасындағы ата – аналардың абройы және оның тәрбиедегі мүмкіндігі;
- бала тәрбиесіндегі ата - әженің, ана мен әкенің алатын орны;
- отбасындағы қарым – қатынас және психологиялық ауан;
- отбасындағы салт – дәстүрлер мен сенімдердің тәрбиелік мүмкіндіктері;
- отбасында балаларды еңбекке дайындау;
- балаларды отбасында салауаттылыққа тәрбиелеу және т.б.
Мектептегі білім беру мен тәрбие үрдісінің отбасындағы жалғасының бір
көрнісі – үй тапсырмаларының орындалуы және тәрбие талаптарының
сабақтастығының қамтамасыз етілуі. Осы тұста кездесетін негізгі қиыншылық
әрбір ата – ананың отбасында бала сабағының дұрыс орындалуына бағыт беруге
қаблетті еместігінде. Бұл қиыншылықты жеңу де сынып жетекшісі қызметінің
шығармашылық сипатымен байланысты шешіледі. Ол үшін сынып жетекшісі ата –
аналар жиналысында пән мұғалімдерінің талаптарын тыңдау мен ата – аналарға
үй тапсырмаларын орындауға бағыт беру бойынша кеңестер береді. Бұл,
әсіресе, төменгі сынып ата – аналары үшін өте тиімді,оның үстіне бұл пән
мұғалімдері мен ата – аналар арасындағы байланысты нығайтып, екі жақты
жауапкершілікті арттыра түседі.
Отбасы тәрбиесін жетілдіру мақсатында ұйымдастырылатын жұмысты сынып
жетекшісі отбасын зерттеуден бастайды. Өйткені, тәрбие мүмкіндігі әр
түрліотбасыларында жүргізілетін жұмыста әр түрлі ұйымдастырылуы тиіс.
Мәселен, отбасының әр түрлі ерекшеліктері, атап айтқанда, ерескетер
мен балалардың өзара қарым – қатынасы, ондағы психологиялық жағдай,
қоғамдық пікірлер мен көзқарастар бағыты балалардың жеке басының
қалыптасуына өзіндік әсер етеді. Ата – аналармен ынтымақтастықта жұмыс
жүргізу үшін ата – аналардың мінез – құлқы мен бала тәрбиесіндегі
көзқарастыран білу де аса аңызды. Бала тәрбиесіндегі отбасы мүмкіндігін
зерттеп білген соң біртіндеп олардың көзқарастарын өзгертуге жағдай жасау
қажет. Бүгінгі күні мектеп пен отбасының немесе мектептің отбасына ықпал
етуінің негізгі формалары: ата – аналар жиналысы, мектептегі ата – аналар
күндері, әкелер мен аналар конференциялары және т.б. Отбасындағы баланың
өмірін, тұрмыс жағдайы мен қарым – қатынас жүйесін зерттеуде әрбір ата –
анамен жеке дара жұмыс жүргізілуі шарт. Ата – аналар жиналысында баланың
жеке басының дамуына қатысты барлық ғылымдар саласы интеграциялық бірлікте
қарастырылып отыруы керек. Ата - аналар жиналысы мұғалімнің қолындағы
маңызды педагогикалық құрал болып табылады.
Көптеген ғалым педагогтер (Т.Сангинова, И.Тилябова және т.б.) ата –
аналар жиналысында тақырыптық баяндамалардың оқылуын, бала тәрбиесіне
қатысты мәселелердің бірге талқылануын ұсынады.
Онда ата – аналарға балалары туралы айтуға, белгілі бір орын алып
отырған кедергілерді бірге жоспарлауға болады. Өзара түсінік пен өзара
көмек болған кезде ғана ата – аналар жиналысы нәтиже береді. Осылайша
біртіндеп педагогикалық оқулар ұйымдастыру арқылы олардың көзқарастарына
әсер ете отырып, тәрбиеде ортақ мақсатқа қол жеткіземіз. Оларды
мектепішілік жұмыстарға біртіндеп араластыра отырып, олардың көп жылдық
бала тәрбиесіндегі педагогикалық тәжірбиелерін жас отбасылары білімін
жетілдіруде тиімді пайдалануға болады. Мұғалім кадрлардың отбасы тәрбиесі
мәселелері бойынша білімін жетілдіру мұғалім кадр біліктілігін жетілдіру
және қайта даярлау инстетуттарында оқытылып, ата – аналармен жұмыс
жүргізудің әдістемесі насихатталуы тиімді болмақ. Өйткені, мектеп пен
отбасы және қоғамдық тәрбие мекемелерін ықпалдастыру негізінде бірлескен
шығармашылыққа жетуге әбден болады.
отбасын Ата-ананың Ата –
зерттеу педагогикалық аналарды
білімін мектеп
жетілдіру арқылы өміріне
көзқарастарына тарту
әсер ету
Адамгершілі
к бейнесін
1.1. Ата – аналармен бірлесе жұмыс жүргізейік.
Орта білімді дамыту тұжырымдамасында Қоғамымыздың ірге тасын нығайту
мақсатында, ең алдымен, адамгершілік, ізгілік, имандылық тәрбиесін көбейту
керек дегені мәлім. Бұл үшін психология, педагогика ғылымдарының
жетістіктерін пайдалана отырып, нарықтық экономикаға сай, дені сау, ұлттық
сана сезімі жоғары рухани ойлау дәрежесі биік, әдениетті, еңбекқор, іскер,
бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан Қазақстан азаматын тәрбиелеу –
міндетіміз. Мұндай мақсатты жүзеге асырушы басты тұлғалардың бірі – сынып
жетекшілері.
Сынып жетекшісі жоспарлы, жүйелі жоспар құрып, шәкірттермен ақылдасса,
ата – аналармен бірлесе жұмыс істеген жағдайда ғана үлкен нәтижелерге ие
болады. Сондықтан ол әр уақыт оқушыларының күшті және әлсіз жақтарын
ескеріп, нәтижелеріне жүйелі салыстырулар жүргізіп, нақты талдау жасап
отыруы тиіс. Ең бастысы, әрбір ұстаз өзі атқаратын тәлім – тәрбие ісін
ғылми тұрғыдан ұйымдастырылып, шәкірттерін жан – жақты білуге ұмтылғаны
дұрыс. Тәрбиеленушілердің тәрбиелік деңгейін дәл нақты анықтау үшін
үздіксіз жұмыс істеп отырады. Бұл ретте ұстаз оқушылардың тәрбиелілігін
көрсететінін саналылығы, адамгершілігі мен имандылығы, эстетикалық
тағылымы, танымдық даму дәрежесі, қызығуы, қораған орта, өнерге
бейімділігі, т.б. ескеру керек.
Сынып жетекшісінің жұмысы туралы әдістемелік хатта сынып жетекшілері
әр уақытта оқушылардың жаңа ұжымын қабылдай отырып, әдетте ең алдымен
отбасының бала тәрбиелеу шарттарын зерттейді деп атап көрсетілген.
Сондықтан тәрбиешінің ең бірінші міндеті – балалар өсіп, тәрбиеленетін
ортаны зерттеу.
Сөз жоқ, бала үшін адамгершілік талғадар мен әдет – дағдылар, яғни
жеке бастың қалыптасуының барлық әлеуметтік – психологиялық негіздері
отбасында қалыптасады. Демек, отбасылық тәрбиелеу шарттарын, мүмкіндіктерін
зерттемей, тәрбие үрдісінде оң нәтижелерге жету мүмкін емес. Осыны ескерген
мен отбасы тәрбиесін зерттеуді өз тәжірибемде ата – аналармен бірлесе жұмыс
істеу барысында жүзеге асырамын. Сынып жетекшісі ретінде жаңа ұжымды
қабылдап алғанан кейін, ең алдымен, сол баланың отбасылық тәрбиелеу
мүмкіндктерін зерттеу мақсатында сауалдама таратып, жауап аламын. Бұл ретте
Д.М.Капралованың Сынып жетекшісінің ата – аналармен жұргізетін жұмысы
кітабынан қосымша мәліметтер жинаймын. Айталық, № 1 сауалнамадағы Отбасы
туралы жалпы мәліметтер деп айдар тағып, өзіме керекті сұрақтарды
тізбектеп қою арқылы мәлімет топтастырамын.
№1 сауалдама.
Өз басыңыз туралы мектеп үшін керекті кейбір мәліметтерді
хабарлауыңызды өтінемін.
1. Ата – жөніңіз _________________________
Әкесі ________________________________
2. Туған жылыңыз _______________________
Әкесі __________________________________
Шешесі ________________________________
3. Мамандығыңыз, қазіргі жұмыс
орныңыз.___________________________ ____
Әкесі __________________________________
Шешесі _______________________________
4. Білім дәрежеңіз _______________________
Әкесі __________________________________
Шешесі ________________________________
5. Айлық табысыңыз.
6. Отбасындағы қосымша табыс еөзі.
7. Отбасы құрамы, олардың жасы.
Бұл сауалнамаға жауап алынғаннан кейін оқушылардың ата – аналары жайлы
қортынды талдау жасап, білім дәрежесін, отбасы құрамына, әлеуметтік
жағдайларына қарап топқа бөлініп, картотека жасап қоямын. Мұндай
сауалнамаларды әр түрлі өзіме керекті белгілі бір мақсатта, белгілі бір
тақырыптарда пайдаланып отырамын. Мәселен, мына бір сауалнаманы мақсатына
қарай № 2 деуге болады.
Мақсаты – отбасының тәрбиелік мүмкіндігін зерттеу.
1. Сіздер қанша уақыттарыңызды баламен бірге өткізесіздер?
а) күн бойы ... .
ә) апта бойы ...
2. Жұмыс түрі.
а) әңгімелесуге...
ә) бірлескен жұмыста...
б) кинода, концертте...
в) үйде кешкілік...
3. балаңыз неге қызығады?
а) әдеби кітап оқуға...
ә) кино көруге, талқылауға...
б) бақшада жұмыс істеуге...
в) сурет салуға ...
г) музыкаға, белгілі бір аспапта ойнауға...
ғ) тоқыма тоқуға, тігуге, ұсталық өнерге т.б.
№ 3 сауалнама.
Мақсаты – жүрген ортасын анықтау.
1. Балаңыздың дос кім?
а) үйге жиі келеме?
ә) балаңыз жиі бара ма?
2. Оның (балңыздың досының) отбасымен таныссыз ба?
3. Онымен дос болуына қарсы емессіз бе?
4. Балаңыз бойындағы өзіңіз жақсы көретін (жек көретін) қылықтары қандай?
Осылайша көптеген сұрақтарға жауап ала отырып, ата – аналармен етене
арласамын. Сөйтіп, тәрбие үрдісіндеолардың ең жақынына айналуға ұмтыламын.
Сонда ғана олар сізге сеніп, өздерінің отбасылық құпияларын ашады және
сізбен бірге бала тәрбиелеу ісіне белсене араласады. Өйткені, мектеп пен
отбасы бірлігі тәрбие үрдісінде өте үлкен рөл атқарады.
Ата – аналармен жүргізілетін бұл жұмыстардың нәтижесі болмай
қалмайды. Ата – аналардың сабаққа келуі, тәрбие жұмыстарына қатысуы
балалрын ерекше қуанышқа бөлейді, оқуға деген ынта – ықыласын арттырады.
Сынып жетекшісінің ендігі бір маңызды жұмысы – Педагогикалық
бақылаулар күнделігін жасау. Оны қалың дәптерге арнап сыныбыңыз бітіргенше
пайдалануға болады. Сонымен бірге ата – аналармен жұмыс жүргізуде олармен
бірлесе атқаратын және атқарылатын жұмыстарды есепке алу журналы да керек
деп есептеймін. Бұл журнал арқылы кез келген сынып жетекшісі ата –
аналардың тәрбиелік шараларға, жиналыстарға қатысуын бірнеше жыл бойы
үздіксіз есепке ала алады және ол сынып жетекшісі үшін ауырға соқпайды,
керсінше, бұл тәрбие беру ісін бірізділікке жүйелілікке әкеледі.
Мұғалімнің басқа мамандықтардан айырмашылығы сол, оның іс - әрекетін
ешікм үнемі қадағалап отырмайды, оқу – тәрбие ісі оның ар – ұжданына,
жауапкершілігіне жүктелген. Олай болатын себебі, ұстаз еңбегі – қашанда ұлы
еңбек.
1.2. Отбасы мен мектептің өзара әрекеті.
Отбасы - адам үшін ең жақын әлеуметтік орта. Отбасы белгілі
дәстүрлердің, жағымды өнегелердің, мұралар мен салт – дәстүрлердің
сақтаушысы. Отбасында бала алғаш рет өмірімен, қоршаған ортамен танысып,
мінез – құлық нормаларын игереді. Ол баланың азамат болып өсуінің негізі
болып табылады.
Отбасының басты қызметі – бала тәрбиелеу. Отбасы тәрбиесі – бұл жалпы
тәрбиенің ең басты бір бөлігі. Отбасы – сапасы бірқатар өлшемдермен
анықталатын бала өмірі мен дамуының ортасы. Отбасының әлеуметтік – мәдени
өлшемі ата – аналардың білімдік деңгейімен және олардың қоғам өміріне
қатысуымен анықталды. Отбасының әлеуметтік – экономикалық өлшемі дүние –
мүліктік сипаттамасымен және ата – аналардың жұмыспен қамтылыуымен
анықталады. Техникалық – гигеналық өлшемі өмір сүру жағдайымен, баспананың
жабдықталуымен, өмір салтының ерекшелігімен анықталады. Демографиялық
өлшемі отбасы құрлымы мен анықталады. Бала дамуының қандай қырын, қай жас
кезеңін алмайық, оның тиімді болуына отбасының рөлі ерекше.
Қазіргі отбасының басты қызметтері мен міндеттеріне тоқталайық.
Басты қызметтері:
- тәрбиелік;
- сауықтыру;
- рухани – адамгершілік;
- танымдық – білімділік;
- тұрмыстық;
- еңбек;
- мәдени ағартушылық;
- демалыс – шығармашылық;
- тұлғаның өзіндік тәжірбиесін ынталандырушы;
- қорғаушы.
Басты міндеттері:
- баланы үйлесімді дамыту;
- бала денсаулығына қамқорлық жасау;
- оқуына көмек көрсету;
- тұлғаның әлеуметтенуіне көмектесу;
- ізгілік, эмоционалды - адамгершілік қатынас қалыптастыру;
- жалпы мәдени және интеллектуалдық дамуына қамқорлық жасау;
- қызығушылығын, қаблетін, бейімділігі мен шығармашылығын дамыту;
- өзін - өзі тәрбиелеу мен өзін - өзі дамытуға дайындау;
- жыныстық тәрбие, болашақ отбасылық өмірге даярлау.
Сонымен қатар отбасы тәрбиесінің мәңгілік басты құрауыштары бар.
Олар:
- отбасы тәрбиесінің ахуалы (дәстүрі, қатынасы, жайлылығы);
- отбасы өмірінің күн тәртібі;
- әрекеттер мазмұны (әкенің, шешенің, әженің, атаның, балалардың).
Баланың отбасындағы өмірін және іс - әрекетін ұйымдастыруда күн тәртібін
жасау мен талап қоя білудің мәні ерекше. Күн тәртібі баланың еңбегі мен
демалысының парасаттылықпен, жас және дербес ерекшелігіне сәйкес етуін
қамтамасыз етуі тиіс. Отбасы мүшелері бала бойында жақсы әдеттерді
қалыптастыруды және оның дүниетанымын, өмірлік бағыт – бағдары мен
көзқарастарын дұрыс қалыптастыруды мақсат тұтады.
Отбасы бала тәй – тәй басып жүре бастағанан кезден – ақ оны
жинақылыққа, тілалғыштыққа, еңбекке, мұқиаттылыққа, жауапкершілікке,
әдептілікке үйретеді. Отбасы баланың күн тәртібін құруда өз отбасының үй
жағдайын, баланың денсаулығын, дәрігер, тәрбиеші не ғұрлымкеңесін, мектеп
пен отбасы талаптарының бірлігін есепке алғаны дұрыс. Өйткені, бала
өмірінде еңбек, демалыс, ойын, үй тапсырмасын орындау, ұйқы және т.б. дұрыс
кездесіп отыруы тиіс. Педагог – психолог ғалымдарының пікірлері бойынша
белгілі бір реттелген күн тәртібін сақтау нәтижесінде бала миының үлкен
жарты шарының қабында динамикалықтаптаурын пайда болды. Мысалы, баланың
нақты бір мезгілде тамақтануы, ұйқыға кетуі берік қалыптасса, оның ағзасы
сол уақытта оған даяр болып, денсаулығынығая түспек. Белгілі дағды әдетке
айналды.
Баланың күн тәртібін ұйымдастырудағы отбасының іс - әрекеті:
- сабақ үлгірімін бақылау,сабақтан себепсіз қалуына ат салысу;
- оқуда үлгіруіне, достармен қарым – қатынасының дұрыс болуына
көмектесу, жағдай туғызу;
- сынып жетекшісімен, мектеппен тығыз байланыс орнату;
- қызығушылығын дамыту, танымдық өрелерін кеңейту үшін үйірмелер мен
факультативтерді таңдауына көмектесу ;
- ақыл – ой еңбегін ғылыми ұйымдастыруға үйрету, ұсыныстар беру,
психологпен бірге әңгімелесу;
- адамдармен араласа білуге, қоғамдық орындарда өзін дұрыс ұстай білуге
баулу;
- қоғамдық пайдалы және өнімді еңбекке, имандылыққа, салауаттылыққа
тәрбиелеу;
- санитарлық – гигеналық дағдыларын сіңірту;
- адамгершілік – жыныстық, эстетикалық мәдениетін қалыптастыру.
Бала толыққанды отбасы мүшесі, сондықтан оның отбасындағы өзінің
міндеттері мен борышын адал атқаруға оған да, отбасы мүшелеріне де қуаныш
сезімін сыйлайды. Ол үшін отбасы мүшелері бала еңбегіне артық салмақ
түсірмей, не жеңіл – желпі қарамай, парасатты және әдетті болғандары
абзал. Яғни, оқудан келген соң демалуын, оқуын пайдалы еңбекпен
ұштастыруын бақылап, дұрыс бағыт – бағдар беріп отырулары керек. Отбасы
мүшелері баланы түрлі іс - әрекеттерге және өз бетімен еңбек етуге
үйретулері қажет.
Отбасында ата – ана балаларының іс - әрекетін ұйымдастыруда
төмендегідей шарттарды есепке алуы тиіс:
- баланың қызығушылығын, ішкі сезімдері мен көңіл – күйлерін
тұрақтандыру мақсатында міндеттерін бөлуді жоспарлау мен жүзеге
асыруда онымен санасу жағын қарастыру;
- балаға сенім білдіру және жас және дербес ерекшелігіне сәйкес болуын
қадағалау;
- әр баланың міндеттерін дәл, нақты анықтау;
- әр істің балалардың өзара қатынасының дамуы мен нығаюына және рухани
өсуіне қажетті тәрбиелік мәнінің болуы;
- жалпы отбасы тәрбиесінің тұлға дамуының факторы болуын қамтамасыз ету;
- баланың дербестігі мен ынтасын есепке алу;
- балаларға өзара сыйласымдылық пен мейрімділікке, сенімге негізделетін
іс - әрекеттер тапсыру;
- тапсырманы орындау барысында қолдау көрсету, түрткі қалыптастыру.
Қазақ отбасы тәрбиесінің өзекті мәселелері педагог – ғалымдар С.Қалиев,
М.Смайылова, М.Оразаев, С.Ұзақбаев, К.Ж.Қожахметова, Р.М.Қоянбаев,
Ж.Б.Қоянбаевтардың еңбектерінде жан – жақты сөз болған.
Ж.Б.Қоянбаев Семья және балалар мен жеткіншектер тәрбиесі атты
еңбегінде отбасының өзіне тән ерекше қызметтері деп: халықтың өсуін,
адамзат ұрпағын әрі қарай жалғастыруын, қажетті шаруашылық функциясын,
отбасының тәрбиелік функциясын, отбасы мүшелерінің өзара және туған –
туысқандармен қарым – қатынас жасау функциясын есептейді.
Аталған еңбекте отбасы тәрбиесінің бірқалыпты жағдайда іске
асырылмайтындығы және отбасы тәрбиесінің сәтсіз болуының басты себебі
ересек адамдардың педагогикалық көзқарастарының қауқарсыздығынан дей
келе, отбасындағы бала тәрбиесіне игі ықпал етуде мәні бар төмендегі
белгілерді атап көрсетеді:
1. Отбасының этикалық құрамы және құрлымы толық емес отбасы: бір
баланы, көп балалы отбасы, бір ұлттық, көп ұлттық отбасы;
2. Тіршілік әрекетінің және ортаның жағдайлары: отбасы мүшелерінің
білім дәрежесі, еңбектену, кәсіптік құрамы, бюджетті жалпы
материалдық әл – ауқатты, ауылдық және қалалық отбасы:
3. Отбасының мәдени қуаты: күнделікті тұрмыстың жалпы мәдениеті, күн
тәртібі, демалыс, оның формалары, кітапхананы, теледидарды, музыка
аспаптарын пайдалана білу, спорт пен айналысу, үйелмендік
дәстүрлер мерекелер;
4. Ішкі отбасылық қатынастар, отбасы микроахуалының сипаттамасы,
отбасындағы көзқарастың бірлігі және айырмашылығы, отбасы
мүшелерінің өз міндеттеріне көзқарасы;
5. Қоғамға көзқарасы: Еңбек және қоғамдық міндеттерге, қоғамдық
тәрбие инстетутарына қатысты;
6. Отбасының тәрбиелік қуаты: отбасылық тәрбие қолданылатын әдістер,
ата – аналардың және басқа мүшелердің педагогикалық мәдени
дәрежесі.
Бұл белгілерді отбасы тәрбиесінде есепке алудың маңызы зор.
Бүгінгі қоғам алдындағы мақсат - өмірдің барлық саласында белсенді
шығармашылық іс - әрекетке қаблетті, еркін тұлға тәрбиелеу. Ол үшін бала
тәрбиесімен айналысатын отбасы, балабақша, мектеп, қоғам мен жұртшылықтың
тәрбие ісі кіріктіріліп жүзеге асырылуы тиіс. Өйткені, отбасына мектеп
тарапына білікті көмек қажет. Педагогтеар мен ата – аналардың өзара
әрекетінің арқасында ғана оқушы тұлғасын дамыту мәселелерін табысты шешуге
болады.
Отбасы мен мектептің өзара әрекетінің басты қызметтері:
- ақпараттық;
- тәрбиелік дамытушылық;
- қорғаушы – сауықтырушылық;
- бақылаушылық;
- тұрмыстық;
Аталған өзара әрекеттің міндеттері:
- ата – аналардың белсенді педагогикалық ұсынымын қалыптастыру;
- ата – аналарды педагогикалық – психологиялық білім, біліктерімен
қаруландыру:
- бала тәрбиесіне ата – аналарды белсенді қатыстыру.
Отбасы мен мектептің өзара әрекетін ұйымдастыру жолдары:
- отбасының тәрбиелік мүмкіндігі мен күш – қуатын айқындау мақсатында
зерттеу;
- отбасының адамгершілік бағыттылығына қарай оларды топтастыру;
- олардың бірлескен әрекетінің ағымды және соңғы нәтижелерін талдау.
Отбасын зерттеу педагогикға не береді?
Оқушы отбасын зерттеу педагогқа отбасының тәрбиелік мүмкіндігі мен оның
күш қуатының деңгейін анықтауға, соның негізінде бірлескен әрекеттің
оңтайлы әдәсін, формасын таңдауға, нәтижесінде тәрбие мәселесін табысты
шешуге мол мүмкіндік туғызды. Ол үшін мұғалім дәстүрлі педагогикалық –
психологиялық диагностика әдістерінің кешенін пайдаланады.
Отбасын зерттеу – сынып жетекшісінен кәсіби шеберлікті талап ететін өте
күрделі мәселе.
Сынып жетекшісі отбасын зерттеуде төмендегідей ережелерді сақтағаны
дұрыс:
- Ата – аналар мен балалар өздерін зерттеу нысаны ретінде сезінбеуі
тиіс.
- Зерттеу мақсатыбағытталған, жоспарлы және жүйелі болуы қажет.
- Зертеу әдістері тәрбие әдістерімен өзара байланысты болуы шарт.
- Психикалық – педагогикалық әдістер түрленген және кешенді түрде
қолданылуы керек.
Отбасын зерттеуде педагог төмендегі мәліметтерге басты көңіл аударуы
тиіс:
1. Отбасы мүшелері туралы және отбасының әлеуметтік – материалдық,
тұрмыстық жағдайлары мен мектеп ісіне деген қызығушылықтары туралы толық
мәлімет.
2. Отбасындағы балалардың тәрбиелік деңгейі.
3. Отбасының тәрбиелік мүмкіндіктері.
Ата – аналар Мектеп кеңесі, сынып
кеңестері мен ата – мен
аналаркомитеті.
қоғамдастықтың Қиын балалар мен отбасына жеке
шефтік мектептегі көмек көрсету.
басқаруға Қоғамдық бақылау комитеті.
қатысуы Отбасының мектеппен
әрекеттесу кеңесі.
Мектеп тәжірбиесінде ата – аналармен жұмыстың көпшілік, топтық және
жеке формалыары бар.
Сынып жетекшісінің ата – аналарымен жүргізетін ағарту жұмысының негізгі
формалары.
Мектептегі тәрбие жұмысының нәтижелілігінің бір ұшы ата – аналармен,
қоғамдастықпен мектептің бірлескен әрекетінде екені еш уақытта күмән
туғызбайды. Бала тәрбиесі мен дамуындағы басты рөлі атқарушы отбасы. Оның
өмірінің басым бөлігі отбасында өтеді. Сондықтан бала мектеп табалдырығын
атағанға дейінгі оның алғашқы ұстазы – ата – анасы. Отбасы мектеппен
бірлесіп, оқу – тәрбие үрдісінің табысты не табыссыз болуын анықтайтын
тәрбиеленуші орта факторларының маңызды кешенін туғызады.
Мектеп пен отбасының ынтымақтастығын жүзеге асыруды сынып жетекшісі
негізгі рөл атқарады. сынып жетекшісінің жұмысынан отбасы мектептегі оқу
– тәрбие үрдісінің мәні мен маңызын, ұстанатын бағыттарын түсінеді әрі
оған қатысады. Педагогика тәжірибесінде мектеп пен сынып жетекшісінің ата
– аналармен жұмысының 5 түрлі қызыметі анықталғын. Олар:
1. Қызметі. Ата – аналарды оқу – тәрбие үрдісінің мазмұнымен,
әдістемесімен таныстырады. Алғашқы ата – аналар жиналысында сынып
жетекшісі ата – аналармен өзі танысады және өзінің педагогикалық
ұсынымдарымен таныстырады, өзінің болашақта жүргізетін жұмыстарының
бағдарламасымен, мақсат, міндеттерімен және тәрбие жұмысының жоспарымен
таныстырады, өзекті мәселелерді бірігіп талқылайды.
Ата – аналарды оқу – тәрбие үрдісіне төмендегідей әрекеттер арқылы
тартады:
- балалар мен ата – аналардың шығармашылығ күні;
- ашық сабақтар мен сыныптан тыс іс – шаралар:
- мектеп пен сыныптың материалдық – техникалық базасын күшейту және
сыныптан тыс іс – шаралар ұйымдастыруға көмек көрсету;
- шефтік көмек;
- ата – аналардың мектеп кеңесі жұмысына қатысуы.
2 – қызметі. Ата – аналармен педагогикалық – психологиялық ағарту жұмысын
ұйымдастыру. Оны келесі әрекеттер арқылы іске асырады:
- тәрбиеге жекелеген мәселелер бойынша ата – аналарға арналған мектептік,
сыныптық конферециялар ұйымдастыру;
- ата – аналар университеттері;
- қызығушылықтары негізінде ата – аналар лекторийлері: дарынды балалар,
қиын балалар, педагогикалық кәсіпті таңдаған балалар, түрлі үйірмелерге
қатысатын балалардың ата – аналары үшін деп бөліп өткізуге болады;
- сыныптық ағарту жұмыстары тәрбие міндеттеріне байланысты, оқушылар мен
сынып ұжымын жүйелі зерттеу бойынша; оны түрлі мәселелеік конференциялар,
жеке және топтық кеңестер беру түрінде өткізуге болады.
- психологиялық, педагогикалық, медициналық және заң туралы кеңестер;
- тренингтер;
- ата – аналарға арналған әдебиеттерге шолу, көрмесін ұйымдастыру және
оқырмандар конференциясын өткізу.
3-қызмет. Ата – аналарды балалармен бірлескен әрекетке тарту. Оның
формалары:
- сынып жетекшісі ұйымдастырған сабақтан тыс барлық әрекетке қатысу
(жорық, серуен, саяхат, жөндеу жұмыстары, сенбіліктер, турнирлер);
- жалпы мектептік дәстүрлі іс – шараларды ұйымдастыруға ата – аналарды
қатыстыру (түлектер кеші, туристердің мемлекеттік слеті, мектеп бітіру
кештері, ардагерлермен кездесу және т.б.);
- республика және оның шегінен тыс алыс жақтарға шығуды немесе
дайындалуды ата – аналармен бірге жүргізу;
- оқырмандар конференциясы;
- отбасылық ойын байқаулары.
4-қызметі. Жекелеген оқушылардың отбасындағы тәрбиеге түзету жұмыстарын
жүргізу. Алдымен отбасы тәрбиесін жүргізу бойынша психологиялық –
педагогикалық кеңестер мен көмектер беру. Отбасындағы жиі кикілжіңнің
нәтижесінде психологиялық ахуалы ауру және қиын бала өсіп келе жатқан
отбасына назар аудару керек.
5-қызмет. Белсенді ата – аналармен, ата – аналардың қоғамдық ұйымдары
мен өзара әрекет ету.
Сынып жетекшісінің ата – аналармен жұмысының табысты не табыссыз болуы
оның таңдаған ұстанымына, қарым – қатынас стиліне, педагогикалық шеберлігі
мен кәсіби біліктілігіне байланысты болатынын ұмытпау керек.
Сынып жетекшісінің отбасын аралауы бүгінгі күнге дейін ата – аналармен
жұмыстың жағымды формаларының бірі болып келсе, қазіргі кезде кейбір
педагог – ғалымдардың пікірінше, бұл талас екі жақты мәселе. Өйткені,
жұмыстың бұл формасы туралы отбасының жеке өміріне қол сұғу болмай ма деген
де пікірлер кездеседі. Сондықтан жұмыстың бұл формасын сынып жетекшісі
нақты жағдайда сол отбасының ерекшелігін жақсы біліп, ойланып барып
жасағаны жөн. Немесе келесі шарттар сақталуы тиіс;
- отбасына ескертпей келмеу;
- отбасында 5 – 10 минуттап артық болмау;
- отбасына келгенде әңгімені табалдырықта тұрып немес сырт киіммен
тұрып бастамау, егер ата – аналар қобалжып, өздері айтпаса,
әдеппен ғана өзіңіз ұсыныңыз.
- әңгімені әкімшілік - әмірлі сыңаймен жүргізуге болмайды;
- ата – анаға ақыл үйретпеңіз, тек кеңес беріңіз;
- негізінде әңгімені баланың көзінше оған да, ата – аналарға да,
өзіңізге де қолайсыз болмайтындай стильді таңдап алып
жүргізгеніңіз дұрыс;
- сонымен қатар ата – аналарға тәрбие мәселесін талқылауға шақырған
қағазбен бірге сол мәселеге қатысты жадынама жазып жіберу де
тиімді болмақ.
Сынып жетекшісі салыстырмалы түрде отбасының тәрбиесінің тұйық
инстетуты екенін, ал ата – аналардың тәрбиелік күш – қуаты мен
мүмкіндігінің әртүрлі деңгейде болатынын ескертуі тиіс.
1.3. Ата – ана және мектеп ынтымақтастығы.
Қазақстан Республикасының Білім туралыЗаңында девиантты мінезді
оқушыларға мынадай анықтама берілген: балалар мен жас өспірімдердің
әкімшілік жазалау шараларын қолдануға әкеп соғатын құқық бұзушылықтарды
үнемі жасауы, оқудын, жұмыстан үнемі жалтаруы, отбасынан немесе балаларды
оқыту – тәрбиелеу ұйымдарынан үнемі кетіп қалуы, сондай – ақ қоғамға
қауіпті әрекеттер жасауы.
Олардың әр кезеңде әр түрлі аталғаны бізге белгілі: тәртәбәі нашар,
қиын, тәрбиесі қиын, т.б.
Ғылыми тұрғыдан зерттегенде, дәл осы балалардың оқуға қызығуларының
жоқ екені, олар мектепке де сыймай, үйге де сыйлы болмай, мұғалімдердің
берекесін ктіріп, түптің түбінде олардың басым көпшілігінен дайын заң
бұзушылар мен қылмыскерлер шығатыны бұрында дәлелденген.
Әрбір оқушының өзін қоршаған ортасымен тығыз қарым – қатынаста
болатынын, солардың әсерімен дамитынын ескере отырып қиын балалардың
мінезіне отбасы, мектеп және көшенің қалай әсер ететінін жағдайларына жеке
– жеке тоқталып көрелік.
Бала тәрбиесіне отбасының жағымсыз әсер ету жақтарын сөз еткенде, оны
үш топқа бөліп қарастыруға болады.
1. Бірінші топ – баланы қалай тәрбиелеуді біледі және дәл солай
тәрбиелейді. Олар көп емес, алайда, өздерінің саналы өмірімен және
сапалы іс - әрекетімен тек өз балаларына ғана тәрбие беріп қоймай,
мектептердегі қоғамдық жұмыстарға қолғабыс етіп, басқа ата – аналарға
үлгі көрсетеді.
2. Екінші топ - өз балаларына өнегелі тәрбие бергісі келеді, бірақ,
қалай тәрбиелеу керек екенін білмейді. Мұндайлар ата – аналардың басым
көпшілігі Олар білмігіндіктен балаларына кері әсер етуі мүмкін.
3. Үшінші топ – балаларды тәрбиелеудің жолдарын білмейді, білгісі де
келмейді, педагогтерге қарсы тұратын төменгі әлеуметтік топ. Бұлар
соншалықты көп болмағанмен, қиын балаларды беретін отбасылар.
Енді осы факторларды тарата айталық. Халық даналылығы Ұяда не көрсең,
ұшқанда соны ілесің, Әке көрген оқ жанар, шеше көрген тон пішер, Не
ексең соны орарсың десе, ұлы Абай Тегінде адам баласы адам баласынан
ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрселермен озады. Одан басқа нәрсемен оздым
ғой демектің бәрі – ақымақшылық деп түйіндейді. Ал атақты физиолг
И.Павлов әрбәр баланың мінез – құлқы ата – анасының жағымды іс -
әрекетінен үлгі алу барысында қалыптасадыә деп тұжырымдайды.
Бала отбасы жағдайында өмірдегі әр түрлі жағдайларға өзін қалай
ұстауды, адамгершілік әліппесі: кішіпейіл болу, ізеттілік, сыйластық,
үлкендермен және кішілермен қандай қарым – қатынаста болу сияқты тәжірибе
жинақтайды және оны меңгереді. Отбасында бірін – бірі сыйлау, қамқоршы
болу, бірлесіп еңбек ету секілді игі дәстүрлер қалыптасқан болса, ол
ортадан қоғамға қарсы тұратын тәрбиесіз адам шығуы теориялық жағынан
алғанда мүмкін емес. Бұл әңгімесіз, әрине, бірінші топтағы ата – аналарға
қатысты.
Моралдік жағынан азғындаған отбасында, әдетте, балаға жеткілікті көңіл
бөлінбейді. Балалар ата – анасының қамқорлығы мен сүйіспеншілігін
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе.
I Бөлім. Тәрбие отбасынан басталады.
1.1 Ата – аналармен бірлесе жұмыс істейік.
1.2. Отбасы мен мектептің әрекеті.
1.3. Ата – ана және мектеп ынтымақтастығы
II Бөлім. Мектеп, отбасы, жұртшылық және мектептің
бірлескен жұмысын ұйымдастырушы орталық.
2.1. Ата – аналармен жан жақты қарым – қатынас.
2.2. Ата – анамен қарым – қатынастың иновациялық
формалары мен әдістері.
2.3. Ата – аналармен жүргізілген зерттеу
жұмыстары мен олардың нәтижелері.
Қорытынды.
Қосымшалар.
Пайдаланған әдебиеттер.
Ғылыми зерттеу аппараты.
Тақырыбы: Мектеп пен отбасының тәрбие жұмыстарының маңыздылығы
Мақсаты: - Мектеп пен отбасындағы тәрбие жүйелерін анықтау оларды жүйелі
орындау жолдары.
Міндеті: - 1 Отбасындағы түрлі проблемалардың пайда болу себептерін
анықтау.
2. Балаға тәрбие берудегі ата – аналардың рөлі.
3. Баланы тәрбиелеудің жолдары.
Зерттеу объектісі: - Отбасы.
Зерттеу пәні: - Отбасы тәрбиесіндегі туындайтын проблемаларды анықтау.
Зертеу әдәсі: - Отбасы туралы ғылыми әдебиеттерді шолу, анкета, тест
өткізу.
Ғылыми болжам: - Егер мектеппен бірлесе отырып балаға жастайынана көп
көңіл бөліп жүйелі түрде тәрбие берілсе, оның мінезіндегі жаман қылықтарды
дер кезінде түзеп отырса, келешекке жақсы адам тәрбиелеп шығаруға болады.
Кіріспе.
Ата анадан өсіп ұрпақ таралған,
Жақсы, жаман болса бала солардан.
Ж. Баласұғын.
Қатты тәртіп көрсе бала күнде
өмірімен қуантады түбінде.
Ж.Баласұғын.
Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие берілуі керек. Тәрбиесіз
берілген білім – адамзаттың қас жауы. Келешекте оның барлық өміріне апат
әкеледі, - деген болатын әл – Фараби бабамыз. Бабаларымыздың өсиет
сөздерін жастайынан ұл – қыздарымыздың құлақтарына құйып, ең әуелі мейірім
– шапағатқа, содан соң ақыл – парасатқа, ақырында нағыз пайдалы ғылымға
баулу – ата – аналар мен ұстаздардың міндеті. Қазақстан Республикасы Ата
Заңының 27 – бабы 2 – тармағында: Балаларға қамқорлық жасау және оларды
тәрбиелеу – ата – ананың табиғи құқығы әрі парызы деп атап көрсетілді.
Салауатты отбасы - өркениетті қоғамның талабы. Ұрпақтан – ұрпаққа беріліп
отыратын дәстүрлер мен ізгі мұраттар тек отбасында ғана дамып, байытыла
түседі. Тәрбиенің бастапқы әліппесін бала отбасында алып, онда адмгершілік
пен ізгіліктің негізі қаланды. Сонымен қатар отбасы сүйіспеншіліктің
мектебі болғандықтан, онда әрбір адам: әйел мен ер, әкесі мен анасы, қызы
мен ұлы, ағасы мен қарындасы бола жүріп, сүйіспеншіліктің әр түрлі
өлшемдерін танып біледі, адамды өзара түсіністікке алып келетін шынайы да
тұрақты сүйіспеншіліктің дәстүрлері тек салауатты отбасында қалыптасады.
Әрбір отбасы қоғамның кішкентай бір бөлігі болып табылатындықтан, қоғамды
өркениеттілікке жеткізу, ең алдымен, әрбір отбасындағы өмірді
ұйымдастырудан басталмақ.
Бүгінгі тәрбие берудің ауқымы кең, талабы жоғары. Соған сай заман
талабы бүгінгі отбасына үлкен жауапкершілік пен жоғары білімділікті жүктеп
отыр. Жеке тұлғаның қалыптасуына ықпалы ерекше болғандықтан, отбасы
тәрбиесіне философиялық, әлеументтанушылық, психологиялық және
педагогикалық зерттеулерде ерекше көңіл бөлінген. Бүгінге дейін отбасы және
ондағы бала тәрбиесін ұйымдастыру мәселелері қазақстандық ғалымдар
Ж.Қоянбаев, Л.Лысенко, Р.Төлеубекова, Г.Байдельдинова, Ж.Әбиев және т.б.
тарапынан зерттеліп келеді. Олар өз зерттеулерінде ұлттық ділді ескере
отырып қоғам талабына сай бала тәрбиесін ұйымдастырудың жолдарын көрсетуге
тырысады. Философ Р.Нұрғалиев өзінің сөздігінде отбасы – ерлізайыпты
одаққа және туыстық байланыстарға негізделген әлеуметтік қауымдастықтың
түрі деп көрсетсе, ғалым Қоянбаев өзінің психологиялық еңбегінде Отбасы
– ол бірге тұратын некеге негізделген қандас туыстар тобы деп анықтама
береді. Отбасының типтері, оның қызметтері, психологиялық ауан мен отбасы
мүшелерінің өзара қарым – қатынасы ондағы бала тәрбиесіне өзіндік әсерін
тигізді.
Біздің қоғам үшін әр кезеңде, әр отбасында өсіп келе жатқан өрімдей
ұл – қыздардың дені сау, рухани әлемі бай, білімге құштар болып өсуі ең
жоғарғы тілек, биік мақсат болып келген. Оның қуат алар қайнар бастауы –
отбасы.
Отбасы баланың жеке басының қалыптасуына екі жақты әсер етеді.
1. Отбасының материалдық жағдайын сипаттайтын өзіндік өмір сүру дәстүрі
арқылы, яғни отбасы мүшелерінің материалдық және рухани қажетсінуі мен
әлеуметтік құндылықтары арқылы әсер етеді.
2. Әлеуметтік және белгілі бір мақсатқа бағытталған тәрбиелік шаралар
арқылы әсер етеді.
Бұл көбінеме отбасындағы негізгі көзқарас пен тәрбие үрдісі қоғамның
тәрбиелік мақсатына, идеялық, адамгершілік және эстетикалық талаптарына
қаншалықты сәйкес келуіне байланысты жүзеге асырылады.
Ата – аналар отбасындағы өмірді дұрыс ұйымдастыру үшін оларға белгілі
бір білімдер мен қаблеттіліктер қажет. Осы тұста Ресей ғалымдары А.Пинт
Ата – аналар балаға жақсы тәрбие беру үшін оның мінез құлқындағы әрбір
ұсақ – түйек өзгерістерді байқап білуге қаблетті болу керек. Педагогтер
секілді кез келген ата – анаға да педагогикалық такт өте қажет. Олар
балаларын суықтап қалудан немесе әр түрлі ауруға шалдығудан қорғап, алдын
алып жүреді де, өздерінің дөрекі сөздері мен әрекеттері арқылы олардың
жүйке жүйелеріне кері әсер ететінін ескере бермейді дей келіп, бала
тәрбиесінде ата – аналардың бойында педагогикалық байқағыштық,
педагогикалық елестету, педагогикалық такт және ұйымдастырушылық
қаблеттердің болуын ұсынады.
Бұл мәселені шешу үшін ата – аналардың педагогикалық білімін
көтерудің бүгінгі күнгі бірде – бір ошағы – мектеп. Бұл, ең алдымен, ата –
аналармен жұмыс жүргізуде олар білуге тиісті білімдерді өмір талабына сай
насихаттап отыру бүгінге сынып жетекшісінен терең білімдікті қажет етеді.
Дегенмен, бүгінгі отбасыларындағы ата – аналардың бала тәрбиесін
заман талабына сай ұйымдастыруға қаблеттері мен мүмкіндіктері бірдей
болмай отыр. Қазақ зиялыларының бірі М.Жұмабаевтың Тәрбиедегі мақсат –
баланы тәрбиешінің дәл өзіндей етіп шығару емес, келешек өз заманына
лайықты қылып шығару деп айтуы балалар тәрбиесінде ата – аналар алдында
үлкен жауапкершіліктің тұрғандығын дәлелдейді. Әрине, отбасы өзінің дербес
әрекеті арқылы тәрбие саласында ауқымды мәселелерді шешуде әлсіздік
танытады. Ол үшін отбасы мен мектептің өзара ынтымақтастығын нығайту өте
маңызды. Ал тәрбие қоғамдық құбылыс болғандықтан, оны қоғам талаптарынан
тыс ұйымдастыру мүмкін емес. Бұл тұста үштік одақ: мектеп, отбасы және
қоғамдық мекемелер жұмысындағы өзара сабақтастық және ынтымақтастық өз
үйлесімін табуы тиіс.
I Бөлім. Тәрбие отбасынан басталады.
Еліміздің көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылып, халықаралық
деңгейге шығуы бүгінгі ұрпақ бейнесімен көрінеді. Шығысы ғұламасының бірі
болып саналатын Жүсіп Баласұғынның дастандарында отбасы тәрбиесі көп
айтылады. Мемлекеттің беріктігі тек ел билеуші қайраткерлерге, әділ заңға,
күшті әскерге ғана емес, әр отбасының беріктігіне байланысты екендігін
сипаттайды. Оның ойынша: отбасы беріктігі жақсы жер таңдаудан басталады
және өнегелі отбасында ғана өнегелі ұрпақ тәрбиеленеді.
Р.Нұрғалиевтің философиялық сөздерінде отбасы - ол әлеуметтік
қауымдастықтың түрі, ерлі – зайыпты одаққа және туыстық байланыстарға, яғни
ер мен әйелдің, ата – аналар мен балалардың, аға – інілер мен апа –
қарындастардың және бірге тым ортақ шаруашылық жүргізетін туыстардың
арасындағы саналуан қатынастарға негізделген жеке тұрмыс деп айтылса, Ж.
Қолибаевтың педагогикалық еңбегінде отбасында бірге тұратын некеге
негізделген немес қандас туыстар (әке, бала, ана) тобы деп анықтама
берілген. Ғалым – педагог өзінің зерттеулерінде отбасы балаға өмір жолын
бастайтын және қоршаған орта туралы тиянақты да терең әсер ететін ұжым
екенін, соның негізінде онда білім, әдет, мінез – құлық пен өмірге деген
көзқарастардың қалыптасатынын дәлелдеп көрсетеді.
Қазіргі қоғам талабы халық санының көбеюін мүдделеп отыр. Халық
санының азаюы отбасындағы бала санының кемуі және көп балалы отбасының
азаюы.
Бүгінгі отбасы тәрбиесінің барысын екі жақты қырынан байқауға болады.
Біріншісі, отбасының мектеппен ынтымақтаса әрекет етуге өте ынталы болып
отырғандығы. Мұнда ата – аналар балаларыныңы сапалы білім алып, жанжақты
дамуы үшін оларды ең таңдаулы мектептерге оқуға береді. Оқушылардың ұлттық
тәрбие алумен қоса әлемдік тәрбие жетістіктерін пайдалану қолға алынуда.
Мектеп пен отбасының өзара ынтымақтастығы нәтижесінде ата – аналар
тарапынан мектептің педагогикалық қызметіне әр түрлі көмектер көрсету, атап
айтқанда, демеушілік жасау, тәрбие тәжірибелерімен бөлісу, кәсіби қызмет
саласын кіріктіру және т.б. жүзеге асырылады.
Екіншіден, отбасының мектеппен ынтымақтастықты орнатуға
немқұрайлылықпен қарауы орын алуда. Бұл күнкөріс жағдаймен отбасындағы
балалар тәрбиесіне көңілдің бөлінбеуі, тіпті, ата – аналардың жиналысқа
келмеуі, мектеппен байланыс жасауға талпыныстың болмауы, бала тәрбиесіне
қатысты аз оқитындығы және т.б. арқылы айқындалады.
Өкінішке орай, зерттеу барысында көптеген сынып жетекшілерінің,
әсіресе, жас мамандар арасында ата – аналармен жұмыс жүргізуге дайындықтың
төмен екендігі айқындалады. Жоғары оқу орындарында болашақ маман дайындауға
аса көңіл бөлінгенмен, олардың сынып жетекшісі ретіндегі қызметіне, соның
ішінде отбасы тәрбиесін жетілдіру мәселелеріне дайындығы назардан тыс қалып
отырады. Бізге жалпы білім беретін орта мектептің мұғалімдерімен және сынып
жетекшілерімен сауалнама жүргізу арқылы отбасы тәрбиесінің жағдайы
қаншалықты назарға алынғандығын білу қиынға соқпайды. Онда көптеген сынып
жетекшілерінің отбасы тәрбиесін жетілдіру арқылы мектептегі тәрбиенің
тиімділігін қамтамасыз етуге назар аудармайтындығы байқалады. Тақырыптық
ата – аналар жиналысынан тыс олармен байланыстың болмайтындығы, тіпті
тәрбие жұмысында басқа да тәрбие мекемелерімен ынтымақтастықтың
орындалмайтындығы анықталды. сіз мектеп тарапынан отбасы тәрбиесін
жетілдіруде қандай көмек болғанын қалайсыз? деген сұраққа ата – аналар
тарапынан әр түрлі жауаптар алдық. Онда олардың кейбірі мектептерде ата –
аналарға арналған отбасы тәрбиесін жетілдіруге байланысты мамандар кеңесі
немесе дәстүр ұйымдастырылып тұрса десе, кейбір ата – аналар баламызға
сапалы білім беріп, жақсы тәрбиелесе болғаны деп жауап берген
Шындап келгенде, сапалы білім мен жақсы тәрбие беру ұзақ мерзімді
талап ететін және екі жақты сипатқа ие болатын күрделі үрдіс. Ол тек мектеп
мүғалымінің жұмысының нәтижесі ғана емес, ата – ананың да отбасынғаы
тәрбиені ұйымдастыру мүмкіндігіне байланысты. өкінішке орай, мұны ата –
аналар арасында мектеп мұғалімдерінің міндеті деп санайтындары да жоқ
емес.
Сұрақ жауап нәтижелері ата – аналардың отбасында бала тәрбиесінде
бірқатар қиыншылықтарға кездесе отырып, мектеппен ынтымақтастыққа бірлесіп
әрекет жасауға талпынбағанын көрсетеді. Сұраққа жауап берген ата –
аналардың арасында бірқатары жазалау әдісін қолданатынын (ұрып – соғу)
жасырмаған, тіпті, олар осы әдісті қолдану тәрбиеде нәтиже береді деп
есептеген.
Жоғарыдағы мәліметтерден ата – аналардың отбасы өмірін ұйымдастыруда,
баланы тәрбиелеудегі әдістерді тиімді қолдану мен ізгілік қарым – қатынас
орнатудың маңыздылығын түсінуді және т.б. мәселелер төңірегінде көмекке
мұқтаж екендігін байқау қиын емес.
Мұндай жағдайлардың тәжірбиеде көрніс берудің бірден – бір себебі,
отбасы тәрбиесінде ата – аналардың бала тәрбиесіндегі көзқарастары мен
білім деңгейлерінің әр түрлілігі болып табылады. Оның үстінде кейбір
мектептердегі ата – аналар жиналысының өзі талапқа сай өткізілмейді. Ұзақ
жылдар бойы көптеген мектептердегі ата – аналар жиналысындағы күн
тәртібінде қаралатын мәселелер өзгеріссіз: балалар барлығын ата – аналарға
хабарлау мен мектеп мәселелерін шешудегі қаржы мәселесіне арналып келетіні
жасырын емес. Осы жерден ата – аналардың жиналысқа қатысуының міндетті емес
екендігі келіп шығады. Егер ата – аналардың ол жиналыстаан алары мол,
әсері елеулі болса, мұндай мүмкіндікті жібермесі анық болар еді. Осы тұста
отбасының тәрбиесін жетілдірудің бірден бір жолы – ата – аналардың бала
тәрбиелеудегі педагогикалық сауатын жетілдіру.
Отбасы тәрбиесін жетілдіру мен ата – аналардың педагогикалық сауаттылығын
көтеруде атқарылатын негізгі қызмет бүгінгі сынып жетекшісінің еншісіне
тиеді. Ол үшін сынып жетекшілері отбасы тәрбиесі бойынша терең білімі бар
ата – аналармен жұмыс түрлерін ұйымдастыра алатын білікті маман болуы тиіс.
Қазіргі заман мұғалімі қоғамдық дамудың жоғары деңгейінен көрінетін, оның
барлық талаптарына жауап беретін және өзінің кәсіби қызметінде
шығармашылықпен еңбек ететін маман болуын талап етеді. Отбасы тәрбиесін
жетілдіруде мектеп пен отбасы ынтымақтастығы тиімді ұйымдастыру мынадай
қағидаларға негізделуі тиіс:
- тәрбиені қалыптастыруда қоғам, мектеп, отбасы және басқа да арнаулы
тәрбие инстетуттарының тәрбиелік мүмкіндіктерін ықпалдастыру;
- мектеп отбасындағы педагогикалық ұжыммен тығыз байланыс орната отырып,
әрбір баланың қаблетін толық ашу мен дамытуға мүмкіндік жасау;
- мұғалісдер мен оқушылардың және ата – аналардың белсенділігін,
бастамшылдығы мен шығармашылдығын арттыруды демократияландыру.
Бұл қағидаларға сүйене отырып жұмыс жүргізу анағұрлым тиімді. Ресей
ғалымы Ш.Амонашвили педагогикалық үрдісті ізгілік тұрғыда ұйымдастыра
отырып, тәрбие отбасында өз жалғасын табу үшін ата – аналардың
педагогикалық сауатын көтеру мен тәрбие тәжірбиелерін алмасуда ата –
аналар отбасындағы бала санына қарай топтап жинаудың тиімді екендігін
айтады. Мұндағы ерекшелік – отбасында көп бала тәрбиелеп отырға ата –
аналар мен жалғыз бала тәрбиелеп отырған ата – аналар арасында болатын
әңгіменің бірдей болуы мүмкін еместігін және ондай отбасыларындағы
мәселелер де әр түрлі болып келетіндігі дәлелденген.
Мектеп тарапынан отбасы тәрбиесін жетілдірудің бірден – бір жолы ата –
аналар жиналысында дәрістер оқу. Ондағы тақырыптар сынып оқушыларының жас
ерекшеліктерінен туындайтын мәселелер мен оның алдын алудың жолдарымен
байланысты болуы мүмкін. Мысалы, 5 – 9 сыныптар арасындағы оқушылардың
ата – аналары өз балаларының өкпелі кезңде екендіктерін жақсы білу және
ол кезеңдегі тәрбие жұмысының қиындығын да білу керек. Ол үшін бала 5 –
сыныпқа келгенде ата – аналар жиналысында балалардың өтпелі кезеңге
келгендігін, ол кезде балалар қалыптасуындағы маңызды да ең қиын кезең
екендігі туралы дәріс оқылуы керек. Егер ата – аналар жиналысындағы әрбір
тақырыптар бала дамуымен байланысты таңдалынып отырса, бала тәрбиесінде
ата – аналардың педагогикалық сауатын көтеруге мүмкіндік алу тиімді
болады. Мұндай жұмыстар ата – аналардың мектеп ынтымақтастығын арттыра
түседі.
Сынып жетекшісінің ата – аналар жиналысында оқитын тақырыптық
дәрістері мынадай болуы мүмкін:
- отбасы және оның бала тәрбиесіндегі рөлі;
- отбасының негізгі функциялары және оның бала тәрбиесімен байланысы;
- бүгінгі отбасы тәрбиесінің ерекшеліктері мен мүмкіндіктері;
- балалардың өтпелі кезеңдегі психологиялық және физиологиялық
ерекшеліктері;
- отбасындағы өзара түсініспеушіліктің тұрмыстық – адамгершілітік
негізі;
- отбасында бос уақытты ұйымдастыру және демалыс;
- отбасындағы ата – аналардың абройы және оның тәрбиедегі мүмкіндігі;
- бала тәрбиесіндегі ата - әженің, ана мен әкенің алатын орны;
- отбасындағы қарым – қатынас және психологиялық ауан;
- отбасындағы салт – дәстүрлер мен сенімдердің тәрбиелік мүмкіндіктері;
- отбасында балаларды еңбекке дайындау;
- балаларды отбасында салауаттылыққа тәрбиелеу және т.б.
Мектептегі білім беру мен тәрбие үрдісінің отбасындағы жалғасының бір
көрнісі – үй тапсырмаларының орындалуы және тәрбие талаптарының
сабақтастығының қамтамасыз етілуі. Осы тұста кездесетін негізгі қиыншылық
әрбір ата – ананың отбасында бала сабағының дұрыс орындалуына бағыт беруге
қаблетті еместігінде. Бұл қиыншылықты жеңу де сынып жетекшісі қызметінің
шығармашылық сипатымен байланысты шешіледі. Ол үшін сынып жетекшісі ата –
аналар жиналысында пән мұғалімдерінің талаптарын тыңдау мен ата – аналарға
үй тапсырмаларын орындауға бағыт беру бойынша кеңестер береді. Бұл,
әсіресе, төменгі сынып ата – аналары үшін өте тиімді,оның үстіне бұл пән
мұғалімдері мен ата – аналар арасындағы байланысты нығайтып, екі жақты
жауапкершілікті арттыра түседі.
Отбасы тәрбиесін жетілдіру мақсатында ұйымдастырылатын жұмысты сынып
жетекшісі отбасын зерттеуден бастайды. Өйткені, тәрбие мүмкіндігі әр
түрліотбасыларында жүргізілетін жұмыста әр түрлі ұйымдастырылуы тиіс.
Мәселен, отбасының әр түрлі ерекшеліктері, атап айтқанда, ерескетер
мен балалардың өзара қарым – қатынасы, ондағы психологиялық жағдай,
қоғамдық пікірлер мен көзқарастар бағыты балалардың жеке басының
қалыптасуына өзіндік әсер етеді. Ата – аналармен ынтымақтастықта жұмыс
жүргізу үшін ата – аналардың мінез – құлқы мен бала тәрбиесіндегі
көзқарастыран білу де аса аңызды. Бала тәрбиесіндегі отбасы мүмкіндігін
зерттеп білген соң біртіндеп олардың көзқарастарын өзгертуге жағдай жасау
қажет. Бүгінгі күні мектеп пен отбасының немесе мектептің отбасына ықпал
етуінің негізгі формалары: ата – аналар жиналысы, мектептегі ата – аналар
күндері, әкелер мен аналар конференциялары және т.б. Отбасындағы баланың
өмірін, тұрмыс жағдайы мен қарым – қатынас жүйесін зерттеуде әрбір ата –
анамен жеке дара жұмыс жүргізілуі шарт. Ата – аналар жиналысында баланың
жеке басының дамуына қатысты барлық ғылымдар саласы интеграциялық бірлікте
қарастырылып отыруы керек. Ата - аналар жиналысы мұғалімнің қолындағы
маңызды педагогикалық құрал болып табылады.
Көптеген ғалым педагогтер (Т.Сангинова, И.Тилябова және т.б.) ата –
аналар жиналысында тақырыптық баяндамалардың оқылуын, бала тәрбиесіне
қатысты мәселелердің бірге талқылануын ұсынады.
Онда ата – аналарға балалары туралы айтуға, белгілі бір орын алып
отырған кедергілерді бірге жоспарлауға болады. Өзара түсінік пен өзара
көмек болған кезде ғана ата – аналар жиналысы нәтиже береді. Осылайша
біртіндеп педагогикалық оқулар ұйымдастыру арқылы олардың көзқарастарына
әсер ете отырып, тәрбиеде ортақ мақсатқа қол жеткіземіз. Оларды
мектепішілік жұмыстарға біртіндеп араластыра отырып, олардың көп жылдық
бала тәрбиесіндегі педагогикалық тәжірбиелерін жас отбасылары білімін
жетілдіруде тиімді пайдалануға болады. Мұғалім кадрлардың отбасы тәрбиесі
мәселелері бойынша білімін жетілдіру мұғалім кадр біліктілігін жетілдіру
және қайта даярлау инстетуттарында оқытылып, ата – аналармен жұмыс
жүргізудің әдістемесі насихатталуы тиімді болмақ. Өйткені, мектеп пен
отбасы және қоғамдық тәрбие мекемелерін ықпалдастыру негізінде бірлескен
шығармашылыққа жетуге әбден болады.
отбасын Ата-ананың Ата –
зерттеу педагогикалық аналарды
білімін мектеп
жетілдіру арқылы өміріне
көзқарастарына тарту
әсер ету
Адамгершілі
к бейнесін
1.1. Ата – аналармен бірлесе жұмыс жүргізейік.
Орта білімді дамыту тұжырымдамасында Қоғамымыздың ірге тасын нығайту
мақсатында, ең алдымен, адамгершілік, ізгілік, имандылық тәрбиесін көбейту
керек дегені мәлім. Бұл үшін психология, педагогика ғылымдарының
жетістіктерін пайдалана отырып, нарықтық экономикаға сай, дені сау, ұлттық
сана сезімі жоғары рухани ойлау дәрежесі биік, әдениетті, еңбекқор, іскер,
бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан Қазақстан азаматын тәрбиелеу –
міндетіміз. Мұндай мақсатты жүзеге асырушы басты тұлғалардың бірі – сынып
жетекшілері.
Сынып жетекшісі жоспарлы, жүйелі жоспар құрып, шәкірттермен ақылдасса,
ата – аналармен бірлесе жұмыс істеген жағдайда ғана үлкен нәтижелерге ие
болады. Сондықтан ол әр уақыт оқушыларының күшті және әлсіз жақтарын
ескеріп, нәтижелеріне жүйелі салыстырулар жүргізіп, нақты талдау жасап
отыруы тиіс. Ең бастысы, әрбір ұстаз өзі атқаратын тәлім – тәрбие ісін
ғылми тұрғыдан ұйымдастырылып, шәкірттерін жан – жақты білуге ұмтылғаны
дұрыс. Тәрбиеленушілердің тәрбиелік деңгейін дәл нақты анықтау үшін
үздіксіз жұмыс істеп отырады. Бұл ретте ұстаз оқушылардың тәрбиелілігін
көрсететінін саналылығы, адамгершілігі мен имандылығы, эстетикалық
тағылымы, танымдық даму дәрежесі, қызығуы, қораған орта, өнерге
бейімділігі, т.б. ескеру керек.
Сынып жетекшісінің жұмысы туралы әдістемелік хатта сынып жетекшілері
әр уақытта оқушылардың жаңа ұжымын қабылдай отырып, әдетте ең алдымен
отбасының бала тәрбиелеу шарттарын зерттейді деп атап көрсетілген.
Сондықтан тәрбиешінің ең бірінші міндеті – балалар өсіп, тәрбиеленетін
ортаны зерттеу.
Сөз жоқ, бала үшін адамгершілік талғадар мен әдет – дағдылар, яғни
жеке бастың қалыптасуының барлық әлеуметтік – психологиялық негіздері
отбасында қалыптасады. Демек, отбасылық тәрбиелеу шарттарын, мүмкіндіктерін
зерттемей, тәрбие үрдісінде оң нәтижелерге жету мүмкін емес. Осыны ескерген
мен отбасы тәрбиесін зерттеуді өз тәжірибемде ата – аналармен бірлесе жұмыс
істеу барысында жүзеге асырамын. Сынып жетекшісі ретінде жаңа ұжымды
қабылдап алғанан кейін, ең алдымен, сол баланың отбасылық тәрбиелеу
мүмкіндктерін зерттеу мақсатында сауалдама таратып, жауап аламын. Бұл ретте
Д.М.Капралованың Сынып жетекшісінің ата – аналармен жұргізетін жұмысы
кітабынан қосымша мәліметтер жинаймын. Айталық, № 1 сауалнамадағы Отбасы
туралы жалпы мәліметтер деп айдар тағып, өзіме керекті сұрақтарды
тізбектеп қою арқылы мәлімет топтастырамын.
№1 сауалдама.
Өз басыңыз туралы мектеп үшін керекті кейбір мәліметтерді
хабарлауыңызды өтінемін.
1. Ата – жөніңіз _________________________
Әкесі ________________________________
2. Туған жылыңыз _______________________
Әкесі __________________________________
Шешесі ________________________________
3. Мамандығыңыз, қазіргі жұмыс
орныңыз.___________________________ ____
Әкесі __________________________________
Шешесі _______________________________
4. Білім дәрежеңіз _______________________
Әкесі __________________________________
Шешесі ________________________________
5. Айлық табысыңыз.
6. Отбасындағы қосымша табыс еөзі.
7. Отбасы құрамы, олардың жасы.
Бұл сауалнамаға жауап алынғаннан кейін оқушылардың ата – аналары жайлы
қортынды талдау жасап, білім дәрежесін, отбасы құрамына, әлеуметтік
жағдайларына қарап топқа бөлініп, картотека жасап қоямын. Мұндай
сауалнамаларды әр түрлі өзіме керекті белгілі бір мақсатта, белгілі бір
тақырыптарда пайдаланып отырамын. Мәселен, мына бір сауалнаманы мақсатына
қарай № 2 деуге болады.
Мақсаты – отбасының тәрбиелік мүмкіндігін зерттеу.
1. Сіздер қанша уақыттарыңызды баламен бірге өткізесіздер?
а) күн бойы ... .
ә) апта бойы ...
2. Жұмыс түрі.
а) әңгімелесуге...
ә) бірлескен жұмыста...
б) кинода, концертте...
в) үйде кешкілік...
3. балаңыз неге қызығады?
а) әдеби кітап оқуға...
ә) кино көруге, талқылауға...
б) бақшада жұмыс істеуге...
в) сурет салуға ...
г) музыкаға, белгілі бір аспапта ойнауға...
ғ) тоқыма тоқуға, тігуге, ұсталық өнерге т.б.
№ 3 сауалнама.
Мақсаты – жүрген ортасын анықтау.
1. Балаңыздың дос кім?
а) үйге жиі келеме?
ә) балаңыз жиі бара ма?
2. Оның (балңыздың досының) отбасымен таныссыз ба?
3. Онымен дос болуына қарсы емессіз бе?
4. Балаңыз бойындағы өзіңіз жақсы көретін (жек көретін) қылықтары қандай?
Осылайша көптеген сұрақтарға жауап ала отырып, ата – аналармен етене
арласамын. Сөйтіп, тәрбие үрдісіндеолардың ең жақынына айналуға ұмтыламын.
Сонда ғана олар сізге сеніп, өздерінің отбасылық құпияларын ашады және
сізбен бірге бала тәрбиелеу ісіне белсене араласады. Өйткені, мектеп пен
отбасы бірлігі тәрбие үрдісінде өте үлкен рөл атқарады.
Ата – аналармен жүргізілетін бұл жұмыстардың нәтижесі болмай
қалмайды. Ата – аналардың сабаққа келуі, тәрбие жұмыстарына қатысуы
балалрын ерекше қуанышқа бөлейді, оқуға деген ынта – ықыласын арттырады.
Сынып жетекшісінің ендігі бір маңызды жұмысы – Педагогикалық
бақылаулар күнделігін жасау. Оны қалың дәптерге арнап сыныбыңыз бітіргенше
пайдалануға болады. Сонымен бірге ата – аналармен жұмыс жүргізуде олармен
бірлесе атқаратын және атқарылатын жұмыстарды есепке алу журналы да керек
деп есептеймін. Бұл журнал арқылы кез келген сынып жетекшісі ата –
аналардың тәрбиелік шараларға, жиналыстарға қатысуын бірнеше жыл бойы
үздіксіз есепке ала алады және ол сынып жетекшісі үшін ауырға соқпайды,
керсінше, бұл тәрбие беру ісін бірізділікке жүйелілікке әкеледі.
Мұғалімнің басқа мамандықтардан айырмашылығы сол, оның іс - әрекетін
ешікм үнемі қадағалап отырмайды, оқу – тәрбие ісі оның ар – ұжданына,
жауапкершілігіне жүктелген. Олай болатын себебі, ұстаз еңбегі – қашанда ұлы
еңбек.
1.2. Отбасы мен мектептің өзара әрекеті.
Отбасы - адам үшін ең жақын әлеуметтік орта. Отбасы белгілі
дәстүрлердің, жағымды өнегелердің, мұралар мен салт – дәстүрлердің
сақтаушысы. Отбасында бала алғаш рет өмірімен, қоршаған ортамен танысып,
мінез – құлық нормаларын игереді. Ол баланың азамат болып өсуінің негізі
болып табылады.
Отбасының басты қызметі – бала тәрбиелеу. Отбасы тәрбиесі – бұл жалпы
тәрбиенің ең басты бір бөлігі. Отбасы – сапасы бірқатар өлшемдермен
анықталатын бала өмірі мен дамуының ортасы. Отбасының әлеуметтік – мәдени
өлшемі ата – аналардың білімдік деңгейімен және олардың қоғам өміріне
қатысуымен анықталды. Отбасының әлеуметтік – экономикалық өлшемі дүние –
мүліктік сипаттамасымен және ата – аналардың жұмыспен қамтылыуымен
анықталады. Техникалық – гигеналық өлшемі өмір сүру жағдайымен, баспананың
жабдықталуымен, өмір салтының ерекшелігімен анықталады. Демографиялық
өлшемі отбасы құрлымы мен анықталады. Бала дамуының қандай қырын, қай жас
кезеңін алмайық, оның тиімді болуына отбасының рөлі ерекше.
Қазіргі отбасының басты қызметтері мен міндеттеріне тоқталайық.
Басты қызметтері:
- тәрбиелік;
- сауықтыру;
- рухани – адамгершілік;
- танымдық – білімділік;
- тұрмыстық;
- еңбек;
- мәдени ағартушылық;
- демалыс – шығармашылық;
- тұлғаның өзіндік тәжірбиесін ынталандырушы;
- қорғаушы.
Басты міндеттері:
- баланы үйлесімді дамыту;
- бала денсаулығына қамқорлық жасау;
- оқуына көмек көрсету;
- тұлғаның әлеуметтенуіне көмектесу;
- ізгілік, эмоционалды - адамгершілік қатынас қалыптастыру;
- жалпы мәдени және интеллектуалдық дамуына қамқорлық жасау;
- қызығушылығын, қаблетін, бейімділігі мен шығармашылығын дамыту;
- өзін - өзі тәрбиелеу мен өзін - өзі дамытуға дайындау;
- жыныстық тәрбие, болашақ отбасылық өмірге даярлау.
Сонымен қатар отбасы тәрбиесінің мәңгілік басты құрауыштары бар.
Олар:
- отбасы тәрбиесінің ахуалы (дәстүрі, қатынасы, жайлылығы);
- отбасы өмірінің күн тәртібі;
- әрекеттер мазмұны (әкенің, шешенің, әженің, атаның, балалардың).
Баланың отбасындағы өмірін және іс - әрекетін ұйымдастыруда күн тәртібін
жасау мен талап қоя білудің мәні ерекше. Күн тәртібі баланың еңбегі мен
демалысының парасаттылықпен, жас және дербес ерекшелігіне сәйкес етуін
қамтамасыз етуі тиіс. Отбасы мүшелері бала бойында жақсы әдеттерді
қалыптастыруды және оның дүниетанымын, өмірлік бағыт – бағдары мен
көзқарастарын дұрыс қалыптастыруды мақсат тұтады.
Отбасы бала тәй – тәй басып жүре бастағанан кезден – ақ оны
жинақылыққа, тілалғыштыққа, еңбекке, мұқиаттылыққа, жауапкершілікке,
әдептілікке үйретеді. Отбасы баланың күн тәртібін құруда өз отбасының үй
жағдайын, баланың денсаулығын, дәрігер, тәрбиеші не ғұрлымкеңесін, мектеп
пен отбасы талаптарының бірлігін есепке алғаны дұрыс. Өйткені, бала
өмірінде еңбек, демалыс, ойын, үй тапсырмасын орындау, ұйқы және т.б. дұрыс
кездесіп отыруы тиіс. Педагог – психолог ғалымдарының пікірлері бойынша
белгілі бір реттелген күн тәртібін сақтау нәтижесінде бала миының үлкен
жарты шарының қабында динамикалықтаптаурын пайда болды. Мысалы, баланың
нақты бір мезгілде тамақтануы, ұйқыға кетуі берік қалыптасса, оның ағзасы
сол уақытта оған даяр болып, денсаулығынығая түспек. Белгілі дағды әдетке
айналды.
Баланың күн тәртібін ұйымдастырудағы отбасының іс - әрекеті:
- сабақ үлгірімін бақылау,сабақтан себепсіз қалуына ат салысу;
- оқуда үлгіруіне, достармен қарым – қатынасының дұрыс болуына
көмектесу, жағдай туғызу;
- сынып жетекшісімен, мектеппен тығыз байланыс орнату;
- қызығушылығын дамыту, танымдық өрелерін кеңейту үшін үйірмелер мен
факультативтерді таңдауына көмектесу ;
- ақыл – ой еңбегін ғылыми ұйымдастыруға үйрету, ұсыныстар беру,
психологпен бірге әңгімелесу;
- адамдармен араласа білуге, қоғамдық орындарда өзін дұрыс ұстай білуге
баулу;
- қоғамдық пайдалы және өнімді еңбекке, имандылыққа, салауаттылыққа
тәрбиелеу;
- санитарлық – гигеналық дағдыларын сіңірту;
- адамгершілік – жыныстық, эстетикалық мәдениетін қалыптастыру.
Бала толыққанды отбасы мүшесі, сондықтан оның отбасындағы өзінің
міндеттері мен борышын адал атқаруға оған да, отбасы мүшелеріне де қуаныш
сезімін сыйлайды. Ол үшін отбасы мүшелері бала еңбегіне артық салмақ
түсірмей, не жеңіл – желпі қарамай, парасатты және әдетті болғандары
абзал. Яғни, оқудан келген соң демалуын, оқуын пайдалы еңбекпен
ұштастыруын бақылап, дұрыс бағыт – бағдар беріп отырулары керек. Отбасы
мүшелері баланы түрлі іс - әрекеттерге және өз бетімен еңбек етуге
үйретулері қажет.
Отбасында ата – ана балаларының іс - әрекетін ұйымдастыруда
төмендегідей шарттарды есепке алуы тиіс:
- баланың қызығушылығын, ішкі сезімдері мен көңіл – күйлерін
тұрақтандыру мақсатында міндеттерін бөлуді жоспарлау мен жүзеге
асыруда онымен санасу жағын қарастыру;
- балаға сенім білдіру және жас және дербес ерекшелігіне сәйкес болуын
қадағалау;
- әр баланың міндеттерін дәл, нақты анықтау;
- әр істің балалардың өзара қатынасының дамуы мен нығаюына және рухани
өсуіне қажетті тәрбиелік мәнінің болуы;
- жалпы отбасы тәрбиесінің тұлға дамуының факторы болуын қамтамасыз ету;
- баланың дербестігі мен ынтасын есепке алу;
- балаларға өзара сыйласымдылық пен мейрімділікке, сенімге негізделетін
іс - әрекеттер тапсыру;
- тапсырманы орындау барысында қолдау көрсету, түрткі қалыптастыру.
Қазақ отбасы тәрбиесінің өзекті мәселелері педагог – ғалымдар С.Қалиев,
М.Смайылова, М.Оразаев, С.Ұзақбаев, К.Ж.Қожахметова, Р.М.Қоянбаев,
Ж.Б.Қоянбаевтардың еңбектерінде жан – жақты сөз болған.
Ж.Б.Қоянбаев Семья және балалар мен жеткіншектер тәрбиесі атты
еңбегінде отбасының өзіне тән ерекше қызметтері деп: халықтың өсуін,
адамзат ұрпағын әрі қарай жалғастыруын, қажетті шаруашылық функциясын,
отбасының тәрбиелік функциясын, отбасы мүшелерінің өзара және туған –
туысқандармен қарым – қатынас жасау функциясын есептейді.
Аталған еңбекте отбасы тәрбиесінің бірқалыпты жағдайда іске
асырылмайтындығы және отбасы тәрбиесінің сәтсіз болуының басты себебі
ересек адамдардың педагогикалық көзқарастарының қауқарсыздығынан дей
келе, отбасындағы бала тәрбиесіне игі ықпал етуде мәні бар төмендегі
белгілерді атап көрсетеді:
1. Отбасының этикалық құрамы және құрлымы толық емес отбасы: бір
баланы, көп балалы отбасы, бір ұлттық, көп ұлттық отбасы;
2. Тіршілік әрекетінің және ортаның жағдайлары: отбасы мүшелерінің
білім дәрежесі, еңбектену, кәсіптік құрамы, бюджетті жалпы
материалдық әл – ауқатты, ауылдық және қалалық отбасы:
3. Отбасының мәдени қуаты: күнделікті тұрмыстың жалпы мәдениеті, күн
тәртібі, демалыс, оның формалары, кітапхананы, теледидарды, музыка
аспаптарын пайдалана білу, спорт пен айналысу, үйелмендік
дәстүрлер мерекелер;
4. Ішкі отбасылық қатынастар, отбасы микроахуалының сипаттамасы,
отбасындағы көзқарастың бірлігі және айырмашылығы, отбасы
мүшелерінің өз міндеттеріне көзқарасы;
5. Қоғамға көзқарасы: Еңбек және қоғамдық міндеттерге, қоғамдық
тәрбие инстетутарына қатысты;
6. Отбасының тәрбиелік қуаты: отбасылық тәрбие қолданылатын әдістер,
ата – аналардың және басқа мүшелердің педагогикалық мәдени
дәрежесі.
Бұл белгілерді отбасы тәрбиесінде есепке алудың маңызы зор.
Бүгінгі қоғам алдындағы мақсат - өмірдің барлық саласында белсенді
шығармашылық іс - әрекетке қаблетті, еркін тұлға тәрбиелеу. Ол үшін бала
тәрбиесімен айналысатын отбасы, балабақша, мектеп, қоғам мен жұртшылықтың
тәрбие ісі кіріктіріліп жүзеге асырылуы тиіс. Өйткені, отбасына мектеп
тарапына білікті көмек қажет. Педагогтеар мен ата – аналардың өзара
әрекетінің арқасында ғана оқушы тұлғасын дамыту мәселелерін табысты шешуге
болады.
Отбасы мен мектептің өзара әрекетінің басты қызметтері:
- ақпараттық;
- тәрбиелік дамытушылық;
- қорғаушы – сауықтырушылық;
- бақылаушылық;
- тұрмыстық;
Аталған өзара әрекеттің міндеттері:
- ата – аналардың белсенді педагогикалық ұсынымын қалыптастыру;
- ата – аналарды педагогикалық – психологиялық білім, біліктерімен
қаруландыру:
- бала тәрбиесіне ата – аналарды белсенді қатыстыру.
Отбасы мен мектептің өзара әрекетін ұйымдастыру жолдары:
- отбасының тәрбиелік мүмкіндігі мен күш – қуатын айқындау мақсатында
зерттеу;
- отбасының адамгершілік бағыттылығына қарай оларды топтастыру;
- олардың бірлескен әрекетінің ағымды және соңғы нәтижелерін талдау.
Отбасын зерттеу педагогикға не береді?
Оқушы отбасын зерттеу педагогқа отбасының тәрбиелік мүмкіндігі мен оның
күш қуатының деңгейін анықтауға, соның негізінде бірлескен әрекеттің
оңтайлы әдәсін, формасын таңдауға, нәтижесінде тәрбие мәселесін табысты
шешуге мол мүмкіндік туғызды. Ол үшін мұғалім дәстүрлі педагогикалық –
психологиялық диагностика әдістерінің кешенін пайдаланады.
Отбасын зерттеу – сынып жетекшісінен кәсіби шеберлікті талап ететін өте
күрделі мәселе.
Сынып жетекшісі отбасын зерттеуде төмендегідей ережелерді сақтағаны
дұрыс:
- Ата – аналар мен балалар өздерін зерттеу нысаны ретінде сезінбеуі
тиіс.
- Зерттеу мақсатыбағытталған, жоспарлы және жүйелі болуы қажет.
- Зертеу әдістері тәрбие әдістерімен өзара байланысты болуы шарт.
- Психикалық – педагогикалық әдістер түрленген және кешенді түрде
қолданылуы керек.
Отбасын зерттеуде педагог төмендегі мәліметтерге басты көңіл аударуы
тиіс:
1. Отбасы мүшелері туралы және отбасының әлеуметтік – материалдық,
тұрмыстық жағдайлары мен мектеп ісіне деген қызығушылықтары туралы толық
мәлімет.
2. Отбасындағы балалардың тәрбиелік деңгейі.
3. Отбасының тәрбиелік мүмкіндіктері.
Ата – аналар Мектеп кеңесі, сынып
кеңестері мен ата – мен
аналаркомитеті.
қоғамдастықтың Қиын балалар мен отбасына жеке
шефтік мектептегі көмек көрсету.
басқаруға Қоғамдық бақылау комитеті.
қатысуы Отбасының мектеппен
әрекеттесу кеңесі.
Мектеп тәжірбиесінде ата – аналармен жұмыстың көпшілік, топтық және
жеке формалыары бар.
Сынып жетекшісінің ата – аналарымен жүргізетін ағарту жұмысының негізгі
формалары.
Мектептегі тәрбие жұмысының нәтижелілігінің бір ұшы ата – аналармен,
қоғамдастықпен мектептің бірлескен әрекетінде екені еш уақытта күмән
туғызбайды. Бала тәрбиесі мен дамуындағы басты рөлі атқарушы отбасы. Оның
өмірінің басым бөлігі отбасында өтеді. Сондықтан бала мектеп табалдырығын
атағанға дейінгі оның алғашқы ұстазы – ата – анасы. Отбасы мектеппен
бірлесіп, оқу – тәрбие үрдісінің табысты не табыссыз болуын анықтайтын
тәрбиеленуші орта факторларының маңызды кешенін туғызады.
Мектеп пен отбасының ынтымақтастығын жүзеге асыруды сынып жетекшісі
негізгі рөл атқарады. сынып жетекшісінің жұмысынан отбасы мектептегі оқу
– тәрбие үрдісінің мәні мен маңызын, ұстанатын бағыттарын түсінеді әрі
оған қатысады. Педагогика тәжірибесінде мектеп пен сынып жетекшісінің ата
– аналармен жұмысының 5 түрлі қызыметі анықталғын. Олар:
1. Қызметі. Ата – аналарды оқу – тәрбие үрдісінің мазмұнымен,
әдістемесімен таныстырады. Алғашқы ата – аналар жиналысында сынып
жетекшісі ата – аналармен өзі танысады және өзінің педагогикалық
ұсынымдарымен таныстырады, өзінің болашақта жүргізетін жұмыстарының
бағдарламасымен, мақсат, міндеттерімен және тәрбие жұмысының жоспарымен
таныстырады, өзекті мәселелерді бірігіп талқылайды.
Ата – аналарды оқу – тәрбие үрдісіне төмендегідей әрекеттер арқылы
тартады:
- балалар мен ата – аналардың шығармашылығ күні;
- ашық сабақтар мен сыныптан тыс іс – шаралар:
- мектеп пен сыныптың материалдық – техникалық базасын күшейту және
сыныптан тыс іс – шаралар ұйымдастыруға көмек көрсету;
- шефтік көмек;
- ата – аналардың мектеп кеңесі жұмысына қатысуы.
2 – қызметі. Ата – аналармен педагогикалық – психологиялық ағарту жұмысын
ұйымдастыру. Оны келесі әрекеттер арқылы іске асырады:
- тәрбиеге жекелеген мәселелер бойынша ата – аналарға арналған мектептік,
сыныптық конферециялар ұйымдастыру;
- ата – аналар университеттері;
- қызығушылықтары негізінде ата – аналар лекторийлері: дарынды балалар,
қиын балалар, педагогикалық кәсіпті таңдаған балалар, түрлі үйірмелерге
қатысатын балалардың ата – аналары үшін деп бөліп өткізуге болады;
- сыныптық ағарту жұмыстары тәрбие міндеттеріне байланысты, оқушылар мен
сынып ұжымын жүйелі зерттеу бойынша; оны түрлі мәселелеік конференциялар,
жеке және топтық кеңестер беру түрінде өткізуге болады.
- психологиялық, педагогикалық, медициналық және заң туралы кеңестер;
- тренингтер;
- ата – аналарға арналған әдебиеттерге шолу, көрмесін ұйымдастыру және
оқырмандар конференциясын өткізу.
3-қызмет. Ата – аналарды балалармен бірлескен әрекетке тарту. Оның
формалары:
- сынып жетекшісі ұйымдастырған сабақтан тыс барлық әрекетке қатысу
(жорық, серуен, саяхат, жөндеу жұмыстары, сенбіліктер, турнирлер);
- жалпы мектептік дәстүрлі іс – шараларды ұйымдастыруға ата – аналарды
қатыстыру (түлектер кеші, туристердің мемлекеттік слеті, мектеп бітіру
кештері, ардагерлермен кездесу және т.б.);
- республика және оның шегінен тыс алыс жақтарға шығуды немесе
дайындалуды ата – аналармен бірге жүргізу;
- оқырмандар конференциясы;
- отбасылық ойын байқаулары.
4-қызметі. Жекелеген оқушылардың отбасындағы тәрбиеге түзету жұмыстарын
жүргізу. Алдымен отбасы тәрбиесін жүргізу бойынша психологиялық –
педагогикалық кеңестер мен көмектер беру. Отбасындағы жиі кикілжіңнің
нәтижесінде психологиялық ахуалы ауру және қиын бала өсіп келе жатқан
отбасына назар аудару керек.
5-қызмет. Белсенді ата – аналармен, ата – аналардың қоғамдық ұйымдары
мен өзара әрекет ету.
Сынып жетекшісінің ата – аналармен жұмысының табысты не табыссыз болуы
оның таңдаған ұстанымына, қарым – қатынас стиліне, педагогикалық шеберлігі
мен кәсіби біліктілігіне байланысты болатынын ұмытпау керек.
Сынып жетекшісінің отбасын аралауы бүгінгі күнге дейін ата – аналармен
жұмыстың жағымды формаларының бірі болып келсе, қазіргі кезде кейбір
педагог – ғалымдардың пікірінше, бұл талас екі жақты мәселе. Өйткені,
жұмыстың бұл формасы туралы отбасының жеке өміріне қол сұғу болмай ма деген
де пікірлер кездеседі. Сондықтан жұмыстың бұл формасын сынып жетекшісі
нақты жағдайда сол отбасының ерекшелігін жақсы біліп, ойланып барып
жасағаны жөн. Немесе келесі шарттар сақталуы тиіс;
- отбасына ескертпей келмеу;
- отбасында 5 – 10 минуттап артық болмау;
- отбасына келгенде әңгімені табалдырықта тұрып немес сырт киіммен
тұрып бастамау, егер ата – аналар қобалжып, өздері айтпаса,
әдеппен ғана өзіңіз ұсыныңыз.
- әңгімені әкімшілік - әмірлі сыңаймен жүргізуге болмайды;
- ата – анаға ақыл үйретпеңіз, тек кеңес беріңіз;
- негізінде әңгімені баланың көзінше оған да, ата – аналарға да,
өзіңізге де қолайсыз болмайтындай стильді таңдап алып
жүргізгеніңіз дұрыс;
- сонымен қатар ата – аналарға тәрбие мәселесін талқылауға шақырған
қағазбен бірге сол мәселеге қатысты жадынама жазып жіберу де
тиімді болмақ.
Сынып жетекшісі салыстырмалы түрде отбасының тәрбиесінің тұйық
инстетуты екенін, ал ата – аналардың тәрбиелік күш – қуаты мен
мүмкіндігінің әртүрлі деңгейде болатынын ескертуі тиіс.
1.3. Ата – ана және мектеп ынтымақтастығы.
Қазақстан Республикасының Білім туралыЗаңында девиантты мінезді
оқушыларға мынадай анықтама берілген: балалар мен жас өспірімдердің
әкімшілік жазалау шараларын қолдануға әкеп соғатын құқық бұзушылықтарды
үнемі жасауы, оқудын, жұмыстан үнемі жалтаруы, отбасынан немесе балаларды
оқыту – тәрбиелеу ұйымдарынан үнемі кетіп қалуы, сондай – ақ қоғамға
қауіпті әрекеттер жасауы.
Олардың әр кезеңде әр түрлі аталғаны бізге белгілі: тәртәбәі нашар,
қиын, тәрбиесі қиын, т.б.
Ғылыми тұрғыдан зерттегенде, дәл осы балалардың оқуға қызығуларының
жоқ екені, олар мектепке де сыймай, үйге де сыйлы болмай, мұғалімдердің
берекесін ктіріп, түптің түбінде олардың басым көпшілігінен дайын заң
бұзушылар мен қылмыскерлер шығатыны бұрында дәлелденген.
Әрбір оқушының өзін қоршаған ортасымен тығыз қарым – қатынаста
болатынын, солардың әсерімен дамитынын ескере отырып қиын балалардың
мінезіне отбасы, мектеп және көшенің қалай әсер ететінін жағдайларына жеке
– жеке тоқталып көрелік.
Бала тәрбиесіне отбасының жағымсыз әсер ету жақтарын сөз еткенде, оны
үш топқа бөліп қарастыруға болады.
1. Бірінші топ – баланы қалай тәрбиелеуді біледі және дәл солай
тәрбиелейді. Олар көп емес, алайда, өздерінің саналы өмірімен және
сапалы іс - әрекетімен тек өз балаларына ғана тәрбие беріп қоймай,
мектептердегі қоғамдық жұмыстарға қолғабыс етіп, басқа ата – аналарға
үлгі көрсетеді.
2. Екінші топ - өз балаларына өнегелі тәрбие бергісі келеді, бірақ,
қалай тәрбиелеу керек екенін білмейді. Мұндайлар ата – аналардың басым
көпшілігі Олар білмігіндіктен балаларына кері әсер етуі мүмкін.
3. Үшінші топ – балаларды тәрбиелеудің жолдарын білмейді, білгісі де
келмейді, педагогтерге қарсы тұратын төменгі әлеуметтік топ. Бұлар
соншалықты көп болмағанмен, қиын балаларды беретін отбасылар.
Енді осы факторларды тарата айталық. Халық даналылығы Ұяда не көрсең,
ұшқанда соны ілесің, Әке көрген оқ жанар, шеше көрген тон пішер, Не
ексең соны орарсың десе, ұлы Абай Тегінде адам баласы адам баласынан
ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрселермен озады. Одан басқа нәрсемен оздым
ғой демектің бәрі – ақымақшылық деп түйіндейді. Ал атақты физиолг
И.Павлов әрбәр баланың мінез – құлқы ата – анасының жағымды іс -
әрекетінен үлгі алу барысында қалыптасадыә деп тұжырымдайды.
Бала отбасы жағдайында өмірдегі әр түрлі жағдайларға өзін қалай
ұстауды, адамгершілік әліппесі: кішіпейіл болу, ізеттілік, сыйластық,
үлкендермен және кішілермен қандай қарым – қатынаста болу сияқты тәжірибе
жинақтайды және оны меңгереді. Отбасында бірін – бірі сыйлау, қамқоршы
болу, бірлесіп еңбек ету секілді игі дәстүрлер қалыптасқан болса, ол
ортадан қоғамға қарсы тұратын тәрбиесіз адам шығуы теориялық жағынан
алғанда мүмкін емес. Бұл әңгімесіз, әрине, бірінші топтағы ата – аналарға
қатысты.
Моралдік жағынан азғындаған отбасында, әдетте, балаға жеткілікті көңіл
бөлінбейді. Балалар ата – анасының қамқорлығы мен сүйіспеншілігін
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz