Банк қызметіндегі тәуекелділік туралы

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

I бөлім. Қазақстанның банк жүйесінің даму тарихы

1. 1 Банктердің пайда болуы мен дамуы . . . 6

1. 2 Банктік мәні және оның қызмет ету аясы . . . 8

1. 3 Қазақстандағы банктің реформа . . . 11

II тарау Банк қызметін ұйымдастырудың негіздері

2. 1 Банк тұрпаттары . . . 15

2. 2 Банк қызметіндегі тәуекелділік . . . 21

2. 3 Банк ісіндегі бәсекелестер . . . 26

Қорытынды . . . 29

Қолданылған әдебиеттер . . . 31

Кіріспе

Қазіргі уақыттағы экономика маңызды міндеті бар, өзара байланысқан өте күрделі жүйе болып келеді. Бірақ маңызды рөлдердің бірі банк жүйесінде де бар болып келеді. Ол экономикалық қарым-қатынастардың даму кезеніңде оның жұмысын қамтамасыз етіп отырады. Бүгінгі күнде банктер

тәуелсіз, бос қаржыны жинақтауға
шаруашылық субъектілерінің кассирлері қызметін атқару
эмиссия жүргізуі керек

Бірқатар ғалымдардың пікірінше, алғашқы банктер капитализм дамуының мануфактуралық сатысында - XIV және XV ғасырларда Италияда несие қатынасының кең ауқымды дамуымен байланысты пайда болған. Кейбір ғалымдар банктердің бұдан да ертерек-феодалим кезінде төлем делдалдары ретінде пайда болды деп есептейді. Банк сөзі үстем мағынасын беретін италияндық banco сөзінен шыққан. Банко - үстелген тауарлардың сауда-саттығы қызу жүретін аландарға қойылатын.

Х ғасырда Италия әлемдік сауданың орталығына айналды, сол себепті де өздерінің ерекше банко-үстелдері бар айырбастаушы банкирлер әйгілі болады әрі олар Ежелгі Грецияда (трапезиттер деп аталған, трапеза -үстел), Ежелгі Вавилонда және басқа да елдерде кеңінен тарайды.

Әр түрлі монеталарды бір-бірімен үзбей айырбастау үшін олардың қоры болуы керек. Осылайша, бұл айырбпастаушы-үстелдер айырбастаушы-үйге айналады. Бұл үйде құны әр түрлі монеталардың айырбасталуы жүзеге асырылды.

Алайда ақшаның табиғатын валюталарды айырбастау бойынша операциялармен қатар қою банктердің шығу тегін жансақ (қате) ұқтыруға әкеп соқтырады. Бұл өз кезегінде банктерді ақшаның әлемдік ақша қызметін орындай бастағанда ғана пайда болған тәрізді етіп көрсетеді. Ғалымдардың пікірінше, біздің эрамызға жейінгі VI ғасырларда Енжелгі Вавилонды салым ақшаларды қабылдау және осы ақша бойынша пайыз төлеу тәжірибеде кездескен. Мұндай валюталық және несиелік операциялар біздің эрамызға дейінгі IV ғасырда Грецияда да тәжірибеде кездескен.

Тарихшылардың пікірі бойынша бұл операциялар жеке тұлғалармен де, шіркеу мекемелерімен де жүргізілген. Храм ақша мен құндылықтарды сақтаудың сенімді орнына айналады, өйткені ол мемлекет тарапынан да, қауым тарапынан да үлкен сенімге ие болған еді. Храмдар тауарлық ақшаны сақтау секілді ақшалай операцияны ұдайы жүргізіп отырды. Ал бұл салмақ өлшемінде жүзеге асырылатын есептік және есеп айырысу секілді қосымша операцияларды қажет етті. Олар мынадай сапаларға ие болуы керек: бөлінетіндей және сақталатындай әрі бір текті болуы тиіс. Мұндай сипаттарға металдар, әсіресе алтын мен күмістер ие болды.

