Бағыныштылық тәртібі мен әскери қызметшілердің арасындағы жарғылық қарым – қатынастар ережелеріне қарсы қылмыстар

Пән: Алғашқы әскери дайындық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе 3

I тарау. Әскери қылмыстар 4

1.1 Әскери қылмыстардың ұғымы мен түрлері. 4

1.2 Әскери қылмыстардың субъектісі ұғымы 10

II тарау.Бағыныштылық тәртібі мен әскери қызметшілердің арасындағы жарғылық
қарым – қатынастар ережелеріне қарсы қылмыстар 19

2.1 Бұйрыққа бағынбау 19

2.2 Әскери қылмыстар жөніндегі істер бойынша сот тәжірибесі туралы 24

Қорытынды 28

Қолданылған әдебиеттер тізімі 29

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Менің курстық жұмысымның тақырыбы Әскери
Қылмыстар. Әскери қылмыстар арнайы субъектілі қылмыстарға жатады.
Сондықтанда азаматтық тұлғалар аталған қылмыстардың орындаушылары бола
алмайды, бірақ та олар көмектесуші, айдап салушы, ұйымдастырушылары болуы
мүмкін.

Зерттеу мақсаттары мен міндеттері: Әскери қылмыстарға нені жатқызуға
болатының көреміз. Көзделген мақсаттарға жету үшін келесі міндеттерді алға
қоямыз:

- Әскери қылмыстардың ұғымы мен түрлері.

- Әскери қылмыстардың субъектісі ұғымы.

- Әскери бұйрыққа бағынбау.

- Бастыққа қарсылық көрсету немесе оны қызметін міндеттерін бұзуға
мәжбүр ету.

- Әскери сот төрелігі ретінде қарастыру.

Зерттеу пәні: Әскери қызметші командирге оның қызметтік талаптарына
өшігіп оған күш қолдануға азаматтық тұлғаларды тартса, онда ол ҚР ҚК 369
бабы бойынша қылмыс орындаушысы ретінде, ал күш қолданған азматтық
тұлғалар – жәрдемдеуші нысанында ҚР ҚК 28 бабынын 5б және 369 – бап
бойынша жауапқа тартылады.

Бұйрық дегеніміз бастықтың бағыныштыға белгілі бір әрекеттері
орындауы немесе орындамауы бойынша талабы. Бұйрық әскери қызмет мүдделері
шеңберінде заңды әрі бастықтың қызметтік өкілдігінен туындайды.

Әскери қызмет атқару тәртібі ҚР заңдарында, әскери антта және
әскери жарғыларда, басқа да әскери заңдарда бекітілген әскерлердің
күнделікті қызметінде пайда болатын қоғамдық қатынастар, мүдделер мен
игіліктердін жиынтығын құраса керек.

I тарау. Әскери қылмыстар

1.1 Әскери қылмыстардың ұғымы мен түрлері.

ҚР Қылмыстық Кодексінің 16 тарауы ҚК Ерекше бөлімінің әскери
қылмыстардың нақты құрамдарымен бірге әскери қылмысьардың ұғымын
біріктіретін бірден – бір тарау екендігін атап өткен жөн. ҚР ҚК 366 –
бабында: Әскерге шақыру бойынша не келісім шарт бойынша ҚР Қарулы
Күштерінде, ҚР басқа да әскерлері мен әскери құрамаларында әскери қызмет
атқарушы әскери қызметшілердің, сондай – ақ запастағы азаматтардың
жиындардан өтуі кезінде әскери қызмет атқарудың белгіленген тәртібіне қарсы
осы тарауда көзделген қылмыстарды жасауы әскери қылмыстар деп танылады.

Әскери қылмыс ұғымы ҚР Қылмыстық кодексінің 9 – бабында анықталған
қылмыстың жалпы түсінігіне негізделген, сөйтіп оның барлық міндетті
белгілерін – қоғамдық қауіптілігі, құқыққа қайшылығы, кінәлілік пен
жазалылықтарды қамтиды.

Әскери қылмыстардың қоғамдық қауіптілігі ҚР Қарулы Күштеріндегі әскери
заңдылықпен реттелетін қоғамдық қатынастарға, мүдделер мен игіліктерге қол
сұғушылықпен анықталады, осы қатынастарға зиян келтіріп, әскери тәртіп пен
әскерлердің жауынгерлік дайындығын әлсіретеді.

Әскери қылмыстардың құқыққа қайшылығы қоғамға қауіпті іс –
әрекеттердің әскери қылмыстық заңның баптары мен талаптарына қайшылық
тудыратындығымен сипатталады.

ҚР ҚК 19 – бабында сәйкес кез келген қылмыстың, яғни, әскери қылмыстың
да, қажетті белгісі болып кінә табылады. Кінәлілікті тұлғаның қылмысты
қасақана немесе абайсыздықта жасауы деп түсінеміз. Ол дегеніміз адам өз
кінәсі анықталған қоғамдық қауіпті әрекеті (іс – әрекет немесе
әрекетсіздігі) және пайда болған қоғамдық қауіпті зардаптар үшін ғана
қылмыстық жауапқа тартылады. ҚР ҚК 19 – бабында 2 – бөлігінде объективті
айыптауға, яғни кінәсіз зиян келтіргені үшін қылмыстық жауаптылыққа жол
берілмейді деп көрсетілген.

Жазаланушылық – бұл қылмыстың мәнін емес, оның мүлтіксіз зандық
зардаптарын сипаттайтын белгісі, яғни айыпты қоғамдық қауіпті әрекет
жасағаны үшін қылмыстық жаза тағайындалуы мүмкін деген сөз.

ҚР ҚК 366 – бабы әскери қылмыстың мына ерекшеліктерін көздейді (арнайы
белгілерін):

- әрекеттің бекітілген әскери қызмет атқару ережелеріне қарсы бағыты
(арнайы объект);

- әрекетті әскери қызметшінің не әскери міндеттілердің жиындардан өту
кезінде жасауы (арнайы субъект):

- әрекеттің әскери қылмыстар үшін жауаптылық көздеуші Қылмыстық кодекс
бойынша жазалануы (әскери – қылмыстық құқыққа қайшылық).

Кез келген әскери қылмыс осы үшін арнайы белгілердің жиынтығы бойынша
сипатталады. Олардың тек біреуінің ғана болмауы әрекетті әскери қылмыс деп
бағалау негізін жоққа шығарады.

Мысалы, әскери қызметшілердің бекітілген әскери қызметті атқарудың
белгілі тәртібіне озбырлық жасамайтын, яғни дәл соларға қол сұқпайтын
қоғамға қауіпті әрекеттері әскери қылмыстарды құрамайды (мысалға,
азаматтардың мүліктерін ұрлау, олардың өмірі мен денсаулығына қол
сұғушылық). Олар жалпы қылмыстық әрекеттер ретінде ҚР ҚК сәйкес баптары
бойынша сараланады (ҚК 175 – бабы – ұрлық, ҚК 96 – бабы – адам өлтіру, 120
– бап – зорлау).

Қызмет бойынша ҚР Қарулы Күштерінің жұмыскерлері мен азаматтық
қызметкерлерінің әрекеттері де әскери қылмыс болып танылмайды, олардың
әскери бөлімдері мен мекемелердің мүдделеріне зиян келтіру әбден ықтимал,
бірақ та әскери қызметте тұрмайтын адамдармен жасалғандықтан әскери
қылмыстар қатарына жатпақ емес. Сонымен қатар, әскери қызмет атқару
тәртібін бұзатын әрі әскери қызметшілерімен жасалатын қылмыстар да
кездеседі, десе де олар әскери – құқықтық заңмен көзделмеген әрекеттер
ретінде әскери қылмыстар болып таныла алмайды (мысалы, қызмет бабы бойынша
пайдалануға берілген қаруды әскери қызметкердің ұрлауы). Ондай қылмыстар
үшін жауаптылық ҚР ҚК сәйкес баптары негізінде туындайды (ҚК 255 – бабы –
қаруды, оқ – дәріні, жарылғыш заттар мен жару құрылғыларын ұрлау не
қорқытып алу), яғни қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар ретінде
қарастырылады.

Заң әдебиеттерінде заңгер ғалымдар арасында әскери қылмыстардың топтық
объектісі туралы аса талас пікірлер жоқ.

З.О. Ашитов пен Б.З. Ашитовтердің пікірінше барлық әскери қылмыстардың
топтық объектісі болып ҚР Қарулы Күштерінде орнатылған әскери қызметті
атқару тәртібі табылады.

Профессорлар И.И. Рогов пен С.М. Рахметовтардың оқулығында әскери
қылмыстың тек өзіне тән (топтық) объектісі – ол ҚР заңдары, әскери
жарғылар, олардың дамуы үшін шығарылған бұйрықтар және үкімдер бекіткен
әскери қызмет атқару тәртібі, әскери құқықтық қарыс – қатынастар делінген.

ҚР ІІМ Бәрімбек Бейсенов атындағы Қарағанды заң институты қылмыстық
құқық және криминология кафедрасының авторлар ұжымы барлық әскери
қылмыстардың топтық объектісі ҚР Қарулы Күштерінде бекітілген әскери қызмет
атқару тәртібі деп санайды.

ҚР Жоғарғы Сотының 2005 жылғы 28 қазандағы Әскери қылмыстар жөніндегі
істер бойынша сот тәжірибесі туралы нормативтік қаулысының 1 – тармағында:
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа да әскерлер мен әскери
құрылымдарда әскери қызметті өткеруді белгілейтін тәртібі әскери қылмыстар
объектісі болып табылатыны соттарға түсіндірілсін, деп көрсетіледі.

Әскери қызмет атқару тәртібі ҚР заңдарында, әскери антта және әскери
жарғыларда, басқа да әскери заңдарда бекітілген әскерлердің күнделікті
қызметінде пайда болатын қоғамдық қатынастар, мүдделер мен игіліктердің
жиынтығын құраса керек. Мұндай тәртіп барша әскери қызметшілерді бірдей
міндеттейді әрі оны дер кезінде және нақты орындау әскери тәртіп ретінде ҚР
Қарулы Күштерінің үнемі жауынгерлік дайындығының маңызды алғышарты болып
табылады.

Әрбір әскери қылмыс әскери қызмет атқару тәртібінің бөлігін құраушы
нақты бір қатынасқа, мүдде мен игілікке қол сұғады. Ол дегеніміз қызмет
бабы бойынша бастықтар мен оларға бағынушы әскери қызметшілердің, әскери
шені бойынша үлкен шенділер мен кіші шенділердің, бір – бірінің арасында
бағыныштылық қатынастары жоқ әскери қызметшілердің өзара қарым –
қатынастары; әскери қызмет өтеу тәртібі; әскери мүлікті пайдалану және
техниканы жүргізу тәртіптері; әскери және мемлекеттік құпияларды сақтау
тәртібі; жауынгерлік кезекшілік, қарауыл және өзге де арнайы қызмет атқару
ережелері.

