Азия және Араб елдерінің өркенденуі

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ 3
1. ХVIII-ХХ ғасырдағы Азия және Араб елдерінің тарихы
1.1 Аравиядағы XVIII–XIX ғасырдың басындағы 5
Ваххабиттiк қозғалыс
1.2 Мысыр XVIII–XIX ғасырдың басында 8
1.3 Сирия, Ливан және Палестина в 50-60-шы жылдарда 14
2. Азия және Араб елдерінің өркенденуі
2.1 Алжир. Францияның Алжирді жаулап алуы 17
2.2 Еуропалық және АҚШ державаларының Магрибтiң басқа 20
еліне енуi

ҚОРЫТЫНДЫ 26
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ 28

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының
алдында тәуелсіздігін баянды ету, ол үшін экономикасын дамыту міндеті тұр.
Президентіміздің 1997 жылғы қазан айындағы “Қазақстан – 2030” деген
халыққа арналған Жолдауында бұл міндеттер айқын тұжырымдалған. Осындай
жауапты да күрделі міндеттерді табысты орындап шығу жолында адамзат
тарихындағы саяси – экономикалық қуатты мемлекеттердің құрылуы, нәтижелі
билік құруы мәселелерін жете зерттеп, олардың үлгісінен тағлым алудың
маңызы зор.
Зерттеудің мақсаты: Азия-Араб елдерінің ХVIII-XX ғғ. тарихымен танысу.
Орта ғасырлардағы әлемді дүр сілкіндіріп, ІV-V ғасыр дүниенің үш бөлігіне
– Азия, Африка, Еуропа құрлықтарына үстемдік орнатқан мемлекеттердің бірі
– Араб халифаты болды. Бұл мемлекет алдымен арабтардың өздерін біріктіріп,
содан соң Кіші және Орта Азияны, Сотүстік Африканы, Пиреней (түбегі) жарты
аралы мен Закавказье елдерін жаулап алды. Халифаттың тарихы – бұл тек
арабтар мен арабия жарты аралының ғана емес, сондай-ақ бір кездерде оның
құрамына кірген Иран, Орта Азия, Сирия, Египет, Ирак, Грузия, Армения,
Әзербайжан т.б. халықтар мен елдерінің тарихы.
Азия Арабтары екi аймаққа бөлшектеу айқын жеткiлiктi. Бiрiншiден, бұл
Ирак сонымен бiрге параметрлердiң қатары бойынша тартатын шығыс жерорта
теңiздiк. Екiншiден, аравиялығы олардан көбiнесе бедуин тұрғынымен.
Аймақтарымен аралық айырмашылық қос қатынастар көпшiлiгiнде тiптi елеулi.
Расында ахуалдың соңғы он жылдықта күштi өзгердi, бiрақ айырмашылық әйтсе
де қалды. Тереңде өркениет iргесi ең алдымен айырмашылық, мән оны шығыс
жерорта теңiздiк аймағының арабтары аравиядан VII ғасырға мұнда келгенiн
апарады, және де мыңжылдықтар ендi бұл жердiң олардың кiрiсiне дейiн көп
диқандармен интенсивтi түрде жерсiндi, дүниелiк өркениеттiң орталық болды,
қандай жағыдайда болса да өте ежелгi оның (Мысыр және Двуречье) бөлiгiмен.
Басқа сөзбен айтқанда, бұл өлкенiң өркениет iргесi, егiн шаруашылық
және қолөнердiң дағдылары түбiрлермен жүретiн өте қуатты және жемiс бергiш
болды көп мыңжылдықтарды тереңдет. Не Аравиялық аймақ тяды, және де Мекке
табиғат жағдайларының жарамды ғана үшiн көшпелi өмiрдегi олары бедуин,
түрдiң сирек және ептеген диқаншылық көгалдарымен арқасында сол, онда бұл
арабтар және басқа семит этникалық топтарының ежелгi тұрықтары.
Айырмашылық туралы сөз болған, көп түсiндiре алады және мұнай
долларлардың ағыны аймақтардың арасындағы аравиялық аймақтың елдерiнiң
құрылымы және байланысты өзгерткенде екi азиялық аймақтардың араб
мемлекеттерiнiң келесi тағдырында. Бұл сапа, және де, және дамытуды бағыт
та қарқын және де тиедi. Нелiктен, мысалы, Кувейт әлде (БАЭ) бiрiккен араб
эмираттары гүлденген бейбiт мемлекет болды үстемшiлдiктiң
Иракагрессивнасымен мұнай сол тербететiн бе? Әлбетте, көп факторлар өз
рөлдерiн ел өлшемдер және қоныстанғандықтан не бiр бастай бұл жерде ойнады.
Бiрақ қалғандардың арасынан - және тиiстi дәстүрлермен империялық
ойлауды тәжiрибе, сонша жақсы таныс шығыс жерорта теңiздiк аймағына және
сонша аз - аравияның бедуиндерiне. Дегенмен, өздерiмiздiң елiнде көңiл
аударамыз, туралы сөз болған.
Зерттеудің жұмысының міндеттері.
- еңбектерді жинақтау, бір ізге түсіру;
- жиналған материалдарды сұрыптау, сараптау, тақырыпқа бөлу;
- ғалымдар еңбектеріндегі пікірін, көзқарастарын таныту;
- курстық жұмысы барысында материалдың өзектілігіне, мезгілдік тұрғыда
жаңалығына мән беру.
Зерттеудің объектісі.
Зерттеудің пәні: ХVIII-XX ғғ. Азия-Араб елдері.
Зерттеудің әдістері: Жұмыста баяндау, сипаттау, салыстыру, ой-
пікірлерді жинақтау, қорыту, сараптау т.б. зерттеу әдістері тиісінше
қолданды
Зерттеу жұмыстың құрылымы: кіріспе, екі бөлім, қорытынды және
пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
ТОЛЫҚТЫР

1. ХVIII-XX ғасырдағы Азия және Араб елдерінің тарихы

1.1 Аравиядағы XVIII – XIX ғасырдың басындағы Ваххабиттiк қозғалыс

Аравиялық түбек Араб әлемiнiң өте мешеу өлке болды. Феодалдық
қатынастар саласы тiптi күштi қалдықтармен алғашқы қауымдық бұл жерде қатар
өмiр сүрдi және кең таралған құлмен болды ендi. Көшпелiлер - көгалдардың
бедуиндер және отырықшысы тайпалар жиынға көбiнесе жауласқан өзара ыдырады.
Аравияны тұрғынның шаруашылық қажеттiктерi, шетелдiк басып алуды байбалам
Осман империясы, Иран, жақтан сонымен бiрге еуропалық отаршылдар майда
княздықтарының бiрiктiруiне тенденцияларды тудырды, қай шеткi экономикалық
және саяси мешеулiктiң тiптi күрделi және қарама-қайшы шарттарында жүзеге
асырылды [1].
Йеменде сонау XVII ғасырда бағытталған бiрiктiрушi қозғалыстың түрiк
басқыншыларына қарсы жазылды, қай зейдиттықтардың мұсылман сектасының
жетекшiлерi басқарды — Әли ибн Зейд қолдаушы Зейдтер VIII.).
Зейдиттықтар Сунниттермен және шииттердiң арасындағы аралық
жағдайларда орналасады. Сектаның басшысы - имам рухани және зайырлы
өкiметтiң өз қолдарында бiрлестiрдi. Зейдиттықтар тәуелсiз Йемен
имаматтарын түрiк қуылып құрастырды, қайсысының шекаралары тұрақты болмады.
XVIII ғасырдағы 40-шi жылдарындағы орналасқан Аравиялық Оман түбегiнiң
бөлiгiнiң оңтүстiк-шығысында Иран оккупациясынан азатты. Өз тәуелсiздiгiн
қалпына келтiрiп, ол салыстырмалы iрi және күштi имаматқа айналып кеттi,
қайсысының өкіметі Зинзабар (Шығыс Африка) аралдарға және парсылық
шығанақтың шығыс жиегiнiң кейбiр аудандарына сонымен бiрге таралды. Оман
имамы Ибад дiни сектасының мұсылманшы тарау болды, VIII ғасырда пайда
болған Ибада ибн оның негiздеушi Абдаллахының аты бойынша аталған. Оман
тұрғынының көпшiлiгi сектаға осыған жатады.
Тәуелсiз араб княздығы Бахрейн Аралдарымен ирандықтардың 1783
жылындағы қууларынан кейiн анда пайда болды. XVI ғасырда түріктермен
солтүстiк-шығыс Аравиялық түбектегi Кувейт княздығының XVIII ғасырда
бiрiншi жартыда жаулап алынған сонымен бiрге Осман империясынан нақты
тәуелсiздiктi алды.
Сайып келгенде, бiрiктiруге тенденция Аравия Оңтүстiкте және Шығыс
жеке княздықтардың шектерiмен iрiктелдi. Ол әулеттi шынымен бәсеңсiдi, асыл
тұқымды және дiни мүдделер және қайшылықтармен. Жарығырақ бiрiктiрушi
қозғалыс айқындалды iшкi аудандардың Аравиялық түбектiң бөлiгiнiң
солтүстiк-батысында, Неджда княздықта. Бұл жерде араб тайпаларының
бiрiктiрушi қозғалысының туымен ваххабиттердiң дiни оқуы болды. Бұл оқуды
бастаушымен дiндар недждский болды (1703—1787 ) Аль- Ваххабтың Абдоларының
ибны Мұқаммед.
Оның мұсылмандарының XV ғасырдың 40-шы жылдардағы ерте исламның
дәстүрлерiне қайтып келуге дабылдай бастады, шын сенiмдi қайта туу. Ол
сақталған асыл тұқымды мәденилердi кенет соттады, негiзделген исламға
дейiнгi алғашқы қауымдық нанымдарға және жеке тайпалардың сияқты символ
танытқан сепаратизмдары. Ваххабиттер ұнамдардың аскеттiк оңайлықтарын
қорғады, сән-салтанаттағы мерекелiк және заттарын қабыл алмады, жазық,
кофе, ән салу және музыка, вино қолдану, темекі.
Батыс авторлары шөлдiң олардың пуритандарымен деп атайды. Ваххабиттер
Пашамен түрiк жолдан тайғандарының сенiмдерiнен санады, сұлтан - ғалифпен.
Басқаша айтқанда, дiни формадағы ваххабизм асыл тұқымды сепаратизмның
жеңуiн идеяны тiркестiрдi және түрiк өктемдiлiгiне қарсы күреске шақырумен
аравияның бiрiктiрулерi.
Бұл идеологиялар көшпелiлердiң наразылығы сонымен бiрге қамтып
көрсеттi - бедуин және белеңген пайдалану және әлеуметтiк теңдiктiң олардың
идеалдарына қарсы диқаншылық көгалдардың шаруашылықтары. Ваххабиттiк оқуы
сауд ибн Дарийя-Мұқаммедтiң княздықтың ептеген недждскогосының әмiрiмен
қабылдады. Саудидтарды әулет басқа княздықтардың бағыну үшiн күресуiн
айқара ашты, Неджда бiткен айналу 1786 жылда бiртұтас феодалдық -
теократиялық мемлекетке [2].
Ваххабиттердiң дiни жетекшiлерiмен сонымен бiрге аль- Ваххаб саудидтың
Абдоларының өлiмдерiнен кейiн болды және ендi өз өкiметiн Неджданың сыртына
жаюға ұмтылды. XVІІІ ғасырдың соңында – XIX ғасырдың басында олар парсылық
шығанақтың жиегi және Қызыл теңiзді бағындырды, Хасаны алып, Оман едәуiр
бөлiгi, Хиджаз (Меккенi қоса), және топтастырды, сайып келгенде, барлық
дерлiк Аравия өз өкiметiмен.
Содан соң Сирия және Ирак үшiн күресу жазылды. Ваххабиттер әскер
Пашамен түрiк талқандады, олар Иракте және Сириялар бiрақ мұндай Аравин
тұрғынның қолдауы кездестiрмедi. Осман империясының бақылауының араб
елдерiнiң Анатолиясымен көршi болды.
Дегенмен және олардың үкiметтерi дербестiк және Стамбул
бағынбайтындықтарын көбiнесе көрсеттi. Бөлгенi тауларды Кіші Азиядан
бөлінген, Ирак iс жүзiнде автономды провинция болды, тек қана сұлтанның
номиналды қол астындағы үкiметiне. XVII ғасырдан ағылшын ост-инд
серiктестiгiнiң белсендi қызметi бұл жерде жазылды, алған Бағдадта және
ресми өкiлдердi Басраға және факториялар. Ағылшын еркектер Пашамен Бағдадқа
аз емес ықпалы тиды. Дауд-паша 1817—1831 жылдары Иракты басқарды, ұлты
бойынша грузин.
Ол мақсатымен дербес мемлекетке Ирак айналдыратын реформалардың қатары
iске асырды, Стамбул және Ост-Инд серiктестiктерi тәуелсiз. Ирак үкiметi
жергiлiктi феодалдар батыл сепаратизммен күрестi. Оған араб тайпаларын
топтастырудың сәтi түстi, Солтүстiк Ирагiнiң курдтерге анталауы бiрақ
күштi кедергi шақырды және Осман империясы және Иранның аралығында соғысқа
келтiрдi, қостаған курд феодалдары.
1821-1823 жылдары соғыс түрiк және Дауд-Паша үшiн сәтсiз жүрдi: оның
әскерiнiң әлсiздiгi айқындалды. Дауд-Паша соғыстардан кейiн жасауға қазiргi
бастады, еуропалық үлгi бойынша үйретiлген әскери жиiрек. Бұл бiрақ ост-
инд серiктестiгiнiң Ирагiндегi ықпалдың күшейтуiмен жарысады, қай Даудтың
офицерлерi нұсқаушылар ретiнде шақырды. Ирак үкiметi сатып алуда
монополияны және бидайдың экспорты орнатты, арпа, өрiктер, мақта және қант
қамысының өсiруiн мадақтады.
Ирактегi өз өкiметiн нығыздалып, Дауд-Паша Дауд сұлтанға Даниоларының
төлеуiн тоқтатты және Ирактi Бақытты Вавилон патшалығы дей бастады.
Даудтың талпынысы дегенмен, тiренген араб феодалдары және Ирак көпестерiне,
түрiк өктемдiлiгiнен азатсын сәтсiздiкпен таусылды. Шалағай сипат алып
жүрген оның реформалары, айтарлықтай жағдай өзгерте алмады. Сонымен бiрге
апатты тасқындар, әйтеуiр, құрғақшылық және обаның iндетi Ирактердi өте
баяулатты. Түрiк әскерлерi, кедергi кездестiрмеп дерлiк, талқандалған
елдерге кiрдi. Дауд-Паша Дауд 1831 жылда құлатып және Стамбулға жiберiлдi.
Сирия Осман империясының бөлiгiмен XVIII ғасырда болып табылды және
бiрнеше вилайеттерге бөлiндi. Бұл вилайеттердiң Пашасымен өкiмет жеке
мерзiмдерде таралды және Ливан Сириясымен шектi және Палестинаның кейбiр
аудандарына [3].
Қазiргi Ливанының аумақтары көбiнесе Ливандық Эмират пайда болған XVII
ғасырдың басында орналасты, тапқаны түрiк сұлтанынан вассалдық
тәуелдiлiкте.
Сириядағы таратуы және исламға дейiнгi мерзiмге христиандықтың Ливаны,
христианин секталарының қолдаушыларының Сириясының қашып бара жатқаны
Ливанға қоныс аудару, феодалдық княздықтардың X—XIII ғасырында болуы,
крест жорығылар жасалған кресшi жауыңгерлер нәтижеде, едәуiр бөлiк
ливандық арабтар христиандық тәубеге келетiнiн келтiрдi. Сириялық және
ливандық христианиндардың көпшiлiктерi маронит болды, бөлiк православиелiк
шiркеуге жатты. Марониговтың алғашқы қауымы V—VII ғасырдағы Сирияларында
пайда болды.
Олардың пайда болуы Маронның Mapның монахының атымен ұластырады.
Римдiк-католик шiркеудiң үстiнен қараушылығы XVI ғасырмен таныла,
марониттер кейбiр өзiндiк салттар және салттарды сақтады. Шiркеу
Маронитский антиохия және барлық шығысты патриархқа басшылық етедi.
Ливандық тұрғынның мұсылман көпшiлiгi ол да дiни белгi бойынша
жiктелдi - сунниттер, шииттер және друздерге (шейттiк секталардың
тұйықталған қауым құрастырылған бiрi). Түрiк үкiметтерi және еуропалық
отаршылдар дiни алауыздықтарды тұтатты, друздармен және марониттердiң
арасындағы әсiресе.
XVIII ғасырдың соңында - XIX ғасырлардың басы Ливан ауыл шаруашылығына
тауарлық-ақшалай қатынастарды кiредi. Жеке аудандардың әр түрлi тауарлық
ауылшаруашылық мәдениеттердiң өндiрiсiндегi мамандандыруда болды.
Қалалардағы қолөнер өндiрiсi және саудалар өстi, жалдамалы еңбектi қолдануы
бар алғашқы мануфактуралар пайда болды.
Орналасқан Сириялар және Палестина Ливанынан оңтүстiкке Осман
империясының провинциясы сияқты жүргiзiлдi. Иерусалимда және кейбiр басқа
Палестина тармақтары христианиндар, мұсылмандар, иудайысттардың дiни
қасиеттi жерлерiнде болды.
Бұл елдiң маңызды стратегиялық жағдайы еуропалық державалардың
ықыластың онына алдақашан қызықтырды, қолданған пайда болатын дiни
ахуалдар барынша.

1.2 Мысыр XVIII — XIX ғасырдың басында

Мысыр, ресми түрде Мысыр Араб Республикасы, Египет Араб Республикасы –
Африка құрылығының солтүстік-шығысын және Азиядағы Синай түбегін алып
жатыр.
Египет – ең байырғы елдердің бірі. Оның 5 мын жылға тарта тарихы бар.
Ежелгі Египет мәдениеті жайында перғауын патшалардың сағанасы алып
пирамидалар, ғажайып ғибадатханалар мен тас бетіндегі муреттер сыр шертеді.
Елдің халқы түгелге дерлік ежелден Африкадағы кәрі Ніл өзені бойына
шоғырлынған. Ніл аңғарында дүниедегі ең сапалы мақта өсіріледі. Бұл –
Египеттің негізі байлығы [4].
7 ғасырда Египетте арабтар жаулап алды. Мұнда араб тілімен бірге өз
діндерін – исламды таратты. Египет 1952 жылғы революциядан кейін ғана шын
мәніндегі ерікті мемлекетке айналды. Оған дейін көп жыл бойы Ұлыбритания
үкіметі қол астында еді. Республикада 1952 жылғы революциядан соң көптеген
зауод, фабрикалар салынды.
Египет Израильмен тарпынан талай шабуылға ұшырады. 1967 ж. Израиль
Египеттің Синай түбегін басып алды. Египет халқы Израиль тартып алған Синай
түбегін, басқа да араб жерлерін азат ету үшін қүресуде.
1974 ж. Египет халқы Суэц каналының шығыс жағасындағы Израиль
әскерлерін кетуге мәжбүр етті. Канал бойымен Еуропа мен Америкадан Азия
және Шығыс Африкаға кеме жолы ашылады.
Осман империясының әлсiретуi мамлюктердiң саяси өкiметiнiң Мысырында
қалпына келтiруге келтiрдi. Осылай мысыр сұлтандарының ұланының жауынгерлер
және командирлары ғасырлар орташа деп аталды, қайсысы аударылғаннан
тұтқынға қалыптасты құлдардың ерiксiз нарық сатып алған. Мұндай тек
неткенмен, мамлюктер феодалдық Мысырдың ерекше құқықты сословие болды.
Ұзақ уақыт олар феодалдардың сыныбының негiзгi өкiл болды. Сұлтан
тағында мамлюк әулеттерi көз жеткiздi. Мамлюктер әйтсе де тұқым қуалаған
аристократияларға айналып кетпедi. Мамлюктерiнiң қатарлары арқасында
аударылған бұрынғыша толытырылды, Кавказдан сатып алған немесе жалдалған
шыққандары - черкестер, грузин, абхаздар. Мамлюктердi ара-арасындалармен
ерiктiлер - әр түрлi Еуропа ұлттарының өкiлдерi де кездестi. Мамлюкпен
бiрақ мысыр арабша ешқашан бола алмады.
Iлгерiлеген мамлюк жасақшылары бей болып қалыптасты. Осы Беяның барлық
жасақшылары бiртұтас рулық қауымдарды құрады. Иелiк және Бея лауазымы жиi
қатардағы жасақшыларға оның өлiмiнен кейiн өттi. XVIII ғасырда 24 Бея
болды. Өзi құдiреттi олардың iшiнен Қайырда болды. 1769 жылда, кейiн орыс-
түрiк соғыс бастады, мамлюк үкiметi Әли - бей Мысыр тәуелсiз жариялады
Осман империясы және Мысыр және екi теңiз сұлтаны лауазыммен жақында
қабылдады. Әлидiң операциясы бастапқы - түрiкке қарсы Беялар ойдағыдай
дамыды, мамлюк бейлерiнiң арасындағы тұтанған жақында қарулы күрес дегенмен
Әлидi ұтылуға келтiрдi. Нәтижеде түрiк өктемдiлiгi қайта номиналды қалпына
келтiрген.
Мамлюк феодалдарының өзара тартыстары экономикалық Мысыр жағдайларында
өте ауыр сәуле түстi. Мамлюк бейлерiн озбырлық, шаруалар және әбзелшiлердiң
қырғын езушiлiгi елдегi наразылықтарды кенет күшейттi. Түрiк өктемдiлiгiне
қарсы басталған халық қозғалысы және мамлюк феодалдары аль- Азхар белгiлi
қайыр мешiтiнiң шейхтары басқарды. Әбзелшiлер және Қайыр көпестерiн
жаздыкүнi 1795 жыл олардың шақыруы бойынша өз ұста және дүңгiршектердi
жапты. Мамлюк үкiметтерi мәжбүр шейхтары бар келiссөздерде кiруге көрсеттi
және зорлық және қыспақ кесiп тастап, заңсыз ауыр салмақтар және салықтарды
бұзуға сөз беру.
Аль-Азхар халық көтерiлiсiнiң орталығы және француз басқыншыларына
қарсы болып тұрды. Жаздыкүнi 1798 жылға әскерi Мысырларды оккупациялайтын
бонапарт Наполеон бiр жағынан, мамлюктердiң елдiң езушiлiгiне қарсы
күрескермен өзiне суреттедi және бекiттi, не оны алла, оның пайғамбары және
құран көбiрек сыйлайды, мамлюктер, француздар немен табиғи және ақшалай
төлемдi қала және Мысыр ауылдары салды, мамлюктердiң асқан ауыр
салмақтары.
Қайырда 1798 жылдың қазан айында французға қарсы көтерiлiсiнде болды,
аль- Азхар мешiттер басшы шейхтармен. Наполеон зорға оны басты. 1800 жылы
наурыз айында, уақытында жазылған түрiк және француз әскерлерiнiң
аралығында шайқас Қайырмен қашық емес, мысыр басқаласының тұрғындарын
қайта көтерiлдi, кiшi-гiрiм француз гарнизоны талқандап. Көтерiлiсшiлер
айдың iшiнде Қайыр бiлiккен француз әскерлерiне қарсыласты. Бедуиндер және
феллахидың ауылшаруашылық жерiнде француз басқыншыларына қарсы партизандық
күрестердi айқара ашты [5].
Англия қарулы күштерiнiң алдында экспедициялық корпустың 1801 француз
жылы және Түркиядағы капитуляциялары содан кешiкпей Туркалармен және
мамлюктердiң арасындағы өткiр күрес жазылды, қосталған Англиялармен.
Француз оккупация азатқан мысырлықтар бiрақ, еш түрiк бiтiскiсi келмедi,
мамлюк өктемдiлiгiмен.
Бұл сәтте үлкен рөл Қайырда албандық стрелка Мұқаммед-Әлилердiң
корпусы ойнай бастады,
Осман әскерiнiң құрамындағы бағытталған Мысырға, Наполеонмен соғысқан.
Күштердiң байланысы жүзеге асатындай бағалады, Мұқаммед-Әли Мұқаммед аль-
Азхардың шейхтарымен байланыс жасады, қай, әскери ұйымы болмай, өз
кезегiнде, албандық корпустың қолдауында қызықтырған. Мұқаммед-Әлидi
көтерiлiстердi 1804 жылға уақытында басталған наурызда қарсылық қылған
қостады және мамлюк әскерлерiне қарсы Қайыр қорғанысын басқарды. Қайыр
шейхтары Александрия үкiмет Хуршидасының Мысыр пашойлары жариялады, оның
орынбасар-Мұқаммед-Әли.
Мамлюктер сәтсiз төрт айлық қоршаудан кейiн Жоғарғы Мысырға шегiндiре
алды, Мұқаммед-Әлидiң қудаланатын әскерлерiмен. Хуршид аралық сол бұрынғы
ауыр салмақтарды қайта бастады. Оның жауынгерлерi - Турка каирецтердi
тонады. 1805 жылдың сәуiрiнде Хуршидаға қарсы қала тұрғындарының көтерiлiсi
басталды, қосталған Мұқаммед-Әли. Хуршида қуылып, қайыр шейхтары Мысыр
пашойы Мұқаммед-Әлилер жариялады. Сұлтан бұл тағайындау мақұлдата алды.
Жаңа үкiмет мамлюктермен күрестi жалғастырды. Ағылшын еркектер 1807
жылға ағылшын - түрiк соғысы уақытында десанттың Александрияларында
түсiрдi. Мұқаммед-Әли Мұқаммед бiрақ бөлшектедi және ағылшын әскерлерi тiзе
бүккiзе алды. Осыдан кейiн мамлюк бейлерiн қаруды тастауға көндi. Мысыр
Пашасы бiрнеше жылдардан кейiн барлық мамлюктер құртты.
Мамлюк феодалдарының өктемдiлiгiнiң жоюы, Осман империясынан нақты
тәуелсiздiк Мысыр экономикалық дамуы үшiн қолайлы шарттан астам жасады, қай
және Осман империясының едәуiр жоғары басқа араб аумақтары және Анатолийды
бұрын бұл тұрғыда тұрды. Экономиканың ары қарай жандануы және өндiргiш
күштердiң дамытуына Мұқаммед-Әли iске асырылған реформалардың мүмкiндiк
туғызды. Реформаларға Мысыр үкiмет түрткi болған тiкелей сарынмен бiр
жағынан, қажеттiлiктi орналастыруға бол күштi жеткiлiктi, европаша әскер
үйретiлген қарулы, оның реформаторлық қызметi қатынастардың әр түрлi
әлеуметтiк салаларын қамтыды, экономика, мәдениеттер және мемлекеттiк
басқару.
Мамлюк феодалдары құртып және басқа феодалдар және сатып алушылардың
жер меншiгi шектелiп немесе құртып, Мұқаммед-Әли Мұқаммед көбiнесе
жұмыстанылатын топырақтардың өз қолдарында жұмылдырды. Жер ауылдарындағы
3—5 феддандардың есептеуiнен феллахтардың арасындағы бөлiндi (1 феддан =
0,42 га) ересек қызметкерде. үстiрт шаруа өз бөлiмшесiнiң иесiмен болып
есептелдi [6].
Ол дегенмен биiк рентаны төлеуге бол мiндеттi - салық, қай қазынаға
ендi тiкелей түстi, өңге өнiмдi өкiмет орнатылатын бағалар бойынша беру.
феллахтың егдеге 60 күндерi әр түрлi мемлекеттiк мiндеттiлiктер жан-жақты
зерттеуi керек. Мұндай мемлекеттi феллахтарды тiкелей феодалдық пайдалануды
жүйе ақырына дейiн 20-шi жылдар жұмыс iстедi. Бұдан әрi Мұқаммед - Әлиi
офицерлерге және шенеулiктерге ол отыратын феллахтармен жерi бiрге тарата
бастады.
Ықыластар көп ескi және жаңа суландыратын каналдардың құрылысы қалпына
келтiруге бiлдiрдi. Суармалы топырақтардың ауданы Мұқаммед-Әлидiң жанында
100 мың феддандарда үлкейдi. Егiн себетiн жер өстi 1833 жылы 3, 1 миллионға
дейiн феддандардың 1821 жылы 2 миллионға Ауылшаруашылық мәдениеттердiң
өндiрiсi кеңiдi, әсiресе экспорттық - мақта, индиго, күрiш. Елде
фабрикалардың құрылысы және мануфактурдi мадақталды.
Мұқтаждықтардың әскерлерi үшiн оқ-дәрiлi жасалды, құю, бiрнеше қару-
жарақ зауыттар құю, бiрнеше. Александрия верфьлерiнде әскери кемелердi
салды. Тоқыма фабрикалар пайда болды, қант және май айыру заводтары. Барлық
дерлiк өнеркәсiптiк кәсiпорындар қазыналарға жатты, ептеген бөлiк бiрақ
жеке тұлғалар меншiк болып табылды немесе жалдауға оларға берiлдi.
Өнеркәсiптiк түр кәсiпорындарында 1840 жылы 35 мың жұмыс жұмыс iстедi.
Жұмысы жиын фабрикаларға ықтиярсыз шамасында бекiттi.
Мәдениеттiң төңiрегiдегi және бiлiм берудiң кейбiр реформалары
жүргiзiлдi. Мысырда зайырлы бастапқы және орта мектептер пайда болды,
сонымен бiрге төрт жасар арнайы оқу орындар, қай орта мектептердiң
бiтiрушiлерi қабылданды: дәрiгерлiк, мал дәрiгерлiк, әкiмшiлiк,
механикалық, ауылшаруашылық, лингвистикалық, музыкалығы.
Әскери училищелер бар болды. Араб тiлiне еуропалық оқулықтар және
ғылыми әдебиеттер жiберiлдi. Жаңадан көрiнген мысырлықтардың ондықтары
Еуропаға бiлiмнiң алуы үшiн жiбердi. Мұқаммед-Әли Мұқаммед өздiң француз
инженерлерi, дәрiгерлер, мұғалiмдер, заңгерлердiң қызметiне шақырды. 1828
жылы бiрiншi араб газетi негiзделдi. Мұқаммед-Әли өзі тек қана қырық бес
жасар жас шамасында оқып отыруға үйренетiнi қызық [7].
Мұқаммед-Әли iске асырылған реформалар, оған көп және соғысқа жарамдыл
әскердi және соғыс-теңiз флоттарды жасауға мүмкiндiк бердi, мемлекеттiк
басқаруды жүйенi өзгерту. үстiрт Мысыр Пашалыктердiң бiрлерiнде қалды
Осман империясы (үлкен облыс пашой басқарылатын). Iс жүзiнде ол дербес
әскерi бар тәуелсiз мемлекетпен және үкiмет болды. Мұқаммед-Әли Мұқаммед
еуропалық үлгi бойынша министрлiктердiң жүйесiн Мысырда енгiздi, жетi
провинцияларға елiн жаңа аудандастыру, ала-бөле өткiздi, губернаторлар қай
Қайырларға бағынды.
Өрнектеулердiң талпыныстары бар Мұқаммед-Әлидiң реформаларының
салыстыруы, Түркияларда талпынған сол бiр мезгiлде (танзимата II, бiрiншi
мерзiм қоныстандырылатын III және Махмуд реформалар), мысыр Пашасының
реформалары нәтижелiрек болатынын көрсетедi. Карл Маркс Мұқаммед-Әлидiң
замандарының Мысырын санады жалғыз Осман империясының сонда тiршiлiк
қабiлеттiк бөлігі, Пашаның өзiне - жалғыз адаммен, қай көше жақ такия осы
басты алмастырғандай етiп қол жеткiзе алар ма едi.
Мұқаммед-Әлидiң реформаларының жетiстiгi сол едәуiр дәрежеде
ұғындырылды, олардың мақсатымен не күшейту емес Осман империясы болды
және, демек, басқа халықтардың үстiнде түрiк бастырығының сақтауы, мысыр
мемлекетiнiң жасауы. Өзiмнiң Мұқаммед-Әлиi және оның ең жақын ортасы бiр
жағынан этникалық бөтен мысыр арабтарына болды (жаңа Турк помещиктер,
албандықтар, черкестер, курдтер ата-тегiмен болды тағы сол сияқтылар), оның
саясаты объективтi түрде күштi және тәуелсiз Мысырдың жасауына бағытталды
және егидiң ықпалының таратуы.
Басқаратын феодалдық Мысыр сыныбы халық массаларының пайдалануы өз
мемлекетi күшейту есебiнен марқаланды — шаруа, әбзелшiлер, жұмыс қазыналық
кәсiпорындары. Мұқаммед-Әлидiң аграрлық өрнектеулерi шаруашылықтың
феодалдық пайдалануын сақтау және күшейтулерге ақырында бағытталды.
Мұқаммед-Әлидiң тәртiбiнiң таптық табиғаты оның саясатындағы кертартпа
моменттерi тағы басқалар анықтады. Мысыр үкiметi Осман империясының басқа
халықтарының ұлттық ұмтылуларын қолдамады және, жаңа аумақтардың бағынуын
экспансионист саясатын жүзеге асыра, ұлттық қозғалыстардың басуында белсене
қатысты.
II-шi Махму ұсыныс дайындығы бар Мұқаммед-Әли Мұқаммед ваххабиттерге
қарсы жазалаушы жорықта болуға қабылдады. Ол Аравиялық түбекте бекуге үмiт
артты. Ваххабиттерге қарсы соғыста мысыр көпестiгi де қызықтырған, қай
сауданың тоқтатылуы артынан түбегейлi шығындар алып жүрдi, қажылыққа
қатысты Меккесiне, ваххабиттердiң оның басып алуынан кейiн. (1811—1818 )
аравияға жорық созылған қиын көрсеттi. Жетi жылдар сол үшiн керек болды,
ваххабиттiк әскерлерi сындыру үшiн. Аравия Осман империясының құрамына
қайтып келдi, бiрақ Мысырмен iс жүзiнде басып алған. Мысыр iзбасарлары
Недждом және хиджазбен басқара бастады. Мұқаммед-Әли Мұқаммед шерифтер
тағайындап орнынан түсiрдi - Мекке үкiметтерi. Йемен өз дербестiгiн
сақтады, оның имамы бiрақ жыл сайын төлемдi Мысырға төлеуге мiнденттендi.
Бiрнеше рет Неджда ваххабиттер мысыр басқыншыларына қарсы iрi
көтерiлiстердi көтердi.
Мұқаммед-Әли Мұқаммед нәтижеде үш жылдық соғыстың басында 20-шi
жылдары Судан жаулап алды, үстiрт қосылған Осман империясының құрамына,
шындықта тұрғаны мысыр иелiгiмен. Мысыр әскерлерi грек көтерiлiсiнiң
қандарында суға батырды. Сұлтанның бұл экспедициясы нәтижеде мысыр
Пашасының иелiгiнiң Крит Аралдарын мақұлдады [8].
Мұқаммед-Әли Мұқаммед (1831—1833 ) сұлтаны бар жүрiсте бiрiншi соғыс
Сирияны бұғау салды, номиналды бiртұтас Осман империясы ендi iшiнде
Мұқаммед-Әли өзiндiк империя орын алды. Бұл, алайда, нығыздалмағанында
емес, Мысырды баяулатқанында. Сирия арабтары, Мұқаммед-Әлиге қарсы жақында
көтерiлдi. Мысыр әскерi көтерiлiсшiлермен мейiрiмсiз түзелдi, олар бiрақ
бiржолата сындырып бағындыра алмады. Жүрiсте екiншi арабтарды көтерiлiстiң
(1839—1840 ) соғыстары. Мысыр ұтылуларына мүмкiндiк туғызды.
Мысыр мәртебесiн мақұлдалған оған еуропалық державалардың арасындағы
ұзақ келiссөздерден кейiн Мұқаммед-Әлидi 1841 жылдың 1 маусымындағына
сұлтан жарлығымен заңдастырған тұқым қуалаған Мысыр иелiгi және Суданмен
сақтады, бiрақ өңге аумақтар жоғалтты. Соғыс барысында түрiк флоты
аударылған Мұқаммед-Әли сұлтанға қайтарылды. Мысыр әскерi 200 мыңнан 18 мың
адамғана дейiн қысқарды, кеме жасайтын верфьлер қырылды. Мысыр Пашасы
сұлтанның вассалымен өзiне танылды және тиiстi төлемдi төлеуге уәде бердi.
Сайып келгенде, мысыр помещиктерiнiң талпынысы және көпестер тәуелсiз
мемлекеттiң Осман империясынан жасалсын сәтсiздiкпен бiттi. Мысыр
капитуляциялары бас себеппен еуропалық державалар тағы басқалар ашық
Англия кiрiсуi болды. Мысыр ұтылуына Мұқаммед-Әлидi саясаттағы кертартпа
тенденциялары сонымен бiрге мүмкiндiк туғызды. Грек патриоттарымен жаза,
Аравияға, Судан, Сирияны, Ливан және Палестинаны, талпыныстың жаулап алушы
жорықтары халықтар басқа араб бағындыру, елдер, сонымен бiрге талпыныс
Мұқаммед-Әли және оны ең жақын - орта үстем жағдай алу, Осман империясында
тарихи озық есептiң табысты жүзеге асыруларына қақпалады — тәуелсiз мысыр
мемлекетiнiң жасауына. Мұқаммед-Әли және Мысыр дәулеттi таптары Мұқаммедтер
ынта бiлдiрмедi және еуропалық отаршылдарға қарсы халық тұрғыза алмады.
Сұлтанмен жығылу Мысырға шетелдiк капиталдың енуi үшiн қолайлы
жағдайды жасады. Ha оның аумағын 1838 жылға ағылшын - түрiк конвенциясының
әсерi жайылды. Елге ағылшын тауарларын ағылды. Фабрика бұрын салынғаны
жабылды. мемлекеттiк монополияларды бұзылды (соның iшiнде және мақтамен
саудаға). Ағылшын фирмаларының уәкiлдерi мақта тiкелей феллахтарда арзанға
сатып алды. Ағылшын еркектердi 1851 жылда Қайырға және Суэцке
Александриядан темiр жолдың құрылысына тиiмдi концессияларды алды.
Ағылшын енуi жақтан француз капиталын ең күштi бәсекелестiктi қарсы
алды. Дипломат және пысық Лессепс 1854 жылы француз ғимарат және каналдың
пайдалануына концессияға қол жеткiздi, жалғастыратын Жерорта және Қызылы
теңiздер.
Оның құрылысы 1859 жылдан 1869 жылғана дейiн болды. Жұмысы мысыр
феллахтарынан ықтиярсыз жиын бойынша толып кеттi - бойынша ай сайын 60 мың.
Күш жетпейтiн еңбек және iндеттерден қаза тапты, мысыр тарихшыларының
мәлiметiнiң, 120 мың адам. Босқа келген жұмысшы күш санамай, Суэц каналы
Мысырға қарады франктер 450 миллионға бетер көп. Бұл елдiң қаржы құлдыққа
салуына келтiрдi [9].
Капиталистiк қатынастардың дамытуы мысыр экономикасына шетелдiк
капиталдың белсендi енгiзуi шарттарындағында ендi болды. Мысыр мақтасына
сұраныстың өсуi егiн себетiн жерлердiң түбегейлi кеңейтуiне келтiрдi. 50-шi
және 60-шi жылдарындағы саны үлкейдi және қант зауыт мақта тазартатын.
Тауарлық-ақшалай қатынастардың дамытуларына аграрлық заңның өзгерiсi де
мүмкiндiк туғызды.
Мұра бойынша жердi берiлулер рұқсат етiлдi, оның сатуы және жалға
беру. Жең ұшынан жалғасу салықтардың жиынында болмай қалды. Табиғи салықтар
ақшалай алмастырған. Жерде жеке меншiк помещиктiң және аз крестьянның ендi
сияқты қалыптасты. Помещиктердi ара-арасындаларды мысыр арабтарын жер сатып
алған богатеиi басым бола бастады.
Белгiлi дәрежедегi әлеуметтiк-экономикалық жылжулары саяси жағдай және
мәдени Мысыр өмiрлерiнде сәуле түстi. 1863—1879 жыл басқарған Мұқаммед-Әли-
Исмаил немере (парсыша әмiршi) хедивтiң лауазымын 1867 жылда сұлтаннан
алды. Мысыр үкiметi бұл актпен Пашамен жоғары барлық басқа Осман
империялары орнатылды. Исмаилды 1866 жылда кеңесшi функция алған (еуропалық
әдебиетте - нотабльлердiң палатасы) өкiлеттi палатаны құрды. Ол хедив
қолдарындағында сайманмен мойынсұнды. А.И.Герц Мысыр сөздер бойынша
парламентаризмның дәуiрiне түйеде кiрдi.
Ұзақ емес үзiлiстен кейiн, Мұқаммед-Әли шақырылған ұтылумен,
мәдениеттiң төңiрегiдегiн реформа жалғастырып, ескi мектептер қалпына
келтiрген, ашық көп жаңа. Мектептердiң саны 1875 жыл 185 тен 1863 жылы 4685-
ке дейiн үлкейдi. Бастапқы және орта мектептердiң оқушылардың саны 100 мың
жеттi. Мысыр көнелiктерiнiң мұражайы және араб өнерi, Ұлттық кiтапхана,
опералық театрларды ашылды, ғылыми қоғамдар пайда болды. Мысырда жалғыз
ресми тiлмен араб болды. Араб тарихына мүддесi және әдебиетке өстi. Газет
және журналдарға шыға бастады. Буржуазия - ұлттық идеологияның құрастыруына
бұның барлық қозғау салды.

1.3 Сирия, Ливан и Палестина в 50-60-шы жылдарда

Түрiк өкiметтерге Сирия Мысыр ұтылуы, Палестина және Ливаннан кейiн
қайтып келдi. Ливандық Эмират жойылып, Палестина ерекше, Иерусалим,
санджакке ерекшелендi. Аумақтар бұл 1838 жылдың кiрiптарлық ағылшын - түрiк
сауда келiсiмi жайылды.
Теп-тез сұлтан өкiметiнiң қалпына келтiруi түрiк өктемдiлiгiне қарсы
арабтарды азаттық күрестiң жаңа көтеруi шақырды. Ол араб елдерiнiң iшкi
iстерiнде, дiни араздықты тұтандыру ағылшын және француз капиталын
еселенген ену, отаршылдардың белсендi кiрiсуi шарттарындағы өрiстедi.
Друзскихтың өз мүдделерiнде қолдануға бұл Англияда тырысты, Франция -
феодалдардың маронитскихы [10].
Кесруандағы 1859 жылда iрi шаруа көтерiлiс, басшы ауылдық ұста
Шахинмен тұтанды. Кресть-Янь Кресть - марониттер өз, феодалдардың
маронитскихтарын қуды, олардың жерлерiн тұтқындады. Түрiк үкiметi Шахина
әкiмшiлiктi мақұлдата алды.
Көтерiлiстiң жетiстiгi басқа аудандарға төңкерiс жасайтын ықпал
көрсеттi. Ол феодалдар және дiни араздықты оттағы халық қозғалысы құртуға
бел байлаған батыс отаршылдары мазасын алды. Дiни алауыздықтың өткiр жарқ
етуiне белгiлi дәрежеде шаруалар феодалдармен друзскимилер қысым көретiн
аудандарға шаруа феодалдыққа қарсы қозғалыстың таратуы мүмкiндiк туғызды.
Марониттермен және друздердiң арасындағы атысу жазғытұры 1860 жылы
қалалық Бейрут қақпаларында ойрандарға және кескiлеуге сигналмен қызмет
еттi. Фанатик-мұсылмандар фанатик қызылған жағдайға шекке дейiн Сирияның
ортасындағы христианин ойрандарын жасады - Дамаск. Кiрiсудi III үшiн
сылтауды Наполеонға қиырдың осы оқиғалары.
Француз әскерлерiнiң алдағы түсiруi туралы хабар басқа еуропалық
державалардың қауiптенуi шақырды. Олар Англия қатысуы бар халықаралық
конференция, Ресей, Франция, Австрия, Пруссия және 1860 жылға қыркүйегiнде
12 мың жауынгердiң француз экспедициялық корпусының саны және мерзiм оны
шектеуге қаулы ететiн Түркияның шақыруында Сириядағы болуы және алты
айларды Ливан тұндырды. III-шi Наполеон бұл мерзiмдi бұзуға тырысты,
дегенмен басқа державалардың француз әскерлерiн қысыммен жаздыкүнi 1861
жылға Сирияны және Ливандар тастап кеттi. Бұл оған дейiн көтерiлiсшiлердiң
аудан Кесруандарында тыйым салды.
Державалардың арасындағы жақында және Түркиямен органикалық Ливан
заңының кiрiспесi туралы конвенцияны қол қойылды. Тау Ливан Стамбулға қол
астындағы тiкелей губернатор-христианин басқарылатын автономды облыс болып
қалыптасты [11].
Сирия басып алуы және Ливанның Француз жоспары құлап, бұл елдер
француз капиталын ықпалдың саласына айналып кеткендiгiмен.
Сирия және Ливан 60-шi жылдардағы (1819—1883 ) Аль- Бустандар iрi
жазушы және публицист Бутруса ұсынған араб ағарту қозғалысы өрiстейдi. Ол
бiрiншi ұлттық араб мектебiн Бейрутта негiздедi, араб тiлiнедегi
журналдарын шығара бастады. Аль- Бустандар Бутрус фанатизм және дiни
араздықты батыл соттады, Сирия арабтарын ынтымаққа және олардың (өзiм оны
христианин болды) сенiмiнен тәуелсiздiң Ливанды дабылдады. Ағарту қозғалыс
туылған буржуазияның мүдде бiлдiрген ұлттық интеллигенция құрастыруға
мүмкiндiк туғызды.
Аравиялық түбектiң iстерiнде барлық ағылшын отаршылдарын белсенерек
араласты. Парсылық шығанақ және Аравиялық теңiздiң жиектерi ағылшын ост-инд
серiктестiктерi алдақашан назар аударды. үкiметi ағылшын еркектер одақтас
болған мемлекеттiк Оман бiлiмдерi қырқайлардан серiктестiктер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.