КӘСІПОРЫНДА АЙНАЛЫМ ҚОРЛАРЫН БАСҚАРУ ЖОЛДАРЫН ЖЕТІЛДІРУ

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1. КӘСІПОРЫННЫҢ АЙНАЛЫМ ҚҰРАЛДАРЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ . . . 5

1. 1 Кәсіпорындағы негізгі және айналым құралдарының экономикалық мәні мен маңызы . . . 5

1. 2 Нарық жағдайындағы айналым құралдарын тиімді басқарудың рөлі . . . 7

1. 3 Кәсіпорында айналым құралдарының жіктелуі және ұйымдастырудың ерекшелігі . . . 10

2. «Адал өнерәсіптік компания»АҚ МЫСАЛЫНДАҒЫ АЙНАЛЫМ ҚОРЛАРЫН ТАЛДАУ . . . 17

2. 1 Кәсіпорынның экономикалық әлеуетін талдау . . . 17

2. 2 «Адал өнерәсіптік компания» АҚ айналым қорларын пайдалануды талдау . . . 19

2. 3«Адал өнерәсіптік компания» АҚ айналым қорларын басқару . . . 21

3. КӘСІПОРЫНДА АЙНАЛЫМ ҚОРЛАРЫН БАСҚАРУ ЖОЛДАРЫН ЖЕТІЛДІРУ . . . 23

3. 1 Айналым қорларын тиімді пайдалану . . . 23

3. 1 Кәсіпорын қызметінің іскерлік белсенділігін арттыру жолдары . . . 26

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 29

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 30

КІРІСПЕ

Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Кәсіпорынның айналым құралдарын басқару механизмін жетілдіру - отандық экономика дамуының қазіргі сатысында өндірістің экономикалық тиімділігін жоғарылатудың маңызды факторларының бірі болып табылады. Әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздық және нарықтық инфраструктураның өзгермелілігі жағдайында қаржылық менеджердің ағымдық күнделікті жұмысында айналым қаражаттарын басқару маңызды орынды алады, себебі осыдан кәсіпорынның сәтті және сәтсіз өндірістік-коммерциялық операцияларының себебін байқауға болады. Айналым қаражаттарын олардың жеткіліксіздігі жағдайында үнемді қолдану қазіргі кезде әрбір кәсіпорын қызметінің басым бағыттарының бірі болып табылады.

Қазақстан Республикасы әлемдiк тәжiрибенi ескеретiн, қазiргi заманға сай құқық нормаларымен реттелетiн, нақты түбiрлi реформалау негiзiнде елдi тұрақты өркендену өмiр жолына түсуге мүмкiндiк беретiн әлеуметтiк-экономикалық, конституциялық, мемлекеттiк-құқықтық дамудың жаңа кезеңiне өттi. 2011 жылға қойылған мiндеттердi тиiмдi жүзеге асыру “Адал агроөнеркәсіптік компания” АҚ жүйелi компания ретiндегi статусын нығайтуға, саланы әртараптандыру бағытталған Үкiмет бағдарламасын орындауға жағдай жасайды. Даму векторы компания активтерiнiң өсуiне, қазақстандық нарықтағы оның белсендi ролiн нығайтуға және әлемдiк нарықтарға шығуға бағытталуы қажет.

Курстық жұмыс мақсаты - кәсiпорынның айналым құралдарын басқаруды кешендi экономикалық негiздеу және кәсiпорынның айналым құралдарын тиiмдi басқаруды жүзеге асыруға бағытталған шаралар жүйесiн ұсыну болып табылады.

Қойылған мақсатқа сәйкес мына міндеттер қойылды:

- кәсіпорындағы негізгі және айналым құралдарының экономикалық мәні мен маңызын және айналым құралдарының тиімді басқарудың рөлін қарастыру;

- «Адал өнеркәсіптік компания» АҚ мысалындағы айналым қорларын пайдалануды талдау;

- «Адал өнеркәсіптік компания» АҚ мысалындағы айналым қорларын басқаруын қарастыру;

- айналым қорларын тиімді пайдалануды ұсыну.

Курстық жұмыс құрылымы кiрiспеден, үш негiзгi бөлiмнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тiзiмi мен қосымшадан тұрады.

Кiрiспеде зерттелетiн тақырып өзектiлiгi негiзделiп, мақсаттар мен мiндеттер белгiленiп, зерттелiнетiн тақырып объектiсi мен пәнi айқындалады, әдiстемелiк және ақпараттық база көрсетiледi.

Бiрiншi бөлiмде кәсiпорынның айналым құралдарын басқарудың теориялық негiздерi көрсетiлген, олардың нарықтық экономикадағы рөлi айқындалады, айналым құралдарының қажеттiлiктерiн айқындау әдiстерi келтiрiлген.

Курстық жұмыстың екiншi бөлiмi “Адал агроөнеркәсіптік компания” АҚ мысалындағы айналым құралдарын басқару мен әдiстемелiк аспектiсiн талдауға арналған: кәсiпорынның айналым құралдарына деген қажеттiлiктi айқындау әдiстерi, кәсiпорынның таза айналым капиталы мен ағымдағы қаржылық қажеттiлiктi айқындау әдiстерi көрсетiлiп, кәсiпорынның экономикалық талдауы келтiрiлген.

Үшiншi бөлiмде қойылған мiндеттер шегiндегi кәсiпорынның айналым құралдарын басқарудың механизмiн жетiлдiруге бағытталған ұсыныстар жүйесi ұсынылған.

Қорытындыда негiзгi қорытындылар түйiнделiп, зерттелетiн тақырыпқа қатысты ұсыныстар жасалынады.

КӘСІПОРЫННЫҢ АЙНАЛЫМ ҚҰРАЛДАРЫН БАСКАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫК НЕГІЗІ

1. 1 Кәсіпорындағы негізгі және айналым құралдардың экономикалық мәні мен маңызы

Өнеркәсіптік өндірістің тиімділігін арттыру бойынша шаралар жүйесінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің бағдарламасымен негізгі және айналым қорларды пайдалану деңгейін едәуір арттыру, ұлттық экономика салалары бойынша кәсіпорындарда және ұйымдарда қор қайтарымын арттыруға бағытталған шаралар кешенін ұдайы өндірістегі, өнеркәсіп жұмысының көрсеткіштерін жақсартуға және оның тиімділігін арттырудағы рөлі мен экономикалық мәнімен шартталған.

Негізгі және айналмалы қорлардың әлеуметтік - экономикалық маңызы, ең алдымен, еңбек құралдарының қоғамдық өндірістің дамуындағы үлесімен анықталады. Еңбек құралдары, олардың материалдық құрамы көп жағдайда кез-келген қоғамның материалды-техникалық сипатын анықтайды. «Экононмикалық дәуірлер не өндіретіндігін емес, қалай еңбек құралдарымен өндірілетіндігін өзгешелейді». К. Маркс «Еңбек құралдары тек қана адамдық жұмыс күнінің дамуының өлшеуіші емес, сондай - ақ еңбекті жүзеге асыратын қоғамдық қатынастардың көрсеткіші», - деп жазған.

Кәсіпорын іскерлігіне авансталған барлық құралдарды капитал деп атауға болады. Кәсіпорынның бухгалтерлік балансын құру кезінде онын шаруашылық құралдары актив, ал олардың қаржыландыру көздері - меншікті капитал және кәсіпорынның міндеттемелері деп аталады.

Шаруашылық субъектілері өзінің қызметін жүзеге есыру үшін материалдық-техникалық қор (МТҚ) құру керек. МТҚ-дың негізін негізгі қорлар құрайды.

Кәсіпорынның шарушылық өндірістік іскерлігінің аса маңызды құраушысы негізгі қорлар болып табылады.

Негізгі қорлар өзінің натуралдық түрін сақтай отырып, көптеген өндірістік кезеңдерге қатысып, ал құндары дайындалатын өнімге бөліктермен ауыстырылатын еңбек құралы.

Өндіріс процессінде қатысатын барлық еңбек қорлары (машина, жабдық, т. б. ) анық жүзеге асырылуына жағдай жасайды (өндірістік ғимараттар, гидротехникалық құралдар, плотиналар, арналар, эстакадалар, көлік құралдары, жолдар, тунельдер, электр жүйелері, құбырлар), еңбек заттары мен өнімдерін сақтау мен қозғалту үшін қызмет ететін өндірістік негізгі қорлар болып табылады. Негізгі өндірістік қорлар құрамына тек өнімнің тұтыну құнын құруға ғана емес, сондай-ақ, оның құнын құруда қатысатын өндіріс құралдары да кіреді.

