Алтай экспедициялары ЖШС-нің қаржылық қызметін экономикалық талдау
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Шипажай - курорттық туризмінің даму негіздері 5
1.1Шипажай - курорттық туризмінің даму тарихы мен мәні 5
1.2Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуы 16
1.3Әлемдік тәжірибиедегі емдік туризмнің дамуы 22
2 Қазақстан Республикасындағы туристік қызметтер нарығындағы Алтай 29
экспедициялары ЖШС-нің қызметін талдау
2.1Алтай экспедициялары ЖШС-нің жалпы сипаттамасы 29
2.2Алтай экспедициялары ЖШС-нің қаржылық қызметін экономика -лық 39
талдау
2.3Алтай экспедициялары ЖШС-нің ұсынатын қызметінің сапасын бағалау49
3 Аймақтардағы шипажай – курорттық туримнің дамытудың 55
перспективалары
3.1Емдік туристік-рекреациондық ресурстарды меңгеру 55
3.2Шипажай-курорттық туризмінің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз 61
етудегі ақпараттық базаны құру әдістемесі
Қорытынды 73
Қолданылған әдебиеттер тізімі 75
Қосымша А 74
Қосымша Ә 75
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі. Шипажай – курорттық емделу табиғи емдік
ресурстарды және физиотерапиялық–медикоментоздық қағидаларды қолдану арқылы
жүзеге асырылған дегенмен мұнда емдік ресурстар негізгі рөлді атқарады.
Табиғи емдік ресурстардың құрамына кіретіндер: ландшафттар биоклиматтар
гидроминералды ресурстар (минералды сулар және емдік батпақтар).
ЕМДІК САУЫҚТЫРУ ОРЫНДАРЫ ХАЛЫҚТЫҢ ҰЛТТЫҚ ИГІЛІГІ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ОЛАР
ХАЛЫҚТЫҢ ДЕМАЛУЫ МЕН ЕМДЕЛУІНЕ АРНАЛҒАН ЖӘНЕ ДЕ ҚАТАҢ ТҮРДЕ ҚОРҒАУҒА
АЛЫНҒАН ТАБИҒИ ОБЬЕКТІЛЕРІ МЕН ӨЗІНДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ БАР АЙМАҚ БОЛЫП
КЕЛЕДІ. КӨПТЕГЕН ТАБИҒИ ФАКТОРЛАРДЫҢ ШИПАЛЫ ҚАСИЕТІ ЕРТЕ ЗАМАННАН БЕЛГІЛІ;
СУ ЕМШІЛІК ЖОРАМАЛДАРЫМЕН ҚҰРАСТЫРЫЛҒАН ЖӘНЕ ДЕ ОЛАР БАЛНЕОЛОГИЯЛЫҚ
КУРОРТТАРДЫҢ МИНЕРАЛДЫ СУЛАРЫНЫҢ ПРОТОТИПТЕРІ ТЕКТЕС БОЛЫП КЕЛГЕН. ОЛ СУДЫҢ
ЕМДІК ҚАСИЕТІ ТУРАЛЫ ҚҰЛАҚ ҚАҒЫСТАР КӨПТЕГЕН АУРУШАҢ АДАМДАРДЫ ӨЗДЕРІНЕ
НАЗАР АУДАРУ МАҚСАТЫНДА ШЕТ АЙМАҚТАРҒА ТЕЗ ҚАРҚЫН МЕН ТАРАЛУДА ҒАЖАЙЫП
БҰЛАҚТАР МЕН БАСҚА ДА ЕМДІК ФАКТОРЛАРЫ ЕМДІК ҚҰПИЯЛАРДЫҢ НЕГІЗІ БОЛА ТҰРЫП
КЕЙ БІР ЖАҒДАЙЛАРДА ДІНИ МӘДЕНИЕТТІҢ ҚАҒИДАСЫ РЕТІНДЕ САНАЛЫП КЕЛДІ.
Қазақстан Республикасының кең байтақ территориясында ерекше физико-
географиялық және геологиялық жағдайлары бар емдік туризмдегі әр түрлі
факторлар кең таралған. Емдік туризмді дамытуға Қазақстанның мүмкіншілігі
зор. Оның негізгі ғажайып табиғи жағдайларын көптеген емдік батпақтар мен
минералды бұлақтар кұрайды.
Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің даму қарқыны шикізат
базасы мен дағдыланған.
ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАР ДЕҢГЕЙІНДЕ АЙМАҚТАҒЫ
ҚАРҚЫНДЫ ДАМУ ЖАҒДАЙЛАРЫН ҚАРАСТЫРУ ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ТАҚЫРЫБЫН ТАҢДАУҒА
СЕБЕПШІ БОЛДЫ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЙМАҚТАРЫНДА САНАТОРЛЫ-КУРОРТТЫҚ
ШАРУАШЫЛЫҒЫН ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ХАЛ АХУАЛЫН ЗЕРТТЕУ ОБЬЕКТІЛЕРІ РЕТІНДЕ
ТАЛҚЫҒА САЛУҒА МҰРША БЕРДІ.
ЖҰМЫСТЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ: ТУРИЗМ ИНДУСТРИЯСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ҚҰРАМЫНДА
ТАНЫМДЫҚ ЖӘНЕ СПОРТТЫҚ ТУРИЗМНЕН БАСҚА ЕМДІК-САУЫҚТЫРУ ТУРИЗМІНІҢ ӨЗІНДІК
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ БАР. ТУРИЗМ САЛАСЫНЫҢ МАМАНДАРЫ ТУРИЗМ КЛАССИФИКАЦИЯСЫН ӘР
ТҮРЛІ ТОПТАРҒА БӨЛІП ЖҮР.
Диплом жұмысының мақсаты: шипажай-курорттық туризмінің Қазақстан
Республикасындағы әлуетін зерттей отырып, оны дамыту бойынша ұсыныстар
әзірлеу.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫНЫҢ МІНДЕТТЕРІ: ЖОҒАРЫДАҒЫ МАҚСАТҚА БАЙЛАНЫСТЫ КЕЛЕСІ
МІНДЕТТЕР ҚОЙЫЛДЫ:
1) Емдік туризмнің даму тарихын анықтай отырып, теориялық саласын
қарастру.
2) Курорт, шипажай шаруашылығы саласының менеджмент пен маркетинг
мәселелерін қарастырып, талдау жасау
3) Қазақстан Республикасының емдік туризмді дамыту жолдары мен
болашағын айқындау.
Дипломдық жұмыстың нысаны: Аймақтағы емдік туризмнің даму
перспективаларының меңгерудің дәрежелері сай Алтай экспедициялары ЖШС.
Диплом жұмысының зерттеу пәні Қазақстан Республикасы мен ТМД аймағы
бойынша және әлемдегі емдік туризмнің даму тарихын қарастыру,
Қазақстан Республикасындағы курорттық санаториялық шаруашылықтың қазіргі
заманғы жағдайын зерттеу, облыс пен аймақтағы емдік туризмнің даму деңгейін
жобалау, курорттық-санаториялық шаруашылықтың дамуындағы жағдайларды
қадағалау, Қазақстан Республикасы бойынша емдік туризмнің даму
перспективаларын қарастыру.
Диплом жұмысының зерттеу әдісі: ғылыми жұмыстың жоғарыда аталған
әртүрлі аспектідегі мәселелерді және оларды шешу жолдарын зерттеу
статистикалық деректерді өңдеу, графикалық келтіру, салыстырумен
анықталады.
Диплом жұмысының теориялық және методикалық мәні ретінде заң
актілері, ҚР Президентінің Жарлықтары мен ҚР Үкіметінің Қаулылары, отандық
және шетелдік ғалым-экономистердің ғылыми жұмыстары алынды, соның ішінде
Полтаранов В.В.,Ердаулетов С.Р., Данилов Ю.Е., Мезенцев А.Г., Гибдут А.В.,
Иванова А.И., Хасенов А.П., Соколова М.В. және т.б., сонымен қатар
Қазақстан Республикасының статистика және ақпарат агенттігінің, Шығыс
Қазақстан облысы Статистика Департаментінің мағұлматтары қолданылды.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы шипажай-курорттық туризмін жетілдіру
бойынша келесі нәтижелер алынды:
1) шипажай-курорттық туризмінің даму тарихына, Қазақстандағы даму
жағдайына талдау жасалды;
2) емдік туристік-рекреациондық ресурстарды меңгеру шаралары
ұсынылды;
3) Қазақстандағы шипажай-курортық қызметін көрсетуші
кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында
ақпарат базасын құру әдістемесі ұсынылды.
Диплом жұмысының практикалық мәні.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы оның Республикадағы шипажай-
курорттық орындарын дамытуда қолданылу мүмкіндігінен көрінеді. Шипажай –
курорттық орындарының тазалық жағдайына назар аудару. Емдік-туризм саласын
қолға алу. Шетел асып елімізге келген қонақтарды қарсы ала отырып оларды
Қазақстанның мәдени-мұрасымен, емдік-сауықтыру туризмнің саласымен
таныстыру.
Диплом жұмысының құрылымы. Зерттеу кіріспеден, үш тараудан,
қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Шипажай - курорттық туризмінің даму негіздері
1.1 Шипажай - курорттық туризмінің даму тарихы мен мәні
Курорттық емделуді ғажап физиолог Павлов И. П. былай деген:
“Емделушіге жазылған барлық дәрігерлік анықтамалар орнында қозғалмай
қалушыларға әсер етеді себебі негізгі аурудың ошағы әлі қалпына келе қойған
жоқ. Мұндағы ең басты талпыныс – адамды отырған орнынан дереу түрде алып
шығу, күделікті атқарып жүрген жұмысынан босату, оның ойын денсаулығының
сау болуына қарай итермелеу ондай жағдайды бірнеше күндей қалпында
қадағалап отыру” [1].
ЕМДІК ТУРИЗМ – БҰЛ ТҰРҒЫЛЫҚТЫ ЖЕРДЕН АЛШАҚТАП ДЕМАЛУ МЕН ЕМДЕЛУ
МАҚСАТЫНДА ТАБИҒИ ФАКТОРЛАРДЫ ӨЗІНЕ СІҢІРУ. СОНЫМЕН ҚАТАР САНАТОРЛЫ-
КУРОРТТЫҚ ЖЕРЛЕР МЕН ЕМДІК ОРЫНДАРҒА САЯХАТ ЖАСАУ.
Санаторлы-курорттық емделудің негізі мынада жатыр ол:
БІРІНШІДЕН АДАМ БАЛАСЫ ӨЗІНІҢ ӨМІР СҮРУ ҚАЛПЫНАН АУЫТҚЫП, ЖАҢАДАН
ҚҰРЫЛҒАН ЖЕРГЕ КЕЛІП ҚОНЫСТАНАДЫ, ЖӘНЕ ТАБИҒИ ЖАНҒА-ЖАЙЛЫ ЖАҒДАЙҒА
КЕҢЕЛЕДІ.
ЕКІНШІДЕН АУРУҒА ТӨТЕП БЕРЕ АЛАТЫН АРНАЙЫ ЕМДІК РЕЖИМДІ ОРНАТАДЫ
ҮШІНШІДЕН БҰНЫҢ МӘНІ МЫНАДАН ТҰРАДЫ ОҒАН НЕГІЗІНЕН ТАБИҒИ ЕМНІҢ
ФАКТОРЛАРЫН ҚОЛДАНУ МАҚСАТЫНДА – МИНЕРАЛДЫ СУЛАР МЕН ЕМДІК БАТПАҚТАРДЫ ЖӘНЕ
ЖАЙЛЫ КЛИМАТҚА ТОЛЫҒЫ МЕН ЕМ АЛЫП ШЫҒУЫНА СЕБЕПШІ БОЛАДЫ. [2].
КУРОРТТЫҚ НЕМЕСЕ КУРОРТТЫҚ ЕМЕС САНАТОРИЯЛАРҒА БАРУДЫҢ ЕҢ БАСТЫ МӘНІ
НАУҚАСТЫ ӨЗІНІҢ БҰРЫНҒЫ ӨМІР СҮРГЕН ЖӘНЕ ДЕ АУРУЫ АСҚЫНҒАН ОРТАСЫНАН
АЛШАҚТАТЫП ОНЫ ЖАНҒА ЖАЙЛЫКӨҢІЛІНЕН ШЫҒАТЫН АЙМАҚҚА АПАРУ КЕРЕК.
БҰЛ ҚОРШАҒАН ОРТА МЕН ТАБИҒИ ЖАҒДАЙДЫҢ (КЛИМАТТЫҚ Т Б) ТҰРАҚТАНУЫ
ЖҰМЫСТАҒЫ АДАМДАР МЕН ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ ОРНЫҚТЫ БОЛУЫ ӘСЕР ЕТЕДІ.
ОСЫНДАЙ КЕЗЕҢДЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ ЖАҒДАЙЫ АДАМҒА ОҢДЫ ӘСЕР ҚАЛДЫРСА
ЖӘНЕ АДАМНЫҢ СОЛ АЙМАҚҚА БЕЙІМДЕЛУІ КӨБІНЕСЕ ОНЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫНА БАЙЛАНЫСТЫ.
АДАМ САЛМАҒЫНЫҢ НАШАРЛАУЫ ҚОРШАҒАН ОРТАДА ӘР ТҮРЛІ АУРУЛАРДЫ ЖҰҚТЫРУЫНА
СЕБЕПШІ БОЛАДЫ.
АЛ ОДАН ӨЗГЕ ОРТАДА КУРОРТТАҒЫ НАУҚАСҚА ЕҢ МАҢЫЗДЫ ЕМДЕЛУ ЖОЛДАРЫН
ҰСЫНА АЛАДЫ. ОНЫҢ ӘСЕР ЕТУ КҮШІ АДАМҒА КУРОРТТА САЛАУАТТЫ ӨМІРІ МЕН
ТӘБЕТІНІҢ ДҰРЫС САҚТАЛҒАНЫ ҮШІН ЖАҒЫМДЫ ӘСЕР ҚАЛДЫРАДЫ.
ТАБИҒИ ЖАҒДАЙДЫҢ ОРНЫҒУЫ НАУҚАСТЫҢ ПСИХИКАСЫНА ӘСЕР ЕТІП ҒАНА ҚОИМАЙ
ОНЫҢ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ ПРОЦЕСТЕРІНІҢ ҚАЛПЫНА КЕЛУІНЕ ЖОЛ АШЫП АҒЗАДАҒЫ ӨМІРЛІК
ТАЛПЫНЫСЫН АРТТЫРУДА БАСТЫ РӨЛ АТҚАРАДЫ.
ОСЫ ОРАЙДА ЖАНҒА ЖАЙЛЫ ПСИХИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ТҮРІ ДЕНСАУЛЫҚТЫ
ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ МАҚСАТЫНДА ӘР ТҮРЛІ ЕМДІК ФАКТОРЛАРДЫҢ ӘСЕРІ ЖӘНЕ МИНЕРАЛДЫ
СУЛАР МЕН ЕМ БАТПАҚТАРЫН ҚОЛДАНУҒА МҮМКІНШІЛІК БЕРЕДІ.
Табиғаттың адамға жағымды әсері үшін алыс жаққа сапар шегу маңызды
емес Мысалы: Кавказ бен Қырым курортын айталық. Тұрғылықты тұрған
жеріңіздегі жақын маңда орналасқан курорттар науқастарға өзіндік
ерекшелігін және көптеген жағдайда науқастардың халдары нашарлап басқа
аймаққа қоныстанған адамдардың денсаулығына үрей тудырады. Келгеннен кейін
бірнеше күн өткен соң жаңа климаттық жағдайға бейімделіп жатқан адамның хал
ахуалының сыр беруіне әкеліп соғуы мүмкін, сонымен қатар бейімдірек
емделуінің мерзімі қысқарып емнің толық нәтижесі болмауы анық.
Курорттан кейін бастапқы қалпына қайта келу үшін акклиматизациядан
өтуі керек.
РЕКРЕАЦИЯ – БҰЛ АДАМ БАЛАСЫ ӨЗІНІҢ БОС УАҚЫТЫН ТАНЫМДЫҚ САУЫҚТЫРУ
СПОРТТЫҚ ЖӘНЕ МӘДЕНИ-КӨҢІЛ КӨТЕРУ ІС-ШАРАЛАРЫН ӨТКІЗУ МЕН ШЕКТЕЛМЕЙДІ ЖӘНЕ
ОСЫ ШАРАЛАР БІР КҮНДІК, АПТАЛЫҚ, ЖЫЛДЫҚ СОНЫМЕН ҚАТАР ӨМІРЛІК ЦИКЛДЕРДІ
ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ МАҚСАТЫНДА ОРЫНДАЛАДЫ [3].
АДАМ ӨЗІНЕ БІРНЕШЕ РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРДІ БІРІКТІРЕ АЛАДЫ ОЛАР:
МЕДИКО-БИОЛОГИЯЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК-МӘДЕНИ, ЭКОНОМИКАЛЫҚ, САЯСИ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ
БОЛЫП БӨЛІНЕДІ.
РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРДІҢ МАҢЫЗДЫЛАРЫ МЫНАЛАР БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ: ОЛ
МЫНАУ; МЕДИКО-БИОЛОГИЯЛЫҚ ОЛАР МЫНАНДАЙ ҚҰРАМДАРДАН ТҰРАДЫ:
1) ОСЫ АУРУҒА ШАЛДЫҚҚАН ДЕНСАУЛЫҒЫН ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУГЕ КУРОРТОЛОГИЯ
ӘДІСІМЕН ЕМДІК ПРОЦЕСТІҢ АЯҚТАЛУЫН КҮТЕТІН ЗИЯЛЫ ҚАУЫМ.
2) ДЕНІ САУЫҚҚАН АДАМДАРДЫҢ ШАРШАҒАНЫН БАСАТЫН АУРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІНДЕ ЖӘНЕ
КӘСІБИ МАМАН РЕТІНДЕ ҚАБЫЛДАУҒА БОЛАДЫ.
ТУРИЗМ АРҚЫЛЫ САУЫҒУ – БҰЛ АДАМНЫҢ ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ ӨНДІРІСТІК ЕМЕС
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒЫНАН ШАРШАУЫН КЕТІРЕ АЛАДЫ. ДЕНІ САУ АДАМНЫҢ ЖҰМЫСТАҒЫ
ЖӘНЕ ҮЙ ШВАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ АУЫРПАШЫЛЫҚТАН ШАРШАУЫ АДАМНЫҢ ЖҰМЫС ІСТЕУ
ҚАБІЛЕТІН ТӨМЕНДЕТІП ЖІБЕРЕДІ.
ОРЫНДАЛЫП ЖАТҚАН ЖҰМЫСТЫҢ ТАЛПЫНЫСЫНА ҚАРАЙ ОТЫРЫП, ОННАН ЕКІ ТҮРЛІ
ШАРШАУ БЕЛГІЛЕРІН АНЫҚТАУҒА БОЛАДЫ ОЛАР: ИНТЕНСИВТІ ЖӘНЕ ТӘУЛІК БОЙЫ ЖҰМЫС
ІСТЕУ БАРЫСЫНДА ФУНКЦИОНАЛДЫ ПОТЕНЦИАЛДЫҢ ТӨМЕНДЕУІ САЛДАРЫНАН ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ
ОРТАЛЫҒЫНЫҢ ЖӘНЕ ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН АҒЗАНЫҢ ТЕЖЕЛУІНЕ ӘКЕЛІП СОҒАДЫ. ОСЫ ОРАЙДА
ЖҰМЫСТЫҚ ҚАБІЛЕТІ ДЕРЕУ ҚАЛПЫНА КЕЛЕДІ. ЕҢ АЗ ДЕГЕН ИНТЕНСИВТІ ҰЗАҚ ЖҰМЫСТА
ФУНКЦИОНАЛДЫ ПОТЕНЦИАЛДЫҢ ӘЛСІРЕУ ТЕРЕҢДІГІ КҮРДЕЛЕНІП ЖҰМЫС БАБЫНА ҰЗАҚ
МЕРЗІМДЕЙ ДАЙЫНДАЛАДЫ [4].
ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ӨЗГЕРІСТЕРДІҢ БОЛУЫН ҚАДАҒАЛАУ МАҚСАТЫНДА ЕҢБЕГІ
ДЕМАЛЫСҚА АУЫСУЫ КЕРЕК
РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ӘРЕКЕТТІҢ ҚАСИЕТІ ШАРШАҒАНЫН БАСАТЫН ОНЫҢ БЕЛСЕНДІЛІГІН
АРТТЫРАДЫ. БЕЛСЕНДІ ҚАСИЕТТІҢ ҚАЛПЫНА КЕЛУ ПРОЦЕСІНДЕ ПАССИВТІ ДЕМАЛЫСҚА
ҚАРАҒАНДА ӨТУІ АНЫҚ БАЙҚАЛАДЫ.
КЕЛЕСІ БІР ТҮРІ АҒЗАНЫҢ ЖАСЫНА ҚАРАЙ ӘР ТҮРЛІ РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ
ҚАСИЕТТЕРДІҢ ТҮРЛЕРІНЕ ТӘУЕЛДІ БОЛУЫ КЕРЕК.
МЫСАЛЫ: БАЛАЛАР РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТІҢ ХАЛ-АХУАЛЫНАН ӘР ТҮРЛІ ӘСЕР
АЛУ МАҚСАТЫНДА ЖҮКТІҢ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЖАСЫНЫҢ НЕГІЗІНДЕ
АУЫР БОЛУЫ ҒАЖАП ЕМЕС.
ТӘУЛІК БОЙЫ АУЫР САЛМАҚТАН КҮШТІ ӘСЕР АЛУЫ ЖАСӨСПІРІМДЕР ЖАСЫНА
БАЙЛАНЫСТЫ.
ОРТАША ЖАС ПЕН ЖАСЫ КЕЛГЕН АДАМДАРДЫҢ САЛМАҚТЫ КӨТЕРУІ БІРДЕЙ БОЛУЫ
КЕРЕК ЖӘНЕ ТЫНЫШТЫҚ ҚАЛПЫНДА ӨТУІ ТИІС.
ОСЫҒАН ОРАЙ ӘР БІР ЖАСҚА АРНАЙЫ ЦИКЛ ТӘРБИЕ МАҚСАТЫНДА ЖҮРГІЗІЛЕДІ.
ЕМДІК САУЫҚТЫРУ ТУРИЗМІНІҢ ТҮСІНІГІ И. В. ЗОРИННІҢ ЖӘНЕ В. А.
КВАРТАЛЬНЫЙДЫҢ АНЫҚТАУЛАРЫ БОЙЫНША БҰЛ:
БІРІНШІДЕН ЕМДІК ЖӘНЕ ДЕМАЛУ МАҚСАТЫНДАҒЫ ТУРИЗМ.
ЕКІНШІДЕН ЖАЛАҚЫЛАРЫ ТӨМЕН ТҰРҒЫНДАРДЫҢ ТУРИСТІК САЯХАТЫНДА ТҰРМЫСТЫҚ
ЖАҒДАЙЫ НАШАР, ӘЛЕУМЕТТІК ЖАҒЫНАН ҚОРҒАЛМАҒАН ЕМДЕЛУ МЕН РЕКРЕАЦИЯДАН ӨТУДІ
ҚАЖЕТ ЕТЕТІН АДАМДАР САНЫ.
ДЕМАЛУ ЗОНАСЫ МЕН ҚАЛА СЫРТЫНА ЖАҚЫН ОРНАЛАСҚАН ҚОЛАЙЛЫ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ
(ОРМАНДЫ МАССИВТІ ӨЗЕН-КӨЛДЕРІ) ТЕК ДЕМАЛУҒА АРНАЛҒАН.
КУРОРТТЫҚ ОРЫНДАР: ЖАНҒА ЖАЙЛЫ ТАБИҒИ ФАКТОРЛАРЫ МЕН ДЕНСАУЛЫҚТЫ
ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ ҮШІН ПРОФИЛАКТИКАЛЫҚ АУРУЛАРДЫ ЕМДЕУГЕ АРНАЛҒАН.
КУРОТТЫҚ ЕМДЕЛУ: АДАМ ДЕНСАУЛЫҒЫН БАСТАПҚЫ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ ПРОЦЕСІНДЕ
ӘР ТҮРЛІ КУРОРТТЫҚ РЕСУРСТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ АРҚЫЛЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛАДЫ.
ЕМДІК РЕКРЕАЦИЯ: ОЛ ӨЗІНІҢ НЕГІЗГІ ЕМДЕЛУ ФАКТОРЛАРЫ МЕН КӨЗГЕ
ТҮСЕДІ, КЛИМАТ МИНЕРАЛДЫ БҰЛАҚТАР ЕМДІК БАТПАҚТАР Т.Б.
ОСЫҒАН ОРАЙ ОЛ 3 ТОПҚА БӨЛІНЕДІ. КЛИМАТТЫҚ ЕМДЕУ, БАЛЬНЕОЛОГИЯЛЫҚ
ЕМДЕУ, ЖӘНЕ БАТПАҚПЕН ЕМДЕУ. ЕМДІК-КУРОРТТЫҚ РЕКРЕАЦИЯНЫҢ МАҚСАТЫ МЕДИКО-
БИОЛОГИЯЛЫҚ НОРМАЛАРҒА ҚАТАҢ ТҮРДЕ САЙ БОЛУЫ.
АДАМДЫ ЕМДЕУГЕ БӨЛІНІП АЛЫНҒАН КУРОРТОЛОГИЯЛЫҚ ТЕРРИТОРИЯЛАР ҚАТАҢ
ТҮРДЕ ЖИНАҚТАЛҒАН ҚАСИЕТІНЕ ТИІСТІ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ КУРОРТОЛОГИЯ БОЙЫНША БЕЛГІЛЕНГЕН ФАКТОРЛАРДЫҢ
МЕХАНИЗІМІНІҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ОРТАҒА ӘСЕРІ АДАМЗАТҚА МӘЛІМ.
ҚҰРАМЫ МЕН ҚАСИЕТІ БОЙЫНША КЕҢІНЕН ТАРАЛҒАН ӘР ТҮРЛІ ҚОСПАЛАРДАН
ТҰРАТЫН АҒЗАҒА ӘСЕРІ МОЛ МИНЕРАЛДЫ СУ ЕМДІК БАТПАҚ ЖӘНЕ ЖАЙЛЫ КЛИМАТТЫҚ
ЖАҒДАЙЫ КӨПТЕГЕН АУДАНДАРДА КУРОРТТЫҚ ОРТАЛЫҚТАРДЫҢ АШЫЛУЫНА НЕГІЗ БОЛДЫ.
ҚАЗІРГІ ТАҢДА ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ДЕҢГЕЙІ ТӨМЕНДЕП БАРАДЫ.
НЕГІЗІНДЕ ОСЫ ЖАҒДАЙ ТМД ЕЛДЕРІНЕ ДӘП ТҮСІП ТҰР. ОҒАН ҚАРАМАСТАН
САНАТОРИЯЛЫҚ-ЕМДІК РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ОРЫНДАР ІШКІ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ
НЕГІЗГІ ФАКТОРЛАРЫНЫҢ БІРІ БОЛЫП ҚАЛА БЕРМЕК.
ОСЫҒАН БАЙЛАНЫСТЫ САНАТОРИЯЛЫҚ-ЕМДІК РЕКРЕАЦИЯ БҰЛ – ТУРИЗМНІҢ
ЕУРОПАЛЫҚ ТҮРІ.
ӨКІНІШКЕ ОРАЙ ЖЕР ШАРЫНЫҢ БАСҚА БӨЛІКТЕРІНДЕ АСА ҚАТТЫ ДАМЫМАҒАН.
АЛ АҚШ-ТА ТУРИЗМНІҢ ӨТЕ КӨП БАҒЫТТА ТАРАЛМАҒАН ТҮРІ БОЛЫП КЕЛЕДІ
СОҢҒЫ КЕЗДЕ ТАУ ШАҢҒЫСЫНЫҢ КУРОРТЫ БЕЛЕҢ АЛЫП БАРАДЫ. ОЛАР МЫНАНДАЙ
ТАБИҒАТ ФАКТОРЛАРЫНА ТӘН: ҚАР ЖАМЫЛҒЫСЫНЫҢ КӨПТІГІН ЖЫЛЫНА 3 АЙҒА ДЕЙІН
БИІКТІГІ 50-60 СМ БОЛУЫН ҚАДАҒАЛАЙДЫ. СОНЫМЕН БІРГЕ ЖАЙЛЫ КЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙ
ӘЛСІЗ НЕМЕСЕ БЕЛСЕНДІ ТҮРДЕ БӨЛШЕКТЕЛГЕН РЕЛЬЕФТЕР ЖАРТАСЫ МЕН ОРТАША
ТЕМПЕРАТУРАСЫ 170, ҚАР КӨШКІНІНЕН САҚТАНУ ШАРАЛАРЫН ҚАРАСТЫРАДЫ. [5].
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕМДІК ФАКТОРЛАРДЫҢ РЕСУРСТАРҒА БАЙ 10%
ЗЕРТТЕЛГЕН. АЛ 6 БАЛЬНЕОЛОГИЯЛЫҚ ТОПТАҒЫ ШИПАЛЫ СУЛАРЫНАН (ЖАҒЫМСЫЗ ИІСІ
ЖОҚ ҚАСИЕТТІ КОМПОНЕНТТЕРІ МЕН) СУЛФИДТІ БРОМДЫ КРЕМНИЙЛІ РАДОНДЫ ЙОДТЫ
ТЕМІРЛІ, НЕГІЗГІ ҚОЛДАНЫЛАТЫНДАРЫ РАДОНДЫ ЖӘНЕ КРЕМНИЙЛІ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ
РЕСПУБЛИКАМЫЗДА ЕМДІК БАТПАҚТЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРІ СУЛЬФИДТІ (ҚҰРАМЫ – 60
МЛН М3) ДЕЙІН ЖЕТЕДІ. СОНЫМЕН ҚАТАР ТЕҢІЗДІК ПРИМОРИЯЛЫҚ ТҮРЛЕРІ КЕЗДЕСЕДІ,
БІРАҚТА АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ СУЫНЫҢ ТАРТЫЛУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ КЕЙ БІРЕУІ ҚҰРАМЫНДАҒЫ
БАЙЛЫҚТАРЫН ЖОҒАЛТҚАН.
ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ТУРИЗМ КЛАССИФИКАЦИЯСЫНДА ЕМДІК ТУРИЗМ БАСТЫ РӨЛДЕ
ҚАМТЫП ОТЫР. ТУРИЗМДЕГІ ҚОҒАМДАҒЫ ФУНКЦИЯ МЕН ӨНДІРІСТІ ШЫҒАРУ
ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ НЕГІЗІН 3 ТОПҚА БӨЛЕМІЗ ОЛАР: ЕМДІК, СПОРТТЫҚ – САУЫҚТЫРУ,
ЖӘНЕ ДЕ ТАНЫМДЫҚ ТУРИЗМ БОЛЫП САНАЛАДЫ.
ОСЫ ФОРМАЛАРДЫ НАЗАРҒА АЛА ОТЫРЫП ТУРИЗМ КЛАССИФИКАЦИЯСЫН КЛАСҚА,
ТИПКЕ ТҮРГЕ, ЖӘНЕ ӘР ТҮРЛІЛІГЕ БӨЛУГЕ БОЛАДЫ.
ҚОЛҒА АЛЫНАТЫН МАҚСАТТАРҒА БАЙЛАНЫСТЫ ТУРИСТІК САЯХАТТАҒЫ ТУРИЗМ
МЫНАДАЙ ТҮРЛЕРГЕ БӨЛІНЕДІ:
А) РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ТУРИЗМ;
Ә) ЭКСКУРСИЯЛЫҚ ТУРИЗМ;
Б) АРНАЙЫ ТУРИЗМ.
Сурет 1 Емдік сауықтыру туризмінің жіктелуі
РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ТУРИЗМ ӨЗІНЕ ЕМДЕЛУ МЕН САУЫҚТАНУ САЯХАТЫН ҚОСАДЫ. ОЛ
МЫНАНДАЙ БӨЛІКТЕРДЕН ҚҰРАЛАДЫ КУРОРТТЫҚ ЕМДЕЛУ ОНЫҢ ІШІНЕ КЛИМАТТЫҚ ЕМДЕЛУ,
БАЛНЕОЛОГИЯЛЫҚ ЕМДЕЛУ, ҚЫМЫЗБЕН ЕМДЕЛУ ЖӘНЕ БАТПАҚПЕН ЕМДЕЛУ, СПОРТТЫҚ
САУЫҚТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРАМЫНА ПАНСИОНАТТАР ДЕМАЛЫС ҮЙІНДЕГІ САУЫҚТАНУ ЖӘНЕ
ДЕ СПОРТТЫҚ ЖОРЫҚТАРДАҒЫ БОЛЫП БӨЛІНЕДІ.
СОНЫМЕН ҚАТАР КЛИМАТТЫҚ ЕМДЕЛУ ТУРИЗМІ МЫНАДАЙ ТҮРЛЕРГЕ БӨЛІНЕДІ
ОЛАР: ТАЛАССОТЕРАПИЯ (ТЕҢІЗ КЛИМАТЫ МЕН ШОМЫЛУ ЖӘНЕ КҮНГЕ ҚЫЗДЫРЫНУ МЕН
ЕМДЕЛУ) ГЕЛИОТЕРАПИЯ (КҮН ВАННАСЫ), АЭРОТЕРАПИЯ (АУА ВАННАСЫ).
КУРОРТТАҒЫ ЕМДІК ФАКТОРЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ БАЛЬНЕОЛОГИЯЛЫҚ БАТПАҚТЫ ЖӘНЕ
КЛИМАТТЫҚ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
БАЛЬНЕОЛОГИЯЛЫҚ КУРОРТТАР: МҰНДАҒЫ ЕҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЛАР ШИПАЛЫ СУЛАР
ІШ ҚҰРЫЛЫСТЫ ТАЗАЛАУ МЕН МҰРЫНДЫ ҚЫЗДЫРУҒА АРНАЛҒАН. МИНЕРАЛДЫ СУЛАР ӘЛІ
ТОЛЫҚ ҚАНДЫ ЗЕРТТЕЛЕ ҚОЙМАҒАН ӨТЕ КҮРДЕЛІ БӨЛШЕКТЕРДЕН ТҰРАДЫ, СОНЫМЕН
ҚАТАР КӨПТЕГЕН КРИТЕРИЙЛЕР АРҚЫЛЫ АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ҚҰРАМЫНДА ИОНЫ БАР
МИНЕРАЛИЗАЦИЯЛАНУЫ КӨГІЛДІР ОТЫНЫ КӨБІРЕК ҚОСЫЛҒАН ФАРМАКОЛОГИЯЛЫҚ АКТИВТІ
МИКРОЭЛЕМЕНТТЕР МЕН ӘР ТҮРЛІ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРДЫҢ БЕЛСЕНДІЛІК ОРТАСЫНДА
БОЛҒАНДЫҒЫ ІШКІ БАЙЛАНЫСТА БЕЛГІЛЕНГЕН ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ РАДИОАКТИВТІГІНЕН
ҚЫШҚЫЛДЫҒЫН ҚАЛПЫНА КЕЛТІРЕТІН ТЕМПЕРАТУРАНЫҢ ПОТЕНЦИАЛЫН АЙТАДЫ.
ШИПАЛЫ СУДЫҢ ӘР ТҮРЛІ ТИПТЕРІ ӨЗІНІҢ ФИЗИКО-ХИМИЯЛЫҚ НЕГІЗІМЕН
ЕРЕКШЕЛЕНІП КЕЛЕ ОНЫҢ ЕМДІК САПАЛЫҒЫ ТАЛАПТАРЫНА САЙ БОЛУЫН ҚАДАҒАЛАЙДЫ.
ЕМДІК МАҚСАТ НЕГІЗІНДЕ ЖЕР АСТЫНЫҢ ШИПАЛЫ СУЛАРЫ КӨПТЕГЕН ТЫҒЫРЫҚТАН
ШЫҒА АЛАТЫН БҰРҒЫЛАУ СКВАЖИНАЛАРЫ МЕН ӘР ТҮРЛІ ТЕРЕҢДІКТЕГІ СУ БЕТІНЕН
ТҰЗДЫ ӨЗЕНДЕРДЕН КӨРЕ АЛАМЫЗ.
БАЛЬНЕОЛОГИЯ МЕН БАЙЛАНЫСТЫ КӨПТЕГЕН АНЫҚТАУЛАР КӨЗГЕ КӨРІНІП ҒАНА
ҚОИМАЙ ӨЗІН-ӨЗІ АҚТАУ БАРЫСЫНДА БҰЛ КУРОРТТЫҚ САЛАҒА ТОЛЫҒЫ МЕН СИПАТТАМА
БЕРЕ АЛАМЫЗ
БАЛЬНЕОЛОГИЯ - (БҰЛ ЛАТ. ТІЛІНЕН АУДАРҒАНДА BALNEUM – ШОМЫЛУ), ДЕГЕН
МАҒЫНАНЫ БЕРЕДІ, МЕДИЦИНА ҒЫЛЫМЫНЫҢ БӨЛІМІ ШИПАЛЫ СУЛАРДЫҢ ФИЗИКО-ХИМИЯЛЫҚ
ҚАСИЕТІ МЕН ОНЫ ЕМДІК-ПРОФИЛАКТИКАЛЫҚ МАҚСАТТА ҚОЛДАНУ ТӘСІЛДЕРІ МЕН
ДӘРІГЕРЛІК КӨРСЕТКІШТІҢ ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ ОҢ МЕН КЕРІ ӘСЕРІН КӨРСЕТЕДІ
КЕЙ КЕЗДЕ БАЛНЕОЛОГИЯНЫ ПИЕЛОТЕРАПИЯ (ЕМДІК БАТПАҚТАРДЫҢ ОҚЫЛУЫ) ЖӘНЕ
ТАЛАССОТЕРАПИЯ (ТЕҢІЗДЕ ШОМЫЛУ ТУРАЛЫ ОҚЫЛУЛАР) МЕН ШАТЫСТЫРАДЫ. СССР–ДЕ
ҚАБЫЛДАНҒАН КЛАССИФИКАЦИЯСЫ БОЙЫНША БАЛНЕОЛОГИЯ МЕН БАЛНЕТЕРАПИЯ ЖӘНЕ
КЛИМАТЕРАПИЯНЫ ҚОСА АЛҒАНДА КУРОРТОЛОГИЯНЫҢ ЕҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАМДАС БӨЛІГІ
БОЛЫП КЕЛЕДІ. БАЛНЕОЛОГИЯНЫҢ ҚҰРАМЫНА БАЛНЕТЕРАПИЯ БАЛНЕОТЕХНИКА
БАЛНЕОГРАФИЯ (КУРОРТТАРДЫҢ ЖАЗБА НҰСҚАСЫНАН) ТҰРАДЫ. БАЛНЕОЛОГИЯ БАСҚА ДА
ПӘНДЕР МЕН ТЫҒЫЗ БАЙЛАНЫСТА ОЛАР: ФИЗИОТЕРАПИЯ, ГИДРОГИОЛОГИЯ,
МЕТЕОРОЛОГИЯ, ФИЗИКА, ХИМИЯ, БИОЛОГИЯ, ФИЗИОЛОГИЯ, КЛИНИКАЛЫҚ МЕДИЦИНА ЖӘНЕ
АРХИТЕКТУРА ТБ. [6].
БАЛНЕОЛОГИЯНЫҢ ДА АДАМДАР СИЯҚТЫ ӨЗІНДІК ЖАСЫ БАР. ЕРТЕ КЕЗЕҢДЕ ЕМДІК
ҚАСИЕТІ БАР СУМЕН СҰХБАТТАСУ ӘДЕТКЕ АЙНАЛЫП КЕТКЕН БОЛАТЫН. ӘЛЕМНІҢ
КӨПТЕГЕН АЙМАҚТАРЫНДА МӘДЕНИЕТ БҰЛАҚТАРЫ ӘЛІ КҮНГЕ ДЕЙІН САҚТАЛУДА. СОЛ
АУДАНДАҒЫ ТЕХНОГЕНДІК ӨРКЕНИЕТТІҢ ҚАБЫЛДАНҒАНЫНАН БЕРІ ЖЕР АСТЫНАН САРҚЫРАП
АҒАТЫН СУҒА ДЕКОРАТИВТІ ФОНТАН ТҮРІН КЕЛІСТІРІП ҚОЙҒАН, ОЛАРДЫ МРАМОРЛЫҚ
ШЫНЫЛАРҒА ҚАРАЙ БАҒЫТТАҒАН ЕКЕН. ОЛ СУДА БОЛУ АДАМДАР ҮШІН ӘСЕМДІККЕ
СӘНДІККЕ АЙНАЛҒАНДАЙ. БҰЛАҚТАР АЙНАЛАСЫНДА КУРОРТТЫҚ ҚАЛАШЫҚТАР БОЙ
КӨТЕРУДЕ ӘЛЕМГЕ ӘЙГІЛІЛЕРДІҢ ӨМІРІН КЕШУ ОРТАЛЫҒЫНА АЙНАЛЫП ЕМХАНАЛАРДЫҢ
ЖАН-ЖАҚТАРЫНА ИППОДРОМДАР МЕН ОЙЫНХАНАЛАР САЛЫНУДА.
Балнео емханалар: Егу жұмыстарын өткізуге арналған дәрігерлік
орындардың бірі (мұрынды булауға іш құрылысын қалпына келтіру үшін) және тб
қолданылады, мұның басты қаруы шипалы су болып табылады. Өзіндік біріккен
курорттық балнео емхана шомылу ғимаратында орналасқаны мен санаторий
құрамындағы балнео емдік бөлімшелер жұмыс істеп тұр. Балнео емхананы
қаражаттары толығымен талаптарына сай келетін аймаққа орналастырады.
Біріккен курорттық балнео емхана 20-70 шомылу орындарына дағдыланған. Кей
бір балнео емханаларда емдік бассейдер орналастырылған. Табиғи емдікте
газдық-тұзды құрамның қасиетін шипалы суды қыздыру үшін 45-50(С, аспауы
тиіс осы мағұлматтардың балнетехникалық құрал-саймандары арнайы талаптарға
сай болуы керек.
Балнетехника: саласы техника мен балнеология және табиғи
балнеологиялық ресурстарды қорғау мен айналысады, (шипалы сулар мен емдік
батпақтар) одан басқа топырақтың ластануына жол бермейді.
Балнеологияның негізгі тапсырмаларына
кіретіндер: технологиялық рационалды кестенің жобасы шипалы судың шығу
тегінің эксплуатациясы мен емдік батпақтың; каптажды жөндеп салу шипалы
суды жоғарыға шығаратын сыртқы құбыр жүйесін тұтынушыларға тасымалдау үшін
жөнделген шипалы су қалдығын тастап шомылу ғимараттарының ішкі құбырын
емдік жұмыстарын өткізу мақсатында балнеологиялық жабдықтар мен шипалы суды
сақтауға резервуарларды орнату қыздырылуын қадағалау емдік батпақтарды
жоюға батпақ емханасында регенерациондық бассейндерді орнықтыру.
Балнеотерапевтикалық емнің әсері негізінен рефлекторлық механизмдік
жүйке жүйесінен қанға қарай тізбектеледі. Минералды суды сырқы қабаты мен
қолданатын болсақ тері рецептрлеріне термалді химиялық радиациондық және
басқа әсер етуден бұрын көбінесе терморегуляциялық механизмнің жылу
алмасуын жоғары немесе төмен болуын қышқылдың-қалпына келтіру процесін
түзейді.
МИНЕРАЛДЫ СУЛАРДЫҢ ӘР БІР ТИПІ АҒЗАҒА НЕГІЗГІ ЖАҒДАЙДА ТАЛҚЫЛАНҒАН
БЫЛАЙША АЙТҚАНДА ХИМИЯЛЫҚ ҚОСПАЛАРЫ БАР ИІСТІ СУ БОЛУЫ МҮМКІН.
ІШКІ АҒЗА МЕН СЫРТҚЫ ДЕНЕГЕ ҚОЛДАНУ БАРЫСЫНДА ЕҢ НЕГІЗГІ РӨЛДІ
МЫНАДАЙ ФАКТОРЛАР АТҚАРАДЫ ІШКЕ ҚОЛДАНАТЫН ОНЫҢ ТҮСІ СУДЫҢ ИІСІ ЖӘНЕ ДЕ
НАУҚАСТЫҢ ҚАНДАЙ ЖАҒДАЙДА БАЛНЕТЕРАПИЯЛЫҚ ЕМДІ ҚАБЫЛДАУЫ МАҢЫЗДЫ БОЛЫП
КЕЛЕДІ.
МИНЕРАЛДЫ СУЛАР ДЕП МЫНАЛАРДЫ АТАЙДЫ: ҚҰРАМЫНДА ЖОҒАРЫ ДӘРЕЖЕЛІ
ҚОСПАЛАРДАН ҚҰРАЛҒАН ӘР ТҮРЛІ МИНЕРАЛДЫ КОМПОНЕНТТЕРІ НЕМЕСЕ БІР ФИЗИКАЛЫҚ
ИІСТІ ҚАСИЕТІ МЕН (РАДИОАКТИВТЕРДІҢ ҚЫСЫМЫ ЖОҒАРЫ) ОСЫ СУЛАРДЫҢ АРҚАСЫНДА
АДАМ АҒЗАСЫНА ЕМДІК ШИПАСЫ ҚОНАТЫН СУ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ХИМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ФИЗИКАЛЫҚ ҚҰРАМЫНА ҚАРАЙ МИНЕРАЛДЫ СУЛАР ІШКЕ ЖӘНЕ
СЫРТҚА ҚОЛДАНУҒА АРНАЛҒАН.
Ең алдымен суды минералды деп есептеудің алдында төменгі қабатынан
оның құрамында терапевтикалық активтік компоненттердің бар болуын қарап
білу. Осындай бағалау критерийлары химиктер мен балнеологтар мен
гидрохимиктер мен гидрогеологтар мен жобалануда.
Әлемге танымал болған минералды сулар классификациясының құрамында
иондық қоспалардың болуы үлкен рөл ойнауда.
В.А. Александров иондық құрамы бар минералды суды 5 топқа бөлді.
I топ – гидрокарбонаттық су (натрийлік кальцийлік магнийлік)
II ТОП – МИНЕРАЛДЫ ХЛОРЛЫ СУ, ҚҰРАМЫНДА 25%, ИОНДЫҚ ХЛОРЛЫ СУДЫ
АЙТАДЫ, АЛ БАСҚА ИОНДАР ТӨМЕНГІ САПАДА (ТЕҢІЗ СУЫ СОНЫМЕН БІРГЕ НАТРИЙЛІК
КАЛЬЦИЙЛІК МАГНИЙЛІК)
III ТОП – МИНЕРАЛДЫ СУЛФИДТІ СУ
IV ТОП – НАТРИЙЛІ МИНЕРАЛДЫ СУ
V ТОП – СУ ҚҰРАМЫ ӨТЕ КҮРДЕЛІРЕК БОЛЫП КЕЛЕДІ (АКТИВТІ ИОНДЫҚ ГАЗ
ҚОСЫЛҒАН СУ – КӨМІРҚЫШҚЫЛ, РАДОНДЫҚ, АЗОТТЫҚ, ТЕРМАЛДЫ СУЛАР – ЖЫЛЫ ЖӘНЕ
ЫСТЫҚ).
СЫРТҚА ҚОЛДАНУ БАРЫСЫНДА ТЕРІГЕ ХИМИЯЛЫҚ ӘСЕР ЕТУДІҢ АРҚАСЫНДА
ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ХАЛ АХУАЛЫ ӨЗГЕРІП ОНЫҢ РЕЦЕТОРЛЕРІ ЖӘНЕ ТЕРІДЕГІ ҚЫСЫМНЫҢ
ПАЙДА БОЛУЫНАН ӘР ТҮРЛӘ ДӘРІ-ДӘРМЕК МЕТОДИКАСЫ САЛДАРЫНАН ОНЫҢ
ТЕМПЕРАТУРАСЫ ӨЗГЕРЕДІ. [7].
ТМД аймағындағы балнеологиялық курорттардың көмірқышқыл сулары мен
кіретіндер: Арзни (Армения,) Дарасан (Кисловодск) Шиванда (Шмаковка),
Ямаровка (Ресей)
Суына көмір – қышқыл қосылған курорттар: Арчман (Туркменістан)
Горячий ключ (Ейск), Ключи (Пятигорск), Сочи – Мацеста Сергиевтік минералды
сулар Усть-Качка (Ресей), Чимион (Өзбекстан) тб.
Радондық суы бар курорттар: Белокуриха Пятигорск (Ресей) Цхалтубо
(Гүлстан), Хмельник (Украина).
Ең әйгілі ішуге жарамды суы бар курорттар: Сарыағаш (Қазақстан),
Ессентуки (Ресей), Железноводск К.Ашин (Ресей), Пятигорск (Ресей), Боржоми
(Гүлстан), Саирме (Гүлстан), Джермук (Армения), Моршин (Украина).тб.
Бальнеотерапия – (лат. тілінен balneum – шомылу және терапия),
минералды сулар мен сыртқы жағынан емделу табиғи және жасанды жолмен
дайындалатын минералды сулар тәжірибие мен әр түрлі ауруларды емдеуге және
дәрігерлік толық тексерулерден өту үшін қолданылады. Балнеотерапияға тағы
ішуге өт жолдары мен мұрынды булауға пайдаланады. Кей жағдайларда кейбір
авторлар балнетерапияға қажеті жоқ батпақ пен емдеу теңіздегі шомылуды,
лимон қышқылында шомылуды тұзды өзендерді кіргізіп жатады бұл дұрыс емес.
Минералды сулар химиялық құрамы мен гидростатикалық қысымы мен ағзаға
температура арқылы әсер етеді. Бұған қарамастан жүйке жүйесінің
рецепторларын газдар арқылы қоздырып алуы мүмкін (CO2, H2S, NO2)
радиоактивті заттары мен радон теріге жұғу арқылы жастанатын орындардан өте
тыныс алу жолдарынан қанға барады. Минералды сулар балнетерапияның
арқасында шомылуға жүрек-қан-тамырларының ауруларын және ішкі ағзаның жүйке
жүйесін нұқсан келтіріп тері аурулары мен қозғалу мен тірену ағзаларына
зардабын тигізеді.
Балнеологияның одан ары шарықтай түсуінде ең маңызды рөл ойнайтындар
Ресей және Батыс елдеріндегі ғылыми қоғамдық курортологтар, балнеологтар,
физиотерапевтер: және Ресей қоғамындағы физиотерапевтер курортологтар,
Халықаралық курортология мен климаология федерациясы, (Швеция), Халықаралық
қоғамындағы гидрология және климатология медицинасы, (Париж), Медицина
гидрологиясының американдық қоғамы (Вашингтон), Халықаралық физикалық
медицина ассоцациясы, (Лондон), Поляктардың бальнео-климаологиялық қоғамы
(Познань), Болгарлардың физиотерапевтер қоғамы (Пловдив), Яна Пуркине
атындағы чехословактық дәрігерлер қоғамы (Прага), физиотерапевтер секциясы.
Курорттың енді бір түрі – батпақтық курорттар ерте заманнан емдік
мақсатта әр түрлі батпақтардың түрлері қолданылған. Ертедегі Мысырда
науқастар Нілдің арнасынан асқан кезіндегі лайды өздеріне жаға отырып ем
қабылдай білген оңтүстіктен түскен ыстық күн сәулесіне қыздырынып өздеріне
осы рахаттың ләззәтін қолдана білген. XVI-ғасырда батпақ пен емделу Италия
жағалауына да келіп жеткен болатын мұнда негізінен жанартаудың
батпақтарынан нәр алған. Ал XVII-ғасырда осы шипаны Франция одан кейін
Германияда құлақ қағыс еткен.
Ал батпақ пен емделетін курорттарда ең негізгі емдік фактор ол лиман
рапасы болып табылады, өзендер мен әр түрлі емдік батпақтар тұзды су
қоймаларында лимандар мен шығанақтарда теңіздердегі шипалы сулары аздап
минералданған шым тезекті саз батпақтарда кездеседі.
БАТПАҚПЕН ЕМДЕЛУ – ЕМДІК МАҚСАТТА ҚОЛДАНЫЛАТЫН БАТПАҚТЫҢ ӘР ТҮРЛІ
ШЫҒУ ТЕГІ МЕН ҚҰРАМЫНА ҚАРАЙ ИЛОЛЫҚ ШЫМ ТЕЗЕКТІК ТІКЕНЕК ТЕКТЕС ЖӘНЕ ТБ
ПАЙДАЛАНА АЛАМЫЗ. ЕМДІК БАТПАҚТАР МАЙ ТӘРІЗДЕС ЖӘНЕ ТЕСТ ТҮРІНДЕГІ
КОНСИСТЕНЦИЯДАН ҚҰРАЛАДЫ. ОЛ ЖЫЛУДЫ КӨП УАҚЫТ САҚТАУ МЕН ҚАТАР АҒЗАҒА
ТАСЫМАЛДАЙ АЛАДЫ. БҰЛ ЖӘЙТ ЖЫЛУЛЫҚ ЖӘНЕ ЕМДІК ЕГУ ЖҰМЫСТАРЫНА ЖОҒАРЫ
ТЕМПЕРАТУРАДА АЛ СУДЫҢ БАРЫСЫНА КЕЛЕТІН БОЛСАҚ МҰНДАЙ КҮШТІ АҒЗА МҮЛДЕМ
КӨТЕРЕ АЛМАЙДЫ. [8].
БАТПАҚ ПЕН ЕМДЕУ ӘСЕРІНЕН ФЕРМЕНТТЕРДІҢ АКТИВТІК ҚАТАРЫ ЖОҒАРЫЛАП ОЛ
ҚЫШҚЫЛДЫҚ-ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ ПРОЦЕСІН ЖАҚСАРТУДЫҢ АРҚАСЫНДА ТЕРІНІҢ ДЕМАЛУ
ЖОЛДАРЫНЫҢ ГАЗАЛМАСУЫН ОРНЫҚТЫРАДЫ. ЕМДІК БАТПАҚТЫҢ АНТИҚЫШҚЫЛДЫҚ ӘСЕРІНЕН
ОНЫҢ ЖАҒЫМДЫЛЫҒЫ КӨРІНЕДІ.
БАТПАҚ ПЕН ЕМДЕЛУ ТАМЫРЛАРДЫҢ СЫРҚАТТАНЫП АУРУЫ МЕН ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНДЕ
ЖӘНЕ ЖАРАҚАТТЫҢ ШЫҒУ ТЕГІНЕН ОНАН СОҢ ГИНЕКОЛОГИЯЛЫҚ АУРУЛАРДЫҢ ҚАТАРЫНАН
КӨРІНУДЕ. ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ МЕТОДТАР МЕН ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ АРҚАСЫНДА БАТПАҚ
ПЕН ЕМДЕЛУ ЖОҒАРЫ ДЕҢГЕЙДЕГІ МЕДИЦИНАЛЫҚ НӘТИЖЕЛЕРГЕ ЖЕТУГЕ ЖӘНЕ ОСЫ
КУРОРТТАРДЫҢ ӘЙГІЛІ БОЛУЫНА ҚҰЛШЫНЫС БЕРЕДІ.
ЕҢ ӘЙГІЛІ ДЕГЕН БАТПАҚТЫҚ КУРОРТТАРДЫҢ ҚАТАРЫНА КІРЕТІНДЕР:
БЕРДЯНСК, (ЕВПАТОРИЯ), ОДЕСТІК ЛИМАНДАР, САҚТАР, КӨНЕ РУСЬ, МУЛЯНДЫ,
ЖАҢАҚОРҒАН, ЩУЧИНСК, (ҚАЗАҚСТАН) ЖӘНЕ Т.Б.
ТАҒЫ БІР ЕҢ НЕГІЗГІ ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ТҮРІ БҰЛ КЛИМАТ.
КЛИМАТТЫҚ КУРОРТТАР, МҰНДАҒЫ ЕҢ БАСТЫ ФАКТОР БҰЛ ЖАЙЛЫ КЛИМАТТЫҚ
ЖАҒДАЙ КҮННІҢ ЖӘНЕ АУАНЫҢ ШУАҒЫНДА ТЕҢІЗДЕ ӨЗЕНДЕ ЖӘНЕ КӨЛДЕРДЕ ШОМЫЛУ.
КЛИМАТТЫҚ КУРОРТТАРДЫҢ АРАСЫНДА ЕРЕКШЕ КУРОРТТАРДЫ АТАЙТЫН БОЛСАҚ,
ОЛАР: ПРИМОРИЯЛЫҚ, ТАУЛЫ, ЖАЗЫҚТЫҚ, КЛИМАТТЫҚҚЫМЫЗБЕН ЕМДЕУ ЖӘНЕ
БЕТПАҚДАЛАДАҒЫ КЛИМАТҚА НАЗАР САЛУҒА БОЛАДЫ.
НАУҚАСТАРДЫҢ АУРУҒА ШАЛДЫҚҚАНДАРЫ ТУРАЛЫ ЕСКЕРТУ МАҚСАТЫНДА КЕҢ
КӨЛЕМДЕ ӘР ТҮРЛІ КЛИМАТТЫҚ ЖӘНЕ ЖЕКЕ КЛИМАТТЫҚ ФАКТОРЛАР ТІРЕК БОЛА АЛАДЫ.
КЛИМАТТЫҚ ЕМДЕУ РЕЖИМІНДЕГІ ЕҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛЫ ТОЛЫҚ ҚАНДЫ ТҮРДЕ
НАУҚАСТАРДЫҢ КЛИМАТТЫҚ ӘСЕРІН ҚАБЫЛДАУЫ (ТАЗА АУАДА ҰЗАҚ УАҚЫТ ЖҮРУ
СЕРУЕНДЕУ ЖОЛДАРЫ) ГЕЛИОТЕРАПИЯ-КҮНМЕН ЕМДЕЛУ, АУАМЕН ЕМ ҚАБЫЛДАУ
АЭРОТЕРАПИЯ, ТЕҢІЗ АУАСЫНА ЗЕР САЛУ-ТАЛАССОТЕРАПИЯ.
КЛИМАТТЫҚ ФАКТОРЛАРҒА (АТМОСФЕРА ҚЫСЫМЫ, САЛҚЫН ТЕМПЕРАТУРА, САМАЛ
ЖЕЛ, КҮН РАЦИАЦИЯСЫ ЖӘНЕ ТБ) ТЕҢІЗ ДЕҢГЕЙІНЕН ЖОҒАРЫ БОЛҒАНЫН КӨРСЕТЕТІН
АЙМАҚТЫҢ ҰЗЫНДЫҒЫ МЕН КЕҢДІГІН КӨРСЕТУШІ НЕГІЗГІ ТІЗІМГЕЛАНДШАФТ ЖӘНЕ ОСЫ
ОРТАНЫ ҚҰРАЙТЫН ӨЗІН-ӨЗІ АҚТАЙ АЛАТЫН АДАМҒА ӘСЕР ЕТЕТІН ФАКТОР СОНЫМЕН
ҚАТАР КЛИМАТТЫҢ ӨЗГЕШЕЛІГІ НАУҚАСТЫҢ АҒЗАСЫНА ШИПА БЕРЕДІ.
КЛИМАТОТЕРАПИЯНЫ 2 ТОПҚА БӨЛУГЕ БОЛАДЫ, ОЛАР ӘДЕТТЕГІ КЛИМАТТЫҚ
ЖАҒДАЙДА ӨТКІЗІЛЕТІН ЖАҚЫН МАҢДАҒЫ КУРОРТТАРҒА КЕҢІНЕН ТАНЫМАЛ ҚАЛА
ШЕТІНДЕГІ САНАТОРИЯЛАР МЕН АРНАЙЫ КЛИМАТТЫҚ КУРОРТТАРДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН АТАП
АЙТАТЫН БОЛСАҚ ТАУЛЫ, ПРИМОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ БЕТПАҚДАЛАЛЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
ОСЫЛАЙ БІРІККЕН ТОПТЫҢ НЕГІЗГІ ФОРМАЛАРЫ КЛИМАТОТЕРАПИЯ БҰЛ АШЫҚ ТАЗА
АУАДА БОЛУМЕН ҚАТАР АЭРОТЕРАПИЯ ЕКЕНІ МӘЛІМ.
НЕГІЗІНДЕ КЛИМАТТЫҚ ӘСЕРДІ ДЕМАЛЫС ҮЙЛЕРІНДЕ ПАНСИОНАТТАРДА КУРОРТТЫҚ
ҚАЛАШЫҚТАРДА КӨПШІЛІГІ ДЕМАЛАТЫН ОРЫНДАРҒА АДАМДАРДЫҢ ЕМДЕЛУІНЕ АРНАЙЫ
ЖАСАҚТАЛҒАН.
ОСЫ ОРЫНДАРҒА КЛИМАТТЫҚ ФАКТОРЛАРДЫҢ ТӘЖІРИБИЕЛІК ӘСЕРІН БІР СӨЗБЕН
АЙТҚАНДА ШЫНЫҒАТЫН СУЫҚҚА ТӨЗІМДІЛІГІН АРТТЫРАТЫН АУРУДЫҢ АЛДЫН АЛУ ҮШІН
АҒЗАҒА ҚОРҒАНЫС ШЕГІН ҚОЯТЫН БІРДЕН-БІР ЕМДІК ҚҰРАЛ.
КЛИМАТ СЕКІЛДІ КЛИМАТТЫҚ КУРОРТТАР ДА ӨЗГЕШЕ БОЛЫП ТҰРАДЫ. КУРОРТТЫҢ
ЖАҒДАЙЫНА САЙЕМДІК ҚАСИЕТІ МОЛ ЗАТТАР МЕН КӨПТЕГЕН АУРУЛАРДЫ ТЕЗ АРАДА
ЕМДЕУ БАСҚА ДӘРІ ДӘРМЕКТЕРГЕ ҚАРАҒАНДА НӘТИЖЕСІ ЖОҒАРЫ БОЛЫП САНАЛАДЫ.
КУРОРТТЫҚ ЕМДЕЛУДІҢ ТАБИҒИ ФАКТОРЛАРЫНЫҢ КЕЙБІР ТҮРЛЕРІН ҚАРАСТЫРАЙЫҚ
1) АЭРОТЕРАПИЯ – ҰЙҚЫНЫ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРІП ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ АҒЗАНЫҢ
ДОЛДАНУЫН ТӨМЕНДЕТІП ҚАН ТАМЫРЛАРЫНЫҢ ЖОҒАРЫЛАУЫНА ЖОЛ БЕРМЕЙ ҚАН
ҚЫСЫМЫН ӨЗІНІҢ БАСТАПҚЫ ҚАЛПЫНА ӘКЕЛЕДІ.
АҒЗАНЫҢ ӘР ТҮРЛІ ФУНКЦИЯСЫНА ӨТЕ АУЫР ЕГУ ЖҰМЫСТАРЫН ЖҮРГІЗУ КЕЗІНДЕ
БЕЛСЕНДІ ТҮРДЕ СУЫҚҚА ТӨЗІМДІЛІГІН АРТТЫРАДЫ.
БІРКЕЛКІ АУА ТЕМПЕРАТУРАСЫ АДАМНЫҢ ЖЫЛУДЫ СЕЗІНУІ МЕН ОҒАН
ТЕМПЕРАТУРАНЫҢ ҒАНА ЕМЕС САЛҚЫНАУАНЫҢ ҚОЗҒАЛУ ЖЫЛДАМДЫҒЫНА САНАУЛЫ ТҮРДЕ
ӘСЕРІН ҚАЛДЫРАДЫ.
ҚҰРАМЫНДА ТЕҢІЗ ТҰЗЫ КӨП АУАНЫ СІҢІРУ ЖОҒАРЫ ДЕҢГЕЙДЕГІ ОЗОНМЕН
АЭРОИОНЫ БАР ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ СОҢҒЫ БЕЛЕСТЕРІНДЕ ЖАСТАНУ МЕН ДЕМАЛУ ЖОЛДАРЫН
ҒАЖАЙЫП ӨЗГЕРІСТЕРГЕ АДАМНЫҢ ӘР ТҮРЛІ АҒЗАСЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІНЕ ҚАРАЙ
БАҒЫТТАЛАДЫ.
АЭРОИОНДАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНА КӨМЕКТЕСЕТІН НЕГІЗГІ ПРОЦЕСС АУАНЫҢ
ИОНДАЛУЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ. АУА ВАННАЛАРЫ СУЫҚҚА ТӨЗІМДІЛІГІН АРТТЫРАТЫН ЕГУ
ЖҰМЫСТАРЫН ЖӘНЕ АУЫРЛЫ КӨПТІК АҒЗАНЫҢ ӘР ТҮРЛІ ФУНКЦИЯСЫНЫҢ ӘСЕРІ МОЛ.
ТЕРМОРЕГУЛЯЦИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛҒЫНЫҢ ЖАТТЫҚТЫРУ ШАРАЛАРЫ САЛҚЫНДЫҚТА
ИНТЕНСИВТІ ТІТІРКЕНУДІ ҒАНА АНЫҚТАМАЙ ДЕНЕНІҢ ҮСТІНГІ БӨЛІГІНЕ ӘСЕРІН
ЖАЛҒАСТЫРЫП ОТЫРАДЫ. ЖЕҢІЛ ЖӘНЕ ЖЫЛЫ ТЕҢІЗ КЛИМАТЫНЫҢ ӘСЕРІНДЕ ДЕМАЛУ МЕН
ЕМ ҚАБЫЛДАУДЫҢ АРҚАСЫНДА ЖҮЙКЕ ЖӘНЕ ҚАН ТАМЫРЛАРЫНЫҢ ЖҮЙЕСІ МЕН ЗАТ АЛМАСУ
ПРОЦЕСІН ЖОҒАРЛАТЫП АҒЗАНЫҢ СЫРТҚЫ КҮШКЕ ТЕЗ БЕРІЛМЕУІНЕ КӨМЕКТЕСЕДІ.
СОНЫМЕН ҚАТАР ДЕНСАУЛЫҚТЫҢ ОРНЫҒУЫНА КӨРКЕМ СУРЕТТЕР ПЕЙЗАЖДАР ТЕҢІЗ
ЖАРТАСТАРЫ МЕН ОЛАРДЫҢ ӨСІМДІКТЕРІ ЖӘНЕ ГҮЛДЕРІНІҢ ХОШ ИІСІ ЖӘРДЕМДЕСЕДІ.
2) Гелиотерапия – ағзаның белсенді түрде сауығуы емдік және тәжірибие
ретінде қолдануға сәуле энергиясы арқылы күнді дененің жоғарғы
бөлігіне сіңіру кезінде тез қарқынды түрде жүзеге асуы мүмкін. Күн
сәулесі ағзаға өмірлік процестердің жылдам жұмыс істеуіне ықпал етеді.
Қысқа толқынды сәулелер ауруды өршітетін микробтарға өте қатты әсер
етуі ғажап емес. Олар ағзадағы Двитаминінің ағзаның істен шыққан
процестерін қалпына келтіруіне көмектесе отырып, балалардағы рахит
ауруының қайталануына тосқауыл қояды.
3) Талассотерапия – (грек тілінен аударғанда thalassa – теңіз және
терапия) деген мағынаны білдіреді. Теңіз климаты мен емделу сонымен
қатар күн ванналарын біріктіре алады. Түндегі теңіздің жылуды
ақырындап беруі таң ата теңіз суының жоғарғы жылуын ауа жылуы мен
салыстырған сәттен бастап түсіндіріледі. Теңіз суы емдік минералды
сулардың қатарына кіреді. Теңізде шомылу ағза функциясының қызметіне
әр түрлі өзгерістер әкеліп олардың өмірлік тонустарын жоғары деңгейге
көтереді. Олар тыныс алу аппаратының функциясына жағымды жағынан
көмектесіп адам ағзасының негізгі зат алмасуын көтереді.
ТЕҢІЗДЕГІ ШОМЫЛУ БАРЫСЫНДАҒЫ ТЕМПЕРАТУРАСЫ АДАМ АҒЗАСЫНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ
ЖӘНЕ МЕХАНИКАЛЫҚ ФАКТОРЛАРЫНА ӘСЕР ҚАЛДЫРАДЫ. МЕХАНИКАЛЫҚ ФАКТОРЛАРЫ СУДЫҢ
ДЕНЕНІ УҚАЛАУДЫҢ АРҚАСЫНДА ПАЙДА БОЛЫП, ДЕНЕНІҢ ЖОҒАРҒЫ БӨЛІГІНЕ СУДЫҢ
ЖЫЛДАМДЫҒЫНАН БӨЛЕК ЕРЕКШЕ АҒЫММЕН ЖЫЛУДЫ ТАРАТАДЫ. ТЕҢІЗ СУЫНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ
ӘРЕКЕТІ ЖҮЙКЕНІҢ СОҢҒЫ ҚАБЫҚТАРЫНЫҢ ТІТІРКЕНУІ МЕН ТЕҢІЗ СУЫНЫҢ ТЕЗ АРАДА
ТАРАЛУЫНА ЖӘРДЕМДЕСЕДІ. ТЕҢІЗ ТҮБІНЕ СҮҢГУДІҢ БАРЫСЫНДА АҒЗАНЫҢ ТОСҚАУЫЛИ
ҚОЯТЫН ӘРЕКЕТІ ІСКЕ ҚОСЫЛЫП, ТЕРІ ТАМЫРЛАРЫНЫҢ ТАРТЫЛУЫНАН СОҢ ҚАН ІШКІ
АҒЗАЛАРҒА ТАРАЛЫП ҚАН ҚЫСЫМЫ КӨТЕРІЛЕДІ.
ТЕҢІЗДЕ ШОМЫЛУДАН КЕЙІН ҚАН ТАМЫРЛАРЫ МЕН ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚЫЗМЕТІ
ҚАЛПЫНА КЕЛІП ҚОРҒАНЫС МЕХАНИЗМІ МЕН ИММУНАЛОГИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІК АРТА
ТҮСЕДІ.
4) ОРМАН – СОНЫМЕН БІРГЕ САУЫҒУДАҒЫ ТАБИҒИ ЕМДЕЛУДІҢ ЕМДІК ФАКТОРЛАРЫ
БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ЖАСЫЛ ӨСІМДІКТЕР АТМОСФЕРАНЫҢ ТӨМЕНГІ ҚАБАТЫНЫҢ
ШАҢДАРЫН ӨЗІНЕ СІҢІРІП АЛУ БАРЫСЫНДА АУАНЫ ӘР ТҮРЛІ ҚОСПАЛАРДАН
ТАЗАРТАДЫ. СӘУЛЕНІҢ ӘСЕР ЕТУІНІҢ АРҚАСЫНДА ӨСІМДІКТЕР КӨМІР-ҚЫШҚЫЛ
ГАЗЫН СІҢІРІП АЛЫП ОНЫҢ ОРНЫНА АУАНЫҢ ЛАЙЛАНУЫНАН САҚТАЙДЫ.
ЕМДІК ЖӘНЕ БАКТЕРИЯЛЫҚ ШАЙЫРДЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ ОНЫҢ БАЛЗАМДЫҚ ҚҰРАМЫ
ЕРТЕДЕН ӘЙГІЛІ. ОДАН КЕЙІНІРЕК ҒАЛЫМДАР ӨТЕ КҮШТІ БАКТЕРИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ
БАР ФИТОЦИДТІ ҚАЙЫҢДЫ ЖӘНЕ ТЕРЕКТІК ЖУСАНДЫ АҒАШТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІН АШҚАН
БОЛАТЫН. ФИТОЦИДТЕРДІҢ АСҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІНЕ ЖАҒЫМДЫ ӘСЕРІ АСҚАЗАНДАҒЫ СУДЫҢ
БӨЛІНУІНЕ КӨМЕКТЕСЕДІ. БАЛ ҚАРАҒАЙЫ ӨСЕТІН ОРМАНДАРДА ӨТЕ АЗ МӨЛШЕРДЕ
МИКРОАҒЗАЛАРДЫҢ 700 ДЕН АСТАМ МИКРОБТЫҚ ДЕНЕДЕН 1М АУА ҚҰРАМЫНАН ТҰРАДЫ.
БҰЛ ЖАҒЫДАЙ ҚЫЛҚАН ЖАПЫРАҚТЫҚ ОРМАНДЫ БАКТЕРИЯЛЫҚ АУАНЫҢ ЖОҒАРЫ
ЕКЕНІН ДӘЛЕЛДЕЙДІ. ӘР ТҮРЛІ ФИТОЦИДТЕР БІРКЕЛКІ ТҮРДЕ ӘСЕР ЕТПЕЙДІ
КЕЙБІРЕУІ БІРДЕН КӨЗІН ЖОЙСА АЛ КЕЛЕСІ БІР ТҮРІ ОЛАРДЫҢ КӨБЕЮІНЕ ӘКЕЛІП
СОҒАДЫ.
БҰҒАН ҚАРАМАСТАН ЖАСЫЛ ӨСІМДІКТЕР ӨТЕ КҮРДЕЛІ ЖАҒЫНАН ПСИХИКАЛЫҚ
ЫҚПАЛ ҚАЛДЫРАДЫ ДА ЖАПЫРАҚТЫҢ ЖАСЫЛ ТҮСІ КҮННІҢ ЖАРЫҒЫНА ТІТІРКЕНГІШ БОЛЫП
КЕЛЕДІ.
ӨСІМДІКТЕР ӘЛЕМІ – ТАБИҒАТТЫҢ ӘСЕМ БІР ҚҰБЫЛЫСЫ ЖӘНЕ ӨЗІНДІК ЕМ
ҚАБЫЛДАУ ОРНЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ОРМАНДАР МЕН ШАБЫНДЫҚТАРДА ДЕМАЛУ КЕЗІНДЕ КЕРЕМЕТ ӘСЕР АЛЫП ҚҰЛПЫРУҒА
БОЛАДЫ [9].
ҚЫМЫЗ БЕН ЕМДЕУ: ЕМДІК МАҚСАТТА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ҚЫМЫЗДЫ БИЕНІҢ СҮТІНЕН
АЛАДЫ. НЕГІЗІНДЕ ҚЫМЫЗБЕН ЕМДЕЛУ ТМД ЕЛДЕРІНДЕ ЖҮРГІЗІЛЕДІ. БИЕ СҮТІНЕН
СҮТТІ-ҚЫШҚЫЛ БАКТЕРИЯЛАРДЫ АШЫТУ АРҚЫЛЫ АЛАДЫ. ҚЫМЫЗ АШЫҒАН КЕЗДЕ ОНЫҢ
ҚҰРАМЫНАН БЕЛСЕНДІ ТҮРДЕ АНТИМИКРОБТЫҚ ЖӘНЕ АНТИБИОТИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ
МИКРОАҒЗАДАН БӨЛІНІП ШЫҒАДЫ. ҚЫМЫЗ АҒЗАДАҒЫ БИОЛОГИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРДІ ҚАЛПЫНА
КЕЛТІРЕДІ. СЕБЕБІ ОНЫҢ ДӘМДІЛІК БАЙЛЫҚТАРЫ МОЛ ЕКЕНІН ЕСТЕН ШЫҒАРМАҒАН ЖӨН.
Қымыз бен емдеу негізінде ТМД-ның жазық және орманды жазық жерлерінде
шоғырланған. Себебі бұл ауданда климаттық қымызбен емдеудің арнайы
орталықтары ашылған (Шафронов Боровой және тб.). Олар әдетте климатотерапия
мен сәйкес келеді.
Физикалық және химиялық емдік факторлардан бөлек балнео батпақ пен
емделу түрі климаттық терапия қымыз бен емделу сияқты науқастың қоныстанған
және қоршаған ортасына әсер етеді.
Күнделікті әсер ететін арнайы емес рефлекторлық факторлар қатарына
жататындар
1) Табиғаттың ерекше күші су ауа және күн сәулесі.
2) Емдік дене шынықтыру, кең түрде таралып танымал болған серуен, мен
экскурсия, спорт пен шұғылдану, гимнастика,
3) Емдік тамақтану
4) Курорттық аймақтағы табиғат әсемдігінің жағымды әсер етуі.
5) Өмірдің бұрынғы қалпының өзгеруіне әкеліп тітіркенудің көлемін
азайтады.
6) Емделу мен демалыстың негізгі режимі рационал болып табылады.
Климаттық қымыз бен емделу: батпақ пен балнеотерапия мен әсер етудің
негізі болып табылатын тізбектелген факторлардың құрамының негізгісі
курорттық санатории кешені ағзаны толығы мен тазартып жоғарғы жоғарғы жүйке
жүйесінің қызметін орнықтырады.
1.2 Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуы
Қазақстан Республикасында табиғи емдік факторлар медицина саласында
бұрыннан Қазақстан территориясына қоныстанғандары қолданатын.
Бірінші күннен бастап Кеңестік өкіметтің орнығуын Коммунистік
партиясы Кеңес үкіметіне көптеген назарларын аударып еңбекшілердің
жағдайларын жақсарту мақсатында санаторлы-курорттық емдік жерлерде
медициналық тарапынан көмектесуді ұйғарды.
Қазақстан территориясындағы ең бірінші табиғи емдік факторлар туралы
мағұлматтар ХІХ – ғасырдың ортасына жатады. 1834 пен 1880 жылдардың
аралығында баспасөз беттерінде Рахманов бұлағы Арасан – Қапалдың
геологиялық бұлақтарын, және Бурабай өзені, Жусалы мен Барлық – Арасандық
батпақты көлдері мен бұлақтары туралы мағұлматтар шыққан болатын [13].
Бұрындары басқа бұлақтардан Қазақстан территориясында Шығыс Қазақстан
обылысының Катон – Қарағай ауданындағы Рахманов бұлақтары зерттелген
болатын
Бұқтырма өзенінде қоныстанған орыс көшіп қонушылары ең бірінші рет
1763 жылы Рахманов пен танысқан екен, Белой ауылында тұрғылықты аңшы
Рахманов аң аулап жүрген кезде буддалық аластағыш бір құралды көріп қалады,
соның қарамағында ыстық бұлақтар ағып жатыр екен. Рахмановтың айтуы бойынша
осы бұлақтар бүкіл әлемге әйгілі болды.
1826 жылы Қарқаралының ішкі айналасының бұйрығы шыға салысы мен осы
бұйрықтың отырықшысы Д, Арто Қарқаралының солтүстік-шығысына қарай 80
шақырымды жерде Жусалы өзенінің жағалауынан Әулие – Бұлақ атты жаңа
минералды бқлақтың көзін тауып алды.
ХІХ – ғасырдың 40 жылдарында орыстардың қоныстанған аймағында Жетісу
өңірінде Арасан – Қапалдық минералды бұлақтарын ашқан болатын. Ең алғашқы
рет 1840 жылы казактар Биен өңіріндегі шекаралық қызметте жүрген кезінде
тауып алған екен. Осы бұлақтардың құрамын тексере келе Аягөздегі әскери
лазареттің емшісі Светаев бастық болып сайланған. Өзінің хабарлауы бойынша
Арасан деп аталған бұлақтан құрамында су мен қышқыл – хлоридтің
бөлшектерінің бар екендігін растап осы бұлақтың емдік қасиетіне көздері
ашылғандар тастарынан монғол және қытайдың жазбаларын байқайды. Арасан –
Қапалдың минералды бұлақтары әр түрлі ауруларға мысалы Қозғалу аппараты мен
жүрек – қан тамырларына жүйке, тері, және әйелдердің ауруларына шипа
беретін болып шықты.
1811 жылы Бұқтырма таможнясының аудармашысы Путимцев Құлжаға
сапарында Барлық – Арасандық бұлағына келген екен Бұлақтардың орнында
буддалық аластатқыш құралын көргеннен кейін осы судың емдік қасиетіне көзін
жеткізеді.
Кешірек Барлық – Арасан бұлағына емдік – курорттық саяхаттарды
ұйымдастырып шақырымының ұзақтығы салдарынан қараусыз қалған екен.
Аталған минералдық бұлақтардан басқа Қазақстан территориясында әр
түрлі уақытта өзге де бұлақтар басқа да сипат пен ашылып, бөлшектене
зерттелмей емдік мақсатта қолданылған жоқ. Қазақтар үшін танымал болған
жердің бұлақтарын олар арасан деп атаған еді
Табиғи зоналардың көптігіне қарамастан минералды бұлақлақтары емдік
батпақтары жайлы климаттық жағдайын әңгіме тәріздес ландшафт әсемдігіне
көтеріліске дейінгі Жазық аймақтың ең үлкен территориясында Бурабай мен Бек
– Шоғыр курорттарында 30 дейін санаторйлар болған секілді. Шындығына
келетін болсақ Қазақстанның табиғи емдік байлықтары Кеңес өкіметі
қарсаңында пайдалана басталды.
1920 ЖЫЛЫ ЕҢ АЛҒАШҚЫ РЕТ МЕМЛЕКЕТКЕ МАҢЫЗЫ ЗОР БУРАБАЙ КУРОРТЫНЫҢ
АШЫЛУ САЛТАНАТЫ ӨТКЕН БОЛАТЫН. АЛ 1922 МЕН 1925 ЖЫЛДАРЫ АРАЛЫҒЫНДА
“МҰЛАНДЫ” “АУЫЛ” “СОР” “РАХМАНОВ БҰЛАҒЫ” “ШЫМҒАН” “ЖАҢА ҚОРҒАН”
КУРОРТТАРЫНЫҢ НЕГІЗІ ҚАЛАҒАН БОЛАТЫН. 1930 ЖЫЛДАРЫ ҒАЛЫМ – БАЛНЕОЛОГТАР,
КЛИМАТОЛОГТАР, ГИДРОЛОГТАР, ГЕОФИЗИКТЕР, ХИМИКТЕР, КУРОРТОЛОГ – ДӘРІГЕРЛЕРІ
20 АСТАМ ТАБИҒИ – ЕМДІК ОРЫНДАРЫНА ӨЗДЕРІНІҢ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ
ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫН ОРНАТТЫ. 27 НАУРЫЗ 1931 ЖЫЛЫ ҚАЗАҚТЫҢ КУРОРТТЫҚ ТРЕСТІНІҢ
НЕГІЗІ ҚАЛАНДЫ. ОСЫҒАН ОРАЙ АРАСАН – ҚАПАЛ МЕН БАРЛЫҚ – АРАСАННЫҢ
БІРӘГУІНЕ СЕПТІГІН ТИГІЗДІ.
Курорттық байлықтардың осы қарқын мен зерттелуіне ықпалын тигізген
ғалымдар арасында: Славянов, Н.Н. Зарницын, П.И. В.И. Иванов-Незнамов,
Курлов, М.Г. Климовицкий В.А. тб.
Аяк-Калкан курортының ұйымдасуына ең үлкен үлес қосқан және Жаңа –
Қорғанның ғылыми жұмыстарына атсалысқан профессор Сызғанов А.Н. еді [14].
1950 жылы Қазақ ССР дің ғылыми Академиясының өлкетану патологиясы
институтының курортология бөліміне кірген қызметкерлер профессор Н. Д.
Беклемишевтің басқаруы мен көптеген ғылыми – зерттеулік және генералдық
жоспардың Көкшетау, Павлодар, мен Қарағанды облыстарында дамуын қолға алды.
ӨЛКЕТАНУ ПАТОЛОГИЯСЫ ИНСТИТУТЫНЫҢ КУРОРТТЫҚ РЕСУРСТАРДЫ ІЗДЕУ
БӨЛІМІНІҢ МЕҢГЕРУШІСІ МЕДИЦИНА ҒЫЛЫМЫНЫҢ КАНДИДАТЫ ЗАМЯТИН С.И. ӨЗІМЕН
БАТПАҚТЫҚ ӨЗЕНДЕРДІ ЗЕРТТЕП РЕСПУБЛИКАДАҒЫ МИНЕРАЛДЫ БҰЛАҚТАРДЫҢ КӨЗІН
АШТЫ. САНАТОРЛЫ – КУРОРТТЫҚ ЕМДЕЛУ МЕН ДЕМАЛУ ЕҢБЕК ЕТУШІЛЕР ҮШІН
МЕМЛЕКЕТТЕГІ ӘР ТҮРЛІ АУРУЛАРДЫҢ АСҚЫНБАУЫНА ҚАРСЫ АЛДЫН – АЛА ЕСКЕРТУЛЕР
АУРУДЫҢ ТӨМЕНДЕУІНЕ КӨМЕКТЕСЕДІ.
КСРО ЫДЫРАУЫ МЕН ҚАЗАҚСТАН ТӘУЕЛСІЗДІГІНЕ ҚОЛ ЖЕТКІЗГЕН СОҢ 1991 ЖЫЛЫ
ҚАЗАҚСТАН ҮКІМЕТІ РЕСПУБЛИКАДАҒЫ САНАТОРЛЫ – КУРОРТТЫҚ ЖОБАҒА КӨҢІЛ БӨЛЕ
БАСТАДЫ. 1991 МЕН 2001 ЖЫЛДАРДЫҢ АРАЛЫҒЫНДА КЕЙБІР САНАТОРЛЫ ЖӘНЕ ДЕМАЛЫС
ҮЙЛЕРІ ЖЕКЕШЕЛЕНДІРІЛІП ЖАТТЫ. БАСҚА ДА ПАЙДАНЫҢ КӨЗІН КӨРМЕГЕН
САНАТОРИЙЛАР АЛШАҚ ЖЕРДЕ ОРНАЛАСҚАНЫ БАРЫСЫНДА ТОНАЛЫП, ЖАБЫЛЫП ҚАЛҒАН. ОСЫ
УАҚЫТҚА ОРАЙ ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНЫҢ АРАСЫНДА ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ИНФРАҚҰРЫЛЫМЫ МЕН
ЕМДЕЛУДІҢ БАСҚА ДА ТҮРІНІҢ АРҚАСЫНДА ШЕТЕЛДІҢ КУРОРТТАРЫ МЕН ДЕМАЛЫС
ОРЫНДАРЫ ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫ ҚЫЗЫҚТЫРАДЫ.
СОҢҒЫ ЖЫЛДАРЫ ҚАЗАҚСТАННЫҢ САНАТОРИЙЛЕРІ МЕН ДЕМАЛЫС ҮЙЛЕРІ
ЖЕКЕМЕНШІККЕ ӨТКЕННЕН КЕЙІН ЖӨНДЕУ ЖҰМЫСТАРЫНАН ӨТІП ТҰРҒЫНДАРДЫҢ
ТАЛАПТАРЫНА САЙ КЕЛЕ БАСТАДЫ.
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТАБИҒИ ЕМДІК БАЙЛЫҚТАРЫ – МИНЕРАЛДЫ СУ БҰЛАҚТАРЫ ЖӘНЕ ӘР
ТҮРЛІ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ МЕН КӨПТЕГЕН ӨЗЕНДЕРІН ӨЗГЕШЕ КЛИМАТ БОЙЫНША ЕМДІК
ҚАСИЕТІ БАР БАТПАҚ ПЕН КӨРКЕМ ОРЫНДАРЫНЫҢ КӨПТІГІ ТҰРҒЫЛЫҚТЫ САНАТОРИЙЛАР
МЕН КУРОРТТАРДЫҢ ДАМУЫНА ЖАҒДАЙ ЖАСАП ОТЫР.
Қазақстанның солтүстік өңірінде Астана мен Көкшетау қалаларының
ортасында ең ғажап және керемет оазис орналасқан ол – Бурабай өңірі болып
табылады. Осы аймақты Қазақстандық Швейцария деп бекер атамайды ғой,
Себебі осы аймаққа демалуға жолға шыққан адам сол өңірден өзінің қоршаған
ортасына оралғысы келмей қалады, ондағы ауаның тазалығы табиғатының әсем
жерде орналасқаны шетелден немесе Қазақстанның түпкір – түпкірінен келген
адамдарды өзінің ғажайып табиғаты мен баурап алады. Бурабай – санаторийлар
профилакториялық үйлер мен спорттық – сауықтыру лагерінің жәннәті болып
табылады.
Бурабайдың емделу орталықтарында мынадай аурулардың түрлерінен
арылуға көмектеседі.
1) Тыныс алу органдары.
2) Асқазан – ішек ауруларын.
3) Жүрек – қан тамырлары ауруларын.
4) Жүру мен қозғалу жүйелерін қалпына келтіреді.
Бурабайдағы демалу шаралары жылдың 4 мезгіліне сай келеді. Ондағы
емделу тамақтану мен күніне 7500 теңгені құрайды.
Бурабай курорттық зонасында көптеген санаторийлер мен
прафилакторийлер, демалу үйлері балалардың спорттық сауықтыру лагерлері
Ботагөз демалу үйі, Жасыл Қарағайлы орман, Оқжетпес санаторийлері
орналасқан. Бұл курорттық санаторийде жыныс органдарын, асқазан ішек
жолдарын, жүрек тамыр жүйкелерін емдеуге мамандандырылған. Қымызбен, лайлар
мен және минералды сулар мен іске асырылады.
Оңтүстік Қазақстан обылысы: Сарыағаш санаторийі:
Қазақстан мен одан тыс жерлерге белгілі курорт. Бұл курорт Шымкенттен
130 шақырым жерде орналасқан. Ал Ташкенттен 15 шақырым жерде, Келес
өзенінің жағасында, баубақша массивінде орналасқан гидрокарбонатты натрийлі
аз минерализациялы Сарыағаш минералды суы. Климаты құрғақ, ыстық ауа райы,
жарық күн таза ауа т.б. оңтайлы факторларды, жоғарғы тиімді түрде пайдалану
арқылысозылымды, ас қорыту органдарының бүйректің созылмалы түрде
гломерулоннефрит және нефроиттік синдромдары бар ауруларды емдейді.
Санаторий аумағында 9 ұйықтау корпустары орналасқан. Емдеу
диагностикалық орталығы бар. 700 орындық екі асхана, ауруларды емдеу
бюветті, су қабылдау орындары бар.
Емдеу кешенінде су процедуралары, емдік тағам қабылдау, дене
шынықтыру ауа райы арқылы емдеуемдік массаж жүргізіледі. Санаторийде
клиникалық, биохимиялық, бактериологиялық зертхана, функционалдық,
диагностикалық бөлмелер, ультра диагностикалық зерттеулер, ине
рефлексотерапия психотерапия механотерапиялар қолданылады.
1949 жылы мұнай бұраулар жұмыстары кезінде Қазақстанның ең
Оңтүстігінде бір скважинадан өзімен – өзі шығатын ыстық су бар. Бұл
минералды көздер негізінде Оңтүстік Қазақстан обылысы Сарыағаш қаласының
айналасында, санаторлық курорттық кешен құрыла бастады.
Әлсіз минерализацияланға, әлсіз сілтілеген, натрийгидрокарбонатты
Сары-ағаштың минералды суы жерасты скважинасынан 42–52 градус температурада
шығады. Бұл су темір, молибден, марганец, ванадий, мыс және цинк,
микроэлементтері мен қаныққан сонымен қатар оның құрамында ал мөлшерде
барий, йод, фтор, қорғасын, сынап, бор, және кремний қышқылы кездеседі. Осы
су арқылы тиімді түрде созылмалы, гастрит, операция жасалған асқазан
жараларын, холецистит, өт жолдары, тас, ішектің дискенезиясы, қант диабеті
суықтану, бедеулік және простатит аурулары емделеді.
Манкент санаторийі:
Қазақстанның ең ескі денсауықтыру мекемесінің бірі – Манкент
Шымкенттен 28 шақырым қашықтықта орналасқан. Санаторий аумағы 210 метр
тереңдіктен минералды су көзі табылған. Су мөлдір, түссіз, иіссіз, тұнбасы
жоқ, дәмі жағымды, тұрақты химиялық құрамды.
Минералды судың құрамында бір қатар пайдалы компоненттер бар. Олар
темір, йод, күкірт, хлор, бром, натрий. Олар ішу мен сыртқы емге
қолданылады. Сонымен қатар, жүйке жүйесінің ішек қарын жолдарының,
бүйректің, алқым – ісу, зоб, қалқан бездерінің, тыныс алу органдарының,
генекологиялық, және уроргиялық, ауруларын емдейді. Санаторийде емделу
процедуралары кең қолданылады. Олар минералды ванналар, компьютерлік
диагностика бөлмесі бар. Фол әдістері бойнша ем, нүктелік, ваакумдық,
массаждар, бөлмелері гастрофиброскопия, және рентмоноскопия, парафин,
озекрит емі, тыныс органын ингаляция жасау, тоқтық жоғарғы және төменгі
ағым, күштері мен емдеу, инерефлексотерапия, маймен емдеу,асқазанды жуу
т.б. емдер бар.
Жазғы мерзімде жанұялардың демалуы үшін, демалу пансионаттары жұмыс
істейді. Түркістан, Ташкент, Самарқанд қалаларына Сайрам ауылына туристік
қатынау іске асырылады.
Бірқөлік санаториясы: Шымкенттің экономикалық және құқық колледжінің
байланысында, Біркөлік сауықтыру кешені бар. Оның табиғи климаттық жағдайы
өте ерекше. Төлеби ауданының өтекөрікті жерінде Шымкент қаласынан 45
шақырым жерде, Тянь – Шань тау тарамында орналасқан. Біркөлік сауықтыру
курорттық кешенінің бүгінгі күні медициналық аппараттар мен жабдықталған
емдеу кешені бар. Емдік және шынықтыру кабинеттері ингаляторий, күкірт су,
көмір қышқыл, йод бром, хлорлы натрий, ванналары қолданылады. Құланкентте
лай емімен ем жүргізіледі.
Шығыс Қазақстан обылысы: Алтай таулары: Алтай биік шыңдарын мәңгі қар
басқан биік таулар. Жергілікті халық көптеген көптеген жоталарды белки деп
атайды. Мұндағы ең биік шың – Белуха шыңы (теңіз деңгейінен 4506 метр
биіктікте орналасқан) республика шекарасындағы белки Катунь жоталарында
орналасқан. Қазақстандағы Алтай тауларының Кеңді Алтай, Оңтүстік Алтай және
Қалба жотасы деп аталатын батыс бөлігі кірген. Алтайдың ең биік таулары
шығысында, батыс пен оңтүстікке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1 Шипажай - курорттық туризмінің даму негіздері 5
1.1Шипажай - курорттық туризмінің даму тарихы мен мәні 5
1.2Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуы 16
1.3Әлемдік тәжірибиедегі емдік туризмнің дамуы 22
2 Қазақстан Республикасындағы туристік қызметтер нарығындағы Алтай 29
экспедициялары ЖШС-нің қызметін талдау
2.1Алтай экспедициялары ЖШС-нің жалпы сипаттамасы 29
2.2Алтай экспедициялары ЖШС-нің қаржылық қызметін экономика -лық 39
талдау
2.3Алтай экспедициялары ЖШС-нің ұсынатын қызметінің сапасын бағалау49
3 Аймақтардағы шипажай – курорттық туримнің дамытудың 55
перспективалары
3.1Емдік туристік-рекреациондық ресурстарды меңгеру 55
3.2Шипажай-курорттық туризмінің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз 61
етудегі ақпараттық базаны құру әдістемесі
Қорытынды 73
Қолданылған әдебиеттер тізімі 75
Қосымша А 74
Қосымша Ә 75
Кіріспе
Диплом жұмысының өзектілігі. Шипажай – курорттық емделу табиғи емдік
ресурстарды және физиотерапиялық–медикоментоздық қағидаларды қолдану арқылы
жүзеге асырылған дегенмен мұнда емдік ресурстар негізгі рөлді атқарады.
Табиғи емдік ресурстардың құрамына кіретіндер: ландшафттар биоклиматтар
гидроминералды ресурстар (минералды сулар және емдік батпақтар).
ЕМДІК САУЫҚТЫРУ ОРЫНДАРЫ ХАЛЫҚТЫҢ ҰЛТТЫҚ ИГІЛІГІ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ОЛАР
ХАЛЫҚТЫҢ ДЕМАЛУЫ МЕН ЕМДЕЛУІНЕ АРНАЛҒАН ЖӘНЕ ДЕ ҚАТАҢ ТҮРДЕ ҚОРҒАУҒА
АЛЫНҒАН ТАБИҒИ ОБЬЕКТІЛЕРІ МЕН ӨЗІНДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ БАР АЙМАҚ БОЛЫП
КЕЛЕДІ. КӨПТЕГЕН ТАБИҒИ ФАКТОРЛАРДЫҢ ШИПАЛЫ ҚАСИЕТІ ЕРТЕ ЗАМАННАН БЕЛГІЛІ;
СУ ЕМШІЛІК ЖОРАМАЛДАРЫМЕН ҚҰРАСТЫРЫЛҒАН ЖӘНЕ ДЕ ОЛАР БАЛНЕОЛОГИЯЛЫҚ
КУРОРТТАРДЫҢ МИНЕРАЛДЫ СУЛАРЫНЫҢ ПРОТОТИПТЕРІ ТЕКТЕС БОЛЫП КЕЛГЕН. ОЛ СУДЫҢ
ЕМДІК ҚАСИЕТІ ТУРАЛЫ ҚҰЛАҚ ҚАҒЫСТАР КӨПТЕГЕН АУРУШАҢ АДАМДАРДЫ ӨЗДЕРІНЕ
НАЗАР АУДАРУ МАҚСАТЫНДА ШЕТ АЙМАҚТАРҒА ТЕЗ ҚАРҚЫН МЕН ТАРАЛУДА ҒАЖАЙЫП
БҰЛАҚТАР МЕН БАСҚА ДА ЕМДІК ФАКТОРЛАРЫ ЕМДІК ҚҰПИЯЛАРДЫҢ НЕГІЗІ БОЛА ТҰРЫП
КЕЙ БІР ЖАҒДАЙЛАРДА ДІНИ МӘДЕНИЕТТІҢ ҚАҒИДАСЫ РЕТІНДЕ САНАЛЫП КЕЛДІ.
Қазақстан Республикасының кең байтақ территориясында ерекше физико-
географиялық және геологиялық жағдайлары бар емдік туризмдегі әр түрлі
факторлар кең таралған. Емдік туризмді дамытуға Қазақстанның мүмкіншілігі
зор. Оның негізгі ғажайып табиғи жағдайларын көптеген емдік батпақтар мен
минералды бұлақтар кұрайды.
Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің даму қарқыны шикізат
базасы мен дағдыланған.
ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАР ДЕҢГЕЙІНДЕ АЙМАҚТАҒЫ
ҚАРҚЫНДЫ ДАМУ ЖАҒДАЙЛАРЫН ҚАРАСТЫРУ ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ТАҚЫРЫБЫН ТАҢДАУҒА
СЕБЕПШІ БОЛДЫ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЙМАҚТАРЫНДА САНАТОРЛЫ-КУРОРТТЫҚ
ШАРУАШЫЛЫҒЫН ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ХАЛ АХУАЛЫН ЗЕРТТЕУ ОБЬЕКТІЛЕРІ РЕТІНДЕ
ТАЛҚЫҒА САЛУҒА МҰРША БЕРДІ.
ЖҰМЫСТЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ: ТУРИЗМ ИНДУСТРИЯСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ҚҰРАМЫНДА
ТАНЫМДЫҚ ЖӘНЕ СПОРТТЫҚ ТУРИЗМНЕН БАСҚА ЕМДІК-САУЫҚТЫРУ ТУРИЗМІНІҢ ӨЗІНДІК
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ БАР. ТУРИЗМ САЛАСЫНЫҢ МАМАНДАРЫ ТУРИЗМ КЛАССИФИКАЦИЯСЫН ӘР
ТҮРЛІ ТОПТАРҒА БӨЛІП ЖҮР.
Диплом жұмысының мақсаты: шипажай-курорттық туризмінің Қазақстан
Республикасындағы әлуетін зерттей отырып, оны дамыту бойынша ұсыныстар
әзірлеу.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫНЫҢ МІНДЕТТЕРІ: ЖОҒАРЫДАҒЫ МАҚСАТҚА БАЙЛАНЫСТЫ КЕЛЕСІ
МІНДЕТТЕР ҚОЙЫЛДЫ:
1) Емдік туризмнің даму тарихын анықтай отырып, теориялық саласын
қарастру.
2) Курорт, шипажай шаруашылығы саласының менеджмент пен маркетинг
мәселелерін қарастырып, талдау жасау
3) Қазақстан Республикасының емдік туризмді дамыту жолдары мен
болашағын айқындау.
Дипломдық жұмыстың нысаны: Аймақтағы емдік туризмнің даму
перспективаларының меңгерудің дәрежелері сай Алтай экспедициялары ЖШС.
Диплом жұмысының зерттеу пәні Қазақстан Республикасы мен ТМД аймағы
бойынша және әлемдегі емдік туризмнің даму тарихын қарастыру,
Қазақстан Республикасындағы курорттық санаториялық шаруашылықтың қазіргі
заманғы жағдайын зерттеу, облыс пен аймақтағы емдік туризмнің даму деңгейін
жобалау, курорттық-санаториялық шаруашылықтың дамуындағы жағдайларды
қадағалау, Қазақстан Республикасы бойынша емдік туризмнің даму
перспективаларын қарастыру.
Диплом жұмысының зерттеу әдісі: ғылыми жұмыстың жоғарыда аталған
әртүрлі аспектідегі мәселелерді және оларды шешу жолдарын зерттеу
статистикалық деректерді өңдеу, графикалық келтіру, салыстырумен
анықталады.
Диплом жұмысының теориялық және методикалық мәні ретінде заң
актілері, ҚР Президентінің Жарлықтары мен ҚР Үкіметінің Қаулылары, отандық
және шетелдік ғалым-экономистердің ғылыми жұмыстары алынды, соның ішінде
Полтаранов В.В.,Ердаулетов С.Р., Данилов Ю.Е., Мезенцев А.Г., Гибдут А.В.,
Иванова А.И., Хасенов А.П., Соколова М.В. және т.б., сонымен қатар
Қазақстан Республикасының статистика және ақпарат агенттігінің, Шығыс
Қазақстан облысы Статистика Департаментінің мағұлматтары қолданылды.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы шипажай-курорттық туризмін жетілдіру
бойынша келесі нәтижелер алынды:
1) шипажай-курорттық туризмінің даму тарихына, Қазақстандағы даму
жағдайына талдау жасалды;
2) емдік туристік-рекреациондық ресурстарды меңгеру шаралары
ұсынылды;
3) Қазақстандағы шипажай-курортық қызметін көрсетуші
кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында
ақпарат базасын құру әдістемесі ұсынылды.
Диплом жұмысының практикалық мәні.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы оның Республикадағы шипажай-
курорттық орындарын дамытуда қолданылу мүмкіндігінен көрінеді. Шипажай –
курорттық орындарының тазалық жағдайына назар аудару. Емдік-туризм саласын
қолға алу. Шетел асып елімізге келген қонақтарды қарсы ала отырып оларды
Қазақстанның мәдени-мұрасымен, емдік-сауықтыру туризмнің саласымен
таныстыру.
Диплом жұмысының құрылымы. Зерттеу кіріспеден, үш тараудан,
қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Шипажай - курорттық туризмінің даму негіздері
1.1 Шипажай - курорттық туризмінің даму тарихы мен мәні
Курорттық емделуді ғажап физиолог Павлов И. П. былай деген:
“Емделушіге жазылған барлық дәрігерлік анықтамалар орнында қозғалмай
қалушыларға әсер етеді себебі негізгі аурудың ошағы әлі қалпына келе қойған
жоқ. Мұндағы ең басты талпыныс – адамды отырған орнынан дереу түрде алып
шығу, күделікті атқарып жүрген жұмысынан босату, оның ойын денсаулығының
сау болуына қарай итермелеу ондай жағдайды бірнеше күндей қалпында
қадағалап отыру” [1].
ЕМДІК ТУРИЗМ – БҰЛ ТҰРҒЫЛЫҚТЫ ЖЕРДЕН АЛШАҚТАП ДЕМАЛУ МЕН ЕМДЕЛУ
МАҚСАТЫНДА ТАБИҒИ ФАКТОРЛАРДЫ ӨЗІНЕ СІҢІРУ. СОНЫМЕН ҚАТАР САНАТОРЛЫ-
КУРОРТТЫҚ ЖЕРЛЕР МЕН ЕМДІК ОРЫНДАРҒА САЯХАТ ЖАСАУ.
Санаторлы-курорттық емделудің негізі мынада жатыр ол:
БІРІНШІДЕН АДАМ БАЛАСЫ ӨЗІНІҢ ӨМІР СҮРУ ҚАЛПЫНАН АУЫТҚЫП, ЖАҢАДАН
ҚҰРЫЛҒАН ЖЕРГЕ КЕЛІП ҚОНЫСТАНАДЫ, ЖӘНЕ ТАБИҒИ ЖАНҒА-ЖАЙЛЫ ЖАҒДАЙҒА
КЕҢЕЛЕДІ.
ЕКІНШІДЕН АУРУҒА ТӨТЕП БЕРЕ АЛАТЫН АРНАЙЫ ЕМДІК РЕЖИМДІ ОРНАТАДЫ
ҮШІНШІДЕН БҰНЫҢ МӘНІ МЫНАДАН ТҰРАДЫ ОҒАН НЕГІЗІНЕН ТАБИҒИ ЕМНІҢ
ФАКТОРЛАРЫН ҚОЛДАНУ МАҚСАТЫНДА – МИНЕРАЛДЫ СУЛАР МЕН ЕМДІК БАТПАҚТАРДЫ ЖӘНЕ
ЖАЙЛЫ КЛИМАТҚА ТОЛЫҒЫ МЕН ЕМ АЛЫП ШЫҒУЫНА СЕБЕПШІ БОЛАДЫ. [2].
КУРОРТТЫҚ НЕМЕСЕ КУРОРТТЫҚ ЕМЕС САНАТОРИЯЛАРҒА БАРУДЫҢ ЕҢ БАСТЫ МӘНІ
НАУҚАСТЫ ӨЗІНІҢ БҰРЫНҒЫ ӨМІР СҮРГЕН ЖӘНЕ ДЕ АУРУЫ АСҚЫНҒАН ОРТАСЫНАН
АЛШАҚТАТЫП ОНЫ ЖАНҒА ЖАЙЛЫКӨҢІЛІНЕН ШЫҒАТЫН АЙМАҚҚА АПАРУ КЕРЕК.
БҰЛ ҚОРШАҒАН ОРТА МЕН ТАБИҒИ ЖАҒДАЙДЫҢ (КЛИМАТТЫҚ Т Б) ТҰРАҚТАНУЫ
ЖҰМЫСТАҒЫ АДАМДАР МЕН ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ ОРНЫҚТЫ БОЛУЫ ӘСЕР ЕТЕДІ.
ОСЫНДАЙ КЕЗЕҢДЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ ЖАҒДАЙЫ АДАМҒА ОҢДЫ ӘСЕР ҚАЛДЫРСА
ЖӘНЕ АДАМНЫҢ СОЛ АЙМАҚҚА БЕЙІМДЕЛУІ КӨБІНЕСЕ ОНЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫНА БАЙЛАНЫСТЫ.
АДАМ САЛМАҒЫНЫҢ НАШАРЛАУЫ ҚОРШАҒАН ОРТАДА ӘР ТҮРЛІ АУРУЛАРДЫ ЖҰҚТЫРУЫНА
СЕБЕПШІ БОЛАДЫ.
АЛ ОДАН ӨЗГЕ ОРТАДА КУРОРТТАҒЫ НАУҚАСҚА ЕҢ МАҢЫЗДЫ ЕМДЕЛУ ЖОЛДАРЫН
ҰСЫНА АЛАДЫ. ОНЫҢ ӘСЕР ЕТУ КҮШІ АДАМҒА КУРОРТТА САЛАУАТТЫ ӨМІРІ МЕН
ТӘБЕТІНІҢ ДҰРЫС САҚТАЛҒАНЫ ҮШІН ЖАҒЫМДЫ ӘСЕР ҚАЛДЫРАДЫ.
ТАБИҒИ ЖАҒДАЙДЫҢ ОРНЫҒУЫ НАУҚАСТЫҢ ПСИХИКАСЫНА ӘСЕР ЕТІП ҒАНА ҚОИМАЙ
ОНЫҢ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ ПРОЦЕСТЕРІНІҢ ҚАЛПЫНА КЕЛУІНЕ ЖОЛ АШЫП АҒЗАДАҒЫ ӨМІРЛІК
ТАЛПЫНЫСЫН АРТТЫРУДА БАСТЫ РӨЛ АТҚАРАДЫ.
ОСЫ ОРАЙДА ЖАНҒА ЖАЙЛЫ ПСИХИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ТҮРІ ДЕНСАУЛЫҚТЫ
ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ МАҚСАТЫНДА ӘР ТҮРЛІ ЕМДІК ФАКТОРЛАРДЫҢ ӘСЕРІ ЖӘНЕ МИНЕРАЛДЫ
СУЛАР МЕН ЕМ БАТПАҚТАРЫН ҚОЛДАНУҒА МҮМКІНШІЛІК БЕРЕДІ.
Табиғаттың адамға жағымды әсері үшін алыс жаққа сапар шегу маңызды
емес Мысалы: Кавказ бен Қырым курортын айталық. Тұрғылықты тұрған
жеріңіздегі жақын маңда орналасқан курорттар науқастарға өзіндік
ерекшелігін және көптеген жағдайда науқастардың халдары нашарлап басқа
аймаққа қоныстанған адамдардың денсаулығына үрей тудырады. Келгеннен кейін
бірнеше күн өткен соң жаңа климаттық жағдайға бейімделіп жатқан адамның хал
ахуалының сыр беруіне әкеліп соғуы мүмкін, сонымен қатар бейімдірек
емделуінің мерзімі қысқарып емнің толық нәтижесі болмауы анық.
Курорттан кейін бастапқы қалпына қайта келу үшін акклиматизациядан
өтуі керек.
РЕКРЕАЦИЯ – БҰЛ АДАМ БАЛАСЫ ӨЗІНІҢ БОС УАҚЫТЫН ТАНЫМДЫҚ САУЫҚТЫРУ
СПОРТТЫҚ ЖӘНЕ МӘДЕНИ-КӨҢІЛ КӨТЕРУ ІС-ШАРАЛАРЫН ӨТКІЗУ МЕН ШЕКТЕЛМЕЙДІ ЖӘНЕ
ОСЫ ШАРАЛАР БІР КҮНДІК, АПТАЛЫҚ, ЖЫЛДЫҚ СОНЫМЕН ҚАТАР ӨМІРЛІК ЦИКЛДЕРДІ
ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ МАҚСАТЫНДА ОРЫНДАЛАДЫ [3].
АДАМ ӨЗІНЕ БІРНЕШЕ РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРДІ БІРІКТІРЕ АЛАДЫ ОЛАР:
МЕДИКО-БИОЛОГИЯЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК-МӘДЕНИ, ЭКОНОМИКАЛЫҚ, САЯСИ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ
БОЛЫП БӨЛІНЕДІ.
РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРДІҢ МАҢЫЗДЫЛАРЫ МЫНАЛАР БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ: ОЛ
МЫНАУ; МЕДИКО-БИОЛОГИЯЛЫҚ ОЛАР МЫНАНДАЙ ҚҰРАМДАРДАН ТҰРАДЫ:
1) ОСЫ АУРУҒА ШАЛДЫҚҚАН ДЕНСАУЛЫҒЫН ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУГЕ КУРОРТОЛОГИЯ
ӘДІСІМЕН ЕМДІК ПРОЦЕСТІҢ АЯҚТАЛУЫН КҮТЕТІН ЗИЯЛЫ ҚАУЫМ.
2) ДЕНІ САУЫҚҚАН АДАМДАРДЫҢ ШАРШАҒАНЫН БАСАТЫН АУРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІНДЕ ЖӘНЕ
КӘСІБИ МАМАН РЕТІНДЕ ҚАБЫЛДАУҒА БОЛАДЫ.
ТУРИЗМ АРҚЫЛЫ САУЫҒУ – БҰЛ АДАМНЫҢ ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ ӨНДІРІСТІК ЕМЕС
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒЫНАН ШАРШАУЫН КЕТІРЕ АЛАДЫ. ДЕНІ САУ АДАМНЫҢ ЖҰМЫСТАҒЫ
ЖӘНЕ ҮЙ ШВАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ АУЫРПАШЫЛЫҚТАН ШАРШАУЫ АДАМНЫҢ ЖҰМЫС ІСТЕУ
ҚАБІЛЕТІН ТӨМЕНДЕТІП ЖІБЕРЕДІ.
ОРЫНДАЛЫП ЖАТҚАН ЖҰМЫСТЫҢ ТАЛПЫНЫСЫНА ҚАРАЙ ОТЫРЫП, ОННАН ЕКІ ТҮРЛІ
ШАРШАУ БЕЛГІЛЕРІН АНЫҚТАУҒА БОЛАДЫ ОЛАР: ИНТЕНСИВТІ ЖӘНЕ ТӘУЛІК БОЙЫ ЖҰМЫС
ІСТЕУ БАРЫСЫНДА ФУНКЦИОНАЛДЫ ПОТЕНЦИАЛДЫҢ ТӨМЕНДЕУІ САЛДАРЫНАН ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ
ОРТАЛЫҒЫНЫҢ ЖӘНЕ ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН АҒЗАНЫҢ ТЕЖЕЛУІНЕ ӘКЕЛІП СОҒАДЫ. ОСЫ ОРАЙДА
ЖҰМЫСТЫҚ ҚАБІЛЕТІ ДЕРЕУ ҚАЛПЫНА КЕЛЕДІ. ЕҢ АЗ ДЕГЕН ИНТЕНСИВТІ ҰЗАҚ ЖҰМЫСТА
ФУНКЦИОНАЛДЫ ПОТЕНЦИАЛДЫҢ ӘЛСІРЕУ ТЕРЕҢДІГІ КҮРДЕЛЕНІП ЖҰМЫС БАБЫНА ҰЗАҚ
МЕРЗІМДЕЙ ДАЙЫНДАЛАДЫ [4].
ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ӨЗГЕРІСТЕРДІҢ БОЛУЫН ҚАДАҒАЛАУ МАҚСАТЫНДА ЕҢБЕГІ
ДЕМАЛЫСҚА АУЫСУЫ КЕРЕК
РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ӘРЕКЕТТІҢ ҚАСИЕТІ ШАРШАҒАНЫН БАСАТЫН ОНЫҢ БЕЛСЕНДІЛІГІН
АРТТЫРАДЫ. БЕЛСЕНДІ ҚАСИЕТТІҢ ҚАЛПЫНА КЕЛУ ПРОЦЕСІНДЕ ПАССИВТІ ДЕМАЛЫСҚА
ҚАРАҒАНДА ӨТУІ АНЫҚ БАЙҚАЛАДЫ.
КЕЛЕСІ БІР ТҮРІ АҒЗАНЫҢ ЖАСЫНА ҚАРАЙ ӘР ТҮРЛІ РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ
ҚАСИЕТТЕРДІҢ ТҮРЛЕРІНЕ ТӘУЕЛДІ БОЛУЫ КЕРЕК.
МЫСАЛЫ: БАЛАЛАР РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТІҢ ХАЛ-АХУАЛЫНАН ӘР ТҮРЛІ ӘСЕР
АЛУ МАҚСАТЫНДА ЖҮКТІҢ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЖАСЫНЫҢ НЕГІЗІНДЕ
АУЫР БОЛУЫ ҒАЖАП ЕМЕС.
ТӘУЛІК БОЙЫ АУЫР САЛМАҚТАН КҮШТІ ӘСЕР АЛУЫ ЖАСӨСПІРІМДЕР ЖАСЫНА
БАЙЛАНЫСТЫ.
ОРТАША ЖАС ПЕН ЖАСЫ КЕЛГЕН АДАМДАРДЫҢ САЛМАҚТЫ КӨТЕРУІ БІРДЕЙ БОЛУЫ
КЕРЕК ЖӘНЕ ТЫНЫШТЫҚ ҚАЛПЫНДА ӨТУІ ТИІС.
ОСЫҒАН ОРАЙ ӘР БІР ЖАСҚА АРНАЙЫ ЦИКЛ ТӘРБИЕ МАҚСАТЫНДА ЖҮРГІЗІЛЕДІ.
ЕМДІК САУЫҚТЫРУ ТУРИЗМІНІҢ ТҮСІНІГІ И. В. ЗОРИННІҢ ЖӘНЕ В. А.
КВАРТАЛЬНЫЙДЫҢ АНЫҚТАУЛАРЫ БОЙЫНША БҰЛ:
БІРІНШІДЕН ЕМДІК ЖӘНЕ ДЕМАЛУ МАҚСАТЫНДАҒЫ ТУРИЗМ.
ЕКІНШІДЕН ЖАЛАҚЫЛАРЫ ТӨМЕН ТҰРҒЫНДАРДЫҢ ТУРИСТІК САЯХАТЫНДА ТҰРМЫСТЫҚ
ЖАҒДАЙЫ НАШАР, ӘЛЕУМЕТТІК ЖАҒЫНАН ҚОРҒАЛМАҒАН ЕМДЕЛУ МЕН РЕКРЕАЦИЯДАН ӨТУДІ
ҚАЖЕТ ЕТЕТІН АДАМДАР САНЫ.
ДЕМАЛУ ЗОНАСЫ МЕН ҚАЛА СЫРТЫНА ЖАҚЫН ОРНАЛАСҚАН ҚОЛАЙЛЫ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ
(ОРМАНДЫ МАССИВТІ ӨЗЕН-КӨЛДЕРІ) ТЕК ДЕМАЛУҒА АРНАЛҒАН.
КУРОРТТЫҚ ОРЫНДАР: ЖАНҒА ЖАЙЛЫ ТАБИҒИ ФАКТОРЛАРЫ МЕН ДЕНСАУЛЫҚТЫ
ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ ҮШІН ПРОФИЛАКТИКАЛЫҚ АУРУЛАРДЫ ЕМДЕУГЕ АРНАЛҒАН.
КУРОТТЫҚ ЕМДЕЛУ: АДАМ ДЕНСАУЛЫҒЫН БАСТАПҚЫ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ ПРОЦЕСІНДЕ
ӘР ТҮРЛІ КУРОРТТЫҚ РЕСУРСТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ АРҚЫЛЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛАДЫ.
ЕМДІК РЕКРЕАЦИЯ: ОЛ ӨЗІНІҢ НЕГІЗГІ ЕМДЕЛУ ФАКТОРЛАРЫ МЕН КӨЗГЕ
ТҮСЕДІ, КЛИМАТ МИНЕРАЛДЫ БҰЛАҚТАР ЕМДІК БАТПАҚТАР Т.Б.
ОСЫҒАН ОРАЙ ОЛ 3 ТОПҚА БӨЛІНЕДІ. КЛИМАТТЫҚ ЕМДЕУ, БАЛЬНЕОЛОГИЯЛЫҚ
ЕМДЕУ, ЖӘНЕ БАТПАҚПЕН ЕМДЕУ. ЕМДІК-КУРОРТТЫҚ РЕКРЕАЦИЯНЫҢ МАҚСАТЫ МЕДИКО-
БИОЛОГИЯЛЫҚ НОРМАЛАРҒА ҚАТАҢ ТҮРДЕ САЙ БОЛУЫ.
АДАМДЫ ЕМДЕУГЕ БӨЛІНІП АЛЫНҒАН КУРОРТОЛОГИЯЛЫҚ ТЕРРИТОРИЯЛАР ҚАТАҢ
ТҮРДЕ ЖИНАҚТАЛҒАН ҚАСИЕТІНЕ ТИІСТІ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ КУРОРТОЛОГИЯ БОЙЫНША БЕЛГІЛЕНГЕН ФАКТОРЛАРДЫҢ
МЕХАНИЗІМІНІҢ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ОРТАҒА ӘСЕРІ АДАМЗАТҚА МӘЛІМ.
ҚҰРАМЫ МЕН ҚАСИЕТІ БОЙЫНША КЕҢІНЕН ТАРАЛҒАН ӘР ТҮРЛІ ҚОСПАЛАРДАН
ТҰРАТЫН АҒЗАҒА ӘСЕРІ МОЛ МИНЕРАЛДЫ СУ ЕМДІК БАТПАҚ ЖӘНЕ ЖАЙЛЫ КЛИМАТТЫҚ
ЖАҒДАЙЫ КӨПТЕГЕН АУДАНДАРДА КУРОРТТЫҚ ОРТАЛЫҚТАРДЫҢ АШЫЛУЫНА НЕГІЗ БОЛДЫ.
ҚАЗІРГІ ТАҢДА ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ДЕҢГЕЙІ ТӨМЕНДЕП БАРАДЫ.
НЕГІЗІНДЕ ОСЫ ЖАҒДАЙ ТМД ЕЛДЕРІНЕ ДӘП ТҮСІП ТҰР. ОҒАН ҚАРАМАСТАН
САНАТОРИЯЛЫҚ-ЕМДІК РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ОРЫНДАР ІШКІ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТУРИЗМНІҢ
НЕГІЗГІ ФАКТОРЛАРЫНЫҢ БІРІ БОЛЫП ҚАЛА БЕРМЕК.
ОСЫҒАН БАЙЛАНЫСТЫ САНАТОРИЯЛЫҚ-ЕМДІК РЕКРЕАЦИЯ БҰЛ – ТУРИЗМНІҢ
ЕУРОПАЛЫҚ ТҮРІ.
ӨКІНІШКЕ ОРАЙ ЖЕР ШАРЫНЫҢ БАСҚА БӨЛІКТЕРІНДЕ АСА ҚАТТЫ ДАМЫМАҒАН.
АЛ АҚШ-ТА ТУРИЗМНІҢ ӨТЕ КӨП БАҒЫТТА ТАРАЛМАҒАН ТҮРІ БОЛЫП КЕЛЕДІ
СОҢҒЫ КЕЗДЕ ТАУ ШАҢҒЫСЫНЫҢ КУРОРТЫ БЕЛЕҢ АЛЫП БАРАДЫ. ОЛАР МЫНАНДАЙ
ТАБИҒАТ ФАКТОРЛАРЫНА ТӘН: ҚАР ЖАМЫЛҒЫСЫНЫҢ КӨПТІГІН ЖЫЛЫНА 3 АЙҒА ДЕЙІН
БИІКТІГІ 50-60 СМ БОЛУЫН ҚАДАҒАЛАЙДЫ. СОНЫМЕН БІРГЕ ЖАЙЛЫ КЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙ
ӘЛСІЗ НЕМЕСЕ БЕЛСЕНДІ ТҮРДЕ БӨЛШЕКТЕЛГЕН РЕЛЬЕФТЕР ЖАРТАСЫ МЕН ОРТАША
ТЕМПЕРАТУРАСЫ 170, ҚАР КӨШКІНІНЕН САҚТАНУ ШАРАЛАРЫН ҚАРАСТЫРАДЫ. [5].
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЕМДІК ФАКТОРЛАРДЫҢ РЕСУРСТАРҒА БАЙ 10%
ЗЕРТТЕЛГЕН. АЛ 6 БАЛЬНЕОЛОГИЯЛЫҚ ТОПТАҒЫ ШИПАЛЫ СУЛАРЫНАН (ЖАҒЫМСЫЗ ИІСІ
ЖОҚ ҚАСИЕТТІ КОМПОНЕНТТЕРІ МЕН) СУЛФИДТІ БРОМДЫ КРЕМНИЙЛІ РАДОНДЫ ЙОДТЫ
ТЕМІРЛІ, НЕГІЗГІ ҚОЛДАНЫЛАТЫНДАРЫ РАДОНДЫ ЖӘНЕ КРЕМНИЙЛІ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ
РЕСПУБЛИКАМЫЗДА ЕМДІК БАТПАҚТЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРІ СУЛЬФИДТІ (ҚҰРАМЫ – 60
МЛН М3) ДЕЙІН ЖЕТЕДІ. СОНЫМЕН ҚАТАР ТЕҢІЗДІК ПРИМОРИЯЛЫҚ ТҮРЛЕРІ КЕЗДЕСЕДІ,
БІРАҚТА АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ СУЫНЫҢ ТАРТЫЛУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ КЕЙ БІРЕУІ ҚҰРАМЫНДАҒЫ
БАЙЛЫҚТАРЫН ЖОҒАЛТҚАН.
ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ТУРИЗМ КЛАССИФИКАЦИЯСЫНДА ЕМДІК ТУРИЗМ БАСТЫ РӨЛДЕ
ҚАМТЫП ОТЫР. ТУРИЗМДЕГІ ҚОҒАМДАҒЫ ФУНКЦИЯ МЕН ӨНДІРІСТІ ШЫҒАРУ
ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ НЕГІЗІН 3 ТОПҚА БӨЛЕМІЗ ОЛАР: ЕМДІК, СПОРТТЫҚ – САУЫҚТЫРУ,
ЖӘНЕ ДЕ ТАНЫМДЫҚ ТУРИЗМ БОЛЫП САНАЛАДЫ.
ОСЫ ФОРМАЛАРДЫ НАЗАРҒА АЛА ОТЫРЫП ТУРИЗМ КЛАССИФИКАЦИЯСЫН КЛАСҚА,
ТИПКЕ ТҮРГЕ, ЖӘНЕ ӘР ТҮРЛІЛІГЕ БӨЛУГЕ БОЛАДЫ.
ҚОЛҒА АЛЫНАТЫН МАҚСАТТАРҒА БАЙЛАНЫСТЫ ТУРИСТІК САЯХАТТАҒЫ ТУРИЗМ
МЫНАДАЙ ТҮРЛЕРГЕ БӨЛІНЕДІ:
А) РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ТУРИЗМ;
Ә) ЭКСКУРСИЯЛЫҚ ТУРИЗМ;
Б) АРНАЙЫ ТУРИЗМ.
Сурет 1 Емдік сауықтыру туризмінің жіктелуі
РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ТУРИЗМ ӨЗІНЕ ЕМДЕЛУ МЕН САУЫҚТАНУ САЯХАТЫН ҚОСАДЫ. ОЛ
МЫНАНДАЙ БӨЛІКТЕРДЕН ҚҰРАЛАДЫ КУРОРТТЫҚ ЕМДЕЛУ ОНЫҢ ІШІНЕ КЛИМАТТЫҚ ЕМДЕЛУ,
БАЛНЕОЛОГИЯЛЫҚ ЕМДЕЛУ, ҚЫМЫЗБЕН ЕМДЕЛУ ЖӘНЕ БАТПАҚПЕН ЕМДЕЛУ, СПОРТТЫҚ
САУЫҚТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРАМЫНА ПАНСИОНАТТАР ДЕМАЛЫС ҮЙІНДЕГІ САУЫҚТАНУ ЖӘНЕ
ДЕ СПОРТТЫҚ ЖОРЫҚТАРДАҒЫ БОЛЫП БӨЛІНЕДІ.
СОНЫМЕН ҚАТАР КЛИМАТТЫҚ ЕМДЕЛУ ТУРИЗМІ МЫНАДАЙ ТҮРЛЕРГЕ БӨЛІНЕДІ
ОЛАР: ТАЛАССОТЕРАПИЯ (ТЕҢІЗ КЛИМАТЫ МЕН ШОМЫЛУ ЖӘНЕ КҮНГЕ ҚЫЗДЫРЫНУ МЕН
ЕМДЕЛУ) ГЕЛИОТЕРАПИЯ (КҮН ВАННАСЫ), АЭРОТЕРАПИЯ (АУА ВАННАСЫ).
КУРОРТТАҒЫ ЕМДІК ФАКТОРЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ БАЛЬНЕОЛОГИЯЛЫҚ БАТПАҚТЫ ЖӘНЕ
КЛИМАТТЫҚ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
БАЛЬНЕОЛОГИЯЛЫҚ КУРОРТТАР: МҰНДАҒЫ ЕҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЛАР ШИПАЛЫ СУЛАР
ІШ ҚҰРЫЛЫСТЫ ТАЗАЛАУ МЕН МҰРЫНДЫ ҚЫЗДЫРУҒА АРНАЛҒАН. МИНЕРАЛДЫ СУЛАР ӘЛІ
ТОЛЫҚ ҚАНДЫ ЗЕРТТЕЛЕ ҚОЙМАҒАН ӨТЕ КҮРДЕЛІ БӨЛШЕКТЕРДЕН ТҰРАДЫ, СОНЫМЕН
ҚАТАР КӨПТЕГЕН КРИТЕРИЙЛЕР АРҚЫЛЫ АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ҚҰРАМЫНДА ИОНЫ БАР
МИНЕРАЛИЗАЦИЯЛАНУЫ КӨГІЛДІР ОТЫНЫ КӨБІРЕК ҚОСЫЛҒАН ФАРМАКОЛОГИЯЛЫҚ АКТИВТІ
МИКРОЭЛЕМЕНТТЕР МЕН ӘР ТҮРЛІ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАРДЫҢ БЕЛСЕНДІЛІК ОРТАСЫНДА
БОЛҒАНДЫҒЫ ІШКІ БАЙЛАНЫСТА БЕЛГІЛЕНГЕН ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ РАДИОАКТИВТІГІНЕН
ҚЫШҚЫЛДЫҒЫН ҚАЛПЫНА КЕЛТІРЕТІН ТЕМПЕРАТУРАНЫҢ ПОТЕНЦИАЛЫН АЙТАДЫ.
ШИПАЛЫ СУДЫҢ ӘР ТҮРЛІ ТИПТЕРІ ӨЗІНІҢ ФИЗИКО-ХИМИЯЛЫҚ НЕГІЗІМЕН
ЕРЕКШЕЛЕНІП КЕЛЕ ОНЫҢ ЕМДІК САПАЛЫҒЫ ТАЛАПТАРЫНА САЙ БОЛУЫН ҚАДАҒАЛАЙДЫ.
ЕМДІК МАҚСАТ НЕГІЗІНДЕ ЖЕР АСТЫНЫҢ ШИПАЛЫ СУЛАРЫ КӨПТЕГЕН ТЫҒЫРЫҚТАН
ШЫҒА АЛАТЫН БҰРҒЫЛАУ СКВАЖИНАЛАРЫ МЕН ӘР ТҮРЛІ ТЕРЕҢДІКТЕГІ СУ БЕТІНЕН
ТҰЗДЫ ӨЗЕНДЕРДЕН КӨРЕ АЛАМЫЗ.
БАЛЬНЕОЛОГИЯ МЕН БАЙЛАНЫСТЫ КӨПТЕГЕН АНЫҚТАУЛАР КӨЗГЕ КӨРІНІП ҒАНА
ҚОИМАЙ ӨЗІН-ӨЗІ АҚТАУ БАРЫСЫНДА БҰЛ КУРОРТТЫҚ САЛАҒА ТОЛЫҒЫ МЕН СИПАТТАМА
БЕРЕ АЛАМЫЗ
БАЛЬНЕОЛОГИЯ - (БҰЛ ЛАТ. ТІЛІНЕН АУДАРҒАНДА BALNEUM – ШОМЫЛУ), ДЕГЕН
МАҒЫНАНЫ БЕРЕДІ, МЕДИЦИНА ҒЫЛЫМЫНЫҢ БӨЛІМІ ШИПАЛЫ СУЛАРДЫҢ ФИЗИКО-ХИМИЯЛЫҚ
ҚАСИЕТІ МЕН ОНЫ ЕМДІК-ПРОФИЛАКТИКАЛЫҚ МАҚСАТТА ҚОЛДАНУ ТӘСІЛДЕРІ МЕН
ДӘРІГЕРЛІК КӨРСЕТКІШТІҢ ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ ОҢ МЕН КЕРІ ӘСЕРІН КӨРСЕТЕДІ
КЕЙ КЕЗДЕ БАЛНЕОЛОГИЯНЫ ПИЕЛОТЕРАПИЯ (ЕМДІК БАТПАҚТАРДЫҢ ОҚЫЛУЫ) ЖӘНЕ
ТАЛАССОТЕРАПИЯ (ТЕҢІЗДЕ ШОМЫЛУ ТУРАЛЫ ОҚЫЛУЛАР) МЕН ШАТЫСТЫРАДЫ. СССР–ДЕ
ҚАБЫЛДАНҒАН КЛАССИФИКАЦИЯСЫ БОЙЫНША БАЛНЕОЛОГИЯ МЕН БАЛНЕТЕРАПИЯ ЖӘНЕ
КЛИМАТЕРАПИЯНЫ ҚОСА АЛҒАНДА КУРОРТОЛОГИЯНЫҢ ЕҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАМДАС БӨЛІГІ
БОЛЫП КЕЛЕДІ. БАЛНЕОЛОГИЯНЫҢ ҚҰРАМЫНА БАЛНЕТЕРАПИЯ БАЛНЕОТЕХНИКА
БАЛНЕОГРАФИЯ (КУРОРТТАРДЫҢ ЖАЗБА НҰСҚАСЫНАН) ТҰРАДЫ. БАЛНЕОЛОГИЯ БАСҚА ДА
ПӘНДЕР МЕН ТЫҒЫЗ БАЙЛАНЫСТА ОЛАР: ФИЗИОТЕРАПИЯ, ГИДРОГИОЛОГИЯ,
МЕТЕОРОЛОГИЯ, ФИЗИКА, ХИМИЯ, БИОЛОГИЯ, ФИЗИОЛОГИЯ, КЛИНИКАЛЫҚ МЕДИЦИНА ЖӘНЕ
АРХИТЕКТУРА ТБ. [6].
БАЛНЕОЛОГИЯНЫҢ ДА АДАМДАР СИЯҚТЫ ӨЗІНДІК ЖАСЫ БАР. ЕРТЕ КЕЗЕҢДЕ ЕМДІК
ҚАСИЕТІ БАР СУМЕН СҰХБАТТАСУ ӘДЕТКЕ АЙНАЛЫП КЕТКЕН БОЛАТЫН. ӘЛЕМНІҢ
КӨПТЕГЕН АЙМАҚТАРЫНДА МӘДЕНИЕТ БҰЛАҚТАРЫ ӘЛІ КҮНГЕ ДЕЙІН САҚТАЛУДА. СОЛ
АУДАНДАҒЫ ТЕХНОГЕНДІК ӨРКЕНИЕТТІҢ ҚАБЫЛДАНҒАНЫНАН БЕРІ ЖЕР АСТЫНАН САРҚЫРАП
АҒАТЫН СУҒА ДЕКОРАТИВТІ ФОНТАН ТҮРІН КЕЛІСТІРІП ҚОЙҒАН, ОЛАРДЫ МРАМОРЛЫҚ
ШЫНЫЛАРҒА ҚАРАЙ БАҒЫТТАҒАН ЕКЕН. ОЛ СУДА БОЛУ АДАМДАР ҮШІН ӘСЕМДІККЕ
СӘНДІККЕ АЙНАЛҒАНДАЙ. БҰЛАҚТАР АЙНАЛАСЫНДА КУРОРТТЫҚ ҚАЛАШЫҚТАР БОЙ
КӨТЕРУДЕ ӘЛЕМГЕ ӘЙГІЛІЛЕРДІҢ ӨМІРІН КЕШУ ОРТАЛЫҒЫНА АЙНАЛЫП ЕМХАНАЛАРДЫҢ
ЖАН-ЖАҚТАРЫНА ИППОДРОМДАР МЕН ОЙЫНХАНАЛАР САЛЫНУДА.
Балнео емханалар: Егу жұмыстарын өткізуге арналған дәрігерлік
орындардың бірі (мұрынды булауға іш құрылысын қалпына келтіру үшін) және тб
қолданылады, мұның басты қаруы шипалы су болып табылады. Өзіндік біріккен
курорттық балнео емхана шомылу ғимаратында орналасқаны мен санаторий
құрамындағы балнео емдік бөлімшелер жұмыс істеп тұр. Балнео емхананы
қаражаттары толығымен талаптарына сай келетін аймаққа орналастырады.
Біріккен курорттық балнео емхана 20-70 шомылу орындарына дағдыланған. Кей
бір балнео емханаларда емдік бассейдер орналастырылған. Табиғи емдікте
газдық-тұзды құрамның қасиетін шипалы суды қыздыру үшін 45-50(С, аспауы
тиіс осы мағұлматтардың балнетехникалық құрал-саймандары арнайы талаптарға
сай болуы керек.
Балнетехника: саласы техника мен балнеология және табиғи
балнеологиялық ресурстарды қорғау мен айналысады, (шипалы сулар мен емдік
батпақтар) одан басқа топырақтың ластануына жол бермейді.
Балнеологияның негізгі тапсырмаларына
кіретіндер: технологиялық рационалды кестенің жобасы шипалы судың шығу
тегінің эксплуатациясы мен емдік батпақтың; каптажды жөндеп салу шипалы
суды жоғарыға шығаратын сыртқы құбыр жүйесін тұтынушыларға тасымалдау үшін
жөнделген шипалы су қалдығын тастап шомылу ғимараттарының ішкі құбырын
емдік жұмыстарын өткізу мақсатында балнеологиялық жабдықтар мен шипалы суды
сақтауға резервуарларды орнату қыздырылуын қадағалау емдік батпақтарды
жоюға батпақ емханасында регенерациондық бассейндерді орнықтыру.
Балнеотерапевтикалық емнің әсері негізінен рефлекторлық механизмдік
жүйке жүйесінен қанға қарай тізбектеледі. Минералды суды сырқы қабаты мен
қолданатын болсақ тері рецептрлеріне термалді химиялық радиациондық және
басқа әсер етуден бұрын көбінесе терморегуляциялық механизмнің жылу
алмасуын жоғары немесе төмен болуын қышқылдың-қалпына келтіру процесін
түзейді.
МИНЕРАЛДЫ СУЛАРДЫҢ ӘР БІР ТИПІ АҒЗАҒА НЕГІЗГІ ЖАҒДАЙДА ТАЛҚЫЛАНҒАН
БЫЛАЙША АЙТҚАНДА ХИМИЯЛЫҚ ҚОСПАЛАРЫ БАР ИІСТІ СУ БОЛУЫ МҮМКІН.
ІШКІ АҒЗА МЕН СЫРТҚЫ ДЕНЕГЕ ҚОЛДАНУ БАРЫСЫНДА ЕҢ НЕГІЗГІ РӨЛДІ
МЫНАДАЙ ФАКТОРЛАР АТҚАРАДЫ ІШКЕ ҚОЛДАНАТЫН ОНЫҢ ТҮСІ СУДЫҢ ИІСІ ЖӘНЕ ДЕ
НАУҚАСТЫҢ ҚАНДАЙ ЖАҒДАЙДА БАЛНЕТЕРАПИЯЛЫҚ ЕМДІ ҚАБЫЛДАУЫ МАҢЫЗДЫ БОЛЫП
КЕЛЕДІ.
МИНЕРАЛДЫ СУЛАР ДЕП МЫНАЛАРДЫ АТАЙДЫ: ҚҰРАМЫНДА ЖОҒАРЫ ДӘРЕЖЕЛІ
ҚОСПАЛАРДАН ҚҰРАЛҒАН ӘР ТҮРЛІ МИНЕРАЛДЫ КОМПОНЕНТТЕРІ НЕМЕСЕ БІР ФИЗИКАЛЫҚ
ИІСТІ ҚАСИЕТІ МЕН (РАДИОАКТИВТЕРДІҢ ҚЫСЫМЫ ЖОҒАРЫ) ОСЫ СУЛАРДЫҢ АРҚАСЫНДА
АДАМ АҒЗАСЫНА ЕМДІК ШИПАСЫ ҚОНАТЫН СУ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ХИМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ФИЗИКАЛЫҚ ҚҰРАМЫНА ҚАРАЙ МИНЕРАЛДЫ СУЛАР ІШКЕ ЖӘНЕ
СЫРТҚА ҚОЛДАНУҒА АРНАЛҒАН.
Ең алдымен суды минералды деп есептеудің алдында төменгі қабатынан
оның құрамында терапевтикалық активтік компоненттердің бар болуын қарап
білу. Осындай бағалау критерийлары химиктер мен балнеологтар мен
гидрохимиктер мен гидрогеологтар мен жобалануда.
Әлемге танымал болған минералды сулар классификациясының құрамында
иондық қоспалардың болуы үлкен рөл ойнауда.
В.А. Александров иондық құрамы бар минералды суды 5 топқа бөлді.
I топ – гидрокарбонаттық су (натрийлік кальцийлік магнийлік)
II ТОП – МИНЕРАЛДЫ ХЛОРЛЫ СУ, ҚҰРАМЫНДА 25%, ИОНДЫҚ ХЛОРЛЫ СУДЫ
АЙТАДЫ, АЛ БАСҚА ИОНДАР ТӨМЕНГІ САПАДА (ТЕҢІЗ СУЫ СОНЫМЕН БІРГЕ НАТРИЙЛІК
КАЛЬЦИЙЛІК МАГНИЙЛІК)
III ТОП – МИНЕРАЛДЫ СУЛФИДТІ СУ
IV ТОП – НАТРИЙЛІ МИНЕРАЛДЫ СУ
V ТОП – СУ ҚҰРАМЫ ӨТЕ КҮРДЕЛІРЕК БОЛЫП КЕЛЕДІ (АКТИВТІ ИОНДЫҚ ГАЗ
ҚОСЫЛҒАН СУ – КӨМІРҚЫШҚЫЛ, РАДОНДЫҚ, АЗОТТЫҚ, ТЕРМАЛДЫ СУЛАР – ЖЫЛЫ ЖӘНЕ
ЫСТЫҚ).
СЫРТҚА ҚОЛДАНУ БАРЫСЫНДА ТЕРІГЕ ХИМИЯЛЫҚ ӘСЕР ЕТУДІҢ АРҚАСЫНДА
ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ХАЛ АХУАЛЫ ӨЗГЕРІП ОНЫҢ РЕЦЕТОРЛЕРІ ЖӘНЕ ТЕРІДЕГІ ҚЫСЫМНЫҢ
ПАЙДА БОЛУЫНАН ӘР ТҮРЛӘ ДӘРІ-ДӘРМЕК МЕТОДИКАСЫ САЛДАРЫНАН ОНЫҢ
ТЕМПЕРАТУРАСЫ ӨЗГЕРЕДІ. [7].
ТМД аймағындағы балнеологиялық курорттардың көмірқышқыл сулары мен
кіретіндер: Арзни (Армения,) Дарасан (Кисловодск) Шиванда (Шмаковка),
Ямаровка (Ресей)
Суына көмір – қышқыл қосылған курорттар: Арчман (Туркменістан)
Горячий ключ (Ейск), Ключи (Пятигорск), Сочи – Мацеста Сергиевтік минералды
сулар Усть-Качка (Ресей), Чимион (Өзбекстан) тб.
Радондық суы бар курорттар: Белокуриха Пятигорск (Ресей) Цхалтубо
(Гүлстан), Хмельник (Украина).
Ең әйгілі ішуге жарамды суы бар курорттар: Сарыағаш (Қазақстан),
Ессентуки (Ресей), Железноводск К.Ашин (Ресей), Пятигорск (Ресей), Боржоми
(Гүлстан), Саирме (Гүлстан), Джермук (Армения), Моршин (Украина).тб.
Бальнеотерапия – (лат. тілінен balneum – шомылу және терапия),
минералды сулар мен сыртқы жағынан емделу табиғи және жасанды жолмен
дайындалатын минералды сулар тәжірибие мен әр түрлі ауруларды емдеуге және
дәрігерлік толық тексерулерден өту үшін қолданылады. Балнеотерапияға тағы
ішуге өт жолдары мен мұрынды булауға пайдаланады. Кей жағдайларда кейбір
авторлар балнетерапияға қажеті жоқ батпақ пен емдеу теңіздегі шомылуды,
лимон қышқылында шомылуды тұзды өзендерді кіргізіп жатады бұл дұрыс емес.
Минералды сулар химиялық құрамы мен гидростатикалық қысымы мен ағзаға
температура арқылы әсер етеді. Бұған қарамастан жүйке жүйесінің
рецепторларын газдар арқылы қоздырып алуы мүмкін (CO2, H2S, NO2)
радиоактивті заттары мен радон теріге жұғу арқылы жастанатын орындардан өте
тыныс алу жолдарынан қанға барады. Минералды сулар балнетерапияның
арқасында шомылуға жүрек-қан-тамырларының ауруларын және ішкі ағзаның жүйке
жүйесін нұқсан келтіріп тері аурулары мен қозғалу мен тірену ағзаларына
зардабын тигізеді.
Балнеологияның одан ары шарықтай түсуінде ең маңызды рөл ойнайтындар
Ресей және Батыс елдеріндегі ғылыми қоғамдық курортологтар, балнеологтар,
физиотерапевтер: және Ресей қоғамындағы физиотерапевтер курортологтар,
Халықаралық курортология мен климаология федерациясы, (Швеция), Халықаралық
қоғамындағы гидрология және климатология медицинасы, (Париж), Медицина
гидрологиясының американдық қоғамы (Вашингтон), Халықаралық физикалық
медицина ассоцациясы, (Лондон), Поляктардың бальнео-климаологиялық қоғамы
(Познань), Болгарлардың физиотерапевтер қоғамы (Пловдив), Яна Пуркине
атындағы чехословактық дәрігерлер қоғамы (Прага), физиотерапевтер секциясы.
Курорттың енді бір түрі – батпақтық курорттар ерте заманнан емдік
мақсатта әр түрлі батпақтардың түрлері қолданылған. Ертедегі Мысырда
науқастар Нілдің арнасынан асқан кезіндегі лайды өздеріне жаға отырып ем
қабылдай білген оңтүстіктен түскен ыстық күн сәулесіне қыздырынып өздеріне
осы рахаттың ләззәтін қолдана білген. XVI-ғасырда батпақ пен емделу Италия
жағалауына да келіп жеткен болатын мұнда негізінен жанартаудың
батпақтарынан нәр алған. Ал XVII-ғасырда осы шипаны Франция одан кейін
Германияда құлақ қағыс еткен.
Ал батпақ пен емделетін курорттарда ең негізгі емдік фактор ол лиман
рапасы болып табылады, өзендер мен әр түрлі емдік батпақтар тұзды су
қоймаларында лимандар мен шығанақтарда теңіздердегі шипалы сулары аздап
минералданған шым тезекті саз батпақтарда кездеседі.
БАТПАҚПЕН ЕМДЕЛУ – ЕМДІК МАҚСАТТА ҚОЛДАНЫЛАТЫН БАТПАҚТЫҢ ӘР ТҮРЛІ
ШЫҒУ ТЕГІ МЕН ҚҰРАМЫНА ҚАРАЙ ИЛОЛЫҚ ШЫМ ТЕЗЕКТІК ТІКЕНЕК ТЕКТЕС ЖӘНЕ ТБ
ПАЙДАЛАНА АЛАМЫЗ. ЕМДІК БАТПАҚТАР МАЙ ТӘРІЗДЕС ЖӘНЕ ТЕСТ ТҮРІНДЕГІ
КОНСИСТЕНЦИЯДАН ҚҰРАЛАДЫ. ОЛ ЖЫЛУДЫ КӨП УАҚЫТ САҚТАУ МЕН ҚАТАР АҒЗАҒА
ТАСЫМАЛДАЙ АЛАДЫ. БҰЛ ЖӘЙТ ЖЫЛУЛЫҚ ЖӘНЕ ЕМДІК ЕГУ ЖҰМЫСТАРЫНА ЖОҒАРЫ
ТЕМПЕРАТУРАДА АЛ СУДЫҢ БАРЫСЫНА КЕЛЕТІН БОЛСАҚ МҰНДАЙ КҮШТІ АҒЗА МҮЛДЕМ
КӨТЕРЕ АЛМАЙДЫ. [8].
БАТПАҚ ПЕН ЕМДЕУ ӘСЕРІНЕН ФЕРМЕНТТЕРДІҢ АКТИВТІК ҚАТАРЫ ЖОҒАРЫЛАП ОЛ
ҚЫШҚЫЛДЫҚ-ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ ПРОЦЕСІН ЖАҚСАРТУДЫҢ АРҚАСЫНДА ТЕРІНІҢ ДЕМАЛУ
ЖОЛДАРЫНЫҢ ГАЗАЛМАСУЫН ОРНЫҚТЫРАДЫ. ЕМДІК БАТПАҚТЫҢ АНТИҚЫШҚЫЛДЫҚ ӘСЕРІНЕН
ОНЫҢ ЖАҒЫМДЫЛЫҒЫ КӨРІНЕДІ.
БАТПАҚ ПЕН ЕМДЕЛУ ТАМЫРЛАРДЫҢ СЫРҚАТТАНЫП АУРУЫ МЕН ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНДЕ
ЖӘНЕ ЖАРАҚАТТЫҢ ШЫҒУ ТЕГІНЕН ОНАН СОҢ ГИНЕКОЛОГИЯЛЫҚ АУРУЛАРДЫҢ ҚАТАРЫНАН
КӨРІНУДЕ. ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ МЕТОДТАР МЕН ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ АРҚАСЫНДА БАТПАҚ
ПЕН ЕМДЕЛУ ЖОҒАРЫ ДЕҢГЕЙДЕГІ МЕДИЦИНАЛЫҚ НӘТИЖЕЛЕРГЕ ЖЕТУГЕ ЖӘНЕ ОСЫ
КУРОРТТАРДЫҢ ӘЙГІЛІ БОЛУЫНА ҚҰЛШЫНЫС БЕРЕДІ.
ЕҢ ӘЙГІЛІ ДЕГЕН БАТПАҚТЫҚ КУРОРТТАРДЫҢ ҚАТАРЫНА КІРЕТІНДЕР:
БЕРДЯНСК, (ЕВПАТОРИЯ), ОДЕСТІК ЛИМАНДАР, САҚТАР, КӨНЕ РУСЬ, МУЛЯНДЫ,
ЖАҢАҚОРҒАН, ЩУЧИНСК, (ҚАЗАҚСТАН) ЖӘНЕ Т.Б.
ТАҒЫ БІР ЕҢ НЕГІЗГІ ЕМДІК ТУРИЗМНІҢ ТҮРІ БҰЛ КЛИМАТ.
КЛИМАТТЫҚ КУРОРТТАР, МҰНДАҒЫ ЕҢ БАСТЫ ФАКТОР БҰЛ ЖАЙЛЫ КЛИМАТТЫҚ
ЖАҒДАЙ КҮННІҢ ЖӘНЕ АУАНЫҢ ШУАҒЫНДА ТЕҢІЗДЕ ӨЗЕНДЕ ЖӘНЕ КӨЛДЕРДЕ ШОМЫЛУ.
КЛИМАТТЫҚ КУРОРТТАРДЫҢ АРАСЫНДА ЕРЕКШЕ КУРОРТТАРДЫ АТАЙТЫН БОЛСАҚ,
ОЛАР: ПРИМОРИЯЛЫҚ, ТАУЛЫ, ЖАЗЫҚТЫҚ, КЛИМАТТЫҚҚЫМЫЗБЕН ЕМДЕУ ЖӘНЕ
БЕТПАҚДАЛАДАҒЫ КЛИМАТҚА НАЗАР САЛУҒА БОЛАДЫ.
НАУҚАСТАРДЫҢ АУРУҒА ШАЛДЫҚҚАНДАРЫ ТУРАЛЫ ЕСКЕРТУ МАҚСАТЫНДА КЕҢ
КӨЛЕМДЕ ӘР ТҮРЛІ КЛИМАТТЫҚ ЖӘНЕ ЖЕКЕ КЛИМАТТЫҚ ФАКТОРЛАР ТІРЕК БОЛА АЛАДЫ.
КЛИМАТТЫҚ ЕМДЕУ РЕЖИМІНДЕГІ ЕҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛЫ ТОЛЫҚ ҚАНДЫ ТҮРДЕ
НАУҚАСТАРДЫҢ КЛИМАТТЫҚ ӘСЕРІН ҚАБЫЛДАУЫ (ТАЗА АУАДА ҰЗАҚ УАҚЫТ ЖҮРУ
СЕРУЕНДЕУ ЖОЛДАРЫ) ГЕЛИОТЕРАПИЯ-КҮНМЕН ЕМДЕЛУ, АУАМЕН ЕМ ҚАБЫЛДАУ
АЭРОТЕРАПИЯ, ТЕҢІЗ АУАСЫНА ЗЕР САЛУ-ТАЛАССОТЕРАПИЯ.
КЛИМАТТЫҚ ФАКТОРЛАРҒА (АТМОСФЕРА ҚЫСЫМЫ, САЛҚЫН ТЕМПЕРАТУРА, САМАЛ
ЖЕЛ, КҮН РАЦИАЦИЯСЫ ЖӘНЕ ТБ) ТЕҢІЗ ДЕҢГЕЙІНЕН ЖОҒАРЫ БОЛҒАНЫН КӨРСЕТЕТІН
АЙМАҚТЫҢ ҰЗЫНДЫҒЫ МЕН КЕҢДІГІН КӨРСЕТУШІ НЕГІЗГІ ТІЗІМГЕЛАНДШАФТ ЖӘНЕ ОСЫ
ОРТАНЫ ҚҰРАЙТЫН ӨЗІН-ӨЗІ АҚТАЙ АЛАТЫН АДАМҒА ӘСЕР ЕТЕТІН ФАКТОР СОНЫМЕН
ҚАТАР КЛИМАТТЫҢ ӨЗГЕШЕЛІГІ НАУҚАСТЫҢ АҒЗАСЫНА ШИПА БЕРЕДІ.
КЛИМАТОТЕРАПИЯНЫ 2 ТОПҚА БӨЛУГЕ БОЛАДЫ, ОЛАР ӘДЕТТЕГІ КЛИМАТТЫҚ
ЖАҒДАЙДА ӨТКІЗІЛЕТІН ЖАҚЫН МАҢДАҒЫ КУРОРТТАРҒА КЕҢІНЕН ТАНЫМАЛ ҚАЛА
ШЕТІНДЕГІ САНАТОРИЯЛАР МЕН АРНАЙЫ КЛИМАТТЫҚ КУРОРТТАРДА ЖҮРГІЗІЛЕТІН АТАП
АЙТАТЫН БОЛСАҚ ТАУЛЫ, ПРИМОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ БЕТПАҚДАЛАЛЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ.
ОСЫЛАЙ БІРІККЕН ТОПТЫҢ НЕГІЗГІ ФОРМАЛАРЫ КЛИМАТОТЕРАПИЯ БҰЛ АШЫҚ ТАЗА
АУАДА БОЛУМЕН ҚАТАР АЭРОТЕРАПИЯ ЕКЕНІ МӘЛІМ.
НЕГІЗІНДЕ КЛИМАТТЫҚ ӘСЕРДІ ДЕМАЛЫС ҮЙЛЕРІНДЕ ПАНСИОНАТТАРДА КУРОРТТЫҚ
ҚАЛАШЫҚТАРДА КӨПШІЛІГІ ДЕМАЛАТЫН ОРЫНДАРҒА АДАМДАРДЫҢ ЕМДЕЛУІНЕ АРНАЙЫ
ЖАСАҚТАЛҒАН.
ОСЫ ОРЫНДАРҒА КЛИМАТТЫҚ ФАКТОРЛАРДЫҢ ТӘЖІРИБИЕЛІК ӘСЕРІН БІР СӨЗБЕН
АЙТҚАНДА ШЫНЫҒАТЫН СУЫҚҚА ТӨЗІМДІЛІГІН АРТТЫРАТЫН АУРУДЫҢ АЛДЫН АЛУ ҮШІН
АҒЗАҒА ҚОРҒАНЫС ШЕГІН ҚОЯТЫН БІРДЕН-БІР ЕМДІК ҚҰРАЛ.
КЛИМАТ СЕКІЛДІ КЛИМАТТЫҚ КУРОРТТАР ДА ӨЗГЕШЕ БОЛЫП ТҰРАДЫ. КУРОРТТЫҢ
ЖАҒДАЙЫНА САЙЕМДІК ҚАСИЕТІ МОЛ ЗАТТАР МЕН КӨПТЕГЕН АУРУЛАРДЫ ТЕЗ АРАДА
ЕМДЕУ БАСҚА ДӘРІ ДӘРМЕКТЕРГЕ ҚАРАҒАНДА НӘТИЖЕСІ ЖОҒАРЫ БОЛЫП САНАЛАДЫ.
КУРОРТТЫҚ ЕМДЕЛУДІҢ ТАБИҒИ ФАКТОРЛАРЫНЫҢ КЕЙБІР ТҮРЛЕРІН ҚАРАСТЫРАЙЫҚ
1) АЭРОТЕРАПИЯ – ҰЙҚЫНЫ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРІП ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ АҒЗАНЫҢ
ДОЛДАНУЫН ТӨМЕНДЕТІП ҚАН ТАМЫРЛАРЫНЫҢ ЖОҒАРЫЛАУЫНА ЖОЛ БЕРМЕЙ ҚАН
ҚЫСЫМЫН ӨЗІНІҢ БАСТАПҚЫ ҚАЛПЫНА ӘКЕЛЕДІ.
АҒЗАНЫҢ ӘР ТҮРЛІ ФУНКЦИЯСЫНА ӨТЕ АУЫР ЕГУ ЖҰМЫСТАРЫН ЖҮРГІЗУ КЕЗІНДЕ
БЕЛСЕНДІ ТҮРДЕ СУЫҚҚА ТӨЗІМДІЛІГІН АРТТЫРАДЫ.
БІРКЕЛКІ АУА ТЕМПЕРАТУРАСЫ АДАМНЫҢ ЖЫЛУДЫ СЕЗІНУІ МЕН ОҒАН
ТЕМПЕРАТУРАНЫҢ ҒАНА ЕМЕС САЛҚЫНАУАНЫҢ ҚОЗҒАЛУ ЖЫЛДАМДЫҒЫНА САНАУЛЫ ТҮРДЕ
ӘСЕРІН ҚАЛДЫРАДЫ.
ҚҰРАМЫНДА ТЕҢІЗ ТҰЗЫ КӨП АУАНЫ СІҢІРУ ЖОҒАРЫ ДЕҢГЕЙДЕГІ ОЗОНМЕН
АЭРОИОНЫ БАР ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ СОҢҒЫ БЕЛЕСТЕРІНДЕ ЖАСТАНУ МЕН ДЕМАЛУ ЖОЛДАРЫН
ҒАЖАЙЫП ӨЗГЕРІСТЕРГЕ АДАМНЫҢ ӘР ТҮРЛІ АҒЗАСЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІНЕ ҚАРАЙ
БАҒЫТТАЛАДЫ.
АЭРОИОНДАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНА КӨМЕКТЕСЕТІН НЕГІЗГІ ПРОЦЕСС АУАНЫҢ
ИОНДАЛУЫ БОЛЫП КЕЛЕДІ. АУА ВАННАЛАРЫ СУЫҚҚА ТӨЗІМДІЛІГІН АРТТЫРАТЫН ЕГУ
ЖҰМЫСТАРЫН ЖӘНЕ АУЫРЛЫ КӨПТІК АҒЗАНЫҢ ӘР ТҮРЛІ ФУНКЦИЯСЫНЫҢ ӘСЕРІ МОЛ.
ТЕРМОРЕГУЛЯЦИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛҒЫНЫҢ ЖАТТЫҚТЫРУ ШАРАЛАРЫ САЛҚЫНДЫҚТА
ИНТЕНСИВТІ ТІТІРКЕНУДІ ҒАНА АНЫҚТАМАЙ ДЕНЕНІҢ ҮСТІНГІ БӨЛІГІНЕ ӘСЕРІН
ЖАЛҒАСТЫРЫП ОТЫРАДЫ. ЖЕҢІЛ ЖӘНЕ ЖЫЛЫ ТЕҢІЗ КЛИМАТЫНЫҢ ӘСЕРІНДЕ ДЕМАЛУ МЕН
ЕМ ҚАБЫЛДАУДЫҢ АРҚАСЫНДА ЖҮЙКЕ ЖӘНЕ ҚАН ТАМЫРЛАРЫНЫҢ ЖҮЙЕСІ МЕН ЗАТ АЛМАСУ
ПРОЦЕСІН ЖОҒАРЛАТЫП АҒЗАНЫҢ СЫРТҚЫ КҮШКЕ ТЕЗ БЕРІЛМЕУІНЕ КӨМЕКТЕСЕДІ.
СОНЫМЕН ҚАТАР ДЕНСАУЛЫҚТЫҢ ОРНЫҒУЫНА КӨРКЕМ СУРЕТТЕР ПЕЙЗАЖДАР ТЕҢІЗ
ЖАРТАСТАРЫ МЕН ОЛАРДЫҢ ӨСІМДІКТЕРІ ЖӘНЕ ГҮЛДЕРІНІҢ ХОШ ИІСІ ЖӘРДЕМДЕСЕДІ.
2) Гелиотерапия – ағзаның белсенді түрде сауығуы емдік және тәжірибие
ретінде қолдануға сәуле энергиясы арқылы күнді дененің жоғарғы
бөлігіне сіңіру кезінде тез қарқынды түрде жүзеге асуы мүмкін. Күн
сәулесі ағзаға өмірлік процестердің жылдам жұмыс істеуіне ықпал етеді.
Қысқа толқынды сәулелер ауруды өршітетін микробтарға өте қатты әсер
етуі ғажап емес. Олар ағзадағы Двитаминінің ағзаның істен шыққан
процестерін қалпына келтіруіне көмектесе отырып, балалардағы рахит
ауруының қайталануына тосқауыл қояды.
3) Талассотерапия – (грек тілінен аударғанда thalassa – теңіз және
терапия) деген мағынаны білдіреді. Теңіз климаты мен емделу сонымен
қатар күн ванналарын біріктіре алады. Түндегі теңіздің жылуды
ақырындап беруі таң ата теңіз суының жоғарғы жылуын ауа жылуы мен
салыстырған сәттен бастап түсіндіріледі. Теңіз суы емдік минералды
сулардың қатарына кіреді. Теңізде шомылу ағза функциясының қызметіне
әр түрлі өзгерістер әкеліп олардың өмірлік тонустарын жоғары деңгейге
көтереді. Олар тыныс алу аппаратының функциясына жағымды жағынан
көмектесіп адам ағзасының негізгі зат алмасуын көтереді.
ТЕҢІЗДЕГІ ШОМЫЛУ БАРЫСЫНДАҒЫ ТЕМПЕРАТУРАСЫ АДАМ АҒЗАСЫНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ
ЖӘНЕ МЕХАНИКАЛЫҚ ФАКТОРЛАРЫНА ӘСЕР ҚАЛДЫРАДЫ. МЕХАНИКАЛЫҚ ФАКТОРЛАРЫ СУДЫҢ
ДЕНЕНІ УҚАЛАУДЫҢ АРҚАСЫНДА ПАЙДА БОЛЫП, ДЕНЕНІҢ ЖОҒАРҒЫ БӨЛІГІНЕ СУДЫҢ
ЖЫЛДАМДЫҒЫНАН БӨЛЕК ЕРЕКШЕ АҒЫММЕН ЖЫЛУДЫ ТАРАТАДЫ. ТЕҢІЗ СУЫНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ
ӘРЕКЕТІ ЖҮЙКЕНІҢ СОҢҒЫ ҚАБЫҚТАРЫНЫҢ ТІТІРКЕНУІ МЕН ТЕҢІЗ СУЫНЫҢ ТЕЗ АРАДА
ТАРАЛУЫНА ЖӘРДЕМДЕСЕДІ. ТЕҢІЗ ТҮБІНЕ СҮҢГУДІҢ БАРЫСЫНДА АҒЗАНЫҢ ТОСҚАУЫЛИ
ҚОЯТЫН ӘРЕКЕТІ ІСКЕ ҚОСЫЛЫП, ТЕРІ ТАМЫРЛАРЫНЫҢ ТАРТЫЛУЫНАН СОҢ ҚАН ІШКІ
АҒЗАЛАРҒА ТАРАЛЫП ҚАН ҚЫСЫМЫ КӨТЕРІЛЕДІ.
ТЕҢІЗДЕ ШОМЫЛУДАН КЕЙІН ҚАН ТАМЫРЛАРЫ МЕН ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚЫЗМЕТІ
ҚАЛПЫНА КЕЛІП ҚОРҒАНЫС МЕХАНИЗМІ МЕН ИММУНАЛОГИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІК АРТА
ТҮСЕДІ.
4) ОРМАН – СОНЫМЕН БІРГЕ САУЫҒУДАҒЫ ТАБИҒИ ЕМДЕЛУДІҢ ЕМДІК ФАКТОРЛАРЫ
БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ЖАСЫЛ ӨСІМДІКТЕР АТМОСФЕРАНЫҢ ТӨМЕНГІ ҚАБАТЫНЫҢ
ШАҢДАРЫН ӨЗІНЕ СІҢІРІП АЛУ БАРЫСЫНДА АУАНЫ ӘР ТҮРЛІ ҚОСПАЛАРДАН
ТАЗАРТАДЫ. СӘУЛЕНІҢ ӘСЕР ЕТУІНІҢ АРҚАСЫНДА ӨСІМДІКТЕР КӨМІР-ҚЫШҚЫЛ
ГАЗЫН СІҢІРІП АЛЫП ОНЫҢ ОРНЫНА АУАНЫҢ ЛАЙЛАНУЫНАН САҚТАЙДЫ.
ЕМДІК ЖӘНЕ БАКТЕРИЯЛЫҚ ШАЙЫРДЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ ОНЫҢ БАЛЗАМДЫҚ ҚҰРАМЫ
ЕРТЕДЕН ӘЙГІЛІ. ОДАН КЕЙІНІРЕК ҒАЛЫМДАР ӨТЕ КҮШТІ БАКТЕРИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ
БАР ФИТОЦИДТІ ҚАЙЫҢДЫ ЖӘНЕ ТЕРЕКТІК ЖУСАНДЫ АҒАШТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІН АШҚАН
БОЛАТЫН. ФИТОЦИДТЕРДІҢ АСҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІНЕ ЖАҒЫМДЫ ӘСЕРІ АСҚАЗАНДАҒЫ СУДЫҢ
БӨЛІНУІНЕ КӨМЕКТЕСЕДІ. БАЛ ҚАРАҒАЙЫ ӨСЕТІН ОРМАНДАРДА ӨТЕ АЗ МӨЛШЕРДЕ
МИКРОАҒЗАЛАРДЫҢ 700 ДЕН АСТАМ МИКРОБТЫҚ ДЕНЕДЕН 1М АУА ҚҰРАМЫНАН ТҰРАДЫ.
БҰЛ ЖАҒЫДАЙ ҚЫЛҚАН ЖАПЫРАҚТЫҚ ОРМАНДЫ БАКТЕРИЯЛЫҚ АУАНЫҢ ЖОҒАРЫ
ЕКЕНІН ДӘЛЕЛДЕЙДІ. ӘР ТҮРЛІ ФИТОЦИДТЕР БІРКЕЛКІ ТҮРДЕ ӘСЕР ЕТПЕЙДІ
КЕЙБІРЕУІ БІРДЕН КӨЗІН ЖОЙСА АЛ КЕЛЕСІ БІР ТҮРІ ОЛАРДЫҢ КӨБЕЮІНЕ ӘКЕЛІП
СОҒАДЫ.
БҰҒАН ҚАРАМАСТАН ЖАСЫЛ ӨСІМДІКТЕР ӨТЕ КҮРДЕЛІ ЖАҒЫНАН ПСИХИКАЛЫҚ
ЫҚПАЛ ҚАЛДЫРАДЫ ДА ЖАПЫРАҚТЫҢ ЖАСЫЛ ТҮСІ КҮННІҢ ЖАРЫҒЫНА ТІТІРКЕНГІШ БОЛЫП
КЕЛЕДІ.
ӨСІМДІКТЕР ӘЛЕМІ – ТАБИҒАТТЫҢ ӘСЕМ БІР ҚҰБЫЛЫСЫ ЖӘНЕ ӨЗІНДІК ЕМ
ҚАБЫЛДАУ ОРНЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ.
ОРМАНДАР МЕН ШАБЫНДЫҚТАРДА ДЕМАЛУ КЕЗІНДЕ КЕРЕМЕТ ӘСЕР АЛЫП ҚҰЛПЫРУҒА
БОЛАДЫ [9].
ҚЫМЫЗ БЕН ЕМДЕУ: ЕМДІК МАҚСАТТА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ҚЫМЫЗДЫ БИЕНІҢ СҮТІНЕН
АЛАДЫ. НЕГІЗІНДЕ ҚЫМЫЗБЕН ЕМДЕЛУ ТМД ЕЛДЕРІНДЕ ЖҮРГІЗІЛЕДІ. БИЕ СҮТІНЕН
СҮТТІ-ҚЫШҚЫЛ БАКТЕРИЯЛАРДЫ АШЫТУ АРҚЫЛЫ АЛАДЫ. ҚЫМЫЗ АШЫҒАН КЕЗДЕ ОНЫҢ
ҚҰРАМЫНАН БЕЛСЕНДІ ТҮРДЕ АНТИМИКРОБТЫҚ ЖӘНЕ АНТИБИОТИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ
МИКРОАҒЗАДАН БӨЛІНІП ШЫҒАДЫ. ҚЫМЫЗ АҒЗАДАҒЫ БИОЛОГИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРДІ ҚАЛПЫНА
КЕЛТІРЕДІ. СЕБЕБІ ОНЫҢ ДӘМДІЛІК БАЙЛЫҚТАРЫ МОЛ ЕКЕНІН ЕСТЕН ШЫҒАРМАҒАН ЖӨН.
Қымыз бен емдеу негізінде ТМД-ның жазық және орманды жазық жерлерінде
шоғырланған. Себебі бұл ауданда климаттық қымызбен емдеудің арнайы
орталықтары ашылған (Шафронов Боровой және тб.). Олар әдетте климатотерапия
мен сәйкес келеді.
Физикалық және химиялық емдік факторлардан бөлек балнео батпақ пен
емделу түрі климаттық терапия қымыз бен емделу сияқты науқастың қоныстанған
және қоршаған ортасына әсер етеді.
Күнделікті әсер ететін арнайы емес рефлекторлық факторлар қатарына
жататындар
1) Табиғаттың ерекше күші су ауа және күн сәулесі.
2) Емдік дене шынықтыру, кең түрде таралып танымал болған серуен, мен
экскурсия, спорт пен шұғылдану, гимнастика,
3) Емдік тамақтану
4) Курорттық аймақтағы табиғат әсемдігінің жағымды әсер етуі.
5) Өмірдің бұрынғы қалпының өзгеруіне әкеліп тітіркенудің көлемін
азайтады.
6) Емделу мен демалыстың негізгі режимі рационал болып табылады.
Климаттық қымыз бен емделу: батпақ пен балнеотерапия мен әсер етудің
негізі болып табылатын тізбектелген факторлардың құрамының негізгісі
курорттық санатории кешені ағзаны толығы мен тазартып жоғарғы жоғарғы жүйке
жүйесінің қызметін орнықтырады.
1.2 Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуы
Қазақстан Республикасында табиғи емдік факторлар медицина саласында
бұрыннан Қазақстан территориясына қоныстанғандары қолданатын.
Бірінші күннен бастап Кеңестік өкіметтің орнығуын Коммунистік
партиясы Кеңес үкіметіне көптеген назарларын аударып еңбекшілердің
жағдайларын жақсарту мақсатында санаторлы-курорттық емдік жерлерде
медициналық тарапынан көмектесуді ұйғарды.
Қазақстан территориясындағы ең бірінші табиғи емдік факторлар туралы
мағұлматтар ХІХ – ғасырдың ортасына жатады. 1834 пен 1880 жылдардың
аралығында баспасөз беттерінде Рахманов бұлағы Арасан – Қапалдың
геологиялық бұлақтарын, және Бурабай өзені, Жусалы мен Барлық – Арасандық
батпақты көлдері мен бұлақтары туралы мағұлматтар шыққан болатын [13].
Бұрындары басқа бұлақтардан Қазақстан территориясында Шығыс Қазақстан
обылысының Катон – Қарағай ауданындағы Рахманов бұлақтары зерттелген
болатын
Бұқтырма өзенінде қоныстанған орыс көшіп қонушылары ең бірінші рет
1763 жылы Рахманов пен танысқан екен, Белой ауылында тұрғылықты аңшы
Рахманов аң аулап жүрген кезде буддалық аластағыш бір құралды көріп қалады,
соның қарамағында ыстық бұлақтар ағып жатыр екен. Рахмановтың айтуы бойынша
осы бұлақтар бүкіл әлемге әйгілі болды.
1826 жылы Қарқаралының ішкі айналасының бұйрығы шыға салысы мен осы
бұйрықтың отырықшысы Д, Арто Қарқаралының солтүстік-шығысына қарай 80
шақырымды жерде Жусалы өзенінің жағалауынан Әулие – Бұлақ атты жаңа
минералды бқлақтың көзін тауып алды.
ХІХ – ғасырдың 40 жылдарында орыстардың қоныстанған аймағында Жетісу
өңірінде Арасан – Қапалдық минералды бұлақтарын ашқан болатын. Ең алғашқы
рет 1840 жылы казактар Биен өңіріндегі шекаралық қызметте жүрген кезінде
тауып алған екен. Осы бұлақтардың құрамын тексере келе Аягөздегі әскери
лазареттің емшісі Светаев бастық болып сайланған. Өзінің хабарлауы бойынша
Арасан деп аталған бұлақтан құрамында су мен қышқыл – хлоридтің
бөлшектерінің бар екендігін растап осы бұлақтың емдік қасиетіне көздері
ашылғандар тастарынан монғол және қытайдың жазбаларын байқайды. Арасан –
Қапалдың минералды бұлақтары әр түрлі ауруларға мысалы Қозғалу аппараты мен
жүрек – қан тамырларына жүйке, тері, және әйелдердің ауруларына шипа
беретін болып шықты.
1811 жылы Бұқтырма таможнясының аудармашысы Путимцев Құлжаға
сапарында Барлық – Арасандық бұлағына келген екен Бұлақтардың орнында
буддалық аластатқыш құралын көргеннен кейін осы судың емдік қасиетіне көзін
жеткізеді.
Кешірек Барлық – Арасан бұлағына емдік – курорттық саяхаттарды
ұйымдастырып шақырымының ұзақтығы салдарынан қараусыз қалған екен.
Аталған минералдық бұлақтардан басқа Қазақстан территориясында әр
түрлі уақытта өзге де бұлақтар басқа да сипат пен ашылып, бөлшектене
зерттелмей емдік мақсатта қолданылған жоқ. Қазақтар үшін танымал болған
жердің бұлақтарын олар арасан деп атаған еді
Табиғи зоналардың көптігіне қарамастан минералды бұлақлақтары емдік
батпақтары жайлы климаттық жағдайын әңгіме тәріздес ландшафт әсемдігіне
көтеріліске дейінгі Жазық аймақтың ең үлкен территориясында Бурабай мен Бек
– Шоғыр курорттарында 30 дейін санаторйлар болған секілді. Шындығына
келетін болсақ Қазақстанның табиғи емдік байлықтары Кеңес өкіметі
қарсаңында пайдалана басталды.
1920 ЖЫЛЫ ЕҢ АЛҒАШҚЫ РЕТ МЕМЛЕКЕТКЕ МАҢЫЗЫ ЗОР БУРАБАЙ КУРОРТЫНЫҢ
АШЫЛУ САЛТАНАТЫ ӨТКЕН БОЛАТЫН. АЛ 1922 МЕН 1925 ЖЫЛДАРЫ АРАЛЫҒЫНДА
“МҰЛАНДЫ” “АУЫЛ” “СОР” “РАХМАНОВ БҰЛАҒЫ” “ШЫМҒАН” “ЖАҢА ҚОРҒАН”
КУРОРТТАРЫНЫҢ НЕГІЗІ ҚАЛАҒАН БОЛАТЫН. 1930 ЖЫЛДАРЫ ҒАЛЫМ – БАЛНЕОЛОГТАР,
КЛИМАТОЛОГТАР, ГИДРОЛОГТАР, ГЕОФИЗИКТЕР, ХИМИКТЕР, КУРОРТОЛОГ – ДӘРІГЕРЛЕРІ
20 АСТАМ ТАБИҒИ – ЕМДІК ОРЫНДАРЫНА ӨЗДЕРІНІҢ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ
ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫН ОРНАТТЫ. 27 НАУРЫЗ 1931 ЖЫЛЫ ҚАЗАҚТЫҢ КУРОРТТЫҚ ТРЕСТІНІҢ
НЕГІЗІ ҚАЛАНДЫ. ОСЫҒАН ОРАЙ АРАСАН – ҚАПАЛ МЕН БАРЛЫҚ – АРАСАННЫҢ
БІРӘГУІНЕ СЕПТІГІН ТИГІЗДІ.
Курорттық байлықтардың осы қарқын мен зерттелуіне ықпалын тигізген
ғалымдар арасында: Славянов, Н.Н. Зарницын, П.И. В.И. Иванов-Незнамов,
Курлов, М.Г. Климовицкий В.А. тб.
Аяк-Калкан курортының ұйымдасуына ең үлкен үлес қосқан және Жаңа –
Қорғанның ғылыми жұмыстарына атсалысқан профессор Сызғанов А.Н. еді [14].
1950 жылы Қазақ ССР дің ғылыми Академиясының өлкетану патологиясы
институтының курортология бөліміне кірген қызметкерлер профессор Н. Д.
Беклемишевтің басқаруы мен көптеген ғылыми – зерттеулік және генералдық
жоспардың Көкшетау, Павлодар, мен Қарағанды облыстарында дамуын қолға алды.
ӨЛКЕТАНУ ПАТОЛОГИЯСЫ ИНСТИТУТЫНЫҢ КУРОРТТЫҚ РЕСУРСТАРДЫ ІЗДЕУ
БӨЛІМІНІҢ МЕҢГЕРУШІСІ МЕДИЦИНА ҒЫЛЫМЫНЫҢ КАНДИДАТЫ ЗАМЯТИН С.И. ӨЗІМЕН
БАТПАҚТЫҚ ӨЗЕНДЕРДІ ЗЕРТТЕП РЕСПУБЛИКАДАҒЫ МИНЕРАЛДЫ БҰЛАҚТАРДЫҢ КӨЗІН
АШТЫ. САНАТОРЛЫ – КУРОРТТЫҚ ЕМДЕЛУ МЕН ДЕМАЛУ ЕҢБЕК ЕТУШІЛЕР ҮШІН
МЕМЛЕКЕТТЕГІ ӘР ТҮРЛІ АУРУЛАРДЫҢ АСҚЫНБАУЫНА ҚАРСЫ АЛДЫН – АЛА ЕСКЕРТУЛЕР
АУРУДЫҢ ТӨМЕНДЕУІНЕ КӨМЕКТЕСЕДІ.
КСРО ЫДЫРАУЫ МЕН ҚАЗАҚСТАН ТӘУЕЛСІЗДІГІНЕ ҚОЛ ЖЕТКІЗГЕН СОҢ 1991 ЖЫЛЫ
ҚАЗАҚСТАН ҮКІМЕТІ РЕСПУБЛИКАДАҒЫ САНАТОРЛЫ – КУРОРТТЫҚ ЖОБАҒА КӨҢІЛ БӨЛЕ
БАСТАДЫ. 1991 МЕН 2001 ЖЫЛДАРДЫҢ АРАЛЫҒЫНДА КЕЙБІР САНАТОРЛЫ ЖӘНЕ ДЕМАЛЫС
ҮЙЛЕРІ ЖЕКЕШЕЛЕНДІРІЛІП ЖАТТЫ. БАСҚА ДА ПАЙДАНЫҢ КӨЗІН КӨРМЕГЕН
САНАТОРИЙЛАР АЛШАҚ ЖЕРДЕ ОРНАЛАСҚАНЫ БАРЫСЫНДА ТОНАЛЫП, ЖАБЫЛЫП ҚАЛҒАН. ОСЫ
УАҚЫТҚА ОРАЙ ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНЫҢ АРАСЫНДА ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ИНФРАҚҰРЫЛЫМЫ МЕН
ЕМДЕЛУДІҢ БАСҚА ДА ТҮРІНІҢ АРҚАСЫНДА ШЕТЕЛДІҢ КУРОРТТАРЫ МЕН ДЕМАЛЫС
ОРЫНДАРЫ ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫ ҚЫЗЫҚТЫРАДЫ.
СОҢҒЫ ЖЫЛДАРЫ ҚАЗАҚСТАННЫҢ САНАТОРИЙЛЕРІ МЕН ДЕМАЛЫС ҮЙЛЕРІ
ЖЕКЕМЕНШІККЕ ӨТКЕННЕН КЕЙІН ЖӨНДЕУ ЖҰМЫСТАРЫНАН ӨТІП ТҰРҒЫНДАРДЫҢ
ТАЛАПТАРЫНА САЙ КЕЛЕ БАСТАДЫ.
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТАБИҒИ ЕМДІК БАЙЛЫҚТАРЫ – МИНЕРАЛДЫ СУ БҰЛАҚТАРЫ ЖӘНЕ ӘР
ТҮРЛІ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ МЕН КӨПТЕГЕН ӨЗЕНДЕРІН ӨЗГЕШЕ КЛИМАТ БОЙЫНША ЕМДІК
ҚАСИЕТІ БАР БАТПАҚ ПЕН КӨРКЕМ ОРЫНДАРЫНЫҢ КӨПТІГІ ТҰРҒЫЛЫҚТЫ САНАТОРИЙЛАР
МЕН КУРОРТТАРДЫҢ ДАМУЫНА ЖАҒДАЙ ЖАСАП ОТЫР.
Қазақстанның солтүстік өңірінде Астана мен Көкшетау қалаларының
ортасында ең ғажап және керемет оазис орналасқан ол – Бурабай өңірі болып
табылады. Осы аймақты Қазақстандық Швейцария деп бекер атамайды ғой,
Себебі осы аймаққа демалуға жолға шыққан адам сол өңірден өзінің қоршаған
ортасына оралғысы келмей қалады, ондағы ауаның тазалығы табиғатының әсем
жерде орналасқаны шетелден немесе Қазақстанның түпкір – түпкірінен келген
адамдарды өзінің ғажайып табиғаты мен баурап алады. Бурабай – санаторийлар
профилакториялық үйлер мен спорттық – сауықтыру лагерінің жәннәті болып
табылады.
Бурабайдың емделу орталықтарында мынадай аурулардың түрлерінен
арылуға көмектеседі.
1) Тыныс алу органдары.
2) Асқазан – ішек ауруларын.
3) Жүрек – қан тамырлары ауруларын.
4) Жүру мен қозғалу жүйелерін қалпына келтіреді.
Бурабайдағы демалу шаралары жылдың 4 мезгіліне сай келеді. Ондағы
емделу тамақтану мен күніне 7500 теңгені құрайды.
Бурабай курорттық зонасында көптеген санаторийлер мен
прафилакторийлер, демалу үйлері балалардың спорттық сауықтыру лагерлері
Ботагөз демалу үйі, Жасыл Қарағайлы орман, Оқжетпес санаторийлері
орналасқан. Бұл курорттық санаторийде жыныс органдарын, асқазан ішек
жолдарын, жүрек тамыр жүйкелерін емдеуге мамандандырылған. Қымызбен, лайлар
мен және минералды сулар мен іске асырылады.
Оңтүстік Қазақстан обылысы: Сарыағаш санаторийі:
Қазақстан мен одан тыс жерлерге белгілі курорт. Бұл курорт Шымкенттен
130 шақырым жерде орналасқан. Ал Ташкенттен 15 шақырым жерде, Келес
өзенінің жағасында, баубақша массивінде орналасқан гидрокарбонатты натрийлі
аз минерализациялы Сарыағаш минералды суы. Климаты құрғақ, ыстық ауа райы,
жарық күн таза ауа т.б. оңтайлы факторларды, жоғарғы тиімді түрде пайдалану
арқылысозылымды, ас қорыту органдарының бүйректің созылмалы түрде
гломерулоннефрит және нефроиттік синдромдары бар ауруларды емдейді.
Санаторий аумағында 9 ұйықтау корпустары орналасқан. Емдеу
диагностикалық орталығы бар. 700 орындық екі асхана, ауруларды емдеу
бюветті, су қабылдау орындары бар.
Емдеу кешенінде су процедуралары, емдік тағам қабылдау, дене
шынықтыру ауа райы арқылы емдеуемдік массаж жүргізіледі. Санаторийде
клиникалық, биохимиялық, бактериологиялық зертхана, функционалдық,
диагностикалық бөлмелер, ультра диагностикалық зерттеулер, ине
рефлексотерапия психотерапия механотерапиялар қолданылады.
1949 жылы мұнай бұраулар жұмыстары кезінде Қазақстанның ең
Оңтүстігінде бір скважинадан өзімен – өзі шығатын ыстық су бар. Бұл
минералды көздер негізінде Оңтүстік Қазақстан обылысы Сарыағаш қаласының
айналасында, санаторлық курорттық кешен құрыла бастады.
Әлсіз минерализацияланға, әлсіз сілтілеген, натрийгидрокарбонатты
Сары-ағаштың минералды суы жерасты скважинасынан 42–52 градус температурада
шығады. Бұл су темір, молибден, марганец, ванадий, мыс және цинк,
микроэлементтері мен қаныққан сонымен қатар оның құрамында ал мөлшерде
барий, йод, фтор, қорғасын, сынап, бор, және кремний қышқылы кездеседі. Осы
су арқылы тиімді түрде созылмалы, гастрит, операция жасалған асқазан
жараларын, холецистит, өт жолдары, тас, ішектің дискенезиясы, қант диабеті
суықтану, бедеулік және простатит аурулары емделеді.
Манкент санаторийі:
Қазақстанның ең ескі денсауықтыру мекемесінің бірі – Манкент
Шымкенттен 28 шақырым қашықтықта орналасқан. Санаторий аумағы 210 метр
тереңдіктен минералды су көзі табылған. Су мөлдір, түссіз, иіссіз, тұнбасы
жоқ, дәмі жағымды, тұрақты химиялық құрамды.
Минералды судың құрамында бір қатар пайдалы компоненттер бар. Олар
темір, йод, күкірт, хлор, бром, натрий. Олар ішу мен сыртқы емге
қолданылады. Сонымен қатар, жүйке жүйесінің ішек қарын жолдарының,
бүйректің, алқым – ісу, зоб, қалқан бездерінің, тыныс алу органдарының,
генекологиялық, және уроргиялық, ауруларын емдейді. Санаторийде емделу
процедуралары кең қолданылады. Олар минералды ванналар, компьютерлік
диагностика бөлмесі бар. Фол әдістері бойнша ем, нүктелік, ваакумдық,
массаждар, бөлмелері гастрофиброскопия, және рентмоноскопия, парафин,
озекрит емі, тыныс органын ингаляция жасау, тоқтық жоғарғы және төменгі
ағым, күштері мен емдеу, инерефлексотерапия, маймен емдеу,асқазанды жуу
т.б. емдер бар.
Жазғы мерзімде жанұялардың демалуы үшін, демалу пансионаттары жұмыс
істейді. Түркістан, Ташкент, Самарқанд қалаларына Сайрам ауылына туристік
қатынау іске асырылады.
Бірқөлік санаториясы: Шымкенттің экономикалық және құқық колледжінің
байланысында, Біркөлік сауықтыру кешені бар. Оның табиғи климаттық жағдайы
өте ерекше. Төлеби ауданының өтекөрікті жерінде Шымкент қаласынан 45
шақырым жерде, Тянь – Шань тау тарамында орналасқан. Біркөлік сауықтыру
курорттық кешенінің бүгінгі күні медициналық аппараттар мен жабдықталған
емдеу кешені бар. Емдік және шынықтыру кабинеттері ингаляторий, күкірт су,
көмір қышқыл, йод бром, хлорлы натрий, ванналары қолданылады. Құланкентте
лай емімен ем жүргізіледі.
Шығыс Қазақстан обылысы: Алтай таулары: Алтай биік шыңдарын мәңгі қар
басқан биік таулар. Жергілікті халық көптеген көптеген жоталарды белки деп
атайды. Мұндағы ең биік шың – Белуха шыңы (теңіз деңгейінен 4506 метр
биіктікте орналасқан) республика шекарасындағы белки Катунь жоталарында
орналасқан. Қазақстандағы Алтай тауларының Кеңді Алтай, Оңтүстік Алтай және
Қалба жотасы деп аталатын батыс бөлігі кірген. Алтайдың ең биік таулары
шығысында, батыс пен оңтүстікке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz