БУХГАЛТЕРЛІК АҚПАРАТ НЕГІЗІНДЕ КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНДЕГІ БУХГАЛТЕРЛІК АҚПАРАТТЫҢ
МӘНІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Бухгалтерлік ақпарат түсінігі, түрлері және оны қолданушылар
... ... ... ..5
1.2Ақпараттық жүйе ретіндегі бухгалтерлік есептің тұжырымдамалық
негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3 Бухгалтерлік есепті автоматтандырудың мәні және маңызы
... ... ... ... ...14
2. БУХГАЛТЕРЛІК АҚПАРАТ НЕГІЗІНДЕ КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАҒДАЙЫН
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .15
2.1 Ақсай-нан ЖШС бойынша жалпы мағлұматтар
... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.2 Негізгі экономикалық көрсеткіштер арқылы кәсіпорынның бухгалтерлік
ақпаратын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.3 Кәсіпорынның даму проблемалары және оларды шешу жолдары ... ... ...30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 39
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаев 2012 жылдың қантар айындағы ел халқына жолдаған Қазақстан
дамуының маңызды векторы - әлеуметтік-экономикалық модернизация атты
жолдауында көрсетілгендей қазіргі кездегі нарықтық экономика жағдайында
экономика секторының дамуында бәсекеқабілетті кәсіпорынның алатын орны зор.
Бәсекеқабілетті кәсіпорын нарық талабын аса сауаттылықпен және
компоненттілікпен анықтап, сұраныс талабын қанағаттандырып, өнімдерді
өндіруді ұйымдастырып және білікті қызметкерлерге жоғары табыспен, ең
соңында, көп пайданы табуды қамтамасыз етіп, басқаруды жетілдіруде сапалы
бухгалтерлік ақпаратты қолдануы тиіс. Бүгінгі күні кез-келген кәсіпорынның
қызмет етуінің экономикалық тетігін, даму деңгейін және болашақтағы
перспективасын айқындау барысында бухгалтерлік ақпараттың, яғни
бухгалтерлік есептің ролі мен мәні артуда. Баршамызға белгілі кез-келген
саладағы бизнес табысы көбінесе бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуіне
тікелей байланысты болып табылады. Шаруашылық субъектілеріндегі шаруашылық
операциялары бизнес тілі болып табылады. Бизнес барлық қатынасушыларын бір
мақсат біріктіреді, яғни бухгалтерлік мәліметтер жеткілікті және толық
болуы шарт.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорындарды ақпараттар және мәліметтермен
қамтамасыз ететін мәні мен пәні бар жүйені айтамыз. Нарықтық қатнастардың
экономикалық өмірге етуіне байланысты, әсіресе коммерциялық бағыттағы және
меншікті кәсіпорындар табыс табуды мақсат тұтады. Егер бухгалтерлік есепті
кәсіби бухгалтерлер мен ақпараттарды пайдаланушылардың көз қарасы
тұрғысынан қарайтын болсақ, онда бухгалтерлер үшін ақпараттардың қашан және
қандай жұмыстарын жүргізумен қатар, қаражаттар мен олардың құралу
көздерінің қозғалысын есептеп, қорытынды есепке түсіру мақсаты туындайды.
Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына, әр түрлі деңгейдегі басқару
шешімдерін әзірлеуге, негіздеу мен қабылдауға субъектінің нарықтағы іс-
қимылын анықтап, бәсекелес-субъектіні айқындауға, сондай-ақ субъектілердің
каржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы, уақтылы ақпаратты
қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты мақсаттары болып табылады. Ол
шаруашылық жүргізуші кез келген субъект қызметінде жетекші орын алады.
Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық қызметтің іс-
әрекеті сипатталып, оның табысы немесе шығыны ссепке алынады, каржылық
жағдайы ашып көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъектілердің меншігін
сақтауды бақылауға және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті ақпаратты
жинақтайды. Сондықтан да берілген курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі зор.
Курстық жұмыстың мақсаты – кәсіпорын қызметіндегі бухгалтерлік
ақпараттардың теориялық - әдістемелік, тәжірибелік негіздерін зерттеу.
Көрсетілген мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді жүзеге асыру қажет:
- бухгалтерлік ақпарат түсінігін, түрлерін және оны қолданушыларын
анықтау;
- ақпараттық жүйе ретіндегі бухгалтерлік есептің тұжырымдамалық
негізін айқындау;
- бухгалтерлік есепті автоматтандырудың мәні және маңызын сипаттау;
- Цесна-Астық ЖШС бойынша жалпы мағлұмат бере отырып, фирманың
негізгі экономикалық көрсеткіштерін зерттеу;
- аталған фирманың даму проблемаларын көрсетіп, шешу жолдарын ұсыну.
Курстық жұмыстың объектісі: “Цесна”ЖШС кәсіпорны.
Курстық жұмыстың пәні: Кәсіпорынның қызметіндегі бухгалтерлік
ақпараттарды талдау негіздері.
Берілген курстық жұмыстың теориялық және әдіснамалық негізіне
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік Заңдары, Президент Жолдаулары, ҚР
Статистика жөніндегі Агенттігінің мәліметтері мен “Цесна” ЖШС бойынша
мәліметтері құрайды.
Курстық жұмыстың құрылымы. Берілген курстық жұмыс кіріспе, екі
бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде кәсіпорын қызметіндегі бухгалтерлік
ақпараттың мәні, оның түсінігі, түрлері және пайдаланушылары жөнінде
теориялық мәлімет берілсе, екінші бөлімде бухгалтерлік ақпарат негізінде
Цесна ЖШС қызметінің экономикалық-қаржылық жағдайына талдау жасалған.
Сондай-ақ фирма бойынша негізгі проблемалар айқындалып, оларды шешу жолдары
көрсетілген. Бұл екі бөлім өз ішінен бөлімшелерге бөлінді. Сонымен қатар
қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі және қосымшалар берілген.
.
1. КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНДЕГІ БУХГАЛТЕРЛІК АҚПАРАТТЫҢ МӘНІ
1. Бухгалтерлік ақпарат түсінігі, түрлері және оны қолданушылар
Бухгалтерлік ақпарат – кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық жұмысы жайлы
мәліметтер жиынтығы болып табылады. Бухгалтерлік ақпарат қорытындыны
талдауға ғана емес, әртүрлі шешімдер қабылдағанда кәсіпорын қызметінің
қорытындыларын болжауда қолданылады.
Бухгалтерлік ақпараттық жүйелер – бұл экономикалық объектіні басқару
үшін ақпарат теру, сақтау, жаңарту, талдау және ақпарат беру болып
табылады. Қазіргі уақытта ақпарттық жүйе көп көлемде немесе түрлі арнада
қолданылады. Олардың бір-бірімен келесі факторлармен айырмашылығы бар:
өзгеше басқару объектісі, бухгалтерлік ақпараттық жүйе жинақталған тәжірибе
бойынша тудыру және функциялау, басқару және басқарушылық жүйе құрылымы,
қолданылатын жинақтау құралдары, мәліметтерді беру және өңдеу, бухгалтерлік
ақпараттық жүйелерді басқару объектісінің басшылық позициясы және т.б.h4
Олардың ортақ, әрі өзгеше белгілері бар екенін бухгалтерлік ақпараттық
жүйелерді жобалау кезінде ескерген жөн. Ортақ құрылу принциптеріне
бухгалтерлік ақпараттық жүйелерді функциялауына келесілер жатады: бірінші
тұлғаның қағидасы, жүйелік тәсіл, сенімділік, үздіксіз даму, үнемділік және
үйлесімділік.
Басқарудың әртүрлі деңгейлердегі жауапкершілік тәртібін және қорытынды
қою құқығын бірінші тұлғаның қағидасы анықтайды.
Бухгалтерлік ақпараттық жүйелерді жобалау барысында объекті талдауын
түгел басқарумен оны басқару жүйесін және объект функциялаудың критерийлері
мен жалпы тізбектің автоматизация жағдайында анықтау. Берілген қағида
мәліметтерді жүйеге бірретті енгізуді және оның көпретті қолдануын,
мәліметтер базасының бірлігі, кешенді бағдарламалық қамтамасыз етуді
көрсетеді.
Сенімділік қағидасы бухгалтерлік ақпараттық жүйелер жұмысының
сенімділігін әртүрлі амалдар көмегімен қамтамасыз етеді, мысалы: жүйе
құрылымын дубляждау немесе олардың шығындылығы.
Жүйенің үздіксіз даму қағидасы ұйымдастырушылық өзгерістерсіз оның
кеңеюін талап етеді.
Үнемдеу қағидасы жаңа бухгалтерлік ақпараттық жүйелердің пайдасы оның
шығындарынан аспауын қамтамасыз етеді.
Жобаланған бухгалтерлік ақпараттық жүйелер кәсіпорынның
ұйымдастырушылық құрылымын есепке алады, және қызықтары мен бухгалтерлік
есепте жұмысқа дайындығын шартты түрде дайындайтын квалификацияланған
адамдар жұмысын сәйкестік қағидасы жүзеге асырады.
Бухгалтерлік ақпараттық жүйелерге спецификалық ерекшеліктер тән.
Осылай, біріншілік ақпарат негізінде бухгалтерлік ақпараттық жүйелерде
есептің әртүрлі түрлерінің (жеделдік, бухгалтерлік және статистикалық)
интеграциясын жүзеге асырады. Бірақ, осы түрлердің бірігуі жүзеге аспайды,
өйткені олардың әрқайсысы өзіндік функцияларды жүзеге асырады және өз
есептерін шығарады.
Кері байланыс қағидасы басқарушылық жүйесінің негізгі қағидаларының
бірі болып табылады. Бірақ бухгалтерлік есептің есептерін шығарып кері
байланысты жүзеге асыруға болады. Ақпараттық жүйе (АЖ) – кері байланыс үшін
жалғыз ақпарат көзі болып табылады.
Шешім қабылдау үшін кәсіпорын басқарушылары осы ақпаратты қолданады.
Есептің барлық бөліктеріндегі есептік ақпаратты автоматты түрде өңдеу
мүмкіндігі бухгалтерлік ақпараттық жүйелерге тән үрдіс жинаудан және
ақпаратты тіркеуден басталады.
Бухгалтерлік ақпараттық жүйе екі бөліктен тұрады: функционалдық және
қамтамасыз етуші. Бухгалтерлік ақпараттық жүйелердің функционалдық бөлігі –
жүйелер, кешендер есептері немесе мазмұнды бөлігін құрайтын пәндік аймақтық
жиынтық. Бұл бухгалтерлік есептің нақты есептері.
Қамтамасыз етуші бөлігі – бұл автоматты режимдегі жүйені функционалдау
үшін қажетті шарттар жиынтығы.
Ұйымдастырушылық қамтамасыз ету – бухгалтерлік ақпараттық жүйелерді
функционалдау және жобалау бойынша құралдар мен әдістер, іс-шаралар кешені.
Ұйымдастырушылық қамтамасыз ету бухгалтерлік ақпараттық жүйелерді құрумен
және қолдануымен байланысты үлкен оқыс жағдайлар шеңберін құрайды;
элементтер құрамын, олардың байланысын, өзара әсерін, ұйымдастырылған
құрылымын анықтайды; жүйенің қызметін реттейтін құқықтық актілерінен
тұрады.
Бухгалтерлік ақпараттық жүйелерді жобалау – жүйе элементтер жұмысының
кіруін анықтау, жоба құжаттамасын және жобалық шешімдерді өндіру,
ақпараттың үрдістерін зерттеу құрамына кіретін күрделі үрдіс болып
табылады.
Бухгалтерлік ақпарат әр түрлі классификацияларына қарамастан келесі
түрлерге бөліне алады:
- ол ақпараттық жүйе қатынасына байланысты кіретін (ішкі, сыртқы), шығатын
(ішкі, сыртқы) болып бөлінеді;
- өңдеу үрдісіне байланысты өңделмейтін және өңделетін (аралық,
қорытынды);h4
- қалыптасу және өңделу сатыларына байланысты біріншілік және екіншілік;
- объективтілік дәрежесіне байланысты сенімділік және сенімділік емес;
- қаныққан дәрежесіне байланысты жеткілікті және жеткілікті емес;
- мәнділігіне байланысты пайдалы және пайдалы емес;
- тұрақтылық дәрежесіне байланысты ауыспалы және тұрақты (абсолютті
тұрақты, шартты тұрақты);
- қалыптасу көзінің әсер етуіне байланысты активті және пассивті;
- идентификация қалыпына байланысты сандық, алфавитті және символдық;
- егер бухгалтерлік ақпарат сенімді және мәнді болса ғана ол пайдалы
болады;
- қандай да бір нақты тұлғаның қызығушылығын тудырмайтын және жеңіл
тексерілетін кәсіпорындағы шаруашылық процестердің толықтығын сенімділік
көрсетеді;
- бухгалтерлік ақпараттың мәнділігі кері байланысқа сүйенетін қажеттілігі
мен уақыттылығынан тұрады.
Бухгалтерлік ақпаратқа қабылдаудың біртектілігімен байланысты талаптар,
төмендегідей.
Құжат – мәнділігі бойынша әртүрлі, бірақ құрылымы бойынша бірдей
көрсеткіштерден тұратын ақпараттар жиынтығы. Хабарлама – белгілер-
реквизиттерден ғана тұратын ақпараттар жиынтығы.
Файл (массив) – мәнділігі әртүрлі анық құрылымды хабарламалар немесе
реквизиттердің бірнеше көрсеткіштерін қосатын ақпараттар жиынтығы.
Ақпараттық ағын – бухгалтерлік есептің қандайда нақты бөлігіне
байланысты массивтер жиынтығы.
Ақпаратық жүйе – тікелей және кері байланыстары бар ақпараттық
ағындардан тұратын ақпараттың ең биік бірлік дәрежесі болып табылады.
Кодтау және классификация жүйесі.
Классификация - әртүрлі белгілер бойынша көпшілікке берілген
объектілердің ойдағыдай бөлінуі. Объектілер классификациялары бойынша
топтық белгілер: класс, классасты, топ, топасты, түрасты, тип болып
аталады.
Классификатор – кодталған объектілер атауларының жүйеленген бірлігі,
олардың классификацияланған топтар мен кодтық байланыстары болып табылады.
Классификация жүйесі – бұл объектілердің жиынның жиынастыға бөлінуінің
ережелер жиынтығы. Практикада көбінесе классификацияның екі жүйесін:
иерархиялық және фасеттік қолданады.
Классификацияның иерархиялық жүйесі болып классификациялық топтар
арасындағы иерархиялық қатынас орнайтын классификация табылады. Иерархиялық
жүйенің классификациясында әрбір топтың бөлінуі бір негізге байланысты
өндіріледі. Әрбір деңгейде алынатын топтардың классификациялары жоғарғы
тұрғанға бағынышты және қайталанбайды.
Классификацияның фасеттік жүйесі көпаспектілі жүйе классификациясына
жатады.классификацияның фасет-аспектісі классификациялық тәуелсіз топтарын
құрылуы барысында қолданылады.классификациялық фасеттік жүйесіндегі топтар
тән фасеттерден алынған белгілер комбинациялар арқылы құрылады.
Классификацияның фасеттік жүйесін құрғанда фасеттердің біріккен шығаруды
және тек қана мәнді белгілерді сорттауды талап етеді.
Кодтау – объектіге кодтық белгінің қойылу процесі. Қайта кодтау –
ертерек кодталғанобъектіге жаңа кодтық белгінің қойылуы.
Декодтау – кодтауға кері процесс.
Келесідегідей кодтау жүйесі қолданылады: реттік, сериялық, ұстанымды,
шахматтық, қайталану кодтау жүйесі, біріккен.
Кодтау жүйесі – бұл объектілерге кодтарды беруіне байланысты ережелер
жиынтығы.
Кодтарға қойылатын талаптар келесідегідей болады:
1)мәнділігі бойынша минималды;
2)объект туралы қажетті ақпараттан тұратын құрылуына байланысты
логикалық;
3)бір белгіні белгілейтін болса, бірмәнділік;
4)жалпы қабылданған сандық белгілерге үйренген;
5)қабылдауға және есте сақтауға қолайлы.
Натуралды сандар бағанына нөмірлер белгілері кемуі немесе өсуі бойынша
барлық белгілер кодталғанда кодтаудың реттік жүйесі ең көп жағдайда
қарапайым болып табылады.
Артықшылықтары: құрылудың қарапайымдылығы, аз мәнділігі, жазудың
тығыздылығы.
Кемшіліктері: белгілеріне байланысты объектілер топтарын қарастырмайды
(бір белгіні ғана кодтауға болады), берілген номенклатураның жаңа
объектілерінің пайда болуына байланысты келісілген классификацияның бұзылуы
болады. Бұл реттік кодтау жүйесінің қолданылуын шектейді.Сериялық кодтау
жүйесі (реттік жүйенің модификациясы) қарапайым баламалы номенклатураны
кодтау үшін арналған және қандайда бір белгі бойынша жеке топқа белгіленген
объектілерге нөмірлер сериясын меншіктеуді болжайды.
Артықтшылықтары: сериялық жүйе разрядтар саны бойынша үнемді, сонымен
қатар құрамында қажетті қор бар. Бұл номенклатураны кеңейтумен
классификацияның бұзылуынан қашуға мүмкіндік береді.
Кемшіліктері: тек бір белгі бойынша кодтауға болады. Мысалы, негізгі
жұмыскерлердің мамандықтарына мамандықтар кодтау кезінде 01-30 дейін
нөмірлер сериясы меншіктеледі, көмекші 31-40 дейін, қызмет ету 41-70 дейін
және т.б.
Ұстанымды (разрядтық, ондық) кодтау жүйесі қиын, көп белгілі
номенклатураларды кодтау үшін қолданылады. Әр классификациялық белгіге
белгіленген разряд саны беріледі, олар сәйкестендірілген топтамадағы
объектілер санына байланысты: мұндай кодтау жүйесі иерархиялық
классификацияға сәйкес келеді, яғни белгілері бойынша классификациялық
топтамалар белгіленген одан да үлкен белгілері бойынша топтамалардың кодына
байланысты кодталады.
Артықшылығы: ұстанымды жүйе кодтардың бірқалыптылығын, әр
классификациялық белгінің нақты белгіленуін, БУИ машиналқы қалпына келтіру
үшін қолайлығын қамтамасыз етеді, бір белгіден артық кодтауға болады.
Кемшіліктері: бұл жүйе кодтың разрядын үлкейтуді талап етеді, ұстанымды
кодтар құрылымының қиындығымен және олардың құрылымдық өзгеруінің
икемділігінің жоқ болуымен мінезделеді.
Шахматтық кодтау жүйесі екібелгілі номенклатураларды кодтауда
қолданылады. Мысалы, ақау себептері мен кінәліларын, жабдықтарды құруда.
Артықшылығы: қолайлы, құрудағы қарапайымдылығы. Кемшілігі: кодтау
белгілерінің санының шектелуі (тек қана 2).
Қайталану кодтау жүйесі әріптік немесе сандық белгілеуді қолданады,
(мысалы номиналдардың сандық мәнін, салмағын, объектінің өлшемін) немесе
олармен байланысты кейбір мәліметтерді, мысалы орналасқан жері, мекен-жайы
сияқты.
Біріккен кодтау жүйесі жоғарыда келтірілген кодтау жүйелерінің
қосылыстарын көрсетеді.
Артықшылығы: бірқалыпты, логикалы. Біріккен жүйе бойынша құрылған
кодтардың неғұрлым рационалды құрылымы бар, икемді, иерархиялықпен қатар
фасеттік классификация қағидасы бойынша құрылған көпаспектілі
номенклатураларда да қолданыла алады.
Бухгалтерлік есеп өрісіндегі көрсеткіштер жүйесін қалыптастырылып, бұл
үрдісті дұрыс ұйымдастырудың басты мақсаты - сыртқы пайдаланушылар мен
кәсіпорын басшыларын ақпараттармен қамтамасыз ету. Ақпараттармен қамтамасыз
ету басқару жүйесінің элементіне жатады. Басқару дегеніміз – шешім
қабылдау, ал тиімді басқару үшін ақпараттар жүйесін жинақтау арқылы
көптеген берекесіздіктерді, түсінбеушілік пен орын алған қарама-
қайшылықтарды дұрыс шешуге болады. Яғни ақпараттар өз бетінше
қалыптаспайды, мұның үшін мәліметтер қажет, ал мәліметтер ақпараттар
жүйесін құрайды. Ақпараттар деп шаруашылық өміріндегі фактілердің орын
алғандығын хабарлау дейміз.
Нарықтық қатынастар жағдайында бухгалтерлік есеп ақпараттары мен
мәліметтерін пайдаланушылардың мақсаты бәсекелестікті тұрғыда
болатындығынан ақпараттарды пайдаланушылар арасында қарама-қайшылықтар да
болуы мүмкін. Сондықтан ақпараттар жүйесі түсінікті әрі қарапайым жолдармен
аса бір сапалы және жоғарғы деңгейде орындалуы крек. Ақпараттардың мағынасы
мен көрсеткіштері логикалық санаға сиятындай болуы жөн.
Сонымен бухгалтерлік есеп аса көп ақпараттардан тұрады. Көптеген
ақпараттарды жинақтап жүйеге түсіру кәсіби мамандардың ғана қолынан келеді.
Ақпараттарды жинақтап, бухгалтерлік есеп жүйесіне түсіру үшін көптеген
талаптар мен арнайы ережелер қажет. Бұларға: шындық, өз уақытында, қажетті
дәлділік т.б. талаптар қойылады. Ақпараттар жүйесіне қойылатын талаптардың
ең маңыздысы өз уақытындағы дер кезіндегі орындалатын талап.
Бухгалтерлер мен басқа да басқарушы тұлғалар үшін тек жалпы мерзім
ғана емес, дәлме-дәл осы күні орындалған бухгалтерлік операциялары қажет.
Мұның үшін қажетті көлемдегі және дәл осы күні орындалған операциялар ғана
шындық талабымен ұштасады. Айта кететін бір жайт – бұл экономикалық немесе
қаржылық талдауға байланысты. Ағымдағы талдау мәліметтері және
статистикалық мәліметтер жинақталған күндерден соң, мүмкін көптеген уақыт
өткеннен соң да пайдалануы мүмкін. Сондықтан қандайда болмасын мәліметтерді
пайдаланып, экономикалық өмірге қосқан күнді өз уақытында орындалған күн
деп анықтауға болады.
Келесі талап – қажетті дәлдік. Бұл талаптың негізгі мақсаты
бухгалтерлік есеп ақпараттары мен мәліметтерін басқадай сырттағылардың
пайдалануы мен кәсіпорынның өзішінде жан-жақты талдау қызметін жүргізуге
арналған. “Бухгалтерия” мен “дәлдік” ұғымы бірімен бірі тығыз байланыста
болады. Бухгалтерияда дайындалған есеп материалдары абсолюттік дәлдікті
көрсетуі керек. Алайда, кейінгі жылдары кәсіпорын бухгалтерінің қарауына
берілген есеп саясатына көрсетілген кейбір әдістемелік есептеулер әр түрлі
жолдармен орындалып келеді. Мысалы, негізгі құралдарға амортизациялық тозу
жарна есептеу тәсілдерінің көптігі, таза пайданы еептеудің бірнеше жолдары
сияқты көптеген көрсеткіштерді аса бір дәлдікпен есептеу қиындық туғызып
ауытқулар болуы мүмкін.
Бухгалтерлік есеп ақпараттарын пайдаланушыларды төмендегідей
сипаттауға болады:
1)меншік иелері өз қаражаттарын салып, өздерінің меншігіндегі
кәсіпорынды немесе шарушылық субъектісінің меншікті кәсіпорынды немесе
шаруашылық субъектісінің меншікті капиталын қалыптастыра отырып, мұның
нәтижесінде дивидент алуды мақсат тұтады;
2)кәсіпорны әкімшілігі бухгалтерлік есеп негізіндегі ақпараттар
жүйесін пайдалана отырып, экономикалық жағынан тиімді шешімдер қабылдап,
мүның үшін тиісті еңбек ақымен қатар, сый ақы алуды мақсат тұтады. Бұлар
кәсіпорынның қаржы-шарауашылық қызметін талдап, ішкі және сыртқы резерв
көздерін шаруашылық өміріне енгізушілер болып табылады.
3)кәсіпорында еңбек етуші жұмысшылар мен қызметкерлер еңбек
объектілеріндегі жұмыстарды атқарып, еңбектің сапасы мен санына және
атқарылатын қызметтердің жауаптылығына, сондай-ақ кәсіпкерлік қызметтердің
категорияларына қарай еңбек ақы алып, әлеуметтік жағдайларды пайдаланушылар
болып табылады.
4)қоюшылар мен сатып алушылар, басқалай клиенттер материалды
құндылықтар мен ресурстар қойып, осы кәсіпорынның өнімдерін, жұмыстар мен
қызметтерді сатып алу жөніндегі экономикалық қатнастарды арнайы жасалған
келісім шарт және екі жақты қойылған келісім бағаға қарай орындау үшін
ақпараттар жүйесін пайдаланады.
5)несие мен қарыз беруші жақтар кәсіпорынның капитал көздерін
қалыптастыру ме айналым қаражаттарымен қамтамасыз ету мақсатында
несиелендіріп, мұның үшін пайыздық төлемдер алып, кәсіпорынның қалыпты
жұмыстар атқарып, экономикалық жағдайының жақсаруына қызмет атқарады.
6)отандық экономиканың тұрақтануы мен элеуметтік салаларды
қаржыландыру мақсатында салық және жарналар жинайтын органдарды
ақпараттармен қамтамасыз етумен қатар, салық заңдылығын орыдау үшін қажетті
ақпараттар жүйесін қолдану болып табылады.
Сонымен, кәсіпорындағы бухгалтерлік ақпарат – кәсіпорынның
өндірістік-шаруашылық жұмысы жайлы мәліметтер жиынтығы. Ақпараттарды
жинақтап, бухгалтерлік есеп жүйесіне түсіру үшін көптеген талаптар мен
арнайы ережелер қажет. Бухгалтерлік ақпарат қорытындыны талдауға ғана
емес, әртүрлі шешімдер қабылдағанда кәсіпорын қызметінің қорытындыларын
болжауда қолданылады. Бухгалтерлік ақпаратты қолданушылар: меншік иелері,
кәсіпорын әкімшілігі, кәсіпорында еңбек етуші жұмысшылар, жеткізушілер мен
сатып алушылар, несие мен қарыз берушілер, салық және жарналар жинайтын
органдар.
2. Ақпараттық жүйе ретіндегі бухгалтерлік есептің тұжырымдамалық негізі
Бухгалтерлік есептің тұжырымдамалық негізі мынадай аспектілерді
қарастырады:
1) қаржылық есеп берудің мақсаттары;
2) бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп берудің негізгі принциптері;
3) қаржылық есеп беру элементтерін анықтау, тану және өлшеу.
Қаржылық есеп берудің мақсаттары. Қаржылық есеп берудің негізгі
мақсаты пайдаланушыларға қаржылық жағдай, субъектінің қызмет нәтижелері мен
қаржылық жағдайындағы өзгерістер жайлы ақпарат ұсыну болып табылады.
Дегенмен қаржылық есеп беру экономикалық шешім қабылдау үшін пайдаланушыға
қажетті барлық ақпаратты өзіне енгізе алмайды, өйткені есеп негізінде өткен
оқиғаларды бейнелейді.
Алайда қаржылық есеп беруде сонымен келесі көрсетілгендерге пайдалы
ақпаратты жинақтайды:
кредиттерді ұсыну жөніндегі инвестициялық шешімдерді қабылдауға;
субъектінің алдағы ақшалай түсімін бағалауға (ақшалай қаражат пен олардың
баламаларының түсімі мен жылыстауы. Баламалар (эквивалент) қысқа мерзімді
ақшалай міндеттемелерді овердрафт қанағаттандыру үшін арналған;
қаражатты клиенттің шоты бойынша есептен шығару;
субъектінің ресурстарымен міндеттемелерін қарауындағы ресурстармен
байланысты бағалауға;
басшы органдардың жұмысын бағалауға.
Экономикалық шешімдерді қабылдау үшін пайдаланушыға субъектінің
ақшалай қаражатты генерациялайтын қабілеті, генерациялау мерзімі мен
алынған қорытындыларға сенімділік туралы ақпарат керек. Бұл қабілет,
мысалы, субъект өзінің қызметкерлері мен жабдықтаушыларына, проценттерді
төлей ала ма, кредиттерді жауып, табысты бөле ала ма дегенді анықтайды.
Бұл үшін оларға субъектінің каржылық жағдайын, іс-әрекетін және
өзгерістерін бейнелеп көрсететін ақпарат қажет.
Қаржылық жағдайға ол бақылайтын экономикалық ресурстар, оның қаржылық
құрылымы, өтемділігін, төлем қабілеттіліғі мен жұмыс істейтін орта
өзгерістерін қабылдауға қабілеттілік әсер етеді.
Өтемділік, төлем қабілеттілігі - қаржылық міндеттемелерді осы кезеңде
өтеғеннен кейінгі жақын арадағы ақшалай қаражаттың бар болуы.
Субъект қызметінің көрсеткіштері, оның тиімділігі, пайдалылығы туралы
ақпарат экономикалық ресурстарда болатын ықтимал өзгерістерді бағалау үшін
керек.
Ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы ақпарат субъектінің ақшалай
қаржыны алу қабілетін бағалаған кезде пайдалы.
Қаржылық есептер өзара байланысты, өйткені олар шаруашылық өмірдің
бірдей фактілерін бейнелейді.
Түсініктеме жазбада (пояснительная записка) пайдаланушыларға қаржылық
есеп баптары жөніндеғі қосымша мәліметтер болады.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру. Бухгалтерлік есеп пен
қаржылық есеп беру туралы заңда бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп
берудің негізгі мақсаттары белгіленді.
1)субъектінің, сондай-ақ басқа мүдделі тұлғаларды шаруашылық қызмет
жайлы толық және күмәнсіз сенімді ақпаратпен қамтамасыз ету;
2)субъектінің шаруашыльщ іс-әрекетін жүзеге асыруда ҚР заңдарын
сақтауын бақылау үшін мемлекеттік органдарға қажетті ақпаратпен қамтамасыз
ету.
Қойылған міндеттерді орындау үшін қаржылық есеп беру негізгі
принциптерге (есептеу мен үздіксіз қызмет) және саналық сипаттамаларға
(негізгілері - түсініктілігі, орындылығы, сенімділігі және
салыстармалылығы) сәйкес жасалады.
Кезеңдік қаржылық есеп беру субъект жөніндегі бухгалтерлік ақпаратты
топтастырудың негізгі құралы болып табылады.
Элементтер - қаржылық есептерге кіруге тиісті баптар тобы. Қаржылық
есеп берудің тұжырымдамасы 7 элемент (активтер, міндеттемелер, капитал
(таза активтер (ф. №1), кірістер, шығыстар, пайда, шығындар, зияндар (ф.
№2) белгілейді. Олар ұсынылатын қаржылық есеп беруді пайдаланушыларға
пайдалы ақпарат беретін бөлінбес қасиеттері (атрибуттары) болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есептің стандартгарына сай
мынадай принциптер қабылданған:
Есептеулер. Табыс алынған, ал шығындар жұмсалған стінде есепке
алынады, зияндар, операциялар мен оқиғалар бухгалтерлік есепте көрсетіледі
жне қатысты кезеңнің қаржылық есебіне кіреді. Осы принципі бойынша
құрылған, қаржылық есеп беру өткен операциялар мен басқадай оқиғалар туралы
ақпаратпен қамтамасыз етеді, ол ақшалай қаражат алынған немесе төленген
кезде емес, экономикалық шешім қабылдау кезінде пай-даланушылар үшін өте
маңызды.
Үздіксіз қызмет. Субъект өзінің іс-қызметін белгісіз уақыт кезеңі бойы
жалғастырады және оның жақын болашақта таратылатын ниеті жоқ немесе қажеті
жоқ, немесе ол қызметінін ауқымын елеулі түрде қысқартпақ емес деп
шамаланады.
Түсініктілік. Қаржылық есеп беруде ұсынылған ақпарат пайдаланушыға
түсінікті болуға тиіс.
Маңыздылық.Пайдаланушылар негізделген басқару шешімдерін қабылдауы
және кәсіпорынның шаруашылық қызметін бағалауы үшін қаржылық ақпарат
маңызды болуы керек.
Мәнділік. Ақпарат мәнді болуға тиіс егер бір қаржылық есептемеде
қандай да бір мәліметті жіберіп алсақ немесе дұрыс ұсынбасақ, онда бұл
ақпараттарты пайдаланушылардың экономикалық шешіміне әсер етуі мүмкін
Шынайы көрсету. Сенімділікті қамтамасыз ету үшін қаржылық жағдай,
операция нәтижелері, ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы ақпарат
операцияларды және тағы басқа оқиғаларды шынайы көрсетуі тиіс.
Мәннің формадан артықшылығы. Операциялар мен басқа оқиғаларды шынайы
ұсыну үшін олар тек заңдық формамен ғана емес, оның мәні мен экономикалық
шындығына сай есептеліп, ұсынылуы қажет.
Бейтараптылық. Қаржылық есеп берудегі ақпараттың сенімділігін
қамтамасыз ету үшін ақпарат нейтралды, яғни күні бүрын теріс түсінікте
болмауы керек.
Байқампаздық (осмотрительность). Активтер мен кірістер кемітілмей, ал
міндеттемелер мен шығыстар әдейі арттырылмауы үшін белгісіздік
жағдайларында талап етілетін, есептесулерге пікір қалыптастырған кезде
сақтықтың белгілі бір деңгейін ұстау.
Аяқталғандық. Растықты қаматамасыз ету үшін есепті кезеңдегі ақпарат
толығымен аяқталған болуы тиіс.
Дәйектілік. Субъекті таңдап алған есеп саясаты мен әдістер,
объектілер бір есептік кезеңнен келесі есептік кезеңге дейін дәйекті түрде
қолданылуы керек. Егер біз бір есеп саясатын таңдап алып, келесі жылы басқа
есеп саясатын таңдайтын болсақ, онда мұндай жағдайда түсіндірме жазулар
болуға тиіс, біз оларды негіздеуге тиіспіз.
Салыстырмалылық. Қаржылық ақпарат пайдалы және мазмұнды болуы үшін
есепті кезең салыстырмалы болуы тиіс. Пайдаланушылар субъектгаің есеп
саясаты, олардағы барлық өзгерістер мен мұндай өзгерістердің нәтижелері
жайлы хабардар болуы тиіс.
Күмәнсіз және риясыз ұсынба. Қаржылық есептеме оны пайдаланушылардың
қаржы жағдайы, қаржы шаруашылық нәтижесі, ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы күмәнсіз және риясыз көзқарас туғызуы керек.
Пайда мен шығын арасындагы баланс. Ақпараттан алынатын пайда оны алуға
кететін шығыннан асып түсуі тиіс. Пайда мен шығынды бағалау едәуір дәрежеде
кәсіби пайымдаудың мәселесі болып табылады.
Сапалық сипаттаулар арасындагы баланс. Қаржылық есеп беруге арналып
қойылған негізгі тағайындауды орындау үшін көбіне тепе-теңдік немесе
сапалық сипаттамалар арасындағы ымыра болуы қажет. Қаржылық есепті
жасаушылар кәсіби пайымдаудың көмегімен әр түрлі жағдайларда сипаттамалар
дың салыстырмалы маңыздылығын айқындайды.
Шүбәсіз сенімді және әділ (объективті) көрсету. Негізгі сапалық
сипаттамаларды және бухгалтерлік есептің сәйкес стандарттарын қолдану,
әдетте, шүбәсіз сенімді және әділ (объективті) ақпарат бар қаржылық есепті
жасау мен алаламай көрсетуді қамтамасыз Шүбәсіз сенімді және әділ
(объективті) көрсету. Негізгі сапалық сипаттамаларды және бухгалтерлік
есептің сәйкес стандарттарын қолдану, әдетте, шүбәсіз сенімді және әділ
(объективті) ақпарат бар қаржылық есепті жасау мен алаламай көрсетуді
қамтамасыз етеді.
Осылайша берілген бөлімше бойынша қорытындылайтын болсақ, бухгалтерлік
есептің тұжырымдамалық негізі үш аспектіден тұрады. Қаржылық есеп берудің
мақсаттары, бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп берудің негізгі
принциптері, қаржылық есеп беру элементтерін анықтау, тану және өлшеу.
Бухгалтерлік есеп беру негізгі бес элементтен тұрады: өтімділік,
субъект қызметінің көрсеткіштері, ақшалай қаражаттың қозғалысы, қаржылық
есеп, түсініктеме жазба. Көрсетілген бухгалтерлік ақпараттар бойынша
кәсіпорын туралы толық мағлұмат алуға болады.
1.3. Бухгалтерлік есепті автоматтандырудың мәні және маңызы
Кез келген кәсіпорында бухгалтерлік есепті автоматтандыру онда
бухгалтерлік ақпараттар жүйесін жасау деген сөз. Қазіргі уақытта
сондай ақпарат жүйелерін құру кәсіпорынның өз күшімен
программалық кешендер жасау емес, автоматтандыру мәселелерін
тиімді шешетін, дайын программалық өнімдерді сатып алуды
білдіреді.h4
Алайда осы тәрізді программалар кәсіпорынның барлық ерекшеліктерін
(кызмет аясын, ұйымының көлемін, автоматтандыруға қойылатын талаптарды)
қанағаттандыра алмайды, сондықтан олар параметрлік икемге келтіру үшін
үлкен резервпен жасалады және протрамманың негізгі сипаттамаларын кеңінен
түрлендіруге мүмкіндік береді. Осыған байланысты программалық кешенді нақты
жұмыс жағдайына бейімдеу қажеттілігі туады.
Бухгалтерлік ақпарат жүйелері құрылымы икемді және ашық жүйелі болу
керек. Бұл бухгалтерлік есеп саласында болған өзгерістерге байланысты кез
келген уақытта үлгіге өзгеріс енгізуге болады деген сөз. Бұл талаптар
автоматтандырылатын объектілердің қатаң параметрленуі және модульдік
принциптер бойынша іске асырылады.
Программалық өнімді программалаусыз қамтамасыз етуге тиісті икемділік,
параметрлеуге негізделген. Икемді күйге елтірудің біреселігі (ендіру
сәтіне), жүйені пайдаланушылардың санын, физикалық құрылғылардың
ерекшеліктер мен құрылымын қызмет көрсетуді іске асырудағы технологиялық
ерекшеліктерін сонымен қатар бухгалтерлік технологияларының өзгерісін
тұжырымдайды. Бухгалтерлік технологияларының өзгеруіне байланысты (шоттар
жоспары және баланысты құру алгоритімінің өзгеруі) икемді күйге
келтіру ағымдағы болуы мүмкін, мұндай жағдайда икемдеуді бухгалтердің
өзі атқарады.
Икемді күйге келтіру спекторына байланысты кәсіпорындағы программалық
өнімнің бейімделуі және енгіз 1-2 айдан 3 жылға дейін, ал бейімдеу жұмысы
мезретті (меню) икемдеу күйге келтіру, есеп беру нысанын жасаудан бастап
мүлдем жаңа программалық модуль жасауға дейің өзгереді. Қазіргі кезде әр
түрлі меншік нысандарындағы кәсіпорындарда бухгалтерлік есеп жүргізу,
деректерді компьютерлік өңдеусіз тиімділігі шамалы, сондықтан жаңа
ақпараттық технологиялар негізінде бухгалтерлік ақпарат жүйелерін (БАЖ)
құрудың және оның жұмысының үлкен мәні бар.
Бухгалтерлік ақпарат жүйесін таңдау мынандай әр түрлі факторлардан:
меншік нысандарынан (ЖШС, АҚ және тағы басқаларынан); кәсіпорын көлемінен;
қызмет түрлерінің санынан; есептік және қаржылық операцияларының
ерекшеліктері мен көлемдерінен; қолданылатын есептеу техникасы мен әр түрлі
телекоммуникациялар құралдарынан; оның қолданылуының ұйымдастырылған
нысандарынан (АЖО, ЖЕЖ, ГЕЖ) және басқаларынан тәуелді.
Есептік деректерді өвдеудің ең тиімді нысаны ретінде икемді әрі
сенімді бухгалтерлік жүйелер құруға және жүйенің ақпараттық қорына желінің
кез келген абонентінің қол жеткізуін қамтамасыз ететін автоматтандырылған
жұмыс орындарын (АЖО) құруды айтуға болады.
Автоматгандырылған бухгалтерлік есеп жүргізуге бағьпталған ақпараттық
жүйелерді шартгы түрде үш топқа бөлуге болады:
мини-жүйелер;
шағын және орта кәсіпорындар үшін әмбебап жүйелер;
ірі кәсіпорындарға бағытталған кешендік жүйелер.
Мини-жүйелер айналымы үлкен емес және жүйенін жұмыс істеу
мүмкіндігіне қойылатын талаптары жоғары емес кәсіпорындарға арналған,
оларға есеп теңге түрінде жүргізіледі. Бұл жүйелерге БАС БУХГАЛТЕР, 1С
БУХГАЛТЕРИЯ жатады.
Әмбебап жүйелер терең талданыммен сипатталады. Оларда құндық есеп
функциясы жүзеге асырылған және олар бухгалтерлік есептің барлық бөлігінде
жүргізіледі. Мұндай жүйелерге ЛУКА, ТВС БУХГАЛТЕРИЯ, ПАРУС және тағы
басқалары жатады.
Ірі кәсіпорыңдарға бағытталған ірі кешендер мен жүйелер,
жергілікті есептеу желісі мен есептің белгілі бір бөлігінде
бағытталған: негізгі құралдар; банктік операциялар; касса; жалақы;
материалдар; қойма және тағы басқа осы сияқты АЖО-ның жиынтығын
береді.
Мұндай жүйелердің сипаттық белгілері деректерді басқару
және өндеу құралы, сонымен қатар енгізу және шығару
нысандарының қуатты көзі болып табылады. Ондай жүйелерге ЛУКА-ІІРО,
ИНТЕГРАТОР, БОСС 1.0, RS - баланс. СУПЕР-МЕНЕДЖЕР және тағы басқалары
жатады. Қазіргі кезде Қазақстанда бухгалтерлік есептің халықаралық
тәжірибеге бағытталған реформалау үрдісі белсенді жүргізілуде. Реформа
кезеңдерінің бірі 1997 жылдың 1 қаңтарында жасалып, қабылданган
бухгалтерлік есептің ұлттық стандартын айтуға болады. Бұл шетелдік капиталы
бар фирмаларды және Қазақстан Республикасындағы кәсіпорын-резиденттерінде
бірыңғай бухгалтерлік есеп жүйесін жүріізуге мүмкіндік береді.Ақпараттық
жүйе есебін таңдағанда оның тиімділігін, сенімділігін, бейімділігін, құндық
көрсеткіштерін және тағы басқаларын ескеру қажет.
Сонымен, қазіргі кезде заманға сай ақпарат жүйелерін құру
кәсіпорынның автоматтандыру мәселелерін тиімді шешетін, дайын
программалық өнімдерді сатып алуды білдіреді.h4Бұл жүйелерге
БАС БУХГАЛТЕР, 1С БУХГАЛТЕРИЯ жатады. Сондай-ақ, ЛУКА, ТВС БУХГАЛТЕРИЯ,
ПАРУС, ИНТЕГРАТОР, БОСС 1.0 т.б. жатады. Мұндай жүйелердің сипаттық
белгілері деректерді басқару және өндеу құралы, енгізу және
шығару нысандарының қуатты көзі болып табылады.
2. БУХГАЛТЕРЛІК АҚПАРАТ НЕГІЗІНДЕ КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1 Ақсай-нан ЖШС бойынша жалпы мағлұматтар
Ақсай – нан жауапкершілігі шектелген серіктестіктің орналасқан
орны: Қазақстан Республикасы, Ақмола облысы, Көкшетау қаласы, Солтүстік
өнеркәсіп аумағы.
Әрбір кәсіпорынның ең негізгі міндеттері – ол еңбек ресурстарын тиімді
қолдану болып табылады. Өйткені одан кәсіпорынның жұмыс және оның
бәсекелестігі анықталады.
Сондықтан да бұл кәсіпорынның негізгі мақсаты – адамдарды нан
өнімдерімен толық қамтамасыз ету. Қазақстанның табиғи – климаттық жағдайы
Республика тұрғындарын нан өнімдерімен толық қамтамасыз етуді қамтыған.
Қазіргі нарық жағдайында нан пісіру өнеркәсібі ең күрделі өнім саласы
болып табылады. Әртүрлі ассортименттік өнімдерді өндіреді. Кәсіпорында нан
пісіру өнеркәсіптің жалпы өндірісінің 20% құрайды.
Нан пісіру өнеркәсібі өзінің жоғарғы құрылымымен және жоғарғы
деңгейдегі техника мен технологияны қолданумен ерекшеленеді. Нан пісіру
өнеркәсібінің алдағы негізгі мақсаттары – халықты жоғарғы сапалы нан
өнімдерімен қамтамасыз ету.
Кәсіпорында еңбек ресурстарының кадрлық саясаты жұмыскерлерді
мамандандыру, материалды және моральдық кеңейтілуіне байланысты.
Стратегиялық мәліметтерге жүгінсек еңбек ресурстары нан пісіру
өнеркәсібінің ұйымдық құрылымының өзгеруіне де байланысты. Бұл басқарудың
жаңа функцияларының пайда болуына әкеп соғады. Оған жататындар: нарықты
зерттеу, кедендік және құқықтық жұмыс ұйымы, жарнама ұйымдастыру,
болжамдау, қаржыландыруды қамтамасыз етуді жоспарлау, ақша айналысын
бақылау, несиені ұйымдастыру, құнды қағаздарды басқару, бюджеттік емес
қордың дамуын басқару, жаңа технологияларды қолдану. Әр бір функция
белгілі жұмыс түрімен жоғарғы мамандандырылған жұмыскерлермен қамтылған.
Сондықтан да әрбір кәсіпорын стратегиялық жоспарды алдын ала анықтап алу
керек.
Кәсіпорында өндірілетін барлық өнімдер йодталған витаминдік қоспалары
бар өнім және диабетикпен ауыратын адамдарға шығарылатын өнімдер де бар.
Онда 153 адам жұмыс істейді.
Әрбір жұмыскердің өздерінің міндеттері мен қызметтері бар. Барлығы
кәсіпорын тәртібіне көнеді. Олардың дәрежелеріне байланысты еңбекақылары да
әртүрлі. Осы кәсіпорын жұмыскерлері, яғни еңбек ресурстары кәсіпорынның
жоғарғы деңгейге дейін апарады.
Кәсіпорын өндіріс жабдықтарымен толық қамтылған. Соның ішінде
шикізаттың технохимиялық бақылауын жүргізу зертханасы бар. Жартылай
фабрикаттар, дайын өнім, технологиялық процестің параметрлерін де бақылауға
алады.
Серіктестіктің жалпы ауданының шекарасы 5084кв.м. Оның өз атауы
көрсетілген мөрі, бұрыштама мөртабаны, дербес балансы бар.
Серіктестік өз қызметін Қазақстан Республикасы заңнамалары аясында
өзін - өзі қаржыландыру және толық шаруашылық дербестілік негізінде
ұйымдастырылған.
Серіктестік өз міндеттемелерінде Қазақстан Республикасының
заңнамаларында қарастырылған тәртіпте өз мүлкінде жауапкершілік атқарады.
Серіктестік қатысушысы серіктестік қызметіне байланысты шығындарға оның
еңгізген салымының құны шегінде тәуекел етеді.
Серіктестіктің қызмет мерзімі шектелмеген серіктестік өз атынан
шарттар жасады, мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарды иеленеді және
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес міндеттер атқарады, сот
органдарында талапкер және жауапкер болып қатыса алады.
Серіктестік өз қызметінде Қазақстан Республикасының қолданылатын
заңнама мен осы Жарғыны басшылыққа алады.
Серіктестіктің дербес балансы, банкі мекемелерінде есеп шоттары, өз
атауы көрсетілген мөрі, бұрыштама мөртабаны, фирмалық бланкілері бар.
Серіктестік өз қызметін Қазақстан Республикасы заңнамалары аясында
өзін - өзі қаржыландыру және толық шаруашылық дербестілік негізінде
ұйымдастырылған.
Серіктестік өз міндеттемелеріне Қазақстан Республикасының
заңнамаларында қарастырылған тәртіпте өз мүлкінде жауапкершілік атқарады.
Серіктестік қатысушысы Серіктестік қызметіне байланысты шығындарға оның
енгізген салымының құны шегінде тәуекел етеді.
Өндірісті дамытуда кондитерлік өнімдер де таралған.
Кәсіпорын макарон өнімдерінің шектеулі ассортиментін шығарады. Ол
вермишель, лапша, ракушки және т.б. Олар сыртқы пішінімен, дайындау
тәсілімен ерекшеленеді. Қазіргі кезде өнеркәсіпте макарон өнімдері күрделі
өнеркәсіп саласы болып табылады. Техникалық жағдайына байланысты әлде қайда
алда болып.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Ақсай - нан 1945 ж. астық
комбинаты ретінде кондитерлік өнімдер және шағын көлемді нан өнеркәсібі
болып негізделді. 1968 ж. нан зауыты болып қайта құралды, ал 1978 ж.
Кокшетау және Щучинск нан зауыты берігіп нан пісіру өнеркәсібінің құрамына
кірді. 1992 ж. кәсіпорын ұжымы кәсіпорын акциясын сатып алып, ол комбинат
акционерлік қоғам болып қайта құрылды. Оның 78% акциясы жабық акционерлік
қоғам Тұмарға жатады. 2003 ж. тамызында ашық акционерлік қоғам Нан
өзіндік формасын жауапкершілігі шектеулі серіктестік Ақсай - нан болып
өзгертті.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Ақсай - нан деп толық атын
өзгертті. Оның құқықтық-ұйымдық формасы-жауапкершілігі шектеулі
серіктестік. Мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, Ақмола облысы, Кокшетау
қаласы, Солтүстік өнеркәсіп аумағында орналасқан. Кәсіпорында өндірілетін
барлық өнімдер йодталған, витаминдік қоспалары бар өнім және диабетикпен
ауыратын адамдарға шығарылатын өнімдер де бар.
Кәсіпорынның жылына өнім шығару қозғалысы 16 400 тонна нан өнімі,
6 000 тонна макарон, 3 000 тонна кондитерлік өнім. Барлығы 130 өнім
атаулары бар. Кәсіпорында 2004 ж. – 196 адам, 2005 ж. – 166 адам, 2006 ж. –
153 адам жұмыс істейді.
Әрбір жұмыскердің өздерінің міндеттері, қызметтері бар. Барлығы
кәсіпорын тәртібіне көнеді. Олардың дәрежелеріне байланысты еңбекақылары да
әртүрлі. Осы кәсіпорын жұмыскерлері, яғни еңбек ресурстары кәсіпорынның
жоғары деңгейге дейін апарады.
Кәсіпорын өндіріс жабдықтырымен толық қамтылған. Соның ішінде
шикізаттың технохимиялық бақылауын жүргізу зертханасы бар. Жартылай
фабрикаттар, дайын өнім, технологиялық процестің параметрлерін де бақылауға
алады. 2001 ж. өсімдік майын дайындау жөніндегі цех ашылды. Сонымен бірге
қосымша жұмыс орындарының бағдарламасын құрды.
Кәсіпорын өздерінің өнімдерін сауда орталықтары 11 киоскі және 9
дүкендері арқылы сатады. Бөлшек саудадан айына 5 млн.тг. алады. Сонымен
бірге кондитерлік және макарон өнімдерін келісім шарт арқылы қалада 300-ге
жуық сауда орталықтарында сатылады.
Бүгінгі күнде кәсіпорынның өндірістік өнім және қызмет көрсету көлемі
13 млн.тг., макарон – 0,2 млн.тг. құрайды. Мәліметтерге қарағанда кәсіпорын
310 тонна нан өнімдерін, 0,2 макарон өнімдерін, 5 тонна кондитерлік өнімдер
өндіреді.
Банктік реквизиттері: Қарағанды қаласында Валют-Транзит Банк
Акционерлік қоғамының есеп айырысу шоты 003147135, РНН 032600217187.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Ақсай - нан негізгі іс-
әрекеттері - нан өнімдерін, кондитерлік және макарон өнімдерін өндіру болып
табылады.
2003 ж. 1 қаңтарда негізгі өзіндік қор – 132834 мың тг. құрады.
Жарғылық қор – 27130 мың тг. құрады. Кәсіпорында жұмыс атқаратын адамдар
саны 153 адам. Кәсіпорынның жалпы ауданының шекарасы 50854 кв.м.
Кәсіпорында негізгі өнімді қамтамасыз ететін құрал-жабдықтар бар. Жөңдеу
жұмыстарын атқаратын бас механик бөлімінің қызметі бар. Қаланың сауда
орталықтарына нан, шикізат, материал тасымалдауға 25 көлікке арналған
гараждар бар. Электр жабдықтарымен қамтамасыз етуге арналған энергетика
қызметінде 6 адам, өткізу және сату, жабдықтау қызметінде 29 адам жұмыс
істейді. Кәсіпорында 49 орынға есептелген асхана бар.
Өнім өтімі қаланың сауда орталықтары арқылы жүзеге асырылады (әсіресе,
Астана қаласында Көкшетау сауда орталығында, Қызыл-Жар ауылында, Тайынша
ауданында және тағы басқа аумақтарда) Негізгі нан өнімдерін Көкшетау
қаласында 90% тұтынушылар тұтынады. Солтүстік Қазақстан облысында 5%
тұтынады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНДЕГІ БУХГАЛТЕРЛІК АҚПАРАТТЫҢ
МӘНІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Бухгалтерлік ақпарат түсінігі, түрлері және оны қолданушылар
... ... ... ..5
1.2Ақпараттық жүйе ретіндегі бухгалтерлік есептің тұжырымдамалық
негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3 Бухгалтерлік есепті автоматтандырудың мәні және маңызы
... ... ... ... ...14
2. БУХГАЛТЕРЛІК АҚПАРАТ НЕГІЗІНДЕ КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАҒДАЙЫН
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .15
2.1 Ақсай-нан ЖШС бойынша жалпы мағлұматтар
... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.2 Негізгі экономикалық көрсеткіштер арқылы кәсіпорынның бухгалтерлік
ақпаратын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.3 Кәсіпорынның даму проблемалары және оларды шешу жолдары ... ... ...30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 39
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаев 2012 жылдың қантар айындағы ел халқына жолдаған Қазақстан
дамуының маңызды векторы - әлеуметтік-экономикалық модернизация атты
жолдауында көрсетілгендей қазіргі кездегі нарықтық экономика жағдайында
экономика секторының дамуында бәсекеқабілетті кәсіпорынның алатын орны зор.
Бәсекеқабілетті кәсіпорын нарық талабын аса сауаттылықпен және
компоненттілікпен анықтап, сұраныс талабын қанағаттандырып, өнімдерді
өндіруді ұйымдастырып және білікті қызметкерлерге жоғары табыспен, ең
соңында, көп пайданы табуды қамтамасыз етіп, басқаруды жетілдіруде сапалы
бухгалтерлік ақпаратты қолдануы тиіс. Бүгінгі күні кез-келген кәсіпорынның
қызмет етуінің экономикалық тетігін, даму деңгейін және болашақтағы
перспективасын айқындау барысында бухгалтерлік ақпараттың, яғни
бухгалтерлік есептің ролі мен мәні артуда. Баршамызға белгілі кез-келген
саладағы бизнес табысы көбінесе бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуіне
тікелей байланысты болып табылады. Шаруашылық субъектілеріндегі шаруашылық
операциялары бизнес тілі болып табылады. Бизнес барлық қатынасушыларын бір
мақсат біріктіреді, яғни бухгалтерлік мәліметтер жеткілікті және толық
болуы шарт.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорындарды ақпараттар және мәліметтермен
қамтамасыз ететін мәні мен пәні бар жүйені айтамыз. Нарықтық қатнастардың
экономикалық өмірге етуіне байланысты, әсіресе коммерциялық бағыттағы және
меншікті кәсіпорындар табыс табуды мақсат тұтады. Егер бухгалтерлік есепті
кәсіби бухгалтерлер мен ақпараттарды пайдаланушылардың көз қарасы
тұрғысынан қарайтын болсақ, онда бухгалтерлер үшін ақпараттардың қашан және
қандай жұмыстарын жүргізумен қатар, қаражаттар мен олардың құралу
көздерінің қозғалысын есептеп, қорытынды есепке түсіру мақсаты туындайды.
Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына, әр түрлі деңгейдегі басқару
шешімдерін әзірлеуге, негіздеу мен қабылдауға субъектінің нарықтағы іс-
қимылын анықтап, бәсекелес-субъектіні айқындауға, сондай-ақ субъектілердің
каржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы, уақтылы ақпаратты
қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты мақсаттары болып табылады. Ол
шаруашылық жүргізуші кез келген субъект қызметінде жетекші орын алады.
Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық қызметтің іс-
әрекеті сипатталып, оның табысы немесе шығыны ссепке алынады, каржылық
жағдайы ашып көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъектілердің меншігін
сақтауды бақылауға және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті ақпаратты
жинақтайды. Сондықтан да берілген курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі зор.
Курстық жұмыстың мақсаты – кәсіпорын қызметіндегі бухгалтерлік
ақпараттардың теориялық - әдістемелік, тәжірибелік негіздерін зерттеу.
Көрсетілген мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді жүзеге асыру қажет:
- бухгалтерлік ақпарат түсінігін, түрлерін және оны қолданушыларын
анықтау;
- ақпараттық жүйе ретіндегі бухгалтерлік есептің тұжырымдамалық
негізін айқындау;
- бухгалтерлік есепті автоматтандырудың мәні және маңызын сипаттау;
- Цесна-Астық ЖШС бойынша жалпы мағлұмат бере отырып, фирманың
негізгі экономикалық көрсеткіштерін зерттеу;
- аталған фирманың даму проблемаларын көрсетіп, шешу жолдарын ұсыну.
Курстық жұмыстың объектісі: “Цесна”ЖШС кәсіпорны.
Курстық жұмыстың пәні: Кәсіпорынның қызметіндегі бухгалтерлік
ақпараттарды талдау негіздері.
Берілген курстық жұмыстың теориялық және әдіснамалық негізіне
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік Заңдары, Президент Жолдаулары, ҚР
Статистика жөніндегі Агенттігінің мәліметтері мен “Цесна” ЖШС бойынша
мәліметтері құрайды.
Курстық жұмыстың құрылымы. Берілген курстық жұмыс кіріспе, екі
бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде кәсіпорын қызметіндегі бухгалтерлік
ақпараттың мәні, оның түсінігі, түрлері және пайдаланушылары жөнінде
теориялық мәлімет берілсе, екінші бөлімде бухгалтерлік ақпарат негізінде
Цесна ЖШС қызметінің экономикалық-қаржылық жағдайына талдау жасалған.
Сондай-ақ фирма бойынша негізгі проблемалар айқындалып, оларды шешу жолдары
көрсетілген. Бұл екі бөлім өз ішінен бөлімшелерге бөлінді. Сонымен қатар
қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі және қосымшалар берілген.
.
1. КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНДЕГІ БУХГАЛТЕРЛІК АҚПАРАТТЫҢ МӘНІ
1. Бухгалтерлік ақпарат түсінігі, түрлері және оны қолданушылар
Бухгалтерлік ақпарат – кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық жұмысы жайлы
мәліметтер жиынтығы болып табылады. Бухгалтерлік ақпарат қорытындыны
талдауға ғана емес, әртүрлі шешімдер қабылдағанда кәсіпорын қызметінің
қорытындыларын болжауда қолданылады.
Бухгалтерлік ақпараттық жүйелер – бұл экономикалық объектіні басқару
үшін ақпарат теру, сақтау, жаңарту, талдау және ақпарат беру болып
табылады. Қазіргі уақытта ақпарттық жүйе көп көлемде немесе түрлі арнада
қолданылады. Олардың бір-бірімен келесі факторлармен айырмашылығы бар:
өзгеше басқару объектісі, бухгалтерлік ақпараттық жүйе жинақталған тәжірибе
бойынша тудыру және функциялау, басқару және басқарушылық жүйе құрылымы,
қолданылатын жинақтау құралдары, мәліметтерді беру және өңдеу, бухгалтерлік
ақпараттық жүйелерді басқару объектісінің басшылық позициясы және т.б.h4
Олардың ортақ, әрі өзгеше белгілері бар екенін бухгалтерлік ақпараттық
жүйелерді жобалау кезінде ескерген жөн. Ортақ құрылу принциптеріне
бухгалтерлік ақпараттық жүйелерді функциялауына келесілер жатады: бірінші
тұлғаның қағидасы, жүйелік тәсіл, сенімділік, үздіксіз даму, үнемділік және
үйлесімділік.
Басқарудың әртүрлі деңгейлердегі жауапкершілік тәртібін және қорытынды
қою құқығын бірінші тұлғаның қағидасы анықтайды.
Бухгалтерлік ақпараттық жүйелерді жобалау барысында объекті талдауын
түгел басқарумен оны басқару жүйесін және объект функциялаудың критерийлері
мен жалпы тізбектің автоматизация жағдайында анықтау. Берілген қағида
мәліметтерді жүйеге бірретті енгізуді және оның көпретті қолдануын,
мәліметтер базасының бірлігі, кешенді бағдарламалық қамтамасыз етуді
көрсетеді.
Сенімділік қағидасы бухгалтерлік ақпараттық жүйелер жұмысының
сенімділігін әртүрлі амалдар көмегімен қамтамасыз етеді, мысалы: жүйе
құрылымын дубляждау немесе олардың шығындылығы.
Жүйенің үздіксіз даму қағидасы ұйымдастырушылық өзгерістерсіз оның
кеңеюін талап етеді.
Үнемдеу қағидасы жаңа бухгалтерлік ақпараттық жүйелердің пайдасы оның
шығындарынан аспауын қамтамасыз етеді.
Жобаланған бухгалтерлік ақпараттық жүйелер кәсіпорынның
ұйымдастырушылық құрылымын есепке алады, және қызықтары мен бухгалтерлік
есепте жұмысқа дайындығын шартты түрде дайындайтын квалификацияланған
адамдар жұмысын сәйкестік қағидасы жүзеге асырады.
Бухгалтерлік ақпараттық жүйелерге спецификалық ерекшеліктер тән.
Осылай, біріншілік ақпарат негізінде бухгалтерлік ақпараттық жүйелерде
есептің әртүрлі түрлерінің (жеделдік, бухгалтерлік және статистикалық)
интеграциясын жүзеге асырады. Бірақ, осы түрлердің бірігуі жүзеге аспайды,
өйткені олардың әрқайсысы өзіндік функцияларды жүзеге асырады және өз
есептерін шығарады.
Кері байланыс қағидасы басқарушылық жүйесінің негізгі қағидаларының
бірі болып табылады. Бірақ бухгалтерлік есептің есептерін шығарып кері
байланысты жүзеге асыруға болады. Ақпараттық жүйе (АЖ) – кері байланыс үшін
жалғыз ақпарат көзі болып табылады.
Шешім қабылдау үшін кәсіпорын басқарушылары осы ақпаратты қолданады.
Есептің барлық бөліктеріндегі есептік ақпаратты автоматты түрде өңдеу
мүмкіндігі бухгалтерлік ақпараттық жүйелерге тән үрдіс жинаудан және
ақпаратты тіркеуден басталады.
Бухгалтерлік ақпараттық жүйе екі бөліктен тұрады: функционалдық және
қамтамасыз етуші. Бухгалтерлік ақпараттық жүйелердің функционалдық бөлігі –
жүйелер, кешендер есептері немесе мазмұнды бөлігін құрайтын пәндік аймақтық
жиынтық. Бұл бухгалтерлік есептің нақты есептері.
Қамтамасыз етуші бөлігі – бұл автоматты режимдегі жүйені функционалдау
үшін қажетті шарттар жиынтығы.
Ұйымдастырушылық қамтамасыз ету – бухгалтерлік ақпараттық жүйелерді
функционалдау және жобалау бойынша құралдар мен әдістер, іс-шаралар кешені.
Ұйымдастырушылық қамтамасыз ету бухгалтерлік ақпараттық жүйелерді құрумен
және қолдануымен байланысты үлкен оқыс жағдайлар шеңберін құрайды;
элементтер құрамын, олардың байланысын, өзара әсерін, ұйымдастырылған
құрылымын анықтайды; жүйенің қызметін реттейтін құқықтық актілерінен
тұрады.
Бухгалтерлік ақпараттық жүйелерді жобалау – жүйе элементтер жұмысының
кіруін анықтау, жоба құжаттамасын және жобалық шешімдерді өндіру,
ақпараттың үрдістерін зерттеу құрамына кіретін күрделі үрдіс болып
табылады.
Бухгалтерлік ақпарат әр түрлі классификацияларына қарамастан келесі
түрлерге бөліне алады:
- ол ақпараттық жүйе қатынасына байланысты кіретін (ішкі, сыртқы), шығатын
(ішкі, сыртқы) болып бөлінеді;
- өңдеу үрдісіне байланысты өңделмейтін және өңделетін (аралық,
қорытынды);h4
- қалыптасу және өңделу сатыларына байланысты біріншілік және екіншілік;
- объективтілік дәрежесіне байланысты сенімділік және сенімділік емес;
- қаныққан дәрежесіне байланысты жеткілікті және жеткілікті емес;
- мәнділігіне байланысты пайдалы және пайдалы емес;
- тұрақтылық дәрежесіне байланысты ауыспалы және тұрақты (абсолютті
тұрақты, шартты тұрақты);
- қалыптасу көзінің әсер етуіне байланысты активті және пассивті;
- идентификация қалыпына байланысты сандық, алфавитті және символдық;
- егер бухгалтерлік ақпарат сенімді және мәнді болса ғана ол пайдалы
болады;
- қандай да бір нақты тұлғаның қызығушылығын тудырмайтын және жеңіл
тексерілетін кәсіпорындағы шаруашылық процестердің толықтығын сенімділік
көрсетеді;
- бухгалтерлік ақпараттың мәнділігі кері байланысқа сүйенетін қажеттілігі
мен уақыттылығынан тұрады.
Бухгалтерлік ақпаратқа қабылдаудың біртектілігімен байланысты талаптар,
төмендегідей.
Құжат – мәнділігі бойынша әртүрлі, бірақ құрылымы бойынша бірдей
көрсеткіштерден тұратын ақпараттар жиынтығы. Хабарлама – белгілер-
реквизиттерден ғана тұратын ақпараттар жиынтығы.
Файл (массив) – мәнділігі әртүрлі анық құрылымды хабарламалар немесе
реквизиттердің бірнеше көрсеткіштерін қосатын ақпараттар жиынтығы.
Ақпараттық ағын – бухгалтерлік есептің қандайда нақты бөлігіне
байланысты массивтер жиынтығы.
Ақпаратық жүйе – тікелей және кері байланыстары бар ақпараттық
ағындардан тұратын ақпараттың ең биік бірлік дәрежесі болып табылады.
Кодтау және классификация жүйесі.
Классификация - әртүрлі белгілер бойынша көпшілікке берілген
объектілердің ойдағыдай бөлінуі. Объектілер классификациялары бойынша
топтық белгілер: класс, классасты, топ, топасты, түрасты, тип болып
аталады.
Классификатор – кодталған объектілер атауларының жүйеленген бірлігі,
олардың классификацияланған топтар мен кодтық байланыстары болып табылады.
Классификация жүйесі – бұл объектілердің жиынның жиынастыға бөлінуінің
ережелер жиынтығы. Практикада көбінесе классификацияның екі жүйесін:
иерархиялық және фасеттік қолданады.
Классификацияның иерархиялық жүйесі болып классификациялық топтар
арасындағы иерархиялық қатынас орнайтын классификация табылады. Иерархиялық
жүйенің классификациясында әрбір топтың бөлінуі бір негізге байланысты
өндіріледі. Әрбір деңгейде алынатын топтардың классификациялары жоғарғы
тұрғанға бағынышты және қайталанбайды.
Классификацияның фасеттік жүйесі көпаспектілі жүйе классификациясына
жатады.классификацияның фасет-аспектісі классификациялық тәуелсіз топтарын
құрылуы барысында қолданылады.классификациялық фасеттік жүйесіндегі топтар
тән фасеттерден алынған белгілер комбинациялар арқылы құрылады.
Классификацияның фасеттік жүйесін құрғанда фасеттердің біріккен шығаруды
және тек қана мәнді белгілерді сорттауды талап етеді.
Кодтау – объектіге кодтық белгінің қойылу процесі. Қайта кодтау –
ертерек кодталғанобъектіге жаңа кодтық белгінің қойылуы.
Декодтау – кодтауға кері процесс.
Келесідегідей кодтау жүйесі қолданылады: реттік, сериялық, ұстанымды,
шахматтық, қайталану кодтау жүйесі, біріккен.
Кодтау жүйесі – бұл объектілерге кодтарды беруіне байланысты ережелер
жиынтығы.
Кодтарға қойылатын талаптар келесідегідей болады:
1)мәнділігі бойынша минималды;
2)объект туралы қажетті ақпараттан тұратын құрылуына байланысты
логикалық;
3)бір белгіні белгілейтін болса, бірмәнділік;
4)жалпы қабылданған сандық белгілерге үйренген;
5)қабылдауға және есте сақтауға қолайлы.
Натуралды сандар бағанына нөмірлер белгілері кемуі немесе өсуі бойынша
барлық белгілер кодталғанда кодтаудың реттік жүйесі ең көп жағдайда
қарапайым болып табылады.
Артықшылықтары: құрылудың қарапайымдылығы, аз мәнділігі, жазудың
тығыздылығы.
Кемшіліктері: белгілеріне байланысты объектілер топтарын қарастырмайды
(бір белгіні ғана кодтауға болады), берілген номенклатураның жаңа
объектілерінің пайда болуына байланысты келісілген классификацияның бұзылуы
болады. Бұл реттік кодтау жүйесінің қолданылуын шектейді.Сериялық кодтау
жүйесі (реттік жүйенің модификациясы) қарапайым баламалы номенклатураны
кодтау үшін арналған және қандайда бір белгі бойынша жеке топқа белгіленген
объектілерге нөмірлер сериясын меншіктеуді болжайды.
Артықтшылықтары: сериялық жүйе разрядтар саны бойынша үнемді, сонымен
қатар құрамында қажетті қор бар. Бұл номенклатураны кеңейтумен
классификацияның бұзылуынан қашуға мүмкіндік береді.
Кемшіліктері: тек бір белгі бойынша кодтауға болады. Мысалы, негізгі
жұмыскерлердің мамандықтарына мамандықтар кодтау кезінде 01-30 дейін
нөмірлер сериясы меншіктеледі, көмекші 31-40 дейін, қызмет ету 41-70 дейін
және т.б.
Ұстанымды (разрядтық, ондық) кодтау жүйесі қиын, көп белгілі
номенклатураларды кодтау үшін қолданылады. Әр классификациялық белгіге
белгіленген разряд саны беріледі, олар сәйкестендірілген топтамадағы
объектілер санына байланысты: мұндай кодтау жүйесі иерархиялық
классификацияға сәйкес келеді, яғни белгілері бойынша классификациялық
топтамалар белгіленген одан да үлкен белгілері бойынша топтамалардың кодына
байланысты кодталады.
Артықшылығы: ұстанымды жүйе кодтардың бірқалыптылығын, әр
классификациялық белгінің нақты белгіленуін, БУИ машиналқы қалпына келтіру
үшін қолайлығын қамтамасыз етеді, бір белгіден артық кодтауға болады.
Кемшіліктері: бұл жүйе кодтың разрядын үлкейтуді талап етеді, ұстанымды
кодтар құрылымының қиындығымен және олардың құрылымдық өзгеруінің
икемділігінің жоқ болуымен мінезделеді.
Шахматтық кодтау жүйесі екібелгілі номенклатураларды кодтауда
қолданылады. Мысалы, ақау себептері мен кінәліларын, жабдықтарды құруда.
Артықшылығы: қолайлы, құрудағы қарапайымдылығы. Кемшілігі: кодтау
белгілерінің санының шектелуі (тек қана 2).
Қайталану кодтау жүйесі әріптік немесе сандық белгілеуді қолданады,
(мысалы номиналдардың сандық мәнін, салмағын, объектінің өлшемін) немесе
олармен байланысты кейбір мәліметтерді, мысалы орналасқан жері, мекен-жайы
сияқты.
Біріккен кодтау жүйесі жоғарыда келтірілген кодтау жүйелерінің
қосылыстарын көрсетеді.
Артықшылығы: бірқалыпты, логикалы. Біріккен жүйе бойынша құрылған
кодтардың неғұрлым рационалды құрылымы бар, икемді, иерархиялықпен қатар
фасеттік классификация қағидасы бойынша құрылған көпаспектілі
номенклатураларда да қолданыла алады.
Бухгалтерлік есеп өрісіндегі көрсеткіштер жүйесін қалыптастырылып, бұл
үрдісті дұрыс ұйымдастырудың басты мақсаты - сыртқы пайдаланушылар мен
кәсіпорын басшыларын ақпараттармен қамтамасыз ету. Ақпараттармен қамтамасыз
ету басқару жүйесінің элементіне жатады. Басқару дегеніміз – шешім
қабылдау, ал тиімді басқару үшін ақпараттар жүйесін жинақтау арқылы
көптеген берекесіздіктерді, түсінбеушілік пен орын алған қарама-
қайшылықтарды дұрыс шешуге болады. Яғни ақпараттар өз бетінше
қалыптаспайды, мұның үшін мәліметтер қажет, ал мәліметтер ақпараттар
жүйесін құрайды. Ақпараттар деп шаруашылық өміріндегі фактілердің орын
алғандығын хабарлау дейміз.
Нарықтық қатынастар жағдайында бухгалтерлік есеп ақпараттары мен
мәліметтерін пайдаланушылардың мақсаты бәсекелестікті тұрғыда
болатындығынан ақпараттарды пайдаланушылар арасында қарама-қайшылықтар да
болуы мүмкін. Сондықтан ақпараттар жүйесі түсінікті әрі қарапайым жолдармен
аса бір сапалы және жоғарғы деңгейде орындалуы крек. Ақпараттардың мағынасы
мен көрсеткіштері логикалық санаға сиятындай болуы жөн.
Сонымен бухгалтерлік есеп аса көп ақпараттардан тұрады. Көптеген
ақпараттарды жинақтап жүйеге түсіру кәсіби мамандардың ғана қолынан келеді.
Ақпараттарды жинақтап, бухгалтерлік есеп жүйесіне түсіру үшін көптеген
талаптар мен арнайы ережелер қажет. Бұларға: шындық, өз уақытында, қажетті
дәлділік т.б. талаптар қойылады. Ақпараттар жүйесіне қойылатын талаптардың
ең маңыздысы өз уақытындағы дер кезіндегі орындалатын талап.
Бухгалтерлер мен басқа да басқарушы тұлғалар үшін тек жалпы мерзім
ғана емес, дәлме-дәл осы күні орындалған бухгалтерлік операциялары қажет.
Мұның үшін қажетті көлемдегі және дәл осы күні орындалған операциялар ғана
шындық талабымен ұштасады. Айта кететін бір жайт – бұл экономикалық немесе
қаржылық талдауға байланысты. Ағымдағы талдау мәліметтері және
статистикалық мәліметтер жинақталған күндерден соң, мүмкін көптеген уақыт
өткеннен соң да пайдалануы мүмкін. Сондықтан қандайда болмасын мәліметтерді
пайдаланып, экономикалық өмірге қосқан күнді өз уақытында орындалған күн
деп анықтауға болады.
Келесі талап – қажетті дәлдік. Бұл талаптың негізгі мақсаты
бухгалтерлік есеп ақпараттары мен мәліметтерін басқадай сырттағылардың
пайдалануы мен кәсіпорынның өзішінде жан-жақты талдау қызметін жүргізуге
арналған. “Бухгалтерия” мен “дәлдік” ұғымы бірімен бірі тығыз байланыста
болады. Бухгалтерияда дайындалған есеп материалдары абсолюттік дәлдікті
көрсетуі керек. Алайда, кейінгі жылдары кәсіпорын бухгалтерінің қарауына
берілген есеп саясатына көрсетілген кейбір әдістемелік есептеулер әр түрлі
жолдармен орындалып келеді. Мысалы, негізгі құралдарға амортизациялық тозу
жарна есептеу тәсілдерінің көптігі, таза пайданы еептеудің бірнеше жолдары
сияқты көптеген көрсеткіштерді аса бір дәлдікпен есептеу қиындық туғызып
ауытқулар болуы мүмкін.
Бухгалтерлік есеп ақпараттарын пайдаланушыларды төмендегідей
сипаттауға болады:
1)меншік иелері өз қаражаттарын салып, өздерінің меншігіндегі
кәсіпорынды немесе шарушылық субъектісінің меншікті кәсіпорынды немесе
шаруашылық субъектісінің меншікті капиталын қалыптастыра отырып, мұның
нәтижесінде дивидент алуды мақсат тұтады;
2)кәсіпорны әкімшілігі бухгалтерлік есеп негізіндегі ақпараттар
жүйесін пайдалана отырып, экономикалық жағынан тиімді шешімдер қабылдап,
мүның үшін тиісті еңбек ақымен қатар, сый ақы алуды мақсат тұтады. Бұлар
кәсіпорынның қаржы-шарауашылық қызметін талдап, ішкі және сыртқы резерв
көздерін шаруашылық өміріне енгізушілер болып табылады.
3)кәсіпорында еңбек етуші жұмысшылар мен қызметкерлер еңбек
объектілеріндегі жұмыстарды атқарып, еңбектің сапасы мен санына және
атқарылатын қызметтердің жауаптылығына, сондай-ақ кәсіпкерлік қызметтердің
категорияларына қарай еңбек ақы алып, әлеуметтік жағдайларды пайдаланушылар
болып табылады.
4)қоюшылар мен сатып алушылар, басқалай клиенттер материалды
құндылықтар мен ресурстар қойып, осы кәсіпорынның өнімдерін, жұмыстар мен
қызметтерді сатып алу жөніндегі экономикалық қатнастарды арнайы жасалған
келісім шарт және екі жақты қойылған келісім бағаға қарай орындау үшін
ақпараттар жүйесін пайдаланады.
5)несие мен қарыз беруші жақтар кәсіпорынның капитал көздерін
қалыптастыру ме айналым қаражаттарымен қамтамасыз ету мақсатында
несиелендіріп, мұның үшін пайыздық төлемдер алып, кәсіпорынның қалыпты
жұмыстар атқарып, экономикалық жағдайының жақсаруына қызмет атқарады.
6)отандық экономиканың тұрақтануы мен элеуметтік салаларды
қаржыландыру мақсатында салық және жарналар жинайтын органдарды
ақпараттармен қамтамасыз етумен қатар, салық заңдылығын орыдау үшін қажетті
ақпараттар жүйесін қолдану болып табылады.
Сонымен, кәсіпорындағы бухгалтерлік ақпарат – кәсіпорынның
өндірістік-шаруашылық жұмысы жайлы мәліметтер жиынтығы. Ақпараттарды
жинақтап, бухгалтерлік есеп жүйесіне түсіру үшін көптеген талаптар мен
арнайы ережелер қажет. Бухгалтерлік ақпарат қорытындыны талдауға ғана
емес, әртүрлі шешімдер қабылдағанда кәсіпорын қызметінің қорытындыларын
болжауда қолданылады. Бухгалтерлік ақпаратты қолданушылар: меншік иелері,
кәсіпорын әкімшілігі, кәсіпорында еңбек етуші жұмысшылар, жеткізушілер мен
сатып алушылар, несие мен қарыз берушілер, салық және жарналар жинайтын
органдар.
2. Ақпараттық жүйе ретіндегі бухгалтерлік есептің тұжырымдамалық негізі
Бухгалтерлік есептің тұжырымдамалық негізі мынадай аспектілерді
қарастырады:
1) қаржылық есеп берудің мақсаттары;
2) бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп берудің негізгі принциптері;
3) қаржылық есеп беру элементтерін анықтау, тану және өлшеу.
Қаржылық есеп берудің мақсаттары. Қаржылық есеп берудің негізгі
мақсаты пайдаланушыларға қаржылық жағдай, субъектінің қызмет нәтижелері мен
қаржылық жағдайындағы өзгерістер жайлы ақпарат ұсыну болып табылады.
Дегенмен қаржылық есеп беру экономикалық шешім қабылдау үшін пайдаланушыға
қажетті барлық ақпаратты өзіне енгізе алмайды, өйткені есеп негізінде өткен
оқиғаларды бейнелейді.
Алайда қаржылық есеп беруде сонымен келесі көрсетілгендерге пайдалы
ақпаратты жинақтайды:
кредиттерді ұсыну жөніндегі инвестициялық шешімдерді қабылдауға;
субъектінің алдағы ақшалай түсімін бағалауға (ақшалай қаражат пен олардың
баламаларының түсімі мен жылыстауы. Баламалар (эквивалент) қысқа мерзімді
ақшалай міндеттемелерді овердрафт қанағаттандыру үшін арналған;
қаражатты клиенттің шоты бойынша есептен шығару;
субъектінің ресурстарымен міндеттемелерін қарауындағы ресурстармен
байланысты бағалауға;
басшы органдардың жұмысын бағалауға.
Экономикалық шешімдерді қабылдау үшін пайдаланушыға субъектінің
ақшалай қаражатты генерациялайтын қабілеті, генерациялау мерзімі мен
алынған қорытындыларға сенімділік туралы ақпарат керек. Бұл қабілет,
мысалы, субъект өзінің қызметкерлері мен жабдықтаушыларына, проценттерді
төлей ала ма, кредиттерді жауып, табысты бөле ала ма дегенді анықтайды.
Бұл үшін оларға субъектінің каржылық жағдайын, іс-әрекетін және
өзгерістерін бейнелеп көрсететін ақпарат қажет.
Қаржылық жағдайға ол бақылайтын экономикалық ресурстар, оның қаржылық
құрылымы, өтемділігін, төлем қабілеттіліғі мен жұмыс істейтін орта
өзгерістерін қабылдауға қабілеттілік әсер етеді.
Өтемділік, төлем қабілеттілігі - қаржылық міндеттемелерді осы кезеңде
өтеғеннен кейінгі жақын арадағы ақшалай қаражаттың бар болуы.
Субъект қызметінің көрсеткіштері, оның тиімділігі, пайдалылығы туралы
ақпарат экономикалық ресурстарда болатын ықтимал өзгерістерді бағалау үшін
керек.
Ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы ақпарат субъектінің ақшалай
қаржыны алу қабілетін бағалаған кезде пайдалы.
Қаржылық есептер өзара байланысты, өйткені олар шаруашылық өмірдің
бірдей фактілерін бейнелейді.
Түсініктеме жазбада (пояснительная записка) пайдаланушыларға қаржылық
есеп баптары жөніндеғі қосымша мәліметтер болады.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру. Бухгалтерлік есеп пен
қаржылық есеп беру туралы заңда бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп
берудің негізгі мақсаттары белгіленді.
1)субъектінің, сондай-ақ басқа мүдделі тұлғаларды шаруашылық қызмет
жайлы толық және күмәнсіз сенімді ақпаратпен қамтамасыз ету;
2)субъектінің шаруашыльщ іс-әрекетін жүзеге асыруда ҚР заңдарын
сақтауын бақылау үшін мемлекеттік органдарға қажетті ақпаратпен қамтамасыз
ету.
Қойылған міндеттерді орындау үшін қаржылық есеп беру негізгі
принциптерге (есептеу мен үздіксіз қызмет) және саналық сипаттамаларға
(негізгілері - түсініктілігі, орындылығы, сенімділігі және
салыстармалылығы) сәйкес жасалады.
Кезеңдік қаржылық есеп беру субъект жөніндегі бухгалтерлік ақпаратты
топтастырудың негізгі құралы болып табылады.
Элементтер - қаржылық есептерге кіруге тиісті баптар тобы. Қаржылық
есеп берудің тұжырымдамасы 7 элемент (активтер, міндеттемелер, капитал
(таза активтер (ф. №1), кірістер, шығыстар, пайда, шығындар, зияндар (ф.
№2) белгілейді. Олар ұсынылатын қаржылық есеп беруді пайдаланушыларға
пайдалы ақпарат беретін бөлінбес қасиеттері (атрибуттары) болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есептің стандартгарына сай
мынадай принциптер қабылданған:
Есептеулер. Табыс алынған, ал шығындар жұмсалған стінде есепке
алынады, зияндар, операциялар мен оқиғалар бухгалтерлік есепте көрсетіледі
жне қатысты кезеңнің қаржылық есебіне кіреді. Осы принципі бойынша
құрылған, қаржылық есеп беру өткен операциялар мен басқадай оқиғалар туралы
ақпаратпен қамтамасыз етеді, ол ақшалай қаражат алынған немесе төленген
кезде емес, экономикалық шешім қабылдау кезінде пай-даланушылар үшін өте
маңызды.
Үздіксіз қызмет. Субъект өзінің іс-қызметін белгісіз уақыт кезеңі бойы
жалғастырады және оның жақын болашақта таратылатын ниеті жоқ немесе қажеті
жоқ, немесе ол қызметінін ауқымын елеулі түрде қысқартпақ емес деп
шамаланады.
Түсініктілік. Қаржылық есеп беруде ұсынылған ақпарат пайдаланушыға
түсінікті болуға тиіс.
Маңыздылық.Пайдаланушылар негізделген басқару шешімдерін қабылдауы
және кәсіпорынның шаруашылық қызметін бағалауы үшін қаржылық ақпарат
маңызды болуы керек.
Мәнділік. Ақпарат мәнді болуға тиіс егер бір қаржылық есептемеде
қандай да бір мәліметті жіберіп алсақ немесе дұрыс ұсынбасақ, онда бұл
ақпараттарты пайдаланушылардың экономикалық шешіміне әсер етуі мүмкін
Шынайы көрсету. Сенімділікті қамтамасыз ету үшін қаржылық жағдай,
операция нәтижелері, ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы ақпарат
операцияларды және тағы басқа оқиғаларды шынайы көрсетуі тиіс.
Мәннің формадан артықшылығы. Операциялар мен басқа оқиғаларды шынайы
ұсыну үшін олар тек заңдық формамен ғана емес, оның мәні мен экономикалық
шындығына сай есептеліп, ұсынылуы қажет.
Бейтараптылық. Қаржылық есеп берудегі ақпараттың сенімділігін
қамтамасыз ету үшін ақпарат нейтралды, яғни күні бүрын теріс түсінікте
болмауы керек.
Байқампаздық (осмотрительность). Активтер мен кірістер кемітілмей, ал
міндеттемелер мен шығыстар әдейі арттырылмауы үшін белгісіздік
жағдайларында талап етілетін, есептесулерге пікір қалыптастырған кезде
сақтықтың белгілі бір деңгейін ұстау.
Аяқталғандық. Растықты қаматамасыз ету үшін есепті кезеңдегі ақпарат
толығымен аяқталған болуы тиіс.
Дәйектілік. Субъекті таңдап алған есеп саясаты мен әдістер,
объектілер бір есептік кезеңнен келесі есептік кезеңге дейін дәйекті түрде
қолданылуы керек. Егер біз бір есеп саясатын таңдап алып, келесі жылы басқа
есеп саясатын таңдайтын болсақ, онда мұндай жағдайда түсіндірме жазулар
болуға тиіс, біз оларды негіздеуге тиіспіз.
Салыстырмалылық. Қаржылық ақпарат пайдалы және мазмұнды болуы үшін
есепті кезең салыстырмалы болуы тиіс. Пайдаланушылар субъектгаің есеп
саясаты, олардағы барлық өзгерістер мен мұндай өзгерістердің нәтижелері
жайлы хабардар болуы тиіс.
Күмәнсіз және риясыз ұсынба. Қаржылық есептеме оны пайдаланушылардың
қаржы жағдайы, қаржы шаруашылық нәтижесі, ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы күмәнсіз және риясыз көзқарас туғызуы керек.
Пайда мен шығын арасындагы баланс. Ақпараттан алынатын пайда оны алуға
кететін шығыннан асып түсуі тиіс. Пайда мен шығынды бағалау едәуір дәрежеде
кәсіби пайымдаудың мәселесі болып табылады.
Сапалық сипаттаулар арасындагы баланс. Қаржылық есеп беруге арналып
қойылған негізгі тағайындауды орындау үшін көбіне тепе-теңдік немесе
сапалық сипаттамалар арасындағы ымыра болуы қажет. Қаржылық есепті
жасаушылар кәсіби пайымдаудың көмегімен әр түрлі жағдайларда сипаттамалар
дың салыстырмалы маңыздылығын айқындайды.
Шүбәсіз сенімді және әділ (объективті) көрсету. Негізгі сапалық
сипаттамаларды және бухгалтерлік есептің сәйкес стандарттарын қолдану,
әдетте, шүбәсіз сенімді және әділ (объективті) ақпарат бар қаржылық есепті
жасау мен алаламай көрсетуді қамтамасыз Шүбәсіз сенімді және әділ
(объективті) көрсету. Негізгі сапалық сипаттамаларды және бухгалтерлік
есептің сәйкес стандарттарын қолдану, әдетте, шүбәсіз сенімді және әділ
(объективті) ақпарат бар қаржылық есепті жасау мен алаламай көрсетуді
қамтамасыз етеді.
Осылайша берілген бөлімше бойынша қорытындылайтын болсақ, бухгалтерлік
есептің тұжырымдамалық негізі үш аспектіден тұрады. Қаржылық есеп берудің
мақсаттары, бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп берудің негізгі
принциптері, қаржылық есеп беру элементтерін анықтау, тану және өлшеу.
Бухгалтерлік есеп беру негізгі бес элементтен тұрады: өтімділік,
субъект қызметінің көрсеткіштері, ақшалай қаражаттың қозғалысы, қаржылық
есеп, түсініктеме жазба. Көрсетілген бухгалтерлік ақпараттар бойынша
кәсіпорын туралы толық мағлұмат алуға болады.
1.3. Бухгалтерлік есепті автоматтандырудың мәні және маңызы
Кез келген кәсіпорында бухгалтерлік есепті автоматтандыру онда
бухгалтерлік ақпараттар жүйесін жасау деген сөз. Қазіргі уақытта
сондай ақпарат жүйелерін құру кәсіпорынның өз күшімен
программалық кешендер жасау емес, автоматтандыру мәселелерін
тиімді шешетін, дайын программалық өнімдерді сатып алуды
білдіреді.h4
Алайда осы тәрізді программалар кәсіпорынның барлық ерекшеліктерін
(кызмет аясын, ұйымының көлемін, автоматтандыруға қойылатын талаптарды)
қанағаттандыра алмайды, сондықтан олар параметрлік икемге келтіру үшін
үлкен резервпен жасалады және протрамманың негізгі сипаттамаларын кеңінен
түрлендіруге мүмкіндік береді. Осыған байланысты программалық кешенді нақты
жұмыс жағдайына бейімдеу қажеттілігі туады.
Бухгалтерлік ақпарат жүйелері құрылымы икемді және ашық жүйелі болу
керек. Бұл бухгалтерлік есеп саласында болған өзгерістерге байланысты кез
келген уақытта үлгіге өзгеріс енгізуге болады деген сөз. Бұл талаптар
автоматтандырылатын объектілердің қатаң параметрленуі және модульдік
принциптер бойынша іске асырылады.
Программалық өнімді программалаусыз қамтамасыз етуге тиісті икемділік,
параметрлеуге негізделген. Икемді күйге елтірудің біреселігі (ендіру
сәтіне), жүйені пайдаланушылардың санын, физикалық құрылғылардың
ерекшеліктер мен құрылымын қызмет көрсетуді іске асырудағы технологиялық
ерекшеліктерін сонымен қатар бухгалтерлік технологияларының өзгерісін
тұжырымдайды. Бухгалтерлік технологияларының өзгеруіне байланысты (шоттар
жоспары және баланысты құру алгоритімінің өзгеруі) икемді күйге
келтіру ағымдағы болуы мүмкін, мұндай жағдайда икемдеуді бухгалтердің
өзі атқарады.
Икемді күйге келтіру спекторына байланысты кәсіпорындағы программалық
өнімнің бейімделуі және енгіз 1-2 айдан 3 жылға дейін, ал бейімдеу жұмысы
мезретті (меню) икемдеу күйге келтіру, есеп беру нысанын жасаудан бастап
мүлдем жаңа программалық модуль жасауға дейің өзгереді. Қазіргі кезде әр
түрлі меншік нысандарындағы кәсіпорындарда бухгалтерлік есеп жүргізу,
деректерді компьютерлік өңдеусіз тиімділігі шамалы, сондықтан жаңа
ақпараттық технологиялар негізінде бухгалтерлік ақпарат жүйелерін (БАЖ)
құрудың және оның жұмысының үлкен мәні бар.
Бухгалтерлік ақпарат жүйесін таңдау мынандай әр түрлі факторлардан:
меншік нысандарынан (ЖШС, АҚ және тағы басқаларынан); кәсіпорын көлемінен;
қызмет түрлерінің санынан; есептік және қаржылық операцияларының
ерекшеліктері мен көлемдерінен; қолданылатын есептеу техникасы мен әр түрлі
телекоммуникациялар құралдарынан; оның қолданылуының ұйымдастырылған
нысандарынан (АЖО, ЖЕЖ, ГЕЖ) және басқаларынан тәуелді.
Есептік деректерді өвдеудің ең тиімді нысаны ретінде икемді әрі
сенімді бухгалтерлік жүйелер құруға және жүйенің ақпараттық қорына желінің
кез келген абонентінің қол жеткізуін қамтамасыз ететін автоматтандырылған
жұмыс орындарын (АЖО) құруды айтуға болады.
Автоматгандырылған бухгалтерлік есеп жүргізуге бағьпталған ақпараттық
жүйелерді шартгы түрде үш топқа бөлуге болады:
мини-жүйелер;
шағын және орта кәсіпорындар үшін әмбебап жүйелер;
ірі кәсіпорындарға бағытталған кешендік жүйелер.
Мини-жүйелер айналымы үлкен емес және жүйенін жұмыс істеу
мүмкіндігіне қойылатын талаптары жоғары емес кәсіпорындарға арналған,
оларға есеп теңге түрінде жүргізіледі. Бұл жүйелерге БАС БУХГАЛТЕР, 1С
БУХГАЛТЕРИЯ жатады.
Әмбебап жүйелер терең талданыммен сипатталады. Оларда құндық есеп
функциясы жүзеге асырылған және олар бухгалтерлік есептің барлық бөлігінде
жүргізіледі. Мұндай жүйелерге ЛУКА, ТВС БУХГАЛТЕРИЯ, ПАРУС және тағы
басқалары жатады.
Ірі кәсіпорыңдарға бағытталған ірі кешендер мен жүйелер,
жергілікті есептеу желісі мен есептің белгілі бір бөлігінде
бағытталған: негізгі құралдар; банктік операциялар; касса; жалақы;
материалдар; қойма және тағы басқа осы сияқты АЖО-ның жиынтығын
береді.
Мұндай жүйелердің сипаттық белгілері деректерді басқару
және өндеу құралы, сонымен қатар енгізу және шығару
нысандарының қуатты көзі болып табылады. Ондай жүйелерге ЛУКА-ІІРО,
ИНТЕГРАТОР, БОСС 1.0, RS - баланс. СУПЕР-МЕНЕДЖЕР және тағы басқалары
жатады. Қазіргі кезде Қазақстанда бухгалтерлік есептің халықаралық
тәжірибеге бағытталған реформалау үрдісі белсенді жүргізілуде. Реформа
кезеңдерінің бірі 1997 жылдың 1 қаңтарында жасалып, қабылданган
бухгалтерлік есептің ұлттық стандартын айтуға болады. Бұл шетелдік капиталы
бар фирмаларды және Қазақстан Республикасындағы кәсіпорын-резиденттерінде
бірыңғай бухгалтерлік есеп жүйесін жүріізуге мүмкіндік береді.Ақпараттық
жүйе есебін таңдағанда оның тиімділігін, сенімділігін, бейімділігін, құндық
көрсеткіштерін және тағы басқаларын ескеру қажет.
Сонымен, қазіргі кезде заманға сай ақпарат жүйелерін құру
кәсіпорынның автоматтандыру мәселелерін тиімді шешетін, дайын
программалық өнімдерді сатып алуды білдіреді.h4Бұл жүйелерге
БАС БУХГАЛТЕР, 1С БУХГАЛТЕРИЯ жатады. Сондай-ақ, ЛУКА, ТВС БУХГАЛТЕРИЯ,
ПАРУС, ИНТЕГРАТОР, БОСС 1.0 т.б. жатады. Мұндай жүйелердің сипаттық
белгілері деректерді басқару және өндеу құралы, енгізу және
шығару нысандарының қуатты көзі болып табылады.
2. БУХГАЛТЕРЛІК АҚПАРАТ НЕГІЗІНДЕ КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1 Ақсай-нан ЖШС бойынша жалпы мағлұматтар
Ақсай – нан жауапкершілігі шектелген серіктестіктің орналасқан
орны: Қазақстан Республикасы, Ақмола облысы, Көкшетау қаласы, Солтүстік
өнеркәсіп аумағы.
Әрбір кәсіпорынның ең негізгі міндеттері – ол еңбек ресурстарын тиімді
қолдану болып табылады. Өйткені одан кәсіпорынның жұмыс және оның
бәсекелестігі анықталады.
Сондықтан да бұл кәсіпорынның негізгі мақсаты – адамдарды нан
өнімдерімен толық қамтамасыз ету. Қазақстанның табиғи – климаттық жағдайы
Республика тұрғындарын нан өнімдерімен толық қамтамасыз етуді қамтыған.
Қазіргі нарық жағдайында нан пісіру өнеркәсібі ең күрделі өнім саласы
болып табылады. Әртүрлі ассортименттік өнімдерді өндіреді. Кәсіпорында нан
пісіру өнеркәсіптің жалпы өндірісінің 20% құрайды.
Нан пісіру өнеркәсібі өзінің жоғарғы құрылымымен және жоғарғы
деңгейдегі техника мен технологияны қолданумен ерекшеленеді. Нан пісіру
өнеркәсібінің алдағы негізгі мақсаттары – халықты жоғарғы сапалы нан
өнімдерімен қамтамасыз ету.
Кәсіпорында еңбек ресурстарының кадрлық саясаты жұмыскерлерді
мамандандыру, материалды және моральдық кеңейтілуіне байланысты.
Стратегиялық мәліметтерге жүгінсек еңбек ресурстары нан пісіру
өнеркәсібінің ұйымдық құрылымының өзгеруіне де байланысты. Бұл басқарудың
жаңа функцияларының пайда болуына әкеп соғады. Оған жататындар: нарықты
зерттеу, кедендік және құқықтық жұмыс ұйымы, жарнама ұйымдастыру,
болжамдау, қаржыландыруды қамтамасыз етуді жоспарлау, ақша айналысын
бақылау, несиені ұйымдастыру, құнды қағаздарды басқару, бюджеттік емес
қордың дамуын басқару, жаңа технологияларды қолдану. Әр бір функция
белгілі жұмыс түрімен жоғарғы мамандандырылған жұмыскерлермен қамтылған.
Сондықтан да әрбір кәсіпорын стратегиялық жоспарды алдын ала анықтап алу
керек.
Кәсіпорында өндірілетін барлық өнімдер йодталған витаминдік қоспалары
бар өнім және диабетикпен ауыратын адамдарға шығарылатын өнімдер де бар.
Онда 153 адам жұмыс істейді.
Әрбір жұмыскердің өздерінің міндеттері мен қызметтері бар. Барлығы
кәсіпорын тәртібіне көнеді. Олардың дәрежелеріне байланысты еңбекақылары да
әртүрлі. Осы кәсіпорын жұмыскерлері, яғни еңбек ресурстары кәсіпорынның
жоғарғы деңгейге дейін апарады.
Кәсіпорын өндіріс жабдықтарымен толық қамтылған. Соның ішінде
шикізаттың технохимиялық бақылауын жүргізу зертханасы бар. Жартылай
фабрикаттар, дайын өнім, технологиялық процестің параметрлерін де бақылауға
алады.
Серіктестіктің жалпы ауданының шекарасы 5084кв.м. Оның өз атауы
көрсетілген мөрі, бұрыштама мөртабаны, дербес балансы бар.
Серіктестік өз қызметін Қазақстан Республикасы заңнамалары аясында
өзін - өзі қаржыландыру және толық шаруашылық дербестілік негізінде
ұйымдастырылған.
Серіктестік өз міндеттемелерінде Қазақстан Республикасының
заңнамаларында қарастырылған тәртіпте өз мүлкінде жауапкершілік атқарады.
Серіктестік қатысушысы серіктестік қызметіне байланысты шығындарға оның
еңгізген салымының құны шегінде тәуекел етеді.
Серіктестіктің қызмет мерзімі шектелмеген серіктестік өз атынан
шарттар жасады, мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарды иеленеді және
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес міндеттер атқарады, сот
органдарында талапкер және жауапкер болып қатыса алады.
Серіктестік өз қызметінде Қазақстан Республикасының қолданылатын
заңнама мен осы Жарғыны басшылыққа алады.
Серіктестіктің дербес балансы, банкі мекемелерінде есеп шоттары, өз
атауы көрсетілген мөрі, бұрыштама мөртабаны, фирмалық бланкілері бар.
Серіктестік өз қызметін Қазақстан Республикасы заңнамалары аясында
өзін - өзі қаржыландыру және толық шаруашылық дербестілік негізінде
ұйымдастырылған.
Серіктестік өз міндеттемелеріне Қазақстан Республикасының
заңнамаларында қарастырылған тәртіпте өз мүлкінде жауапкершілік атқарады.
Серіктестік қатысушысы Серіктестік қызметіне байланысты шығындарға оның
енгізген салымының құны шегінде тәуекел етеді.
Өндірісті дамытуда кондитерлік өнімдер де таралған.
Кәсіпорын макарон өнімдерінің шектеулі ассортиментін шығарады. Ол
вермишель, лапша, ракушки және т.б. Олар сыртқы пішінімен, дайындау
тәсілімен ерекшеленеді. Қазіргі кезде өнеркәсіпте макарон өнімдері күрделі
өнеркәсіп саласы болып табылады. Техникалық жағдайына байланысты әлде қайда
алда болып.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Ақсай - нан 1945 ж. астық
комбинаты ретінде кондитерлік өнімдер және шағын көлемді нан өнеркәсібі
болып негізделді. 1968 ж. нан зауыты болып қайта құралды, ал 1978 ж.
Кокшетау және Щучинск нан зауыты берігіп нан пісіру өнеркәсібінің құрамына
кірді. 1992 ж. кәсіпорын ұжымы кәсіпорын акциясын сатып алып, ол комбинат
акционерлік қоғам болып қайта құрылды. Оның 78% акциясы жабық акционерлік
қоғам Тұмарға жатады. 2003 ж. тамызында ашық акционерлік қоғам Нан
өзіндік формасын жауапкершілігі шектеулі серіктестік Ақсай - нан болып
өзгертті.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Ақсай - нан деп толық атын
өзгертті. Оның құқықтық-ұйымдық формасы-жауапкершілігі шектеулі
серіктестік. Мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, Ақмола облысы, Кокшетау
қаласы, Солтүстік өнеркәсіп аумағында орналасқан. Кәсіпорында өндірілетін
барлық өнімдер йодталған, витаминдік қоспалары бар өнім және диабетикпен
ауыратын адамдарға шығарылатын өнімдер де бар.
Кәсіпорынның жылына өнім шығару қозғалысы 16 400 тонна нан өнімі,
6 000 тонна макарон, 3 000 тонна кондитерлік өнім. Барлығы 130 өнім
атаулары бар. Кәсіпорында 2004 ж. – 196 адам, 2005 ж. – 166 адам, 2006 ж. –
153 адам жұмыс істейді.
Әрбір жұмыскердің өздерінің міндеттері, қызметтері бар. Барлығы
кәсіпорын тәртібіне көнеді. Олардың дәрежелеріне байланысты еңбекақылары да
әртүрлі. Осы кәсіпорын жұмыскерлері, яғни еңбек ресурстары кәсіпорынның
жоғары деңгейге дейін апарады.
Кәсіпорын өндіріс жабдықтырымен толық қамтылған. Соның ішінде
шикізаттың технохимиялық бақылауын жүргізу зертханасы бар. Жартылай
фабрикаттар, дайын өнім, технологиялық процестің параметрлерін де бақылауға
алады. 2001 ж. өсімдік майын дайындау жөніндегі цех ашылды. Сонымен бірге
қосымша жұмыс орындарының бағдарламасын құрды.
Кәсіпорын өздерінің өнімдерін сауда орталықтары 11 киоскі және 9
дүкендері арқылы сатады. Бөлшек саудадан айына 5 млн.тг. алады. Сонымен
бірге кондитерлік және макарон өнімдерін келісім шарт арқылы қалада 300-ге
жуық сауда орталықтарында сатылады.
Бүгінгі күнде кәсіпорынның өндірістік өнім және қызмет көрсету көлемі
13 млн.тг., макарон – 0,2 млн.тг. құрайды. Мәліметтерге қарағанда кәсіпорын
310 тонна нан өнімдерін, 0,2 макарон өнімдерін, 5 тонна кондитерлік өнімдер
өндіреді.
Банктік реквизиттері: Қарағанды қаласында Валют-Транзит Банк
Акционерлік қоғамының есеп айырысу шоты 003147135, РНН 032600217187.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Ақсай - нан негізгі іс-
әрекеттері - нан өнімдерін, кондитерлік және макарон өнімдерін өндіру болып
табылады.
2003 ж. 1 қаңтарда негізгі өзіндік қор – 132834 мың тг. құрады.
Жарғылық қор – 27130 мың тг. құрады. Кәсіпорында жұмыс атқаратын адамдар
саны 153 адам. Кәсіпорынның жалпы ауданының шекарасы 50854 кв.м.
Кәсіпорында негізгі өнімді қамтамасыз ететін құрал-жабдықтар бар. Жөңдеу
жұмыстарын атқаратын бас механик бөлімінің қызметі бар. Қаланың сауда
орталықтарына нан, шикізат, материал тасымалдауға 25 көлікке арналған
гараждар бар. Электр жабдықтарымен қамтамасыз етуге арналған энергетика
қызметінде 6 адам, өткізу және сату, жабдықтау қызметінде 29 адам жұмыс
істейді. Кәсіпорында 49 орынға есептелген асхана бар.
Өнім өтімі қаланың сауда орталықтары арқылы жүзеге асырылады (әсіресе,
Астана қаласында Көкшетау сауда орталығында, Қызыл-Жар ауылында, Тайынша
ауданында және тағы басқа аумақтарда) Негізгі нан өнімдерін Көкшетау
қаласында 90% тұтынушылар тұтынады. Солтүстік Қазақстан облысында 5%
тұтынады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz