Банктік ссудалық пайызы экономикалық категория ретінде

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 4

1. Ссудалық пайыздың экономикалық маңызы және банктің

пайыздық саясатының теориялық сипаттамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6

1.1 Қазақстандағы пайыздық саясаттың
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7

1.2 Банктік ссудалық пайызы экономикалық категория ретінде ... ... ... 8

1.3 Несие пайызының экономикалық сипаттамасы және оның

атқарымдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 10

2. Еуразиялық банк АҚ-ның қаржы-шаруашылық қызметіне

экономикалық талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 11

2.1 Еуразиялық банк АҚ-ның даму тарихы мен басқару құрылымы,

банктің негізгі қаржылық көрсеткіштеріне баға беру
... ... ... ... ... ... ... .. 13

2.2 Банктің несиелік қызметі және белгіленген пайыздық

мөлшерлемелері көлемін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 16

2.3 Банктің таза пайыздық табысын талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19

3.Банктің пайыз саясатын оңтайландыру мәселелері
... ... ... ... ... ... ... .. 27

3.1Коммерциялық банкте пайыз саясатын жетілдіру шаралары

жүйесінің баға белгілеу механизміне әсері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28

3.2 Еуразиялық банк АҚ-ның тарифтік саясатын құрудың

қағидалары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 29

Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 31

Қолданылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31

Кіріспе

Тақырыпты зерттеудің өзектілігі.Әлемдік қаржы дағдарысы қоғамдық
өміріміздің қай саласына болса да өзінің кері әсерін тигізіп жатқаны мәлім.

Дүниежүзілік қаржы дағдарысының Қазақстанға қатысы тікелей деп айтуға
болады. Экономикаға, әсіресе, банк жүйесіне ықпалы, бұрыннан қалыптасқан
үрдістердің күбіртіктеуі күн құрғатпай шешетін мәселелерді алға тартып
отырғаны сөзсіз. Қаржы дағдарысы АҚШ-та ипотекалық дағдарыстан басталды.
Біздің коммерциялық банктер қаржы көзі ретінде АҚШ, Англия, Германия және
т.б. кейбір Еуропа елдерін пайдаланған болатын.
Әлемдік қаржы дағдарысы салдарынан еліміздегі коммерциялық
банктер қызметінде оның негізгі қаржылық көрсеткіштері бойынша, несиелеу
қызметі халықтың салымдарын қабылдау қызметі, инвестициялық қызметтері
аясында көрсеткіштердің төмендеу тенденциясы байқалуды. Осы орайда,
коммерциялық банктердің қызметін егжей-тегжейлі зерттеу, банктер қызметін
оңтайландыру тұрғысында оның пайыздық саясатын тиімді қалыптастыру
мәселелері маңызды.
Банктің қызметтер нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың ара қатынасы
тауарлардың бағасы сынды пайыздық мөлшерлемеге әсерін тигізеді. Егер ұсыныс
сұраныс артық болса, мөлшерлемелер төмендейді, және керісінше сұраныс
ұсыныстан артық болса, олар өседі. Соңғы жылдары несие нарығында сұраныс
пен ұсыныстың теңесуі орын алуда, бұл пайыз мөлшерлемсінің деңгейіне әсерін
тигізуде. Олар баяулап төмендей бастады.
Пайыз мөлшерлемесінің деңгейіне әсер ететін басқа маңызды фактор инфляция
деңгейі болып табылады. Инфляцияның күшеюі кезінде мөлшерлемелер өседі,
осыған байланысты банктік тәжірибеде номиналды және нақты (инфляция
деңгейіне түзетілген) мөлшерлемелер ажыратылып қарастырылады.
Осы факторлардың әсерінен банктің пайыздық саясаты соңғы жылдары
қалыптастырылып келеді. Осы орайда коммерциялық банктердің қазіргі орын
алған жағдайларда пайыздық саясатын қалыптастыру мәселелері өзекті болып
табылады.
Курстық жұмысының мақсаты. Банктік пайыздың экономикалық мәні, рөлі,
әдісі мен тәсіліОсы мақсатқа қол жеткізу үшін курстық жұмыста мынадай
міндеттер орындалады:
-Ссудалық пайыздың экономикалық маңызы және банктің пайыздық саясатының
теориялық сипаттамасын қарастыру;

- Еуразиялық банк АҚ-ның қаржы-шаруашылық қызметіне

экономикалық талдау;

- Банктің пайыз саясатын оңтайландыру мәселелері

Зерттеудің пәні -коммерциялық банктердегі пайыздық мөлшерлеменің
мәні.

Зерттелу дәрежесі:

коммерциялық банктердің пайыздық саясатының теориялық негіздерін зерттеу;

несие пайызының мәні мен мазмұнын қарастыру;

банктің негізгі қаржылық көрсеткіштері мен пайыздық табыстарын талдау;

банктің инвестициялық қызмет тұрғысындағы пайыздық саясатын талдау;

банктің несие беру қызметін және несиелер бойынша пайыздық мөлшерлемелерді
талдау;

дағдарыс жағдайында банктің пайыздық саясатын оңтайландыру жолдарын ұсыну.

Зерттеу обьектісі Еуразиялық банк акционерлік қоғамы Тараз филиалы
болып табылады. Филиал мәліметтері қол жетімсіздігі себебінен талдау
жұмыстары банктің жылдық есеп беру құжаттары негізінде жасалды.

Курстық жұмысының теориялық және әдістемелік негіздері.Курстық
жұмыстың тақырыбын зерттеу барысында Қазақстан Үкіметінің банк және банк
қызметі туралы заңдары мен нормативті құжаттары, Қазақстан Республикасының
статистика бойынша Агентствасының мәліметтері, отандық және шетелдік
экономистердің ғылыми еңбектері мен оқулықтар, экономикалық басылымдардағы
ғылыми мақалалар қолданылды.

Курстық жұмысының тәжірибелік негізі. Зерттеу жұмысында
анықталған мәліметтер банктердің есеп айырысу жүйесін дамыту үшін қолдануға
болады. Арнаулы семинарлар өткізуде, дәріс беруде, тренинг жүргізуде
пайдалануға болады.

Зерттеу әдістері.Курстық жұмыстың тақырыбын зерттеуде жалпы
диалектикалық, салыстырмалы, аналитикалық, тарихи, логикалық, жүйелік,
функционалды талдау әдістері қолданылды.

Курстық жұмысының құрылымы.Курстық жұмыс кіріспе, үш тарау,
қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.

Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, объектісі мен
пәні, зерттеу әдістері қарастырылған.

Бірінші бөлімде ссудалық пайыздың экономикалық маңызы және банктің

пайыздық саясатының теориялық сипаттамасы қарастырылады.

Екінші бөлімде Еуразиялық банк АҚ-ның қаржы-шаруашылық қызметіне

экономикалық талдау жасалды.

Үшінші бөлімде Банктің пайыз саясатын оңтайландыру мәселелері
ұсынылған.

Курстық жұмыстың зерттеу нәтижелері қорытындыда қарастырылған.

1.Ссудалық пайыздың экономикалық маңызы және банктің пайыздық саясатының
теориялық сипаттамасы

1.1 Қазақстандағы пайыздық саясаттың мәні

Ақша мемлекет пайда болмастан көп бүрын қодданысқа енді және ол
тауардың әр түрлі болатындығын білдірді. Бұл айырбас қатынастарының
дамуының нәтижесі еді. Сөйтіп, ақша өзінің тауар ретіндегі сапасын
біртіндеп жоғалтып, оның құнының баламасына көшті. Мемлекет өзінің каржы
қызметі саласында өзіне дейінгі қолданылған акшаны пайдаланды. Қазақстан
Республикасы өзінің төл теңгесін шығарғанға дейін кеңесетік (кейін
ресейлік) сомдарды қодданды. Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы 1993
жылғы 12 карашадағы Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығымен
енгізілді. Жарлықта ұлттық валютаны 1993 жылдың 15 карашасынан бастап
енгізу көзделді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы заңына сәйкес
Қазақстан Республикасы аумағыңда қолма-қол ақшаны шығару, олардын айналысын
ұйымдастыру және айналыстан алуды тек қана Қазақстан Ұлттық Банкі қолма-
қолсыз эквивалентпен алу арқылы банкнот пен монеталарды банктерге сату
нысанында жүзеге асырады.
Қазіргі кезде Қазақстанда өзінің ақша жүйесі қалыптасты. Ақша
жүйесінің элементі мемлекет белгілеген ақша айналымы болып табылады. Ақша
айналымына қолма-қол және қолма-қолсыз нысандағы ақша қозғалысы жатады.
Ақша бірлігін ауыстыруға Қазақстан Республикасы Президентінің құқығы
бар. Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан Республикасы ақша
бірлігінің колданылу тәртібін, мерзімін және шарттарын белгілейді..
Қазақстандағы инфляциямен күресудің тағы да бір маңызды факторы —
шетел валютасына деген артық сұранысты төмендету болып табылады. Өткенге
оралатын болсақ, теңгені енгізгеннен кейінгі жарты жылдай уақыт ішінде,
валюталардың бағамдық айырмасы есебінен алыпсатарлық табысқа қол жеткізу
мүмкіндігінің салдарынан банктің қысқа мерзімді капиталдары несиелік
нарықтан валюталық нарыққа ауысып кетті. Теңгенің айырбас бағамы
анықталатын сыртқы көрінісі мен сыртқы құны арасыңдағы шекті қатынастың
бұзылуы Ұлттық валютаның тұрақсыздығын одан сайын арттыра түсті [1].
Ұлттық банктің мүдделендіру мөлшерлемесі ақша нарығындағы қаржылық
операциялардың барлық түрлеріне пайыз мөлшерлемесінің белгілеу базасы
ретінде қызмет етеді.
Қайта қаржыландыру мөлшерлемесінің шамасы ақшалай қаражаттарға деген
сұранысқа және инфляция деңгейіне байланысты келеді. Ұлттық банк
мүдделендіру мөлшерін реттеу арқылы республикамыздағы ақша жиынының
шамасына әсер етеді және несиеге деген сұранысты арттыруға немесе
қысқартуға мүмкіндік жасайды. Ресми пайыз мөлшерлемесінің деңгейі екінші
деңгейдегі банктер үшін, Ұлттық банк саясатының ақша жиынына бақылау жасау
шегіндегі негізгі бағыттарын сипаттайтын басты бір көрсеткішті білдіреді.
Ұлттық банктің ресми пайыздары, оның тікелей бақылауына жатпайтын
несиелік ресурстар нарығының шартына сай банктер дербес белгілейтін
нарықтық пайыз мөлшерлемесіне жанама түрде ықпал етеді. Соның негізінде
сұраныс пен ұсынысқа байланысты саудада белгіленетін Ұлттық банктің қысқа
мерзімді шоттары бойынша, банкаралық несиелер және мемлекеттік қысқа
мерзімді несиелер бойынша пайыз мелшерлемелері жыл бойына Ұлттық банктің
мүдделендіру мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты темендеп отырған.
Пайыздың нақты бейнелері, өз кезегінде инвестициялау үшін әлуметтік
ресурс болып табылатын депозиттердің несиелік мекемелерге ағылуын арттыра
түсті [2].