Әскери қылмыстардың тікелей объектісі – ол нақты қоғамдық
қатынастарға, мүдде және игілікке қарсы бағытталған қол сұғушылық. Мысалы,
бұйрыққа бағынбау немесе оны өзгедей орындамаудың (ҚК 367 – бабы) тікелей
объектісі бағынушылық тәртібі; бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен
тастап кету (ҚК 372 – бабы) мен қашқындықтікі (ҚК 373 – бабы) – әскери
қызметті өтеу тәртібі; әскери мүлікті жоғалтуда (ҚК 389 – бабы) – әскери
мүлікті пайдалану тәртібі болады.

Тікелей объектінің тек өзіне ғана тән ерекшеліктеріне сай барлық
әскери қылмыстарды мына топтарға біріктіруге болады:

1. Бағыныштылық тәртібі мен әскери қызметшілердің арасындағы жарғылық
қарым – қатынастар ережелеріне қарсы қылмыстар. Бұл топты мына баптар
құрайды: ҚК 367 – бабы – бұйрыққа бағынбау немесе оны өзгедей орындамау; ҚК
368 – бабы – бастыққа қарсылық көрсету немесе оны қызметтік міндеттерін
бұзуға мәжбүр ету; ҚК 369 – бабы – бастыққа қатысты күш қолдану іс –
әрекеттері; ҚК 370 – бабы – бір – бірінің арасында бағыныштылық қатынастары
болмаған кезде әскери қызметшілердің арасындағы өзара қарым – қатынастардың
жарғылық ережелерін бұзу; ҚК 371 – бабы – әскери қызметшіге тіл тигізу.

2. Әскери қызметті өтеу тәртібіне қарсы қылмыстар: ҚК 372 – бабы –
бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен тастап кету; ҚК 373 – бабы –
қашқындық; 374 – бабы – дене мүшесіне зақым келтіру жолымен немесе өзге
тәсілмен әскери қызметтен жалтару.

3. Арнайы қызмет атқару тәртібіне қол сұғушы қылмыстар: ҚК 375 – бабы
– жауынгерлік кезекшілікті атқарудың ережелерін бұзу; ҚК 376 – бабы –
шекаралық қызмет атқарудың ережелерін бұзу; ҚК 377 – бабы – қарауыл (вахта)
қызметін атқарудың жарғылық ережелерін бұзу; ҚК 378 – бабы – ішкі қызмет
атқарудың және гарнизонда патруль болудың жарғылық ережелерін бұзу; ҚК 379
– бабы – қоғамдық тәртіпті қорғау және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз
ету бойынша қызмет атқарудың ережелерін бұзу.

4. Әскери лауазымды қылмыстар: ҚК 380 – бабы – билікті теріс
пайдалану, биліктің асыра қолданылуы немесе әрекетсіздігі; ҚК 381 – бабы –
қызметке селқос қарау.

5. Әскери басқарудың қалыпты қызметіне және Қарулы Күштердің
престижіне қол сұғушы қылмыстар: ҚК 382 – бабы – құрып бара жатқан әскери
кемені тастас кету; ҚК 386 – бабы – әскери сипаттағы құпия мәліметтерді
жария ету немесе әскери сипаттағы құпия мәліметтері бар құжаттарды жоғалту.

6. Соғыс заңдары мен ережелеріне қарсы ұрыс аймағында жасалатын
қылмыстар: ҚК 383 – бабы – жауға соғыс жүргізу құралдарын беру немесе
тастап кету; ҚК 384 – бабы – тұтқынға өз еркімен берілу; ҚК 385 – бабы –
тонаушылық.

7. Әскери мүлік және әскери техниканы пайдалану, сақтау және жүргізу
ережелеріне қарсы қылмыстар: ҚК 387 – бабы – әскери мүлікті қасақана құрту
немесе бүлдіру; ҚК 388 – бабы әскери мүлікті абайсызда құрту немесе
бүлдіру; ҚК 389 – бабы – әскери мүлікті жоғалту; ҚК 390 – бабы –
айналадағыларға қауіп туғызатын қару – жарақты, сондай – ақ заттар мен
нәрселерді ұстау ережелерін бұзу; ҚК 391 – бабы – машиналарды жүргізу
немесе пайдаоану ережелерін бұзу; ҚК 392 – бабы – ұшу немесе оған даярлау
ережелерін бұзу; ҚК 393 – бабы – кеме жүргізу ережелерін бұзу.

Объективтік жағынан барлық әскери қылмыстар әрекет арқылы да немесе
әрекетсіздік арқылы да жасалынуы мүмкін.

Әрекет адамның белсенді әрекеттері арқылы танылады, мысалы, ҚК 370
және 373 баптарында көзделген қылмыстар әрекет арқылы жасалса, ал
әрекетсіздік адам мінезінің пассивті нысанын аңғартса керек, мысалға, ҚК
367 және 381 баптары.

ҚР ҚК Ерекше бөлімінің 16 тарауында көзделген әскери қылмыстарды
сараптау барысында біз мынандай түйінге келдік: әскери қылмыстарды олардың
объективтік жағының құрылысына байланысты материалдық, формальдық және
формальды – материалдық қылмыстарға бөлуге болады:

- материалдық – ол дегеніміз аяқталу сәті қоғамға қауіпті зардаптардың
келуімен байланысты әскери қылмыстар, мысалы, ҚК 377 және 378 баптары
қарастыратын қылмыстар. Аталған қылмыстар қылмыстық іс – әрекеттер қарауыл
(вахта) күзететін объектілерге зиян келтіруге әкеп соқтырса және бөлімнің
тәуліктік наряд құрамына кіретін әскери қызметшілердің ішкі қызметтің
жарғылық тәртіптерін бұзу арқылы зиянды зардаптарға әкеп соқса ған
аяқталған болып саналады;

- формальдық – мұнда қоғамға қауіпті зардаптардың келуі міндетті емес,
тек қылмыстық әрекетті немесе оның бір бөлігін ғана орындаса жеткілікті
(мысалы, ҚК 371 – бабында көзделген қылмыс тіл тигізетін әрекеттер
жасалынған сәтттен бастап аяқталған болып есептеледі, сондай – ақ ҚК 382 –
бабы қарастыратын қылмыс көрсетілген әскери қызметшілердің құрып бара
жатқан кемені құқыққа қайшы тастап кетуі сәтінен бастап аяқталған саналады;

- формальдық – материалдық құрам – қоғамға қауіпті зардаптардың келуі
де келмеуі де мүмкін, мысалға, ҚК 375 және 376 баптары қарастыратын
қылмыстар, олардың диспозициясына сай, бұл әрекеттер мемлекеттің
қауіпсіздігі мүдделеріне зиян келтіруі немесе келтірмеуі де мүмкін.

Қылмыстық құқықтың міндетті талабы жауапкершілік қоғамға қауіпті
зардаптардың сол әрекеттерді жасаған адамның қылмысымен себепті байланысы
болған жағдайда ғана туындайтынын атап өту қажет.

Егер де кінәлінің әрекеттері мен келтірілген зардаптардың арасындағы
себепті байланыс болмаған жағдайда ол әрекеттер кінәліге айып тағуға негіз
бола алмайды.

Әскери қылмыстардың объективтік жағы қылмыс жасаудың уақыты мен орнын
сипаттайтын белгілерді жиі қамтиды. Қылмысты соғыс уақытында, ұрыс
жағдайында, соғыс аландарында жасау оның өте қауіптілігін аңғартады.

Қылмыстың объективтік жағының мынадай факультативті (қосымша)
белгілері орны – қылмыс жасалған аумақ, жер; уақыты – қылмыс жасалған
белгілі бір уақыт аралығы; жағдайы – қылмыстық әрекеттің сыртқы қоршамы,
шарттары; тәсілі – сыртқы нысаны, қылмысты жасауда қолданылған әдіс –
тәсілдер жиынтығы; құралы – тікелей қылмыс жасауда қолданылатын нәрсе;
сайманы – қылмыс жасауға көмектесуші нәрсе, осылардың бәрі әскери
қылмыстарға қатысты маңызды роль атқарады.

Қылмыстың объективтік жағының факультативті белгілері қылмыстық – құқықтық
норманың диспозициясында көрсетілмесе де үлкен мәнге ие: олар қылмыстық
жауаптылықты не ауырлауды не жеңілдетуі мүмкін.

Егер де қылмыс құрамының объективтік жағының факультативті белгісі
баптың диспозициясында орын алған болса, онда оны негізгі, ауырлатушы белгі
ретінде қарыстырғанымыз жөн, мысалы, ҚК 370 – бабында бір – бірінің
арасында бағыныштылық қатынастары болмаған кезде әскери қызметшілердің
арасындағы өзара қарым – қатынастардың жарғылық ережелерін ұрып – соғу
арқылы бұзу – ұрып – соғу осы қылмысты жасау тәсілі болып тұр. ҚК 371 –
бабында әскери қызмет міндеттерін атқару кезінде немесе оны атқарумен
байланысты бір әскери қызметшінің екігшісіне тіл тигізу бойынша қылмыс
жасау уақыты көрсетілген. ҚК 373 – бабының 3 – бөлігі – соғыс уақытында
немесе ұрыс жағдайында жасалған дәл сол әрекет (қышқындық), яғни қылмыс
жасау уақытына аса көңіл бөлінеді.

Сөз жоқ, көрсетілген ҚР нормативті-кұқықтық актілерінде әскері қызмет
міндеттерін атқару түсінігіне қатысты бірқатар сәйкессіздіктер орын алған.
Мысалы, демалыстағы, әскері бөлім аумағында мереке немесе демалыс күндері
өткізілетін мәдені-бұқаралық шараларға қатысушы, түнгі демалыс кезінде
әскері қызметші әскері қызмет міндеттерін атқара ма әлде жоқ па деген
сұрақтар туындайды.

А.Ж. Кемелханов әскери бөлім аумағында болу қылмыстық-құқықтық
тұрғыдан қарастырғанда барлық уақытта әскери қызметтің міндеттерін
атқарумен байланыстырмайды. Оңың пікірінше, әскери қызметкер әскери бөлім
аумағында болса да әскери қызмет міндеттерін атқара бермейді (мысалға,
түнгі демалыс кезінде).

Биздің ойымызша, мұндай пікір талассыз емес. Себебі ҚР Қарулы
Қүштерінің ішкі қызмет Жарлығы әскери қызметшінің өзінің қызметтіқ
мәртебесіне қарамастан құқылы: - демалұға, оған заңмен бекітілген жұмыс
уақыты, демалыс және мереке күндері кепілденеді. Әскери қызметші апталық
бекітілген жұмыстан артық уақыт қызмет атқарған жағдайды, сондай-ақ
демалыс, мереке күндері қызмет атқарса, оған аптаның басқа күндері демалыс
берілуі тиіс.

Тәжірибе көрсеткендей, әскери қызметшілердің арасындағы жарғылық
ережелер көбіне үйқыға жатқан соң бұзылатыны белгілі (мерзімді әскері
қызмет өтеуші әскерилердің ерте шақырылғандары жас толықтыруларды төсегінен
тұрғызып, өздерінің қылмыстық әрекеттерің жүзеге асырады).

ҚР Жоғарғы Сотының 2005 жылғы 28 қазандағы Әскери қылмыстар жөніндегі
істер бойынша сот тәжірибесі туралы нормативтік қаулысының 4- тармағында:
Әскери бөлімнің жеке құрамының тізімдерінен шығарылған күн әскери
қызметшілердің барлық санаттары үшін әскери кызметті өткерудің аяқталған
уақыты болып табылады деп айқындалады.

Субъетивтік жағынан әскери қылмыстар қасақана не абайсызда жасалуы
мүмкін, мысалы, ҚҚ 372-бабы – бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен тастап
кету мерзімді шақыру бойынша қызмет өткеруші әскерилер жасайды, ал сол
сияқты бөлімнен босатылған кезде, тағайындау, ауыстыру кезінде, іссапардан,
демалыстан немесе емдеу мекемелерінен мерзімінде қызметке қелмеу тікелей
қасақаналықпен және әскери қызметтен жалтару арнайы мақсатымен сипатталады.
Сонымен бірге әскери қылмыстар абайсызда жасалуы мүмкің, мысалы, ҚК 388-
бабында көзделген қылмыс – қару – жарақты, оқ-дәріні, қозғалыс құралдарын
не әскери техника заттарын абайсызда құрту немесе бүлдіру ауыр зардаптарға
әкеп соқса.

Ниет пен мақсат әскери қылмыстардың формальді белгілеріне жатады,
бірақ та кейбір жағдайларда олар қылмыстың міндетті белгілері ретінде
қарастырылады.

Айтар болсақ, ҚР ҚК 374-бабында көзделген қылмыстың міндетті белгісі
ретінде арнайы мақсаты қарастырылады: әскери қызметтің барлық немесе кейбір
түрлерін өткеруден уақытша немесе тұрақты жалтару мақсатымен сипатталады,
мысалға нарядка, қарауылға түсуден жалтару. Бұл жағдайда ниеті мақсатымен
салыстырғанда қылмыстың сарастырғанда қылмыстың саралануына әсер етпейді,
дегенмен де жаза тағайындау барысында есепке алынуы мүмкін.

Бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен тастап кету (ҚК 372-бабы)
мақсаты қылмыстың міндетті белгісі ретінде әскери қызметті атқарудан
жалтарумен сипатталады. Сонымен бірге, аталған қылмыстың қашқындықтан
айырмашылығы әскери қызмет міндеттерін атқарудан мүлдем жалтарып кету
мақсатын білдірмейді, ҚК 373-бабы көздейтін қылмыстың мақсаты – әскери
қызметтен мүлдем жалтару болатының атап өткен жөн. Бұл жағдайда қылмыс
ниеті әртүрлі болады: әскери қызметтің ауырлығың көтермеу ниеті, жасалған
тәртіп бұзушылық не қылмыс үшін жауаптылықтан қорқу. Қашқындықтың ниеті
әрекеттің қоғамдық қауіптілігінің дәрежесі мен қылмыскердің жеке тұлғасын,
сондай-ақ дурыс жаза тағайындау үшін маңызы зор екендігін атап өткеніміз
дұрыс.

1.2 Әскери қылмыстардың субъектісі ұғымы

Әскери қылмыстардың субъетісі арнайы болады, себебі ол жалпы
субъетіден өзгеше бірқатар тек өзіне ғана тән ерекшеліктерге ие. Әскери
қылмыстың арнайы субъетісі жалпы субъектінің барлық белгілерін, яғни есі
дұрыстық, белгілі бір жасқа толуы және тұлғаның қылмысты жасау сәтінде
әскери қызметте немесе әскери жиында болуын көздейтін арнайы белгісін
қамтуы тиіс.

ҚР Жоғарғы Сотының 2005 жылғы 28 қазандағы Әскери қылмыстар жөніндегі
істер бойынша сот тәжірибесі туралы нормативтік қаулысының 2-тармағына
сәйкес: Әскерге шақыру бойынша не келісім-шарт бойынша Қарулы Күштерде,
басқа да әскерлер мен әскери құрылымдарда әскери қызмет өткеріп жүрген
әскери қызметшілер ғана, сондай-ақ запастағы азаматтар әскери жиындардан
өту кезінде, әскери қылмыс субъектілері болып табылады.

Егер қылмыстық әрекеттер әскери қызметті өткеру кезінде жасалса және
қылмыстық жауаптылыққа тартудың ескіру мерзімдері өтпеген болса, адам
әскери қылмысы үшін әскери қызмет аяқталған соң да қылмыстық жауапқа
тартылуға жатады.

ҚР 2005 жылғы 8 шілдедегі Әскери міндеттілік және әскери қызмет
туралы заңы Қазақстан Республикасы азаматтарының әскери міндеттілігіне
және әскери қызметіне қатысты қоғамдық қатынастарды реттейді. Бұл занда
әскери қызметшілердің ҚР әскериміндеттілік және әскери қызмет туралы
заңдарын бұзғаны үшін жауаптылығы анықталады:

1. Әскери қызметшілер, әскери атағы мен лауазымына қарамастан, заң
алдында бірдей.

2. Әскери қызметшілер қылмыстар және өзге де құқық бұзушылықтар жасағыны
үшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.

3. Әскери қызметшілерді әскери тәртіпті бұзғаны үшін жауаптылыққа тарту
тәртібі әскери жарғылармен белгіленеді.

Осы заңда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:

- әскери қызмет – Қарулы Күштердегі, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдардағы әскери қызметшілердің мемлекеттік қызметінің ерекше түрі;
әскери қызметшілер – Қарулы Күштеде, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдарда әскери қызметте тұратын Қазақстан Республикасының азаматтары;
әскери міндеттілер – әскери есепте тұратын және әскери есепте тұрудың шекті
жасына дейін запаста болатын Казақстан Республикасының азаматтары; шақыру
бойынша әскери қызмет өткеріп жүрген әскери қызметшілер – мерзімді әскери
қызметке шақырылған, сондай-ақ офицерлер құрамы лауазымдарындағы Қазақстан
Республикасының азаматтары; келісім шарт бойнша әскери қызмет өткеріп
жүрген әскери қызметшілер – Қарулы Күштерге, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдарға әскери қызметке ерікті түрде кірген Қазақстан Республикасының
азаматтары; әскери лауазым - Қарулы Күштердің, басқа да әскерлер мен
әскери құралымдардың мемлекеттік мекемесінің әскери атағына сәйкес
Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген лауазымдық өкілеттіктер
мен міндеттер жүктелген құрылымдық бірлігі; әскери жиындар – әскери
қызметшілердің әскери даярлығы, әскери білімін жетілдіру жөнінде, сондай-ақ
әскери міндеттілердің жауынгерлік және жұмылдыру дайындығын арттыру
мақсатында оларды әскери бөлімдерге шақыра отырып, Қарулы Күштерде, басқа
да әскерлер мен әскери құралымдарда жүргізілетін іс-шаралар;

- әскери қызметі ерікті түрде өткеру туралы келісім-шарт (бүдан әрі-
келісім-шарт) - келісім-шарт бойынша әскери қызметті қамтамасыз ету және
өткеру мүддесі үшін тараптардың міндеттемелері мен жауапкершілігінін
белгілейтін шарт; курсанттар – оқу жаттығу бөлімдерінде (орталықтарында),
орта немесе жоғары әскери оқу орындарында оқитын сарбаздар (матростар),
сержанттар (старшиналар), құрамының әскери қызметшілері; жұмылдыру -
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарын, ұйымдарын, Қарулы
Күштерін, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарын, халқын, аумағы мен
экономикасын (жалпы жұмылдыру) немесе олардың қайсыбір бөлігін (ішінара
жұмылдыру) соғыс жағдайы режиміне көшірумен байланысты жалпы мемлекеттік іс-
шаралар кешені;

- офицерлер – офицерлер құрамының тиісті әскери атағы берілген әскери
қызметшілер;

- сержанттар - (старшиналар) – сержанттар (старшиналар) құрамының
әскери атақтары берілген әскери қызметшілер; сарбаздар (матростар) -
сарбаздар (матростар) құрамының әскери атақтары берілген әскери
қызметшілер; тыңдаушылар – жоғары әскери оқу орындарында, офицерлер
құрамының әскери қызметшілері;

- мерзімді әскери қызмет – еркек жынысты азаматтарды осы Занда
айқындалған тәртіппен Қарулы Күштерге, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдарға шақыруға негізделген әскери қызмет.

Әскери қызмет Қазақстан Республикасының азаматтары үшін Қарулы Күштерде,
басқа да әскерлер мен әскери құралымдарда белгіленеді.

Әскери қызмет: 1) шақыру бойнша әскери қызметті; 2) келісім-шарт бойынша
әскери қызметті қамтиды. Шақыру бойнша әскери қызметке: 1) сарбаздар
(матростар), сержанттар (старшиналар), құрамының мерзімді әскери қызметі;
2) офицерлердің әскери қызметі; 3) жұмылдыру, соғыс жағдайы, соғыс уақыты
және әскери жиындардан өту кезіндегі әскери қызмет жатады. Келісім-шарт
бойынша әскери қызметке: 1) сарбаздар (матростар), сержанттар (старшиналар)
және офицерлер құрамының лауазымларында келісім-шарт бойынша әскери
қызметін өткеретін әскери қызметшілердің әскери қызметі; 2) әскери оқу
орындары курсанттарының және тындаушыларының әскери қызметі мен оқуы
жатады.

Әскери жиындарға шақырылған әскери міндеттілер әскери қызмет
міндеттерін атқарады.

Азаматтардың ішкі істер, қаржы полиция органдарының, қылмыстық-атқару
жүйесі оқу орындарының және ортке қарсы қызмет органдарының өрт-техникалық
оқу орындарының күндізгі оқу бөлімдерінде өқыған уақыты мерзімді әскери
қызметті өткеруге теңестіріледі.

Әскери қызметшілер Қазақстан Республикасының халқына адалдығы туралы әскери
ант қабылдайды. Бұрын әскери ант қабылдамаған әскери міндеттілер оны әскери
жиындарға және жұмылдаруға шақырылған кезде қабылдайды.

Осы Заңмен айқындалған тәртіппен азаматтар әскери қызметтен кейінге
қалдырылуы немесе әскери қызметтен босатылуы мүмкін.

Әскери қызметшілер мен әскери міндеттілер: 1) сарбаздар (матростар) 2)
сержанттар (старшиналар); 3) офицерлер құрамдарына бөлінеді.

Әскери қызметшілер әскери тәртіпті бұзғаны үшін әскери жарғыларда
белгіленген ережелер бойынша тәртіптік жауаптылыққа тартылады.

ҚР 1993 ж. 20 қантардағы Әскери қызметшілер мен олардың отбасы
мүшелерінің мәртебесі мен әлеуметтік қорғалуы туралы (2004 ж. 20
желтоқсандағы тол.) заңы әскери қызметшілер әскери қызмет міндеттерін
атқару барысында жасаған қылмыстары мен өзге де құқық бұзғандары үшін ҚР
заңдарына сәйкес қылмыстық, әкімшілік не материалдық жауапқа тартылады деп
көзделген.

Әскери қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылыққа тарту негізін анықтау
үшін кінәлігің әскери қылмыстар субъектісіне жата ма әлде жатпайды ма,
міне, осы сұрақтың басын ашып алу қажет. Осы орайда әскери қылмыс
субъектісінің анықтаушы белгісі болып кінәлілердің әскери қызметке қатысы
және де заңдық тұрғыдан алғанда мынадай маңызды мән-жайлар жасы, кінәлінің
денсаулығы, оның әскери қызметте заңды түрде болуы, әскери қызмет өтеудің
басталу және аяқталу мерзімдері жатады.

ҚР 2005 жылғы 8 шілдедегі Әскери міндеттілік және әскери қызмет
тұралы заңына сәйкес азамат облыстың (республикалық маңызы бар қаланың
және астананың) жергілікті әскери басқару органы бастығының оны әскери
қызметке шақыру туралы бұйрығы шығарылған кезден бастап әскери қызметке
шақырылған болып есептеледі. Осы занның 5 тарауы на сай Әскери қызмет
өткеру туралы келісімшартты Казақстан Республикасының азаматы Қарулы
Күштердің, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың уәкілетті лауазымды
адамымен жасасады; осы күн аталған әскери қызметшілер үшін олардың
қызметінің басталған мерзімі болып есептеледі. Сол сияқты курсанттың
(тындаушының) әскери оқу орнына қабылданған күні оның кызметтік міндеттерін
атқара бастаған күні болып есептеледі.

Әскери оқу орындарына қабылданған азаматтар әскери лауазымдарға Әскери
қызмет өткеру ережелеріне сәйкес таңайындалады.

ҚР 1993 ж. 20 қантардағы Әскери қызметшілер мен олардың отбасы
мүшелерінің мәртебесі мен әлеуметтік қорғалуы туралы заңына сәйкес әскери
қызметші мәртебесін азамат әскери қызметке кіріскен (шақырылған, түскен)
мерзімнен бастап алып, одан әскери бөлімнің жеке құрамы –тізімінен әскери
қызметтен босатылғанына байланыстына шығарылуына орай қол үзеді.

Тұтқынға түскен әскери қызметшілер өз мәртебелерін жоғалтпайды, әскери
басшылық және өзге де өкілетті мемлекеттік органдар аталған әскери
қызметшілердің құқығын сақтау бойынша халықаралық құқық нормаларына сай
шаралар қабылдауы тиіс. Әскери қызметшіні бас бостандығына айыру барысында
оның әскери мәртебесімен көзделген оның құқықтарын жүзеге асыру бостандығы
тоқтатыла тұрады (тыйылады) немесе заң бойынша шектеледі.

Тұлғаны әскери қылмыс субъектісі ретінде тану үшін оның әскери антты
қабылдағаны ешқандай мәнге ие болмайды. Дегенмен де әскери қылмысты жасау
сәтіне антты қабылдамағаны қылмыстық жауаптылықты жеңілдетуші мән-жай
ретінде қарсатырылуы мүмкін. Соған байланысты, әскери қызметші әскери антты
қабылдағаны-қабылдамағанына қарамастан әскери қылмыстың субъектісі болып
санала алады.

ҚР 2005 жылғы 8 шілдедегі Әскери міндеттілік және әскери қызмет
тұралы заңына сәйкес: Азаматтарды мерзімді әскери қызметке шақыру
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы және Қазақстан Республикасы
Үкіметінің қаулысы негізінде жылына екі рет жүргізіледі. Он сегізден жиырма
жеті жасқа дейінгі, шақыруды кейінге қалдыруға немесе шақырудан босатылуға
құқығы жоқ азаматтар Қарулы Күштерді, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдарды жасақтау үшін қажетті мөлшерде мерзімді әскери қызметке
шақыруға жатады. Оқу орындарынан шығарылған, жиырма жеті жасқа толмаған
және әскерге шақыру бойынша әскери қызметтің белгіленген мерзімін
өткермеген азаматтар осы Заңға сәйкес мерзімді әскери қызметке шақыруға
жатады.

Әскери оқу орындарына: 1) әскери қызмет өткермеген, оқуға түсетін жылы
он жеті жасқа толған, бірақ жиырма бір жастан аспаған азаматтардың; 2)
қабылданар жылы жиырма төрт жасқа толмаған әскери қызмет өткерген
азаматтардың және мерзімді әскери қызмет өткеріп жүрген әскери
қызметшілердің; 3) келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеріп жүрген әскери
қызметшілердің түсуге құқығы бар. Әскери даярлық бойынша қосымша
бағдарламалары бар білім беру ұйымдарының тәрбиеленушілері әскери оқу
орындарына түсуде артықшылығы бар құқыкқа не болады.

Әскери қызметті өткермеген азаматтар әскери оқу орындарына қабылданған
кезде әскери қызметші мәртебесіне ие болады және олар он сегіз жасқа
толғаннан кейін, бірак әскери оқу орнында кемінде бірінші курсты аяқтағаң
соң әскери қызмет өткеру туралы келісімшарт жасасады.

Келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеріп жүрген әскери қызметшілер
әскери оқу орындарына қабылданған кезде әскери қызмет өткеру туралы жаңа
келісімшарт жасасады. Келісімшарт бойынша әскери қызмет өткерген, сондай-ақ
шақыру бойынша әскери қызмет өткеріп жүрген немесе өткерген азаматтар
әскери оқу орындарына қабылданған кезде қабылданғаны туралы бұйрық
шығарылған күннен бастап әскери қызметке өткеру туралы келісімшарт
жасасады.

Әскери оқу орындарынан шығарылған, сондай-ақ әскери қызметті өткеру
туралы келісімшарт жасасудан бас тартқан әскери қызметшілер, егер олар
шақыру бойынша белгіленген әскери қызмет мерзім өткермесе, тұрғылықты жері
бойынша әскери есепке қою үшін жіберіледі және кейін жалпы негіздерде
әскери қызметке шақырылады. Бұл ретте үлгермеуі немесе тәртіпсіздігі үшін
әскери оқу орнынан шығарылған әскери қызметшілер өздерінің оқуына жүмсалған
бюджет каражатын мемлекетке өтеуге міндетті.

Әскери қызметші әскери оқу орнын бітіргеннен кейін әскери қызмет
өткеруден бас тартса немесе келісімшартты өз бастамасы бойынша бұзса,
өзінің оқуына жұмсалған бюджет каражатын мемлекетке өтеуге міндетті.
Ұстауға жататын сома келісімшарт мерзімі аяқталғанға дейін әрбір толық
өткерілмеген айға барабар есептеледі. Жоғары әскери оқу орындарын
бітіргеннен кейін әскери қызметшілерге лейтенант әскери атағы беріледі.

Осыған байланысты әскери қылмысты заңда көрсетілген жасқа толмаған
адам жасаса, ол аталған қылмыс үшін қылмыстық жауаптылыққа тартуға негіз
бола алмайды.

Әскери қызметшілерді босату Әскери қызмет өткеру ережелеріне сәйкес
мынадай негіздер;

- әскери қызметте болудың шекті жасына жеткенде жасы бойынша;

- шақыру немесе келісімшарт бойынша әскери қызмет мерзімінің аяқталуы
бойнша;

- әскери-дерігерлік комиссияның әскери қызметке жарамсыз немесе
шектеумен жарамды деп танығаны туралы қорытындысына байланысты
денсаулық жағдайы бойынша;

- Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен әскери
атағынан айырылуы;

- әскери қызметшіге бас бостандығынан айыру түрінде жаза тағайындау
туралы сот үкімінің заңды күшіне енуі;

- әскери оқу орнынан шығарылуы;

- Қазақстан Республикасының азаматтығынан айырылуы бойынша жүргізіледі.

Әскери қызметті келісімшарт бойынша өткеріп жүрген әскери қызметші:

- үйымдық-штаттық іс-шаралар кезінде;

- мемлекеттік органдарға (мекемелерге) қызметке ауысуына байланысты;

- оның келісімшарт талаптарын орындамауына, сондай-ақ дәлелсіз
себептермен қызметке шыкпауына байланысты;

- арнайы тексерістен бас тартқанда;

- әскери қызметшіге шартты түрде бас бостандығынан айыру түрінде жаза
тағайындау туралы сот үкімінің заңды күшіне енуіне байланысты;

- теріс себептер бойынша мерзімінен бұрын босатылуы мүмкін.

Келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеріп жүрген әскери қызметші:

- келісімшарт талаптары озіне қатысты елеулі және (немесе) жүйелі түрде
бүзылған жағдайда;

мыналардың: әскери қызметшінің отюасы мүшесінің медициналық көрсетулер
бойынша әскери қызметші әскери қызметін өткеретін жерде түруына мумкін
болмауы және әскери қызметшіні жаңа әскер қызмет орнына ауыстыру
мүмкіндігінің болмауы; отбасын басқа жерге көшіру қажеттігіне
байланысты әскери қызметші күйеунің (әскер қызметші әйелінің) әскери
қызмет орнының өзгеруі; тұрғылықты жері бойынша халықты әлеуметтік
қорғау органының қорытындысына сәйкес, денсаулық жағдайы бойынша
тұрақты күтімді (көмекті, қадағалауды) қажет ететін, не бірінші немесе
екінші топтағы мүгедектер болып табылатын әкесіне, анасына, әжесіне,
анасына, әйеліне, күйеуіне, аға-інісіне, апа-қарындасына, атасына,
әжесіне немесе асырап алған адамына немесе картайғандығына байланысты
зейнетақы жасына жеткен немесе он сегіз жасқа толмаған, заң бойынша
аталған азаматтар асырауға міндетті басқа адамдар болмаған кезде
тұрақты күтім жасау қажеттігі; әскери қызметші анасыз (әкесіз)
тәрбиелеп отырған, он сегіз жасқа толмаған балаға күтім жасау
кажеттігі салдарынан отбасы жағдайы бойынша;

- Қазақстан Республикасының өкілді органдарына сайланған жағдайда;

- судья лауазымына сайланған немесе тағайындалған жағдайда әскери
қызметтен мерзімінен бұрын босатылуға құқылы.

Офицер әскери атағы жоқ және шақыру бойынша әскери қызметті өткеріп
жүрген әскери қызметші мынадай мән-жайлар:

- кейнге қалдырудан бас тарты туралы өтініш берген адамдарды қоспағанда,
отбасы жағдайының өзгеруі салдарынан кейінге қалдыру құқығы туындаса;

- Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес шет елге шыгуға құқық
беретінін растайтын құжаттары болған кезде отбасы құрамында немесе
Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерге тұрақты тұратын отбасына
қосылу үшін шетелде тұрақты кетсе, мерзімінен бұрын босатылуға құқылы.

Шақыру бойынша әскери қызметті откеріп жүрген офицерлер құрамының
әскери қызметшісі заңда көзделген мән-жайлар болған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.