Оралхан Бөкей әңгімелерінің ерекшелігі

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Оралхан Бөкей әңгімелерінің ерекшелігі

Мазмұны

І. Қаламгер әңгімелеріндегі әлеуметтік мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Ауыл хикаялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
2. Жазушы Оралхан әңгімелеріндегі жесірлер тауқіметі ... ... ... ... ... .12

I. О. Бөкей әңгімелерінің композициялық-құрылымдық сипаты ... 17
1. О.Бөкей сүйген табиғат. Бұғылар тіршілігін барлаушы ... ... ... ... ...17
2. Табиғат-Өмір-Адам үштағаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..26
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28

Қаламгер әңгімелеріндегі әлеуметтік мәселелер
2. Ауыл хикаялары
Қазақ әдебиетінің 20 ғасырдағы жарық жұлдыздарының бірі, О.Бөкеев 1943
жылы 28 қыркүйекте Шығыс Қазақстан облысы, Катонқарағай ауданы, Шыңғыстай
ауылында дүниеге келген. Жеті атасы: Ұзақ – Тезек – Райыс –
Исақан–Бөкей–Оралхан–Айхан (жазушының ұлы). Оралхан Бөкейдің анасы Күлия
Исақановтардың тұңғышы Ахметке тұрмысқа шығады. Олар соғыстан екі жыл бұрын
үйленген екен. Ахмет соғыста қаза табады. Қазақтың ежелгі салты бойынша,
қайтыс болған ағасының әйеліне інісі үйленетін. Осылайша, Оралханның әкесі
Бөкей Күлияға үйленіп, оны өмір бойы сүйіп өтеді.
Оралхан сұрапыл соғыстың отты жылдарында дүниеге келді. Бөкей Оралға еңбек
майданына аттанғанда, Оралхан іште қалған нәресте еді. Оралдағы еңбек
майданында жүрген әкесі аман келсін деген ниетпен, дүниеге келген нәрестеге
Оралхан деген ат қойылады. Ниет қабыл болып, әкесі аман-есен оралады.
Әкесі Бөкей орта бойлы, шымыр денелі, шапшаң қимылдайтын, көп
сөйлемейтін, оқта-текте дөп басып, дәл ғана айтуды жөн көрген жан, бірақ
ойын-тойда Қалқаман-Мамыр, Алпамыс, Қозы Көрпеш-Баян сұлу қиссаларын
жатқа айтып, өзінің қоңыржай үнімен тыңдаушыларын еліктіріп әкетеді екен.
Шешесі Күлия келісті, кесек тұлғалы, ауылға сыйлы, өзі тұстастар арасында
ықпалды, ешкімге сөзден есесін жібермейтін, той-жиында суырып салып, өлең
айтып, құрбыларын айтысқа шақырып, отырған жерін думан, күлкі ететін жан
болған. Сондықтан Оралханның әдебиет пен өнерге бейімдігі ата-анасынан
ауысқан қасиет деп ойлауға толық болады.
Оралханның ата-анасы алыста малда жүргендіктен, әпкелерімен бірге Оралхан
да көбінесе әжесінің тәрбиесінде болған. Ал көпті көрген әже тәрбиесі
қашанда өнеге мектебі болған ғой. Ал Оралханның өзі осы әже тәрбиесі жайлы
Апамның астауы әңгімесінде өте жақсы баяндаған.
Отбасында Шолпан, Әймен атты әпкелері, Ләззат, Мәншүк есімді қарындасымен
бес бала болған. Үлкен әпкесі Шолпан Шыңғыстайда ата-анасының жанында
тұрып, осы әулеттің бүкіл ыстық-суығын бірге бөлісті. Анасы қайтыс
болғаннан кейін де, Оралхан қарашаңырағының отын сөндірмей, ауылына келген
Оралханды анасының жоқтығын білдірмей қарсы алып, шығарып салатын адам да
осы апайы болған. Кейіннен Оралхан мұражайына айналдырылған осы үйдің
күтімін жасап, келушілерді қарсы алып, оларға бауыры, келіні жайлы, олардың
асыл қасиеттерін жыр етті, яғни мұражайдың алғашқы ұйымдастырушысы да, гиді
де бір өзі болды.
Ал екінші әпкесі Әймен жайлы аз жазылады, Жаңаүлгі ауылының жігітіне
тұрмысқа шыққан, бұл әпкесі бастауыш сынып мұғалімі болған, ертерек қайтыс
болды. Артында бір ұл, бір қызы қалған. Қызы Катон ауылындағы орта мектепте
анасының жолын қуған мұғалім. Ләззат атты қарындасы Берелдің жігітіне
тұрмысқа шығып, сол ауылда көп жыл пошта меңгерушісі болды, кейінірек
Алматыға көшіп барып, сол жақта дүние салды. Артында бір ұл, бір қызы
бар.Ал Мәншүк атты кенже қарындасы қазақ тілі мен әдебиетінің мұғалімі
болған. Бұл қарындасы жайлы жазушы шығармаларында көп айтылады. Ол да анасы
мен ағасына тартқан шешен, қара сөздің майын тамызған деседі. Мәншүктің де
ғұмыры қысқа болды. Осындай әпке, қарындастарының арасында жалғыз ұл атанып
өскен Оралхан еркін де, еркелеу боп өскен. Ата-анасы да, әпке, қарындастары
да жалғыз ұлды төбелеріне көтеріп, әлпештеген. Сондықтан да Оралхан сәнді
киініп, еркін сөйлеп, еркін өсті. Оның осы еркіндігі мен еркелігі
шығармашылығында да айқын байқалады. Оралханның әдебиетке бейімдігі оқушы
кезінде-ақ көріне бастаған. Ол әдеби кітаптарды өте көп оқып, бейнелеп,
шешен сөйлеуге бейім, жүріс-тұрысы тиянақты, өзгелерге сын көзбен қарайтын,
қауып та тауып та сөйлейтін, көпшіл болған. Осындай ерекшелігін байқаған
ұстаздары оқушылардың комсомол комитетінің хатшысы, қабырға газетінің
редакторы етіп сайлаған. Оралхан оқушылар арасында көркем әдебиеттер
конференциясын өткізіп, онда өзі оқыған кітаптарындағы кейіпкерлер туралы
үнемі сипаттама жасап тұрған. Ауылдағы шағын клубта әдеби кештерді жиі
өткізген. Жазушылардың шығармаларын жатқа айтқан, қазақ жазушыларының
ішінде Сұлтанмахмұт пен Бейімбетті қатты пір тұтқан. Өзінің алғашқы
Сарыарқаның әңгімесі атты Лениншіл жаста жарияланған әңгімесін
Сұлтанмахмұтқа арнаса, ал әсіресе Шұғаның белгісін талай алқалы топта
тебіреніп тұрып, жатқа айтқанын көрген куәгерлер әлі күнге жыр қып айтады .

Оралхан мектепте оқып жүрген кезінен-ақ өзінің журналист, жазушы
болғысы келетінін іркілмей айтқан. Мектеп бітіру кешінде жиылған ата-
аналар мен мұғалімдер алдында: - Көкшетау асқан сұлу болса, одан шыққан
ақын, жазушылар одан әрі сұлуландырды. Біздің Өр Алтайдың сұлулығы одан
әсте кем емес. Бірақ оны жырға қосып, сұлулығын көрсететін ақын, жазушылар
жоқ десек қателеспейміз. Мен Алтайдың сұлу табиғатын, сарқылмас байлығын
танытуды мақсат етемін. Сондықтан да мен жазушы болуды армандаймын. Адам
арманын алдына мақсат етіп қойса, оған жетуге тиісті. Мен де мақсатыма
жетемін деп сенемін,- деген екен. Арманының алысқа жетелегіні де рас,
жетелеп қана қоймай сол арманының шыңына шыққаны да рас. Ал жиен қарындасы
Ғалияның айтуы бойынша Оралхан Егер жазушы болмасам, әйтеуір өнер адамы
болар едім,- дейді екен. Оралханның әдемі қоңыр дауысы болғанын, гармонда
жақсы ойнағанын, әнді нақышына келтіре, беріле орындайтыны да
естеліктерде жақсы жазылған.
Осындай мысалдардан-ақ жазушының жасынан өнерді жанына серік етіп,
сұлулыққа құштар болғанынын байқаймыз. Осы сұлулыққа құштарлық оны Өр
Алтайдың айдай сұлу аруы Айманға жолықтырып, жиырма жыл тату-тәтті,
ынтымақты отбасы құрып, тек бір перзентке зар болуы соңынан трагедиялық
айырылысуға соқтырды. Алтайдың арман аруы: Оралхан, будь счастлив. Береги
себя. В моей гибели виновных не надо искать..., - деп соңында үш-ақ ауыз
сөз қалдырып, өзін бір перзентке зарықтырып, тарықтырған мынау жалған
дүниені Оралханның бақыты үшін тәрк етіпті. Оралхан үшін бұл қаза өте ауыр
тиді, оның алдында бірінен кейін бірі алдымен әкесінен, артынан әпкесі
Әймен, жанына ерекше жақын, ардақ тұтқан қарындасы Мәншүк қаза болғанда -
Жүрегім бір соғып, бір соқпай тұрған секілді,- деп жүрегі қан жылаған
жазушы соңынан аялаған анасынан айырылып қайғы үстіне, қайғы қосылып, өте
ауыр соққы алады. Елдің айтуынша Оралхан бейіт басында зар еңіреп, Айманның
зиратын екі кісілік етіп жасаттырып, сол жерде – Өлгенде жаныңа жатамын,
саған ескерткішті көзімнен аққан қанды жасыммен жазамын! - деп ант беріпті.
Тек қаза тапқан жазушының бұл аманатын артындағылардың орындамағаны
өкінішті...
Әйтседе, Айманның қазасынан кейін бұл дүниенің бар қызығы таусылғандай,
өзі де күнделігінде ... Баяғы базары тарқамас қызығы да, қызы да көп
күндер адыра қалған... Мен соңғы 4-5 жылда еш нәрсе жазғаным жоқ... Бәлкім,
берерімді беріп алып, енді екі балам үшін өмір сүріп жүрген шығармын...,-
деп тек балалары үшін ғана өмір сүрген жазушы да көп ұзамай асық жарының
соңынан бақи дүниеге аттанып кете барды. Мүмкін олардың рухтары сол жақта
бірге жүрген де шығар, Айманның жанартаудай жалын атқан сүйіспеншілігі
жазушыны көп ұзатпай, қасына алдырып алған болар.
Жазушы аз өмір сүріп, халқына берерін түгелдей бермесе де, Өр
Алтайды бүкіл әлемге танытып кетті. Артында мол әдеби мұрасы қалды,
қырықтың бел ортасында көрген, ғұмыр бойы армандаған құлындары Айханы мен
Айжаны қалды. Ол үлкен дүниелер жазатын дер шағында болатын, Алданған
ұрпақ деп аталатын үш кітаптан тұратын трилогиясын аяқтай алмай кетті.
1961 жылы Сұлтанмахмұт Торайғыров атындағы Шыңғыстай орта мектебін бітірген
соң аға пионер вожатый және Алтай совхозында тракторист болып төрт жылдай
жұмыс істеген. 1963 жылы Әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекетік ұлттық
университетіне сырттай оқуға түседі де, оны 1969 жылы тәмамдап шығады. 1965-
1968 жылдар аралығында Большенарым аудандық "Еңбек туы" газетінде
корректор, аудармашы, редактордың орынбасары және облыстық "Коммунизм туы"
газетінде әдеби қызметкер болған.
1968 жылы республикалық Лениншіл жас газетінің шақыруы бойынша
Алматыға келеді, осы газетте мәдениет және ғылым, әдебиет және өнер
бөлімінің меңгерушісі болып істеді, ал 1974-1983 жылдарда "Жұлдыз" журналы
проза бөлімінің меңгерушісі әрі редколлегия мүшесі болған. Өмірінің соңғы
күніне дейін "Қазақ әдебиеті" газетінің бас редакторлық қызметін атқарады.
1961 жылы Шыңғыстайдағы Сұлтанмахмұт Торайғыров атындағы орта мектепте
пионерлік вожатый, кейінірек - Алтай совхозында тракторшы болып жұмыс
істеді. 1968 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика
факультетін сырттай бітірді. Большенарым ауданындағы Еңбек туы газеті мен
Шығыс Қазақстан облысының Коммунизм туы газетінің редакцияларында жұмыс
істеген. 1968 жылдан бастап Алматыда тұрды, жастардың Лениншіл жас газеті
мен Жұлдыз журналының редакцияларында жұмыс істеді. 1991 жылдан бастап
Қазақ әдебиеті газетінің бас редакторы болып тағайындалды. Әдебиетке
өзіндік өрнегін сала келген жазушы оқырманын өзгеге ұқсамайтын
ерекшелігімен таңқалдырды. 1970 жылы Алматыда басылып шыққан, оның
Қамшыгер атты повестер мен әңгімелердің бірінші жинағы жаңадан бастаған
жазушыны танымал етті. Менің повестерімдегі, әңгімелерімдегі барлық
сюжеттер туған жер туралы естеліктер, жас шақтағы болған оқиғалармен
байланысты, - деп жазады О. Бөкей. Менің жерлестерім қазақтар - мінездері
бір қалыпты, адал және жүректері ашық адамдар. Әйтеуір, не жазсам да өз
заманымды, сол заманда табан ет, маңдай терін жұмсап жүрген қарапайым еңбек
адамдарын тілге тиек етуге тырыстым деген болатын. Өмір атты мәңгілік
майданның өтінде жүрген Адам пенденің осынау дүниесауы тіршіліктегі бітпес
күресін әйгілейтін ізгілік пен зұлымдықтың , махаббат пен ғадауаттың,
адамдық пен аярлықтың арасындағы айқас жазушы шығармаларының арқауы болған.
Қилы-қилы тағдырлардың көркем бейнесін терең, қат-қабат драмалық
шиеленісте, асқақ пафосқа сомдау арқылы қоғам, адам, уақытқа жазушы Оралхан
Бөкей де өз кесімін айтқан. Оның алғашқы әңгіме-повестерінен-ақ ешкімге
ұқсамайтын өзінше сөз саптасы, асқақ мінезі, алғыр зерде-зейіні оқушысын
бірден баурап алған болатын. Жазушының ой мен сезімді қатар өрген
шығармалары бірде тұңғиық ойға жетелесе, бірде асқақтыққа, өршілдікке
тартып, толғау-толғаныстары кең тынысты, өзгеше үнді болып шығатын. Олардың
бірде романтикалық құштарлықты, бірде публицистік от-жалынды, бірде
реалистік өткірлікті, енді бірде сағыныш-мұңға бөлейтін мерикалық әуенді
айқын аңғаруға болатындай.
Ұлы драматург Б.Шоу Әрбір талантты жазушы ең әуелі өз замандастары
жайлы жазуы тиіс деген екен. О.Бөкей де қолына қалам ұстағаннан-ақ, өз
замандастарының мұңы мен қуанышын шынайы суреттеуге тер төккен қаламгер.
Бұл ретте автордың өзі де әйтеуір, не жазсам да өз заманымды, сол заманда
табан ет, маңдай терін жұмсап жүрген қарапайым еңбек адамдарын тілге тиек
емуге тырысамын деген болатын. Айтқанындай-ақ оның кейіпкетлері
–Қайдасың, қасқа құлынымдағы Орал, Өліарадағы Қойшы, Елең-алаңдағы
Зарлық, Құм мінездегі Бархан, Мұзтаудағы Ақтан, Өз отыңды өшірмедегі
Дархан, Сайтан көпірдегі Аспан-өзіміз күнде араласып жүрген қарапайым
замандастарымыз. 14.4
Кейіпкер болмысын табиғатпен байланыстыра суреттеу арқылы таныту да
Оралхан Бөкей творчествасының өзіндік бір қыры десек керек. Осы орайда өзі
де табиғаты тамылжыған таулы өлкеде туып өскен жазушының шынайы табиғат
жыршысы болғанын айрықша атай отырып, оны-өр Алтай, асқар Алтайдың асқақ
жыршысы десек те артық айтпағанымыз болар еді.
Жазушының творчествалық толысқанын, өскенін, нығыз реалистік, психологиялық
прозаға тән арнаға түскенін айқындайтын дүниелері-1984 жылы жарық көрген
Біздің жақта қыс ұзақ атты кітабына енген шығармалары. Бұларда да жазушы
өз заманы, замандастары туралы терең толғаныстарға барып, олардың жан-
дүниесіне үңіліп, адам-жұмбағының ішкі әлеміндегі жықпыл-қалтарыстарын
ашуға ұмтылады. Осы кітабы үшін автордың Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік сыйлығына ие болуы да тегін болмаса керек. Бұл – жазушы
еңбегінің лайықты бағасы.
Оралхан Бөкейдің Ауыл хикаялары деп аталатын әңгімелер
топтамасы өмірдің өзінен бұзбай алынған мөлтектігімен, жан тазалығымен,
шындыққа қылдай қиянаты жоқ әділдігімен оқырманды баурап алады. Оралхан
Бөкей романтик суреткер, бірақ оның өмірге сүйіспеншілікпен өрілетін
тұңғиық романтизмі реализмге қиғаш келмейтін тектілігімен қымбат, қызыл
сөздің шылауында адасып кетушіліктен аулақ мағына- мазмұндылығымен құнды.
Оралханның прозасының бағыты реалистік болғандықтан, тіптен бұл шағын
әңгімелерді очерк деуге болар ма еді, бірақ оған олардың көркемдік қасиеті
рұқсат етпейді. 5.6 Кезінде әдебиетші талаптан Ахметжан Оралханның
ақындық арыны мен сезім шынайылығын көрсете білудегі даралығы турасында:
Оралхан Бөкей – ақын. Гүлден де, нұрдан да жүректі дір еткізер сезім
іздемеген адамнан өміршең өлең тумайды. Әуелі өз жүрегі елжірей егіліп,
көзімен көрген көрінісін көңіл көрігінен өткізіп алмаған сөз зергері жүйе-
жүйеңді балқытатын сары алтындай сұлу сөзді қайдан таппақ? Сөз сезімнен
шығып, жүректің жылынына шарпылғанда ғана көңіл жатталып, қарасаң көз
тоймас көркем өрпекке айналмақ6.4 - деп шынайы бағамдаған.
Орыс әдебиетінің классикалық үлгілері И.С. Тургенев, А.П. Чехов,
И.А.Бунин прозасындағы қысқа жанрдағы дәстүрден бастау алып, төл
әдебиетіміздегі Бейімбет Майлин, Ғабит Мүсірепов сынды үлкен жазушылардың
шығармашылығындағы дамып жетілген көркемдік тәсіл Оралхан Бөкей прозасында
көрініс табуы тегін болмаса керек. XX ғасырдың II жартысындағы Орыс
әдебиетінен Оралханды өзінің жерлесі, Алтайдың арғы жағында, туған Қатон-
Қарағайына қол созым жер тиіп тұрған жерде туып-өскен Василий Шукиннің
деревниялық прозасымен тамырлас, өзектес, рухани туыс деу артықшылық
етпейді. Тағы бір тамаша орыс жазушысы Юрий Казаков тәрізді осынау екі
жазушы да қарапайым жандардың адамшылыққа толы ұмытылмас бейнелерін
сомдады., бұл үшеуінің де кейіпкерлер жан тазалығымен, өркениеттің тасжүрек
есепқой қыспағына көнбеген табиғи жаратылысқа адалдығымен ерекшеленер еді.
Ауыл хикаяларының негізгі қозғаушы күші – жарқын күлкі, кәдімгі
өмірсүйгіш, жарасымды күлкі.
Жазушы қаламының жұмсақтығына, шеберлігіне жан сүйінеді, тіпті, бір
қарағанда, өкініші күштірек, күлкіге татымайтын оқиғаны юмордың жасампаз,
саф таза керуен сарайына айналдырып дөңгелетіп жібереді, өйткені автордың
адам баласына деген мейірімі, мейірі артық, ол адам баласын ең жаман
әдесіздігі мен қылығы үшін де ақтап алғысы келеді. Әдетте бұл қасиет үлкен
суреткерлерге тән қасиет, адам баласына деген айрықша мейірім
шығармашылықтың негізі болса керек.
Оралхан Бөкейдің Қайдасың, қасқа құлыным! деп аталатын жинағына 30
астам әңгімелер енген екен. Қайдасың, қасқа құлыным деп айдар таққан
жинақ бар қазақтың жүрегіндегі мұңын, шыбын жанын шырқыратқан құлын дауысын
әлемге жаңғыртты.
Ауыл хикаялары ауыл адамдарының ауыр тұрмыс-тіршілігінің дара
сипатты көріністеріне тұнып тұр. Көк тайынша, Апамның астауы, Құмар
қол бұлғапты, тағы басқа ауыл әңгімелері қазақ тіршілігінің қайталанбас
суреттерін бедерлеп түсіргендіктен де болар, біздіңше ұзақ жасап, уақыт
өткен сайын оқырман жанына ыстық тартар шағын-шағын қорғасындай шымыр
құймалар. Әрі соның бәрінде Оралханның өз қолтаңбасы айна қатесіз атойлап
тұрады.
Романтикалық рух, ақындық асқақ пафос нәшіне қарап романтикалық
сарындағы жазушыға балау басым қалыптасады. Өмірдің, жаратылыстың бұла
сұлулығын,тіршіліктің тума тынысын сезінген суреткер жүрегінің хатқа түскен
лүпілі әдепкіде солай көрінетініне де көп күмән келтіруге болмас. Бірақ,
қауымның, қоғамның, адамның тұрмыс-тіршілігінің көркемдік-әлеуметтік
табиғатын, жаратылыс заңдылықтарын таратып, талдауда ғұмыр жігін әріден
жіті көзбен алатын сезімі сергек, парасат-пайымы терең нағыз реалист
қаламгер. Қазақ психологиясын, қауым тірлігін, өмірді жақсы жете танып-
білген зерделі суреткер. 2.110
Оралхан Бөкей әңгімелерінің басында тұрған Көк тайынша атты дүниесі
қазақ әдебиетінде еліктеу мен қайталауды сөзсіз тудырмай қалмаған аса
тұщымды, тамаша әңгіме. Әңгіме жанры бір ғана көңіл-күйдің, эмоцияның, бір
идеяның жемісі. Көк тайыншада ұлттық мінез, психология, салт-сана
жарқырап көрінуімен тәнті етеді. Бұл әңгімеде автор көк тайыншаның жоғалу
жайын, жалпы тайыншаны іздеу кезіндегі тергеуші В.В.Окинковтың марғау
әдеттерін әжуалай көрсетеді. Әңгіме соғңына қарай тайыншаны ұрлаған
өздерінің құдалары болып шыққанын әңгімелей келе, дархан қазақ халқына тән
бауырластық, кеңпейілділікті, ізеттілікті әке бойынан көрсетіп, жалпы
қазақи болмысты тамаша сипаттайды.
Оралхан – жазушы. Жазушыға тап осы бір өзін зор тұту мінезі ана
сүтімен берілмесе, ол қалам ұстап тумаған да болар еді-ау! Яғни өзімшілдік
пен менмендіктің творчестваға тигізетін еш зияны жоқ. Сірә, жазуға,
сомдауға келгенде бұл қасиетте обал, сауап деген атымен болмайды. Немесе
Көк тас көк тайыншаның қанына былғанған. Көзі алайып, күзгі ашық аспанға
тесіле қарап кесілген бас, серейіп төрт сирақ жатыр. Бұл сөйлемді
тұтасымен траткомедиялық сарында десек қателеспейміз. Бұзаулы сиыр болып,
сүтке қарқ қылады, тұқымы асыл деп мәз болып жүрген жас тайыншаны күтпеген
жерден ұры-қары ұрлап сойып алғаны, тіпті бастаудың суын ластап, ішек-
қарнына дейін аршып әкеткен басынған қылығы иесінің қабырғасына қатты
батады.
Әңгімедегі санаулы кейіпкердің барлығы да өзіне лайық емес бір ауыз сөз
айтпайды, жасандылық, сөз айныту, жалған эпизод мұнда ырымға жоқ.
Ең тамашасы, осы әңгімедегі жоғалған малды жеті ай іздегенде бар
бітірген шаруасы шалдың үйіне келіп ет жеп, шай ішіп, үй иелерін тергеп
аттанумен шектелетін аудандық милиционер де, кемпір мен шал да, қыл аяғы
әлгі тайыншаны өз құдасынан ұрлап жеген құда бейнесі де кеңпейіл, бауырмал,
адамшылық қалыптарынан асатын сұмдыққа жоқ адамдар.
Әсіресе, ұрлықшы құда: Екі дүниеде де ризамын сізге. Біле тұра тіс
жарып ешкімге айтпадыңыз. Мені мойындатып, аяғыңызға жыққан-дәтіңіздің
беріктігі. Басқа біреу болса ғой, қалмақ қайта шапқандай мұқым ауданға жар
салар еді. Рахмет сізге, құдайдың құдіреті, бала жастан әдетім- бірдеме
ұрламасам, тыныш ұйықтай алмаймын. Жоқ дегенде, өз қойымды өзім қорадан
ұрлап шығып, тауға апарып сойып әкелетінімді қайтерсіз. Енді осымен бітті.
Сіз үнсіздігіңізбен, шыдамдылығыңызбен жеңдіңіз мені 8.13 -деуінің өзі
оқырманының зейінін, қызығушылығын тудырып, қарапайым жанның өз қателігін
мойындауын, ақ адал кешірім сұрауын айта отырғызып, ырза етеді.
Жазушы өмірдің тап сондай ақжарқын келбетін сүйіп ұнатып, соны
қызықтайтынын жасырмайтын тәрізді. Ал, Маңдайдан бағың шайқалса
әңгімесінде өз ауылдасы Шаған жайында сыр толғайды. Жеті баланың әкесі
Шағанның ұйып отырған отбасының арақ кесірінен шайқалғанын, кезінде
ауылдастарының арасынан маңдайының бақ жұлдызы жарқырап, үлгі тұтарлық
палуанның ащы суға аз-аздап елітуінің, ақыр соңында мұрттай ұшқан бағының
салдары жары Жазираның абақтыға жапқызуы, бұған ерегіскен Шағанның одан зор
араққа салынуы, сөйтіп отбасының ойран болуын баяндайды.
Енді бір ретте Шаған ауылдасының Оралханның өзіне келіп, өзі жайында
әңгіме жазуына қолқа салған екен. Сондағы жазушы ауылдасының оң жолға
түсіп, ел қатарлы еңбек етіп, үлгі-өнеге аларлық жанға айналған кезінде
ғана әңгімеге арқау етіп, кейіпкер сомдайтынын айтады. Кеңеске құлақ асқан
Шаған ащы судан бас тартып, балташы қызметін атқарады. Сөйтіп кезінде
маңдайынан шайқала жаздаған бағын қайта жаңғыртып, алған Шаған өмірін
әңгімеге арқау етеді.
Иғаң... әңгімесінде Иғаң есімді еріншек, жалқау жанның тұрмыс-
тіршілігін тілге тиек ете отырып, сонау Берлинге барып келгенімен, жары
Биғайни мен жеті баласының жағдайын ойлаудан гөрі ұйқыға салынып кеткен .
Ол тіпті картопты да жеген кезінде әйелінен қызғанып, білегіндегі
тобығынан шақ еткізуін7.100 әшкере қылады.
Тегінде Оралханның қаламы суреттесе кәдімгі картоп жеудің өзі
таңғажайып картинаға, Бальзак әлемге мойындатқан адамдық комедияға айналып
кете береді. Әңгімеде бір көрінгенде осы бір күлкіге лайық картоп жеу
эпизодының астарында орасан зор трагедия тұнып жатыр.
Мұндағы, Иғаң, палуан деген әншейін аты, өзі өлмеген құл демесең барып
тұрған шірік, нашар адам. Ол да бір Қарабай, Қарынбайлардың сарқыты
сияқтанады, бірақ ол сараңдықтың кесірінен емес, алып денесін жындай
жайлаған жалқаулығынан кедейшілікке бала-шағасын қамап, мүсәпір еткен жан.
Мұндай масқара еріншекті Құдай ешкімнің басына бермесін деңіз.
Бес тиын әңгімесінің басты кейіпкері почта бастығы Зәкеңнің өз ісіне
деген риясыз адалдығы баяндалады. Ауылдастарының әрбір келген тексеріс оны
парақорлығын я болмаса жымқырма әдеттерін анықтап, орнынан босатады деп
мысық тілеушілікке салынады. Тіптен күндес я бәсекелестері сияқты Зәкеңнің
әйтеуір бір қателесіп, опық жеуін тілеумен болады.
Тексеріс келген сайын осы жолы асығы алшы түспес деумен күн кешеді.
Әдеттегідей келген тексерушілер Зәкеңнің почтадағы жұмысын, өз ісіне деген
адалдығын, тиянақтылығын байқайды. Тек бес-ақ тиын жетпей қлғанын айтқан
кезде, ешкімнің ала жібін аттамайған Зәкеңнің зәре-құты қалмайды, тек біраз
уақыттан кейін ғана үстелдің жырығынан түсіп кетіп ұмыт болған бес тиынды
есіне түсіріп, тексерушілерге ұсынғанда тексеруші топ риясыз адалдығына
қайран қалып, жағаларын ұстағанын әңгімелейді. Әңгіменің бас кейіпкері
Гогольдің Шинелінен шығып, Чеховтың Құндақтаулы адам атты әңгімесінде
рухани туыс, жамағайын десе болады, яғни әдебиеттегі кішкентай адам
тақырыбын қамтиды. Сонда Оралханның шағын әңгімелеріндегі әрбір кейіпкер
бір-біріне мүлде ұқсамайды, әрқайсысы бір төбе, дара.
Оның Қияли атты әңгімесінде ауылда ерке өскен Саршатамыз деген
жігіттің әлі де өзін баладай ұстайтынын, тіпті әскерге де әжесімен барғысы
келгенін әрі күлдіргі, әрі қызықты етіп сықақтай әңгімелейді. Оның үнемі
жолдастарынан соққы жейтіні, үнемі белгісіз бір ой үстінде жүретіндігі
айтыла келе, тек кейіннен автобус ішінде сол бір ойын бөліскендегі кейпі
бізді де ойландырады. Саршатамыз: Егер бір қойма астыққа бір шібиді қоя
берсе, неше жылда жеп тауысар еді? -деп жолдастарына ғана сауал
тастамайды, сонымен қатар автор кейіпкері арқылы оқырманы, яғни бізге де
сұрақты қояды емес пе?
Шынымен де неше жылда шібидің астықты тауысары бізді де ойлантады.
Оралханның өзіне тән ерекшелігі-әрбір шығармасында оқырманына ой тастап
отырады. Әңгіме кейіпкері Саршатамыз деген жігіт әу баста орыс
ертегісіндегі әлгі Иванушка нақұрыс атты жолы болғыш персонажға ұқсайтын
сияқтанғанмен, ол да жалқау Иғаң тәрізді түбі опық жегізетін бос белбеу,
кещенеу екені ашылып қалады. Ел болған соң кездесе беретін жан, сондықтан
да жазушы оны дәріптеуден, әсірелеуден аулақ.
Зерделі жазушы Мәшәбинә әңгімесінде Оралхан өз анасы Күлиә мен
көрші әйел Зейнептің диалогын келтіре отырып, ауыл ішіндегі әңгімелерді
тарқата келе, көрші Тоқа мен Балтабайдың ұрсысуын, Тоқаның Мәшәбинәні
Балтабай қаздарының балапандарына себуін, одан олардың қырылуын, Зейнептің
Күлиәнің қайнысы ветврачтан осы бір Мәшәбинәдән алуын, ойда-жоқта қажет
болып қалса деуін қызықты баяндайды. Әсіресе автордың: Тебен ине іздеп,
шешемнің ағаш сандығын ақтарып еді, түбінде шүберекке түйген Мәшәбинә
жатыр екен... Кішкене ұрлап алғым келді... Сақтықта қорлық жоқ, Алматыда
да шәй деспей жүре аламыз ба?,-деп әңгімені аяқтауы еліктіре түседі.
Ал 200 грамм энергия әңгімесінде Оралханның анасы Күлиәнің таң
атар-атпас Зейнептің қойшы келініне деген ренішін Оралханға айтуымен
бапсталып, жирен биенің жемі үшін көршісінің көненің көзі, төркінімнің сыны
деп сақтап жүрген тайтұяты үш қап жемге айырбастап дегенін айтып, кеңес
берген Құлиянің налысы, Қисан атты электр жарығын жағушының 200 грамм арақ
үшін жарық жағатынын, тек Қабан деген көршісінің Қисанға ащы су беріп жарық
жаққанын айтып өтеді.
Іздегенін тапты ма? әңгімесінде Оралхан Бөкейдің алтыншы
сыныпта оқып жүрген кезінде ат айдаушы болып қызмет атқарғанын, Мұхтар
деген адамның ат айдаушысы болғанын, оның иен далада иесіз қалған үйлерден
бір нәрсе іздегенін тапқаны жөнінде сұрауын әңгімелейді. Белгілі жазушы
Оралхан кез-келген әңгімесінде қазақи болмысты таныта отырып, жеке-жеке
кейіпкерлерге тән әрекет-қылықтарын, өзіндік мінездерін даралай келе,
ортақ, жиынтық бейне жасайды. Ол-ауыл адамдарының жайдары мінезі,
қарапайым, ашық, зілсіз болмысы көз алдына келеді.
Биғаң әңгімесінде кезекті демалыспен ауылға келе жатқан Оралханның
ауылдасы Биғаңмен жолығып, әңгімелесуі, Биғаңның балаларына кәмпит орнына
тұз ала салуы, Оралханның үйіне келіп арақ ішуі қызықты айтылып өтіледі.
Иғаң әңгімесіндегі Иғаң мен Биғанға тән қасиет-еріншектік, енжарлық,
жалқаулық. Жылына екі-ақ рет аспазшы болып қызмет атқарып күнелтуші Биғаңды
зілсіз әшкере етеді.
Құмар қол бұлғапты әңгімесінде Ербала есімді аңшының күпілдек
мінезді, қырық жастан асқан Құмар атты баласы жөнінде айтылады. Бірде
Оралханның әкесі, Оралхан екеуі аңшылық жасап жүрген кезінде Құмармен
кездеседі. Құмардың тапқырлығы сол-қақпанға түскен елікті ауылдасы Балтабай
молла алғандығын қарға түскен тағасыз биенің ізінен танығаны. Енді бірде
Балтабай молламен сөз асырысып ұрсысуы, Құмардың Қарадаладағы қырманда
күзетшілікте трактордың майын біреулер құйып алып кеткенін, ал
механизаторларға керосинді қасқыр ішіп кетті деуі күлкілі баяндалады.
Бұқтырманың арғы жағындағы күзеттен кір-қоңын жуайын, моншаға түсіп
қайтайын дегенінде өткелді көрмей суға түсіп өлуін, суда батып бара
жатқанында қолын бұлғағынын тілге тиек етеді. Ал ауылдастары болса, Құмар
жөнінде түрлі әңгімелер айтқандығын, біреулері өлді десе, екіншілері
өлмегенге жорулары, жан жары Сайлыштың суды жағалай жүріп, зар еңіреуін
баяндап өтеді.
Дегенмен Құмар суға кетерде, қолын неге бұлғады екен? Жазушының өзі
де Құмар қол бұлғапты хикаятының соңында да осы бір сұрақты оқырманына
тастайды. Бұл қаламгер жұмбағы. Оралханның суреткерлік жұмбақ кілттері жеке
зерттеп, айырықша талдауды қажетсінеді. Әдебиет сүйер қауымның пір тұтқан
шын сүйікті жазушысы Оралхан Бөкей Тортай мінер ақ боз ат атты
әңгімесінде жетім бала Тортайдың өмірін баяндайды. Тағдырдың қатал
соққысына ұшыраған қиял-тілегі шынайы өмірмен өзектес өріледі. Автор
өзінің Тортайымен жақын араласып кеткенін, жетім болса да бойында намысы,
ерік-жігері, ерекше дарыны-тамаша ертекші болуы ерекше аталып өтеді.
Ал Тортайды суреттегенде : Тортай атты бала болушы еді. Әке-шешеден
тым ерте айырылып, алыстан қосылар аталастарының есігінде жүретін. Қой
аузынан шөп алмас жуас, құлағының сәл мүкісі бар, бала болып көп ойнамайтын
жасқаншақ еді. Бәрімізден гөрі ерекшелігі: таңертеңнен кешке дейін бас
алмай кітап оқи беретін. Қолына не тисе, соны талғамсыз оқитын Тортай
ортамыздағы білгішіміз, аузымызды ашып тыңдар абызымыз сықылды,- дей келе
Оралхан Бөкей оның тамаша ертекші болғанын баяғыда бір жетім бала болыпты
деп әңгімесінде тілге тиек етеді. Тортайдың ақ боз ат мінуді арман еткенін
көп жылдан соң Тортайдың үйіне келіп, анасы Құниямен сөйлескенінен оның
қойшы болып жүргенін таниды. Армандаған ақ боз атына міне алмаған Тортайдың
жайын әңгімелейді.

2. Жазушы Оралхан әңгімелеріндегі жесірлер тауқыметі

Оралхан әңгімелеріндегі бұл тақырыпты даралап алып, оны жесірлер деп
атап, оған Арысын тосып әлі отыр, Алтыбақан, Ғайни, Ардақ,
Сарарқаның жаңбыры атты әңгімелерді жинақтайды.
Мазмұн жағынан ұқсас, тек сюжеттерінде өзгешелік бар, Арысын тосып әлі
отыр әңгімесінң аталуынан-ақ жан жарынан айырылған әйел тағдыры сөз
етілетіні оқырманына түсінікті болады. Әңгіменің эпиграфы да мазмұнын ұғына
түсуге қосымша кілт тәрізді:
Ақ шашты әйелді көргенің бар ма,
Қайғы жұтып қартайған. 7. 211.
Сонымен мұнда жиырма сегіз жыл бойы Бозтайлағын күткен жары
Мағрипа мен Қанипаның жападан-жалғыз тұрмыс-тіршілігі айтылады.
Бас кейіпкер Мағрипа есімді әйел күйеуін майданға Қоңыртөбе жазығынан
аттандырған. Сонда бақандай жиырма сегіз жыл өтті, ал жары болса әлі де сол
Қоңыртөбеге телміріп, әне келедімен тосып отыр.
Әсіресе, автор күйзелген, сарыла күткен әйел жанының тақсіреті мен
қасіретін: Мағрипа күйеуін соғысқа аттандырып тұрып, алғаш рет күз лебін
сезінген, әрі осы салқын да салдақы лепте сандалған жұрттың күңіренісі,
өзіндей сандаған жесірдің қазіргі немесе бұдан сансыз жылдар сонғы сағыныш
еспесі барын көкірегіне түйген. Ол сонда ғана шын жыластың не екенін біліп,
шын қайғырудың, шын сарғая сағынудың дәмін татқан,тұңғыш рет өз-өзінің
өксіген өмірдегі орнының қандай және қай дәрежеде екенін, өзі ғана емес,
барша әйелдердің қайғыға мұншама қара нардай берік құдіретін таныған,
тұңғыш рет еркек қауымының біреңкей күйеуі секілді, ары таза азамат қана
емес, аш қасқырдай арыны кең, арсыз екенін де бағамдаған. Ол өткен өмірін
әсте де есіне алып есіркеп, әлдекімге әңгімелеп көрген жоқ.
...Жүрек сырының кілтін ол жоғалтып алған жоқ, жастығын да, махаббатын
да, өмірінің бар базары мен арманын да майданға ала кеткен жарына сыр
сандығының кілтін қоса беріп жіберген екен,-деп оқырманына жеткізеді. Кей
кезде Мағрипаның, сол заматтағы өзге де күйеулерінен айырылған әйелдердің
сағына күткен Қоңыртөбесі еді. Иә, осы бір Қоңыртөбені Мағрипаның да жек
көретіні сол сүйген жарының қайтіп келмей жатуы. Бұған аттандырған мекені
кінәлі сияқты еді. Сол бір Қоңыртөбе Мағрипаның қара сиыры мен Бозтайлағын
жалмап кеткен қасірет мекені тәрізді болатын. Тіптен кей кезде Мағрипа
Көрмегенім Қоңыртөбе болсын 7.213-дейтін. Жинап-терген азғантай
ақшасына сатып алған торпағына совхоз жерінен шауып алған азғантай шөбін
тартып алғанында жесірліктің ащы зарын Мағрипа тағы да сезіне түседі. Ал
сол бұзаудың жоғалған шағында әл-дәрменінің соңғы сарқыншағы таусылған
Мағрипа Қоңыртөбені асып, терең күйзеліске ұшырайды. Тіптен сопақтау тасты
алып, аналық мекіреніспен баласы құсап тербетеді.
Әлди-әлди абайым,
Атқа тоқым жабайын,
Сенің әкең қыдырмаш
Қайдан іздеп табайын 7.223.

Қасіреттен жан азабына ұшыраған Мағрипа тағдыры зұлмат соғыстың кесапатының
салдары. Авторда әңгіме түйінін жалғыз жолмен аяқтайды: Бәріне де сен
кінәлі-сор соғыс! 7.224.
Оралханның ендігі бір әңгімесі – Алтыбақан деп аталады. Алғашқыда
ойың алтыбақан маңайында өрбиді. Бірден алтыбақан маңайында өрбіген оқиға
турасында деп жорамалдайсың. Шынында да алтыбақанның қасында алғаш ғашық
болып, сүйгенімен жолыққан Бәтиманың тағдыры осы бір төңіректе өріледі.
Құрбысы Қырмызының күйеуі Жақып пен Бәтиманың нәзік сезімдері, алтыбақан
тепкен кезде жары Қырмызыны құтқармай, сүйгені Батиманы құтқарған Жақыпты
екеуі соғысқа аттандырады. Өмір бойы бүкір болып қалғанын, құрбысының
күйеуінен баласы болғанын кешірген, үлкен жүректі Қырмызы Бәтиманың жалғыз
ұлы, Жақыбының көзі-алтыбақанды ер жеткізуге, адал қызметін де аямаған
жанға сүйсінесің. Автор мұны Батиманың өз аузынан да айтқызады: Сен асыл
жансың, Қырмызы. Сенің асылдығың ақ жүрегіңде. Ақпейілдің аты арып, тоны
тозбайды дейді ғой жұрт. Сені өз тағдырымен шырмаған Жақып қана емес,
Алтыбақан да. Ендеше, ол-сенің де төл ұлың. Ел бетіне қарайтын жүз жоқ,
қара бет боп кірерге тесік таба алмай: Жарыл, қара жер, жарыл деп,
Суықсайдағы алтыбақан құрған қарағайдың түбінде қызыл жосам шығып,
ойбайлап, босана алмай жатқан жеріме сен іздеп келіп, қол ұшын бергенсің.
Құдайшылығымды айтайын, әгәрәкім сен келмесең, мен бұл дүниелік емес едім.
Көйлегіңнің етегін дар айырып, күнәсіз нәрестені орадың; жаулығыңды шешіп
алып, белімді байладың. Дәтің не деген берік еді, Қырмызы, жүрегің не деген
кең еді, Қырмызы; не деген бекзат туған асыл жан едің, Қырмызы. Суықсайды
азан-қазан етіп шырылдаған сәбиді бауырыңа жасырып, қара түнде қара шашын
қобырата жайып, қалт-құлт етіп бара жатқан қызталақтың қолтығынан демеп,
ауылға тартқансың. Сонда қара басып, қаңғырып қалған қатынға қайыр жасаған
жер емес, ел емес, ағайын-туған емес-сен, өсекшілерше айтсақ, күндесім
едің. Сенің кешірімділігіңде шек жоқ 7.233. Одан соң Қырмызы емдеп алып
қалған Батима өзінің немерелеріне үй алдына алтыбақан жасатады; ел оның бұл
әрекетін алжыдыға жориды, ол болса өмірден күдер үзбей, елдің бұл сөзін
өздері алжыдыға салып, қым-қуат тіршілігін жалғастыра береді.
Оралхан Бөкей жесірлер тақырыбын Ғайни аталған әңгімесінде де
жалғастырады. Мұндағы өзі көріп, аралас-құралас болған қыз жайынан сыр
шертеді. Жиырма сегіз жасар Жанмырзаның қарындасы Ғайнидің аянышты өмірін,
бағы ашылмай кәрі қыз аталып, кейіннен сүймеген жанға ұзатылу жайын,
Қадылбай есімді машинистің қыз сезімін шынайы елеп бағаламай, тек өзінің
нәпсісінің құлқұнына бой беріп, сөйтіп өзін шынайы беріле сүйгенінің алпыс
жасар шалға қосақталуын автор мұңая баяндайды. Оны Ғайнидің өз аузынан
естиміз:
Түсінбейсің, Қадылбай, түсінбейсің. Мен бір қой соңында жүрген ғаріп кәрі
қызбын. Мұны үш баласы бар саған мұңымды шағып, бай тауып бер, не болмаса
әйеліңді тастап мені ал деп отырғаным жоқ. Өзіме өзгеден бір табан жақын
санарым де сен. Саған айтпағанда қара тасқа айтамын ба. Бір кезде, тамам
бозбала мазақ ететінде, сүйгенім де рас. Әлі де жақсы көремін. Несіне
бүгейін, несіне шошынайын, не істесем де сыйымды, ешкім сынамайды. Сықпыты
басқа болса да, жүрегі бірдей ғой адамдардың. Жақсыға, ынтызар. Кейде,
жапан түзде қой өргізіп жүргенімде, осының бәрі есіме түсіп, сай-сүйегім
сырқырайды. Ағыл-тегіл ботадай боздап жылаймын... 7.240.
Автор Қадылбайдың тасжүрек, мейірімсіздігін, екіжүзділігін оның
Ғайнимен жақын араласқанын ешкімге айтпау түгілі, танымайтындай әрекеттер
жасайтындығынан көрсетеді. Сыпырылып түсіп қалған тұзды атқа салысып
жіберуді өтінген Ғайниге көмектеспек түгіл, байқамағансиды да: Сендерді де
бір үйдің иесі-еркек дейді-ау.-Ашу қысқан Ғайни тұзды жерден бөріктей іліп
алды да, аттың белін қайқаң еткізіп тастай береді 7.241. Бұдан кейін
Ғайнидың өмірі туралы зерделі жазушы диолог құру арқылы жеткізеді:
-Байғұс Ғайни орнын жаңа тапты,- деді шешем.
-Неғып!-Елден бұрын даусымның шығып кеткенін байқамай да қалдым. (Оралхан)
- Қызылқайыңда былтыр кемпірі өлген Жақып деген шал бар еді, соған тиіп
кетіпті.
- Е, әйбәт болған екен.
- Енді бағы ашылады байғұстың.
- Жақып алпысқа толған да жоқ емес пе (Жақып Ғайнидың ағасы)
- Жүрегім зу ете қалды. 7.242.
Ардақ әңгімесінде туырлықтай жерге таласып, туысынан ат
құйрығын кесіскен Есіркегеннің жалғыз ұлы Қожа мен шешесі, жан жары мен
жалғыз қызы Ардақпен жапан түзде, Шарықбұлақтың Марқакөлге құяр айлағында
ғұмыр кешкені жөнінде айтылады. Шалабай мен Данабай есімді әкесінің қос
інісі еншілерін алып, туысы қожаға қыр көрсетеді, бұған налыған ол кәрі
анасымен Тарбағатай тауының қойнауында елден ерек отау тігеді. Әкесіне
тартып пысық, біртоға болып өскен Қожа әкеден қалған шағын шаруаны
дөңгелете айналдырып, шалқытып әкеткен-ді. Не де болса қандас туысын ғой
деп Далабай мен Шалабайды үйлену тойына шақырған Қожаға: Өзі болған қыз
төркінін танымас, бізбен ақылдаспай қатын алып отыр ғой. Бармаймыз,-деп
ат-құйрығын кесіседі. Одан соң автор Қожаның анасы қайтыс болуын, Қадиша
мен Қожаның Ардақты кісі-киік етіп тәрбиелеуі, Шалабайдың ұлы Ардақ пен
Алмастың Марқакөлде шомылуы, Алмастың әкесіне Ардақтың сақау әрі өзінің қыз
екенін білмеуін айтып баруы, Шалабай мен Қожаның қамшы сілтесуі, бұған
кектенген Шалабайдың Салық атты жігітті Қожа үйіне жіберуі, Салықтың
Шалабайдың бұйрығымен он екіде бір гүлі ашылмаған Ардақты зорлауы, өзінің
ана болуын Ардақтың сезбеуі, Қожа мен Қадишаның зар еңіреп, босандырып,
дүниеге ат ұстар ер баланың келіп, мұның да бір қайыры болар деп Қожа мен
Қадишаның мойынсынуларымен әңгіме аяқталады. Адам жан дүниесіне терең
үңіле білген жазушы бұл әңгімесінде Ардақтың тағдыры арқылы жалпы
жастайынан жыныстық тәрбие жөнінде мәлімен, ақыл-кеңес алмай, өмірдің қатал
сынына төтеп бере алмай, жаны жараланған қыздар жан дүниесінің айқайынан
хабардар етеді. Сондықтан автор: Бірақ мынау мазақ дүниенің сиқырын кеш
түсінген. Анасының әлгі әңгімесі осы жасында емес, сегізінде айтылса,
мүмкін, дәл осындай ағаттық жіберіп, әке-шешесін осыншалық сарсаңға салмас
пе еді. Тегі, қателік-өмір өрлеріндегі сүрініс үлкендерден басталады-ау
деймін. Кейінгі ұрпақ сол ағалар ағаттығын не қайталайды, не жаңсақ істі
сол қалпында үйренер. Қателіктер әсте өздігінен, әмбе төтеден пайда болып
көрген емес. Қателіктер ғайыптың қайғысынан тумаған, төрткүл дүниедегі әр
минут сайын теріс-қағыс атталып жатқан қадамдардан, бір кезде қате басқан
адамдардан келер ұрпаққа ауысып отырған секілді. 7.262,-дейді.
Қыз жан дүниесінен сыр шерте отырып:
Өмір мен өлімнің, арзан мен қымбаттың парқын әлі де айырып үлгермеген жас
қыз өз жүрегінің нәрін де, барын да кәделі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.