1.2 Банктік ссудалық пайыз экономикалық категория ретінде

Ссудалық пайыз тауарлы өндіріс жағдайында және қоғамда несие
қатынастары дамығанда пайда болады. Несие болмаған жағдайда ссудалық
пайызболмайды.
Ссудалық пайыздың өзінен қарыз алушының несиені өнімді
пайдалануына оның ссудаға берілген құнды пайдаланудың нәтижесінде алған
пайда жатады. Сол себепті де ссудалық құнды ұсынушы несие мен оны
пайдаланатын қарыз алушының арасындағы экономикалық мүдделердің ұдайы
болып тұрады.
Несиелік қатынастар пайызы дербес экономикалық категория ретінде
тіркелетін тікелей негіз болып табылады. Қарыз пайызының мәнін оны қарыз
капиталын қайтарымдылық принципімен пайдалану негізінде пайда болатын
экономикалық қатынастар ретінде түсіну керек. Бұл экономикалық
қатынастардың усбъектілері-қарыз пайызын тиісінше алушы және төлеуші
ретінде болатын кредитор және қарыз алушы. Қарыз пайызына қатысты
экономикалық қатынастар ерекше, оларды несиелік қатынастармен аралауға
болмайды[3].
Олардың айырмашылықтары арқылы қарыз пайызының экономикалық мәні
ашылады, айырмашылықтары төмендегілер болып келеді:
- қарызға берілген құнның және несиені пайдаланғаны үшін төленетін
пайыздық сома қозғалысының сипаты;
- несие мен қарыз пайызы арасындағы экономикалық-құқықтық айырмашылық;
- қарызға берілген құн мен пайыз төлеу сомасы қозғалысының әр түрлі
бастамасы;
- несие және қарыз пайызының ұдайы өндіріс процесінің әр түрлі
сатыларында пайда болуы.
Қарыз пайызы пайданың бөлігі түрінде бола отырып, одан оның мөлшерін
анықтайтын фокторлармен ерекшеленеді. Мысалы, егер пайданың қалыптасуы
жұмыскердің санына және еңбек өнімділігіне байланысты болса, ал төленетін
қарыз пайызының шамасы – пайыздық мөлшерлеме деңгейіне және қарыз алушы
алған несиенің сомасына байланысты. Қарыз пайызы өзіне тән ерекше белгілі
бір белгілерді білдіре отырып, пайдадан ғана өзгешеленбейді, сонымен қатар
басқа да экономикалық категориялардан, мысалы, бағадан да өзгешеленеді [4].
Бағалар тауар айналысымен, айырбаспен тығыз байланыста екені белгілі,
оның бөлу фазасында пайда болатын қарыз пайызынан өзгешелігі, ол – қайта
бөлу категориясы болып табылады. Екінші өзгешелігі мынада, тауар бағасы
тауар айналымы негізінде, ал пайыз – мүлдем басқа, несиенің қозғалысы
негізінде пайда болады. Алайда, несиемен сауда жасау мүмкін. Несиелік
мәміледе саудалық себеп банк ісіндегі сауда-саттықпен (коммерциализация)
байланысты.
Пайыздық мөлшерлеме тұрақты және өзгермелі, номиналды және нақтылы,
дисконтты болуы мүмкін.
Тұрақты пайыздық мөлшерлеме қарызды пайдаланудың барлық мерзімі
бойынша өзгеріссіз қалады.
Өзгермелі пайыздық мөлшерлеме несиелік ресурстарға деген сұраныс пен
ұсыныс арқылы қалыптасатын ақша нарығының жағдайына байланысты, сонымен
қатар экономикалық және қарыз алушыны қаржыландыру жағдайында несиелік
немесе депозиттік шарттың барлық әрекет ету мерзімі бойында банк арқылы
өзгертілуі мүмкін.
Номиналды пайыздық мөлшерлеме екі факторға байланысты қалыптасады:
несиелік ресурстарға деген сұраныс пен ұсыныстың арақатынасына және
инфляция қарқынына қарай [5].
Нақты пайыздық мөлшерлеме есептеу жолымен табылады – номиналды
мөлшерлемеден инфляция қарқыны алынып тасталынады. Кредитордың көзқарасы
тұрғысынан нақтылы пайыздық мөлшерлеме табысының көзі – несиелеу және
инвестициямен байланысты шығындардың орнын толтырудың негізі болып
табылады. Нақтылы пайыздық мөлшерлеме мынандай құрамдас бөліктерден тұрады:
ағымдық шығындар (тартылған қаражаттар құны, әкімшілік және заңды шығындар,
төлем қабілетсіз қарыз алушылардан келетін шығындар), салық, тәуекел үшін
төлем, пайда.
Экономикалық ғылымда номиналдық және нақтылы пайыздық мөлшерлемелер
арасындағы өзара байланыс И.Фишердің формуласымен өрнектеледі, яғни
i=r+r*U+U
(1)
мұнда:
i – несие (депозит) үшін номиналды пайыздық мөлшерлеме;
r – несие (депозит) үшін нақтылы пайыздық мөлшерлеме;
U – белгілі бір кезен (бір жыл) ішіндегі инфляция деңгейі.
Бұл формулада [r*U+U ] сомасы инфляциялық шығынның орнын толтыру
үшін нақты пайыздық мөлшерлемеге қосылатын шама болып табылады. Бұл шама
инфляциялық сыйақы деп аталады.
Банктік тәжірибеде барлық пайыздық мөлшерлемелер номиналды шамада
белгіленеді.
Математикалық пайыздық мөлшерлеме қарызға берілген құннан келетін
табыстың осы құнның шамасына қатынасы ретінде анықталады. Мысалы, 1995 жылы
18 мамырда Ұлттық банк бекіткен пайыздарды есептеу тәртібі және олардың
Қазақстан Республикасы банктерінде бухгалтерлік есеп шоттарындағы
орналастыру туралы Ережеге сәйкес пайыздарды есептеудің келесі техникалары
пайдаланылады:
Жай пайыздарды есептеудің техникасы. Жай пайыздар – бұл қарыздық
берешек (депозит) сомасына есептелген пайыздар. Жай пайыздарды есептеу үшін
төмендегідей формула қолданылады:
I=i*P*n360*100%
(2)
мұнда:
i – жылдық пайыздық мөлшерлеме;
P – берешек (депозит) қалдығы;
I – қарыздың (салымның) барлық мерзімі үшін есептелген пайыз сомасы;
n – пайыз есептелетін кезендегі күндер саны.
Күрделі пайызды есептеу техникасы. Күрделі пайыздар – бұл қарыздық
берешек (депозит) сомасына ғана емес есептелген пайыздан келетін табыс
сомасына да есептелген пайыздар.
Несиелер және депозиттер бойынша пайыздық төлемдер сомасын есептеу
үшін келесідей формула пайдаланылады:
I= P[(1+ i1200)n-1],
(3)
мұнда:
i – пайыздардың жылдық мөлшерлемесі;
P – қарыздың (салымның) алғашқы сомасы;
I – қарыздың (салымның) барлық мерзімі үшін есептелген пайыз сомасы;
n– қарыздың (салымның) ай мерзімдеріндегі (ай үлестеріндегі)
ұзақтығы.
Егер несиелеу мерзімі бойынша қарыздық берешектің бөлігі ұзартылған
қарыз есебіне жатқызылса, онда ұзартылған қарыздық берешекке есептелген
пайыз сомасын анықтау үшін төмендегідей формула қолданылады:
Ig=Q*[(1+ ig1200)t1-(1+ ig1200) t2],
(4)
мұнда:
Ig – ұзартылған берешек бойынша есептелген пайыздар сомасы;
Q – ұзартылған берешек сомасы;
ig – ұзартылған берешек бойынша пайыздық мөлшерлеме (айып-пұлдық);
t1 – несиелеудің басталуынан ұзартылған берешек бойынша пайыз
есептелген күнге дейінгі уақыт кезеңі;
t2 – несиелеу басталған күннен ұзартылған қарыздың пайда болған
күніне дейінгі уақыт кезеңі.
Пайыздарды есептеген кезде айдағы күндер саны шартты түрде 30 күн, ал
жылдағы күндер саны – 360 күн деп қабылданады. 31 күндік айларда 31 күн
есепке алынбайды, ал ақпанда соңғы санға дейінгі қалдық 30 күнге қанша
жетпесе, сонша қайталанады [6].
Қазақстан Республикасында несие жетімсіздігі құбылысының дамуы,
әсіресе, 1994 жылдың бірінші жартысында айқын байқалды, бұған белгілі бір
дәрежеде мемлекеттік рестриктивтік ақша-несиелік саясаты жағдай жасады.
Бірақ, депозиттер бойынша пайыздық мөлшерлемеде көрінетін жеткілікті түрде
жалпы сипаттағы факторларға, сонымен қатар, ресурстарды тарту мерзімі
несиеге деген сұраныс жағдайы, несиелік ресурстар нарығындағы жағдайлар
(төлем шамасы, ұсыныстың болуы),клиенттердің мінез-құлқы (құрылтайшылар,
үлескерлер, сала кәсіпорындары, т.б.) оның сенімділігі, салық саясаты және
инфляциялық тенденциялардың қатысы бар.Мемлекеттік қазыналық
міндеттемелерді сатып алушы несиелік операциялардың ерекше формасы ретінде
қарастыруға болады, онда қарыз алушы болып бағалы қағаздардың эмитенті –
Қаржы министрлігі, ал кредитор болып олардың сатып алушылары табылады.
Сондықтан МКМ бойынша жылдық табыстылықты келесі фомула бойынша анықтауға
болады:
Т=(НК*ДБДБ)*(365*100Т), (5)
мұнда:
Т – жылдық табыстылық, %;
НК – МҚМ-нің номиналдық құны;
ДБ – МҚМ-нің дисконтталған бағасы;
Т – МҚМ-нің айналыс кезеңі, күндері.

1.3 Несие пайызының экономикалық сипаттамасы және оның атқарымдары

Несие пайызы қоғамда тауар өндірісі мен кредит қатынастарының даму
жағдайында пайда болады.
Несие пайызы кредит ретінде-уақытша пайдалануға берілген құнның бағасы
болып көрінетін объективті экономикалық санат. Несие пайызының мәні
мыналарды көрсетеді:
a) несиеге берген құнды пайдаланғаны үшін төлеуді;
ә) кредитке қосылған үстемені;
б) кредит берушінің шығынының орнын толтыруды.
Кредитті қарызға алушы өндіргіш ретінде пайдаланғанда несие пайызының
көзі болып оның несиеге берген құнды пайдалану нәтижесінде алған пайдасы
есептеледі. Сондықтан кредит берушінің несие берген құны мен оны өндірісте
пайдаланатын қарызға алушының арасында тұрақты түрде экономикалық
қайшылықтар болады. Бұл қайшылықты шешу үдерісінде кредитті пайдаланған
пайданы табыс пен несие пайызына бөлу жүреді.
Несие пайызын төлеу қажеттілігі қарызға алушыны несиеге алған құнды
барынша тиімділікпен пайдалануға, жұмсалған капиталға пайданы арттыруға
мәжбүр етеді.
Несие пайызы мәселесі бойынша экономикалық қатынастар айрықшалықты,
оларды кредит қатынастарымен шатастыруға болмайды.
Несие пайызы мәселесі бойынша қатынастар кредит қатынастарымен
шектелмейді. Егер кредит құн қозғалысын қайтарылымдық негізінде білдірсе,
онда пайызды төлеу баламасын алмай-ақ құнды табыстауды сипаттайды. Кредитті
пайдаланғаны үшін пайыз қайтарылмайды, оның сомасы қарызға алушыдан кредит
берушіге толық ауысады, ал сол кезде меншік құқығы кредиттегі сияқты
берілмейді, құн қарызға алушыға уақытша пайдалануға беріледі және белгілі
бір мерзім өткен кезде заңды бастапқы нүктесіне қайтарады.
Кредит беруші мен несие пайызы арасындағы экономикалық және құқықтық
даму кредит келісімінде, кредитті қайтару мен пайыздарды төлеу
міндеттемесінде білінеді. Кредит үшін қаражатты авансылау тән, ал сол кезде
пайызды төлеу құн ауыспалы айналымның аяқталғанын және кредиттің пайызға
үстемесімен қайтарылуын білдіреді [8].
Несие пайызы өзінің ең қарапайым көрінісінде кредитті пайдаланғаны
үшін төлем ретінде білінеді. Біздің көзқарасымызша, несие пайызының мәнін
ашамыз, егер, біріншіден, оны кредитті пайдалану нәтижесінде жаңадан
құрылған құнның бір бөлігі ретінде, екіншіден, қарызға алушыдан кредит
берушіге ауысатын кредитті пайдаланғаны үшін төлем ретінде, үшіншіден,
кредит берушінің табысы ретінде қарастырсақ, ол оны несие қорын жылжытуға
ынталандырады (ол экономика мен халыққа кредит беруге мүдделі).
Несие пайзының бөлу атқарымы барлық құнның емес, жаңадан құрылған
құнның (пайданың), бөлінуін білдіреді.
Пайданы пайыз арқылы бөлу меншік иесін ауыстырумен бірге жүреді, яғни
қарызға алушы пайызды кредит берушіге береді және меншік құқығы оған
ауысады.
Пайданы бөлу үдерісінде несие пайызын алушы (кредит беруші) және
төлеуші (қарызға алушы) орындарын ауыстыра алады. Кредит беруші несие алушы
бола алады, пайыз қозғалысы өз бағытын өзгертеді-пайданың бір бөлігін
қарызға алушы кредит берушіге аударады. Сонымен бірге кредит беруші
банкілер өз пайдалары - пайызының бір бөлігін кредитті қарызға алушы болған
клиенттеріне төлеуші бола алады [9].
Пайыз арқылы пайданы бөлу салалық емес, қоғамдық сипатта болады. Халық
шаруашылық деңгейінде несие пайызын төлеу ұлттық табысты бөлумен
байланысты.
Несие пайызы қарызға алушыны алған кредитін өзінің кәсіпкерлік
қызметінде тиімді және толық пайдалануына және кредитті пайызымен уақытылы
толық көлемде қайтаруына ынталандырады, яғни пайыз өзінің екінші атқарымын
орындайды.
Несие пайызының атқарымы және несие капиталының сақталуы мен
ұлғайтылуы кредит беруші ретінде банкінің кредит әлеуетінің сақталуы және
көбеюімен байланысты. Қарызға алушыны банк берген кредиті толық және
уақытылы өтеуге экономикалық ынталандыра отырып, несие пайызы несие қорын
сақтайды және тіпті оны ұлғайтады. Банкінің қарызға алушыдан алған пайызы
мен оның депозиттерге төлеген пайызы арасындағы айырмашылық несие қоры мен
оның кредит ресурстарының арту көзін құрайды.
Банк пайызы банк кредит беруші ретінде болған кезде пайда болады.
Пайыз инвестор-кредит беруші және қарызға алушы арасында делдалдық
қызметтерге өтемақы ретінде болады. Мұнда қарызға алушының банк алдындағы
кредитін қайтару жөніндегі өз міндеттемелерін арттырмау қауіп-қатері пайда
болады. Нәтижесінде банкінің салымшылар алдындағы депозиттер бойынша өз
міндеттемелерін орындамау қаупі пайда болуы мүмкін, ол оларға депозиттер
бойынша пайыз төлейді. Сондықтан кредит бойынша банк пайызы депозиттік
пайызға және кредитке қызмет көрсету жөніндегі комиссиялық шығынға
қарағанда кем дегенде бір маржаға жоғары болуы керек.
Ең жалпы түрде маржаның өзі несие мөлшерлемесі мен депозит пайызының
айырмашылығы болып табылады. Нақты қалыптасқан маржа мөлшері пайыздар
бойынша таза табыстың (есептелген пайыздар минус төленген пайыздар) кредит
жұмсалымдарының орташа көлеміне қатынасы ретінде анықталады.
Пайыздық маржаның мөлшеріне әсер ететін негізгі факторлар болып кредит
жұмсалымдары мен олардың көздерінің көлемі, құрамы мен құрылымы, сондай-ақ
банкінің активті және пассивті операциялары бойынша мөлшерлемелердің
өзгеруі есептеледі.
Сонымен, банк пайызы кредиттер (активтер) бойынша пайыз және
депозиттер (пассивтер) бойынша пайыз болып бөлінеді.
Активтер бойынша банк пайызының деңгейі қарызға алушының кредитті өтеу
қабілетіне, кредиттің мақсатына және берілетін кредиттің мерзімі мен
көлеміне, Орталық банкінің қайта қаржыландыру мөршерлемесіне және инфляция
деңгейіне байланысты [10].
Пайыздық мөлшерлемелердің деңгейіне жанама әсер етудің тиімді
құралдарына: көлем, коммерциялық банкілерге Орталық банкі кредитінің шарты
және нарықтық бағасы, Орталық банкінің салық салуы және міндетті
резервтерінің мөлшерлері жатады. Қаржыландыру мөлшерлемелерін, міндетті
талаптардың мөлшерлері мен салық мөлшерлемелерін арттыру кредиттің пайыздық
мөлшерлемелерінің өсуіне әкеледі.
Сөйтіп, несие пайызы деп аталатын активтер бойынша банк пайызынан және
депозиттік пайызы деп аталатын пассивтер бойынша пайыздан басқа тағы да
қайта қаржыландыру мөлшерлемесі деп аталатын базалық немесе есептік пайыз
бар, оны екінші дәрежедегі(коммерциялық) банкілер үшін Орталық банк
белгілейді. Ол Орталық банк пен үкіметтің ақша-кредит саясатындағы ең
маңызды құралдарының бірі болып табылады [11].

2.Еуразиялық банк АҚ-ның қаржы-шаруашылық қызметіне экономикалық
талдау

2.1 Еуразиялық банк АҚ-ның даму тарихы мен басқару құрылымы, банктің
негізгі қаржылық көрсеткіштеріне баға беру

Еуразиялық банк 1994 жылы акционерлік қоғам түрінде құрылды.1995
жылы ақпан айында банктік операциялар жүргізуге лицензия берілді. 1995 жылы
маусым айында 95,6 млн, теңге шамасында құнды қағаздардың бірінші
эмиссиясын тіркеді. 1996 жылы наурыз айында № 20030007 лицензия құнды
қағаздар рыногында делдалдық қызмет атқаруға берілді.
Банк қызметі Қазақстандағы бизнесті жүргізуге тән экономикалық,
саяси және әлеуметтік тәуекелдіктерге икемді келеді. Бұл тәуекелдіктер
үкімет саясатындағы экономикалық жағдайларға, салықтық және құқықтық
салалардағы өзгерістерге әкеледі.
Еуразиялық банк АҚ-ның бөлімшелеріне мыналар жатады:
- несиелендіру бөлімі
- валюталық реттеу бөлімі
- касса
- құқықтық бөлім
- ақпараттық технологиялар бөлімі
- қауіпсіздік қызметі.
- операциондық бөлім.
Банктің корреспонденттік шоттарына клиенттің пайдасына түскен барлық
ақшалар банкте үш жұмыс күнінде акцептелінеді және клиентің алған күні
соммалар төлем құжаттарының шарттарына сәйкес ҚР аумағындағы аударымдар
және төлемдер ҚР заңдылықтарына сәйкес банктік шоттардың барлық
реквезиттерімен есепке алынады. Төлем құжаттарда көрсетілген мәліметтерге
және банк шоттарының реквезиттеріне сәйкес банк (шоттарының) ақшаларды
транзидтік шотқа есепке алады.
Операциялар тек қана ауыстыру бөлімдерінде іске асырылады. Жұмыс
күнінде бағамды өзгерту жазбаша бұйрықтарға негізделе істеуге болады. Әрбір
шетел валютасын сатуда эквиваленттік сомма мөлшері 10000 АҚШ долларынан
аспауы тиіс, міндетті түрде анықтама сертификаты толтырылуы керек.
Клиенттің ұсынысы бойынша анықтама сертификат кез-келген соммаға беріледі.
Банк кассасынан ақшаларды беру шығыс кассалық құжаттармен өңделеді:
ақшалай чектермен және белгіленген шығыс кассалық ордерінің формаларымен
Еуразиялық банк АҚ-ның клиентінің шотын қабылдаған ақша соммаларымен
және олардың қабылдап болғанға дейінгі соммаларымен несиелейді.
Басқару қызметінің негізгі бағыттарын көрсететін 3 негізгі бөлімше
бар:
1. Банктің коммерциялық қызметінің негіздерін өңдеу және жетілдіруді
басқару бөлімшесі. Ол келесі қызметтерді атқарпады:
- банкті басқаруда нақты мақсаттарды анықтау үшін банктің іскерлік
саясатының актілерін жасау;
- банк балансын дайындау ;
- банктің несиелік потенциалын анықтау;
- банктің жұмыс нәтижелері бойынша жалпы есепберуді әзірлеу;
- банк қызметін жүзеге асыру бойынша негізгі бағыттарды анықтау.
2. Банк қызметінің шаруашылық есеп айырысуларын ұйымдастыру бөлімі:
- банктің шығындары мен кірістерінің жағдайын анықтау;
- банктің кірістері мен шығындарын болжау;
- жоспарланғанымен салыстыра отырып банктің іс жүзіндегі кірістерімен
шығындарын талдау;
- банк жұмысының рентабельділігін талдау және оны жоғарылату
перспективалары.
3. Банк өтімділігін басқару бөлімі – банктің ағымдағы және
келешектегі өтімділігін анықтау бойынша сұрақтардың көлемін шешеді:
- банктің баланс өтімділігініңкөрсеткіштерін есептеуді жүргізеді;
- банктің күнделікті өтімділігін бақылайды;
- банктің өтімділігіне әсер ететін факторлардың жиынтығын талдайды.
Республиканың әртүрлі аймақтарындағы заңды және жеке тұлғаларды
несиелендіру банктің дамуының негізгі бағыттарына кіреді. Банктің несиелік
саясатының алғышарттары болып экономиканың нақты секторына қолдау көрсету,
өнеркәсіптік, қаржылық, саудалық, ауылшаруашылық кәсіпорындарымен тығыз
байланыс жасау, әлеуметтік-экономикаылық бағдарламаларды қаржыландыру және
сенімді және рентабелді клиенттердің тұрақты шеңберін құру.
Банктің ақпараттық технологиясын дамыту клиенттерге көрсететін қызмет
түрлерінің сапасын жақсартуға, олардың инвестициялары мен
автоматтандырылған банктік жүйенің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге
бағытталған.
Банк активтері – пайда табу мақсатында банктік ресурстарды түрлі
активтер бойынша орналастырылған қаражаттары.
Банктік активтердің құрылымы баланстың актив жағында
көрсетілетін сапасына қарай бөлінген баптардың баланс нәтижесіне қатынасын
сипаттайды. Активтердің сапасы активтік операциялардың түрлендірілуіне,
тәуекелді активтерінің көлеміне, толық құны жоқ активтердің көлеміне және
активтердің өзгеріске ұшырау белгілеріне қарай анықталады.
Активтердің сапасы, олардың өтімділігіне, тәуекел активтерінің
көлеміне, толық бағалы емес активтерінің үлес салмағына, активтердің
көлеміне, табыс әкелуіне қарай анықталады. Банк өзінің міндеттемелерін
күнделікті орындап отыруын қамтамасыз етуі үшін активтердің құрылымы
өтімділіктің қоятын талаптарына сәйкес келуі тиіс.
Осыған сәйкес банк өз активтерін, олардың өтелу мерзімдеріне
байланысты және өтімділік дәрежесіне қарай жіктейді. Өтімділігіне қарай
жоғары өтімді активтер, өтімді акитвтер, ұзақ мерзімді өтімді активтер
болып бөлінеді, жоғары өтімді активтерге кассадағы қолма –қол акшалар,
орталық бактергі корршоттағы қаражаттар, мемлекеттік қарыздық
міндеттемелер, өзге де банктердегі корршоттағы қаражаттар жатады.
1-кестеде Еуразиялық Банк АҚ-ның 2010-2011 жж активтерінің ауытқуы
мен өсу қарқыны көрсетіліп, есептелінген. Өткен жылмен салыстырғанда есеп
беру жылы активтердің жалпы соммасы 12471810 мың теңгеге (369361393-
356889583), яғни 3,4 %-ға өскен.
Бұл банктің 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы жұмысының нәтижелі
болғандығын көрсетеді.
Әсіресе, банк активтерінің өсуіне ерекше үлес қосқан басқа банктерге
берілген несеиелер болып табылады.
Банктің басқа банктерге берген аөша қаражаттарының көлемі алдағы
жылмен салыстырғанда есепті жылы 2416891 мың теңгеге (9294907-6878016)
артқан.
1-кесте-Банктің активті операцияларына талдау

Активтер 2010 жыл 2011 жыл Абс. Өсу
ауытқу қарқыны,%
(+;-)
Сомасы, мыңҮлес Сомасы, мыңҮлес
тг салм, тг салм,
% %
1 2 3 4 5 6 7
Ақша қаражаттары 35455233 9,93 40525925 10,97 5070692 114,302
Қаржылық құралдар 2825311 0,79 1657652 0,44 -1167659 58,6715
Қаржылық активтер 33662372 9,43 986008 0,26 -326763642,92911
Банктерге берілген6878016 1,92 9294907 2,51 2416891 135,139
несиелер
Кері РЕПО 273271 0,07 2500090 0,67 2226819 914,876
келісімі бойынша
дебиторлық
қарыздар
Клиенттерге 213327260 59,77 256009936 69,31 42682676 120,008
берілген несиелер
Өтелуге дейінгі 41030336 11,49 38493730 10,42 -2536606 93,8177
инвестиция
Ағымдағы салықтық 684845 0,19 597640 0,16 -87205 87,2665
активтер
Негізгі құралдар 12563367 3,52 14279043 3,86 1715676 113,656
мен материалдық
емес активтер
Кейінге 3488356 0,97 1485024 0,40 -2003332 42,5709
қалдырылған
салықтық активтер
Басқа да активтер 6701216 1,87 3531438 0,95 -3169778 52,6985
Активтердің 356889583 100 369361393 100 12471810 103,495
барлығы
Ескертпе: дерек көзі - Банктің 2011 жылғы бухгалтерлік балансы

Баланста көрсетілген, яғни банктің басқа да активтеріне мыналар
жатады: өзге қаржы мекемелеріндегі шоттар мен депозиттер, бағалы металдар,
табыс салығы бойынша алдын ала төлемдер, мерзімі ұзартылған салық активтері
және т.б.
Баланстың пассиві – олар өз қарауына әртүрлі салымдарды тартып, басқа
банктерден несие алып, өзінің бағалы қағаздарын шығарып және сол сияқты
операцияларды тартып қаражат жүргізеді.
Пассив операцияларына салым қабылдау, өзінің бағалы қағаздарын
шығару, банкаралық несиелер алу, міне осылар жатқызамыз.
Банктің меншікті капиталы – банктің қаржылық тұрақтылығын,
коммерциялық және шаруашылық қызметіне қамтамасыз ету үшін құрылған банктің
әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты
және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.
Қазіргі коммерциялық банктердің меншікті капиталы мынадай баптардан
тұрады:
- жарғылық капитал;
- резервтік капитал;
- қосымша капиталдар;
- банк операциялары бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында
құрылған қорлар;
- бөлінбеген банк пайдасы.
Банктің жарғылық капиталы банктің заңды тұлға ретінде міндетті
түрде құрылуын және өмір сүруінің экономикалық негізін құрайды.
Банктің жарғылық капиталы, оның құрылтайшыларының қосқан
жарналары немесе пайлары соммасынан тұрады.
Акционерлік банктер өздерінің жарғылық капиталын ұлғайту үшін қосымша
акцияларын эмиссиялайды, сол сияқты бұрынғы шығарылған акцияларының бағасын
өсіреді.
Меншікті капиталдың құрамдас бөлігі – акционерлік капитал. Бағалы
қағаз (акция) шығару есебінен құрылған банктің жарғылық капиталын банктің
акционерлік капиталы деп атайды.
Резервтік қор – банк қызметінде пайда болуы мүмкін қарыздардың
орнын жабуы мақсатында құрылған қаражат қоры.
Резервтік қордың құралуының негізгі көзіне банк пайдасы жатады.
Кейде банкте пайда болмаған жағдайда резервтік қор есебінен банктің
артықшылығы бар акциялар бойынша пайыздар төленеді.
Қосымша капиталдар- негізгі құралдардың тозуына байланысты
аударылған аударымдар есебінен және белгілі мақсатқа бағытталатын пайданы
бөлу нәтижксінде құралатын қаражаттар.
Арнайы қорлар - негізгі қорларды қайта бағалау негізінде,
валюталық қаражаттарды қайта бағалау қоры, яғни ұлттық валюта мен шетел
валюталары арасындағы айырма нәтижесінде құрылады.
Төмендегі кестеде банктің пассивті операциялары бойынша оның
міндеттемелері мен капитал құрамына талдау жасалған.
2-кесте - Еуразиялық банкі АҚ- ның пассивті операцияларын талдау

Пассив 2010 жыл 2011 жыл Абс. Өсу
ауытқу қарқыны, %
(+;-)
Сомасы, мыңҮлес Сомасы, мыңҮлес
тг салм тг салм
% %
1 2 3 4 5 6 7
Міндеттемелер
Қаржылық құралдар 33500 0,01 38913 0,01 5413 116,158
Банктер шоттары 1293743 0,39 3221652 0,95 1927909 249,018
мен депозиттері
Кері РЕПО 15283435 4,61 6755574 2,00 -8527861 44,2019
келісімі бойынша
кредиторлық
қарыздар
Клиенттердің 245795513 74,19 245611140 72,77 -184373 99,925
ағымдағы шоттары
мен депозиттері
Шығарылған 23190282 6,99 33584501 9,95 10394219 144,821
қарыздық бағалы
қағаздар
Шығарылған 19365588 5,84 23925557 7,08 4559969 123,547
субординарлық
қарыздық бағалы
қағаздар
Басқа да тартылған24434497 7,37 20764469 6,15 -3670028 84,9801
қаражаттар
Басқа да 1902367 0,57 3577946 1,06 1675579 188,079
міндеттемелер
Міндеттемелердің 331298925 100 337479752 100 6180827 101,866
барлығы
Меншікті капитал
Акционерлік 24210204 94,61 24210204 75,93 0 100
капитал
Эмиссиялық кіріс 25632 0,10 25632 0,08 0 100
Банктік тәуекелді 5304320 20,72 5381456 16,87 77136 101,454
жабуға резервтер
Қаржы активтерін (451707) 1,76 (82787) 0,25 368920 18,3276
қайта бағалау
бойынша резерв
Аударым бойынша (85057) 0,33 (209732) 0,65 -124675 246,578
жинақталған резерв
Таза пайда (3412734) 13,33 2556868 8,02 5969602 -74,921
Капиталдың барлығы25590658 100 31881641 100 6290983 124,583
Міндеттемелер мен 356889583 - 369361393 - 12471810 103,495
капитал жиыны
Ескертпе: дерек көзі - Банктің 2011 жылғы бухгалтерлік балансы

Келесі қорға жекелеген банктік операциялар бойынша тәуекелді төмендету
мақсатында құрылатын арнайы резервтер жатады. Мұндай резервтерге : несиелік
тәуекелді жабуға және БҚ-ң құнсыздануына байланысты құрылған резервтер
жатады.
Бөлінбеген пайда- акциялар бойынша дивидентті төлегеннен кейін және
резервтік қорға аударғаннан қалған пайданың бөлігін білдіреді.
Банктік тәжірибеде барлық тартылатын қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне
байланысты үлкен екі топқа бөлінеді:
- депозиттік қаражаттар;
- депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Депозит- бұл клиенттердің банктегі белгілі бір шотқа салған және
өздері пайдалана алатын қаражаттары.
Депозиттік емес тартылған қаражаттар - бұл банктің алған қарыздары
түрінде немесе өздерінің меншікті бағалы қағаздарын сату жолымен тарататын
қаражаттары.
2- кестеде банктің пассивтік операциялары көрсетілген.
Міндеттемелерге келетін болсақ, банктің барлық міндеттемелері 2011 жылы
337479752 мың теңгені құрады, яғни 2010 жылмен салыстырғанда 6180827 мың
теңгеге немесе 1,8 %-ға өскен. Ал, капиталға келетін босақ, меншікті
капиталдар 2011 жылы 31881641 мың теңгені құрады, яғни базистік жылмен
салыстырғанда 25590658 мың теңгеге немесе 24,5 %-ға өскен.

2.2 Банктің несиелік қызметі және белгіленген пайыздық мөлшерлемелері
көлемін талдау

Банктік несиелер бойынша пайыз – қарыз қаражаттарын пайдаланғаны үшін
несие берушінің несие алушыдан алатын төлемі. Несие беру – бұл белгіленген
уақыттан кейін қарыз алушы пайыз түрінде өсімімен қаражатты қайтару
шартымен белгілі бір соамын қарызға беруді білдіретін қаржылық операция.
Несие берішінің табысы пайыздық табыс болып табылады. Пайызды есептеу
кезеңі, көлемі, мерзімі және төлеу тәртібі несие операцияларының әртүрлі
түрлері бойынша банк пен несие алушы арасындағы несие келісім-шартымен
белгіленеді.
Банктің несие портфелінің құрылымдық сипаттамасы. Банктің 2011 жылы
ендірген жаңа қызметтері мен түрлері:.
Тез арадағы мұқтаждықты несиелендіру – бұл несиенің түрі теңге немесе
АҚШ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.