Ежелгі банктердің несие операцияларымен қатар трансферит деп аталатын операцияның көмегімен есеп айырысу да біртіндеп дамыды, яғни ақшалай қаражатты бір кестеден(шоттан) екіншісіне ауыстыру кезінен қолданыла бастады. Банктер клиенттермен өзара және клиенттер арасында келісімшарттар бекітіп, сауда мәмілесінде делдал ретінде алға шықты. Есеп айырысуда қамтамасыз ету үшін ежелгі банктер ақшамен тең дәрежеде айналыста жүретін банк билеттерін (hudu-»гуду») шығарды. Осылайша, несие, ақша және есепайырысу операциялары бір орталыққа(банкке) шоғырлана бастады. Ақша шаруашылығының бұл даму кезеніңде банк секілді аса ірі несие мекемелері пайда бола бастады. XVII ғасырдың 40-шы жылдарынан бастап, банктердегі эмиссиялық операциялар Англияда да жүзеге асатын болды және XIX ғасырдың басында оған елдің эмиссиялық деген атақ(статус, мәртебе) берілді. Оның банкноттары төлемнің әмбебаб, заңды құралына айналды. 1846 жылы Германиядав жергілікті 33 эмиссиялық банктерді біріктірген елдің орталық банкісі ретінде Пруссиялық банк құрылды. Ресейдің банк ісі мемлекеттік тұрғыдан дамиды, ал жекеше эмиссиялық банктер болған жоқ, тек XIX ғасырдың соңында ғана(1894ж) орталық эмиссиялық банк ретінде мемлекеттік банк пайда болда.

Банктің уақытша пайдаланылмайтын, шоғырланған бос(еркін) ресурстары ұдайы өндіріс пайызында өнімді пайдаланады.

Банк өнеркәсіп және сауда кәсіпорындарынан өз өнімінің өзіндік ерекшелігімен айрықшаланса да ол мекеме мен ұйымға қарағанда кәсіпорынға ұқсайды, өйткені оның қызметі үлкен деңгейде өндірушілік сипатымен алға шығады. Несие ісі- банк негізі, бұл оның негізгі болып табылады. Әріберіден соң, ол шаруашылық жүргізуші субьектілердің және жеке тұлғалардың төлем айналымын қолма-қол ақша формасында және қолма-қол ақшасыз формада реттейтін аса ірі несие институты болып табылады. Банктің мәні оның құрылымымен тығыз байланысты. Банкке өзіндік ерекшелігі бар кәсіпорын (институт) ретінде жұмыс істеріне мүмкіндік беретін құрылғыны оның құрылымы ретінде ұғуға болады. Бұл мағынада банк құрылғысы төрт міндетті блокты қамтиды. Банк бұл блоктарсыз банк ретінде болмай ды әрі дамымайды: банк капиталы сауда және өнеркәсіп капиталынан босаған өзіндік ерекшелігі бар капитал ретінде, сондай-ақ қарыз формасында артықшылыққа ие капитал ретінде болады әрі ұдайы қозғалыста болады. Өз өнімінің сипатымен басқа кәсіпорындар мен институттардың қызметінен айрықшаланатын қызметі.

Банк ісі мен банкті басқару саласында өзіндік ерекшелігі бар жұмыспен айналысатын адамдардың айрықша тобы, банк техникасын, үй ғимаратын, байланыс және коммуникация құралын, құрылғыларын, ішкі және сыртқы ақпаратын, өндірістік материалдардың белгілі бір түрлерін қамтитын өндірістік блогы. Банктің өзіндік ерекшелігі, оның негіздеріне және банк құрылымына жүргізілген талдаудың негізінде оны қолма-қол ақша формасындағы жеке қолма-қол ақша формасындағы және қолма-қол ақшасыз формадағы төлем айналымын реттеуді жүзеге асыратын кәсіпорын немесе ақша-несие институты ретінде анықтауға болады.

Банк оның (банк) жүйесінің негізгі элементі болып табылады. Бұл оның мынадай болуы керектігін ұйғарады: оған біртұтастың органикалық бөлігі болуға, жалпы ойын ережесі бойынша әрекет етуіне мүмкіндік беретін өзіне ғана тән өзгешілікке ие болуы керек; бірынғай заң аясында, қоғамның заң нормалары шегінде жұмыс істеуі қажет; өзін өзі реттеуге, банк жүйесінің басқа элементтеріне (банктік емес институттармен) өзара әрекеттесуге икемді болуы керек.

I бөлім. Қазақстанның банк жүйесінің даму тарихы

1. 1 Банктердің пайда болуы мен дамуы

Банк сөзі үстем мағынасын беретін италияндық banco сөзінен шыққан. Банко - үстелген тауарлардың сауда-саттығы қызу жүретін аландарға қойылатын. Сауда-саттық мемлекеттерде, қалаларда және жекелеген қалаларда шақа соғылатын (чеканившихся) әр түрлі монеталармен жүзеге асырылды. Бұл жағдайда көптеген монетаның әр түрлі айналысынан хабары бар, айырбас юағамы бойынша кеңестер беріп, бағалай алатын арнайы мамандар қажет болды. Бұл айырбастаушы мамандар әдетте өз үстелдерімен нарықтарда отырады. Х ғасырда Италия әлемдік сауданың орталығына айналды, сол себепті де өздерінің ерекше банко-үстелдері бар айырбастаушы банкирлер әйгілі болады әрі олар Ежелгі Грецияда (трапезиттер деп аталған, трапеза -үстел), Ежелгі Вавилонда және басқа да елдерде кеңінен тарайды.

Храмдар негізгі ақшалай операциялармен қатар қарыз (ссуда) берумен де айналысты. Оны заң нормаларын қатар сақтай отырып ресімдеді әрі берілген қарыз үшін пайыз өндіріп алды. Сол уақытта-ақ адамдар көп мөлшерде жинақталған ақшаның айналысқа түспесе пайда әкелмейтінің ұқты. Сондықтан да ақшаны уақытша пайдалануға беріп, одан пайыз алудың немесе сауда және қолөнер кәсіпорнын ашудың тиімді болатынын да ұқты. Міне, осы уақытша несиені жоғары пайызбен береін өсімқорлық пайда болды, ссуданың негізіне тараптардың несие ьеруші қоятын өктем шартымен жасақан жеке келісімі жаады. Сауда үйі түріңде жеке несие берушілердің пайда болуымен бірге бір мезгілде мемлекеттік сауда-саттық агенттіктері де әрекет етеді. Ежелгі шығыста олар тамқаралар деп аталған. Олар металл құймалары түріндегі ақшаны сатумен және сатып алумен айналысты, басқа мемлекеттермен сауда-саттық жүргізді.

Храмдар, өсімқорлық, сауда үйлері және сауда-саттық агенттіктері жүзеге асырған барлық ақша операциялары банктердің қалырптасуына себепші болды. Банк- бұл аса ірі несие кәсіпорны. Осыған қарай жоғарыда аталған несие берушілерді банк деп ұғуға болмайда. Олар банк деп аталуы үшін несие істерінің даму деңгейі жоғары болуы керек әрі несие берушінің өз клиенттеріне қызмет көрсету бойынша орындайтын операциялардың жиынтығы толық болуы қажет. Несие операциялары қалай жүйеге айналады, солай өсімқорлық та тоқтайды, өйткені несие берушілердің арасында бәсекелестік пайда болады, өсімқор өз ссудасы үшін жоғары пайыз белгілей алмайды, егер жоғары пайыз белгілейтін болса, қарыз алушы одан бас тартады. Несие мәмілерін орындаумен қатар несие алушы одан бас тартады. Несие мәмілелерін орындаумен қатар несие беруші өз клиенттерінің өкімі бойынша есеп айырысу және басқа да операцияларды жүргізеді. Бан-несие, ақша, есеп айырысу операцияларын бір орталыққа шоғырландыратын ақша шаруашылығының даму денгейі. Мұндай мекемелер Солтүстік Италияда XVII ғасырда пайда болды.

1619 жылы Венеция қаласындағы қоғамдық серіктестік жиробанк (латынша- qiro-айналым) деп аталды. Металдық монеталар төлемі мен оны қағаз серіктестіктеріне ауыстыру олардың айналысатын негізгі операциялары болды. Еуропа мемлекет құрған экономикалық қызметке, банктердің пайда болуына тән ақшалай операциялардың тұрақты еу орталығына айналды. Банк ісінің шынайы мәні мемлекеттер арасындағы сауда-саттық байланыстың даму процесінде айқындалды. Банк ісін жүргізудің италияндық тәжірибесі өзіндік банктерді құрудың тек ынталандырушы факторы ғана болды.

Амстердамға айырбастаушы банк құрылды, содан соң ол депозиттік банкке және жиробанкке, ақыр аяғында ссуда банкісіне айналды. Германияда италияндық сауда үйлерінің филиалдары негізінде неміс сауда үйі құрылып, одан алғашқы неміс банктері, ал Францияда француз банктері пайда болды және т. б. XVII ғасырдың ішінде банктер Еуропаның бүкіл мемлекеттерінде пайда болып үлгерді.

XVII ғасырдың 40-шы жылдарынан бастап, банктердегі эмиссиялық операциялар Англияда да жүзеге асатын болды және XIX ғасырдың басында оған елдің эмиссиялық деген атақ(статус, мәртебе) берілді. Оның банкноттары төлемнің әмбебаб, заңды құралына айналды.

1846 жылы Германиядав жергілікті 33 эмиссиялық банктерді біріктірген елдің орталық банкісі ретінде Пруссиялық банк құрылды. Ресейдің банк ісі мемлекеттік тұрғыдан дамиды, ал жекеше эмиссиялық банктер болған жоқ, тек XIX ғасырдың соңында ғана(1894ж) орталық эмиссиялық банк ретінде мемлекеттік банк пайда болда.

XX ғасырдағы 90-шы жылдардың басына дейін Қазақстанның банктері болған емес. Бұл турасында осы тараудың келесі тармағында айтылады.

1. 2 Банктік мәні және оның қызмет ету аясы

Банктің мәнін ашпас бұрын, алдымен оның осы заманғы ұғымын қарастырып көрелік. Банк істерінен хабары жоқ адам оныв тек ақшаны сақтаудың орны деп жаңсақ әрі үстірт ойлап қалуы мүмкін. Банк қызметтері әрі түрлі. Сондықтан да адамдардың банк туралы түсініктері де әр қилы.

Кейбіреулер оны мекеме, енді біреулері оны ұйым, үшінші біреулер оны экономикалық басқарудың органы деп санаса, ал тағы біоеулері оған делдалдық ұйым ретінде қарайды және т. б. Банктің мұндай анықтамаларын оқулықтар мен ғылыми әдебиеттерден, кезендік баспасөзден, тіпті заң, ереже, нұсқау секілді ресми құжаттардан жа кездестіруге болады. Алайда, банктің мәнің терең зерделеген И. О. Лаврушин айтып кеткендей, осы заманғы банк ұғымына қатысты жоғарыда аталғандардың барлығы дерлік шындыққа толық сәйкеспейді, әрі банктің мәнін ашып көрсетпейді.

Ол банк мәнін зерделеудің мынадай әдістемелік негіздерін ұсынады:

банк мәнін макродеңгейде оның қызметімен байланыстыра отырып талдау
оның мәнін әр түрлі тұрпаттарына қарамастан банктің біртұтас жүйесі ретінде қарастыру
банктің мәнін ашып көрсету оның басқа экономикалық институттардан айрықшаланатын өзіндік ерекшеліктерін ашуды қажет етеді.
Банк мәнін ашып көрсеті оның құрылымын ашып көрсетуді қажет етеді.

Әрине, банктің мәнін оның қандай да бір клиентке қатынасы бойынша қызметін қарастыру арқылы түсінуге болмайды. Банк нақты клиентке қатынасы бойынша бірқатар өз қызметін орындауы мүмкін, бірақ бұған қарап оны банк деп ұғуға болмайды. Нақты клиентке банк көрсететін 100-120 қызмет түрлерінің бәрі бірдей жеке бір банктің операцияларымен шектеліп қалмау керек. Бұл мағынада оның мәні дерексіз ұғымға айналып шыға келеді, ол нақты банк қызметінің бүкіл сипаттамасын біртұтас ретінде қарастыруы мүмкін. Оның мәнін тұтас экономикаға байланыстырып, макродеңгейде қарастырғанда ғана мақсатқа лайықты болады. Бұл жағдайда банк нақты қызмет жиынтығы болатын мекемені емес, керісінше, белгілі қызметі бар институтты білдіреді. Банктің мәні банктердің тұрпаттары мен түрлеріне қарамастан бірыңғай болдаы әрі оның мәні коомерциялық банкке де, инвестициялық банкке де, эмиссиялық банкке де және т. б барлық банктерге бірдей тән болып табылады. Бұл аталған банктердегі операциялар да, қызмет ету аясы да және т. б бір бірінен өзгеше болады., бірақ бұл арадағы оның (банктің) мәні өзгеріссіз қалада және олардың барлығына бірдей тәң. Бұл ерекшеліктер біртұтас ретінде банктердің әр түрлілігін көрсетеді.

Әдістемелік тұрғыдан алғанда банктің мәні туралы мәселе оны басқа экономикалық институттардан айрықшалавйтын өзіндік ерекшеліктерін анықтауды қажет етеді. Мәселе мынада: осы заманғы банктер орындайтын көптеген қаржылық, кеңес беру және т. б қызмет түрлерін (200ден астам) басқа экономикалық институттар, оның ішінде, банк институты өз клиенттеріне көрсете алады. Оның үстіне, банк атқаратын жұмыстардың көбісін басқа институттар да орындайды. Мұндай ахуалдан шығу үшін операциялардың ішінен тек банктің өзіне ғана тән операциялар мен қызметтерді бөліп көрсету керек. Банк өзіндік ерекшелігі бар кәсіпорын ретінде материалдық өндіріс саласындағы өнімдерден көп өзгешілігі бар өнімді өндіреді. Ол тек жай ғана тауарды емес, ақша және төлем құралдары түріндегі айрықша тауарды өндіреді. Қолма-қол ақшаны шығару - бұл банк монополиясы, оны тек банк шығара алады.

Банктің қызмет көрсету саласындағы негізгі өніміне заттай өндіріс, тұтыну заттары емес, несие ұсыну жатады. Әрі-беріден соң несие қандай да бір соманы білдіріп қоймайды, ол ссудпалық пайыз түрінде пайда әкелетін капитал ретінде анықталады.

Несие ісі- банк негізі, бұл оның негізгі болып табылады. Әріберіден соң, ол шаруашылық жүргізуші субьектілердің және жеке тұлғалардың төлем айналымын қолма-қол ақша формасында және қолма-қол ақшасыз формада реттейтін аса ірі несие институты болып табылады.

Банктің мәні оның құрылымымен тығыз байланысты. Банкке өзіндік ерекшелігі бар кәсіпорын (институт) ретінде жұмыс істеріне мүмкіндік беретін құрылғыны оның құрылымы ретінде ұғуға болады. Бұл мағынада банк құрылғысы төрт міндетті блокты қамтиды. Банк бұл блоктарсыз банк ретінде болмай ды әрі дамымайды:

банк капиталы сауда және өнеркәсіп капиталынан босаған өзіндік ерекшелігі бар капитал ретінде, сондай-ақ қарыз формасында артықшылыққа ие капитал ретінде болады әрі ұдайы қозғалыста болады.
Өз өнімінің сипатымен басқа кәсіпорындар мен институттардың қызметінен айрықшаланатын нк қызметі
банк ісі мен банкті басқару саласында өзіндік ерекшелігі бар жұмыспен айналысатын адамдардың айрықша тобы
банк техникасын, үй ғимаратын, байланыс және коммуникация құралын, құрылғыларын, ішкі және сыртқы ақпаратын, өндірістік материалдардың белгілі бір түрлерін қамтитын өндірістік блогы.

Банктің өзіндік ерекшелігі, оның негіздеріне және банк құрылымына жүргізілген талдаудың негізінде оны қолма-қол ақша формасындағы жеке қолма-қол ақша формасындағы және қолма-қол ақшасыз формадағы төлем айналымын реттеуді жүзеге асыратын кәсіпорын немесе ақша-несие институты ретінде анықтауға болады.

Банк оның (банк) жүйесінің негізгі элементі болып табыоады. Бұл оның мынадай болуы керектігін ұйғарады:

оған біртұтастың органикалық бөлігі болуға, жалпы ойын ережесі бойынша әрекет етуіне мүмкіндік беретін өзіне ғана тән өзгешілікке ие болуы керек
бірынғай заң аясында, қоғамның заң нормалары шегінде жұмыс істеуі қажет
өзін өзі реттеуге, банк жүйесінің басқа элементтеріне (банктік емес институттармен) өзара әрекеттесуге икемді болуы керек

Банк теориясының маңызды мәселесіне оның қызмет ету аясы туралы мәселе кіреді. Оны банк мәнін талдау барысында пайдаланатын әдістемелік тәсілдемелердің көмегімен анықтау керек.

Банктің қызмет ету аясы-бұл басқа экономикалық институттарға қарағанда тек банктің өзіңне тән қызметі.

О. И. Лаврушин банктің 3 қызметету аясын былайша анықтап берді. Оның бірінші - ақшалай қаражатты шоғырландыратын қызметі. Уақытша сақтауға құндылықтарды қабылдау, сақтаулы операция ежелгі банк операцияларының бірі болып табылады. Мәселенің мәні мынада:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.