Қазақстан Республикасы бойынша қаржы жүйесіндегі бюджеттендіру процедураларын басқаруды жетілдіру жол

Мазмұны

Кіріспе

Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Бюджет әр мемлекетке өзінің экономикалық, әлеуметтік және саясаттық қызметтерін орындауға объективтік ақшалай түрде қажетті. Бюджет - ол мемлекеттің міндеттері мен қызметтерін іске асыруын қаржылық қамтамасыз етуге арналған оның орталықтандырылған ақша қоры. Бюджеттің формасы - қаржылық жоспар, материалдық негізі - орталықтандырылған қор, экономикалық негізі - жалпы экономикалық қарым - қатынас, заңманалық белсендірілуі - заң. Бюджеттеу - мемлекеттің бюджет шығындарының тиімділігінжоғарлату әдісі болады.

Бюджет қай мемлекеттікі болмаса да мазмұндары бірыңғай категориялардан қалыптасады, яғни салық, займдар, шығын және тағы басқалары, сонымен қатар олар бір қоғамдық - экономикалық формациядан басқа формацияға ауысса да өздерінің мазмұнын өзгертпейді. Дәл осы ұғым бюджетті экономикалық категория деп дәлелдейді. Сондықтан, бюджеттің экономикалық түбі басқа да экономикалық категорияларға сай ақша түріндегі және соған сәйкес материалды негізі бар өндірістік қарым - қатынаста жатыр.

«Бюджет - деген көптеген ұғымға сүйене отырып, ол келесідей түсініктемелерден қалыптасады деп айтуға болады:

• Ол өз алдында жеке бір экономикалық категория;
• Ол мемлекеттің ақша қаражаттарының орталықтандырылған қоры;
• Ол экономиканы реттеуге арналған құрал (бюджеттік механизм арқылы) ;
• Ол мемлекеттің негізгі қаржы жоспары;
• Ол барлық бюджеттік қарым - қатынасқа қатысушылар міндетті түрде орындайтын заң.

Бюджеттеу - бюджеттерді құрастыру мен қабылдау процесстері және олардың орындауына бақылау жүргізу. Ол, ресурстарды уақыт бойында оптималды бөлуге арналған қаржылық басқару жүйесінің құрамдас бөлігі.

2005 жылы қаңтар айының 1 жұлдызында күшіне енгізілген жаңа Бюджеттік кодекстің 6 - бабына сәйкес Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйе құрамына келесі бюджет түрлері мен деңгейлері кіргізілген:

• республикалық бюджеті;
• облыстық бюджеті, республикалық маңызы бар қалалар мен астана бюджеті;
• аудан бюджеті (облыстық маңызы бар қалалар бюджеті) .

Бюджеттік заңнамаларға сәйкес бюджеттің барлық түрлері мен деңгейлері дербес болып есептеледі. Бюджеттік жүйе құрылымында Төтенше мемлекеттік бюджет пен Ұлттық қор қарастырылады.

Қазақстан Республикасында бюджет жүйесінің бірінші деңгейі болып республикалық бюджет табылады. Республикалық бюджетте анағұрлым ақша қаражаттарын орталықтандыру мемлекеттің тиімді қаржы саясатын іске асыру қажеттілігімен түсіндіріледі. Мұндай жағдайда ақша ресурстарымен маневр жасау, оларды ел мен аймақтардың әлеуметті - экономикалық дамуының басымдылық бағыттарын қаржыландыруға жұмсау, экономикалық дамушылықты ынталандыруға мүмкіншілік туады.

Республикалық бюджет, өз алды биліктің бір тарауымен жасалып, екіншісімен бекітілетін едәуір жеке құжаттар ретінде болғандықтан, қолданбалы, бірақ маңызды функция орындайды - ол мемлекет таңдаған ел басқару стильді іске асырады. Республикалық бюджетте мемлекетке қажетті қаржы ресурстары мен барлық резервтер көлемі саналады, сондықтан осы бюджет арқылы елдің қаржы ахуалы, қаражаттар жұмсаудың нақты бағыттары, салалар, аймақтар мен әрекет салалары бойынша шығындар арақатынасы анықталады. Осыған байланысты республикалық бюджеттің экономикалық саясатты іске асыру құралы ретінде мемлекеттік мәні мен экономикалық рөлі білінеді.

Жергілікті бюджеттер жүйесі мемлекеттік құрылымдық пен тиісті әкімшілік - аумақтық бөлімге негізделеді. Жергілікті бюджеттер республиканың бюджеттік жүйесінің екінші деңгейі және облыс, республика маңындағы қала, астана, аудан, облыс маңындағы қала бюджеттерін құрайды. Бұлардың барлығы тиісті әкімшілік - аумақтық бірлік бойынша биліктің жергілікті органдары өз қызметтерін орындауды қаржылық қамтамасыз етуге арналған ақша қаражаттарының орталықтандырылған қоры болып табылады.

Республикалық және жергілікті бюджеттер негізінде қалыптасатын және республикадағы төтенше немесе әскери жағдай кезінде енгізілетін бюджетті Төтенше мемлекеттік бюджет деп атайды. Мұндай бюджет тек қана Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен енгізіледі және күшін жояды, егерде ел аумағында төтенше немесе әскери жағдай жарияланса.

Сонымен тақырыптың зерттелу маңыздылығы - бюджет қалыптастыру, атқару және бақылау процестерін біріктіретін бюджеттендіру механизмінің түтас елдің, оның ішінде аймақтардың экономикалық - әлеуметтік дамуына зор ықпалын тигізуі болып отыр.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Экономикалық дамудың қазіргі талаптарына сай бюджеттендіруді қалыптастыру мен зерттеу және жетілдіру бойынша ғылыми негізделген ұсыныстар жасау болып табылады.

Негізгі ғылыми жаңалықтардан тұратын зерттеу жұмысының маңызды нәтижелері болып мыналар саналады:

- Қазақстан Республикасындағы бюджеттендіру процесінің экономикада алатын орны анықталып, ғылыми негізделген тұжырым берілді;

- бюджеттендіру процесін жетілдіру бағыттарын айқындау.

Практикалық маңыздылығы - дипломдық жұмысты жазған кезде құрастырылған аналитикалық кестелер мен талдау болашақта мемлекеттік мекемесі «Қаржы бөлімінің» қызметкерлерімен аналитикалық жұмыста қолдана алады.

Тақырыпты зерттеудің дәрежесі. Қазақстан Республикасының бюджеттендіру процесін зерттеу және оның қазіргі жағдайы, жеткен жетістіктері, проблемалары отандық және шетелдік экономистердің еңбектерінде жан-жақты қарастырылған. Бюджеттендіру мәселесін зерттеу барысында Үмбетәлиев А. Д., Керімбек Ғ. Е., Мельников В. Д., Байдуйсенов А. Д., ІлиясовҚ. Қ., Құлпыбаев С., сияқты экономистер үлкен үлес қосқан.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - бюджеттеуді мемлекеттің бюджет шығындарының тиімділігін жоғарлату әдісі ретінде қарастырып, талдаулар жүргізу, тиімділігін арттыру жолдарын қарастыру болады.

Дипломдық жұмыстың мақсатын жүзеге асыру барысында мынадай міндеттер орындалды:

• бюджеттеу ұғымы және оның мәні мен мағынасын ашу;
• бюджетті қалыптастыру, атқару және бақылау мәселелері;
• жергілікті бюджеттің қалыптасуы мен атқарылуын талдау;
• бюджеттендіру үдірісін жетілдіру жолдарын ұсыну.

Дипломдық жұмыстың объектісі - СҚО, Ақжар ауданының ІШКІ ІСТЕР БӨЛІМІ бюджеті.

Дипломдық жұмыстың пәні - Қазақстан Республикасының бюджеттендіру үдірісі мен орындалу тетіктері.

Дипломдық жұмыстың теориялық жәнеметодологиялық негізі ретінде құқықтық және ақпараттық материалдар, Қазақстан Республикасының нормативтік актілер және заңнамалар, ҚР статистикалық агентствосының ақпараты, СҚО Ақжар ауданының қаржы басқармасының мәліметтері қолданылды.

Зерттеу әдістері - дипломдық жұмысты зерттеу барысында келесі әдістер: салыстырмалы, аналитикалық, диалектикалық, тарихи, логикалық әдістер қолданылды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттерден тұрады

1 Қазақстан Республикасының бюджеттеу процессінің теориялық негіздемесі

1. 1 Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйесі

Бюджет - мемлекеттің қажетті атрибуты және оның егемендігінің негізі. Бюджеттің көмегімен тиісті мемлекеттік және муниципалдық құрылымдардың ақша қорлары құрылады, бұл қорлар олардың жалпы маңызды міндеттерін орындауды қамтамассыз етеді, мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының функцияларын жұзеге асырудың қаржылық негізін жасайды. Оның қаржыдан ерекшелігі тек қана абстракцияның басқа деңгейі мен қаржылық байланыстың әр түрлі дәрежеде болуына байланысты. Сондықтан, көптеген қаржылық байланыстардың ішінде бір-бірінен ерекше тұратын бөлек арнайы салаларды бөліп шығаруға болады.

Бюджеттік сектор бөлімшесі ол өз алдында жеке бір экономикалық категория, ол ақша қаражаттарын орталықтандыратын қор деп те айтуға болады. Бұл бөлім барлық қалалық бюджетті қадағалап, өз меншігіне иеленеді.

Қазақстан Республикасының Бюджеттік кодексінің 4-бабында бюджетке келесідей түсінік берілген: “Бюджет- ол мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыруын қаржылық қамтамассыз етуге арналған оның орталықтандырылған ақша қоры”. [1, б. 2]

Осы Бюджет Кодексіне сай бюджет секторы өз қызметтерін атқарады. Сонымен қатар жылдық құрылған бағдарламаларды Бюджеттік Кодекске сай жүргізеді және қаланың дамуына ат салысатын мекемелер, ұйымдар және тағы басқа кәсіпорындарды өз қадағалауына алып, оларды әр ай сайын бақылап отырады

Мемлекеттің кәсіпорындармен, мекемемен, ұжымдармен және тұрғындармен қаржылық қарым-қатынас қалыптастыратын қоғамдық өте жақсы өнімді құндық бөлудің айрықша облысы. Олар жалпы мемлекеттік сұраныстарды қанағаттандыратын мақсатқа арналған орталықтандырылған ақша құралдары қорын қалыптастыру мен пайдалану мәселелерімен байланысты. Бұл қаржылық қатынастардың жиынтығы- мемлекеттік бюджет деп аталады.

Бюджеттік секторы ақша қорларын орталықтандыру, тұтас халық шаруашылығы маштабы бойынша қорлардың үзіліссіз айналымын қамтамассыздандыруға қажетті, экономиканың барлық тізбектерінің қалыпты жұмыс істеуін қадағалайды.

Бюджет секторы бюджеттік бағдарламалауды енгізу, елдің даму мақсаттары мен приоритеттері анықталған нақты бюджеттік бағдарлама арқылы жоспарланған кезеңге біріктіруге мүмкіндік жасайды.

Бюджеттік бағдарлама дегеніміз бюджеттік қаражаттарды қолдану арқылы мемлекеттің даму мақсаттарына жетуге арналған мемлекеттің белгілі бір қызметтерін орындауға арналған шаралар кешені. Бағдарламаның міндетті түрде нақты анықталған мақсаттары, міндеттері және нәтижелері болу керек. Бюджет секторы осы бағдарламалар арқылы өз қызметтерін атқарады.

Бюджеттің формасы- қаржылық жоспар, материалдық негізі- орталықтандырылған қор, экономикалық негізі- жалпы экономикалық қарым-қатынас, заңнамалық белсендіреуі-заң. [2, б. 290]

Бюджет қаржы жүйесінің орталық тізбегі болғандықтан, ол сол қаржының барлық негізгі, сапалы сипаттамаларына сай. Мемлекеттік қаржының негізгі бөлігі бұл мемлекеттік бюджетке тиесілі. Сондай-ақ, мемлекеттік қаржының мәні негізінен мемлекеттік бюджет арқылы анықталады.

Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығында жеке ортақ ерекшеліктерімен көзге түсетін оқшауланған сфераларды бөліп көрсетуге болады. Мәселен, мемлекеттің шаруашылық жүргізүші субъектілермен және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары жалпы қоғамдық өнімді құндық бөлудің ерекше саласын құрайды және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және пайдаланумен байланысты болады. Демек, мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау және оны ұдайы өндіріс пен қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсаттарына пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің құнын бөлу және қайта бөлу процесінде мемлекет пен қоғамдық өндірістің басқа қатысушылары арасындағы пайда болатын экономикалық қатынастарды білдіреді. Осыған сай бюджет секторы да өз жұмыстарын атқарады. Негізінен бюджеттік секторды бақылаушы облыстық бюджет, ал облыстық бюджетті жергілікті бюджет; бюджетті республикалық бюджет қадағалайды. Республикалық бюджетті мемлекеттік бюджет қарамағына кіреді. Сондықтанда, барлық бюджеттер мемлекеттік бюджетке сай атқарылады.

Мемлекеттік бюджет - қоғамның дамуын қамтамасыз ету мақсатында құрылған және осы мақсатты шараларға жұмсалынатын мемлекеттің ақша қоры. Сонымен қатар, бюджеттегі қаржылық ресурстардың шоғырлануы мемлекеттің қаржылық саясатын жүзеге асыру үшін қажет.

Мемлекеттік бюджетті- бюджет секторын басқару құралы ретінде сипаттай отырып, бұл құралдың рөлі объективті алдын ала анықталғанын айрықша айту қажет. Оған дәлел, біріншіден, экономикалық байланыстарды жалпы реттеу нәтижесінде бюджеттік қатынастарды негізгі қаржы қаражат арқылы формада пайдалану, екіншіден, мемлекеттік бюджеттің бөлу табиғаты негізінде оны қоғамдық өндіріске әсер ететін маңызды экономикалық құрал ретінде пайдалану. Бюджеттің мәні мен рөлі оның экономикалық құрал ретіндегі ерекшелігімен дәлелденеді, яғни ол қоғамдық өнім бөлу саласының кең пайдаланатын құндық құралы болып табылады.

Бюджет құрылысында басты орынды бюджет жүйесі алады, ол экономикалық қатынастарға және құқықтық нормаларға негізделген түрлі денгейлер бюджеттерінің, сонымен бірге бюджет процесі мен қатынастарының жиынтығын білдіреді.

Бюджеттік жүйе - Бюджеттердің және Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының, сондай-ақ бюджеттік процестер мен бюджетаралық қатынастардың жиынтығы ретінде танылады, мемлекеттің барлық қаржы жүйесінің маңызды құрамдық бөлігі болып табылады. Бюджеттік жүйе экономикалық категория ретінде мемлекеттің орталандырылған ақща қорын-бюджетті-қалыптасу мен пайдалану бойынша заңды, жеке тұлғалар мен аймақтар арасындағы барлығы қаржылық қатынастар, бюджеттік қалыптасу мен атқарудың әдіс-тәсілдері және сол қатынастарды басқару органдарымен танысты. Басқаша айтқанда, барлық деңгейдегі бюджеттер мен Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры және экономикалық қатынастар мен құқықтық нормаларға негізделген бюджеттік процесс пен бюджеттік қатынастар қосындысын бюджеттік жүйе деп түсіндіріледі. [3, б. 203]

2005 жылғы қаңтар айының 1 жұлдызында күшіне еңгізілген жаңа Бюджеттік кодекстің 6-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының бюджеттік жүйе құрамына келесі бюджет түрлері мен деңгейлері кіргізілген:

• республикалық бюджет;
• облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қалалар мен астана бюджеті;
• аудан бюджеті. [4, б. 158]

Бюджет жүйесі әр түрлі деңгейлердегі Бюджеттердің өзара байланысына негізделеді. Бюджетаралық қатынастар бюджет шығыстары мен кірістері арқылы қалыптасады.

Мемлекеттік бюджеттің экономикалық маңызы жалпы қаржы қасиеттерімен сипатталады, яғни экономикалық маңызды әлпеттейтін әдіс жалпы қаржы мен оның тізбектерінде бір типтік функцияларға сәйкес. Сондықтан мемлекеттік бюджет, барлық қаржы жүйесі секілді бөлу және бақылау функцияларын атқарады. Сонымен қатар, “қаржы” категориясына қарағанда бюджет ерекше категория, оған келесі негізгі функциялар атқаруы тән: Ұлттық табысты қайта бөлу, әлеуметтік саясатты қаржымен қамтамассыз ету, экономиканы реттеу мен ынталандыру, ақша қаражаттарының орталықтандырылған қорын қалыптастыру мен пайдалануын бақылау. Бұл функциялардың іс қимылы, мазмұны, мәні мен маңызы бюджет қатынастарының қаралған айрықшалығымен айқындалды. Бөлу функциясының мазмұны қоғамдық іс-әрекет салалары, аумақтар, экономика салалары арасында қаржы ресурстарды қайта бөлу процесімен анықталады. Бөлу функция арқылы мемлекет аумағында ақша қаражаттарын орталықтандыру мен оны жалпымемлекеттік мұқтаждықты қанағаттандыруға пайдалану іске асырылады. Ал бақылау функциясы мемлекет тарапына уақытында және толық қаржы ресурстары түсуі, орталықтандырылған қаражаттар бөлуіндегі пропорциялар жағдайы, сол қаражаттар үнемді және тиімді пайдалану жөнінде мәлімдейді.

