Ойынның ақыл – ой дамытудағы маңызы

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе.
І.Балалардың ақыл ойын дамытудағы ойынның алатын орны
1.1. Балалардың іс-әрекетің ұйымдастырудағы және оқытуда тәрбиеші-
1.2. Баланың ой өрісін дамытудағы отбасы тәрбиесінің рөлі.
1.3. Балалардың ойын арқылы ақыл-ойын және шығармашылығын
дамыту.
II. Ойынның ақыл – ой дамытудағы маңызы
2.1. Констатациялық эксперименті ұйымдастыру.
2.2. Ойын арқылы баланың ой-өрісін дамутуға бағытталған іс шаралар
2.3. Ой өрісін дамытуда арифметикалық есептерді шығару
2.4. Ойын арқылы уақыт туралы түсінік беру
2.5. Ойын барысында алынған зерттеу нәтижесі
Қорытынды.
Қолданған әдебиеттер.

Кіріспе
Көкейтестілігі. Қазіргі уақытта "жеке бағдарлы оқу" түсінігі кең
тараған, бұл түсінік баланың жеке-тұлғалық дамуы, оның психикасының
қалыптасып, даму ерекшелігіне негізделіп айтылған. "Жеке бағдарлы оқыта
отырып-тәрбиелеу" түсінігі мынаған негізделген: жеке-тұлға адамдар
қоғамында өмір сүретіндіктен ол өзін-өзі танып-білуі қажет, бұл өмірде өз
орнын дұрыс таба білуі қажет, бұл жағдайдағы негізгі нәрсе өз өмірін дұрыс
қалыптастыра білу.
Дұрыс сөзбен айтқанда,педагогика негізін саясатқа немесе идеологияға
байланыстырмай, тек қана психология ғылымына сүйену қажет. Педагогиканың
негізгі объектісі -баланың ішкі дүниесін түсіну. Ал практикалық әрекеттегі
мақсат - әлеуметтік - психологиялық талаптарды қанағаттандыру.
Баланың жақсы дамып-жетілуі мынандай жағдайда: жоғары эффектілік
оқыту, баланың мектепке психологиялық жағынан дұрыс дамып келе жатқанын
маман ретінде анықтау, "жеті жастағы дағдарыс" кезеңін дұрыс шешу.
Ойын – бала іс-әрекетінің бір түрі болғандықтан, ересек адамдар оны
тәрбиелеу мақсатында қолданады. Ойында бала тұлға ретінде дамиды, оның
әлеуметтік және тұлғалық тиімді бейімделуі тәуелді болып келетін
психикасының барлық жақтары дамиды.
Ақырғы онжылдық ішіндегі психологиялық-педагогикалық зерттеулерде,
жеке дара және жас ерекшеліктерін білуде емес, балалардың жеке
сипаттамалары мен мүмкіндіктерін ескеру қажетігі ең маңызды болатыны
көрсетілген. Ал ол болса ойында ғана айқын анықталады.Бастауыш сыныпта оқу-
тәрбие үрдісінде ойынның маңызы зор. Ойын баланың мінез-құлқына, физикалық
және эстетикалық тәрбиесіне үлкен әсерін тигізеді.
К.Д.Ушинский баланың ойынға деген қызығушылығы жөнінде былай дейді:
"Ойын - балалар үшін шындық. Ал шындық қоршаған ортадан да қызық, бала үшін
қызықты болу түсінікті, өйткені онда өзіндік іс-әрекеті көрінеді. Бала ойын
әлемінде өмір сүреді, оның ізі шындық өмірге қарағанда терең қалады".
Ойын баланың мінез-қүлңының қалыптасуына, психикалық процесс кезіндегі
гармониялық жетілуіне әсер етеді. Бір ойын ойлау және қабылдай білуін
жетілдірсе, ал екінші бір ойын ойлау қабілетін, ал үшіншісі есте сақтау
қабілетін жетілдіреді.
Ойындар сюжетті—рөльдік, қимыл-қозғалысты, ойын-жаттығулар және
дидактикалык, ойындар болып бөлінеді.
Дидактикалың ойындарға сабак, материалын тереңдетуге және бекітуге
арналған ойындар жатады. Оқушылар дидактикалык, ойын кезінде сабақ
мазмұнындағы оқиғаны әңгімелейді. Кәдімгі мектеп жағдайында оқушының
белсенділігі сұрақ-жауап, әңгімелеу, өздерінің ойларын жеткізе білу кезінде
көрінеді. Тәжірибеден байқағанымыз дидактикалық ойындарда баланың сөйлеу,
ойлау, есте сақтау қабілеті дамиды.
Зерттеу мақсаты: Ойын арқылы баланың ой-өрісін кеңейтіп дамыту.
Зерттеу міндеттері: 1. Отбасында, балабақшада ойынның маңызын қарастыру;
2. Ойынның түрлерін қарастыру;
3. Әр түрлі ойындар қолдана отырып констатациялық эксперимент өткізу.
Зерттеу объектісі: 5-6 жастағы балалар.
Зерттеу пәні: Балалардың ойын арқылы ақыл-ойын дамыту.
Зерттеу базасы: Бестөбе кентіндегі № 1 орта мектебінің даярлық сынып
оқушылары.
Ғылыми болжам: Дұрыс ұыймдастырылған ойын арқылы баланың ой-өрісін дамытып,
мектепке дайын етіп шығаруға болады.
Курстық жұмысының құрылымы: Жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды,
әдібиеттер тізімі және қосымшадан тұрады. Кіріспеде мәселенің мақсаты,
міндеттері, ғылыми болжамы көрсетілген. Бірінші бөлімде баланың негізігі
әреттерін ұыймдастыру, ойынның маңызы, рөлі қарастырылып кетекен. Екінші
бөлімде ойындарды қолдана отырып констатациялық эксперимент жүргізіліп,
одан шыққан нәтиже көрсетілген. Қорытындыда, ғылыми болжамның дәлелдену,
әдебиеттер тізімі беріліп, қосымшада қандай ойындар өткізілгені жазылған.

І Бөлім: Балалардың ақыл ойын дамытудағы ойынның алатын орны.
1.1. Балалардың іс-әрекетің ұйымдастырудағы және оқытуда тәрбиеші-
педагогқа қойылатын қәсіби талаптар.
Болашақ ұрпақтың танымдық белсенділігін дамыту ақыл-ой тәрбиесінің бip
міндеті ретінде күш бүгінге дейін күн тәртібінен түспей келеді Ақыл-ой
тәрбиесінің бұл acпeктici баланың ойлау операциясының, танымдық
процестерінің және қабілетінің дамуына тікелей баланысты. 6-7 жастағы
баланы оқу-тәрбие процесінде дамыту мәселесінде басты және ең алдымен
баланың өздігімен әрекеті және танымдық, белсенділігі атқарады. Ғалымдар
С.Л.Рубинштейн, Д.П.Годовикова, Т.А.Куликова, А.И.Сорокинаның еңбектерінде
6-7 жастағы балалардың білуге құштарлығының, танымдық қызығушылығының,
коммуникативтик сұрақтары, танымдық сипатының дамуы, танымдық белсендінінің
көрсеткіштері ретінде атаған. А.П.Усова өзінің Балабақшадағы оқыту атты
еңбегінде мектепке дейінгі балалардың оқу әрекетіндегі танымдық
белсендінгіне байланысты үш денгейге берілген теориясын басшылыққа алуды
ұсынды.
6-7 жастағы балалардың танымдық белсендінін дамыту балабақшадағы
педагоггардың үлесіне тән, ұйымдастыру шеберлігімен тікелей байланысты.
Сондықтан бүгінгі күні тәрбиеші-педагог мамандарына түпкісінен білім
берумен қатар, кәсіби іс-әрекеттің ғылыми негіздерін практикада қолдануға,
практикалық біліктілік пен дағдыны қалыптастыруға ерекше көніл бөлуде. Оның
дәлелі ретінде Қазақстан Республикасыньщ Білім туралы заңының 22-бабында
(1999), Балаларды міндетті мектепалды дайындау тұжырымдамасында (2000)
кадрларға қойылатын талаптар атап көрсетілді.
Ең басты талап баланың бақыты мен тағдырына жауапкершілікпен қарап,
дене, физиологиялық, психологиялық даму заңдылықтарын түсіну. Балабақша
педагогі өзін жәй ғана тәрбиешімін деп қарамай, жалпы мәдениетін және
кәсіби біліктілігі мен даярлығын жетілдіру қажет. 6-7 жастағы балалардың
психологиялық ерекшелігін қоршаған ортадағы дүниені танып білсем деген
қызығушылығы басым болып келеді. Баланың өздігінен позициясы қалыптасып
және ой қажеттіліқ арқылы сипатталады: танымдық қажетілігі; белгілі бip
әлеуметтік қатынасқа байланысты қажеттілігі.
Айналадағы әлемді ойын, еңбек, серуен, сабақта педагог-тәрбиешімен,
ересектермен, құрдастарымен қарым-қатынас кезінде танып біледі. Осындай
жетістіктерге жету үшін тәрбиеші-педагог алдында тұрган ертеңгі мектеп
оқушысы деп қарап, баланың мінез-құлқын, сана-сезімінің жетілу дәрежесін
таным үрдістерің (түйсін, қабылдауы, ес, ойлау, сөйлеу, зейінінің) дұрыс
бағытта қалыптасып, дамуын қадағалап әpi дамытып отыру керек. Сондықтан
осындай ерекшелікті ескере отырып, оқу-тәрбие процесін жүргізу қажет.
Тәрбиеші-педагог - мектепалды жастағы балалардың танымдық
белсенділігін қалыптастыруда, оның кезін ашуда басты тұлга. Kaзipri таңда
мектеп оқушыларының танымдық белсендінгін арттыру мәселесі жоғары деңгейде
шешіліп, оқытудың жаңа технологияларының енгізіп, сапалы нәтижелері
байқалып отыр. Ал балабақшада бұл өзекті мәселе қандай деңгейде шешілуде
және тәрбиеші-педагогтар қандай әдістемелер қолданып келеді деген сұрақ,
кез келген маманды ойландырады. Әрине, казіргі оқыту технологияларын
балабақшаға лайықты түрлерін ipiктеп оқу-тәрбие процесіне енгізіп,
балалардың таным белсенділігі мен балашақтағы оқу әрекетіне деген ынтасын
арттыруда маңызы зор. Кейбір, балабақшаларда жаңа технологиялар қолданылмай
жүр дегеннен аулақпыз, ойын арқылы оқыту, дамыта отырып оқыту технологиясы
қолданылып келетіндігін тәжрибе көрсетіп отыр. Ғалым С.Жиенбаеваның 6-7
жастағы балаларды қол еңбегіне баулуда саралап оқыту технологиясын қолдану
тәжірибесі де нақтылай түседі. Дегенмен, жаппай тәрбиеші-педагогтардың
балалардың таным белсендінгін дамьггуда тиімді әдістерді қолдануы өзінің
білімін жетілдіруіне тығыз байланысты. Өзінің білімін жетілдіру дегеніміз -
жеке басының кәсіби шеберлігін шындауы, педагогикалық, әрекетін шығармашы-
лықпен ұйымдастыра білуі.
Педагог мамандығының әлеуметтк мәні – тәрбиеленушілердің қазіргі
қоғамның өзгермелі әлеуметтік мәдениетіне беймделуіне, оларды ереже, заң
бойынша өмip сүруге жол ашып, кейін олар үшін идеяға айналдыру. Тәрбиеші-
педагогтың педагогикалық әрекеттерінің компоненттері: педагогикалық мотиві,
мақсаты А.Н.Леонтьев, қарым-қатынасы (субъект-субъект), педагогикалық
техника, біліктілігі, өз еңбегінің нәтижесінде талдауы. Мекгепке дейінгі
мекеме мамандарының кәсіптік бағыттары, педагогикалық epeжелері туралы
Е.А.Панько, Л.Г.Семушина, В.И Логинова, Р.С.Буре, К.А.Аймагамбетова, Б.О
Арзанбаева зерттеулеріндегі педагог-тәрбиешілердің қызметі,
профессиограммасы мәселелері туралы атап кеткен. Профессиограмма - бұл
ғылыми негізделген педагогтың жеке тұлғалық кәсіптк сапаларына та-лаптар,
дуниеге көзқарасы, жалпы мәдениеті, психологиялық-педагогикалық, арнаулы
білімі, сол сияқты педагогикалық біліктілігі мен дағдысы.
Қорыта айтканда, бүгінгі таңда болашақ ұрпаққа әлемдік ғылым мен
прогресс деңгейіне сәйкес білім мен тәрбие беруде, оның рухани байлығы мен
мәдениетін арттыруда танымдық белсендінілігін дамытудың маңызы зор. Басты
мәселені шешуде тәрбиеші-педагогтың орны ерекше дей отырып, терең зерттеуді
талап ететін күрделі мәселе аспект.
1.2. Баланың ой өрісін дамытудағы отбасы тәрбиесінің рөлі.
Мектепке дейінгі балалардың ақыл-ой, дене, адамгершілік, эстетикалық
тәрбиесі жөніндегі психологиялық, педагогикалық зерттеу нәтижелері осы
кезеңдегі балалардың қабылдау мүмкіндіктері мол екенін дәлелдейді. Мұның
өзі оларга білім негіздерін неғұрлым кеңірек меңгертіп, өмір туралы
түсініктерін жетілдіріп, еңбекке деген сүйіспеншілік көзқарастарын
қалыптастыруға болатынын көрсетті. Әсіресе, мектеп жасына дейінгі балаларды
отбасында тәрбиелеудің маңызы өте зор. Ата-аналардың басшылығымен баланың
өмірлік тәжірибесі нығайып, адамгершілік, мінез-құлық әдеті жөніндегі
қарапайым дағдылары жетіле бастайды, тәрбиелеуші ортаға, айналадағы
адамдарға қарым-қатынасы қалыптасады. Сәби шағынан бастап, отбасы
мүшелерімен үлкенді сыйлап, кішіге қамқорлық жасау секілді ізгілік
қасиеттерге тәрбиелеу - ата-аналардың ардақты борышы.
Балбөбек бағдарламасында баланы мектепке дайындау жөніндегі негізгі
міндеттер атап көрсетілген. Сол міндеттердің ішінде он көлемінде санай,
есептей білуге, ауызша қосып, азайту тәсілдеріне жаттықтыруға,
математикалық ұғымдар туралы алғашқы мағұлматтарды меңгерту ісіне,
геометриялық пішіндерді оқытуға көңіл бөлінеді. Жаңа бағдарлама бойынша 3-4
жастағы балалар тобында дөңгелек, шаршы, үшбұрыш туралы түсінік беріледі
де, 4-5 жастағы балалар тобында жұмыс түрлері біршама күрделене түседі.
Мысалы, шар, текше, цилиндр сияқты геометриялық денелермен танысады. Ал, 5-
6 жастағы балалар тобында бағдарлама бойынша үйретілетін ұғым көлемі әрі
қарай күрделеніп, үшбұрыш, төртбұрыш, цилиндр, шаршы, сопақша, дөңгелек
т.б. геометриялық пішіндер мен денелер туралы жан-жақты толык түсінік
беріледі.
Бағдарламада геометриялык пішінмен таныстыру, санауды үйрету, 10
көлеміндегі сан туралы түсініктерін дамыту, шартты өлшеуіштің көмегімен
елшемдер жүргізу, сусымалы және сүйык заттардың көлемін анықтау, балалардың
көзбен қабылдау, шамалау қабілетін жетілдіру, кеңістікті бағдарлай білу
дағдыларын қалыптастыру, затты тең екі, төрт бөлікке бөліп үйрену секілді
мәселелерге назар аударылады.
Математикалық алғашқы ұғымдарды дамытудың мұндай бағдарламалық
мазмұны, мектеп жасына дейінгі балалардың сан туралы және басқа ұғымдарды
неғұрлым терең түсінуіне мүмкіндік туғызып, математикалық ойлауын одан әрі
жетілдіру еді. Ол үшін тәрбиеші балалардың білім, дағды деңгейін, жалпы
даму ерекшелігін алдын ала анықтау қажет. Ол үшін ата-аналар төмендегідей
жұмыстарды іске асыруға тиісті.
Балаға ең алдымен математикалық түсінік отбасында беріле бастайтыны
мәлім. Сәбиіне жеміс ұсынған ата-анасы; "Құлыным, саған бір алма, бір
алмұрт берейін, екеуін де жей ғой" дейтіні үйреншікті жағдай. Осылай айта
салудан бала білім ала алмайды. Белгілі жүйеге келтірілмеген мұндай білім
мектепте математиканы тез игеру үшін де сенімді бағдар бола алмайды.
Сондықтан балабакшасында карапайым математикалық түсінікті дамытуға
бағытталған арнайы сабақтар өтіледі. Ал карапайым математикалық ұғымдарды
меңгерту жұмыстарын үй жағдайында ата-аналар атқарады. Әрине, осының бәрі
ата-аналардың мақсатты, табанды, әрі жүйелі жұмыс жүргізуін, ол үшін
біршама әдістемелік даярлығы болуын қажет етеді. Бұл айтылғандар, әсіресе,
5-6 жасар балаларды мектепке даярлау ісіне тікелей қатысты. Тіпті,
балабакшаға барып жүргеннің өзінде де, ата-аналар тәрбиешінің тапсыруы
бойынша жұмыстың белгілі бөлігін үйде жүргізгені жөн болады.
Ата-аналар ең алдымен бес жастағы баланың математика жайында нені
білуге тиіс екенін, олардың мүмкіндіктерін, сондай-ақ үйретудің әдіс-
тәсілдерін білулері керек.
Баланың отбасындағы математикалық даярлығы дегеніміз не?
Бес жастағы баланың математикалық білімге қабілеті ерекше болады. Оның
санауды үйренгісі, сандарды білгісі келеді, мысалдар мен есептерді шығаруға
талпынады.
Бұл кезенде баланың оқуға икемділігіне орай танымдық есептерді ұғына
білу кабілетін одан әрі жетілдіре түсудің маңызы зор. Баланың меңгерген
білімін пысықтап, нактылай түскен жөн. Алты жаста-ақ баланың алғашкы ондық
туралы түсінігі қалыптасады. Ол 10-ға дейін санап, реттік сандарды
салыстырып; 0-ден 9-ға дейінгі цифрларды атап, айта білетін болады.
Мектеп табалдырығын аттағалы тұрған бала апта күндерінің ретін, тәулік
мезгілдерін ажыратып, бүгін, ертең, кеше ұғымдарын сөзбен дұрыс айта білуі
керек.
Алты жастағылар әдетте балабақшаның даярлык тобына барады. Солай бола
тұрса да, оған математикалык білімді меңгеруі үшін ата-аналардың көмегі
қажет. Балалардың нені үйренгенін, нені қайталап, пысықтауы және тереңірек
меңгеруі керектігін ұдайы қадағалап отыру баланың мектепке қиналмай оқуына
берік негіз қалайды.
Бала алты жасқа келгенде 10-ға дейін жақсы санай алуы; есептеу
материалын пайдаланып, ауызша косу, азайту сияқты арифметикалық амалдарды
орындай білуі; әр түрлі шама өлшемдері (ұзындығы, ені, биіктігі, қалыңдығы)
бойынша түрлі заттарды салыстыруы, көпбұрыштар мен басқа да геометриялық
пішіндер туралы кейбір мәліметтерді саналы түсініп, айналадағы заттарды,
дәптер мен кітап жазуларын жақсы айыруы; ай аттары мен апта күндерін атап,
сағат бойынша мезгілді анықтай білуі тиіс.
Бұл кезеңде баланың ойлау кабілетінде де айтарлыктай өзгерістер туады.
Оның талдау, жинақтау, корытынды жасау, өз әрекетін дәлелдей білу қабілеті
дамиды.
Баламен сабақ өткізу алдын ала дидактикалық (көрнекті) материалды
даярлауды қажет етеді. Ол үшін әр түрлі ұсақ заттарды, ойыншықтарды,
баламен бірге серуендеу және демалу кезінде жиналған табиғи материалдарды
пайдалануға болады.Сонымен катар, иллюстрацияларды, суреттерді,
фотосуреттерді, жануарлар, кұстар, жәндіктер, көкөністер, жемістер
бейнеленген картиналарды, құрылымы әр түрлі есепшотты, геометриялық
пішіндер мен оларға ұқсас заттарды пайдалану керек. Өлшеу үшін лента,
таяқша, банка, касық, текше сияқты материалдар қажет болды. Ол үшін
дүкеннен "Санай біл" деген ойынды сатып алуға болады, онын ішінде есептеу
таякшалары, геометриялық пішіндер, сонда-ақ сюжетті картиналар бар. Біздің
мақсатымыз – осы материалдарды пайдаланып, отбасында баланы санауға қалай
үйретуге болатыны жөнінде ата-аналарға әдістемелік көмек көрсету.
1.3. Балалардың ойын арқылы ақыл-ойын және шығармашылығын дамыту.
Мектепке дейінгі педагогикада Ақыл-ой тәрбиесі деген тақырып бар.
Педагогика ғылымы академиясының эксперименталдық программасында бұл тақырып
бойынша сенсорлық тәрбиеге және көрнекілік, практикалық, сөздік әдістері
ойынмен тығыз байланыстыруға басты назар аударылған. Сабақ кезінде алты
жасарлардың белсенділігін, өз бетімен жұмыс істеуін арттыруда, әсіресе
практикалық әдіске ерекше көңіл бөлу сөз болды. Енбек тәрбиесіне байланысты
даярлық тобында және сыныпта өзіне-өзі қызмет ету, қоғамдық мәні бар
жұмыстарға белсенді қатыстырылуы көзделген.
Дидактикалық, творчестволық ойындар арқылы, әсіресе, сабақтан тыс
уақытта тәрбие жұмысы олардың өзін қоршаған орта туралы түсінігін
кеңейтуге, кітапты сүюге, еңбексүйгіштікке, кішіпейілділікке,
қарапайымдылыққа баулуға бағытталған. Алты жасарлармен жұмыс жөнінде
дайындық топтағы мұғалімдер ғылыми баяндама, рефераттар, курс жұмыстарын
қарастырады. Мынадай тақырыптарға байланысты мәселелер қарастырылуда:
- Алты жасарлардың сабақ кезіндегі психологиялық, физиологиялық және
өзіндік ерекшеліктері туралы;
- алты жасарлардың сабақ кезінде жұмыс қабілетін арттырудың жолдары
мен әдістері;
- алты-жеті жастағы тіл дамыту жұмыстары;
- жай қарапайым заттардың көлемі мен ұзындығы туралы түсінік беру;
- қарапайым арифметикалық есептер шығару арқылы алты жа-сарлардың
ойлау қабілетін арттыру және тілін дамыту;
- мектепке даярлауда бейнелеу өнері арқылы графикалық дағдыларын
қалыптастыру;
- алты жасарларды оқытудағы ойынның ролі;
- мектептің даярлық тобында балалардын, тәртіп мәдениетін тәрбие-леу;
- алты жасарлардың эстетикалық көзқарасын қалыптастыру.
Тәрбиешілерді, мұғалімдерді, практиканттарды кеңінен қатысты-ра алты
жасарлармен мынадай жұмыстар жүргізуге болады: сұрақ, жауап, диспут, ауызша-
журнал, пікір алысу, т. б.
Студенттердің ғылыми қоғамында, ғылыми-практикалық конферен-цияларда,
үйірме жұмысында алты жасарлардын. психологиялық, фи-зиологиялық
ерекшеліктеріне сәйкес көрнекі құралдар, методикалық ұсыныстарға байланысты
мынадай проблемалық мәселелерге назар ау-дарылады:
-Алты жасарларды оқыту және тәрбиелеудің теориялық, методикалық
негізі;
- мектеп және жоғары оқу орындары реформасына сәйкес алты
жастағылармен жүргізілетін тәрбие жұмысын жетілдіру;
- бала бақшаның даярлық тобындағы адамгершілік тәрбиесі;
- дидактикалық ойындар арқылы алты жастағылардың белсенділігін
арттыру, т. б.
Біздің балабақшада мектеп алды алты жасарлармен жүргізілетін жұмыс
туралы методикалық бұрыш ұйымдастырылған. Онда бұл тақырыпқа жа-зылған
студенттердің рефераты, ғылыми-методикалық нұсқаулар, әдебиеттердің тізімі,
баспасөзде жарияланған мақалалар бар.
Жоғарыда айтылған ғылыми және методикалық бағыттағы жұмыстың барлығы,
негізінен, педагогикалық практика кезінде балабақшалардың даярлық тобында
және жалпы білім беретін мектептерде орындалады.
Балаларды мектепке даярлау туралы арнаулы курс оқылады.
Ал алты жасарларды мектепке қалай даярлау керек? Бұл - тың тақырып.
Алты жасарлардың жалпы даярлығы туралы сөз болғанда олардың
интеллектуалдық, адамгершілік, эстетикалық, дене тәрбиесіне назар аудару
қажет. Тәрбиеші бұл кезеңде әрбір баланың психологиялық, физиологиялық
жағынан дамуы қалай? Интеллектуалдық жетілуі тоқтап қалмай ма, тоқыраушылық
кездеспей ме деген мәселелерге көңіл аударуы керек. Бұл мәселелер еш-
уақытта күн тәртібінен түспеиді. Себебі біздер, оқытушылар, тәрбиешілер
озат тәжірибені кеқінен пайдаланып, өмір ағымына ілесіп оты-руға тиіспіз.
Балалардың денсаулығы туралы айтқанда, яғни алты жасарларға
медициналық тұрғыдан қойылатын талаптарды (биологиялық дамуы, денсаулығы
қалай, бұрын әр түрлі аурулармен ауырған жоқ па, т. б.) тәрбиеші ескеруі
керек. Ең басты мәселе - алты жасарлардың психо-логиялық, физиологиялық
дамуының қалай екенін анықтау. Бала психологиялық, физиологиялық тұрғыдан
әрбір дыбысты қалай айтады?

ІI.Ойынның ақыл – ой дамытудағы маңызы
2.1. Констатациялық эксперименті ұйымдастыру.
Зерттеу орны Бестөбе кенті № 1 орта мектебінің даярлық сынып оқушылары
Топты екіге бөлдім: контрольдық топта 6 жастан асқан 8 бала,
экспериментальды топқа, 5 тен асқан , бірақ алтыға енді толатын 12 балалар
қатысты.
Констатациялық эксперимент барысында, мектеп алды даярлық бағдарламасы
бойынша арнайы ақыл ой өрісіне бағытталған ойындық тапсырмаларды қолдандым.

Алты жастағы балалар, контрольды топ болғансоң, олар әдеттегі
бағдарлама бойынша жүргізілді, де экспериментальды топтармен арнайы
қарқынды жұмыстар жүргізілді. Эксперимент басталмай тұрып бес жастағы
балалр мен алты жастағы балалардың зейінің, ой ұшқырлығын, жұмыс қабілетін
тағы да басқа параметрлерін салыстырып қарастырдық. Көрсеткіштер алынғаннан
соң бес жасар балалармен арнайы ойындық тәсілдегі жұмыстар өткізіді. Бұған
отбасында қатырстым, яғни балабақшада алынған ептіліктері, білімбері үйде
де бекітіліп отыруы қажет.
Арнайы жұмыстарыма, белсенділікті жоғарлатуға бағытталған ойындар
болды, бұл сергіту ойындары. Сергіту немесе спорттық ойындардың жетіліп
келе жатқан бала ағзасына маңызы зо екені бәріне мәлім. Ағза оттегімен
жақсы көректелінеді, баланың бас миының жұмысын жақсартады, қимыл ептілігі,
байғақыштығы дамиды.
Дидактикалық ойынның да маңызы орасан зор. Дидактикалық ойындардың
көбі математикалық есептермен байланысты келеді де баланың ойылау қабілетін
дамытады. Халық ойындары- жанылтпаш, жұмбақ, мақал – мәтел т.б. баланың ой
ұшқырлығын дамытады, тіл байлығын молайтады, бала сөзбен естігенінің
мағынасын түсінеді, есте сақтау қабілеті жақсарады.

2.2. Ойын арқылы баланың ой-өрісін дамутуға бағытталған іс шаралар.
а) Дидактикалық ойындарды сабақта пайдалану
Жоғарыда біз даярлық сыныбында сабақ, көбіне, ойын ретінде өтіледі
дедік. Өйткені сабақта алған білім ойынмен тиянақталып, білімнің
беріктігіне негіз болады. Ойын - оқу мен еңбек сияқты баланың іс-әрекетінің
бір түрі. Ойын барысында баланың жеке қасиеттері қалыптасады. Мектеп жасына
дейінгі балалар ойын үстінде көргендерін, байқағандарын, айналасынан
естігендерін қолданатынын байқау қиын емес. Ойын арқылы айналадағы болмысты
бейнелейді, өмірге творчестволық қарым-қатынасын дамытады. Ойында балалар
дүниені тани бастайды, езіңің күш-жігерін, сезімін білдіруге жол табады,
адамдармен араласуға үйренеді.
Барлық көрнекі педагогтер балалар ойындарына нақ осы көзқарас
тұрғысынан қараған. Мектепке дейінгі балалар үшін ойын - оқу, олар үшін
ойын - еңбек, олар үшін ойын - тәрбиенің елеулі формасы деп, Н. К.
Крупская (бекер айтпаған. А. С. Макаренко ата-аналарға арналған
лекцияларында ойын мен бала еңбегінің заңды байланыста болатынын, ол
айналадағы дүниеден алған әсерін ойында бейнелеу арқылы нақты еңбек
әрекетіне үйренетінін айтады. Сол себепті бұл жастағы балалар үшін
творчестволық және кимыл ойындарының қызықты да пайдалы тағы бір тобы бар.
Олар - зейінді, есте сақтауды, байқағыштықты, көзбен мөлшерлеуді,
тапқырлықты, оқуда және кез-келген басқа еңбекте де адамға қажетті
қасиеттерді дамытатын, сабақ процесінде қолдануға болатын ойындар.
Бұл ойындарды педагогтер дидактикалық ойындар дейді. Математикалық
ойындарды қолдану сабақтың әсерлілігін арттырып, оқушылардың осы пәнге
ынтасын дамытады. Бұл ойындар жаңа тақырып өтуде, өткенді қайталау, білімді
тиянақтау кезінде сабақ қажетіне, маз-мұнына орай пайдаланылады. Даярлық
сыныпта ойынды пайдаланудың үлгісі ретінде бір сабақтың жоспарын ұсынамыз.
Кеңістікті бағдарлай білу туралы негізгі түсініктерді меңгерту
Бұл тақырыпқа үш сағат беріледі. Алғашқы екі сабақ ауа райының қолайлы
кезеңінде, мектеп ауласында, табиғат аясында өтіледі.
1 (а) Салыстырмалы зат-тардың к;асиеттері туралы түсінік беру (биік-
аласа, ұзын-қысқа, кең-тар, жуан-жіңішке, үлкен-кіші), (1-сабақ).
Көрнекі қүралдар: Қолдан жа салған биік, аласа ағаштар, ұзын, қысқа
ленталар, үлкен, кіші қуыршақтар.
Методикалық ә д і с: Әңгімелесу, көрсету, түсіндіру.
Сабақ барысы. Мұғалім сабақ басталған соң, балаларды тыныштанды-рып,
жаңа сабақтың тақырыбымен, столының үстіндегі қолдан жасалған биік, аласа
ағаштармен, ұзын, қысқа ленталармен, үлкен, кіші қуыршақтармең та-
ныстырады, балаларды аулаға алып шығып, сыныпта көрген заттары туралы
төмендегі сүрақтарға жауап қайтаруын талап етеді.
- Балалар біз қайда тұрмыз?
- Аулада не көріп тұрсыңдар?
- Үйлер қандай (биік, аласа?)
- Тағы не көріп тұрсыңдар?
- Балалар, мынау қандай ағаш?
- Ал, мынау ше? (Жуан, жіңішке). Мұғалім кең, тар жолдарды көрсетіп,
кең жолмен машиналар жүретінін, тар жолмен адамдар жүретінін балаларға
түсіндіреді. Осыдан соң Үйіңді тап ойынын өткізеді. Алдымен мұғалім ойын
шартын балаларға түсіндіреді де, әр баланың үйін белгілеп, жуан, жіңішке,
биік, аласа, үлкен, кіші ағаштар мен заттарды береді. Балаларды өзіне
шақырып алып, үшке дейін санап, өз үйіне кім бұрын бару жарысын өткізеді.
Бұрын барғандарды мақтап, басқа бір баламен орын алмастырады.
Ойынның мақсаты - әрбір баланың үйі қандай ағаш немесе зат екенің
білгізу, жоғарыда аталған ұғымдарды естеріне бекіту.
Дидактикалық ойындардың түрлері
Түсін тауып, атын айт
Мұғалім столдың үстіне қағаздан жасалған, түстері әр түрлі
жемістердің, құстардың, қоянның, аюдың суреттерін қояды. Бір баланы тақтаға
шығарып, үстелдің үстіндегі суреттердің ішінен біреуін алып, неден
жасалғанын, түсінің қандай екенін айтып беруін талап етеді, егер тақтаға
шыққан бала атын атай алмаса, басқа баланы шығарып, ойынды осылай
жалғастыра береді.
Ойынның мақсаты - балаларға түстерді білдіру.
Керекті цифрын қой
Ойынның шарты: бір-біріне желімделген 5 сіріңкенің қорабына әр түрлі
зат салып қою керек (мысады, туйме, геометриялық фигуралар). Қорапқа
салынған заттың саны әр түрлі болуы керек, балалар қорапты ашып, ішіндегі
затты санап, қанша болса, сол санның кеспе цифрын салады. Ойынның мақсаты -
сандарды ұмытпау үшін жаттықтыру және ойлау қабілетін арттыру.
Екінші қолымда қанша?
Қажетті заттар - түйме, моншақ, 1 тиындық теңгелер.
Бір оқушы тақтаға шығып:
- Екі қолында барлығы 5 түйме бар, сол қолымда 3 түйме, - деп, қолын
ашып, балаларға көрсетеді,- ал оң қолында қанша түйме бар? - дейді.
Ойынның мақсаты - балалардың ой-лау қабілетін, байқампаздығын дамыту,
оң, сол ұғымдарын бекіту.
Мұғалім кішкене қапшыққа бірнеше кішкене ойыншықтар салып, бір баланы
тақтаға шығарып, көзін жұмып тұрып қапшықтың ішінен бір ойыншықты алып,
оның неден жасалғанын, қандай зат екенін айтып беруін талап етеді. Егер
айта алмаса, орнына отырғызып, басқа бір баланы шақырады.
Ойынның мақсаты - сезім мүшелері арқылы балалардың ойлау қабілетін
арттыру.
Қайдай, сандар жетіспейді?
Ойынның шарты: мұғалім карточкаға жапсырылған цифрларды балаларға
көрсетеді. Мысалы: 3, 8, 2, 6, 4, 5. Ал балалар 3 пен 8-дің арасындағы
сандарды атап шығады.
Ойынның мақсаты - балаларды тез ойлап, шапшаң жауап беруге
дағдыландыру.
Көрші санды ата
Мұғалім карточкаға жапсырылған бірнеше санды балаларға көрсетіп, көрші
сандарды атауларын талап етеді. Мысалы: 2, 4, 8, 10, 5, 6, 9, т. с. с.
Балалар сандарды ұмытып қалмау үшін ойынды жиі қайталап тұрған жөн.
Өз орныңды тап
Бұл ойынды 10-ға дейінгі натурал сандар қатарын өтіп болғаннан кейін
жүргізуге болады. Мұғалім бірнеше баланы тақтаға шығарып, қолдарына кеспе
цифрлар жапсырылған карточка береді. Осыдан соң мұғалім балалардың
қолдарындағы сандарға байланысты орындарын ауыстырып қояды. Мұдан соң
балалардан өз орындарын тауып ұүруды талап етеді. Мен бірмін деп, бір
цифрын ұстаған бала бірінші тұрады. Мұғалім балаларға сұрақ қояды. Бір
санынан кейін қандай сан тұрады? Екі цифрын ұстап тұрған бала мен екімін
деп, бір цифрын ұстап тұрған баланыңң жанына келіп тұрады, қалған балалар
да өздеріндегі цифрға байланысты өз орындарын тауып тұруы керек.
Ойынның мақсаты - балалардың естеріне сандарды ұзақ сақтату.
Бір де бір
Тақта алдына 10 оқушы шығып, қатар тұрады. Ең бірінші тұрған бала бір
деп, бір қадам алға шығып тұрады, бір қосу бір екі деп екінші бала бірінші
баланың қатарына барып тұрады, екі қосу бір 3 деп, екінші баланың қатарына
тұрады, қалған балалар да ойынды осылайша жалғастырады. Ойынның мақсаты -
сандардың бірліктерден құралатынына балалардың көздерін жеткізу.
Не өзгерді?
Мұғалім екі жолақты карточканы тақтаға іліп, бірінші жолағына бір
алмұрттың суретін іледі. Ал екінші жолағына көп алманың суретін іледі,
содан кейін бірнеше баладан сұрап салыстырады. Енді мұғалім карточканы
өзіне қаратып, бірінші жолаққа көп алманың, екінші жолаққа бір алмұрттың
суретін іледі. Осыдан соң карточканы балаларға қаратып, не өзгергенін
сұрайды.
Ойынның мақсаты - көру мүшелері арқылы ойлау қабілетін арттыру.
Ұқсасын тап
Мұғалім балаларға зат көрсетеді, балалар алдарындағы геометриялық
фигураларды көрсетеді. Мысалы, мұғалім балаларға кітап көрсетеді, балалар
алдарындағы геометриялық фигуралар ішінен төртбұрышты көрсетеді. Ойынның
мақсаты - балалардың естерінде геометриялық фигураны қалыптастыру.
Қол шапалақтау
Мұғалім қанша рет қол шапалақтаса, бала сол санның цифрын көрсетуі
керек. Мысалы, мұғалім бес рет шапалақтаса, балалар алдарындағы бес цифрын
көрсетеді.
Ойынның мақсаты - баланың есту мүшелері арқылы ойлау қабілетін
арттыру.
Дыбыс арқылы санды тап
Мұғалім қарындашпен столды дыбыс шығатындай етіп ұрады, оқушылар
тыңдап отырып, алдарындағы цифрларынан тиісті санды көрсетеді.
Ойынның мақсаты - есту мүшелері арқылы баланың ойлау қабілетін
арттыру.
Дұрыс таба біл
Тақтаға цифрлар жазылған карточкалар ілінеді. Карточкада қандай цифр
болса, оқушы өз конвертінен сонша үшбұрьіш, төртбұрыш немесе көпбұрыш санап
алып, алдарына қояды, (қандай фигураны алып қою керектігі ескертіледі).
Ойынның мақсаты - цифрлар мен геометриялық фигураларды оқушылардың
естерінде берік қалыптастыру.
Магазин
Ойыншық таразысына дүкенші бала сатып алушының сүраған нәрсесін өлшеп
беріп тұрады. Керек нәрселер (таразы, қалақша, күріш, шырың, бидай т. б.)
сатушы баланың дүкеншілер қиетін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.