Қоғамдық ұдайы өндіріс тұжырымдалары

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Қоғамдық ұдайы өндіріс тұжырымдалары

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I бөлім Қоғамдық құрылыстың өндірісті ұйымдастырудың
экономикалық негіздері
1.1 Қоғамдық өндіріс және оның
формалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Қоғамдық өндіріс және оның тарихи
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.3 Экономика ілімі классиктерінің еңбегіндегі ұдайы өндіріс
теориясы ... ...21
II бөлім Қоғамдық өндірістің негіздері ретінде экономикалық ресурстар
2.1 Қоғамдық өндірістің құрылымы және пропорциясы
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 3
2.2 Өндіріс тәсілі және оның екі қыры. Өндіруші күштер және өндірістік
қатынастар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Қолданған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...33

Кіріспе

Адамдар қоғамының тіршілік ету үшін өндіріс процесі қажет. Өндіріс –
адамдардың өмір сүру үшін қажетті материалдық игіліктер мен қызметті жасау
мақсатында табиғат заттарына әсер ету процесі.
Материалдық игіліктерді өндіру тәсілі - өндірістік күштер мен
өндірістік қатынастардың диалектикалық бірлігі болып табылады. Мұндай
өндірістік күштер өндіріс тәсілінің материалдық заттық мазмұнын, ал
өндірістік қатынастар олардың өмір сүруі мен дамуының әлеуметтік
экономикалық нысанын құрайды. Мұндай өзара байланыс болады, ал екінші
жағынан – экономикалық қатынастар субъектісі болып табылады. Адамзат қоғам
дамуы тарихының формациялық тәсілі түсінігі жатыр. Өз өмірінің қоғамдық
өндірісінде адамдар белгілі қажетті, олардың материалдық өндірістік
күштерінің дамуының белгілі бір дәрежесіне сай келетін, бірақ олардың
еркінен тыс қатынастар - өндірістік қатынастар жиынтығы заңдық және саяси
орналасатын және саяси орналасатын және қоғамдық танымның белгілі бір
нысандары болып табылады. Материалдық өмірді өндіру тәсілі жалпы әлеуметтік
саяси және рухани процестерді көрсетеді. Тұрмысты адамдардың сапасы емес,
керісінше олардың қоғамдық тұрмысы сапасын анықтайды.
Бұл курстық жұмыстың өзектілігі қоғамдық ұдайы өндіріс қоғамдық
өндірістің өзінің қайта жаңаруының үздіксіз ағымындағы процесі болып
табылады, оның нәтижесі – қоғамдық өнім Кеңес елінің саяси экономикасында
материалдық өндіріс саласына жұмсалған еңбек қоғамдық өнімді өндіреді деп
түсіндіріледі. Материалдық өндіріспен тысқары қалғандар қайта бөлуден кейін
қоғамдық өнімді тұтыну саласын құрайды. Демек, бұрынғы Қазақ АКСР – інде
жиынтық өнім материалдық өндіріс саласы өнімдерінің қосындысы ретінде
анықталды. Айналыс саласында өндіріс процесінің қорытындысын саудада
анықтау практикалық тұрғыдан мүмкін болмағандықтан Қазақ АКСР
статистикасында сауда толығымен өндірістік салаға жатқызылған болатын,
сөйтіп жалпы өнім мен ұлттық табысты есептеудің құрамдас бөлігіне айналды.
Осы курстық жұмыстың мақсаты:
Қоғамдағы өндіріспен Қазақстанды өндірісті зерттеу.
Міндеттері:
• Ұдайы өндіріс теорияларын, мемлекеттік кірістердің сыныптамасының
мәнін ашу.
• Қазақстан Республикасында Қоғамдағы өндірісті көрсету және Қазақстан
халқына түсіндіру.
• Қазақстан Республикасында өндірістің мәнін зерттеу.
Курстық жұмыстың объектісі:
Қазақстан Республикасының ұдайы өндіріс және қоғамдық өндіріс болып
келеді.
Зерттелуі:
Қазақстандық ғылыми еңбектерде зерттелген.
Солардың ішінде:
О.Ж. Әлиев - Әл – Фараби атындағы ұлттық мемлекеттік университеті
жанындағы қоғамдық ғылымдар оқутышыларының білімін жетілдіру институты
экономика кафедрасының, меңгерушісі, экономика ғылымының кандидаты, доцент;
Я. Әубәкіров – Қ.Р – ның ұлттық ғылым академиясының академигі; Е. Байжұмаев
– доцент; С. Досқалиев – доцент; Ж. Жәйшібеков – Д.А. Қонаев атындағы
Гуманитарлық институтының экономикалық пәндер кафедрасының меңгерушісі,
доцент; Б. Жүнісов, Ұ. Мәмбетов, Ү. Байжомартов; К. Нәрібаев – Қ.Р – ның
ұлттық ғылым академиясының корреспондент – мүшесі профессор; С.С. Сахариев,
А.С. Сахариева.
Курстық жұмыстың құрылымы:
Курстық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытынды мен
ұсыныстардан, қолданылған әдебиеттер мен қосымшадан тұрады. Негізгі бөлім
және екінші бөлім екі тараудан тұрады:
Бірінші тарау: Ұдайы өндіріс теориясы.
Екінші тарау: Қазақстанның қоғамдық өндірістегі қызметі.

I бөлім Қоғамдық өндірісті ұйымдастырудың экономикалық негіздері

1.1 Қоғамдық өндіріс және оның формалары

Қазіргі қоғамның экономикалық өмірінің шындығы кәсіпорындарда
шығарылған өнімдер жоспарлы түрде тауар формасында айналуында. Қазіргі
шынайы өмір фактілері адамзат қоғамыны, бүгінгі таңдағы экономикалық
өмірінде әрі қарайғы даму жолын айқындау үшін теориялық тұрғыдан иелегінен
өткізуі қажет. Саяси жүйеге, мемлекет құрылысына тәуелді емес әр түрлі
қоғамдық өндіріс формалары бар екенің көрсетіп отыр. Оқулықтарда және
ғылыми әдебиеттерде адамзат қоғамының тарихында қоғамдық өндірістің екі
ғана формасы натуралдық және тауарлы өндіріс болған және солай болуда деген
пікір терең тамыр жайған. Қоғамдық өндірістін жалпыға тағылған формаларымен
қатар әдебиеттерде тікелей қоғамдық өндіріс, сондай-ақ жоспарлы
шаруашылықтар туралы да айтылады. Натуралдық шаруашылық түсінігіне жеке
тұтынуға қажетті өнімді өз қолымен жасау жатады. Ол өндіргіш күштердің
әлсіз дамуымен, өндірілген өнімде қосымша еңбек үлесінің жоғары еместігімен
сипатталады.
Еңбектің қандай түріне болсын жеке меншік немесе қоғамдық, жеке немесе
бірлескен еңбекке негізделсе, натуралдық шаруашылық артық өніммен өзара
айырбас жүргізбейді. Натуралдық өндірістің айқын сипатына онығ бөлшек
түрдегі, шаруашылық өмірдің тұйықталушылығы жатады. Осыңын байланысты еғбек
өнімі тек қауым шенберінде, құл иеленушінің немесе феодалдық шаруашылығында
ғана кәдеге асты. Осының салдарынан, қоғамдық байланыс қатаң түрдегі
сипатта болады – өнім қауым мүшелері, құл иеленуші, феодал, олардың отбасы
мен бала-шағасы тұтыну үшін ғана өндіріледі. Еңбек нәтижесі шаруашылық
ауқымынан аспайды, ал сыртқы байланыс болған жағдайда ол тұрақты емес,
кездейсоқ сипатта болады. Еңбектің ұйымдастыру принципі оның негізінде
(айқындауда) бола тұра қоғамдық шаруашылық жүргізуді айқындауда шешуші
рөлге ие емес. Өндіріс түрі байланыс түрімен, яғни шаруашылық жүргізудің
қайсібір типінің бейімдік түрін айқындайтын қатынастармен сипатталады.
Шаруашылықты жүргізуде өнім жеке адамның немесе көптің біріккен
еңбегімен де өндіріле береді. Соңғысының негізіне дара бастың, оның еңбек
жағдайының қожасы алдындағы міндеткерлігі жатады, осылайша олар өнім арқылы
бір-бірімен қарама-қарсы тұрады, бір жағында-дара еңбек, екінші жақта-
еңбек жаңдайын меншіктеуші. Бірақ дара еңбек тұйықталған шаруашылық
шенберінде, көп ретте, жалпылар еңбегінің бір бөлігін құрай отырып,
қоғамдық еңбек бөлінісінің алғашқы табиғи мәйегіне негізделеді. Соңғысы
мануфактуралық еңбек бөлінісінің осыған сәйкес кейін ірі өнеркәсіптің
мәрелік пункті болып табылады. Сөйтіп, бірілескен еңбек дами отырып,
өзгеріске ұшырайды, басқа жағдайға өтіп, шаруашылық жүргізудің жаңа түрінің
пайда болуына себін тигізеді.Натуралдық формадағы еңбектің әр қилы түрлері
және шаруашылқ жүргізудің натуралдық типі бір ұғым емес. Біріншісі болса
тарихи сипатқа ие, өйткені ол адамзат дамуының белгілі бір кезеніңде пайда
болып, өзінің зрлеуінде басымдық жағдайға жетті, кейін, анағұрлым жетілген
формаларға орын беріп, құлдырауға түсті. Натуралдық шаруашылықтағы бөліс,
айырбас пен тұтыну жеке жұмыскердің сіңіргеніне байланысты емес.
Әсіресе өндірістің осындай типі қалыптасуының ерте кездегі
сатыларында бұл қатты байқалады.
Натуралдық өзгерудегі қайта өндіру өндірілген өнімнің жалпы санына
байланысты. Натуралдық өндірістегі еңбек өнімдерімен алмасу тікелей
натуралдық, заттық өлшем бірлігі бойынша қауым мүшелерінің түрлік етуіне,
қажеттілігіне қарай жасалды. Мұнда бөліс тендестіру сипатына жүреді, ал
топтар арасындағы өнім алмасу болмады. Алғашқы қауымдық қоғамның басты
кезеніңде жеке меншік, қоғамдық еңбек бөлінісі дегенді білмеді, ал өнімді (
табысты) өздері тұтынды (қоректенеді). Әрі қарай, натуралдық өндіріс
өандылықтары өз-өзінше қайшы келді де қауымдық шаоруашылық зандылықтары
емес, еңбек құралдары мен жерді меншіктеу заңдылықтарына тәуелді болды. Көп
жаңдайда еңбекшілер экономикалық заңдыолықтарға емес құл иеленушінің, яки
феодалдың еркі мен көңіліне тәуелді болып отырды.
Осылайша натуралдық өндірісте шаруашылық жүргізудің өктемшіл
формасының алғашқы жұқанасы пайда болды. Тарихи жағынан шаруашылық
жүргізудің келесі дамыған формасы ретінде тауарлы өндіріс пайда болды.
Тауарлық қарым қатынастығ негізі ретіндегі қоғамдық еңбек бөлінісінің
дамуы араларындағы байланыс айналым арқылы сату, сатып алу түрінде орнығып,
өз ерекшеліктерібойынша оқшауланған өндірісшілердің пайда болуына алып
келді. Тауарлы қарым-қатынастардың дамуы тауар өндіруші қауымдар арасындағы
немесе байланыстан, жеке тауар өндірушіге, ал олардан әрі қарай қарапайым
тауар өндірісі зандылығы өзіне-өзі қайшы келген капиталистік кәсіпорындарға
қарай жылыстады. Яғни, капиталистік тауар өндірісі зандылықтары өзінің
дамуымен қарапайым тауар өндірісін қайта түлетті. Өндіріс күштерінің дамуы,
өндірістік қатынастардағы болмай қоймайтын өзгерістерге жетелей отырып,
экономикалық зандылықтар формасын да өзгеріссіз қалдыра алмайды.
Зандылықтардың формалық айқындық модификациясы өндіріс қатынастары
арасындағы байланыстарды түлетеді. Бұл натуралдық та, тауарлық та,
шаруашылық жүргізу.
Формаларында айқындала түседі. Бәрі де сол, бірақ алғашқы қауымдық,
құл иеленушілік, феодалдық және капиталистік өндіріс әдістеріндегі
көріністері ғана әлі қилы. Сондықтан, оларды пайдалану, қолдану немесе
оларды заңдылық әрекеттерін біріктіру туралы немесе олардың зандылық
өзгеріске ұшырайлы, сондықтан оларды бастапқы түрінде қабылдауға
болмайтынын да баса көрсету керек.
Қарапайым тауар өндірісі жағдайындағы құн заңының әрекеті айырбас
эквиваленттілігімен сипатталады. Тауарлық қатынастарының дамып, шаруашылық
жүргізудің капиталистік жүйесіне өтумен қатар тауарлық қатынастардың
мағызды принципі эквиваленттілік өзгеріске ұшырайды және өз қарама-
қайшылығы пайда болады, және де өзгеріске ұшырау жаңа тауарлық қатынастығ
әлпетің айқындайтын тауар – жұмыс күші алмасуы негізінде пайда болады. Бұл
алмасу басым қатынастың жаңа түрін айқындайтын эквиваленттік негізде
жүрмейді.
Өндіріс саласындағы өзгерістерге байланысты айналым, бөліс жөне
тұтыну саласында да өзгерістер жүріп жатады. Тұтыну құны өндіріс және
айырбас мақсатынан өз бойында құн сақтап жүрушіге, ал соңғысы – мақсаты
айналады, осыдан барып ең соңғы толассыздық қасиетіне ие болады. Сөйтіп
адамзат қоғамы байлық арқылы билікке қол жеткізуге және керсінше болатын
қозғалыстың жаңа сапалы түріне ие болады. Осы мақсаттарды жүзеге асырудың
негізін өндіріс құралдарына меншік құрайды. Тауарлық қатынастардың дамуы
үдей түседі. Соңғысының өндірісі және оны иелену күштерінің дамуын
тездетеді. Бұл процесс әрі қарайғы еңбек бөлінісін тудыруы өндіріс
құралдарын қоғамдастыруды жеделдетеді. Осының бәрі жаңа қатынастардың
тарихи алғы шарттарының пайда болуына алып келеді.
Адамзат тарихы алғашқы қауымдық құрылыста өндірістің түрлі типінің
пайда болуы мен қалыптасуынң белгілі бола бастағаның көрсетті. Көп жағдайда
олар бір-бірімен тым тығыз түйіскені соншалық, мыңдағы жылдар өткен соң
зерттеушілер олардың ара жігін ажыратпайтын да болды.
Экономикалық оқулықта алғашқы қауымдық құрылыстың бастапқы кезеңі
шаруашылық жүргізудің натуралды және ұжымдық формалары ретінде сипатталған.
Оларда жеке меншік, қоғамдық еңбек бөлінісі болмады, ал өндірілген өнім
шаруашылықтың өз ауқымында тұтынуға жұмсалды. Шаруашылық топтары арасындағы
байланыс болмаған. Аталған ұқсас сипаттар зерттеушілерді бұл да
шаруашылықтың сол түрі болар деген ойға жетеледі. Бірақ осылай бола
тұрғанымен олар айырмашылықтарын байқамаған. Негізгі және басты айырмашылық
жеке және бірлескен еңбек нәтижесінде қалыптасқан еңбек ету тәсілдерінде
жатыр. Еңбек ету тәсілдерінің дамуы табиғи және қоғамдық еңбек бөлінісіне
алып келді, сондай-ақ адамның еңбек құралын жасау және онымен еңбекке
қажетті заттарды өндеуді үйрену қабілетінің өсуіне әсер етті. Осы
процестердің барлығы бастапқы кезендердңғ өзінде-ақ олардың арасындағы
айырмашылықтың артуы қарай бастады. Шаруашылық жүргізудің қарастырылып
отырған типі бұлтартпастық сипатына ие, өйткені онда олар өмір сүруге
қажетті нәрселерді өздерінің еңбек әдістерімен тапқан жағдайда неге қол
жеткізгендерің алдын ала сезді.
Қоғамдық және ұжымдық өндірістегі тікелей қоғамдық сипаттың өз
айырмашылығы бар, біріншісінді адамдар нені жасай алатын, қанша керек
екенің өздері білді. Екінші жағдайда ұжымның мүмкін болар тұтынымы,
тауарлар өндірісінің технологиясымен анықталады. Ортақ сипаттармен қатар
бұл екі жағдайдың айырмашылық ерекшеліктері, яғни арнайы бейімдік формасы
ретінде көрініс берертқарама-қайшылығы бар. Натуралдық шаруашылықтың мұндай
сипатына тұйықтық, түрлі топтар, аймақтар арасындағы алмасудың, айырбастың
жоқтығы жатады.
Адамзат қоғамының дамуымен бірге натуралдық және ұжымдық өндіріс
арасындағы айырмашылық та айқын көрініс бере бастады. Бұлар пайда бола
бастаған өндіріс әдістерінің негіздерің байытты. Бұл процестер қоғамдық
өндірістің бір түрі екіншісіне бағынып, оның дамуына әсереткен қоғам
дамуының өне бойында жалғасып отырды. Құл иеленуші және феодалдық өндіріс
әдістері ұжымдық еңбектің артықшылығын барынша пайдаланда және оны реттеу
әдістерін жақсы игерді. Бірақ натуралдық шаруашылық ұжымдық өндірісті емес,
тауарлы өндірісті ығыстырып шығарды. Тауарлы және ұжымдық өндірістің
арасындағы ортақ жәйт еңбек бөлінісі мен істелген шаруа нәтижесінде қажетке
айырбастау. Осы бір сипаттар арқылы олардың арасындағы айырмашылық
байқалады, өйткені еңбек бөлінісі де айырбас секілді түрлі формаларға ие.
Осы түрлі формаларды өзіндік өндіргіш күштерге сәйкес шаруашылық жүргізудің
түрлі типтері қалыптаса бастады. Тауарлы және ұжымдық өндірістің пайда болу
негізіне қызмет ететін еңбек бөлінісіндегі айырмашылық өндіріс құралдарына
деген меншіктің түрлі формаларын қалыптастырады. Мұны мен қоса, тауарлы
өндіріс құралдарына леген менгік базасында болывп, өзінің үрдісімен жаңа
түр-мануфактуралық еңбек бөлінісінің пайда болу негізін жасады.Соңғысы
толымды мөлшерде тауарлы қытынастардың зандылықтарына сай болды, бірақ оның
дамуы қоғамдық шаруашылық жүргізу типі ретінде тауарлы өндірістің рөлін
шектеуге алып келді. Мануфактуралық еңбек бөлінісі, жекеменшік
қатынастардың құлашын жайғызумен бір мезгілде жтнақтау процесін де дамытты.
Қоғамдық өндірісте еңбек процесі негізінен өндірістің жоғалып кетердей
болған типіне жаңа серпін берелік сипатта дами алатын еді.
Ұжымдық өндіріс ғайыптан қайта пайда болғандай көрінгенімен лның
болмысы оғанқұндық қатынастардың әсер етуінен мүлдем басқа түрге айналған
формада жүзеге асты. Осылайша, тауарлы өндіріске түбірлі себеп болған
қоғамдық еңбек бөлінісі келесі формаға кәше отырып, шаруашылық жүргізудің
мүлдем қарама-қайшы түрі ұжымдық өндіріске ұйытқы бола бастайды. Шаруашылық
жүргізудің жаңа жүйесінің қалыптасуы айналымнан түбірлі айырмашылығы бар
айырбастың жаңа әдісін талап етті.
Ұжымдық өндіріс қоғамның өндіріс формасы ретіндетауарлы өндіріспен
жай лрын алмасып қана қоймайды, мұнда дталектикалық өту процесі де жүреді.
Бұл процесс өз дамуының белгілі бір кезеніңде қоғамдық дамудың
тұңғиық процестерінің ықпалымен жаңа сапалы секірісті бастан өткеруі
мүмкін. Сапалы секіріске дейін жөне одан кейін де шаруашылық жүргізудің екі
формасының да өмір сүруі сол тұстағы бар өндіріс типінің ене бастау
процесінен хабардар етеді. Бұл өндіріс типінің ене бастауы жаңа жүйенің туа
бастап, ескенің біртіндеп өшу процесімен қат-қабат жүреді. Бірақ бұл
тауарлы өндірістің ене бастау процесімен тікелей байланысты екен дегенді
білдірмейді. Бір заңдылықтың пайда болуы қатарлас келе жатқан зандылықты
жояды деу емес. Қандай да болмасын экономикалық құрылысты осындай сипат
негізінде зерттесек, оны өндірістік қатынастар жүйесі ретінде
классификациялау жеткіліксіз әрі ол толық та болмас еді, өйткені бұлпайда
болу генезисін көрсетпейді соның салдарынан құбылыстың пайда болу прогресі
және даму перспективасы көрінбейді. Қоғамдық қатынастар дың әр түрлі
формаларының қатынастары, проблемалары да тиісті қарастырылмайды.
Өндірістің барлық әдістері алдыңғы формацияның аясында қалыптасып қана
қоймайды, олар өзінің дамуына қолайлы сәтті күтіп жаңа қатынастар мәйегі
негізінде пайда болады. Құл иеленуші натуралдық және капиталистік тауарлы
өндірістер жағдайы да осындай. Егер олар болмағанда, алғашқы қауымдық
құрылыс ішінде құл иеленуші, ал феодалдық қоғамдық құрылыс ішінде
өндірістің капиталистік тәсілі де пайда болмас еді. Шынында да шаруашылық
жүргізу типінің алдыңғысынығ рөлі мен орнын айқындап алмай, экономикалық
қатынастың жаңа жүйесіндегі соңғысын түсіну мүмкін де емес. Жаңа жағдайдың
қалыптасуына серпін әсер етті десек мәселе басқаша. Бірінші жағдайда, ондай
серпін қажетсіз, ал соңғысында жаңа жүйенің қалыптасуы үшін төңкеріс керек
болды. Бірақ осылардың бәріне бірдей белгілі бер зандылықтардың белгісі бар
тарихи алғы шарт жоспарлы өндіріс концепциясында жлқ. Ал енді бұл жоқ
болғандықтан, өндіріс тәсілі құбылыс ретінде органикалық емес, механикалық
қасиетке өтеді, тарихы өрнектелген белгілі бір ретпен қатпарланған
блоктардан тұрады.
Қоғамдық өндіріс мәселесі экономикалық теорияның бастапқы негізін
құрайды. Адамзат баласының тіршілігінің негізін қалайтын да қоғамдық
өндіріс. Ол материалдық игіліктерді өндіру, бөлу, айырбас және тұтыну
процесін қамтиды. Өндіріс процесінің қоғамдыұ формасы қандай болса да, ол
әйтуір үздіксіз процесс болуға, яғни оқтын-осол бір сатылардан қайта-қайта
өтіп отыруға тиіс. Қоғамның тұтынбай отыру алмайтыны сияқты, ол қндірмей де
отыра алмайды.
Тарихты материалдық жолмен ұғыну мынадай қағидаға сүйенеді:
өндірістен соң оның өнімдерін айырбастау да әрбір қоғамдық құрылыстың
негізі табылады, тарихи өмір сүретін әрбір қоғамда өнімдерді бөлу, сонымен
бірге қоғамның таптарға немесе топтарға бөлінуі, қоңамның нені өндіретініне
және өндірілген бұл өнімдердің қалай айырбасталатынына байланысты. Өмірде
болып жататын барлық қоғамдық өзгерістер мен саяси төңкерістердің негізгі
себептерін адамның ақыл-ойынан, олардың ақиқат пен әділеттілікті түсіну
денгейінен, цилосоциядан өздемеу керек, оны өндіріс пен айырбас әдісінде
орнаған өзгерістерден, сол заманның экономикасынан іздеу керек. Міне, бұл
едімізде болып жатқан экономикалық саяси-әлеуметтік сілкіністер мен
өзгерістердің баршасына да тікелей қатысты. Оны тек осылай түсінуге болады.
Қоғамдық өндірістің адамзат өміріндегі орны мен рөлі ерекше. Егер өндірісті
бір жыл түгіл, бірнеше апта тоқтататын болса, адамзат аштықтан құрып кеткен
болар еді. Қазіргі танда да рынокты қалыптастыруда қоғамдық өндіріс зор
маңызды ие болып отыр. Қоғамдық өндіріс, жоғарыда атап өткеніміздей
өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың бірлігі. Ал оның орын алуы,
дамуы белгілі бір факторларға байланысты.Ол факторларға мыналар жатады: а)
субьективті факторлар немесе жұмыс күші. ә) обьективті, заттық факторлар
немесе өндіріс құрал-жабдықтары. Осы арада ең алдымен еңбек туралы түсінік
бере кетейік. Еңбек дегеніміз-мақсатқа сай атқарылған қызмет, адам мен
табиғат арасындағы қарым-қатынас процесі. Мұнда адам өз қызметі арқылы өзі
мене табиғат арасында заттардың өзгеруіне себепкер болады, бұл алмасуды
реттеп, бақылап отырады. Еңбек- бұл адамның саналы әрекеті. Оның басты
ерекшелігі-алдын ала ойланып істелінеді, мақсатты іс-қимыл, белгілі бер
нәтидеге жету көзделінеді. Мысалы, хайуанаттар табиғатта бармен ғана
қоректенеді. Ал адамның еңбек етуге басты ерекшелігі-табиғаттан ала
дабіледі, оны өзгерте де, сақтап, қорғау да біледі. Осыған байланысты
адамдардың тәжірибесі жинақталады. Белгілі-бір білімді, мамандықты игереді,
оны жетілдіре түседі. Адамды адм еткен еңбек деген даналық ой осыдан туған,
еңбек адамның дамуының және жетілуінің басты факторы. Еңбек ете отырып адам
жұмыс күшін жұмсайды. Ал жұмыс күші – адамның еңбекке деген қабілеттілігі.
Жұмыс күшін тұтынудын өзі де еңбек.
Қоғамдық еңбек бөлісінің терендеуімен байланысты жұмыс күші өзінің
жеке ерекшелігін сақтап, дамыта отырып, бірте-бірте қоғамдық сипатқа ие
бола бастайды.Сөйтіп жиынтық жұмыс күші пайда болады. Жұмыс күшін пайдалану
тек белгілі бір қоғамдық іс-қимыл негізінде ғана мүмкін. Ол өндірістің жеке
факторы ретінде орын алады. Жұмыс күші-қоғамдағы ең басты, жасампаз күш.
Қоғамдық дамудың бүкіл тарихы көрсеткендей, қоғамдық өндірістің дамуында,
әсіресе ғылыми-техникалық прогрестің қарқындығымен байланысты жеке фактор
рөлі барған сайын өсіп келеді, ол занды да.
Ал заттық факторлар туралы әнгімені еңбек заттары мен еңбек құрал-
жабдықтарынан бастаймыз.
Еңбек заты дегеніміз-бұл өнделетің материалдар, яғни адамның күш-
қуаты, еңбек құралы арқылы өнделетің зат. Олардың екі төрі бар: а) табиғи
-руда,көмір, мұнай, балық т.б.; ә) белгілі бір табиғи процестен, өндеуден
өткен-шикізет, материал т.б. Еңбек құралдары дегеніміз адамның өзі мен
еңбек затының арасында тұратын және оның осы затқа ететің-ықпалын іске
асырушы ретінде пайдаланатын зат немесе заттар жиынтығы (комплекс), яғни
адамның сол арқылы табиғатқа әсер ететін, ықпал жасайтын зат. Еңбек
құралдары бірнеше түоге бөлінеді:а) еңбек құралдары, аспаптар, машина,
механизмдер. Еңбек құралдарының бұл түрін классикалық экономикалық теория
өндірістің сүйек және бұлшық ет жүйесі деп атайды; ә) өндірістің обьектілер
(өндірістік үйлер, құрылыстар, жолдар т.б.; в) жер де еңбек құралы болып
табылады; г) еңбек құралдарына электр қуаты, бу, химиялық, ядролық
реакциялар да жатады.
Материалдық игіліктерді өндіру үшін пайдаланылатын еңбек құралдары
мен еңбек заттарының жиынтығы өндіріс құрал жабдықтарын құрайды. Олардың
жұмыс күшінен айырмашылағы, өндірістің материалдық-заттық факторына
жататындыңы. Өндірісті жұмыс күшінің, еңбек заттары мен еңбек құралдарының
жай ғана қосындысы деп қарау дұрыс емес. Ал біртұтас жүйенің элементтердің
жай қосындысына қарағанда сапалы айырмашылығы бар екені белгілі. Олардық
өзара қатынасы, тиімділігі өндірістің технологиясы мен ұйымдастырылуынан
айқын көрінеді.
Технология өндірістің негізгі факторларының өзара әрекетің
белгілейді, адамдардың еңбек заттарына ықпалының өндірістік факторлардың (
механикалық, физикалық, химиялық) қасиеттеріне негізделгенін көрсетеді.
Заттардың осы кезге дейінгі белгісіз қасиеттерін аша отырып, адамдар жаңа
өнімдерді дайындаудың құпиясын менгеріп, осыған байланысты аса үздік
технологияны, сапалы жаңа материалдарды пайдалануды күн тәртібіне қояды.
Осымен бірге өндірісті ұйымдастыру да өзгереді, яғни оның бүкіл
факторларының бірлесіп әркет етуі талап етіледі. Еңбек бөлінісі, қоғамдық
өндірістің салалық жіктелуі терендейді, оның құрылымы күрделіленеді
мамандыру, кооперация, шоғырлану, ұйымдастыру кеңінен дамиды. Осының
нәтижесінде өндірістің қоғамдық сипаты ұлғаяды. Сөйтіп, халық шаруашылығы
бірте-бірте күрделі кешенге (комплекске), ірі салалы, аумақтық ұйымдарға
айналады. Ұйымдық қатынастардық осылайша күрделі, икемді жүйесі өндірістің
маңызды факторын құрайды.
Қазіргі ғылыми-техникалық революция өндірістің жаңа факторын-
ақпаратты (информацияны) туғызалы. Ал информация қазіргі машина жүйесінің
маңызды шарты. Сонымен бірге, өндірісте орын алатын ұйымдық-экономикалық
және әлеуметтік-экономикалық қатынастарды ажырата білу керек. Ұйымдық-
экономикалық қатынастар өндіріс процесін ұйымдастырумен байланысты. Ол
адамның арасындағы қатынасты бейнелей отырып, өндіріс жағдайын да, оның
факторларының дамуындағы ерекшеліктерін де сипаттайды. Өндірістің
әлеуметтік-экономикалық нысандары өндіріс құрал-жабдықтарына иелік етумен
байланысты орын алатын қатынастарды, яғни меншік қатынасын құрайды. Ал
мұның өзі өндірістің кімнің мүддесіне қызмет ететінің, оның нәтижелерін
қалай бөлу керектігін анықтайды. Осыдан келіп қоғамның таптық және
әдеуметтік құрылымы пайда болады.

1.2 Қоғамдық өндіріс және оның тарихи түрлері

1.Қоғамдық өндірістің негіздері: еңбек процесінің қарапайым
моменттері, қоғамдық өнім және оның қозғалысы.
2. Өмір сүрудің табиғи және әлеуметтік жағдайлары. Ресурстар
шектеулігі мен қажеттіліктердің шексіздік мәселесі.
3.Өндіріс факторлары, олардың өзара комбинациясы. Өндірістік
функциясы.
Адам мен қоғам өмірінің негізінде шаруашылық қызмет, өндіріс жатыр.
Өндіріс – бұл адамдардың табиғи заттарға әсер ете отырып, материалдық
және рухани игіліктердіиөндіру процесі.
Игіліктер деп қажеттіліктерді қанағаттандыратын заттарды айтамыз.
Өндіріс үш элементтің: адам еңбегі, еңбек заты мен еңбек құралдары өзара
әрекеті арқасында жүзеге асырылады. Оларды еңбек процесінің қарапайым
моменттері деп атайды.
Еңбек – бұл адамдардың материалдары, рухани игіліктер өндіруі мен
қызмет көрсетуіне байланысты мақсатты, нәтижелі қызмет.
Еңбек заты-адамның дайын өнім өндіру мақсатында өз еңбегі арқылы әсер
ететін зат.
Еңбек құралдары-бұл адамның еңбек затына әсер ететін қаруы.
Қандай да бір тауарды өндіруге қажет еңбек заттары мен құралдарының
жиынтығы өндіріс құрал-жабдықтарын құрайды.
Игіліктер өндірісі, біріншіден, адам мен табиғаттын қарым-қатынасын,
екіншіден, өз шаруашылық қызметтері барысындағы адамдардың өзара қарым-
қатынастарын бейнелейді. Өзара қарым-қатынастың бірінші типін өндіргіш
күштер деп, ал екіншісін-экономикалық қарым-қатынастар деп атаймыз.
Өндіргіш күштер-бұл қоғамдық өндірістің жеке (жұмысшы күші) және
заттық (өндіріс құрал-жабдықтары) факторларының өзара әрекеті адам мен
табиғат қатынасының шешуші, белсенді элементтері.
Ғылыми-техникалық революция өндіріс факторларын өзгертеді. Осылайша,
өндіріс құрал-жабдықтары информатика, электронды-есептеуіш және компьтерлік
техникамен байытылады. Өз кезегінде жұмыс күші құрылымында да сапалы
өзгерістер жүреді: оның ғылыми ұйымдастырылуы пайда болып, жұмыскерлердің
біліктілік және интеллектуалдық денгейлері көтеріліп,адамның кәсіпкерлік
қасиеттерінің рөлі мен маңыздылығын арта түседі.
Экономикалық қатынастар – бұл адамдар арасыфнда қызметтер мен
материалды, рухани игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау мен тұтыну процесі
барысында пайда болатын қатынастар. Экономикалық қатынастардың сипаты
өндіріс құрал-жабдықтарына меншік формасымен анықталады, бұны экономикалық
базис деп атаймыз.
Өндірістік қатынастар біріншіден, тек өндіріс сферасында болатын қарым-
қатынастар, екіншіден, өндірістік емес сферада қалыптасатын қатынастардан
тұрады. Құрылымы бойынша экономикалық қатынастар ұйымдастыру-экономикалық
және әлеуметтік-экономикалық болып бөлінеді.
Ұйымдастыру-экономикалық қатынастар өндірілген өнім өндірісінің,
бөлінуі және айырбастауының қалайша ұйымдастырылғанына қарай қалыптасады.
Ұйымдастыру формаларына еңбек бөлінісі, еңбек кооперациясы, өндіріс
концентрациясы (фирмалардың, т.б. Іріленуі), өндірістің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.