Бюджеттік механизм, бюджеттік саясатты шынайы түрде іске асырушы болып, бюджеттік қатынастарды нақты түрде экономикалық және әлеуметтік сауалдарды шешуге бағытталады. Бұл арада бюджет іс-әрекетінің объективтік және субъективтік жақтарының арасындағы арақатынасты дұрыс түсіну қажет, себебі бюджеттің және оның функцияларының объективтік сипаты қатынас жүйесіндегі бюджеттің орны мен оның экономиканың даму деңгейіне тәуелді екенін анықтайды.

Бюджет категориясы объективті болғандықтан оның функциялары да объективті. Бюджет функцияларын бірден оның ішкі потенциялдық қабілеттілігінен түсіну қажет, себебі ол өзін тек міндетті түрде бюджеттік қатынасы бар қоғамдық қарым- қатынастың белгілі саласында көрініс табады.

Қазақстан Республикасы жиынтығында бюджетті құрайтын бекітілетін, атқарылатын және дербес болып табылатын мынадай деңгейдегі бюджеттер жұмыс істейді.

Қазақстан Республикасы мемлекеттік бюджетінің басты бөлігі республикалық бюджетте шоғырланған. Республикалық бюджет мемлекеттің бюджеттің жоғарғы деңгейі, ал жергілікті бюджеттер төменгі деңгей санатымен ажыратылады.

Республикалық бюджет - бұл салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және орталық мемлекеттік органдардың, оларға ведомствалық бағынышты мемлекеттік мекемелердің мңндеттері мен функцияларын қаржымен қамтамассыз етуге және мемлекеттік саясаттың жалпыреспубликалық бағыттарын жүзеге асыруға арналған орталықтандырылған ақша қоры.

Республикалық бюджет, өз алды биліктің бір тарауымен жасалып, екіншісімен бекітілетін едәуір жеке құжаттар ретінде болғандықтан, қолданбалы, бірақ маңызды функция орындайды- ол мемлекет таңдаған ел басқару стильді іске асырады. Республикалық бюджетте мемлекетке қажетті қаржы ресурстары мен барлық резерівтер көлемі саналады, сондықтан осы бюджет арқылы елдің қаржы ахуалы, қаражаттар жұмсаудың нақты бағыттыры, салалар, аймақтар мен әрекек салалары бойынша шығындар арақатынасы анықталады. Осыған байланысты республикалық бюджеттің экономикалық саясатты іске асыру құралы ретіндегі мемлекеттік мәні мен экономикалық рөлі білінеді.

Қазіргі кездегі экономиканың дамуына байланысты республикалық бюджеттің рөліне өте үлкен мән беріледі, себебі ол мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саясаттын іске асырудың негізгі құралы ретінде пайдаланады және экономиканы қаржылық реттеу мен оның бәсеке қабілеттілігін жетілдіруге маңызды әсерін тигізеді.

Бюджет - бұл ұлттық табысты аумақтық тұрғыда қайта бөлуге мүмкіндік жасайтын және билік пен басқарудың жергілікті органдарының қаржы базасын жасауды қамтамасыз ететін экономикалық қатынастардың жиынтығы.

Бюджет кодексіне сәйкес, жергілікті бюджеттерге келесілер жатқызылады:

• облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қалалардың бюджеттері, елорданың бюджеті;
• аудандық (облыстық маңызы бар қалалардың) бюджет.

Бюджеттердің экономикалық мәні олардың мынадай арналымында көрінеді:

• билік пен басқарудың жергілікті органдарының ақша қорларын қалыптастыру;
• бұл қорларды жергілікті деңгейдегі инфрақұрылымсалалары мен халықтың арасында қайта бөлу. [5, б. 215]

Жергілікті бюджеттер билік пен басқарудың жергілікті органдарының санқырлы қызыметінің негізгі қаржы базасы бола отырып, олардың экономикалық дербестігін нығайтады, шаруашылық қызыметін жандандырады, аумақтың экономикалық әлеуетін кеңейтуге, қаржы ресурстарының резервтерін ашып пайдалануға мүмкіндік жасайды.

Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң кiрiстерiн қысқартуды немесе шығыстарын ұлғайтуды көздейтiн заңдардың жобалары Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң оң қорытындысы болған кезде ғана Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Мәжiлiсiне енгiзiлуi мүмкiн. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қорытындысы Республикалық бюджет комиссиясының ұсыныстары ескерiле отырып жасалады.

Қазақстан Республикасы Президентiнiң заң шығару бастамасы тәртiбiмен Парламент Мәжiлiсiне енгiзiлетiн заңдардың жобалары үшiн мұндай қорытындының болуы талап етiлмейдi.

Республикалық немесе жергiлiктi бюджеттердiң шығыстарын ұлғайтуды немесе кiрiстерiн қысқартуды көздейтiн Қазақстан Республикасы Президентiнiң жарлықтары мен Қазақстан Республикасының Үкiметi қаулылары жобаларының ережелерi Республикалық бюджет комиссиясының мiндеттi қарауына жатады. Сол сияқты «экономика және бюджет бөлімдеріне» келіп түсетін ұсыныстарды, өтінімдерді бюджеттік комиссияға ұсынады.

Қазақстан Республикасындағы республикалық және жергілікті бюджеттер мемлекеттің бюджет жүйесінің материялдық тірегі, қаржы жүйесінің орталық буыны, Қазақстан Республикалық мемлекеттігінің атрибуты және оның егемендігінің қаржылық негізі болып саналады, сондай-ақ мемлекеттік бюджет арқылы жалпы ұлттық өнімнің тиісті қаржылық заң актілерінде көзделген бөлігі қайта бөлініп, қоғамның әлеуметтік-экономикалық игілігіне пайдаланылады. Осыған сай Ақжар ауданының бюджеті де әлеуметтік-экономикалық игілікке пайдаланылады.

Облыстық бюджеттің табысы негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер базасында елдің экономикасын ары қарай дамыту мен инвестиция тартуға бағытталған белгіленген халықты ынталандырушы шаралары мен орта мерзімге елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының индикативті жоспарымен анықталынады.

Бюджеттің құрылымы мынадай бөлімдерден тұрады:

1. кірістер:

• салықтық түсімдер;
• салықтық емес түсімдер;
• негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер;
• ресми трансферттер түсімдері;

2. шығындар;
3. операциялық сальдо;
4. таза бюджеттік кредит беру:

• бюджеттік кредиттер;
• бюджеттік кредиттерді өтеу;

5. қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо:

• қаржы активтерін сатып алу;
• мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдер;

6. бюджет тапшылығы;
7. бюджет тапшылығын қаржыландыру

• қарыздар түсімі;
• қарыздарды өтеу. [6, б. 132]

Бюджет кірістері - ол мемлекеттік функцияларды орындауға қажетті елдің ортаға топталған қаржы ресурстарының бөлігін және заңнамаларға сәйкес билік органдарының әр деңгейлеріне иелік істеуге ақысыз және қайтарылмайтын тәртіппен түсетін ақша құралдарын көрсетеді.

Бюджетке түсетін кірістер, оларды жұмылдыратын формалар мен әдістер жиынтығы мемлекеттік бюджеттің түсімдер жүйесін құрайды.

Бюджеттік іс-әрекеттің жүргізілуі мемлекеттің орталықтандырылған ақша қаражаттары қорын қалыптастыру мен пайдалануына байланысты және ерекше экономикалық, ұйымдастырушылық формаларды қолдану негізінде жүргізіледі.

Шығыстар нақты шығындардың көлемін көрсетеді. Сондықтан, Бюджеттердің барлық деңгейлері бойынша мемлекеттік шығыстардың бір-бірімен өзара байланысты нақты түрлерінің жиынтығы әрбір мемлекеттің бюджет шығыстар жүйесі болып табылады.

Облыс шығыстар мақсатты белгілеулер бойынша қатаң іске асыруға тиіс, яғни бюджетте қарастырылған бағыттар бойынша, бюджет секторы осының барлыған қадағалап отырады.

Бюджет секторының негізгі құқықтық базасы ретінде келесідей заңдық мәртебесі бар құжаттар танылады:

• мемлекеттің Конституциясы;
• бюджеттік кодекс;
• ағымдық жылға арналған республикалық бюджет туралы Заң.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс