Саяси партиялардың жіктелуі (классификациясы)

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:
КІРІСПЕ
3
l Қоғамдық бірлестіктер
5

1.1. Қоғамдық құбылыстар мен ұйымдардың пайда болып, дамуы 5
1.2. Қоғамдық бірлестіктердің негізгі құқықтары мен жұмыс істеу принциптер

6
1.3. Қоғамдық – саяси ұйымдар мен бірлестіктер
8
1.4. Қоғамдық саяси қозғалыстар
10

1.5. Саяси партия ұйымының қалыптасу эволюциясы, мәні және атқаратын
қызметі
11
1.6. Саяси партиялардың жіктелуі (классификациясы)
13
1.7. Партия жүйесі
16
1.8. Қазақстандағы көппартиялылық
17
ІІ ҚОРЫТЫНДЫ
20
ІІІ ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
23
ІV ҚОСЫМША
24

Кіріспе

Қазақстан Республикасында қоғамдық бірлестіктер болып, кәсіптік
одақтар және азаматтардың заңдарға қайшы келмейтін, ортақ мақсаттарға
ерікті негізде құрған басқа да бірлестіктері танылады.
қоғамдық бірлестіктерге саяси партиялар, кәсіптік одақтар, ерікті
қоғамдар, шығармашылық одақтар және т.б. жатады.
Қоғамдық бірлестіктің алдына қойған мақсаты оның мүшелері табыс
табайын деп емес,іздерінің рухани және басқа да қажеттіктерін
қанағаттандыру үшін бірігеді.
Қоғамдық бірлестіктердің құқықтық мәртебесін айқындау қажеттілігі
Азаматтық кодексте мүліктік қатынастарда олардың қатысуымен және олардың
құрылуы мен қызметіне қатысты қатынастарды азаматтық – құқықтық шекте
реттеумен байланыста болады, әрі ол аталған жүйеде шектеулі болуы керек.
Қоғамдық бірлестіктердің құқықтық ережелері сондай – ақ Қазақстан
Республикасының қоғамдық бірлестіктер туралы Заңымен де айқындалған,
олардың нақты түрлерінің қызметі мен құрылуы арнайы заң құжаттарында
тарамдана реттеледі.
Қоғамдық бірлестіктің мүлкі оның меншік құқығына жатады. Қоғамдық
бірлестіктерге қатысушылардың осы бірлестіктерге өздері берген мүлікке,
соның ішінде мүшелік жарналарына құқықтары жоқ.
Олар өздері мүшелері ретінде қатысатын қоғамдық бірлестердің
міндеттері бойынша жауап бермейді, ал аталған бірлестіктер өз мүшелерінің
міндеттемелері бойынша жауап бермейді.
Қоғамдық бірлестік таратылған соң қалған мүлік оның мүшелері арасында
бөлініске түспейді, өзінің жарғысында көрсетілген мақсатқа жұмсалады.

Қоғамдық бірлестіктің құқықтық ережесі заң құжаттарына сәйкес белгіленеді
Азаматтық кодекстің 106-бабында көзделген.
Қоғамдық ұйымдар бірлесе алмаса, әрекет жасау үшін халықаралық, жалпы
мемлекеттік, аймақтық, ұлттық жергілікті көлемде ресми және бейресми
сипаттағы одақтарға, халықаралық ұйымдарға бірігуі мүмкін.
Олардың қоғамдық мәртебесі мемлекеттік заңда және өзіндік нұсқауларда
(әсіресе кең таратқан түрі – жарғыларында) анықталады. Мұндай одақтың
мысалы ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымы, Европа Экономикалық Бірлестігін, т.б.
айтуға болады.
Қоғамдық ұйымдар әр түрлі болып келеді. Оған партиялар, кәсіподақтар,
жастар ұйымдары, кооперативтік бірлестіктер, шығармашылық (творчествалық)
одақтар, әр түрлі ерікті қоғамдық (ғылыми, ғылыми – техникалық, мәдени
ақарту, спорттық, қорғаныс және т.б.) жатады. Осы қоғамдық ұйымдар арқылы
милиондаған адамдар өзін – өзі басқаруға белсенді қатысып, өмір мектебін
өтеді.
Қоғамдық бірлестіктердің қызметі заңмен реттеледі. Осыған орай,
Қазақстанда бір ортақ мақсатға жетуді көздеген ерікті негізде құрылған
мемлекеттегі заңдарға қайшы келмейтін саяси партиялар, әртүрлі кәсіподақ
ұйымдары, бұқаралық қозғалыстар және басқа да одақтар, ұйымдар қоғамдық
бірлестіктер деп танылады. Олар 1996 жылғы қоғамдық бірлестіктер туралы
Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Қазақстан Республикасында
республикалық, аймақтық және жергілікті қоғамдық бірлестіктер құрып, жұмыс
істеу мүмкіндігіне ие.

1.Қоғамдық бірлестіктер
1.1. Қоғамдық құбылыстар мен ұйымдардың пайда болып, дамуы.
Қазіргі Қазақстанның қоғамдық дамуына алдымен саяси плюрализмнің
орнығуы мен дамуы тән. Бұл әртүрлі қоғамдық және саяси бірлестіктердің
пайда болуы мен дамуына байланысты. Олардың көбі бұрынғы клубтардан пайда
болған. Мысалы: 1988жылдың жазында Көкмайдан ассоциациясы пайда болды. Ол
астана ауасын ластайтын және Сорбұлақ көлі плотинасының бұзылып кету қаупі
сияқты мәсеселерімен айналысты. Бірінші рет көпшілік ұйымдар да пайда бола
бастады. Солардың бірі халықаралық антиядролық Невада – Семей
қозғалысы[1]. Бұл ядролық сынақтарды тоқтатуда үлкен рөл атқарды. 1988 ж.
соңында Мемориал қозғалысының бастауымен, оның бөлімшелері Алматыда,
Ақмолада, Семейде, Петропавлоскіде құрылған болатын. Халықаралық қоғамға
айналған оның мүшелері Сталин кезеңінде құғын – сүргінге ұшырағандар
туралы тарихи – архив жұмыстарымен айналысып және оларға қайрымдылық көмек
көрсетті.
1989 жылдың сәуір – мамыр айларында студенттер мен басқада жастар
ұйымдары пайда болды. Қоғамдық – саяси ұйым Форум бірнеше студенттік
ұйымдар негізінде ұлттық бағытта құрылды. Республикалық студенттер кеңесі
олардың әлеуметтік құқығын қорғауымен айналыса бастады. 1990 ж. қаңтарында
Бірлік (Казму) тобы негізінде әскери – саяси ұйым мен тәуелсіз студенттер
Одағы құрылды. 1990 жылдың көктемімен саяси партиялар мен саяси – қоғамдық
қозғалыстардың пайда болу процесі басталды. Бұл кезде социал – демократия
партиясы Азат азаматтық демократия қозғалысы сияқты бірлестіктер
ұйымдастырыла басталды. 1990 ж. сәуір – мамыр айларында Алаш ұлттық
партиясы, Желтоқсан
ұлттық демократия партиясы құрылды. Ол кездегі айырмашылығы,
оларда республиканың тәуелсіздігі туралы жаңа ұрандардың пайда болуы.
Қазақстанда көппартиялардың дамуына 1991 ж. 27-маусымында қазақ ҚСР-
дағы қоғамдық бірлестіктер туралы қабылданған заңның едәуір ықпалы тиді.
1991 ж қазан айында Қазақстанның Социалистік партиялары тіркеуден өтті.
Содан кейін басқа партиялар мен саяси қоғамдық бірлестіктерде өте бастады.
Олардың бәріде халықты әлеуметтік қорғау, мемлекеттік тіл, азаматтық
мәселелеріне өздерінің саяси жұмыстарында көп көңіл бөлді.
1993 жылдан бастап саяси күштер бірігуге бағыт алды. 1993 жылдың 60-
ақпанында Қазақстанның халық бірлігі партиясы құрылды. Ол басқада
қоғамдық күштермен саяси одақ құруға әзір екенін білдірді. Кейін үкімет,
кәсіпшілер федерациясы және іскерлермен өндірісшілер Одағы біріккен үш
жақты келісімге қол қойылды. Оған басқада қоғамдық бірлестіктер кіруге жол
ашық болды.
Қоғамдық дамудың күрт өзгерумен, яғни демократиялану, жариялылық,
әртүрлі пікірлер пайда болуы тарихи – ағарту, ұлттық мәдениеттік, татулық –
бейбітшілік, соғысқа қарсы және экологияға байланысты өмірге нешетүрлі
қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстарды әкелді. Мұсылман әйелдер бірлігі, қазақ
тілі қоғамының бөлімшесі құрылды.
Дегенмен саяси өмірде басты рөлді партиялар мен демократияға қатысты
қоғамдық қозғалыстар атқара бастады.

1.2. Қоғамдық бірлестіктердің негізгі құқықтары мен жұмыс істеу
принциптері.
1997 жылдың басында Қазақстанда 600-ден астам қоғамдық бірлестіктер
тіркелген. Солардың ішінде саяси партиялар, көпшілік
ұйымдар, кәсіподақтар, әртүрлі тарихи – ағарту, ұлттық – мәдениеттік,
қайырымдылық қоғамдар, аз ұлттар бірлестіктері және т.с.сс бар.
Қоғамдық құбылыстар мен ұйымдардың уставын тіркеу Республика әділет
министрлігінде жүргізіледі. Бұл процедура бірлестіктерге мемлекет қоғамдық
ұйымдармен қозғалыстармен қарым – қатынаста, сондықтан оларға кіретін
азаматтар арасында шектеу орнатады, бірлестіктерге заңдық құқық береді.
Қоғамдық бірлестіктер деп азаматтардың өз еркімен, олардың тіегі негізінде
құрылған ұйымдарды айтамыз. Қазақстан Республикасы аумағында саяси
партиялар, көпшілік ұйымдар, кәсіп одақтар, әйелдер, ардагерлер, ғылыми,
техника, жастар мен балалар ұйымдары, тағы басқада ерікті қоғамдар,
шығармашылық одақтар, қорлар, жерлестер – қоғамдық бірлестіктер болып
танылады[2]. Қоғамдық ұйымдардың партиядан айырмашылыға олар бірінші орыға
саяси мәселелер қоймайды, саяси бағдарлама жасамайды.
Қоғамдық – саяси қозғалыстар – ол әлеуметтік, экономикалық, саяси
және рухани тілегі бір әрдайым қозғалыстағы көптеген адамдардың бірлестік
тобы.
Қоғамдық бірлестіктерді құру және жұмыс істеуінің негізгі принциптері
мыналар: Еріктілігі, мүшелерінің (қатысушыларының) тең құқықтылығы, өзін
өзі басқару, заңдылығы, ашықтылығы.
Қоғамдық бірлестіктердің құрылуымен құқығы және қызметін тоқтату
шарты қазақ ҚСР - дағы қоғамдық бірлестіктер туралы Заңның 2, 3-
тарауларында баяндалған. қоғамдық бірлестіктер заң алдында тең құқықты.
Олардың құқықтары жарғыларында белгіленеді. Қоғамдық бірлестіктер өздерінің
мақсатымен қызметі жөнінде еркін хабар тарта алады, өз органдары арқылы заң
шығарушы
инициативасын жүргізеді, өз мүшелері мен қатысушыларын көрсете

біледі және олардың тілегін қорғай алады, сонымен қатар тағыда сол сияқты
заңға қарсы емес уәкілдіктер жүргізе алады. қоғамдық
бірлестіктер мен мемлекет арасындағы қарым қатынас 1995 ж. 30-тамызда
қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы негізінде реттеліп
отырады. Мәселен, Конституциясысының 5-бабында қоғамдық бірлестіктер заң
алдында бірдей. Қоғамдық бірлестіктер ісіне мемлекеттің және мемлекет ісіне
қоғамдық бірлестіктердің заңсыз араласуына, қоғамдық бірлестіктерге
мемлекеттік органдарына қызметін жүктеуге, қоғамдық бірлестіктерді
мемлекеттік қаржыландыруға жол берілмейді - делінген. Конституция
нормаларын бұзуға бағытталған мақсаты мен қимыл көрсеткен қоғамдық
бірлестіктерді құруға немесе қызмет етуге рұқсат етілмейді[3].

1.3. Қоғамдық – саяси ұйымдар мен бірлестіктер
Қоғамдық ұйымдар деп халықтық белгілі бір тобының мүддесін білдіріп,
алдына қойған әлеуметтік мақсатға жету үшін, ерікті түрде мүшелікке кірген,
оған материалдың көмек көрсетілген, өзін – өзі басқаратын адамдардың
бірлестігінайтады.
Қоғамдық ұйымдар әр түрлі болып келеді. Оған партиялар, кәсіподақтар,
жастар ұйымдары, кооперативтік бірлестіктер,
шығармашылық (творчествалық) одақтар, әр түрлі ерікті қоғамдық (ғылыми,
ғылыми – техникалық, мәдени ағарту, спорттық, қорғаныс және т.б.) жатады.
Осы қоғамдық ұйымдар арқылы милиондаған адамдар өзін – өзі басқаруға
белсенді қатысып, өмір мектебін өтеді.
Бүгінгі танда қоғамда, ескінің жақамен алмасу кезенінде, яғни өзара
шақта оның саяси өмірінде болып жатқан өзгерістердің ең маңыздылары
арасында, демократиялық бағытты бетке ұстаған оқиға
ішіндегілерінің бірі, түрлі қоғамдық қозғалыстардың өмірге келуі болып
табылады. Өткенде кеңестер кеңістігінде әр түрлі қоғамдық қозғалыстардың
тууына заманымыздың ақыл – ойы, ар – ожданы болған СОКП-ның мүмкіндік
бермегені белгілі. Ал бүгінде тәуелсіздік
қолға тиген жағдайдағы Республиканың, оның халықтарының, әртүрлі
ұлттарының, топтары мен әлеуметтік жіктерінің өздерінің мақсат –
мүдделерін, талаптарын жүзеге асыру жолындағы түрлі қоғамдық ұйымдарға
бірігуінің жиіленуі заңды құбылыс.
Қоғамның саяси өмірінде қазіргі тіршіліктің күнделікті құбылып тұрған
кезеңінде, адамдардың барлық мүдделері, қажеттіліктері осы мемлекеттік
органдар мен саяси партиялар арқылы ғана іс жүзіне асуы мүмкін емес.
Сондықтан осы саяси ұйымдар, партиялар сияқты, сонымен қатар өздерінің
алдарына саяси билікті алуды мақсат етпейтін, бірақ та мемлекеттік билік
үшін күресуші саяси партиялардың қызметіне ықпал ете алатын күшке ие болған
және кей жағдайларда басты рөл атқарып кететін де жайы болады. Оларға
әртүрлі қоғамдық қозғалыстар, одақтар, экологиялық ұйымдар, ассоциациялар,
азаматтық және діни бірлестіктер, қорлар т.б. жатады.
Республикадағы осы бұқаралық қозғалыстардың тарихына көз жүгіртсек
олар 80-жылдардың аяғында, әлеуметтік – ұлттық және топтық белгілері
бойынша емес, қоғамдағы әлеуметтік – экономикалық жағдайларға байланысты
және саяси мүдделері негізінде құрыла бастады. 1989 жылдың аяғы мен 1990
жылдары республикада 100-ге
тарта ресми тіркеуден өткен, өтпеген қоғамдық ұйымдар өмірге келді. Мысалы;
саяси белсенділік орталығына айналған Алматы қаласында 1986 жылғы Желтоқсан
құрбандарын ақтау жолында құрылған Желтоқсан қоғамдық комитеті, Азаматтық
Бірлестік қозғалысы, тарихи – ағартушылық Ақиқат қоғамы, қазақ тілі
қоғамы, тәуелсіз Бірлесу кәсіподағы және т.б. пайда болды.
1990 жылғы көктемдегі КСРО халық депутаттарының шешімі, саяси
бірлестіктердің ашық түрде жұмыс істеуіне жол ашты[4]. Онда КСРО
Конституциясының 6-бабы бірпартиялық кеңестік жүйесін жою туралы шешім
қабылдаған еді. Сөйтіп 1994 жылдың аяғында
Қазақстанда 500-ге жуық әртүрлі қоғамдық бірлестіктер тіркеуден өтсе, 1998
жылы оның саны 1531-ге жетіп отыр. Олардың ішінде біз әңгіме арқауы етіп
отырған, жұртқа танымал болған қоғамдық (бұқаралық) қозғалыстар да бар.
Олардың заңды мемлекеттік тіркеуден өткендері 10-нан асады.
Әңгіме негізі болып отырған, мемлекеттік және партиялық құрылымға
тікелей кірмеген, бірақ ондағы саяси өмірге айтарлықтай ықпал жасау
қабілетіне ие болған, саяси құбылыстарға толы қоғамдық қозғалыстар, түрлі
бірлестіктер деген ұйыммен астас келетін кезі де болады. Қоғамдық бұқаралық
қозғалыстар көбінесе саяси партия атқаратын кейбір міндеттерді де орындауға
ат салысады. Солай болса да қозғалыстардың партиядан басты айырмашылығы,
олар мемлекеттік билікті жүзеге асыруға қатысу – қатыспауымен анықталады.
Қозғалыстың партияға тән ұйымы, жұмысының біріңғай бағдарламасы, басқаруда
айқын принциптері болмайды. Көбінесе олардың әділеттік, бостандық,
қарусыздану, бейбітшілік үшін күрес, ұлттық жаңарып өрлеуі, қоршаған ортаны
қорғау және т.с.с. Жалпыхалықтық, адамзаттық талаптарға негізделген басты
мақсаттары қалыптасады. Бұл ұрандар көпшіліктің көңілінен шығып, олардың
бастарын біріктіреді. Әдетте қозғалыстар стихиялы түрде пайда болады.

1.4. Қоғамдық саяси қозғалыстар.
Қоғамдық құбылыстағы билік тәртібіне қарай, саяси қозғалыстар
консервативтік, реформистік, революциялық және контрреволюциялық болып
бөлінеді. Консервативтік қозғалыстар өмір сүріп тұрған тәртіпті құлатуға
да, жүйелі түрде қайта құруға да қарсы. Оны қайткен күнде сақтауға, ал
сондай қажеттілік туса, өз мүлшерінде ғана өзгертуге тырысады. Реформистік
қозғалыстар өмір сүріп отырған әлеуметтік
құрылым негіздерін жоймай, қоғамдық өмірдің кейбір жағын қайта өзгерткілері
келетіндер. Революциялық қозғалыстар өмір сүріп тұрған құрлысты жойып, оны
басқамен өзгертуді қалайды. Контрреволюциялық қозғалыстар революциялық және
реформистік қозғалыстардың нәтижесінде құрылған жаға қоғам құрлымына қарсы
бағытталып, өткен құрылысты қайта орнына келтіруге тырысады.
Саяси қозғалыс бір қалыпты тұрмайды. Ол дамып, толығып өзгеріп
отырды. Олар алғашқы қадамын қоғамның жай – күйіне қанағаттанбаған шақта
немесе сол құрылысқа қауіп төнгенде (ол шын мәнінде не болжамнан туған,
жалған да болуы мүмкін) ең белсаенді адамдар ол құрылысты құлатуға не
сақтап қалуға тырысып, өзара байланыстар жасап әрекетке көше бастайды.
Осындай байланыстар жүйесі кейін қозғалыстың тууына негіз болуы мүмкін.
Алғашында өзара пікірлерімен бөліскен олардың, сосын саяси қозғалысты
ұйымдастыру қажеттігі жөніндегі жалпы көзқарастары қалыптасады.
Қоғамдық саяси қозғалыстардың ішінде ең кең тараған түрі - Халық
майдандары. Халық майдандары деп, жалпы қоғамға қатысы бар, әлеуметтік
топтардың барлығының немес көпшілігінің мүддесін білдіріп, соны қамтитын
мәселелерді шешуге бағытталған бірлестіктерді айтады. Олар жалпы
демократиялық принциптердің негізінде құралады және жұмыс істейді.
Қазіргі кезде бір қатар қоғамдық бірлестіктер ұлттық идеяларды:
Мәдениетті, тілдерді қайта төлетуді, адамдардың өмір сүруінің
экономикалық жағдайларын жақсартуды негізгі бағыт етіп алып отыр.
Ал, кейбір жекелеген қоғамдық құрамалар, ұлттық – мәдени орталықтар, ұлттық
оқшаулыққа, ұлттық артықшылықты насихаттауға, жалпы проблемаларды басқа
ұлттар өкілдерінің заңды құқықтары мен мүдделеріне нұқсан келтіру есебінен
шешуге барған сайын көбірек үміт артып, жалған қауесеттерді таратудың
көзіне айналып қалатын
кездерін жасыруға болмайды.
Қазақстандағы осыншама бұқаралық қозғалыстар мен әртүрлі әлеуметтік
топтарды біріктірген, қоғамдық бірлестіктердің белсенді қызметтері
Республикадағы саяси ахуалдың өзгергенін яғни, демократиялық қатынастардың
кеңейгенінің айғағы екенін ешкім жоққа шығара алмайтын кезге жеткенін
көреміз.

1.5. Саяси партия ұйымының қалыптасу эволюциясы, мәні және
атқаратын қызметі.
Қазіргі кезде саясы партияларға қоғамды ұйымдастырудың саяси түрі
ретінде оның қалыптасу эволюциясына, дүние жүзілік тәрбиесіне көңіл
аударудың маңызы зор және оған қажеттілік туып отыр.
Себебі, саясы партия өзінің үш – төрт ғасырлық өміріне қарамастан
адамзат цивилизациясының ең негізгі жетістіктерінің бірі болып есептелетін
институт. Екіншіден, кез келген қоғамда қоғамдық өмірінің негізгі
жақтарының бірі – саясат. Ал саясат – мемлекеттік билік мүселесі бойынша әр
түрлі қоғамдық күштер өзара қарым – қатынас жасайтын орталық. Ол қоғамдық
күштер міндетті түрде белгілі бір топтың, таптың мүддесін қорғап отырады
да, сонымен бірге, олар саясы қатынастың алғашқы қатысушылары болып
есептелінеді. Сол әлеуметтік мүдденің ортақ болуынан пайда болған қоғамдық
күштер ең алдымен өздерінің ұйымын құрады, ол ұйымдар көп жағдайда саясы
партия болып құрылады.
Саясы партияның пайда болып қалыптасуы, қоғамның тапқа
бөлініп күресінің өріс алуына, әсіресе саяси үкімет үшін таластың
шиеленісуіне байланысты. Таптардың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.