«Негізгі құралдар есебі» Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес, негізгі құралдар-бұл ұзақ уақыт бойы (1 жылдан астам) материалдық өндірісті де, өндірістік емес салада да әрекет ететін материалдық активтер.

Негізгі қорлардың ерекше өзгешеліктері мыналар:

- олардың шаруашылық қызметте көп дүркінді қатысуы;

- натуралды-заттық үлгісін сақтауы;

- өзінің құнын дайын өнімге (жұмысқа, қызметке) қызмет кезеңі барысында біртіндеп аударады.

Соңғы тармақ негізгі құрал-жабдыққа амортизациялық төлемді есептеу арқылы асырылады, ал оларға төмендегілер: жер, аяқталмаған күрделі құрылыс, резервте, қорда және консервацияда тұрған объектілер енбейді.

Амортизация-негізгі қорлардың (ғимараттардың, машиналардың, жабдықтың) тозуы есепті оның құндылығының бірте-бірте төмендеуі сондай-ақ негізгі қорларды жаңарту үшін қаражатты қорландыру мақсатымен осы қорлар құнынан өндірілетін өнімге бірте-бірте көшуі.

Амортизациялық өтелім - негізгі қорлардың тозығын толтыру үшін, яғни оны ұдайы өндіру үшін осы қорлар құнының бір бөлігін аударып отыру.

Тозу-негізгі құралдар объектілерінің физикалық және моральдік қасиеттерінің жоғалуы.

Салық салу мақсатында негізгі құралдарға құны 40 айлық есептік көрсеткіштен асатын және Жарлықтың 20 бабына сәйкес амортизацияға жататын қызмет мерзімі 1 жылдан асатын активтер жатады. Осыған сәйкес негізгі құралдар, олардың қалдық құнынан 7-ден 30%-ке дейінгі амортизация нормасымен топтарға топтастырылады. ь

Негізгі қорлар, тек ең алдымен олардың экономикалық зерттелуі мен жалпылауы үшін негізгі қорлар жіктелуі деп аталатын натуралды заттайқұрамы бойыншатопталуы аса маңызды. Негізгі қорлардың бухгалтерлік есебінің дұрыс ұйымдастырылуының негізі болып қорлар бекітілген типтік жіктелуі мен оларды есепте бағалаудың ортақ принципі табылады [1] .

Бухгалтерияда негізгі құралдар есебі инвентарлық объектілер арасында жіктелу топтары бойынша жүргізіледі. Әрбір объектіге сериялық-кезектік кодтау жүйесі бойынша инвентарлық нөмір беріледі, ол нөмір оның ұйымда, бірлестікте, пайда болған барлық уақыт бойы сақталады.

Инвентарлы нөмір қабылдау-беру актілерінде, жою туралы актілерде және т. б. инвентарлық нөмірді әрбір объектіде белгіленеді [17] .

Иеленуі бойынша негізгі құралдар жеке меншік және жалға алынған болып бөлінеді. Алғашқылары кәсіпорынның иелігінде болады және оның балансында тіркеледі, екіншілері басқа кәсіпорын мен ұйымдардан уақытша пайдалануға ақыға алынған.

Өндірістік процеске қатысу сипаты бойынша істегі және тұрған (запаста немесе консервацияда тұрған негізгі құралдар) .

Негізгі құралдарды пайдалану сипаты бойынша былай жіктеледі:

- істегі (пайдаланудағы) ;

- істемей тұрған ( консервациядағы) ;

- запастағы.

Қорытындылай келе, негізгі құралдарға үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар, көлік құралдары, шаруашылық құрал-саймандар және т. б. қызмет мерзімі бір жылдан асқан материалдық құралдар жатады.

Негізгі құралдардың аналиткалық есебі арнайы тізімде тіркеуге жататын карточкаларда әрбір инвентарь объектісі бойынша жеткізіледі. Объектілердің саны аз болған жағдайда есеп инвентарь кітабында жүргізіледі.

Негізгі қорлардың әлеуметтік-экономикалық маңызы, ең алдымен, еңбек құралдарының қоғамдық өндірістің дамуындағы үлесімен анықталады. Еңбек құралдары, олардың материалдық құрамы көп жағдайда кез-келген қоғамның материалды-техникалық сипатын анықтайды.

Нарық жағдайындағы айналым қорларын тиiмдi басқарудың рөлi

Кәсiпорын қызметiнiң тиiмдiлiгiн арттыруға және оның қаржылық жағдайын күшейтуге бағытталған шаралар жүйесiнде айналым құралдарын ұтымды қолдану сұрақтары маңызды орын алады. Нарықтық қатынастар қалыптасуы шартында айналым құралдарын қолдануды жақсарту проблемасының өзектiлiгi ұлғая түстi. Кәсiпорын қызығушылығы өздерiнiң өндiрiстiк-шаруашылық қызметi нәтижесiнде толық жауапкершiлiктi талап етедi. Кәсiпорынның қаржылық жағдайы айналым құралдарының жағдайына тiкелей тәуелдi болғандықтан және шаруашылық нәтижесiн шығындармен өлшеу, меншiктi құралдармен шығындарды өтеу керек болғандықтан кәсiпорындар айналым құралдарын оңтайлы ұйымдастыруға - олардың қозғалысын мүмкiн болатын минималды сомамен ұйымдастыру арқылы неғұрлым көп болатын экономикалық әсерге қол жеткiзуге қызығушылық бiлдiредi.

Айналым құралдарын ұйымдастыру олардың тиiмдiлiгiн арттыру проблемасының жалпы кешенiндегi негiздеме болып табылады.

Айналым құралдарын ұйымдастыру келесiлердi қамтиды :

- айналым құралдарының құрылымы мен құрамын айқындау;

- кәсiпорынның айналым құралдарына қажеттiлiктерiн анықтау;

- айналым құралдарының қалыптасу көздерiн анықтау;

- айналым құралдарын үйлестiру және басқару;

- айналым құралдарының қауiпсiздiгiне жауапкершiлiк және оларды тиiмдi қолдану[18] .

Айналым құралдарының құрамы өндiрiстiк айналым қорлары мен айналыс қорларын қалыптастыратын элементтер жиынтығын бiлдiредi, яғни жеке элементтерге бөлудi қарастырады.

Айналым қорларының құрылымы жеке өндiрiстiк айналым қорларының элементтерi мен айналым құралдарының ара-қатынасын бiлдiредi, яғни айналым құралдарының жалпы сомасындағы әр элементтiң үлесiн бiлдiредi.

Өндiрiстiк айналым қорларының басымды бөлiгiне шикiзат, негiзгi және көмекшi материалдар, сатып алынатын жартылай фабрикаттар, отын және жанармай сияқты еңбек құралдары жатады. Сонымен қатар өндiрiстiк айналым қорларына құны төмен және тез тозатын заттар, құралдар, арнайы құрылғылар, инвентарь, ағымдағы жөндеуге қажет қосалқы бөлшектер, арнайы киiм сияқты еңбек заттары да жатады. Бұл еңбек заттары бiр жылға дейiн қызмет етедi. Айналыстағы құралдар құнының шектеулiгi өзгерiп отырады, олар негiзгi қорлармен жүргiзетiн бағалау мен оларды сатып алу кезеңiне байланысты.

Сонымен бiрге кәсiпорында бұл еңбек заттарының атаулары мыңға жуық болады, соның нәтижесiнде ол тозу есебiн жүргiзудi техникалық жағынан қиындатады. Сондықтан тәжiрибеде оларды негiзгi емес айналым қорларына жатқызады.

Аталған құралдар мен еңбек заттары өндiрiстiк айналым құралдарының тобы өндiрiстiк запастарды құрайды. Олармен қоса өндiрiстiк айналым қорларына аяқталмаған өндiрiс пен болашақ кезең шығындары кiредi.

Өндiрiстiк айналым құралдары аванстайтын құралдардың негiзгi мiндетi өндiрiстiң үздiксiздiгiн және ырғақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.

Өндiрiстiк айналым құралдары басқа кәсiпорындарда айналыс құралдары болады. Оларға қоймадағы дайын өнiм, тиелген тауарлар, кәсiпорын кассасындағы және банк ақша-қаражаттары, дебиторлық қарыздар, басқа қаражаттар жатады. Айналыс құралдарының негiзгi мiндетi айналыс үрдiсiн ресурстармен қамту болып табылады. Айналым құралдарының құрылымы мен құрамы экономиканың әртүрлi саласында бiрдей емес. Олар өндiрiстiк, экономикалық және ұйымдастырушылық тәртiп факторларымен анықталады. Мысалы, сүт жасау саласында өндiрiстiк цикл ұзақ болғандықтан аяқталмаған өндiрiс үлесi жоғары. Жеңiл және тамақ өнеркәсiбi кәсiпорындарында басты орынды шикiзат пен материалдар алады. Сонымен қатар тамақ өнеркәсiбiнде (мысалы сүт, май өндiретiн кәсiпорындар) көмекшi материалдар запасы жоғары. Құралдар, құрылғылар, приборлар көп көлемде қолданылатын кәсiпорындарда құны төмен және тез тозатын заттардың үлес салмағы жоғары болады. Дайын өнiм, тиелген тауарлар, дебиторлық қарыз көлемiне өнiмдi өткiзу жағдайы, жағдайы мен олардың формасы әсер етедi.

Кәсiпорынның айналым құралдарын тиiмдi қолдануға жиi қарама-қарсы бағытта болып келетiн көптеген факторлар әсер етедi (1-сурет) . Әсер ету кеңдiгi мен басқару деңгейiне байланысты факторларды шартты үш топқа бiрiктiруге болады: жалпы экономикалық, ұйымдастырушылық және техникалық прогреспен байланысты факторлар.

1-суреттің жалғасы

Cурет 1 - Айналым құралдарын тиiмдi қолдануға әсер ететiн факторлар

Жалпы экономикалық факторларға тауар айналымы мен оның құрылымы көлемiнiң өзгеруi өндiрiстiк күштердi орналастыру, қоғамдық еңбектiң өнiмдiлiк динамикасы, тауар айналысы мен салалардағы, оларға қызмет көрсететiн шаруашылықтар жатады.

Ұйымдастырушылық-экономикалық факторларға сауда кәсiпорындары көлемiнiң өзгерiсi, олардың мамандануы, сауданың жаңа тәсiлдерiн енгiзу және т. б. жатады [2] .

Техникалық прогреспен байланысты факторларға саудаға қызмет көрсететiн саладағы технология мен қолданылатын техниканың өзгеруi (транспорт, байланыс, шаруашылық), сауда үрдiсiнiң автоматизациясы жатады.

Айналым құралдарын тиiмдi қолдануға және олардың айналымдылығының жылдамдатуына олардың көлемiн ұлғайтатын факторлармен қоса, оларды төмендететiн фаторлар да әсер етедi.

Айналым құралдарының көлемiн ұлғайтатын факторларға: саудалық қызмет көрсетудiң сапасының артуы, жаңа салынған аудандарда дүкендер желiсiнiң кеңейуi, баяу айналымдылықта болатын тауарлар айналымы құрылымында тауарлардың үлес салмағының ұлғайуы жағына қарай өзгеруi сияқтылары мысал бола алады [3] .

Айналым құралдарының азаюына: материалдық және қаржылық ресурстардың экономикасы, кәсiпорын қызметiне шаруашылық есептiң қағидаларын енгiзу кеңiнен жатады.

Сонымен, айналым құралдарының көлемiн айқындайтын факторлар объективтi, яғни берiлген кәсiпорын қызметiне тәуелдi емес және субъективтi болуы мүмкiн. Субъективтiлер қатарына, мысалы айналым құралдарын тиiмдi пайдалану, тауар айналымы жоспарын орындау, қолданылатын қызмет көрсету формалары, несиелiк және қаржы дисциплиналарын орындау сияқты мәселелер жатады

Кәсiпорында айналым қорларының жіктелуі және ұйымдастырудың ерекшелігі

Айналым қорлары - ақша қорларының айналымының үздiксiздiгiн қамтамасыз ететiн, өндiрiстiк айналым қорлары мен айналым қорларын құруға аванстайтын ақша қаражатының жиынтығы.

Айналым қорларын жоспарлау, есептеу және анализ тәжірибелерінде келесі белгілері бойынша жіктейді:

- өндіріс процесіндегі функцияларды рөліне байланысты-айналмалы өндірістік қорлар және айналыс қоры;

- жоспарлау, басқару, бақылау тәжірибелеріне байланысты-нормаланатын және нормаланбайтын айналым құралдары;

- айналым капиталын қалыптастыру көздеріне байланысты-жеке меншік айналым капиталы және қарызданған айналым капиталы;

-ликвидтілігіне байланысты, яғни ақшаға айналу жылдамдығына байланысты-тез өткізілетін айналым құралдары, баяу өткізілетін айналым құралдары;

- капитал салымдарының тәуекел салымдарына байланысты-минималды тәуекелділікті салымдар айналым капиталы, азайтылған тәуекелділікті салымдар айналым капиталы, орташа тәуекелділікті салымдар айналым капиталы, жоғары тәуекелділікті салымдар айналым капиталы;
- материалдық-заттық мазмұнына байланысты-еңбек құралдары (шикізат, материалдар, жанармай, аяқталмаған өндіріс және т. б. ) дайын өнім мен тауарлар, ақша қаражаттары және де есепшоттағы қаражаттар.

Өнiмдi өндiру үздiксiз жүргендiктен, өндiрiс сферасында әрқашан айналыстың әр түрлi сатыларда болатын айналым құралдарының белгiлi бөлiгi болады. Олар келесiдей топтарға бөлiнедi:

Айналым құралдарының негiзгi бөлiгiн құрайтын өндiрiстiк запастар. Олар шикiзат, негiзгi және көмекшi материалдар, отын, жанармай, негiзгi құралдардың жөндеуiне қажет қосалқы бөлшектер, құны төмен және тез тозатын құралдар: 1 бiрлiкке шаққандағы 100 минималды еңбек ақы құнына тең және қызмет ету мерзiмi 1 жылға дейiнгi шаруашылық инвентарь және басқа құралдар.
Аяқталмаған өнiм, яғни өндiрiс үрдiсiне түскен және әрi қарай технологиялық үрдiс кезеңдерiнде өңдеудi қажет ететiн еңбек заттары. Олар аяқталмаған өнеркәсiптiң өндiрiс және жартылай фабрикат түрiнде болуы мүмкiн.
Кезең шығындары - айналым құралдарының элементi болмайды, олар жобалауға, өнiмнiң жаңа түрлерiн өндiруге арналған шығындарды бiлдiредi. Бұл шығындар берiлген кезеңде жүзеге асырылады да, өнiмнiң өзiндiк құны негiзiнде келесi кезеңде өтелiнедi [4] .

Кәсіпорынның айнлам қорларының құрамы келесі 2-суретте көрсетілген.

Сурет 2 - Кәсіпорынның айналым қорларының құрамы

Дайындалған өнiм айналым сферасына түсiп, жүзеге асырылғаннан кейiн оның құны ақша формасына ие болады. Демек, кәсiпорын қызметiнiң дұрыс жүруi үшiн өндiрiстiк айналым құралдарынан басқа айналыс сферасына қызмет көрсететiн айналыс құралдары қажет. Оларға материалдар алуға, еңбек ақыны төлеуге, жабдықтаушылар мен қаржы органдарының алдындағы мiндеттердi орындауға қажет ақша қаражаттары мен дайын, бiрақ өткiзiлмеген (жүзеге асырылмаған) өнiмдер жатады.

Өндiрiстiк айналым құралдары мен айналыс құралдарын қалыптастыруға арналған өнеркәсiптiк кәсiпорындардың ақша қаражаттарының жиынтығы олардың айналым құралдарын құрайды [15] .

Өнеркәсiптiң айналым құралдарының негiзгi бөлiгiн өндiрiстiк айналым құралдары алады. Олар айналым құралдарының тауарлық-материалдық қорлар құндылықтардың жалпы сомасындағы үлес салмағы 85% құрайды .

Айналым құралдарының құрамдас элементтерiнiң ара-қатынасы олардың ортақ құнындағы айналым құралдарының құрылымын бiлдiредi. Олардың әр түрлi өнеркәсiп салаларындағы құрылымы өндiрiстiң технологиялық деңгейiмен, мамандану деңгейiмен, цикл ұзақтығымен, жабдықтаушыларға қатысты географиялық орналасуымен анықталады.

Өз қозғалысында айналым құралдары тiзбектi үш сатыдан өтедi: ақшалық, өндiрiстiк және тауарлық.

Ақшалық саты даярлық сатысы болып табылады. Ол ақша қаражаттарының өндiрiстiк запастарының формасына айналу кезiнде жүредi.

Өндiрiстiк сатыда құрылатын өнiмнiң құны авансталуы жалғасады, бiрақ толық емес, тек қолданылған өндiрiстiк запастардың құны көлемiнде қосымша еңбекақыға және онымен байланысты шығындар, сонымен бiрге негiзгi өндiрiстiк құралға құны аударылған шығындар авансталады[19] .

Айналымның өндiрiстiк сатысы дайын өнiмдi өндiрумен аяқталып, одан кейiн оны жүзеге асыру (өткiзу) сатысына өтедi.

Өндiрiстiк сатыда сияқты, тауар айналымы сатысында еңбек өнiмi (дайын өнiм) сондай-ақ көлемде аванстала бередi. Өндiрiлген өнiмнiң тауарлық формасы ақшалай түрге ауысқаннан кейiн ғана авансталған қаржылар өнiмдi өткiзуден түскен табыс есебiнен қайта қалпына келедi. Ал қалғаны жоспар негiзiнде жұмсалатын сома ақшалай жиналымдарды құрайды. Айналым құралдарын кеңейтуге арналған жиналымдар (табыс) бөлiгi соларға қосылып, келесi айналымдар циклын құрайды.

Айналымның үшiншi сатысындағы ақшалай нысанға ие болатын айналым құралдары сонымен бiрге айналым құралдарының алғашқы сатысы болады.

Айналым құралдарының айналысы келесi сызбамен жүредi:

Д - Т …П …Т ₁ - Д ₁ (1),

Мұндағы:

Д - шаруашылық жүргiзушi субъектпен авансталатын ақша қаражаттары;

Т - өндiрiс құралдары;

П - өндiрiс;

Т ₁ - дайын өнiм;

Д ₁ - өнiмдi өткiзуден түскен және жүзеге асырылған табысты қосатын ақша қаражаттары.

Нүктелер (…) - құралдар айналымның үзiлгендiгiн, бiрақ олардың айналыс үрдiсi өндiрiстiк сферада жалғасып жатқанын бiлдiредi.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайы айналым қорлардың жағдайына тікелей тәуелді, сондықтан кәсіпорын айналмалы қорларды пайдалану және ұтымды қозғалысын ұйымдастыруға қызығушылық танытады.

Айналым қорларды пайдалану тиімділігі экономикалық көрсеткіштер жүйесімен, ең бастысы айналым қорлардың айналымдылығымен сипатталады.

Айналмалы қорлардың айналымдылығы әртүрлі кәсіпорындарда біркелкі емес, ол салалық белгілеріне, өндірісті ұйымдастыру мен өнімдерді өткізуге, айналым қорлар мен басқа да факторларды орналастыру қызметтеріне де тікелей байланысты.

Кәсiпорын қызметiнiң үздiксiздiгiн қамтамасыз ететiн айналым құралдары бiр уақытта өндiрiстiк формалардың барлық сатыларында болады.

Айналым құралдарының ерекшелiгi - олар әрқашан айналыста болып, өздерiнiң натуралдық формасын ауыстыруы. Төменде кәсiпорынның айналым құралдарына қатысты балансы келтiрiлген. Ол түсiндiрме беру үшiн екi бөлiмге бөлiнген [5] .

Баланстың бөлімдері келесiлердi қарастырады:

Тауарлық-материалдық қорлар: “Материалдар” кәсiпорынның қолында бар шикiзат, материалдар, отын, қосалқы бөлшектерi және басқа құндылықтар қозғалысы мен бар мәлiметтердi ортақтастыруға арналған. Бұл материалдар нақты өзiндiк құны бойынша немесе есептiк бағасымен есептелiнедi. Алынған материалдардың нақты өзiндiк құны алынған материалдардың бағасы бойынша құны мен сол құндылықтарды даярлау мен кәсiпорынға жеткiзуге кеткен шығындардан құралады. Материалдарды даярлау мен кәсiпорынға жеткiзуге кеткен шығындарға сәйкес нормативтiк актiлер реттеледi.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.