Баланы тәрбиелеп оқыту барысындағы ата- аналармен жұмыс бағыттары
КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ
Психология кафедрасы
Қорғауға жіберілген күні: ----- ----------- 2008 ж.
Кафедра меңгерушісі : -------------- Бирюшев.Р.Р.
ОСПАНОВА АМИНА БЕЙБІТҚЫЗЫ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Баланы тәрбиелеп оқыту барысындағы ата- аналармен жұмыс бағыттары
Ғылыми жетекші:
Аға оқытушы :
Болатбекова.Н.Ж.
Көкшетау 2008
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Баланы оқыту мен тәрбие беру мәселелері
1. Бала тәрбиесіндегі педагогикалық іскерліктер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
2. Жанұяда тәрбие беру ісіндегі негізгі тұлға – ата- ана
... ... ... ... ... ... ... ... . 9
1.3 Ата – ананың тәрбие жұмыстарын орындау деңгейлік кезеңдері ... ... ...
13
1.4 Отбасында тәрбие беру ерекшеліктері және ата- ананың қызметі ... ... .
17
2. Ата – аналармен жүргізетін жұмыстың түрлері мен әдістері
2.1 Педагогтардың ата – аналармен жұмыс бағыттар
... ... ... ... ... ... ... ... ... . 20
2.2 Педагогтың ата – аналар ұжымымен жұмыс ерекшелігі
... ... ... ... ... ... .. 25
2.3 Ата- ана - мектеп пен отбасының бірлесе тәрбие беру ісіндегі негізгі
қозғаушы күш
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 29
3. Ата - аналар және балалар арасындағы қатынастың заңды негіздері
3.1 Мектептегі әлеуметтік қызметтердін мақсаты- бала мен ата- ана құқығын
қорғау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 31
3.2 Ата – ана және балалар арасындағы құқықтық мәселелер
... ... ... ... ... .. 38
3.3 Оқыту мен тәрбие беру ісіндегі негізгі мәселенің бірі -баланың
мектептегі құқығын қорғау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 42
Тәжірибелік бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .. 47
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 55
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... . 60
Қосымша
Кіріспе
Көкейкестігі: Өскелең ұрпақты тәрбиелеуде отбасы мен мектеп арасындағы
ынгымақтастықтың атқарар рөлі зор.
Отбасы мектептің білім туралы заңды табысты жүзеге асыруындағы
оқушылардың іс-әрекеттерін ұйымдастыруға көмек көрсетеді. Сондықтан да
қазіргі уақытта отбасы және мектеп арасындағы өзара ынтымақтастықты
тереңдете отырып, әкелер мен аналардың бала тәрбиесіне байланысты
жауапкершілігін арттыру қажет. Әрі бұл жұмысты мектеп ұйымдастырады. Осыған
байланысты ұстаздың, психологтың, көптеген қиындықтар мен мәселелердің
дұрыс шешімін табуына ықпал ете алатын мектептегі әлеуметтік ұстаздың
жұмысының мәні артуда.
Отбасының, әлеуметтік институт тәрізді, интеллектуалды толыққанды,
құлықты және дені сау жас ұрпақты қалыптастыруда қосар үлесінің зор екені
сөзсіз. Сондай-ақ, Республика Президенті Н.Назарбаев өз кезегінде 2005
жылғы мамырдағы Қазақстан халықтарына Жолдауында отбасының біздің
еліміздің азаматтарын тәрбиелеуде үлкен рөл атқаратынын атап өтті.
Білім саласындағы әлеуметтік мәселелер жалпы білім беру процесіне
қатысушылар ретінде тек ұстаздар мен оқушыларды және олардың ата-аналарын
ғана толғандырып қоймай, түрлі деңгейдегі тұрғындардың барлығын да
алаңдатып отыр. Соңғы он жылда Қазақстандағы демократизацияландыру мен
ізгілікті жүзеге асыруға сондай-ақ қазақстандық білімді азаматтық қоғам
институтына айналдыруға бағытталған, орта және жоғарғы мектептердің оқыту
процестеріне жаңартулар енгізілуде. Біріңғай және қатаң мемлекеттік жүйеден
біз білім алудың плюрализмдік үлгісіне, оқыту бағдарламалары мен
тәсілдерінің алуан түрлілігіне көштік. Жалпы мемлекеттік жоғарғы оқу
орындарының, колледждердің, лицейлердің, гимназиялардың жүйесі көбейуде.
Реформалаудың негізгі сәттерінің бірі – 1995 жылғы 14 сәуірдегі
Қазақстанда гуманитарлық білімді дамыту туралы Үкімет қаулысының шығуы.
Мектеп реформасының әлеуметтік зардабы қоғамымызда өз еркімен, ешбір
қадағалаусыз жүрген балалардың пайда болуына әкеліп соқтырды. Ірі
қалаларда, әсіресе еліміздің оңтүстік өңірлерінде тек бастауыш мектепті
ғана бітірген көптеген балалар пайда болды. Бұрындары мектеп барлығына
бірдей орта білім беруге міндетті болатын. Бұл талап жүзеге асырылмай
қалған жағдайда аудандық, қалалық және басқа да басқарушы органдар
тарапынан жазалау шаралары қолданылатын. Реформадан кейін мектеп бітіре
алмай қалған балалар саны күрт көбейіп отыр, сол себепті мұндай жағдайларды
болдырмау мақсатында, мектептерде коррекция сыныптары ашылуда.
Мектептерде психологтар, әлеуметтік педагогтар пайда болды, олар
оқытушылармен және оқушылармен жұмыс жүргізуімен бірге сол балалардың
отбасыларымен де жұмыстар ұйымдастырады. Өз жұмысын ұйымдастыру барысында
психолог - ұстаз түрлі қиыншылықтарға тап болады: мәселенің нақты себебін
айқындау қиынға соғатын тұстары, оқиғаға себепкерді анықтау, т.с.с. Бұл
тақырыптағы диплом жұмысының өміршеңдігі отбасы мен мектеп арасындағы
ынтымақтастыққа байланысты бірқатар зерттеу жұмыстарының болуында, бірақ
олар өмірдің жекелеген аспектілерін ғана көрсетіп, күнделікті тұрмыста
кездесетін нақты оқиғалар өте аз мөлшерде ескеріледі.
К.В. Бардинаның педагогикалық шығармалар жинағында психолог-
педагогтың мектептегі қызметінің проблемалары туралы айтылан. Бірінші
кезекте күнделікті аса толғақты мәселелер, оның ішінде оқуға
ынталандырмайтын, оқи алмауға әкеліп соқтыратын жағдайлар. Бұл жерде ата-
ананың атқарар рөлі салыстыра келсек, оқытушыдан да басым. Жинақта тек
тәрбие процесі туралы жалпылама ғана айтылған. Тәрбиелеу және оқыту процесі
қатар жүргізілгенде ғана айтарлықтай нәтижеге қол жеткізе аларымыз анық.
М.М. Безруких пен С.П.Ефитованың оқытушыға арналған Сіз өз
оқушыңызды білесіз бе? атты кітабында төменгі сыныптарда жиі кездесетін
педагогикалық коррекцияның оқыту және тәрбие жұмыстарындағы қиыншылықтар
қарасытырылады. Бірақ жинақта балаларды отбасында тәрбиелеу коррекциясының
тек бір бөлігі ғана айтылады. Жоғарыда айтылған пікірлер зерттеу нысанасы
мен пәнінің шарттылығын таңдап, оның проблематикасын анықтады. Сондықтан
дипломдық жұмыстын тақырыбы: Баланы тәрбиелеп оқыту барысындағы ата-
аналармен жұмыс бағыттары
Нысан: бастауыш сынып оқушысын оқытып , тәрбиелеуде ата- аналардың
жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері.
Пән: ата-аналар мен сынып жетекшісінің тәрбиелік жұмыстар қызметі.
Зерттеу мақсаты: тәрбие мен оқыту үрдісінде атқаратын ата- аналардың
тәрбиелік жұмыстарын зерделеу.
Зерттеудегі тапсырмалар:
1. Қазіргі жағдайдағы ата- ана тәрбиесінің ерекшеліктері.
2. Баланың танымдық және әлеуметтік белсенділігіне ата- ананың
педагогикалық потенциалын жоғарылатуға ықпал ететін тәсілдер мен
құралдарды анықтау.
3. Мектеп оқушыларының ата-аналарымен жұмыстарды жетілдіру жөніндегі
ұсыныстарды негіздеу.
4. Көкейтісті мәселені зерттеу процесіндегі теориялық және практикалық
аспектілердің қорытындысы негізгі болжамды қалыптастыруға ықпал етті:
Ата - ана мен мектеп ұстаздары арасындағы байланысты сынып
жетекшісінің ұйымдастыра білуі отбасының жалпы жағдайын жақсатрып,
оның педагогикалық бағытына әсерін тигізе отырып, баланың танымдық
және әлеуметтік белсенділігін жоғарылатады. Ата ана мен сынып
жетекшісі арасында үнемі бірлескен жұмыстар атқару арқылы оқыту мен
тәрбие беру үрдісіне тиімді және нәтижелі көмек көрсетеді .
Зерттеу барысында қолданылған тәсілдер:
• Диплом жұмысы бойынша ғылыми жұмыстарды оқып-білу.
• Алдыңғы қатардағы, отандық тәсілдерді қорытындылау және талдау.
• Бастауыш сыныптағы мұғалім жұмыстарын жаңғырту.
• Жағдайларды жаңғыртудан табылған жолдарды тәжірибелік-
эксперименттік тексеру.
• Анкеталау және тестілеу.
Жұмысты қабылдау:
Тәжірибелік-эксперименттік тексеріс жұмысы Есіл ауданы Николаевка орта
мектебінде жүргізілді.
Ғылыми сонылығы, теориялық маңыздылығы жалпы білім беретін
мектептердің бастауыш сынптарында психолог-педагогтардың жұмысын
ұйымдастырудың негізгі шарттары мен принциптерінің табылуында, сондай-
ақ принциптер мен басым бағыттардың эксперименттік-теориялық
негіздемелерінде.
Практикалық маңыздылығы жалпы білім беретін мектептерде психолог-
педагогтарға ұсыныстар дайындау барысында психолог-педагогтардың қызметінің
түрлерін, әдістерін және мазмұнын анықтау кезінде зерттеулер
қорытындыланады.
1. Баланы оқыту мен тәрбие беру мәселелері.
1. Бала тәрбиесіндегі педагогикалық іскерліктер.
Ежелгі Грецияда Сократтан кейін Платон былай деген болатын: Әлемнің
барлық қаскүнемдігі, адамдардың өзімшілдігі, олардың теңсіздігі ең бірінші,
отбастарында балалар тәрбиесі жағдайында теңсіздіктің болуына әкеліп
соқтырады.
Ата-аналардың өз баласына деген шектен тыс сүйіспеншілігі
пайдакүнемдікке, басқа да адамдарды бір-бірінен ажырататын, жауласуға
әкеліп соқтыратын қасиеттерді тудырады. Бұдан кейінгі педагогтар да әртүрлі
бағаласа да, бұл мәселені айналып өткен жоқ. Маркс және Энгельс бағалаған
ғылыми коммунизм ағымдарында, француз ағартушылары: отбасы ауыр үй
шаруашылығынан, теріс түйсіктерді пайда болдыратын, адамдар сезімі мен
қарым-қатынасының ара қатынасын, пайдакүнемсіздігін бұзатын, нақты күшті
күресті қажет ететін жылжымалы және жылжымайтын мүлікке иелік етуден
босатылуы керек деп есептеді. Олардың түсінігі бойынша отбасының үлесінде
өзіне пайдаланатын нәрселер ғана болуы керек: төсек-орын, киім-кешек, ең
қажетті деген бұйымдар. Басқалардың барлығы қоғамның меншігінде болады.
Балалар тек ең кішкентай кезінде ғана отбасында тәрбиеленеді, содан кейін
тәрбиенің түрлі тәсілдерін басынан өткізе білуі үшін, әрбір кішкентай
азамат үшін тең тәрбие және даму жағдайын жасау үшін қоғамдық балалар
мекемесінде тәрбиеленуі керек деп санады.
Осыдан 15-20 жыл уақыт бұрын арамызда кейбір ғылыми беделділердің
мемлекет балаларды жөргектегі кезінен бастап университетке дейін өз
тәрбиесіне алуы керек деген пікірлер болды.
Соңғы жылдары ғалымдар бұл орайдағы өз пікірлерін өзгертті, өйткені
өз тәжірибелерінде ата-ананың сүйіспеншілігі, үнемі олармен қарым-
қатынастың бүлдіршіндер үшін қажеттігі ауа мен күн көзі әсерінен кем
еместігіне көздері жетті. Қоғам мен бірлесе отырып нығайтылатын адамның
өсіп-жетілуіндегі үйлесімдік отбасының тәрбиесінсіз болуы мүмкін емес.
Қазірде психологтар мен дәрігерлер тіпті бірнеше ай ғана ата-ана
сүйіспеншілігінен айырудың өзі баланың ақыл-есінің, құлықтылығының және
эмоционалдық дамуына орны толмас залал әкеліп, адамның барлық қалған
өмірінде оның жандүниесінің психикалық және физикалық дамуына кереғар
әсерін тигізетінін айтады.
Адамның жандүниелік, эмоционалдық негізіне үңілу үшін отбасындағы
тәрбиенің мәні бар дейтініміз де сол.
Ата-анасының сүйіспеншілігінсіз даусыз нәрсе, ата-анасы тірі бола
тұра бала – жетім. Олардың өзара қарым-қатынасы бала үшін немқұрайды нәрсе
емес. Педагогикалық ғылымның докторы В.И.Кочеткова: Ата-аналардың бір-
біріне деген сүйіспеншілігі балаға әсер ететін басты тәрбиелік фактор бола
алады. Әкесі мен анасы бір-бірін жақсы көрсе олардың сүйіспеншілігінен
бәрінен де көп әсер, жылулықты бала алады. Онысыз бүкіл әлем қуарып тұрады
да, сол кемшіліктің орнын ешқандай педагогикалық шаралар бала үшін толтыра
алмайды.
В.А.Сухомлинский: баланы сүйюге үйрету, ол өмірде ең басты нәрсеге
үйрету деп санады.
Қазіргі кездегі зерттеушілер отбасы мәселелерін зерттегенде: ерлі-
зайыптылар бірінші баланы дүниеге әкелгенде сол бала үшін әкелмейтінін
айтады, алғашқы бала жастар үшін – сюрприз (күтпеген нәрсе). Ата-анасының
оған көңіл бөлуге шамасы жоқ, олар өз-өздерімен болуда. Әсіресе баланың
пайда болуы егер оның ата-анасы ортақ кәсіби бір іспен айналыспаса, әртүрлі
нәрселермен әуестеніп, түсініктері, білім деңгейлері тең дәрежеде болмаған
жағдайда отбасыларда ерекше орын алады. Олардың некеге отырғанға дейінгі
бағыттары да әр жаққа бағытталған. Ортақ бала жастардың сүйіспеншілігін
арттырып қана қоймайды, оларды нағыз туысқандар етіп қояды. Сондықтан да
бала өз ата-аналарының бірлесуіне, мүдделі, ынталы болуларына,
көмектесулеріне себепкер болады. Балаларға қарап, араласа отырып адамдарда
тек құлықтылық пайда болып қоймайды, олардың көмегімен өздерінің танымын
кеңейтіп, пайдалы әдеттерді көбейтеді. Өздері кез келген іске жұмылуға
дайын болады. Балалар өздерінің сабақтарын бірге оқытуға шақырады. Жас ата-
аналардың ұзақ уақыт қыдыруға уақыттарын бөлуіне, орман аралауға баруына
тура келеді. Бала болмаса олар мұндай нәрселерге уақыт таппаған болар еді.
1.2 Жанұяда тәрбие беру ісіндегі негізгі тұлға – ата- ана
Біздің елімізде болып жатқан саяси рухани өзгерістердің ерекшелігі:
адамды саясат пен экономиканың ортасына қоятынында, жалпы адамзаттық
құндылықтың қатарына басымдарының дәрежесін әкеліп қайтаруында. Бұл көрініс
қоғамның және жеке адамның ұғымында өтіп жатыр. Кез келген қоғам тәрізді
отбасы мен мектеп те ұзақ уақыт бойы авторитарлыққа және догматизмдікке
ұзақ уақыт шыдап келді. Бүгінде мектеп ішіндегі қарым-қатынастағы
гумманизмдік отбасы мен мектеп арасындағы өзара қарым-қатынас тәрізді
өміршең.
Жанұя мен мектеп арасындағы қатынастың тиімділігін іздестіру
жолындағы бірден-бір аса маңызды, жиі кездесетін көрініс – пікірлердегі
плюрализмдік, ұстаздар мен ата-аналар арасында біріңғай басқаша ойлау және
өмір сүру үлгілерін қабылдаудың қажеттігі. Бұл әрине, оңай емес, бірақ
мұндай жалпылама пікірлер болмайынша бірлесе, бір бағытта жұмыс жүргізу
мүмкін емес. Балалардың тәрбиесінде қиыншылыққа тап болып отырған ата-
аналарға көмектесу үшін, оқытушылар, психолог педагогтар олардың
балаларында нақты не тәрбиелегісі келетінін, қандай құралдар
пайдаланатынын, демек олардың көздейтін мақсатын түсінуі қажет.
Ата-аналардың түрлі көздейтін мақсаттары өздерінің отбасындағы
қалыптасқан дағдылармен ұқсас болады. Бұл жерде психолог-педагогтардың
отбасында қалыптасқан дағдылар деп отырғаны көп жағдайда үлкендердің
балалардың тұлға ретіндегі және психикалық дамуына әсер ететін
көріністер: ата-аналардың балаға деген қарым-қатынасы, оның іс-әрекетін
бақылау тәсілі, талап қою әдісі, жазалау және марапаттау түрлері.
Өз балаларына белгілі бір мөлшерде ерік беретін ата-аналар оларға
сыйластықпен қарайды, мейлінше аз жаза қолданады, көбінесе балалардың өз
тәртібін өздері қадағалауларына мүмкіндік береді – бұл демократиялық ата-
аналар. Олар әлеуметтік – адаптацияланған, тәуелсіз, белсенді, шығармашылық
қабілетті, басқа балалармен ынтымақтаса білетін балаларды тәрбиелейді.
Авторитарлық ата-аналар балалардан сөз қайтармай тыңдаушылықты,
тәртіп сақтаушылықты, әдеттер мен беделділерге бағынушылықты талап етеді.
Егер ата-аналардың авторитарлығы мен салқындығы қосылса, ол балалардың
мінез көрсетуіне, басқыншылық әрекетіне, шиеленіске баруын шақырады. Мұндай
балалар жаңа ортаға қиындықпен үйреніседі. Өз балаларына жылулықпен қарап,
қамқорлығынан шығармайтын, бірақ олардың әр қадамын бақылайтын ата
–аналардың балалары тәуелді, өз еркімен шеше алмайтын, араласып кете
алмайтын, инфантильді, шығандаған өзімшіл балалар болады. Ал егер ата-
аналар өз балаларына немқұрайды қарап, оларға не жылулық, не көңіл бөлмесе,
не оларды бақыламаса, мұндай балалардың тәртібіне айтарлықтай бұзылушылық
болып, қарсы ұмтылу әрекеттеріне баруы ықтимал. Кәмелетке жасы толмаған
балалардың ішінде балалар аз емес, олардың отбасындағы жағдайы мүлдем
бақылаусыз, қараусыздар ретінде сипатталады.
Баланың үстінен үлкендердің бақылауы баланың өз іс-әрекетіне бақылау
жасауын дамыту үшін қажет, бірақ бұл ретте үлкендер оның жеке тұлға
ретіндегі болмысына әсер етпеуі керек. Үлкеннің алдында тек – даму
ізденістерін бақылау тапсырмасы ғана тұрады.
Американдық психологтар мен педагогтар авторитарлық ата-аналар
пайдаланатын дерективті бақылаудың орнына инструктивті (нұсқаулық) бақылау
жүргізумен Мен қалай айтсам, солай орындай алады алмастыруды ұсынады.
Инструктивті бақылауды демократиялық ата-аналар пайдаланады. Ол
балаларда бастамашылық, еңбек сүйгіштік, өз іс-әрекетін қадағалаушылықты
дамытады. Зерттеу жұмыстарының қорытындысы бойынша, төменгі сынып
оқушыларының отбастарында авторитарлықтың бір бөлімі ретіндегі тәртіптік-
бағдарлау тәрбиесі басым орын алады. Егер тәртіптік-бағдарлауды жүзеге
асыратын ата-аналардан өз балаларын не үшін жазғырып, жазалайтынын сұрасақ,
ата-аналардың барлық назары балалардың тәртіп сақтамауына және олардың
мектептегі бағаларына бағытталған болып шығады. Ондай ата-аналардың өз
баласының мейірімділігі, біреуге көмек көрсете ала ма, басқа бір адам үшін
өз пайдасынан бас тарту қолынан келе ме, мұндай тұстары ойландырмайды.
Тәртіптік-бағдарлаушы ата-аналар өз балаларына үнемі немқұрайды және
салқын қарайды деп айтуға болмайды. Олар өз жылулығын балаларына дұрыс
жеткізе алмайды, немесе өз ықыластарын білдіру ретін білмейді: біресе
еркелетеді, біресе оларға айқайлайды. Мұндай тәрбие әсіресе балалармен
сабақ оқыған кездері көрініс алады. Ұстаздарға белгілі: бастауыш білім
жүйесінде баланы оқыту үшін отбасының араласатыны. Кейбір ата-аналар
балаларының сабақтарын тексереді, енді біреулері оны балаларымен бірге
орындайды. Дайындық пен сабақты тексеру прцесі – бастауыш сынып оқушысы мен
ата-аналары арасындағы шиеленістің басты себепкері.
Тәртіптік-бағдарлаушы ата-аналар ұстазбен біріңғай болып, барлық
талапты тек балаға қойып, баланың өз күшімен сабақты меңгеруін талап етеді.
Ата-ананың зорлығына балалар түрлі деңгейде жауап береді: жылайды,
ойламаған жерде надандықпен, дәрменсіздікпен, т.с.с.
Бақылау және еркіндік беру мәселесі, оның баланың дамуына әсері –
тек отбасының мәселесі ғана емес, сондай-ақ қоғамдық тәрбиенің де мәселесі.
Неғұрлым ересектер әлемі балалар әлемі үшін тыңдау заңдылықтарын шығарса,
балалар әлемі солғұрлым бағынбаушылықпен жауап қайтарады. Бала тәрбиесімен
айналысатын үлкендер көбінесе мәжбүр етіп орындату мәселелерімен жиі
кездеседі. Әсіресе, тәртіптік-бағдарлаушы тәсілі қолданылатын отбасыларда
бұл әдет кеңінен тараған. Мәжбүр ету- үлкендер мен балалар арасында
қалыптасқан өзара қарым-қатынастың қалыптасқан салдары. Егер бала өзіне
үлкеннің айтып отырған сөзіне құлақ аспаса, оған ешқандай өтініш пен
қорқыту әсер етпесе, онда бұл көрініс үлкендердің бала алдында ешқандай
беделінің жоқтығының айғағы.
Отбасында тәрбиелеу психологиясы ата-ана көзқарасы тәрбиесінің
тиімділігін алға тартып отыр. Ата-ананың тәрбиесі тиімділігі өз нәтижесін
береді, егер ата-ана баланы сол күйінде қабылдаса, оған жылулықпен қараса,
жан-жақты бағалап, сол бағалау нәтижесінде тәрбие құрса;
Өз-өзіне деген сенімсіздік тек жасқану, ұялу кезінде ғана көрінбейді.
Мұндай балалардың тәртібі психологияда аффективті, деп атайды, олар жаман
және әділетсіз бағаларды ренішпен қабылдайды, өздері тарапынан, қалай болса
да олар сыныптас жолдастарының назарын өзіне аударуға, мұғалімнің мақтауына
қол жеткізуге тырысады.
Балалардың аффективті тәртібі ата-аналардың өз балаларын дұрыс
қабылдамауынан пайда болады. Ондай балалардың ата-аналары әдетте, өте
қатал, талап қойғыш, балаларының табысқа қолы жететініне күмәнсіз сенетін,
олардың жетістіктеріне көңілдері сирек толатын және өздерін де өте жоғары
бағалайтын адамдар болады.
Әдетте, мектеп оқушыларының ата-аналары балалардың өздеріне қалай
қарайтыны жөнінде сирек ойланады: бала өзіне салқын қарайтын, үнемі
жазалауға дайын тұратын ата-ананы немесе немқұрайды қарап, өз-өзінен
аспайтын, немесе үнемі өзінің қамқорлығында ұстап, баламен санаспайтын ата-
ананы қабылдай ала ма?
Зерттеу нәтижелері кіші мектеп жасындағы балалар кез-келген ата-ананы
қабылдайтынын көрсетеді. Бұл жастағы балалар басқамен жақсы қарым-қатынасқа
әзір, әсіресе жақын адамдарына деген, сол себепті олардан да сондай
ықыласты күтеді.
Көбінесе кіші мектеп жасындағы оқушысы бар отбасыда оның жасаған
теріс қылығы жайлы көпке дейін айтыла береді. Сол қылықтарымен үлкендер
өздерінің шамадан тыс ескертулердің төңірегінде беделі мен қадір-қасиетін
жоғалтатынын ескере бермейді. Осыдан барып ата-аналардың психолог-
педагогтардан балаларының ешқандай жазалаудан қорықпайтынын айтып
шағымдануы, көмек сұрауы жиі кездесетінін білеміз. Баланың іс-әрекетінің
мәнін түсіндіруді көздей отырып, түсіндіруді ата-аналар ғақлияға, ал
сөйлесуді жазалауға айналдырады. Кейбір ата-аналар өз басынан өткенге
салынып, ұрып-соғуды жөн көреді (бізді ұрған, ештеме етпейді, жаман болған
жоқпыз).
Венгриялық педагогтар И.Раншбург пен Поппераның айтуына қарағанда,
ұрып-соғып жазалау тек сол ұрып-соғушыға ғана қатысты жаза: бала сол
адамның алдында ғана өзін дұрыс ұстауға ұмтылады, басқа адамдардың алдында
ешқандай талаптар мен әдептерді сақтауды ойламайды.
Баланы жазалай отырып, қателік жасағанына қарамастан үлкендер ол
баланы тең ұстауы керек; баланың өз көзқарасын білдіруге құқы бар, мейлі
баланыкі дұрыс болмасын; онымен әңгіме жүргізу барысында өзіңді сол баланың
орнына қойып, өзіңе баланың көзімен қарау керек. Өзіңді мүлдем дұрыс деп
санасаң да. Баланың жасаған қателігін айту кезінде оның барлық адамдық
келбетін сол қателікпен жабуға болмайды. Осындай баланың жан-дүниесін
түсінетін үлкендермен қатар өмір сүргенде ғана бала өзінің балалық шағында
толыққанды өмір сүре алады.
1.3 Ата – ананың тәрбие жұмыстарын орындау деңгейлік кезеңдері
Педагогикалық тәжірибені оқып-игерудің нәтижесі отбасындағы тәрбиеге
ұстаздың жетекшілік етуінің жетіспеушілігін айқындауға мүмкіндік берді,
оның кейбір негізгілері:
- мектеп әкімшілігі тарапынан педагогикалық жетекшілік ету мәселелеріне
жеткілікті түрде көңіл бөлмеу;
- оқытушылардың мектеп оқушысын отбасында тәрбиелеудегі педагогикалық
жетекшілік бөлімі бойынша теориялық және практикалық білімінің
жетіспеушілігі;
- баланы отбасында тәрбиелеуде ата-аналардың педагогикалық дайындығы
тиімділігінің жетіспеушілігі;
- ата-аналармен жұмыс түрлерін келісудің нашарлығы (жеке, топтама, топтама
түрде жүргізілген жұмыстардың өзара байланысты болмауы, бір-бірін
толықтырмайды, бөлектелген);
- баланың жас ерекшелігін және жеке ерекшеліктерін есепке алудағы
кемшіліктер. Өзімізге белгілі, төменгі мектеп жасында адамдық тұлғаның
негізі қалыптасады. Сондықтан да кіші мектеп жасындағы оқушыларды отбасында
тәрбиелеудің тиімді жолдарын қарастырудың келешегі зор. Оның бірі отбасын
тереңінен, жан-жақты және оның тәрбиелеу жағдайын зерттеп-білу.
Отбасын толығымен, оның әлеуметтік-педагогикалық құндылығын зерттеп-
біліп, мектеп оқушысының отбасындағы тәрбиесі тиімді болуы үшін оның
қағидалары белгіленді:
- Отбасы тәрбиесіндегі ата-аналардың мақсат пен тапсырмаларды
түсінуі.
- Ата-аналардың әлеуметтік жауапкершілікті түсіне білуі.
- Мектеп пен отбасының оқушы тәрбиесіндегі бірауыздылығы және
келісімі.
Осы талаптардың негізінде ата-аналардың отбасындағы тәрбие
жұмыстарының деңгейі айқындалған.
БІРІНШІ ДЕҢГЕЙ. Балаларды тәрбиелеуге байланысты талаптарды ата-
аналар түсінеді, отбасында тәрбиелеудің мақсаты мен міндеттерін дұрыс
түсініп, мектептің педагогикалық көмегін қабылдайды, педагогикалық
білімдерін жоғарылатуға байланысты жұмыстар атқарады, балаға деген
өздерінің қоятын талаптарын мектептің қоятын талабымен келіседі
(зертттелген отбасылардың 46,5%).
ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙ: Балаларды тәрбиелеуге байланысты талаптарды ата-аналар
түсінеді, отбасында тәрбиелеудің мақсаты мен міндеттерін дұрыс түсініп,
мектептің педагогикалық көмегін қабылдайды, педагогикалық білімдерін
жоғарылатуға ұмтылады, бірақ, өздерінің педагогикалық білімдерін отбасы
тәрбиесінде ылғи да дұрыс пайдалана білмейді, өз іс-әрекеттерін үнемі
мектеппен келісіп отырмайды, үнемі сабағын бақылап отырмайды (зерттелген
ата-аналардың 48%).
ҮШІНШІ ДЕҢГЕЙ: Ата-аналары мектеппен тиісті байланысты үнемі ұстанбайды,
тәрбиеге жиі жауапсыз қарайды, педагогикалық білім деңгейлері төмен, кейбір
кездері ата-аналар баланың қалыптасуына әсерін тигізе із қалдыратындай,
өздерін моральдық тұрғыда дұрыс ұстамайды. Мұндай деңгейдегі ата-аналар
жағдайы қолайсыз отбасыларда кездеседі (зерттелген ата-аналардың 4,5%).
Осыдан барып ата-аналардың үш түрлі тобы пайда болады:
Бірінші топтағы ата-аналар балаларының тәрбиесіне жауапты қарайтын
ата-аналар, олардың психологиялық-педагогикалық дайындығы жақсы.
Екінші топтағы ата-аналар балаларының тәрбиесіне жауапты қарайтын
ата-аналар, бірақ, педагогикалық білімдері жетіспегендіктен, балаға әрдайым
дұрыс ықпал ете алмайтындар. Мұндай ата-аналар тәрбие жұмыстарына
байланысты лекциялар, әңгімелесулер, жеке ақыл-кеңес түріндегі көмектерді
қажет етеді.
Үшінші топтағы ата-аналар өздеріне жүктелген тәрбие жұмыстарын меңгере
алмайды. Мұндай ата-аналар үнемі өздеріне назар аударуды қажет етеді. Бұл
жағдайда психологпен, әлеуметтік педагогпен, жайсыз отбасының пайда
болуына себеп болған нақты дәлелді анықтаған ұстаздармен келісілген жүйелі
түрде жұмыс жүргізілуі қажет.
Ата-аналардың педагогикалық жаңғыртуларды қабылдайтын басты орны
мектеп болып есептеледі. Олардың 95% педагогикалық білімді мектептерде
өтетін лекциялардан, әңгімелесулерден, ата-аналар жиналыстарынан,
конференциялардан, т.б. қабылдайды. Бірақ, ата-аналардың тек 51% түрлі
оқыту жолдары арқылы үнемі білім алып тұрады, 48% мұндай жиындарға өте
сирек қатысады. Олардың қатарында жайсыз отбасының ата-аналары бар.
Ата-аналарды педагогикалық тұрғыда оқытудың аса бір тиімді жолы
теориялық және практикалық бағыттағы дифференциялық әңгімелесулер.
Оқытушы әңгімелесуді ата-аналармен олардың балаларын бастауыш мектепте
оқыту кезеңіне келесі ретте ұйымдастыруы керек:
1. Отбасының толыққанды құлықты-қолайлы жағдайы – баланы дұрыс тәрбиелеуге
қажетті жағдай.
2. Бала тәрбиесі үшін біріңғай талап етудің маңызы:
3. Тәрбие процесінде жас ерекшелік, психологиялық және жеке ерекшеліктерін
ескеру.
4. Баланың бойында жақсы әдеттер мен қасиеттерді тәрбиелеу.
5. Марапаттау және жазалау түрлері.
6. Баланы еңбекке баулу.
7. Бала үшін күн тәртібі дұрыс тәрбиелеу үшін қажетті жағдай.
8. Тәрбие мәдениетінің әдеттері мен қасиеттерін тәрбиелеу.
9. Мектеп пен ата-аналар тарапынан қойылатын талаптардың біріңғайлығы.
10. Неліктен бала қырсық, қисық, өзімшіл болады?
11. Балаларда шыдамдылықты және қарапайымдылықты тәрбиелеу.
12. Неліктен бала қиын болады?
13. Баланы еңбекке баулу, еңбектену әдеттеріне және істей білуге үйрету.
14. Анаға деген сүйіспеншілік және сыйластық қасиеттерін тәрбиелеу.
Әңгімелесуді өткізу әдісі мынадай түрде жасалуы керек: әрбір ата-ана
дұрыс тәрбие беру мәселесі жөнінде ойланып, өздері де сол мәселені ретке
келтіруге байланысты педагогикалық ізденістерде болуы керек. Тәжірибе
көрсетіп отырғанындай, белгілі жағдайда ата-аналар педогогикалық тұрғыда
белсендірек ойлана бастаса, өмірлік жағдайда тәрбиелік сипатта ықпал етеді,
мысалға, ата-аналармен Балаларды отбасында еңбекке баулу тақырыбында
әңгімелесу өткізгеннен кейін оларға мынадай жағдай ұсынуға болады:
Бірінші жағдай. Жұмысқа кетер алдында үшінші сынып оқушысы Лейлаға анасы
ыдыстарды жуып қою және бөлмедегі гүлдерге су құю туралы өтініш айтады.
Жұмыстан келісімен тапсырмасының орындалмағанын көріп, кеиді, бұрын да қызы
анасының өтініштерін бірнеше рет орындамаған. Осы жағдайда баланың қандай
қасиеттері көрініс тауып отыр? Егер сіздің балаңыз тапсырманы орындамаған
болса, сіз қандай іс-әрекетке барар едіңіз?
Екінші жағдай. 2 сынып оқушысы Серікке кілемді тазалап қой деп анасы
тапсырма берді. Бар ықыласын қойып, кілемді тазалап болғаннан кейін анасы
кілемде қалып қойған қоқыстарды көрді де, балаға ештеңе айтпастан ала салып
өзі тазалай бастады. Ренжіп қалған Серік үйден шығып кетті де, кештетіп
оралды. Осы көрініске талдау жасаңыз, баласының жұмысын қайта істей отырып
анасы дұрыс істеді ме? Педагогикалық тұрғыдан алып қарағанда қалай істегені
дұрыс болар еді? Осындай жағдайларды талдау ата-аналардың педагогикалық
тұрғыдан ойлану қабілеттерінің дамуына және бала тәрбиесінде дұрыс шешім
қабылдай білулеріне, өз пікірлерін білдіруге, көмегін тигізеді.
Педагогикалық тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру барысында теориялық
материал мен отбасындағы тәрбиенің тәжірибесін дұрыс үйлестіре білу қажет.
Бұл тапсырманы шешуге ата-аналарға арналған ескертпе ықпал етеді.
Отбасының ерекшелігін біле отырып, соның негізінде оларды шартты
топтарға бөлу кіші мектеп жасындағы балаларды отбасында тәрбиелеуде
дифференциялды және жеке тәсілдер пайдалануға мүмкіндік береді. Отбасына
педагогикалық жетекшілік етуді жетілдіру үшін осы жұмыстарды үнемі атқару
ғана нәтиже береді. Бұл орайда ата-аналарды бала тәрбиесіне байланысты
психологиялық-педагогикалық дайындаудың алатын орны ерекше.
1.4 Отбасында тәрбие беру ерекшеліктері және ата- ананың қызметі.
Отбасы – адам өміріндегі бірінші қоғамдық баспалдақ, Ол балалардың
кішкентай кезінен бастап түсінігін, еркін, сезімін бағыттайды. Ата-анасының
жетекшілігімен бала өзінің бірінші өмірлік тәжірибесін жинақтай бастайды,
қоршаған ортаның қарпайым шындықтары, қоғамдағы әдеттер мен қасиеттерді
игереді.Отбасының баланың өмірге деген көзқарас негіздерін, құлықтылық
мөлшерінің тәртібін игеруіне, адамдарға деген қарым-қатынасты, олардың іс-
әрекеттерін айқындауды қалыптастыруында атқарар рөлі зор. Отбасы
тәрбиесінің басты ерекшелігі - өзінің мазмұны жағынан эмоционалды, ата-
аналардың баласына деген сүйіспеншілігін және баланың ата-анасына деген
сүйіспеншілігін болжап, қарастыруында. Отбасы микроклиматының жылулығы, үй
ішінде өзін қолайлы сезінуі баланың отбасының келешегінде өз тәртібін,
ұстану ережесін, көзқарасы мен ұмтылысын қалыптастыруға тәрбиелейді.
Отбасы бала тәрбиесін ойдағыдай жүзеге асыруы үшін ата-ана
педагогиканың негізгі талаптарын біліп, баланы отбасында тәрбиелеуге
қажетті барлық жағдайды жасауы қажет. Ол қандай жағдайлар? Біріншіден, ол
ата-ана, басқа да отбас мүшелері бала тәрбиесіне деген өз жауапкершілігін
түсіне білу атмосферасы.
Отбасындағы дұрыс тәрбие шарттары – тиімді ұйымдастырылған тұрмыс
жағдайы, отбасындағы өмірдің күн тәртібі!
Отбасында баланы тәрбиелеуде көбінесе біздің өмірімізде жіберіліп
жүрген қателіктердің бірі – баланың жас ерекшелігі мен өзіндік
ерекшеліктерін ескере отырып баланың демалыс уақыты мен еңбектенетін
уақытын дұрыс жоспарлай білмеуімізде. Бұл жұмыстар дұрыс жоспарлауды және
алмастыра білуді қажет етіп, оған жағдай жасауды талап етеді. Мысалы
баланың: еңбек ететін, кітап оқитын, спортпен айналысатын, ойнайтын, ата-
анасымен және жолдастарымен толыққанды қарым-қатынаста болатын уақыты болуы
шарт. Оның үй тұрмысындағы еңбегі, өз-өзіне қызмет етудегі еңбегі дұрыс
бағаланбайды. Бұл көріністер тәжірибе көрсетіп отырғанындай, қоғамдық
пайдалы қызмет баланың бойында көптеген қасиеттерді қалыптастыруға қажет.
Балалар шығармашылықты ұнатады және лған ұмтылғыш келеді.
Баланың отбасында жақсы дамып, бақытты балалық шақта өмір сүруіп,
дұрыс тәрбие алуына басты себеп болатын шартының бірі – оған деген ата-
анасының сүйіспеншілігі болып табылады. Балалар сүйіспеншілік пен
мейірімділікті өте сезімталдықпен аңғарады және оның жетіспеушілігін қатты
уайымдайды. В.А.Сухомлинскийдің айтуына қарағанда бала отбасында өмір сүре
отырып, оны біреудің өте-мөте қатты жақсы көретінін және өзінің де біреуге
деген сүйіспеншілігінің шексіз екеніне сенімді болуы керек. Мұндай
сүйіспеншілік баланың қорғалу сезімінің пайда болуына ықпал етеді де, жан-
дүниесі жай табады. Бұл жағдайда адам әлемге белсене араласып, білімді
жеңіл игере бастайды. Оның бойындағы талант еркінірек дамып, өзінің
өмірдегі жолын сенімдірек айқындай бастайды. Ата-ананың баланы адамды
сезіну мәдениетіне, кеңпейілдікті түсінуге үйретуі борыштылық сезімін
қалыптастырып, қайырымдылыққа, басты принцип: адам адамға дос, бауыр ұғымын
түсінуге ықпал етеді.
Тағы да баланы отбасында тәрбиелеудің басты шарттарының бірі – ата-
ананың беделі болып табылады. Ата-ананың беделі дегеніміз- сыйластық пен
сүйіспеншіліктің негізінде пайда болған ата-ананың балаға ықпалы, олардың
өмірлік тәжірибесіне, іс-әрекеттеріне, сөздеріне деген сенушілік. Бедел
болмаған жерде баланы тәрбиелеуге, онда жақсы адами қасиеттерді
қалыптастыруға болмайды.
Баланы мектепте қалыптастыратын отбасында жақсы және дұрыс тәрбие
әдеттері енгізілген болса және көрсетілсе маңызды болады. Отбасы мен мектеп
арасында келісіліп алып балаға қойылатын біріңғай талаптар – балаларды
отбасында тәрбиелеудің басты шарттарының бірі. Оқытушы мен ата-ана бірлесе,
келісе отырып іс-әрекеттер жасаса оқыту- тәрбиелік жұмыстар жақсы жүзеге
асырылады. Ата-аналардың ұстаз атына кір келтіре, қалай болса солай
сөйлеуіне жол бермеу керек. Мұндай жәйттер баланы жолынан тайдырып, бағытын
бұзады. Педагогикалық ықпал етудің біріңғай жүйесі, балаға мектепте және
отбасында қойылатын талап етудің біріңғай түрлері тұрақты жағдайдағы
стереотиптік тәрбиенің пайда болуына әсерін тигізеді. Бұл жағдайда бала
тәрбиенің құлықты мөлшерін игергенде қиыншылықтарды аз басынан өткізіп,
оқу, еңбек талаптарын, өзінің маңындағы балалармен және үлкендермен
араласуды жеңіл игеретін болады. Ата-аналарға педагогикалық жүйе білімдерін
білу, оны әр отбасы өз ерекшеліктерін игере отыра пайдалануы қажет. Қазіргі
уақытта ата-аналардың педагогикалық білімін жетілдіру процесімен мектепте
жеке ұстаз айналысып, бұл жұмыстарды пән оқытушыларымен бірлесе жүргізуі
керек.
2. Ата – аналармен жүргізетін жұмыстың түрлері мен әдістері.
2.1 Педагогтардың ата – аналармен жұмыс бағыттары
Отбасы, мектеп және барлық біздің қоғамымыз ұмтылып отырған жан-жақты,
білімді, физикалық және жан-дүниесі сау, еңбектене білетін, еңбек етуді
жақсы көретін идеалымыз, айтып отырғанымыз – адам.
Баланың отбасындағы тәрбиесін ұйымдастыру прцесіндегі мектептің
рөліне қатысты А.С.Макаренко былай деген: Жақсы отбасылар болады, жаман
отбасылар болады. Отбасы дұрыс тәрбие береді деп сендіруге болмайды.
Отбасы қалай тәрбиелегісі келсе солай тәрбиелейді деп біз айта алмаймыз.
Біз отбасының тәрбиесін ұйымдастыруымыз керек және мемлекеттік тәрбиенің
өкілі ретінде, тәрбиені ұйымдастыруды бастаушы мектеп болуы тиіс .
Осы ұғымдардан барып төменгі сынып оқушыларымен мектеп, психолог-ұстаз
арасындағы жұмыстың негізгі міндеттері қалыптасады:
- ата-аналарды үнемі, жан-жақты педагогикалық оқыту: оларды теориялық
білім негіздерімен таныстырумен бірге оқушылармен өткізілетін практикалық
жұмыстардан хабардар ету;
- ата-аналарды оқу-тәрбиелік жұмыстардың процесіне белсенді қатыстыру;
- пән оқытушыларын отбасылық тәрбиенің түрлі тәсілдерімен таныстыру, ең
үздік дегенін таңдау және көпшілікке тарату;
- отбасын әлеуметтік педагогикалық зерттеу, оларды белгілі бір топтарға
айқындау үшін дифференциациялау;
- тәртібі девиантты балалармен жұмыстар;
- баланың отбасында және мектепте құқықтық қорғалуын қамтамасыз ету;
Осы бір аса жауапты әрі үлкен жұмысты атқару жолында қоғам алдына өмірдің
өзі көрсетіп отырған мәселелер қойылады: отбасы мүшелерінің санының
аздығы, оларда бір ғана баланың тәрбиеленуі; жас ерлі-зайыптылардың бөлек
тұруы, осыдан барып отбасының кейбір традицияларының жоғалуы; отбасы
тәрбиесінің тәжірибесін ұластыру қиыншылықтары; толық емес отбасының
баланың психологиясына әсер етуі; ата-аналардың уақытының тапшылығына
байланысты баламен айналысуға уақыттарының болмауы; жас ата-аналарды
оқытуды жалғастыруымен. Отбасы тәрбиесіне педагогикалық жетекшілік етуді
дұрыс жүргізу тек тәрбиеге кешенді түрде кірісіп, тәрбиенің барлық түрін
үйлестіруді күшейткенде ғана нәтиже бермек.
Мектеп педагогтарының ата-аналармен жұмысы екі бағытта жүзеге
асырылады:
- ата-аналар ұжымымен және жеке. Іс жүзінде оның неғұрлым тиімді түрі пайда
болды: ата-аналардың жалпы және сынып жиналыстары. Ұжыммен бірлесе және
жеке өткізетін кеңестер, әңгімелесулер, лекциялар, конференциялар,
оқушылардың отбасына бару, өзінің мазмұны мен түрі жағынан әртүрлі болып
келетін мәтінді материалдар рәсімдеу, фотомонтаждар, оқушылардың
жұмыстарының көрмесі. Ата-аналар оқыту-тәрбиелеу жұмыстарының процестерін
дайындауға қатыстырылады: кружоктарға жетекшілік ету, ата-аналар мен
балалардың алдында өнер көрсету, сыныптан тыс және мектептен тыс жұмысты
өткізуге дайындауға қатысу, шаруашылық көмек.
Егер оқытушы өз жұмысын белгілі бір бағытта, мақсатты түрде, жағдайды
ескере отырып жүргізсе ата-аналармен ойдағыдай байланысты қалпына
келтіреді. Алдын ала тек оның мазмұнын ғана ойластырмай, оның барысын да
ойлауы керек, күтпеген бұрылу өзгерістерінің болу ықтималдығын да
қарастырады. Кеңес бере отырып, егер қажет болған жағдайда ата-ананың
баланы тәрбиелеу жұмыстарына түзетулер енгізуге. Бірақ бұл орайда өте епті
болған жөн, тұп-тура, мәдениетсіз түрде отбасының ішкі жағдайына араласа
кетуі наразылық ретінде, түзету өте қиынға соғатын тұйыққа әкелуі мүмкін.
Кез келген ата-ана өз баласын өзінің ой-өрісіне, біліміне, көзқарасына,
қабылетіне қарай, қалай қажет деп санаса солай тәрбиелейді емес пе.
Оқушылардың ата-аналарымен және отбасының басқа да ересек мүшелерімен
жеке жұмыстар қиын және әртүрлі болады. Жеке жұмыс істеудің бір жақсы
көрінісі, әдетте көпшіліктің алдында ашылып айта бермейтін ата-аналар
психолог-педагогпен оңаша отырған кездері өздерінің проблемалары, отбасының
ішкі жағдайы жайлы ашық айтып береді. Жеке әңгімелесу кезінде ең басты
ережені қатаң сақтаған дұрыс. Ол- сол айтылған мәселелерді әңгімеге
қатысқандар ғана білуі керек, ол көпшілікке таратылмайды. Ата-аналардың
өтініштеріне өте ынталы қарау қажет. Өтінішін орындамауға болады, егер ол
өтініштің балаға зиян әкелу қаупі болған жағдайда.
Жеке араласу оқытушының ата-аналарға ықпал етуіне ғана мүмкіндік
әперіп қоймайды, көп жағдайда оның баламен тіл табысуына да көмегін
тигізеді. Мектеп пен отбасы арасындағы қатынастың жақсы болуы көбінесе
бірінші кездесуге байланысты болады. Ата-аналармен бірінші әңгімелесу
кезінде балалармен жұмыс істеудің қиыншылықтары туралы айтудың қажеті жоқ.
Ата-аналар олардың ұлдары мен қыздарын жақсы дайындықтан өткен
педагогтардың оқытып-тәрбиелейтіні туралы және ол үшін барлық жағдай
жасалғанына сенімді болуы керек. Әсіресе бұл бірінші сынып оқушыларына
қатысты. Олардың кейбіреулерінің балалары бала бақшаға бармаған болса,
олардың бірінші рет аралары алшақтап отыр, сол себепті өте алаңдайды.
Келешекте жұмысты тиімді жоспарлау үшін әрбір ата-анаға жеке әдіс
белгілеу, отбасының сынып және мектеп ісіне белсенді араласуына жол табу.
Баланы мектепке жазу кезінде ата-аналарға келесі мазмұндағыдай анкетаны
ұсынуға болады:
Ата-анасы туралы:
1. Аты-жөні, жасы
2. Білімі
3. Қызмет орны, телефоны
4. Қоғамдық жұмысы
5. Пәтер жағдайы
6. Отбасының жалпы табысы
7. Мектептің қандай шараларына қатысқыңыз келеді?
Бала туралы, аты-жөні
1. Сіздің балаңыз бос уақытында немен айналысқанды ұнатады?
2. Қандай ойындарды қалайды?
3. Спорттық ойындардың қай түрін ұнатады?
4. Кіммен жиірек ойнайды (ер балалармен бе, әлде қыз балалармен бе)?
5. Балалардың арасында өзін қалай ұстайды? (белсенді, енжар, ұялшақ)
6. Үйде орындайтын қандай міндеттемелері бар?
7. Сіздің көзқарасыңыз бойынша баланың қандай өзіндік ерекшеліктерін
ескеру қажет?
8. Отбасында бала тәрбиесімен тікелей кім айналысады?
9. Баламен бос уақыт көбінесе қайда өткізіледі?
10. Сіз өз балаңыздың достарын, олардың ата-аналарын білесіз бе?
11. Балаңыздың достары сіздің үйіңізге келіп тұра ма?
12. Бала тәрбиесінде сізді не қинайды?
13. Қандай тәрбиелеу әдістерін пайдаланғанды дұрыс деп санайсыз? (көндіру,
түсіндіру, қатаң талап қою, жазалау, марапаттау, достық қарым-
қатынастар, т.с.с.)
Оқушы туралы толық мағлұмат алуы үшін психолог-педагог сынып
ұстаздарымен бірге баланың мінездемесін, кішкентай кездегі мәліметтерді
білуі қажет. Осы құжаттарды қарап шыққаннан кейін, психолог-педагог жеке
кездесуді, мектепке бірлесе әңгіме өткізу үшін бөлек шақыруды талап ететін
оқушылардың тізімін жасауы керек. Жеке әңгіме өткізу жұмысының түрі аса
маңызды. Әрбір әңгімеге қатысушы тыңдай білуі қажет. Ата-анлармен танысу
кезінде бұл ережені сақтау дұрыс. Көптеген оқытушылар түрлі мазмұндағы
жадуалдар дайындайды, осындай жадуалдарды психолог-педагог та келесі
мазмұнда дайындағаны жөн:
- Шиеленіскен жағдайда қалай өзін ұстау керек?
- Бірінші сынып оқушысы не істей білуі қажет?
- Екінші сынып оқушысы не істей білуі қажет?
- Үшінші сынып оқушысы не істей білуі қажет?
- Қоғамдық орындарда өзін ұстау ережесі, оның ішінде мектепте, т.б.
орындарда.
Мұндай жадуалдар бірлескен түрде өтетін әр жиынның мағынасына қарай
жасалуы керек. Тәртібі девиантты балалардың отбасына барып тұру психолог-
педагогтың міндетіне жатады. Отбасына бірінші рет келу өте маңызды нәрсе:
ата-ана оқытушыға сенімдікпен қарап, оның ақыл-кеңесін тыңдай ма, соған
байланысты. Кез келген отбасына бару үшін педагог алдын ала дайындалады:
оның құрамын, материалдық жағдайын, ата-анасы қайда жұмыс істейтінін біліп
алады. Отбасы мүшелерінің қоюы мүмкін сұрақтарын алдын ала болжайды,
оларға жауаптар дайындайды, бала туралы өзіне қандай мағлұматтардың керек
екенін белгілейді. Екінші, үшінші рет отбасына барғанда оқытушы бірінші рет
барғаннан шыққан нәтижелерді ескере жоспарлайды; баланың мектептегі
тәртібі, ата-ананың бала тәрбиесіне қалай қарайтынын, олардың мектеп
өміріне қатысуы.
Психолог педагог отбасына бара отырып, отбасының үздік тәрбиесін
тауып, оны тарату туралы тапсырманы алдына қояды. Мұндай тәрбие түрі бір
отбасында оқушы бұрышын айшықты етіп ресімдеу, енді біреуінде демалысты
қызықты өткізуді ұйымдастыру болуы мүмкі, т.б.
Баланы тәрбиелеу қиыншылықтары көбінесе ата-анасы ұрыс-керіспен
тұратын, бірауыз емес, кейде шектен шығып кететін отбасыларда кездеседі.
Жайсыз отбасылармен жұмыс істегендегі отбасының мақсаты – барлық
мүмкіншілігін жұмылдыра отырып баланың мүддесінің қорғалуын қамтамасыз ету.
Ата-ананың бала алдындағы жауапкершілігін түсінуіне ықпал ету. Бұл өте
ауыр, әрі ұзақ іздену арқылы ғана қол жеткізетін жетістік. Жұмыстың барлық
түрлері мен әдістерін пайдалану керек: көзін жеткізу, түсіндіру, басқа ата-
аналарды үлгі ету, күшейтілген бақылау. Әсіресе ата-анасының бірі ішімдікке
әуес болған отбасылардағы балалардың тәбиесі қиын. Психолг-педагог мұндай
отбасыларды ерекше бақылауға алады, Үнемі ондай отбасыға барып отырады, ата-
аналарымен жеке және көпшілікпен бірге әңгімесулер өткізеді.
Педагогтың міндеті – отбасының ішімдікке әуестігінің, оны баланың
көруінің зиянын айтып түсіндіру. Ішімдікке қарсы балаларды эмоционалды
түрде қарсы қою қажет.
Балалар барлық мәселелердің аспектілерін түсіне білуі керек:
физиологиялық, әлеуметтік, экономикалық. Ішімдікке әуестікке қарсы
отбасымен жүргізілген жұмыстардың жақсы нәтиже беретінін тәжірибе көрсетіп
отыр. Егер түсіндіре отырып, көзін жеткізу әдісі өз нәтижесін бермейтін
болса, талап ету қажет, тіпті болмаған жағдайда қоғамдық өкілдердің тікелей
араласуына тура келеді. Оқытушы баланың ата-анасы жұмыс істейтін
кәсіпорынның жетекшісіне айтуына болады.
Ұстаздармен бірлесе ішімдікке қарсы ата-аналармен тәрбие жұмыстарын
жүргізуде сыныптан және мектептен тыс жұмыстар жүргізу: оның барысында ата-
аналармен бірге киноға, театрға, экскурсияға бару, табиғатқа шығу, спорттық
мерекелер, демалыс кештері.
Баласы қандай да бір теріс қылық жасаған ата-ананы мектепке
шақыртқанда оларды бір қорқыныштың алаңдатары, мазалайтыны белгілі.
Сондықтан да ата-анамен әңгіме жүргізуді оқытушы жоспарлау кезінде тәрбие
айту, бетке басу , ескерту түрінде емес, әңгімелесу, екі жаққа да қызықты
болатындай, көңілге қонымды, түсінікті етіп жоспарлағаны дұрыс. Ата-
аналарымен дұрыс тіл табыса білу балалардың өзімен де қатынастың жақсаруына
көмегін тигізеді. Өйткені жақын адамдары өз баласын жақсы біледі де,
баланың іс-әрекетінің себебін түсінуге көмектесе алады.
2.2 Педагогтың ата – аналар ұжымымен жұмыс ерекшелігі
Ата-аналардың ұжымымен жұмыс істеудің тигізетін мүмкіншілігі көп:
кеңейтілген педагогикалық ақпараттар, тәжірибе алмасу, қажет болғанда
көпшілік пікірін тудыруға, ата-аналарды сынып өміріне қатыстыру үшін. Бұл
жұмыс екі бағытта жүргізіледі: ата-аналардың педагогикалық мәдениетін
жоғарылату және осыған орай олардың бала тәрбиесіндегі өздерінің
тәрбиешілік міндеттерін орындауы.
Ұстаздың негізгі міндеті – отбасының педагогикалық, тәрбиелік
қызметін белсендірек ете түсу, оған жалпы сипаттағы мақсатты бағыт беру.
Ата-аналар ұжымымен бірлесе жұмыс істеудің негізгі түрі- ата-аналар
жиналысы, айына бір рет өткізілетін бастауыш сынып оқытушыларымен бірге
немесе қажет болған жағдайда әр апта сайын да өткізілуі мүмкін. Ата-аналар
жиналыс ата-аналар мен оқытушыларды жақындастырып, отбасы мен мектепті
жақындастыра түседі. Тәрбиенің ықпал ету жолының ең тиімдісін белгілеуге
септігін тигізеді. Жиналыстарда ата-аналарды үнемі алдағы жұмыс жоспарымен,
міндеттермен, мазмұнымен, отбасы мен мектептегі бала тәрбиесінің
әдістерімен және тәсілдерімен таныстырып отыруға мүмкіндік болады. Ата-
аналар жиналысы әртүрлі болып жоспарлануы мүмкін. Оның негізгі бөлігі-
педагогикалық білімді жеткізу – лекция, баяндама, әңгімелесу, пікірталас,
кеңесу түрінде болады. Сондай-ақ семинарлық сабақтар, кино көріп оны
талқылау, психолог-педагог жүргізетін ұстаздар мен ата-аналар арасындағы
іскер ойын болуы мүмкін. Кейбір мақаланы оқып-талдау, педагогикалық
әдебиеттегі классиктердің туындысынан таңдап алып үзінді оқу, проблемалық
мәселені алға тарту т.с.с. болуы мүмкін. Мұндай әдістер аудиторияны
белсендірек ете отырып, пікір алмасуға, педагогикалық тұрғыдан өз-өзінің
білімін жетілдіруге ынталандырады. Ата-аналардың оқушылар алдында сөз
сөйлегені қызықты өтеді. Ол жұмысшының еңбек туралы әңгімесі немесе
инженердің өндірісті әңгімелеп беруі туралы. Мұндай сөйлейтін сөздерге өте
ұқыпты түрде дайындалу керек. Оның мазмұны мен жеткізу әдісі балалар үшін
өте қарапайым, түсінікті болуы шарт. Ата-аналарды күнделікті мектепке
қажетті жұмыстарға атсалысуға үйрету аса маңызды жұмыстардың бірі. Ата-
аналармен атқарылатын жұмыс түріне: стенд, ата-аналар бұрышын рәсімдеу
жатады. Мұндай стендтер оқытушының тәрбиелік жұмыстарды жүзеге асыруы үшін
көмек ретінде де жасалады. Бұрыштардағы материалдардың мазмұны сол сәтте
ата-аналарды таныстырып отырған тақырыппен сәйкес келгені жақсы болады. Бұл
білімдерін кеңейтіп тереңдетуге, айтылған нәрсені тағы да бір қайталауға,
қажеттісін белгілеп қоюға мүмкіндік береді. Стендте өздік жұмыс тақырыбының
ашылуы да мүмкін, сондықтан да психолог-педагог оны қадағалап, әрбір
бастауыш сынып оқытушысының осындай стенд рәсімдеуіне, тақырып таңдауына,
т.б. көмектесуі керек. Ата-аналармен жеке жұмыс процесінде психолог-
педагогтардың ата-аналар пайдалана алатын педагогикалық кітапханасы болады.
Ол үшін оқушының кәртішкесін ашады. Ата-аналарды педагогикалық әдебиеттерді
оқуға тарту үшін психолог-педагог ата-аналар жиналысына қатысып, қандай да
болмасын бір жаңалықты хабарлауына болады. Егер оқуға ұсынылған кітапты ата-
аналар ұжымының көпшілік бөлігі оқып шыққан болса, онда талқылау
ұйымдастырып, пікірлерін тыңдауға болады.
Ата-аналар жиналысын өткізудің мысал-жобасы:
- педагогтың немесе ата-аналар ұжымы мүшелерінің бірінің алдыңғы
жиналыстардың біріндегі шешімнің орындалғаны жөніндегі хабарламасы;
- маманның педагогикалық тақырыпқа арналған лекциясы, әңгімесі;
- осы мәселе жөнінде отбасы тәрбиесінің тәжірибесі туралы ата
аналардың сөйлеген сөзі;
- жалпылама, айтылған мәселе жөнінде пікіралмасу;
- мектептегі немесе сыныптағы оқыту-тәрбие жұмысының жағдайы
туралы оқытушының немесе психолог-педагогтың хабарламасы;
- сынып немесе мектеп өміріне қатысты мәселелерді талқылау және
шешу;
Педагог бастауыш звено бойынша жалпы мектеп жиналысын өткізу тізімін
сондай-ақ, бастауыш сынып оқытушыларының сынып жиналыстарына қатысуының
тізіміг жасайды. Тәжірибелі педагогтар көбінесе жиналыс нәтижесінің көп
нәрсеге қол жеткізуі оның дайындығына байланысты деп санайды. Оған алдын
ала материалдар жиналады. Біріншіден, келесі жиынның мазмұны жайлы
алдындағы жиналыста айтады. Ата-аналарға ойланатын мәселелер төңірегінде
алдын ала айтылуы тиіс. Кейде жиналысқа оқушылар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Психология кафедрасы
Қорғауға жіберілген күні: ----- ----------- 2008 ж.
Кафедра меңгерушісі : -------------- Бирюшев.Р.Р.
ОСПАНОВА АМИНА БЕЙБІТҚЫЗЫ
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Баланы тәрбиелеп оқыту барысындағы ата- аналармен жұмыс бағыттары
Ғылыми жетекші:
Аға оқытушы :
Болатбекова.Н.Ж.
Көкшетау 2008
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Баланы оқыту мен тәрбие беру мәселелері
1. Бала тәрбиесіндегі педагогикалық іскерліктер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
2. Жанұяда тәрбие беру ісіндегі негізгі тұлға – ата- ана
... ... ... ... ... ... ... ... . 9
1.3 Ата – ананың тәрбие жұмыстарын орындау деңгейлік кезеңдері ... ... ...
13
1.4 Отбасында тәрбие беру ерекшеліктері және ата- ананың қызметі ... ... .
17
2. Ата – аналармен жүргізетін жұмыстың түрлері мен әдістері
2.1 Педагогтардың ата – аналармен жұмыс бағыттар
... ... ... ... ... ... ... ... ... . 20
2.2 Педагогтың ата – аналар ұжымымен жұмыс ерекшелігі
... ... ... ... ... ... .. 25
2.3 Ата- ана - мектеп пен отбасының бірлесе тәрбие беру ісіндегі негізгі
қозғаушы күш
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 29
3. Ата - аналар және балалар арасындағы қатынастың заңды негіздері
3.1 Мектептегі әлеуметтік қызметтердін мақсаты- бала мен ата- ана құқығын
қорғау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 31
3.2 Ата – ана және балалар арасындағы құқықтық мәселелер
... ... ... ... ... .. 38
3.3 Оқыту мен тәрбие беру ісіндегі негізгі мәселенің бірі -баланың
мектептегі құқығын қорғау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 42
Тәжірибелік бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .. 47
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 55
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... . 60
Қосымша
Кіріспе
Көкейкестігі: Өскелең ұрпақты тәрбиелеуде отбасы мен мектеп арасындағы
ынгымақтастықтың атқарар рөлі зор.
Отбасы мектептің білім туралы заңды табысты жүзеге асыруындағы
оқушылардың іс-әрекеттерін ұйымдастыруға көмек көрсетеді. Сондықтан да
қазіргі уақытта отбасы және мектеп арасындағы өзара ынтымақтастықты
тереңдете отырып, әкелер мен аналардың бала тәрбиесіне байланысты
жауапкершілігін арттыру қажет. Әрі бұл жұмысты мектеп ұйымдастырады. Осыған
байланысты ұстаздың, психологтың, көптеген қиындықтар мен мәселелердің
дұрыс шешімін табуына ықпал ете алатын мектептегі әлеуметтік ұстаздың
жұмысының мәні артуда.
Отбасының, әлеуметтік институт тәрізді, интеллектуалды толыққанды,
құлықты және дені сау жас ұрпақты қалыптастыруда қосар үлесінің зор екені
сөзсіз. Сондай-ақ, Республика Президенті Н.Назарбаев өз кезегінде 2005
жылғы мамырдағы Қазақстан халықтарына Жолдауында отбасының біздің
еліміздің азаматтарын тәрбиелеуде үлкен рөл атқаратынын атап өтті.
Білім саласындағы әлеуметтік мәселелер жалпы білім беру процесіне
қатысушылар ретінде тек ұстаздар мен оқушыларды және олардың ата-аналарын
ғана толғандырып қоймай, түрлі деңгейдегі тұрғындардың барлығын да
алаңдатып отыр. Соңғы он жылда Қазақстандағы демократизацияландыру мен
ізгілікті жүзеге асыруға сондай-ақ қазақстандық білімді азаматтық қоғам
институтына айналдыруға бағытталған, орта және жоғарғы мектептердің оқыту
процестеріне жаңартулар енгізілуде. Біріңғай және қатаң мемлекеттік жүйеден
біз білім алудың плюрализмдік үлгісіне, оқыту бағдарламалары мен
тәсілдерінің алуан түрлілігіне көштік. Жалпы мемлекеттік жоғарғы оқу
орындарының, колледждердің, лицейлердің, гимназиялардың жүйесі көбейуде.
Реформалаудың негізгі сәттерінің бірі – 1995 жылғы 14 сәуірдегі
Қазақстанда гуманитарлық білімді дамыту туралы Үкімет қаулысының шығуы.
Мектеп реформасының әлеуметтік зардабы қоғамымызда өз еркімен, ешбір
қадағалаусыз жүрген балалардың пайда болуына әкеліп соқтырды. Ірі
қалаларда, әсіресе еліміздің оңтүстік өңірлерінде тек бастауыш мектепті
ғана бітірген көптеген балалар пайда болды. Бұрындары мектеп барлығына
бірдей орта білім беруге міндетті болатын. Бұл талап жүзеге асырылмай
қалған жағдайда аудандық, қалалық және басқа да басқарушы органдар
тарапынан жазалау шаралары қолданылатын. Реформадан кейін мектеп бітіре
алмай қалған балалар саны күрт көбейіп отыр, сол себепті мұндай жағдайларды
болдырмау мақсатында, мектептерде коррекция сыныптары ашылуда.
Мектептерде психологтар, әлеуметтік педагогтар пайда болды, олар
оқытушылармен және оқушылармен жұмыс жүргізуімен бірге сол балалардың
отбасыларымен де жұмыстар ұйымдастырады. Өз жұмысын ұйымдастыру барысында
психолог - ұстаз түрлі қиыншылықтарға тап болады: мәселенің нақты себебін
айқындау қиынға соғатын тұстары, оқиғаға себепкерді анықтау, т.с.с. Бұл
тақырыптағы диплом жұмысының өміршеңдігі отбасы мен мектеп арасындағы
ынтымақтастыққа байланысты бірқатар зерттеу жұмыстарының болуында, бірақ
олар өмірдің жекелеген аспектілерін ғана көрсетіп, күнделікті тұрмыста
кездесетін нақты оқиғалар өте аз мөлшерде ескеріледі.
К.В. Бардинаның педагогикалық шығармалар жинағында психолог-
педагогтың мектептегі қызметінің проблемалары туралы айтылан. Бірінші
кезекте күнделікті аса толғақты мәселелер, оның ішінде оқуға
ынталандырмайтын, оқи алмауға әкеліп соқтыратын жағдайлар. Бұл жерде ата-
ананың атқарар рөлі салыстыра келсек, оқытушыдан да басым. Жинақта тек
тәрбие процесі туралы жалпылама ғана айтылған. Тәрбиелеу және оқыту процесі
қатар жүргізілгенде ғана айтарлықтай нәтижеге қол жеткізе аларымыз анық.
М.М. Безруких пен С.П.Ефитованың оқытушыға арналған Сіз өз
оқушыңызды білесіз бе? атты кітабында төменгі сыныптарда жиі кездесетін
педагогикалық коррекцияның оқыту және тәрбие жұмыстарындағы қиыншылықтар
қарасытырылады. Бірақ жинақта балаларды отбасында тәрбиелеу коррекциясының
тек бір бөлігі ғана айтылады. Жоғарыда айтылған пікірлер зерттеу нысанасы
мен пәнінің шарттылығын таңдап, оның проблематикасын анықтады. Сондықтан
дипломдық жұмыстын тақырыбы: Баланы тәрбиелеп оқыту барысындағы ата-
аналармен жұмыс бағыттары
Нысан: бастауыш сынып оқушысын оқытып , тәрбиелеуде ата- аналардың
жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері.
Пән: ата-аналар мен сынып жетекшісінің тәрбиелік жұмыстар қызметі.
Зерттеу мақсаты: тәрбие мен оқыту үрдісінде атқаратын ата- аналардың
тәрбиелік жұмыстарын зерделеу.
Зерттеудегі тапсырмалар:
1. Қазіргі жағдайдағы ата- ана тәрбиесінің ерекшеліктері.
2. Баланың танымдық және әлеуметтік белсенділігіне ата- ананың
педагогикалық потенциалын жоғарылатуға ықпал ететін тәсілдер мен
құралдарды анықтау.
3. Мектеп оқушыларының ата-аналарымен жұмыстарды жетілдіру жөніндегі
ұсыныстарды негіздеу.
4. Көкейтісті мәселені зерттеу процесіндегі теориялық және практикалық
аспектілердің қорытындысы негізгі болжамды қалыптастыруға ықпал етті:
Ата - ана мен мектеп ұстаздары арасындағы байланысты сынып
жетекшісінің ұйымдастыра білуі отбасының жалпы жағдайын жақсатрып,
оның педагогикалық бағытына әсерін тигізе отырып, баланың танымдық
және әлеуметтік белсенділігін жоғарылатады. Ата ана мен сынып
жетекшісі арасында үнемі бірлескен жұмыстар атқару арқылы оқыту мен
тәрбие беру үрдісіне тиімді және нәтижелі көмек көрсетеді .
Зерттеу барысында қолданылған тәсілдер:
• Диплом жұмысы бойынша ғылыми жұмыстарды оқып-білу.
• Алдыңғы қатардағы, отандық тәсілдерді қорытындылау және талдау.
• Бастауыш сыныптағы мұғалім жұмыстарын жаңғырту.
• Жағдайларды жаңғыртудан табылған жолдарды тәжірибелік-
эксперименттік тексеру.
• Анкеталау және тестілеу.
Жұмысты қабылдау:
Тәжірибелік-эксперименттік тексеріс жұмысы Есіл ауданы Николаевка орта
мектебінде жүргізілді.
Ғылыми сонылығы, теориялық маңыздылығы жалпы білім беретін
мектептердің бастауыш сынптарында психолог-педагогтардың жұмысын
ұйымдастырудың негізгі шарттары мен принциптерінің табылуында, сондай-
ақ принциптер мен басым бағыттардың эксперименттік-теориялық
негіздемелерінде.
Практикалық маңыздылығы жалпы білім беретін мектептерде психолог-
педагогтарға ұсыныстар дайындау барысында психолог-педагогтардың қызметінің
түрлерін, әдістерін және мазмұнын анықтау кезінде зерттеулер
қорытындыланады.
1. Баланы оқыту мен тәрбие беру мәселелері.
1. Бала тәрбиесіндегі педагогикалық іскерліктер.
Ежелгі Грецияда Сократтан кейін Платон былай деген болатын: Әлемнің
барлық қаскүнемдігі, адамдардың өзімшілдігі, олардың теңсіздігі ең бірінші,
отбастарында балалар тәрбиесі жағдайында теңсіздіктің болуына әкеліп
соқтырады.
Ата-аналардың өз баласына деген шектен тыс сүйіспеншілігі
пайдакүнемдікке, басқа да адамдарды бір-бірінен ажырататын, жауласуға
әкеліп соқтыратын қасиеттерді тудырады. Бұдан кейінгі педагогтар да әртүрлі
бағаласа да, бұл мәселені айналып өткен жоқ. Маркс және Энгельс бағалаған
ғылыми коммунизм ағымдарында, француз ағартушылары: отбасы ауыр үй
шаруашылығынан, теріс түйсіктерді пайда болдыратын, адамдар сезімі мен
қарым-қатынасының ара қатынасын, пайдакүнемсіздігін бұзатын, нақты күшті
күресті қажет ететін жылжымалы және жылжымайтын мүлікке иелік етуден
босатылуы керек деп есептеді. Олардың түсінігі бойынша отбасының үлесінде
өзіне пайдаланатын нәрселер ғана болуы керек: төсек-орын, киім-кешек, ең
қажетті деген бұйымдар. Басқалардың барлығы қоғамның меншігінде болады.
Балалар тек ең кішкентай кезінде ғана отбасында тәрбиеленеді, содан кейін
тәрбиенің түрлі тәсілдерін басынан өткізе білуі үшін, әрбір кішкентай
азамат үшін тең тәрбие және даму жағдайын жасау үшін қоғамдық балалар
мекемесінде тәрбиеленуі керек деп санады.
Осыдан 15-20 жыл уақыт бұрын арамызда кейбір ғылыми беделділердің
мемлекет балаларды жөргектегі кезінен бастап университетке дейін өз
тәрбиесіне алуы керек деген пікірлер болды.
Соңғы жылдары ғалымдар бұл орайдағы өз пікірлерін өзгертті, өйткені
өз тәжірибелерінде ата-ананың сүйіспеншілігі, үнемі олармен қарым-
қатынастың бүлдіршіндер үшін қажеттігі ауа мен күн көзі әсерінен кем
еместігіне көздері жетті. Қоғам мен бірлесе отырып нығайтылатын адамның
өсіп-жетілуіндегі үйлесімдік отбасының тәрбиесінсіз болуы мүмкін емес.
Қазірде психологтар мен дәрігерлер тіпті бірнеше ай ғана ата-ана
сүйіспеншілігінен айырудың өзі баланың ақыл-есінің, құлықтылығының және
эмоционалдық дамуына орны толмас залал әкеліп, адамның барлық қалған
өмірінде оның жандүниесінің психикалық және физикалық дамуына кереғар
әсерін тигізетінін айтады.
Адамның жандүниелік, эмоционалдық негізіне үңілу үшін отбасындағы
тәрбиенің мәні бар дейтініміз де сол.
Ата-анасының сүйіспеншілігінсіз даусыз нәрсе, ата-анасы тірі бола
тұра бала – жетім. Олардың өзара қарым-қатынасы бала үшін немқұрайды нәрсе
емес. Педагогикалық ғылымның докторы В.И.Кочеткова: Ата-аналардың бір-
біріне деген сүйіспеншілігі балаға әсер ететін басты тәрбиелік фактор бола
алады. Әкесі мен анасы бір-бірін жақсы көрсе олардың сүйіспеншілігінен
бәрінен де көп әсер, жылулықты бала алады. Онысыз бүкіл әлем қуарып тұрады
да, сол кемшіліктің орнын ешқандай педагогикалық шаралар бала үшін толтыра
алмайды.
В.А.Сухомлинский: баланы сүйюге үйрету, ол өмірде ең басты нәрсеге
үйрету деп санады.
Қазіргі кездегі зерттеушілер отбасы мәселелерін зерттегенде: ерлі-
зайыптылар бірінші баланы дүниеге әкелгенде сол бала үшін әкелмейтінін
айтады, алғашқы бала жастар үшін – сюрприз (күтпеген нәрсе). Ата-анасының
оған көңіл бөлуге шамасы жоқ, олар өз-өздерімен болуда. Әсіресе баланың
пайда болуы егер оның ата-анасы ортақ кәсіби бір іспен айналыспаса, әртүрлі
нәрселермен әуестеніп, түсініктері, білім деңгейлері тең дәрежеде болмаған
жағдайда отбасыларда ерекше орын алады. Олардың некеге отырғанға дейінгі
бағыттары да әр жаққа бағытталған. Ортақ бала жастардың сүйіспеншілігін
арттырып қана қоймайды, оларды нағыз туысқандар етіп қояды. Сондықтан да
бала өз ата-аналарының бірлесуіне, мүдделі, ынталы болуларына,
көмектесулеріне себепкер болады. Балаларға қарап, араласа отырып адамдарда
тек құлықтылық пайда болып қоймайды, олардың көмегімен өздерінің танымын
кеңейтіп, пайдалы әдеттерді көбейтеді. Өздері кез келген іске жұмылуға
дайын болады. Балалар өздерінің сабақтарын бірге оқытуға шақырады. Жас ата-
аналардың ұзақ уақыт қыдыруға уақыттарын бөлуіне, орман аралауға баруына
тура келеді. Бала болмаса олар мұндай нәрселерге уақыт таппаған болар еді.
1.2 Жанұяда тәрбие беру ісіндегі негізгі тұлға – ата- ана
Біздің елімізде болып жатқан саяси рухани өзгерістердің ерекшелігі:
адамды саясат пен экономиканың ортасына қоятынында, жалпы адамзаттық
құндылықтың қатарына басымдарының дәрежесін әкеліп қайтаруында. Бұл көрініс
қоғамның және жеке адамның ұғымында өтіп жатыр. Кез келген қоғам тәрізді
отбасы мен мектеп те ұзақ уақыт бойы авторитарлыққа және догматизмдікке
ұзақ уақыт шыдап келді. Бүгінде мектеп ішіндегі қарым-қатынастағы
гумманизмдік отбасы мен мектеп арасындағы өзара қарым-қатынас тәрізді
өміршең.
Жанұя мен мектеп арасындағы қатынастың тиімділігін іздестіру
жолындағы бірден-бір аса маңызды, жиі кездесетін көрініс – пікірлердегі
плюрализмдік, ұстаздар мен ата-аналар арасында біріңғай басқаша ойлау және
өмір сүру үлгілерін қабылдаудың қажеттігі. Бұл әрине, оңай емес, бірақ
мұндай жалпылама пікірлер болмайынша бірлесе, бір бағытта жұмыс жүргізу
мүмкін емес. Балалардың тәрбиесінде қиыншылыққа тап болып отырған ата-
аналарға көмектесу үшін, оқытушылар, психолог педагогтар олардың
балаларында нақты не тәрбиелегісі келетінін, қандай құралдар
пайдаланатынын, демек олардың көздейтін мақсатын түсінуі қажет.
Ата-аналардың түрлі көздейтін мақсаттары өздерінің отбасындағы
қалыптасқан дағдылармен ұқсас болады. Бұл жерде психолог-педагогтардың
отбасында қалыптасқан дағдылар деп отырғаны көп жағдайда үлкендердің
балалардың тұлға ретіндегі және психикалық дамуына әсер ететін
көріністер: ата-аналардың балаға деген қарым-қатынасы, оның іс-әрекетін
бақылау тәсілі, талап қою әдісі, жазалау және марапаттау түрлері.
Өз балаларына белгілі бір мөлшерде ерік беретін ата-аналар оларға
сыйластықпен қарайды, мейлінше аз жаза қолданады, көбінесе балалардың өз
тәртібін өздері қадағалауларына мүмкіндік береді – бұл демократиялық ата-
аналар. Олар әлеуметтік – адаптацияланған, тәуелсіз, белсенді, шығармашылық
қабілетті, басқа балалармен ынтымақтаса білетін балаларды тәрбиелейді.
Авторитарлық ата-аналар балалардан сөз қайтармай тыңдаушылықты,
тәртіп сақтаушылықты, әдеттер мен беделділерге бағынушылықты талап етеді.
Егер ата-аналардың авторитарлығы мен салқындығы қосылса, ол балалардың
мінез көрсетуіне, басқыншылық әрекетіне, шиеленіске баруын шақырады. Мұндай
балалар жаңа ортаға қиындықпен үйреніседі. Өз балаларына жылулықпен қарап,
қамқорлығынан шығармайтын, бірақ олардың әр қадамын бақылайтын ата
–аналардың балалары тәуелді, өз еркімен шеше алмайтын, араласып кете
алмайтын, инфантильді, шығандаған өзімшіл балалар болады. Ал егер ата-
аналар өз балаларына немқұрайды қарап, оларға не жылулық, не көңіл бөлмесе,
не оларды бақыламаса, мұндай балалардың тәртібіне айтарлықтай бұзылушылық
болып, қарсы ұмтылу әрекеттеріне баруы ықтимал. Кәмелетке жасы толмаған
балалардың ішінде балалар аз емес, олардың отбасындағы жағдайы мүлдем
бақылаусыз, қараусыздар ретінде сипатталады.
Баланың үстінен үлкендердің бақылауы баланың өз іс-әрекетіне бақылау
жасауын дамыту үшін қажет, бірақ бұл ретте үлкендер оның жеке тұлға
ретіндегі болмысына әсер етпеуі керек. Үлкеннің алдында тек – даму
ізденістерін бақылау тапсырмасы ғана тұрады.
Американдық психологтар мен педагогтар авторитарлық ата-аналар
пайдаланатын дерективті бақылаудың орнына инструктивті (нұсқаулық) бақылау
жүргізумен Мен қалай айтсам, солай орындай алады алмастыруды ұсынады.
Инструктивті бақылауды демократиялық ата-аналар пайдаланады. Ол
балаларда бастамашылық, еңбек сүйгіштік, өз іс-әрекетін қадағалаушылықты
дамытады. Зерттеу жұмыстарының қорытындысы бойынша, төменгі сынып
оқушыларының отбастарында авторитарлықтың бір бөлімі ретіндегі тәртіптік-
бағдарлау тәрбиесі басым орын алады. Егер тәртіптік-бағдарлауды жүзеге
асыратын ата-аналардан өз балаларын не үшін жазғырып, жазалайтынын сұрасақ,
ата-аналардың барлық назары балалардың тәртіп сақтамауына және олардың
мектептегі бағаларына бағытталған болып шығады. Ондай ата-аналардың өз
баласының мейірімділігі, біреуге көмек көрсете ала ма, басқа бір адам үшін
өз пайдасынан бас тарту қолынан келе ме, мұндай тұстары ойландырмайды.
Тәртіптік-бағдарлаушы ата-аналар өз балаларына үнемі немқұрайды және
салқын қарайды деп айтуға болмайды. Олар өз жылулығын балаларына дұрыс
жеткізе алмайды, немесе өз ықыластарын білдіру ретін білмейді: біресе
еркелетеді, біресе оларға айқайлайды. Мұндай тәрбие әсіресе балалармен
сабақ оқыған кездері көрініс алады. Ұстаздарға белгілі: бастауыш білім
жүйесінде баланы оқыту үшін отбасының араласатыны. Кейбір ата-аналар
балаларының сабақтарын тексереді, енді біреулері оны балаларымен бірге
орындайды. Дайындық пен сабақты тексеру прцесі – бастауыш сынып оқушысы мен
ата-аналары арасындағы шиеленістің басты себепкері.
Тәртіптік-бағдарлаушы ата-аналар ұстазбен біріңғай болып, барлық
талапты тек балаға қойып, баланың өз күшімен сабақты меңгеруін талап етеді.
Ата-ананың зорлығына балалар түрлі деңгейде жауап береді: жылайды,
ойламаған жерде надандықпен, дәрменсіздікпен, т.с.с.
Бақылау және еркіндік беру мәселесі, оның баланың дамуына әсері –
тек отбасының мәселесі ғана емес, сондай-ақ қоғамдық тәрбиенің де мәселесі.
Неғұрлым ересектер әлемі балалар әлемі үшін тыңдау заңдылықтарын шығарса,
балалар әлемі солғұрлым бағынбаушылықпен жауап қайтарады. Бала тәрбиесімен
айналысатын үлкендер көбінесе мәжбүр етіп орындату мәселелерімен жиі
кездеседі. Әсіресе, тәртіптік-бағдарлаушы тәсілі қолданылатын отбасыларда
бұл әдет кеңінен тараған. Мәжбүр ету- үлкендер мен балалар арасында
қалыптасқан өзара қарым-қатынастың қалыптасқан салдары. Егер бала өзіне
үлкеннің айтып отырған сөзіне құлақ аспаса, оған ешқандай өтініш пен
қорқыту әсер етпесе, онда бұл көрініс үлкендердің бала алдында ешқандай
беделінің жоқтығының айғағы.
Отбасында тәрбиелеу психологиясы ата-ана көзқарасы тәрбиесінің
тиімділігін алға тартып отыр. Ата-ананың тәрбиесі тиімділігі өз нәтижесін
береді, егер ата-ана баланы сол күйінде қабылдаса, оған жылулықпен қараса,
жан-жақты бағалап, сол бағалау нәтижесінде тәрбие құрса;
Өз-өзіне деген сенімсіздік тек жасқану, ұялу кезінде ғана көрінбейді.
Мұндай балалардың тәртібі психологияда аффективті, деп атайды, олар жаман
және әділетсіз бағаларды ренішпен қабылдайды, өздері тарапынан, қалай болса
да олар сыныптас жолдастарының назарын өзіне аударуға, мұғалімнің мақтауына
қол жеткізуге тырысады.
Балалардың аффективті тәртібі ата-аналардың өз балаларын дұрыс
қабылдамауынан пайда болады. Ондай балалардың ата-аналары әдетте, өте
қатал, талап қойғыш, балаларының табысқа қолы жететініне күмәнсіз сенетін,
олардың жетістіктеріне көңілдері сирек толатын және өздерін де өте жоғары
бағалайтын адамдар болады.
Әдетте, мектеп оқушыларының ата-аналары балалардың өздеріне қалай
қарайтыны жөнінде сирек ойланады: бала өзіне салқын қарайтын, үнемі
жазалауға дайын тұратын ата-ананы немесе немқұрайды қарап, өз-өзінен
аспайтын, немесе үнемі өзінің қамқорлығында ұстап, баламен санаспайтын ата-
ананы қабылдай ала ма?
Зерттеу нәтижелері кіші мектеп жасындағы балалар кез-келген ата-ананы
қабылдайтынын көрсетеді. Бұл жастағы балалар басқамен жақсы қарым-қатынасқа
әзір, әсіресе жақын адамдарына деген, сол себепті олардан да сондай
ықыласты күтеді.
Көбінесе кіші мектеп жасындағы оқушысы бар отбасыда оның жасаған
теріс қылығы жайлы көпке дейін айтыла береді. Сол қылықтарымен үлкендер
өздерінің шамадан тыс ескертулердің төңірегінде беделі мен қадір-қасиетін
жоғалтатынын ескере бермейді. Осыдан барып ата-аналардың психолог-
педагогтардан балаларының ешқандай жазалаудан қорықпайтынын айтып
шағымдануы, көмек сұрауы жиі кездесетінін білеміз. Баланың іс-әрекетінің
мәнін түсіндіруді көздей отырып, түсіндіруді ата-аналар ғақлияға, ал
сөйлесуді жазалауға айналдырады. Кейбір ата-аналар өз басынан өткенге
салынып, ұрып-соғуды жөн көреді (бізді ұрған, ештеме етпейді, жаман болған
жоқпыз).
Венгриялық педагогтар И.Раншбург пен Поппераның айтуына қарағанда,
ұрып-соғып жазалау тек сол ұрып-соғушыға ғана қатысты жаза: бала сол
адамның алдында ғана өзін дұрыс ұстауға ұмтылады, басқа адамдардың алдында
ешқандай талаптар мен әдептерді сақтауды ойламайды.
Баланы жазалай отырып, қателік жасағанына қарамастан үлкендер ол
баланы тең ұстауы керек; баланың өз көзқарасын білдіруге құқы бар, мейлі
баланыкі дұрыс болмасын; онымен әңгіме жүргізу барысында өзіңді сол баланың
орнына қойып, өзіңе баланың көзімен қарау керек. Өзіңді мүлдем дұрыс деп
санасаң да. Баланың жасаған қателігін айту кезінде оның барлық адамдық
келбетін сол қателікпен жабуға болмайды. Осындай баланың жан-дүниесін
түсінетін үлкендермен қатар өмір сүргенде ғана бала өзінің балалық шағында
толыққанды өмір сүре алады.
1.3 Ата – ананың тәрбие жұмыстарын орындау деңгейлік кезеңдері
Педагогикалық тәжірибені оқып-игерудің нәтижесі отбасындағы тәрбиеге
ұстаздың жетекшілік етуінің жетіспеушілігін айқындауға мүмкіндік берді,
оның кейбір негізгілері:
- мектеп әкімшілігі тарапынан педагогикалық жетекшілік ету мәселелеріне
жеткілікті түрде көңіл бөлмеу;
- оқытушылардың мектеп оқушысын отбасында тәрбиелеудегі педагогикалық
жетекшілік бөлімі бойынша теориялық және практикалық білімінің
жетіспеушілігі;
- баланы отбасында тәрбиелеуде ата-аналардың педагогикалық дайындығы
тиімділігінің жетіспеушілігі;
- ата-аналармен жұмыс түрлерін келісудің нашарлығы (жеке, топтама, топтама
түрде жүргізілген жұмыстардың өзара байланысты болмауы, бір-бірін
толықтырмайды, бөлектелген);
- баланың жас ерекшелігін және жеке ерекшеліктерін есепке алудағы
кемшіліктер. Өзімізге белгілі, төменгі мектеп жасында адамдық тұлғаның
негізі қалыптасады. Сондықтан да кіші мектеп жасындағы оқушыларды отбасында
тәрбиелеудің тиімді жолдарын қарастырудың келешегі зор. Оның бірі отбасын
тереңінен, жан-жақты және оның тәрбиелеу жағдайын зерттеп-білу.
Отбасын толығымен, оның әлеуметтік-педагогикалық құндылығын зерттеп-
біліп, мектеп оқушысының отбасындағы тәрбиесі тиімді болуы үшін оның
қағидалары белгіленді:
- Отбасы тәрбиесіндегі ата-аналардың мақсат пен тапсырмаларды
түсінуі.
- Ата-аналардың әлеуметтік жауапкершілікті түсіне білуі.
- Мектеп пен отбасының оқушы тәрбиесіндегі бірауыздылығы және
келісімі.
Осы талаптардың негізінде ата-аналардың отбасындағы тәрбие
жұмыстарының деңгейі айқындалған.
БІРІНШІ ДЕҢГЕЙ. Балаларды тәрбиелеуге байланысты талаптарды ата-
аналар түсінеді, отбасында тәрбиелеудің мақсаты мен міндеттерін дұрыс
түсініп, мектептің педагогикалық көмегін қабылдайды, педагогикалық
білімдерін жоғарылатуға байланысты жұмыстар атқарады, балаға деген
өздерінің қоятын талаптарын мектептің қоятын талабымен келіседі
(зертттелген отбасылардың 46,5%).
ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙ: Балаларды тәрбиелеуге байланысты талаптарды ата-аналар
түсінеді, отбасында тәрбиелеудің мақсаты мен міндеттерін дұрыс түсініп,
мектептің педагогикалық көмегін қабылдайды, педагогикалық білімдерін
жоғарылатуға ұмтылады, бірақ, өздерінің педагогикалық білімдерін отбасы
тәрбиесінде ылғи да дұрыс пайдалана білмейді, өз іс-әрекеттерін үнемі
мектеппен келісіп отырмайды, үнемі сабағын бақылап отырмайды (зерттелген
ата-аналардың 48%).
ҮШІНШІ ДЕҢГЕЙ: Ата-аналары мектеппен тиісті байланысты үнемі ұстанбайды,
тәрбиеге жиі жауапсыз қарайды, педагогикалық білім деңгейлері төмен, кейбір
кездері ата-аналар баланың қалыптасуына әсерін тигізе із қалдыратындай,
өздерін моральдық тұрғыда дұрыс ұстамайды. Мұндай деңгейдегі ата-аналар
жағдайы қолайсыз отбасыларда кездеседі (зерттелген ата-аналардың 4,5%).
Осыдан барып ата-аналардың үш түрлі тобы пайда болады:
Бірінші топтағы ата-аналар балаларының тәрбиесіне жауапты қарайтын
ата-аналар, олардың психологиялық-педагогикалық дайындығы жақсы.
Екінші топтағы ата-аналар балаларының тәрбиесіне жауапты қарайтын
ата-аналар, бірақ, педагогикалық білімдері жетіспегендіктен, балаға әрдайым
дұрыс ықпал ете алмайтындар. Мұндай ата-аналар тәрбие жұмыстарына
байланысты лекциялар, әңгімелесулер, жеке ақыл-кеңес түріндегі көмектерді
қажет етеді.
Үшінші топтағы ата-аналар өздеріне жүктелген тәрбие жұмыстарын меңгере
алмайды. Мұндай ата-аналар үнемі өздеріне назар аударуды қажет етеді. Бұл
жағдайда психологпен, әлеуметтік педагогпен, жайсыз отбасының пайда
болуына себеп болған нақты дәлелді анықтаған ұстаздармен келісілген жүйелі
түрде жұмыс жүргізілуі қажет.
Ата-аналардың педагогикалық жаңғыртуларды қабылдайтын басты орны
мектеп болып есептеледі. Олардың 95% педагогикалық білімді мектептерде
өтетін лекциялардан, әңгімелесулерден, ата-аналар жиналыстарынан,
конференциялардан, т.б. қабылдайды. Бірақ, ата-аналардың тек 51% түрлі
оқыту жолдары арқылы үнемі білім алып тұрады, 48% мұндай жиындарға өте
сирек қатысады. Олардың қатарында жайсыз отбасының ата-аналары бар.
Ата-аналарды педагогикалық тұрғыда оқытудың аса бір тиімді жолы
теориялық және практикалық бағыттағы дифференциялық әңгімелесулер.
Оқытушы әңгімелесуді ата-аналармен олардың балаларын бастауыш мектепте
оқыту кезеңіне келесі ретте ұйымдастыруы керек:
1. Отбасының толыққанды құлықты-қолайлы жағдайы – баланы дұрыс тәрбиелеуге
қажетті жағдай.
2. Бала тәрбиесі үшін біріңғай талап етудің маңызы:
3. Тәрбие процесінде жас ерекшелік, психологиялық және жеке ерекшеліктерін
ескеру.
4. Баланың бойында жақсы әдеттер мен қасиеттерді тәрбиелеу.
5. Марапаттау және жазалау түрлері.
6. Баланы еңбекке баулу.
7. Бала үшін күн тәртібі дұрыс тәрбиелеу үшін қажетті жағдай.
8. Тәрбие мәдениетінің әдеттері мен қасиеттерін тәрбиелеу.
9. Мектеп пен ата-аналар тарапынан қойылатын талаптардың біріңғайлығы.
10. Неліктен бала қырсық, қисық, өзімшіл болады?
11. Балаларда шыдамдылықты және қарапайымдылықты тәрбиелеу.
12. Неліктен бала қиын болады?
13. Баланы еңбекке баулу, еңбектену әдеттеріне және істей білуге үйрету.
14. Анаға деген сүйіспеншілік және сыйластық қасиеттерін тәрбиелеу.
Әңгімелесуді өткізу әдісі мынадай түрде жасалуы керек: әрбір ата-ана
дұрыс тәрбие беру мәселесі жөнінде ойланып, өздері де сол мәселені ретке
келтіруге байланысты педагогикалық ізденістерде болуы керек. Тәжірибе
көрсетіп отырғанындай, белгілі жағдайда ата-аналар педогогикалық тұрғыда
белсендірек ойлана бастаса, өмірлік жағдайда тәрбиелік сипатта ықпал етеді,
мысалға, ата-аналармен Балаларды отбасында еңбекке баулу тақырыбында
әңгімелесу өткізгеннен кейін оларға мынадай жағдай ұсынуға болады:
Бірінші жағдай. Жұмысқа кетер алдында үшінші сынып оқушысы Лейлаға анасы
ыдыстарды жуып қою және бөлмедегі гүлдерге су құю туралы өтініш айтады.
Жұмыстан келісімен тапсырмасының орындалмағанын көріп, кеиді, бұрын да қызы
анасының өтініштерін бірнеше рет орындамаған. Осы жағдайда баланың қандай
қасиеттері көрініс тауып отыр? Егер сіздің балаңыз тапсырманы орындамаған
болса, сіз қандай іс-әрекетке барар едіңіз?
Екінші жағдай. 2 сынып оқушысы Серікке кілемді тазалап қой деп анасы
тапсырма берді. Бар ықыласын қойып, кілемді тазалап болғаннан кейін анасы
кілемде қалып қойған қоқыстарды көрді де, балаға ештеңе айтпастан ала салып
өзі тазалай бастады. Ренжіп қалған Серік үйден шығып кетті де, кештетіп
оралды. Осы көрініске талдау жасаңыз, баласының жұмысын қайта істей отырып
анасы дұрыс істеді ме? Педагогикалық тұрғыдан алып қарағанда қалай істегені
дұрыс болар еді? Осындай жағдайларды талдау ата-аналардың педагогикалық
тұрғыдан ойлану қабілеттерінің дамуына және бала тәрбиесінде дұрыс шешім
қабылдай білулеріне, өз пікірлерін білдіруге, көмегін тигізеді.
Педагогикалық тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру барысында теориялық
материал мен отбасындағы тәрбиенің тәжірибесін дұрыс үйлестіре білу қажет.
Бұл тапсырманы шешуге ата-аналарға арналған ескертпе ықпал етеді.
Отбасының ерекшелігін біле отырып, соның негізінде оларды шартты
топтарға бөлу кіші мектеп жасындағы балаларды отбасында тәрбиелеуде
дифференциялды және жеке тәсілдер пайдалануға мүмкіндік береді. Отбасына
педагогикалық жетекшілік етуді жетілдіру үшін осы жұмыстарды үнемі атқару
ғана нәтиже береді. Бұл орайда ата-аналарды бала тәрбиесіне байланысты
психологиялық-педагогикалық дайындаудың алатын орны ерекше.
1.4 Отбасында тәрбие беру ерекшеліктері және ата- ананың қызметі.
Отбасы – адам өміріндегі бірінші қоғамдық баспалдақ, Ол балалардың
кішкентай кезінен бастап түсінігін, еркін, сезімін бағыттайды. Ата-анасының
жетекшілігімен бала өзінің бірінші өмірлік тәжірибесін жинақтай бастайды,
қоршаған ортаның қарпайым шындықтары, қоғамдағы әдеттер мен қасиеттерді
игереді.Отбасының баланың өмірге деген көзқарас негіздерін, құлықтылық
мөлшерінің тәртібін игеруіне, адамдарға деген қарым-қатынасты, олардың іс-
әрекеттерін айқындауды қалыптастыруында атқарар рөлі зор. Отбасы
тәрбиесінің басты ерекшелігі - өзінің мазмұны жағынан эмоционалды, ата-
аналардың баласына деген сүйіспеншілігін және баланың ата-анасына деген
сүйіспеншілігін болжап, қарастыруында. Отбасы микроклиматының жылулығы, үй
ішінде өзін қолайлы сезінуі баланың отбасының келешегінде өз тәртібін,
ұстану ережесін, көзқарасы мен ұмтылысын қалыптастыруға тәрбиелейді.
Отбасы бала тәрбиесін ойдағыдай жүзеге асыруы үшін ата-ана
педагогиканың негізгі талаптарын біліп, баланы отбасында тәрбиелеуге
қажетті барлық жағдайды жасауы қажет. Ол қандай жағдайлар? Біріншіден, ол
ата-ана, басқа да отбас мүшелері бала тәрбиесіне деген өз жауапкершілігін
түсіне білу атмосферасы.
Отбасындағы дұрыс тәрбие шарттары – тиімді ұйымдастырылған тұрмыс
жағдайы, отбасындағы өмірдің күн тәртібі!
Отбасында баланы тәрбиелеуде көбінесе біздің өмірімізде жіберіліп
жүрген қателіктердің бірі – баланың жас ерекшелігі мен өзіндік
ерекшеліктерін ескере отырып баланың демалыс уақыты мен еңбектенетін
уақытын дұрыс жоспарлай білмеуімізде. Бұл жұмыстар дұрыс жоспарлауды және
алмастыра білуді қажет етіп, оған жағдай жасауды талап етеді. Мысалы
баланың: еңбек ететін, кітап оқитын, спортпен айналысатын, ойнайтын, ата-
анасымен және жолдастарымен толыққанды қарым-қатынаста болатын уақыты болуы
шарт. Оның үй тұрмысындағы еңбегі, өз-өзіне қызмет етудегі еңбегі дұрыс
бағаланбайды. Бұл көріністер тәжірибе көрсетіп отырғанындай, қоғамдық
пайдалы қызмет баланың бойында көптеген қасиеттерді қалыптастыруға қажет.
Балалар шығармашылықты ұнатады және лған ұмтылғыш келеді.
Баланың отбасында жақсы дамып, бақытты балалық шақта өмір сүруіп,
дұрыс тәрбие алуына басты себеп болатын шартының бірі – оған деген ата-
анасының сүйіспеншілігі болып табылады. Балалар сүйіспеншілік пен
мейірімділікті өте сезімталдықпен аңғарады және оның жетіспеушілігін қатты
уайымдайды. В.А.Сухомлинскийдің айтуына қарағанда бала отбасында өмір сүре
отырып, оны біреудің өте-мөте қатты жақсы көретінін және өзінің де біреуге
деген сүйіспеншілігінің шексіз екеніне сенімді болуы керек. Мұндай
сүйіспеншілік баланың қорғалу сезімінің пайда болуына ықпал етеді де, жан-
дүниесі жай табады. Бұл жағдайда адам әлемге белсене араласып, білімді
жеңіл игере бастайды. Оның бойындағы талант еркінірек дамып, өзінің
өмірдегі жолын сенімдірек айқындай бастайды. Ата-ананың баланы адамды
сезіну мәдениетіне, кеңпейілдікті түсінуге үйретуі борыштылық сезімін
қалыптастырып, қайырымдылыққа, басты принцип: адам адамға дос, бауыр ұғымын
түсінуге ықпал етеді.
Тағы да баланы отбасында тәрбиелеудің басты шарттарының бірі – ата-
ананың беделі болып табылады. Ата-ананың беделі дегеніміз- сыйластық пен
сүйіспеншіліктің негізінде пайда болған ата-ананың балаға ықпалы, олардың
өмірлік тәжірибесіне, іс-әрекеттеріне, сөздеріне деген сенушілік. Бедел
болмаған жерде баланы тәрбиелеуге, онда жақсы адами қасиеттерді
қалыптастыруға болмайды.
Баланы мектепте қалыптастыратын отбасында жақсы және дұрыс тәрбие
әдеттері енгізілген болса және көрсетілсе маңызды болады. Отбасы мен мектеп
арасында келісіліп алып балаға қойылатын біріңғай талаптар – балаларды
отбасында тәрбиелеудің басты шарттарының бірі. Оқытушы мен ата-ана бірлесе,
келісе отырып іс-әрекеттер жасаса оқыту- тәрбиелік жұмыстар жақсы жүзеге
асырылады. Ата-аналардың ұстаз атына кір келтіре, қалай болса солай
сөйлеуіне жол бермеу керек. Мұндай жәйттер баланы жолынан тайдырып, бағытын
бұзады. Педагогикалық ықпал етудің біріңғай жүйесі, балаға мектепте және
отбасында қойылатын талап етудің біріңғай түрлері тұрақты жағдайдағы
стереотиптік тәрбиенің пайда болуына әсерін тигізеді. Бұл жағдайда бала
тәрбиенің құлықты мөлшерін игергенде қиыншылықтарды аз басынан өткізіп,
оқу, еңбек талаптарын, өзінің маңындағы балалармен және үлкендермен
араласуды жеңіл игеретін болады. Ата-аналарға педагогикалық жүйе білімдерін
білу, оны әр отбасы өз ерекшеліктерін игере отыра пайдалануы қажет. Қазіргі
уақытта ата-аналардың педагогикалық білімін жетілдіру процесімен мектепте
жеке ұстаз айналысып, бұл жұмыстарды пән оқытушыларымен бірлесе жүргізуі
керек.
2. Ата – аналармен жүргізетін жұмыстың түрлері мен әдістері.
2.1 Педагогтардың ата – аналармен жұмыс бағыттары
Отбасы, мектеп және барлық біздің қоғамымыз ұмтылып отырған жан-жақты,
білімді, физикалық және жан-дүниесі сау, еңбектене білетін, еңбек етуді
жақсы көретін идеалымыз, айтып отырғанымыз – адам.
Баланың отбасындағы тәрбиесін ұйымдастыру прцесіндегі мектептің
рөліне қатысты А.С.Макаренко былай деген: Жақсы отбасылар болады, жаман
отбасылар болады. Отбасы дұрыс тәрбие береді деп сендіруге болмайды.
Отбасы қалай тәрбиелегісі келсе солай тәрбиелейді деп біз айта алмаймыз.
Біз отбасының тәрбиесін ұйымдастыруымыз керек және мемлекеттік тәрбиенің
өкілі ретінде, тәрбиені ұйымдастыруды бастаушы мектеп болуы тиіс .
Осы ұғымдардан барып төменгі сынып оқушыларымен мектеп, психолог-ұстаз
арасындағы жұмыстың негізгі міндеттері қалыптасады:
- ата-аналарды үнемі, жан-жақты педагогикалық оқыту: оларды теориялық
білім негіздерімен таныстырумен бірге оқушылармен өткізілетін практикалық
жұмыстардан хабардар ету;
- ата-аналарды оқу-тәрбиелік жұмыстардың процесіне белсенді қатыстыру;
- пән оқытушыларын отбасылық тәрбиенің түрлі тәсілдерімен таныстыру, ең
үздік дегенін таңдау және көпшілікке тарату;
- отбасын әлеуметтік педагогикалық зерттеу, оларды белгілі бір топтарға
айқындау үшін дифференциациялау;
- тәртібі девиантты балалармен жұмыстар;
- баланың отбасында және мектепте құқықтық қорғалуын қамтамасыз ету;
Осы бір аса жауапты әрі үлкен жұмысты атқару жолында қоғам алдына өмірдің
өзі көрсетіп отырған мәселелер қойылады: отбасы мүшелерінің санының
аздығы, оларда бір ғана баланың тәрбиеленуі; жас ерлі-зайыптылардың бөлек
тұруы, осыдан барып отбасының кейбір традицияларының жоғалуы; отбасы
тәрбиесінің тәжірибесін ұластыру қиыншылықтары; толық емес отбасының
баланың психологиясына әсер етуі; ата-аналардың уақытының тапшылығына
байланысты баламен айналысуға уақыттарының болмауы; жас ата-аналарды
оқытуды жалғастыруымен. Отбасы тәрбиесіне педагогикалық жетекшілік етуді
дұрыс жүргізу тек тәрбиеге кешенді түрде кірісіп, тәрбиенің барлық түрін
үйлестіруді күшейткенде ғана нәтиже бермек.
Мектеп педагогтарының ата-аналармен жұмысы екі бағытта жүзеге
асырылады:
- ата-аналар ұжымымен және жеке. Іс жүзінде оның неғұрлым тиімді түрі пайда
болды: ата-аналардың жалпы және сынып жиналыстары. Ұжыммен бірлесе және
жеке өткізетін кеңестер, әңгімелесулер, лекциялар, конференциялар,
оқушылардың отбасына бару, өзінің мазмұны мен түрі жағынан әртүрлі болып
келетін мәтінді материалдар рәсімдеу, фотомонтаждар, оқушылардың
жұмыстарының көрмесі. Ата-аналар оқыту-тәрбиелеу жұмыстарының процестерін
дайындауға қатыстырылады: кружоктарға жетекшілік ету, ата-аналар мен
балалардың алдында өнер көрсету, сыныптан тыс және мектептен тыс жұмысты
өткізуге дайындауға қатысу, шаруашылық көмек.
Егер оқытушы өз жұмысын белгілі бір бағытта, мақсатты түрде, жағдайды
ескере отырып жүргізсе ата-аналармен ойдағыдай байланысты қалпына
келтіреді. Алдын ала тек оның мазмұнын ғана ойластырмай, оның барысын да
ойлауы керек, күтпеген бұрылу өзгерістерінің болу ықтималдығын да
қарастырады. Кеңес бере отырып, егер қажет болған жағдайда ата-ананың
баланы тәрбиелеу жұмыстарына түзетулер енгізуге. Бірақ бұл орайда өте епті
болған жөн, тұп-тура, мәдениетсіз түрде отбасының ішкі жағдайына араласа
кетуі наразылық ретінде, түзету өте қиынға соғатын тұйыққа әкелуі мүмкін.
Кез келген ата-ана өз баласын өзінің ой-өрісіне, біліміне, көзқарасына,
қабылетіне қарай, қалай қажет деп санаса солай тәрбиелейді емес пе.
Оқушылардың ата-аналарымен және отбасының басқа да ересек мүшелерімен
жеке жұмыстар қиын және әртүрлі болады. Жеке жұмыс істеудің бір жақсы
көрінісі, әдетте көпшіліктің алдында ашылып айта бермейтін ата-аналар
психолог-педагогпен оңаша отырған кездері өздерінің проблемалары, отбасының
ішкі жағдайы жайлы ашық айтып береді. Жеке әңгімелесу кезінде ең басты
ережені қатаң сақтаған дұрыс. Ол- сол айтылған мәселелерді әңгімеге
қатысқандар ғана білуі керек, ол көпшілікке таратылмайды. Ата-аналардың
өтініштеріне өте ынталы қарау қажет. Өтінішін орындамауға болады, егер ол
өтініштің балаға зиян әкелу қаупі болған жағдайда.
Жеке араласу оқытушының ата-аналарға ықпал етуіне ғана мүмкіндік
әперіп қоймайды, көп жағдайда оның баламен тіл табысуына да көмегін
тигізеді. Мектеп пен отбасы арасындағы қатынастың жақсы болуы көбінесе
бірінші кездесуге байланысты болады. Ата-аналармен бірінші әңгімелесу
кезінде балалармен жұмыс істеудің қиыншылықтары туралы айтудың қажеті жоқ.
Ата-аналар олардың ұлдары мен қыздарын жақсы дайындықтан өткен
педагогтардың оқытып-тәрбиелейтіні туралы және ол үшін барлық жағдай
жасалғанына сенімді болуы керек. Әсіресе бұл бірінші сынып оқушыларына
қатысты. Олардың кейбіреулерінің балалары бала бақшаға бармаған болса,
олардың бірінші рет аралары алшақтап отыр, сол себепті өте алаңдайды.
Келешекте жұмысты тиімді жоспарлау үшін әрбір ата-анаға жеке әдіс
белгілеу, отбасының сынып және мектеп ісіне белсенді араласуына жол табу.
Баланы мектепке жазу кезінде ата-аналарға келесі мазмұндағыдай анкетаны
ұсынуға болады:
Ата-анасы туралы:
1. Аты-жөні, жасы
2. Білімі
3. Қызмет орны, телефоны
4. Қоғамдық жұмысы
5. Пәтер жағдайы
6. Отбасының жалпы табысы
7. Мектептің қандай шараларына қатысқыңыз келеді?
Бала туралы, аты-жөні
1. Сіздің балаңыз бос уақытында немен айналысқанды ұнатады?
2. Қандай ойындарды қалайды?
3. Спорттық ойындардың қай түрін ұнатады?
4. Кіммен жиірек ойнайды (ер балалармен бе, әлде қыз балалармен бе)?
5. Балалардың арасында өзін қалай ұстайды? (белсенді, енжар, ұялшақ)
6. Үйде орындайтын қандай міндеттемелері бар?
7. Сіздің көзқарасыңыз бойынша баланың қандай өзіндік ерекшеліктерін
ескеру қажет?
8. Отбасында бала тәрбиесімен тікелей кім айналысады?
9. Баламен бос уақыт көбінесе қайда өткізіледі?
10. Сіз өз балаңыздың достарын, олардың ата-аналарын білесіз бе?
11. Балаңыздың достары сіздің үйіңізге келіп тұра ма?
12. Бала тәрбиесінде сізді не қинайды?
13. Қандай тәрбиелеу әдістерін пайдаланғанды дұрыс деп санайсыз? (көндіру,
түсіндіру, қатаң талап қою, жазалау, марапаттау, достық қарым-
қатынастар, т.с.с.)
Оқушы туралы толық мағлұмат алуы үшін психолог-педагог сынып
ұстаздарымен бірге баланың мінездемесін, кішкентай кездегі мәліметтерді
білуі қажет. Осы құжаттарды қарап шыққаннан кейін, психолог-педагог жеке
кездесуді, мектепке бірлесе әңгіме өткізу үшін бөлек шақыруды талап ететін
оқушылардың тізімін жасауы керек. Жеке әңгіме өткізу жұмысының түрі аса
маңызды. Әрбір әңгімеге қатысушы тыңдай білуі қажет. Ата-анлармен танысу
кезінде бұл ережені сақтау дұрыс. Көптеген оқытушылар түрлі мазмұндағы
жадуалдар дайындайды, осындай жадуалдарды психолог-педагог та келесі
мазмұнда дайындағаны жөн:
- Шиеленіскен жағдайда қалай өзін ұстау керек?
- Бірінші сынып оқушысы не істей білуі қажет?
- Екінші сынып оқушысы не істей білуі қажет?
- Үшінші сынып оқушысы не істей білуі қажет?
- Қоғамдық орындарда өзін ұстау ережесі, оның ішінде мектепте, т.б.
орындарда.
Мұндай жадуалдар бірлескен түрде өтетін әр жиынның мағынасына қарай
жасалуы керек. Тәртібі девиантты балалардың отбасына барып тұру психолог-
педагогтың міндетіне жатады. Отбасына бірінші рет келу өте маңызды нәрсе:
ата-ана оқытушыға сенімдікпен қарап, оның ақыл-кеңесін тыңдай ма, соған
байланысты. Кез келген отбасына бару үшін педагог алдын ала дайындалады:
оның құрамын, материалдық жағдайын, ата-анасы қайда жұмыс істейтінін біліп
алады. Отбасы мүшелерінің қоюы мүмкін сұрақтарын алдын ала болжайды,
оларға жауаптар дайындайды, бала туралы өзіне қандай мағлұматтардың керек
екенін белгілейді. Екінші, үшінші рет отбасына барғанда оқытушы бірінші рет
барғаннан шыққан нәтижелерді ескере жоспарлайды; баланың мектептегі
тәртібі, ата-ананың бала тәрбиесіне қалай қарайтынын, олардың мектеп
өміріне қатысуы.
Психолог педагог отбасына бара отырып, отбасының үздік тәрбиесін
тауып, оны тарату туралы тапсырманы алдына қояды. Мұндай тәрбие түрі бір
отбасында оқушы бұрышын айшықты етіп ресімдеу, енді біреуінде демалысты
қызықты өткізуді ұйымдастыру болуы мүмкі, т.б.
Баланы тәрбиелеу қиыншылықтары көбінесе ата-анасы ұрыс-керіспен
тұратын, бірауыз емес, кейде шектен шығып кететін отбасыларда кездеседі.
Жайсыз отбасылармен жұмыс істегендегі отбасының мақсаты – барлық
мүмкіншілігін жұмылдыра отырып баланың мүддесінің қорғалуын қамтамасыз ету.
Ата-ананың бала алдындағы жауапкершілігін түсінуіне ықпал ету. Бұл өте
ауыр, әрі ұзақ іздену арқылы ғана қол жеткізетін жетістік. Жұмыстың барлық
түрлері мен әдістерін пайдалану керек: көзін жеткізу, түсіндіру, басқа ата-
аналарды үлгі ету, күшейтілген бақылау. Әсіресе ата-анасының бірі ішімдікке
әуес болған отбасылардағы балалардың тәбиесі қиын. Психолг-педагог мұндай
отбасыларды ерекше бақылауға алады, Үнемі ондай отбасыға барып отырады, ата-
аналарымен жеке және көпшілікпен бірге әңгімесулер өткізеді.
Педагогтың міндеті – отбасының ішімдікке әуестігінің, оны баланың
көруінің зиянын айтып түсіндіру. Ішімдікке қарсы балаларды эмоционалды
түрде қарсы қою қажет.
Балалар барлық мәселелердің аспектілерін түсіне білуі керек:
физиологиялық, әлеуметтік, экономикалық. Ішімдікке әуестікке қарсы
отбасымен жүргізілген жұмыстардың жақсы нәтиже беретінін тәжірибе көрсетіп
отыр. Егер түсіндіре отырып, көзін жеткізу әдісі өз нәтижесін бермейтін
болса, талап ету қажет, тіпті болмаған жағдайда қоғамдық өкілдердің тікелей
араласуына тура келеді. Оқытушы баланың ата-анасы жұмыс істейтін
кәсіпорынның жетекшісіне айтуына болады.
Ұстаздармен бірлесе ішімдікке қарсы ата-аналармен тәрбие жұмыстарын
жүргізуде сыныптан және мектептен тыс жұмыстар жүргізу: оның барысында ата-
аналармен бірге киноға, театрға, экскурсияға бару, табиғатқа шығу, спорттық
мерекелер, демалыс кештері.
Баласы қандай да бір теріс қылық жасаған ата-ананы мектепке
шақыртқанда оларды бір қорқыныштың алаңдатары, мазалайтыны белгілі.
Сондықтан да ата-анамен әңгіме жүргізуді оқытушы жоспарлау кезінде тәрбие
айту, бетке басу , ескерту түрінде емес, әңгімелесу, екі жаққа да қызықты
болатындай, көңілге қонымды, түсінікті етіп жоспарлағаны дұрыс. Ата-
аналарымен дұрыс тіл табыса білу балалардың өзімен де қатынастың жақсаруына
көмегін тигізеді. Өйткені жақын адамдары өз баласын жақсы біледі де,
баланың іс-әрекетінің себебін түсінуге көмектесе алады.
2.2 Педагогтың ата – аналар ұжымымен жұмыс ерекшелігі
Ата-аналардың ұжымымен жұмыс істеудің тигізетін мүмкіншілігі көп:
кеңейтілген педагогикалық ақпараттар, тәжірибе алмасу, қажет болғанда
көпшілік пікірін тудыруға, ата-аналарды сынып өміріне қатыстыру үшін. Бұл
жұмыс екі бағытта жүргізіледі: ата-аналардың педагогикалық мәдениетін
жоғарылату және осыған орай олардың бала тәрбиесіндегі өздерінің
тәрбиешілік міндеттерін орындауы.
Ұстаздың негізгі міндеті – отбасының педагогикалық, тәрбиелік
қызметін белсендірек ете түсу, оған жалпы сипаттағы мақсатты бағыт беру.
Ата-аналар ұжымымен бірлесе жұмыс істеудің негізгі түрі- ата-аналар
жиналысы, айына бір рет өткізілетін бастауыш сынып оқытушыларымен бірге
немесе қажет болған жағдайда әр апта сайын да өткізілуі мүмкін. Ата-аналар
жиналыс ата-аналар мен оқытушыларды жақындастырып, отбасы мен мектепті
жақындастыра түседі. Тәрбиенің ықпал ету жолының ең тиімдісін белгілеуге
септігін тигізеді. Жиналыстарда ата-аналарды үнемі алдағы жұмыс жоспарымен,
міндеттермен, мазмұнымен, отбасы мен мектептегі бала тәрбиесінің
әдістерімен және тәсілдерімен таныстырып отыруға мүмкіндік болады. Ата-
аналар жиналысы әртүрлі болып жоспарлануы мүмкін. Оның негізгі бөлігі-
педагогикалық білімді жеткізу – лекция, баяндама, әңгімелесу, пікірталас,
кеңесу түрінде болады. Сондай-ақ семинарлық сабақтар, кино көріп оны
талқылау, психолог-педагог жүргізетін ұстаздар мен ата-аналар арасындағы
іскер ойын болуы мүмкін. Кейбір мақаланы оқып-талдау, педагогикалық
әдебиеттегі классиктердің туындысынан таңдап алып үзінді оқу, проблемалық
мәселені алға тарту т.с.с. болуы мүмкін. Мұндай әдістер аудиторияны
белсендірек ете отырып, пікір алмасуға, педагогикалық тұрғыдан өз-өзінің
білімін жетілдіруге ынталандырады. Ата-аналардың оқушылар алдында сөз
сөйлегені қызықты өтеді. Ол жұмысшының еңбек туралы әңгімесі немесе
инженердің өндірісті әңгімелеп беруі туралы. Мұндай сөйлейтін сөздерге өте
ұқыпты түрде дайындалу керек. Оның мазмұны мен жеткізу әдісі балалар үшін
өте қарапайым, түсінікті болуы шарт. Ата-аналарды күнделікті мектепке
қажетті жұмыстарға атсалысуға үйрету аса маңызды жұмыстардың бірі. Ата-
аналармен атқарылатын жұмыс түріне: стенд, ата-аналар бұрышын рәсімдеу
жатады. Мұндай стендтер оқытушының тәрбиелік жұмыстарды жүзеге асыруы үшін
көмек ретінде де жасалады. Бұрыштардағы материалдардың мазмұны сол сәтте
ата-аналарды таныстырып отырған тақырыппен сәйкес келгені жақсы болады. Бұл
білімдерін кеңейтіп тереңдетуге, айтылған нәрсені тағы да бір қайталауға,
қажеттісін белгілеп қоюға мүмкіндік береді. Стендте өздік жұмыс тақырыбының
ашылуы да мүмкін, сондықтан да психолог-педагог оны қадағалап, әрбір
бастауыш сынып оқытушысының осындай стенд рәсімдеуіне, тақырып таңдауына,
т.б. көмектесуі керек. Ата-аналармен жеке жұмыс процесінде психолог-
педагогтардың ата-аналар пайдалана алатын педагогикалық кітапханасы болады.
Ол үшін оқушының кәртішкесін ашады. Ата-аналарды педагогикалық әдебиеттерді
оқуға тарту үшін психолог-педагог ата-аналар жиналысына қатысып, қандай да
болмасын бір жаңалықты хабарлауына болады. Егер оқуға ұсынылған кітапты ата-
аналар ұжымының көпшілік бөлігі оқып шыққан болса, онда талқылау
ұйымдастырып, пікірлерін тыңдауға болады.
Ата-аналар жиналысын өткізудің мысал-жобасы:
- педагогтың немесе ата-аналар ұжымы мүшелерінің бірінің алдыңғы
жиналыстардың біріндегі шешімнің орындалғаны жөніндегі хабарламасы;
- маманның педагогикалық тақырыпқа арналған лекциясы, әңгімесі;
- осы мәселе жөнінде отбасы тәрбиесінің тәжірибесі туралы ата
аналардың сөйлеген сөзі;
- жалпылама, айтылған мәселе жөнінде пікіралмасу;
- мектептегі немесе сыныптағы оқыту-тәрбие жұмысының жағдайы
туралы оқытушының немесе психолог-педагогтың хабарламасы;
- сынып немесе мектеп өміріне қатысты мәселелерді талқылау және
шешу;
Педагог бастауыш звено бойынша жалпы мектеп жиналысын өткізу тізімін
сондай-ақ, бастауыш сынып оқытушыларының сынып жиналыстарына қатысуының
тізіміг жасайды. Тәжірибелі педагогтар көбінесе жиналыс нәтижесінің көп
нәрсеге қол жеткізуі оның дайындығына байланысты деп санайды. Оған алдын
ала материалдар жиналады. Біріншіден, келесі жиынның мазмұны жайлы
алдындағы жиналыста айтады. Ата-аналарға ойланатын мәселелер төңірегінде
алдын ала айтылуы тиіс. Кейде жиналысқа оқушылар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz