ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ АҒАРТУ ЖҰМЫСЫН ТӘЖІРИБЕДЕ ҚОЛДАНУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
Білім беру жүйесінде психологиялық қызметті ұйымдастырудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... 5
1.1. Мектептердегі психологиялық қызмет және оны ұйымдастыру
мазмұнына
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... . 5
1.2. Оқушылар, педагогтар және ата-аналармен жүргізетін психологиялық
ағарту жұмыстарының
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... 15
Психологиялық ағарту жұмысын тәжірибеде қолданудың
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
22
2.1. Психологиялық ағарту жұмыстарын іс- тәжірибеге ендірудің
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.2. Психологиялық ағарту жұмыстарын сыныпта және сыныптан тыс
тәрбие іс – шаралары арқылы жүзеге
асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 25
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... . 44
Әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... . 45
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Республикамыздың стратегиялық мақсат-
міндеттерін шешу жолында қоғамның әлеуметтік- экономикалық, мәдени-рухани
даму мәселелері адам факторына жасалатын жағдайлармен өлшенетіні белгілі.
Сондықтан республикамыздың білім беру жүйесі де қоғам дамуымен байланысты
дамып, жетіліп отыруы анық. Жас ұрпаққа сапалы білім мен ұлағатты тәрбие
беру, өміріне жолдама алуына барлық жағдай жасау үшін білім беру ісін
әлеуметтендірудің маңызы зор.
Қазіргі уақытта мектеп реформасына көптеген бір жақты өзгерістер
енгізіліп, мектеп ісінің ішкі- сыртқы жүйесі түгелімен өзгеріп келе
жатқаны да белігілі. Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейінгі білім
беруді дамыту тұжырымдамасына сәйкес 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу
жағдайында жас ұрпаққа білім беру ісінде оның жеке даралық
ерекшеліктеріне мейлінше мән бере отырып, оқушылардың мектепте алған
білімдері олардың өмірлік азығы болатындай етіп білім беру, оны
болашақ өмірге дайындау, мамандық таңдауға бағыттау мәселесі бүгінгі
қоғамның білім саласындағы кезек күттірмейтін басыңқы бағыттардың
бірі.
Бүгінгі күнде жалпы орта білім беретін мектеп- жаңа қоғам мектебі,
болашақ мектебі, яғни мәдени саналы, халықтық мәдениетке интеграцияланған,
жеке бағыттылық, баланың жеке басының дамуына педагогикалық-
психологиялық жағдай жасайтын және өзін-өзі тануына көмек көрсететін,
физикалық және рухани жағынан экологиялық таза, ізгілендірілген, өмірге
тік қарай алатын, қоршаған ортамен жүйелі байланыс түзетін, білімнің жаңа
мазмұнымен байланысқан, әлеуметтік өмірге бейімделген, бәсекеге қабілетті
жаңа ұрпақ өсіріп, жетілдіретін мектеп болуға тиіс.
Мұндай өнімді нәтижелі, сапалы білім беретін мектеп бүгінгі күнде
өзіндік мектеп реформасын қажет етеді. Сондықтан да мектеп реформасы
тек мектептің басқару жүйесі мен оқыту процесін ғана қамтып қоймай, сол
мектептің бала оқытатын мұғалімдері мен қызметкерлері психологиялық
білімін жетілдіруі, мектепте психологиялық қызметтің басты орынды алуы
қажет.
Көптеген елдерде бұл қызмет өткен ғасырдың басында пайда
болып, табысты дамып келе жатыр. Білім беру саласындағы психологиялық
қызметтің даму тарихын және қазіргі жағдайын Р.Б. Радионов., И.А.
Соколова., З.А. Малькова және т.б. ғалымдар зерттеген. Жеке тұлға
ерекшеліктерін, психологиялық қасиеттердің сандық және сапалық
көрсеткіштерін зерттеу нәтижелерін мектеп тәжірибесінде қолдануды ұсынады.
Өткен ғасырдың басында Францияда А.Бине жекелік қасиеттерді зерттеу
мәнінде бірнеше мақалалар жариялады. Ол 1905 жылы психологиялық зертхана
ұйымдастырып, талапкерлердің интеллектуалдық қабілетін зерттеу жұмысын
жолға қойды. Биненің жүргізген зерттеулері көптеген ғалымдарды
қызықтырып психологиялық қызметті ұйымдастыруға ұйытқы болды. 1908 жылы
Бостон қаласында Фрэнк Парсонс мамандыққа баулу бюросын ашты.
Білім беру саласында психологиялық қызмет көрсету жұмыстары 1960
жылдардың соңына қарай Ресейде қалыптаса бастаған.
Ал, Қазақстан Республикасы білім мекемелерінде өткен ғасырдың соңғы он
жылдығында ғана психологиялық қызмет өз дәрежесінде қажет екенін
дәлелдей білді. 2001 жылы Қазақстан Республикасы ғылым және білім
министрлігі, Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім беру Академиясының
мамандары құрастырған Қазақстан Республикасы білім беру ұйымдарындағы
психологиялық қызметтің моделі, 2009 жылы 26-27 наурызда Алматы
қаласында Мектептік психологиялық қызметті ұйымдастырудың ғылыми-
практикалық жүйесі тақырыбында өткен республикалық семинарда
Психологиялық қызмет туралы Ереженің жобасы қабылданды.
Жалпы мектепте психологиялық қызмет көрсетудің барлық бағыттарының
маңыздылығы ғылыми - теориялық тұрғыдан дәлелденгені белгілі.
Зерттеудің мақсаты: мектеп оқушыларына қолдау көрсетуде
психологиялық ағарту жұмыстарының мазмұнын ашып, тиімділігін көрсету.
Зерттеу объектісі: мектеп психологының психологиялық ағарту жұмыстары.
Зерттеу пәні: психологиялық ағарту жұмыстары арқылы мектеп
оқушыларының өзіндік тұлғалық дамуы мен адамгершілік қасиеттерін
қалыптастыру әдістері.
Зерттеудің міндеттері:
1. Психологиялық қызмет көрсетудің білім беру саласындағы маңыздылығын
анықтау
2. Психологиялық ағарту жұмыстарының маңызын айқындау.
3. Психологиялық ағарту жұмыстарын сабақта және сабақтан тыс уақытта
жүргізу әдістерін көресту.
Зерттеудің ғылыми болжамы:
- егер, мектептегі оқу- тәрбие үрдісінде психологиялық ағарту ісі
белсенді ұйымдастырылса оқушылардың тұлғалық дамуы, білім мен тәрбиенің
нәтижесі арта түсетін болады.
Зерттеу әдістері: бақылау,зерттеу, талдау, жинақтау,салыстыру, тәжірибеден
өткізу, қорыту.
Зерттеу жұмысының базасы: Ақмола облысы Зеренді ауданы Бірлестік орта
мектебі
Курстық жұмысының құрылымы: кіріспе, екі тарау, қорытынды, әдебиеттер
тізімі және қосымшалардан тұрады.
Білім беру жүйесінде психологиялық қызметті ұйымдастырудың теориялық
негіздері
1.1 Мектептердегі психологиялық қызмет және оны ұйымдастыру
мазмұнына шолу.
Білім беру саласында психологиялық қызметті ұйымдастырудың
ғасырдан асатын тарихы және мол тәжірибесі бар. Көптеген елдерде бұл
қызмет өткен ғасырдың басында пайда болып, табысты дамып келе жатыр.
Білім беру саласындағы психологиялық қызметтің даму тарихын және қазіргі
жағдайын Р.Б. Радионов., И.А. Соколова., З.А. Малькова және т.б. ғалымдар
зерттеген. Жеке тұлға ерекшеліктерін, психологиялық қасиеттердің сандық
және сапалық көрсеткіштерін зерттеу нәтижелерін мектеп тәжірибесінде
қолдануды ұсынады. Мамандықтар әлемінде психолог жұмысын ең қиын
қызметтердің біріне жатқызады. Бұл мамандықты таңдап алғандардың барлығы
оның қыр- сырын түгел меңгеріп шеберлікке жете бермейді. Психолог
мамандарын даярлау және өмір тәжірибеде кеңінен орын алып келе жатақан
психологиялық қызметті оңтайландыру проблемасы психологияның теориясын
және қолданбалы жағын зерттеушілерді толғандыруда.
Өткен ғасырдың басында Францияда А.Бине жекелік қасиеттерді зерттеу
мәнінде бірнеше мақалалар жариялады. Ол 1905 жылы психологиялық зертхана
ұйымдастырып, талапкерлердің интеллектуалдық қабілетін зерттеу жұмысын
жолға қойды.
Биненің жүргізген зерттеулері көптеген ғалымдарды қызықтырып
психологиялық қызметті ұйымдастыруға ұйытқы болды. 1908 жылы Бостон
қаласында Фрэнк Парсонс мамандыққа баулу бюросын ашты. Ол осы бюро
қабырғасында көп жыл жүргізген тәжірибесін қорытындылай келіп,
мамандықты таңдап алу үшін әр адам үш нәрсені жақсы білуі қажет екенін
көрсетті.
Олар:
- өз қабілеті мен мүмкіндіктерін және оның табалдырығын білу;
- таңдаған мамандығы бойынша жұмыс жағдайымен танысып, ол қызметті
орындау үшін қандай қасиеттер керек екендігін анықтап, жалақысы,
болашағы, өсу жолдары, білімін жетілдіру көздері туралы толық
мағлұмат алу;
- әр баланың арманы мен мүмкіншіліктерінің бір- біріне сай келуін
бағалау.
Осы бағыттарда анықталған мағұлматтарды бір- бірімен салыстыра
талдау нәтижесінде психолог әр балаға болашақ мамандығын анықтауы
туралы өз кеңестерін бере алады.
Көп ұзамай Англияда Цирил Бэрт, АҚШ- да Арнольд Гессель мектеп
қабырғасында балаларға және олардың ата- аналарына психологиялық
көмек көрсету ісіне кірісті. Осы бастама кейінен
Гейденс қызметі (гайд- көмек көрсету, жетелеу деген мағынаны
білдіретін сөзден шыққан) деп аталып, қазірге дейін білім беру жүйесінің
үлкен бір саласы болып дамып келеді. Ірі мектептерде бірнеше психолог
қызмет атқарады. Сондықтан оны бригада деп атауға болады.
Жекелік психологиялық қасиеттер ерекшеліктерін анықтау 19 ғасырдың
екінші жартысынан бастап дамып келе жатыр.
Бірініші психодиагностикалық зерттеулер психикалық аурулар арасында
жүргізілді.Тәжірибелік психологиялық зерттеу негізін құрушылардың айтуы
бойынша, психоз ауруына ұшырағандардың психологиялық қасиеттері дені
саулармен бірдей, тек кейбір қасиеттері ерекше дамып, анық байқалатын
ауытқуға ұшыраған.
Сондықтан, оны зерттеу жеңілдеу болды деп көрсеткен. Осындай
ерекше дамыған қасиеттерді зерттеу де оңай болатындықтан психологиялық
қасиеттердің даму деңгейін диагностикалау жүргізіледі. Тәжірибелік
психология дамуындағы бұл кезең клиникалық деп аталады.
ХІХ ғасырдың екінші жартысында жоғарғы жүйке қызметінің
ерекшеліктерінің анықталуы, жүйке жүйесінің функциялары мен психологиялық
қасиеттердің байланыстылығы дәлелденгенмен байланысты темпераментке жан-
жақты сипаттама берілген.И.М. Сеченов, И.П.Павлов жүргізіген
зерттеулер нәтижесінде олар, екінші сигналдық жүйенің, нағыз адамдық
қасиеттердің қалыптасуына негіз болатыны анықталды.
Бұл кезді, тәжірибелік психологияның дамуына физиологтардың
қосқан үлесін ескере отырып, психофизиологиялық кезең деп атауға болады.
Жекелік психологиялық қасиеттерді зерттеу тестілерін қолдану Франция,
Германия, т.б. елдерде ХІХ ғасырдың аяғында кеңінен орын алды.
Психологиялық зерттеу жүргізуге қолданыла бастаған әдістерді 1870 жылы
Гальтон тесті деп атауды ұсынды. Осы кезден бастап, қабілеті зерттеу
арқылы адам мүмкіндігін анықтауға қызығушылықты қанағаттандыру
мақсатымен Франция, Германия, АҚШ , Жапония мемлекеттерінде
психологиялық зертханалар ашылып, барлық талапкерлердің іс- әрекет
түрлеріне икемділігін анықтауға зерттеулер кеңінен қоланылды. Гальтонның
ұсынысы бойынша тест көмегімен өлшенген қасиеттердің бір-бірімен
коррелекциялық байланысы бар екендігі ескеріледі.
Психологиялық зерттеулерде математикалық және статистикалық
тәсілдерді қолдану үшін Парсонс, Фишер, Спирмен деген математиктер
қатыстырылған. Фишер дисперсиялық талдауды, ал Спирмен – факторлық
талдауды психологиялық зерттеуде қолдану жолдарын анықтап берді. Фишер
ұсынған дисперсиялық талдау әдісі көмегімен жеке факторлардың
эксперимент нәтижесіне тигізіетін әсерін статистикалық жолмен анықтауға
мүмкіндік туды.
Ал Спирман жасап шығарған көпөлшемді факторлық талдау әдісі
көмегімен бір- бірімен коррелекциялық байланысы өте төмен көрсеткіштер
анықталып, олардың байқалуын статистикалық жолмен талдауға жол ашты.
Келесі кезеңде Г.Айзенк және Р. Кеттел факторлық талдауды жекелік
психологиялық қасиеттерді зерттеуге қолданды. Осы кезден бастап жеке
адамының психологиялық қасиеттерін толық өлшеп психологиялық кескінін
жасауға, барлық кісілік психикалық көрсеткіштерін бір- бірімен
ұштастырып анықтауға жол ашылды.
Сонымен қатар интеллектуалдық қасиеттерді зерттеу тестері кеңінен
қолданыла бастады. 1905- 1907 жылдары француз ғалымы А. Бине
статистикалық жағынан негізделген интеллектуалдық тест жасап шығарды.
Ұсынылған тәсілді өңдеп шығуға Т. Симон өз үлесін қосып,
психодиагностикада бұл әдістеме Бине- Симон шкаласы деп қолданыла
бастады.
Өткен ғасырдың 30- жылдары жекелік қасиеттерді зерттеуге және
интеллектуалдық қасиеттерді анықтауға арналаған тестердің көптеген
түрлері құрылды. Оларды қолдану арқылы жеке тұлғаның психологиялық
қасиеттерін жан-жақты талдауға мүмкіндік туды. Сонымен қатар топтағы
адамдардың өзара қарым- қатынасын зерттеуге арналған Я. Морреноның
социометриялық зерттеу әдісі, К Левиннің өлшеу әдістемелері, Я.
Коломенскийдің ұжымның қалыптасу деңгейін, бағалау тестері кеңінен
қолданылады. 50-60 жылдары психологиялық зерттеулерге қызығушылық
күшейіп, психологиялық зерттеулердің сандық және диагностикалық әдістері
көбейе түседі.
Көптеген мемлекеттерде психологиялық зерттеу орталықтары,
мамандыққа баулу кабинеттері, мамандыққа жарамдылықты анықтау қызметін
көрсететін кеңселер, жеке адамды мазасыздану жағдайынан шығару шараларын
ұйымдастыратын орталықтар ашылды. Тәжірибелік психологияның дамуындағы
бұл кезеңді психодиагностикалық кезең деп атаймыз.
Психологиялық қызметті ұйымдастыру тобы өз іс- шараларын бірнеше
бағытта ұйымдастыруды және өзінің алдында келесі міндеттерін қойып
отыр:
- балаларға мектепке дейінгі өмірден оқушы міндетін атқаруға көшуіне
көмек көрсету;
- мектепте оқу параллельдерін анықтап алуға ықпал жасау;
- жоғарғы сынып оқушыларына мамандық таңдап алуға жәрдем беру;
- оқушыларды болашақ отбасы өміріне даярлау.
Қазіргі кезеңде көптеген елдер психологиялық қызметті мектеп
қабырғасында және әлеуметтік ортада ұйымдастырып, психологиялық
қызмет көрсету дәстүрі кеңінен қалыптасып келеді. Психологиялық қызмет
ерте құрылған мемлекеттер тәжірибесін жан-жақты зерттеудің мән-
мағынасы өте терең болып отыр. Оларда қалыптасқан ұйымдастыру түрлерін
және бұл жұмыстың мазмұнын зерттеу негізінде көптеген елдер өз
мектептерінде осы қызметті ұйымдастыру мақсаты мен міндеттерін анықтап
алып отыр.
Біздің елде білім беру жүйесіндегі психологиялық қызметтің мақсаты
мен мазмұнын анықтауға Ресей, Балтық жағалауындағы мемлекеттер
тәжірибесі мол мүмкіндік тауып беруде. Сондықтан осы мемлекеттердің
тәжірибесін, теориялық және әдістемелік құралдарын терең және жан-жақты
талдау үстіндеміз.
Психологиялық қызметтің мақсаты: бала дамуындағы әр кезеңдегі жан-
дүниесінің ерекшеліктерін анықтап алып, олардың өз-өзіне, қоршаған
ортағы деген көзқарасының, қарым-қатынас мәдениетінің қалыптасуына
жетекшілік жасау. Бұл мақсат келесі міндеттер арқылы нақтыланады.
Психологиялық қызметтің міндеттері:
-психологиялық және әлеуметтік- психологиялық тұрғыдан қиындық көріп
жүрген балалардың проблемаларын анықтап, оларға дер кезінде көмек
көрсету;
- оқушыларды мектеп табалдырығын аттаған күннен бастап бітіргенше
жетелеп, сүйеніш болып жүру;
- проблемасы бар балаларды жан-жақты зерттеп оны туғызған себебіне
анықтау және түзету- дамыту жұмыстарын жүргізу;
- дамуында ауытқуы бар балалардың психологиялық қасиеттерін өңдеу
үшін психологиялық тренингтер ұйымдастыру;
- оқу- тәрбие жұмысына ғылыми жетекшілік жасап әр оқушының, ата-
аналардың психологиялық – педагогикалық білімін жетілдіру және
біліктілігін арттыру жұмысын ұйымдастыру. Осы анықталған міндеттерді
орындау өмір барысында туған шиеленіс жағдайларды дұрыс шешу үшін
психологтар әр адамға сүйеніш болып, бағыт- бағдар беріп отыруы
қажет. Қазақстанда мектеп психологі енді тағайындалып, өз жұмысын
атқаруға жаңа ғана университет бітірген тәжірибесі таяз жас
мамандар кірісіп отыр.
Психологиялық қызмет моделін қалай құру қажет екенін анықтап алу оңай
емес. Бұл мәселені дұрыс шешу үшін бұрынғы Кеңес мектептерінде
психологиялық қызметтің мазмұнын анықтағандар Н.Р. Битянова., И.В.
Дубровина., А.И. Прихожан ұсынған үлгілерді қолдануға, немесе басқа
елдерде қалыптасқан тәжірибені үлгі ретінде қолдана отырып, мектеп
психологі қызметін келесі бағыттарда ұйымдастыруға болады:
- психодиагностикалық жұмыс;
- психопрофилактикалық жұмыс;
- психологиялық кеңес беру;
- психокоррекция- дамыту жұмыстары;
- ата-аналарға психологиялық- педагогикалық білім беру және
біліктілігін арттыру (ағартушылық жұмыс);
- психологиялық қызмет көрсету жүйесі қызметін насихаттау;
- әлеуметтік- диспетчерлік қызмет көрсету;
- педагогикалық ұжымға психологиялық қызмет көрсету.
Осы аталған бағыттардағы іс-шаралар бірі- бірімен үйлесімді
ұйымдастырылуына кепілдік болатын мақсат пен міндеттер жоғарыда
көрсетілген.
Мектеп оқушыларына, көпшілікке жүйелі түрде психологиялық
қызмет көрсету үшін көрсету үшін объекті туралы психолог толық
мағұлмат алуы қажет. Бұл мағұлмат психодиагностикалық зерттеу барысында
жиналады. Оқу- тәрбие жұмысы барысында психологиялық зерттеу
әдістерін қолдана отырып, оқушылардың таным процестерінің даму деңгейі,
жекелік қаситеттерінің қалыптасуы, оқушылар мен оқытушылар арасындағы
қарым- қатынастың қалыптасуы талданып, әр балаға қандай жәрдем керек
екендігі нақты анықталады.
Психологиялық қызмет мазмұнын анықтау үшін бұл жұмыстың мақсат-
міндеттеріне сүйене отырып, оның барлық жоғарыда келтірілген салалары
бойынша іс-шаралар тізімін толық жүйеге келтіріп, жұмыс жоспарында
көрсету қажет.
Мектептегі психологиялық қызметтің ең басты мақсаты- жеке
тұлғаның өй-өрісі мен біліктілігі, логикалық ойлауы, жеке тұлғаның
дарындылық шығармашылық мүмкіндіктерінің толықтай ашылуына көмектесу,
олардың психикалық дамуындағы ауытқушылықты болдырмаудың жолдарын
іздестіру, мұғалімдер ұжымында психологиялық ахуалды қалыптастыру, ата-
аналар үшін психологиялық сауаттандыру жолдарын қарастыру болып табылады.
Мамандықтар әлемінде психолог жұмысын ең қиын қызметтердің
біріне жатқызады. Бұл мамандықты таңдап алағандардың барлығы оының қыр-
сырын түгел меңгеріп шеберлікке жете бермейді.
Психолог мамандарын даярлау және өмір тәжірибеде кеңінен орын алып келе
жатақан психологиялық қызметті оңтайландыру проблемасы психологияның
теориясын және қолданбалы жағын зерттеушілерді толғандыруда.
Қазіргі кезеңде психологиялық зерттеулер нәтижелері адам
өмірінің барлық салаларында кеңінен қолданылуында.
Психологиялық қызмет көрсету жүйесі жақсы дамыған болуды өмірдің
көптеген орындары талап етіп отыр.
Сондықтан психологиялық қызметті білім беру жүйесіне және әлеуметтік
орта ерекшеліктеріне икемдеп ұйымдастыру бүгінгі күн талабы деп айтуға
әбден болады.
Мектептегі психологқа қойылатын талап өте жоғары, оны орындау психолог
шеберлігіне, біліктілігіне, шығармашылық ізденісіне байланысты. Психолог
үнемі үздіксіз, ғылыми тұрғыда бақылау жасауы қажет. Оқушының іс-
әрекеттері арқылы психикасын тексеруге мүмкіндік алады.
Мектепте педагог- психолог жеке тұлғаны зерттеуде үнемі тиімді
әдістемелік жүйені іздестірумен қатар, жеке тұлғаның физиологиялық,
психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, ой-өрісі мен сана-сезімінің
психологиялық дамуы мен қалыптасуына де ерекше назар аударады.
Әрі ұстаз, әрі ғалым А. Байтұрсынов: бала оқытуды жақсы білейін
деген адам әуелі балаларға үйрететін нәрселерін өзі жақсы білерге
керек, екінші, балалардың табиғатыг біліп, көңіл сарайын танитын адам
боларға керек. Оны білуге баланың туғаннан бастап, өсіп жеткенше
тәнімен қатар, ақылы қалай кіретін жолын білуге керек- деген
психологиялық мәні бар ой тұжырымында мұғалім оқушылардың психологиялық
ерекшеліктерін есепке алу қажеттігін ескере отырып, сондай-ақ, жеке
тұлғаның өзіндік табиғатына көңіл аударып, оқытудың ғылыми негізін
айқындап берген болатын.
Психологтың кәсіби міндеттері:
1. Білім беру саласындағы Республика заңдарын орындау;
2. Шешім қабылдап, проблемаларды қарастыруды кәсіби шеңберден шықпау;
3. Өзінің кәсіби білімін үнемі арттырып отыру;
4. Нақты кәсіптік білімі жоқ адамдардың диагностикалық, коррекциялық
зерттеулер жүргізуіне тыйым салу;
5. Барлық мәселелерді шешуде балалардың психологиялық дамуын ескеру;
6. Атқарылатын жұмыстардың міндеттері мен әдістері туралы нұсқауларды
кәсіптік жағынан басқаратын адамдар бергенде оларды нақты орындау;
7. Баланың психологиялық дамуын шешу мәселесінде мектеп ұжымына
қажетті көмектерді көрсету;
8. Кәсіптік құпияны жарияламау;
9. Барлық психологиялық зертеу нәтижелерін жазып, арнайы
құжаттараға тіркеп отырыу;
10. Психологиялық көмекті қажет ететіндерге дер кезінде қажетті іс-
шараларды ұйымдастыру.
Психологтың кәсіби құқығы:
1. Оқушылармен және басқа талапкерлермен жүргізілетін жұмыстың
нақты міндеттерін өз бетінше шешуге, әдіс- тәсілдерін дербес таңдап,
жұмыстардың кезегін анықтауға;
2. Кәсіби міндеттерін сапалы орындауға қажетті жағдай жасауды мектеп
басышыларынан талап етуге;
3. Жоғарғы орындардан түскен нұсқаулар этикалық ұстанымдарға қайшылас
келген жағдайда оны орындаудан бас тартуға;
4. Қажетті құжаттармен танысуға;
5. Психодиагностикалық, коррекциялық әдіс- тәсілдерді іріктеп алуға және
оларды дайындауға;
6. Мектеп оқушыларын топтық және жеке зерттеулерден өткізуге;
7.Медициналық және дефектологиялық мекемелерге ұсыныс жасауға;
8. Баланың болашағын анықтау үшін медициналық , педагогикалық-
психологиялық т.б. комиссиялар кеңесіне қатысуға;
9.Тәжірибе алмасу мақсатында ғылыми- әдістемелік көпшілік
жұрналдарына материалдар жариялауға;
10. Психологиялық білімдерді насихаттауға;
11. Оқушыларды мамандыққа баулу және кәсіби бағдар беруге;
12. Отбасына психологиялық қызмет көрсетуге.
Психолог өз жұмысын сол ортада қалыптасқан әлеуметтік- психологиялық
жағдайда жүргізеді.
Психологиялық қызметті ұйымдастыру формалары және қолданылатын әдіс-
тәсілдер осы ортаның ерекшеліктеріне және талаптарына сай жүргізілуі
қажет.
Оқушылар мектепте білім алып, сонымен қатар өздерінің жекелік
қасиеттерін жетілдіру проблемаларын шешу барысында әлеуметтік ортада
өмір сүруге икемделеді. Мектеп оқу- тәрбие жұмысы арқылы оқушының осы
қажеттілігін қанағаттандыруға барлық жағдайларды жасайды. Мектеп
психологы оқушылардың және оқу- тәрбие процесінің осалдық көрсеткен
жерлерін түзетуге өз үлесін қосып, балалардың жан- жақты дамуына
психологиялық тұрғыдан жағдай жасайды. Мектептегі психологтың атқаратын
барлық қызметінің мазмұны жағынан ағартушылық іс –әрекет болып
табылады.
Оқушылараға психологиялық қызмет көрсетуді тиімді ұйымдастырылуына кепіл
болатын бір жәйт- оны жүйелі түрде жүргізу. Оқушылардың барлығын
психологиялық зерттеуден өткізіп, олардың жекелік қасиеттерін, таным
процестерін бағалап шығу өте қиын. Бұл жұмыс психологиялық зерттеулерді
жүйеге келтіріп жүргізгенде ғана өз фукнциясын толық орындайды.
Осы жүйелілікті қамтамасыз етуге негіз болатын ұйымдастыру формасын
психодиагностикалық минимум деп атауды психолог Н.Р. Битянова ұсынған.
Оның ұсынысы бойынша зерттеуді жаппай өткізу арқылы қысқа мерзім
ішінде барлық балаларды толық қамтып, олардың психологиялық
ерекшеліктерін анықтап шығуға мүмкіндік туады, яғни оқушылардың
педагогикалық- психологиялық статусын анықтау.
Оқушының психологиялық – педагогикалық статусы дегенміз баланың
барлық психологиялық қасиеттерін, күй- жағдайын, таным процестерін, қарым-
қатынас мәдениетін, мінез-құлқын, оқуға деген ынтасын бағалау арқылы
жаслаған мінездемесі. Бұл мінездемені жасау үшін барлық оқушылар жан-
жақты психодиагностикалық зерттеуден өткізіледі.
Оқушы статусына қойылатын талаптарды бес блокқа бөліп зерттеу арқылы
жиналған материалдарды әр балаға арнайы мүмкіндік береді. Барлық
зерттелінетін көрсеткіштерді блоктарға келесі түрде бөлуге болады:
1- блок- бала өмір сүретін әлеуметтік орта ерекшеліктері;
2- блок- оқушы таным процестерінің және жалпы интеллектуалдық
дамуның ерекшеліктері;
3- блок мотивациялық – жекелік сферасын бағалау;
4- баланың өзіне және қоршаған дүниеге қатынасы;
5- блок- мектепішілік қарым-қатынас барысындағы оқушының мінез-құлқы.
Осы блоктар бойынша оқушылар қасиеттерін бағалау көрсеткіштерін анықтап
алып, сол көрсеткіштерді зерттеу және бағалау әдіс- тәсілдері
жинақталады. Әр блок бойынша қолданылатын әдістемелер жеке- жеке
папкаларға топтастырылса, оны қажетті кезінде қолдану ыңғайлы болады.
Бірінші болок көрсеткіштері: (слайд №1)
- отбасы құрамы, ата-анасының мамандықтары, жұмыс орны, лаузымы, отбасы
типі, адамдар саны, олардың бір-бірімен қарым- қатынасы;
- отбасының материалдық жағдайы, тұрғын үйі;
- оқушының отбасындағы статусы;
- отбасының бос уақытын өткізуі, спорт, дене шынықтыру, мәдениет
ақпараттарын қолдануы;
- оқушының күн тәртібі және оны үлкендердің қадағалауы;
- оқушының өз құрбыларымен, өзінен үлкен және кіші балалармен қарым-
қатынасы.
Бұл блоктағы көрсеткіштерді бағалап шығу үшін көптеген объективтік
әдіс- тәсілдер қолданылады: баламен және оның ата –анасымен, отбасы
мүшелерімен, мұғалімі, сынып жетекшілерімен, құрдастырымен әңгіме өткізу,
пиктограмма Мен не білемін? әдістемесі, И.Керн әдістемелерінің жеке
тапсырмалары. Осы аталған және басқа әдістемелерді қолданып мағұлмат
жинау нәтижесінде баланың отбасындағы өмірінің ерекшеліктері
анықталады.
Екінші блок көрсеткіштері: (слайд №2)
- баланың хроникалық жасы мен ақыл-ой дамуының бір- біріне
сәйкестігі;
- когнититвтік процестердің даму ойлау түрлерінің қалыптасқандығы,
ой қызметінің көрінісі, тіл байлығы, ұсақ қимыл әрекеттерінің
қалыптасу;
- таным процестерінің жекелік ерекшеліктері: интеллектуалдық
белсенділігінің жоғары болуы, вербалдылығы, шизоидтығы,
интеллектуалдық пассивтігі;
- баланың жеке тұлғасында кездесетін қабілеттілігінің түрі
- ( психомоторикалық, музыкалық, лингвистикалық, физика- математикалық,
бейнелеу өнері, педагогикалық, ұйымдастырушылық);
- ақыл-ой жұмысын ұзақ уақыт орындауға қабілетті жұмыс темпі.
Екінші блок бойынша жүргізілген зерттеулер нәтижесінде балалардың
таным процестерінің нормаға сай немесе дамуында одан ауытқуы
байқалатындығы анықталып, олар баланың озық дамуына немесе кейін қалуынап
негіз болып отырғандығы нақты бағаланады.
Даму деңгейі төмен балалармен түзету- дамыту жұмысын жүргізу арқылы
оларды оқу мазмұнын меңгеруге шамасы келетін жағдайға жеткізу жолдарын
анықтауға мүмкіндік береді. Екінші блок материалдары оқу- тәрбие
жұмысын тиімді жүргізуге және ата-аналарға арналарға психологиялық
кеңес беруді ұйымдастыруға негіз болады.
Үшінші блок көрсеткіштері оқушылардың оқуға деген ынтасын және танымдық
әрекеттерінің себептерін, баланың ішікі қайшылықтарының деңгейін
анықтауға бағытталған. Осы блок көрсеткіштері: (слайд №3)
- оқу себептерінің қалыптасқандығы және оның мазмұны ( танымдық,
әлеуметтік, бағыттылық);
- танымдық әрекет барысында табысты болу себебі немесе сәтсіздіктен
бас тарту себептерінің қайсысы жетекші екенін анықтау;
- себептік сферада қайшылықтың болуы, мазасызданудың көрініс беруі;
- акцентуацияның орын алуы.
Бұл блок көрсеткіштері бойынша баланың психикалық дамуында
масазсызданудың, өз-өзіне сенбеушілігі және басқа ішікі проблемалардың
орын алуын анықтау арқылы, оларға уақтылы психологиялық көмек көрсетуге
мүмкіндік туады.
Төртінші блок көрсеткіштері: (слайд №4)
- баланың қатынас жүйелерін эмоционалды бағалау бойынша талданады;
- баланың өз қатарларымен қарым- қатынасының қалыптасқандығы;
- отбасындағы қарым- қатынас ерекшеліктері;
- оқытушылармен қарым- қатынасының эмоционалдық оң мағынада болуы;
- мектепішілік іс- шараларға көзқарасы.
Бұл көрсеткіштер баланың оқу- тәрбие процесінде табысты боуына үлкен
әсерін тигізеді.
Бесінші блок көрсеткіштері: (слайд №5)
оқушының мектепішілік қарым-қатынасындағы орнын анықтауға арналған және
келесі көрсеткіштермен бағаланады:
- оқушының жекелік психологиялық қасиеттерімен байланысты мінез-
құлық және қарым-қатынас ерекшеліктеріне сипаттама (жылдамдығы, жай
қимылдайтындығы, импульсивтігі);
- жауапкершілікті сезінуі, шешім қабылдауы, адамдарға ықылас қоюы,
қайрымдылығы, ашықтығы, іскерлігі, шыншылдығы;
- әлеуметтік- психологиялық адаптациясының төмендігі эгоистігі,
дөрекі, өтірікші, принципсіздігі;
- мінез-құлық нормативтеріне бағынуы, әлеуметтік орта талаптарына
икемделуі, ашықтығы, шыншылдығы;
- тәртіп сақтауы, қимыл әрекеттерінің үйлесімділігі.
Блоктар бойынша психдиагностикалық зерттеу нәтижесі оқушының
психологиялық- педагогикалық статусын көрсетіп, психологиялық қызмет
көрсету жұмыстарын ұйымдастыру ретін анықтауға негіз болады.
Оқушылар статусының көрсеткіштеріне сүйене отырып, педагогтардың
білімін жетілдіру және ата-аналарға психологиялық білім беру
тақырыптарын анықтап алуға және болашақта ағартушылық жұмысын қандай
бағытта жүргізуіне мүмкіндік туады.
Оқушылар статусының көрсеткіштері олардың психологиялық-
педагогикалық карточкаларына түсіріледі. Бұл құжат әр психодиагностикалық
минимум өткізілгеннен соң толықтырылып, нәтижесі талданып, балалармен жеке-
дере және топтық түзету- дамыту іс-шараларының мазмұнын анықтауға негіз
болады.
Біріншіден, бұл жұмыс интеллектуалдық қабілеті өте жоғары дамыған
балалармен жүргізіледі, екіншіден,мінез-құлқы туралы шағым түскендермен
арнайы зерттеуді, көмек көрсетуді талап ететін, дамуында ауытқуы бар
балалармен жүргізіледі.
Психологиялық зерттеу барысында үлгерімі төмен, сабаққа қатыспайтын,
отбасында баланың үй тапсырмасын орындауға ешқандай жағдайы жоқ, ата-
аналары нашақор, ішкіш т.б. жағдайы нашарлар кездеседі. Бұл
категориялардағы балалар психологиялық сүйемелдеу көрсетуге қажеттілігі
өте жоғары топқа жатады. Сондықтан оларға көмек көрсетуді психолог
өзінің күнделікті міндеті деп түсінуі қажет.
Оқушылардың психологиялық- педагогикалық статусын зерттеу барысында
көптеген психологиялық әдістемелер қолданылады. Оларды зерттелінетін
балалардың жас кезеңдеріне байланысты ретке келтіріп жинақтау қажет.
Комплекстік зерттеу барысында кіші мектеп балаларын психолог өзіне
үйретіп алу үшін әңгімелесу, суреттер, ойыншықтар қолданылатын
әдістемелерді қолданады. Ал орта және жоғарғы сынып оқушыларын зерттеуді
таным процестерін бағалаудан бастаған дұрыс.
Білім беру жүйесіндегі психологиялық қызметтің қажеттілігі дәлелдеуді
қажет етпейді. Психологиялық қызмет арқылы мектепке қабылданған баланың
оқуға даярлығы анықталады. Барлық сынып оқушыларының психологиялық
карточкаларында оның жеке –тұлғалық, даралық даму ерекшеліктері
анықталып, қысқа мінездемелер жасалады. Балалардың дамуында орын
алатын түрлі ауытқуларды дер кезінде аңғарып, оларды түзету шараларын
ұйымдастырады.
Мектеп ұжымында кездесетін психологиялық проблемаларды өтініш
түсуіне байланысты психологиялық кеңес беру арқылы өз үлесін қосады.
Психолог өз қызметін ұйымдастырғанда баланың жан-жақты және үйлесімді
дамуына жағдай жасауды көздейді.
Оқушылар мен оқытушыларды психологиялық жетелеу барысында психолог өз
жұмысын медициналық, дефектологиялық қызмет түрлерімен тығыз байланысты
ұйымдастырады.Психологиялық қызметті жүргізу барысы, әр іс-шараларды
өткізу уақыты алдын-ала жоспарланғанда ғана, психолог өз жұмысын
талаптарға сай ұйымдастыруға мүмкіндік туады.
Сондықтан мектеп психологі көптеген іс-қағаздарды уақытында талапқа
сай жүргізуі керек. Олардың үлгілерін М.Битянова., И.В. Дубровина., Л.И.
Прихожан жасап шығарған. Сол үлгіге сүйене отырып, әр мектеп және
басқа мекемелер психологі өзінің жұмысына негіз болатын және есеп беру
барысында қолданылатын құжаттарды жасап алуы керек.
Мектеп психологы жұмыстарын жоспарлау календарлық және күнделікті
түрлерде түзіледі. Календарлық жоспар жарты жылдық немесе оқу жылын
толық қамтитын болуы мүмкін.
Жоспар негізгі екі бөлімен тұрады. Бірінші бөлімінде психологиялық
қызметтің бағыттары, өткен жылындағы жүргізілген жұмыстар нәтижесі,
психодиагностикалық зерттеу барысында анықталған проблемасы бар
балалармен жүргізілген жеке түзету- дамыту және топтық коррекциялық
жұмыстардың нәтижелеріне қысқаша сипаттама беріледі. Бұл талдаудың
негізгі мақсаты психологиялық қызметтің жүйелілігін және бірізділігін
қамтамасыз ету.
Жоспардың екінші бөлімінде мектептің профиліне байланысты
жасалған жылдық жоспарына сүйене отырып, келе жатқан оқу жылында
психологиялық қызметтің алдына қойылған мақсат пен міндеттер нақты
көрсетіледі.
1.2 Оқушыларды, педагогтарды және ата-аналарды психологиялық
ағарту жұмыстарын жүргізу
Мектепте қызмет атқаратын психолог түрлі жастағы балалармен,
педагог мамандар және ата-аналармен жұмыс істейді. Балалармен жұмыс
істеуде онтегенездің бір сатысынан екінші сатысына өту жолына көмектесу-
мектеп психологының күрделі де маңызды міндеттерінің бірі. Оқушылардың
сан қырлы интеллектуалдық және тұлғалық дамуы әрбір жас кезеңінде
балалардың толыққанды жетілуін қамтамасыз ететін және олардың жеке
шығармашылық әлеуетін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін оңтайлы
психологиялық және педагогикалық жағдайлар жасауды талап етеді. Сондықтан
бала әрбір жас кезеңінде өзіне ерекше тәсілмен келуге мұқтаж.
Бүгінгі күні ҚР барлық мектептерінде педагог- психологтар қызмет
атқарады. Алайда, Республика бойынша осы қызметтердің жұмысын реттейтін
бірыңғай үйлестіру орталығы әлі де құрылмаған. ҚР БжҒМ бекіткен Мектеп
психологиялық қызметі туралы ереже, мектеп психологтарының жұмысына
ортақ талаптар болмағандықтан, бұл жәйт
Қазақстанның түрлі аймақтарындағы мектептік психологиялық қызметтің
жүйелі түрдегі жұмысына кедергі келтіреді.
Педагог- психологтың мәртебесі белгіленбеген, оның жұмысының
жылдық жүктемесі, лауазымдық нұсқаулардың біріңғай жиынтығы, құқықтары
мен міндеттері, қызмет түрлері анықталмаған. Осының барлығы әзірше
психологтардың өз күштерімен жасалуда.
Педагогтарды, түрлі жас кезеңіндегі балаларға психологиялық
қолдау көрсету мәселелері бойынша ағарту ісін алға бастыру әрбір
психологтың іс- тәжірибесі, білімімен байланысты.
Психологиялық ағарту жұмысы - ол мектептік қатынастарды
ізгілендіруге; оқытудың жеке- бағдарлық технологиясын енгізуге байланысты
педагогтардың инновациялық білім қызметіне; оқушыларды жеке-дара дамыту
және әлеуметтендіруге; мектеп жағдайында балалар, педагогтар және ата-
аналар арасында үйлесімді өзара қатынас орнатуға; білім тәжірибесінде
тиімді психологиялық технологияны енгізуге мүмкіндік жасау.
Белгілі бір білім жүйесін, ептілік пен шеберлікті меңгеруге
бағытталған және оқушылардың, ұстаздар мен оқушылардың арасындағы арнайы
ұйымдастырылған өзара әрекет үрдісі ретіндегі оқыту - тәрбиелеу
құралының құрамдас бөлігі болып табылады. Сондықтан, әрбір ұстаз қандай
пәннен сабақ бермесін, өз оқушыларының тәрбиелеушісі, оқу іс-әркетінің
және мектептегі барлық тыныс- тіршіліктің кішіпейіл де зейінді басшысы
болуы тиіс. Мұның өзінде ол оны мектептің басты мақсаты ғана емес,
сондай-ақ кез- келген пән бойынша оқытудағы жетістік оқушылардың
қажеттілік- мотивациялық аумағын қалыптастырумен, олардың шынайы күші
және мүмкіндіктеріне сүйеніп, танымдық қабілеттерін дамытумен
байланысты болғандықтан да жасауы тиіс.
Оқушыны тұлға ретінде тәрбиелеу барысында ғана оқытудың мақсаты мен
міндеттеріне қол жеткізуге болады. Оқытудың тиімділігі тәрбиенің құрайтын
оқушылардың шығармашылық, ішкі түрткі жүйесінің қызметіне байланысты
анықталады. Мұндай тәрбие оқу үрдісін ұйымдастыру, өзін-өзі оқыту,
өзін-өзі тәрбиелеу және өзін-өзі дамытуға бағытталаған әрбір оқушының
қарқынды іс- әркетін қамтамасыз ететін оқушылар мен ұстаздар арасындағы
өзара қатынастар қалыптастыру жағдайында ғана жүзеге асуы мүмкін
Оқыту мен тәрбие оқушының түрлі жас кезеңіндегі қалыптасуы
мен дамуының психологиялық заңдылықтарын ескере отырып, іске асырылады.
Өкінішке орай, әлі де көптеген ұстаздар осы заңдылықтарға қарамастан, өз
жұмыстарын бұрынғысынша жүргізуде.
Сондықтан, мектептегі психологиялық қызметте мектептегі оқу- тәрбие
үрдісін психологиялық- педагогикалық жағынан қамтамасыз етуді, яғни
оқушыларды тәрбиелеу және дамытуда қазіргі заманғы ғылыми теориялар
негізінде ұйымдастыру және жүзеге асыру көзделеді.
Оқушыларды, олардың ата-аналары және педагогтарды психологиялық
қолдаудың мазмұны- бұл қарым-қатынас барысында ептілік пен дағдыны
дамыту; Бұл тұстағы негізгі бағыттар мынадай:
• қоғамда өмір сүріп, ынтымақтаса іс жүргізе білуін қалыптастыру;
• өзге адамдарға, басқаша көзқарастарға қатысты төзімділікті жетілдіру;
• өзара түсінісе білу қабілеттілігін дамыту;
• жауапкершілік қасиетін қалыптастыру;
• қарым-қатынас дағдыларын жетілдіру;
• өмірдегі кездесетін мәселелерді шеше білуге үйрету;
• танымдық белсенділікке ынталандыру;
• өзіндік реттеу дағдыларын, соның ішінде күйзелістерге төтеп бере
білуді дамыту;
• өзіне сенімділкті қалыптастыру;
• өзін-өзі ұйымдастыра білу дағдыларын дамыту ( өз бетінше жоспарлай білу,
өзіндік бақылау, жұмысқа қабілеттілігі,өзінің жеке меншік мәселелерін
басқа біреуге жүктемеу);
• тұлғаның өзін-өзі анықтауы жағынан білгірлігі және оны жаттықтыра білуі
( нақты жағдайлардағы жеке міндеттерін ұғыну, мінез-құлықтың сәйкес
келетінін айқындап алу, шектеулі пайымдаудың негізінде таңдау жасау).
Психологиялық қызметінің негізгі бағыты – психологиялық ағарту.
Психологиялық ағарту – педагогикалық ұжымның, оқушылардың жәен ата-
аналардың психологиялық біліммен алғашқы танысуы. Жұмыстың негізгі мағынасы
мынада:
а) мұғалімдерді және ата-аналарды жас ерекшелік, педагогикалық, жәен
әлеуметтік психологияның негіздерімен, оқушыларды өзіне-өзі тәрбиелеудің
негіздерімен таныстыру;
ә) жаңа психологиялық зерттеулердің қорытындыларын тарату және
түсіндіру;
б) психологиялық білімге деген қажеттілікті қалыптастыру, оларды
баламен жұмыс жүргізуде немесе өзінің жеке дамуында қолдану.
Психологиялық ағартудың түрлері сан алуан болуы мүмкін: олар
лекциялар, кеңестер, семинарлар, көрмелер, әдебиеттер тізімдері т.б. сонда
да, осы жұмысты психологтың өзі жасауға міндетті емес, басқа да мамандарды
шақыруға болады. (мысалы: мұғалімдер, кітапханашылар, дәрігерлер).
Ата –аналар және мұғалімдер, психологтың жұмысын түсіне бастайды және
балаларының оқуына немесе тәртібіне байланысты кеңестерге шақырғанда,
қорықпайды.
Мектеп әкімшілігі мен мектеп мұғалімдері мектеп оқушыларының әрбір жас
кезеңдеріндегі даму заңдылықтары мен ерекшеліктерін дұрыс білу, оқушылардың
үлгермеушілігінің себептері мен мінез-құлқындағы өзгерістерді анықтау
мақсатында және оқушылардың мектептегі оқуға әлеуметтік-психологиялық
даярлығын анықтау мақсатында мектеп психологының, психологиялық білімнің
керек екенін біледі.
Ұстаздық қызметті жаңадан бастаған жас мұғалімдер өздерінің мамандығын
терең меңгеру, ұстаздық дағдылар мен шеберлікті қалыптастыру мақсатында
мектептегі психологиялық қызметтен көмек күтеді.
Ал, ата-аналарда өздерінің балаларының сабақ үлгерімінің төмендеуі,
мінез-құлқындағы келеңсіздіктер, психикалық дамудағы кейбір өзгерістер
алаңдатады. Олар бала мен жанұядағы қарым-қатынастың тиімді жолдарын
ісзестіріп, жанұя мүшелері мен баланың, ұстаз бен ата-ананың, ұстаз бен
оқушының арасындағы үйлесімді қалыптастыруы үшін психологиялық білім қажет
екенін түсінуі, қосымша мектеп психологынан көптеген ұсыныс, кеңестер
күтеді. Осы айтылғандарды мына кесте арқылы көрсетуге болады:
Психологтың ағартушылық жұмысы
Педагогтар Оқушылар Ата-аналар
Лекция,
әңгімелесу,
семинар,
ата-аналар клубы
Педагогтарды психологиялық ағарту жұмыстраы. Ұстаздарды психологиялық
қолдау, олардың жаңа жағдайларға дайындығына байланысты психологиялық
бөгеттерді жеңуге, бір - бірлерімен, әкімшілік, ата-аналар, балалармен
өзара дұрыс қарым- қатынасты дамытуға мүмкіндік береді. Білімнің
гуманистік психологиялық- педагогикалық тұрғысынан ұстаздармен
психологиялық жұмыстың екі аспектісі бірінші орындарға қойылады:
бірінші аспект- шынайы оқу үрдісінде оқытудың тұлғалық- бағдарлық
технологиясын енгізуге байланысты; екіншісі- түрлі факторлар себепші
болатын орталық педагогикалық жанжал есебінде ұстаздың баға мен
белгіге психологиялық қатысы. Жалпы ұстаным оқытудың педагогтар мен
оқушылар арасындағы психологиялық – дидактикалық жағдайларда жүзеге
асырылатын өзара іс-әркетті көрсетеді; оқу үрдісінде педагог пен
оқушылардың арасындағы түсіністікте олардың өзара ақпараттық қарым-
қатынасы арқылы қол жеткізіледі. Бұл жағдайда оқыту объектісіне оқу
материалы жатады, ол педагогтың кәсіби тұрғыдан өзін-өзі көрсетуіне және
оқушының субъектілік қалыптасуына мүмкіндік береді.
Ұстаздарды психологиялық қолдау олардың психикалық өзін-өзі басқаруға
дағдылануына байланысты психопрофилактикалық, психологиялық кеңес
бағытында болады.
Ата-аналарды психологиялық сүйемелдеу. Ата-аналарды үздіксіз
психологиялық қолдауы үрдісінде психолог балаларды оқыту мен
тәрбиелеуге ата-аналардың қатынасын дамытуға және талқылауға,
ұстаздардың, әкімшілік жұмыстарының ерекшелігін талдау мүмкіндігі бар,
бұл білім беру жағдайларындағы дау- дамайларды шешуге байланысты қарым-
қатынастағы жақтардың түсінісіп жақындауына ықпалын тигізеді.
Ұстазадар, ата-аналар және балалар арасындағы өзара қатынастың
демократиялық стилін дамыту тұрғысындағы іс- әрекет көзделіп отыр.
Сондай-ақ конструктивтік қатынасты талап ететін қайшылықтар, тығырыққа
тірелуден шығатын балама түрін іздеу тұрғысында қарастырылатын болады.
Бұл ересектердің мәселені шешу бағыты бойынша сапаны өзгерту
сұранысынан көрінеді. Басқаша айтқанда, қиын жағдайларды шешу кезінде
ересектердің дербес әрекеті және өнімділік үлесі көбейді. Бұл елеулі
нәрсе: психологиялық қолдаудың үздіксіздігі қатынастағы балдақ болып
табылмайды, керсінше, өзін-өзі дамыту, өзіндік бірегейлігін сақтай
отырып, әлеуметтік бейімделуге кең өріс береді.
Оқушыларды жас даму кезеңдеріне сай психологиялық ағартулардың,
міндеттері.
1-сынып. Баланың барлық кейінгі өміріне ықпалын тигізетін маңызды
кезеңі мектептегі бірініші сынып , анығында бастауыш оқудың бірінші
жарты жылдығы болып табылады. Дәл осы кезеңде баланың күткен ойларының
мұғалімдері мен ата-аналардан күтетін ойларының қосылуы өтіп жатады. Бұл
жердегі мағына мектеп қызметіне қатысушылардың арасындағы демократиялық,
ізігілік қатынас қана емес, сонымен қатар оқу қызметін ересектермен
бірлесіп құруда балалардың бастамаларын пайдалану мүмкіндігін қолдау
болып табылады.
Негізгі міндеттер:
1. Баланың мектепке даярлығын психологиялық тұрғыдан зерделеу.
Балалардың мектепке деген психологиялық даярлығы компоненттерінің
қалыптасуы үшін жағдай жасау.
2. Сыныптың психологиялық топ ретінде дамуына жағдай жасу.
Міндеттерді шешу технологиясы бірінші жарты жылдық бойында сабақ
өткізуді шағын топтарды ұйымдастырудан тұрады, мұнан соң топтық
үрдістің белгілі бір кезеңінде шағын топтар біріктіріледі.
Топтардың бір кезеңінен келесі кезеңге өтуінің өз өлшемдері бар.
Онда топтық үрдістегі әр кезеңнің мазмұндық құрамы беріледі.
3. Сыныпта оқудағы ынтымақтастық жүйесін құруға арналған талаптарды
белгілеу- бірлескен қызмет пен оның нәтижелері рефлексиясы үшін
топпен жұмыс жүргізгенде сапалы тапсырмаларды қолдану арқылы
жоғарыдағы мақсатқа қол жеткізуге болады.
4. Сыныптағы мұғалімнің ұстанымын өзгерту- мұғалім өз кезегінде
топтағы қызметті жүргізуші және оған қатысушы, бұл мұғалім
психологиялық сабақтың қатысушысы болғанда ғана мүмкін болмақ әрі
әрекеттесе қызмет етуді, тұлғалар арасындағы өзара қарым-қатынасты
дамытуды ұйымдастыруға байланысты істерде оған психолог ретінде
қосымша өкілеттілік беріледі.
5. Қиындық деңгейі балалардың дамудың жақын аймағы болатын оқу
тапсырмаларын бірлесе орындау барысында көрінетін бала-ата-ана
қатынас стилін зерделеу және дамыту.
2-4 сыныптар. Мақсаты: әлемге, адамға деген эмоционалдық қатынасты
дамыту, өзін -өзі құрметтеу және өзге адамдары құрметтеуді дамыту,
сезім, ынталандыру, айрықша, өзін-өзі түсінуді дамыту.
Профилактика және психогигиенаға жататын айрықша мәселелердің
шеңберіне: жеке тұлғалық өсуіндегі меннің бұзылуы, кереғарлық,
күмәнділік және сенімсіздік пен осыған себепші баланың қоршаған әлемге
деген араздығы және алаңдаушылығы кіреді.
Дамытудың негізгі міндеттері:
1. Балалардың танымдық мүмкіндіктерін, соның ішінде- бейнелі, қисынды
ойлау жүйесін дамыту.
2. Оқу барысындағы бақылау мен өзін-өзі қадағалау машығын қалыптастыру.
3. Өз қатарластары және ересек адамдармен сындарлы қарым- қатынас
жасаудың дағдыларын меңгеру.
4. Тұлғалық даму, психика еріктілігін қалыптастыру, мойнына
жауапкершілік ала білу, адамгершілік қарым-қатынаста табысқа жету
үшін ерік - жігерін көрсете білу.
6. 9 сыныптар. Балалардың негізгі мектепке көшуін, жалпы алғанда,
баланың мектептік дамуның дағдарысы ретінде сипаттауға болады. Сынып
жетекшісінің топтық қатынастың дамуына қосылуының аздығы, мектеп
өмірінің нормаларын қалыптастыруға байланысты жұмыстарының мағынасы;
пәндер санының артуы, үй тапсырмаларының көлемі, бақылау жұмыстарын
өткізудіңғ кестесі тұрғысында педагогтардың келіспеушілігі; оқытудың
пәндік- кабинеттік жүйесі; ата-аналарды жетекшілер тұрғысынан қарау;
ұстаздардың балаларға ересектер (жоғары сыныптағыларға) сияқты қарауы-
осының барлығы балаларға
қиындық туғызады. Олар көбінесе осы жағдайда абыржып қалады, әрі бұл
олардың негізгі мектептегі оқуға бейімделуінен көрінеді, мектепке
деген көзқарасына әсер етеді, жеке басындағы және ақыл-ой
жетістіктерінің біркелкі болмау жағдайы орын алады. Бұл жерде
мектепте балалардың эмоционалдық қолайлы жай- күйін қолдау, педагогтар
мен ата-аналар арасындағы 5- сыныптағыларды оқытудың үрдісін
үйлестіру.
Кезі жеткенде жеткіншекте (7-9 сыныптар) тұлғалық құндылықтар, өзара
достық қатынас, өз бетінше шешім қабылдаудағы қажеттілік бірініші
орынға шығады, ал балалардың кейбіреуінде танымдық қажеттіліктер алда
тұрады. Ұлдар мен қыздардың қызығушылықтары айтарлықтай өзгеше, бұған
олардың жыныстық жетілу кездегі жастарының біркелкі болмайтындығы
әсер етеді.
Ұстаздар мен ата-аналардың бала өмірінің жетекшісінен осы дамуды
алып жүруші тұрғысына қарай өзгерту қажеттілігін түсінуі маңызды.
Міндеттер:
▪ балалардың өміріндегі маңызды, соның ішінде қоғамға, жағдайға қатысты
талқылаулар арқылы психологиялық аспектісіне қызығушылығын қолдау;
▪ балалардың тұлғааралық қатынасын дамытуға қатысты ақпарат алу,
олардың ата-аналары мен педагогтарының психологиялық көңіл- күйлері
және осы негізде нақты сабақтың мазмұнын анықтау;
▪ коммуникативтік жағдайларды түсіну ауқымдарын кеңейту
( жағдайдың сипаты, қатынас жасаушылардың тілі, мінез-құлық стилі,
жазбаша қатынас, қатынастың ұлттық дәстүрі және т.б), сондай-ақ оларға
белсенді қатысуын ынталандыру;
▪ балалар мен ересектерді ізгі сезімдер мен іс-әрекеттерге негізделген
бір- біріне қол ұшын беру мүмкіндігін шабыттандыру;
▪ әлемге деген көзқарасын талқылауға, өмірлік ізденістерді дамытудың
мүмкіндігі ретінде әрбір адамның көзқарасын құрметтеуге ынталандыру;
▪ өзін-өзі тану үшін жағдай жасау;
▪ балалардың өзіне деген сенімін жаттықтыру.
10-11 сыныптарда мынадай міндеттер шешілуі тиіс:
▪ өзін-өзі анықтауы ( нақты жағдайлардағы өзінің жеке міндеттерін
ұғыну, мінез-құлықтың барабар жолын айқындау, ерікті таңдау);
▪ жасөспірімнің бейінді оқуға даярлығын психологиялық зерттеу, 9-
сыныпты бітіргенен кейін оқушыны оқытудың бағыты мен тәсілдерін ( ата-
аналар және мұғалімдермен) бірлесе талдау;
▪ кәсіптік бейімделу жұмыстары;
▪ психологиялық ширығуларды басудың тәсілдерін үйрету( музыкатерапия,
арттерапия, аутотренинг, релаксация, дене қимылы тәсілдерінің
мүмкіндіктерін талқылап, талдау- спорт, шейпинг және т.б);
▪ қарым-қатынас жасау дағдыларын дамыту- тыңдай білу, өз ойлары мен
сезімдерін дәлме –дәл жеткізе білу;
▪ жасөспірім қыз бен жігіт арасындағы қарым-қатынас ерекшелігін
тартымдылықпен талдау;
▪ жасөспірім өмірде өз жолын тауып, бағыт алуындағы ата-ананың
референттік топтың, танымал тұлғалардың, еліктеп- табынатын адамдарының
рөлін талқылау;
▪ келіссөз жүргізуге, пікір таластыруға, өзінөзі көрсете білуге
жаттықтыру;
▪ көбінесе жыныстық қатынастарды реттеудің құқықтық нормаларымен
таныстыру, жыныстық қылмастар үшін жауапкершілік, есірткі заттарын
қолдану мен тарату және т.с.с. тақырыптарды талқылау арқылы
жасөспірімдердің жеке денсаулығына қолдау көрсету;
▪ жасөспірімдерді жекелей қызықтыратын тақырыптар бойынша арнайы
мамандармен қарым- қатынас жасай білуге психологиялық даярлығын
қалыптастыру.
Психологиялық ағарту жұмысын тәжірибеде қолданудың маңыздылығы
2.1 Психологиялық ағарту жұмыстарын іс- тәжірибеге ендірудің маңыздылығы
Психологиялық ағарту жұмыстары- педагогикалық ұжымды, оқушыларды
және олардың ата-аналарын психологиялық біліммен қамтамасыздандыру.
Жұмыстың негізгі мағынасы мынада: мұғалімдерді және ата-аналарды жас
ерекшелік, педагогикалық және әлеуметтік психологияның негіздерімен,
оқушыларды өзін-өзі тәрбиелеудің негіздерімен таныстыру; жаңа
психологиялық зерттеулердің қорытындыларын тарату және түсіндіру;
психологиялық білімге деген қажеттілікті қалыптастыру, оларды баламен
жұмыс жүргізуде немесе өзінің жеке дамуында қолдана білуіне бағыт
беру.
Психологиялық ағарту жұмыстары психологиялық алдын-алу,
психологиялық кеңес берумен тығыз байланысты және осылардың негізінде іс-
жүзіне асырылады. Психолог бала жанының терең түкпіріне үңіле білсе,
баланы тыңдай білсе, өзін де тыңдата алса бала құқығына қол сұқпай
оқу- тәрбие ісіне басшылық жасаса дұрыс нәтижеге жетері анық. Өзінің
де дүниетанымы кең болып, баланы дүниені танып білуге, байқампаз болуға,
білімге қызығушылығын арттыруға күш салып, бүгінгі шешуі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
Білім беру жүйесінде психологиялық қызметті ұйымдастырудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... 5
1.1. Мектептердегі психологиялық қызмет және оны ұйымдастыру
мазмұнына
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... . 5
1.2. Оқушылар, педагогтар және ата-аналармен жүргізетін психологиялық
ағарту жұмыстарының
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... 15
Психологиялық ағарту жұмысын тәжірибеде қолданудың
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
22
2.1. Психологиялық ағарту жұмыстарын іс- тәжірибеге ендірудің
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.2. Психологиялық ағарту жұмыстарын сыныпта және сыныптан тыс
тәрбие іс – шаралары арқылы жүзеге
асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 25
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... . 44
Әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... . 45
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Республикамыздың стратегиялық мақсат-
міндеттерін шешу жолында қоғамның әлеуметтік- экономикалық, мәдени-рухани
даму мәселелері адам факторына жасалатын жағдайлармен өлшенетіні белгілі.
Сондықтан республикамыздың білім беру жүйесі де қоғам дамуымен байланысты
дамып, жетіліп отыруы анық. Жас ұрпаққа сапалы білім мен ұлағатты тәрбие
беру, өміріне жолдама алуына барлық жағдай жасау үшін білім беру ісін
әлеуметтендірудің маңызы зор.
Қазіргі уақытта мектеп реформасына көптеген бір жақты өзгерістер
енгізіліп, мектеп ісінің ішкі- сыртқы жүйесі түгелімен өзгеріп келе
жатқаны да белігілі. Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейінгі білім
беруді дамыту тұжырымдамасына сәйкес 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу
жағдайында жас ұрпаққа білім беру ісінде оның жеке даралық
ерекшеліктеріне мейлінше мән бере отырып, оқушылардың мектепте алған
білімдері олардың өмірлік азығы болатындай етіп білім беру, оны
болашақ өмірге дайындау, мамандық таңдауға бағыттау мәселесі бүгінгі
қоғамның білім саласындағы кезек күттірмейтін басыңқы бағыттардың
бірі.
Бүгінгі күнде жалпы орта білім беретін мектеп- жаңа қоғам мектебі,
болашақ мектебі, яғни мәдени саналы, халықтық мәдениетке интеграцияланған,
жеке бағыттылық, баланың жеке басының дамуына педагогикалық-
психологиялық жағдай жасайтын және өзін-өзі тануына көмек көрсететін,
физикалық және рухани жағынан экологиялық таза, ізгілендірілген, өмірге
тік қарай алатын, қоршаған ортамен жүйелі байланыс түзетін, білімнің жаңа
мазмұнымен байланысқан, әлеуметтік өмірге бейімделген, бәсекеге қабілетті
жаңа ұрпақ өсіріп, жетілдіретін мектеп болуға тиіс.
Мұндай өнімді нәтижелі, сапалы білім беретін мектеп бүгінгі күнде
өзіндік мектеп реформасын қажет етеді. Сондықтан да мектеп реформасы
тек мектептің басқару жүйесі мен оқыту процесін ғана қамтып қоймай, сол
мектептің бала оқытатын мұғалімдері мен қызметкерлері психологиялық
білімін жетілдіруі, мектепте психологиялық қызметтің басты орынды алуы
қажет.
Көптеген елдерде бұл қызмет өткен ғасырдың басында пайда
болып, табысты дамып келе жатыр. Білім беру саласындағы психологиялық
қызметтің даму тарихын және қазіргі жағдайын Р.Б. Радионов., И.А.
Соколова., З.А. Малькова және т.б. ғалымдар зерттеген. Жеке тұлға
ерекшеліктерін, психологиялық қасиеттердің сандық және сапалық
көрсеткіштерін зерттеу нәтижелерін мектеп тәжірибесінде қолдануды ұсынады.
Өткен ғасырдың басында Францияда А.Бине жекелік қасиеттерді зерттеу
мәнінде бірнеше мақалалар жариялады. Ол 1905 жылы психологиялық зертхана
ұйымдастырып, талапкерлердің интеллектуалдық қабілетін зерттеу жұмысын
жолға қойды. Биненің жүргізген зерттеулері көптеген ғалымдарды
қызықтырып психологиялық қызметті ұйымдастыруға ұйытқы болды. 1908 жылы
Бостон қаласында Фрэнк Парсонс мамандыққа баулу бюросын ашты.
Білім беру саласында психологиялық қызмет көрсету жұмыстары 1960
жылдардың соңына қарай Ресейде қалыптаса бастаған.
Ал, Қазақстан Республикасы білім мекемелерінде өткен ғасырдың соңғы он
жылдығында ғана психологиялық қызмет өз дәрежесінде қажет екенін
дәлелдей білді. 2001 жылы Қазақстан Республикасы ғылым және білім
министрлігі, Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім беру Академиясының
мамандары құрастырған Қазақстан Республикасы білім беру ұйымдарындағы
психологиялық қызметтің моделі, 2009 жылы 26-27 наурызда Алматы
қаласында Мектептік психологиялық қызметті ұйымдастырудың ғылыми-
практикалық жүйесі тақырыбында өткен республикалық семинарда
Психологиялық қызмет туралы Ереженің жобасы қабылданды.
Жалпы мектепте психологиялық қызмет көрсетудің барлық бағыттарының
маңыздылығы ғылыми - теориялық тұрғыдан дәлелденгені белгілі.
Зерттеудің мақсаты: мектеп оқушыларына қолдау көрсетуде
психологиялық ағарту жұмыстарының мазмұнын ашып, тиімділігін көрсету.
Зерттеу объектісі: мектеп психологының психологиялық ағарту жұмыстары.
Зерттеу пәні: психологиялық ағарту жұмыстары арқылы мектеп
оқушыларының өзіндік тұлғалық дамуы мен адамгершілік қасиеттерін
қалыптастыру әдістері.
Зерттеудің міндеттері:
1. Психологиялық қызмет көрсетудің білім беру саласындағы маңыздылығын
анықтау
2. Психологиялық ағарту жұмыстарының маңызын айқындау.
3. Психологиялық ағарту жұмыстарын сабақта және сабақтан тыс уақытта
жүргізу әдістерін көресту.
Зерттеудің ғылыми болжамы:
- егер, мектептегі оқу- тәрбие үрдісінде психологиялық ағарту ісі
белсенді ұйымдастырылса оқушылардың тұлғалық дамуы, білім мен тәрбиенің
нәтижесі арта түсетін болады.
Зерттеу әдістері: бақылау,зерттеу, талдау, жинақтау,салыстыру, тәжірибеден
өткізу, қорыту.
Зерттеу жұмысының базасы: Ақмола облысы Зеренді ауданы Бірлестік орта
мектебі
Курстық жұмысының құрылымы: кіріспе, екі тарау, қорытынды, әдебиеттер
тізімі және қосымшалардан тұрады.
Білім беру жүйесінде психологиялық қызметті ұйымдастырудың теориялық
негіздері
1.1 Мектептердегі психологиялық қызмет және оны ұйымдастыру
мазмұнына шолу.
Білім беру саласында психологиялық қызметті ұйымдастырудың
ғасырдан асатын тарихы және мол тәжірибесі бар. Көптеген елдерде бұл
қызмет өткен ғасырдың басында пайда болып, табысты дамып келе жатыр.
Білім беру саласындағы психологиялық қызметтің даму тарихын және қазіргі
жағдайын Р.Б. Радионов., И.А. Соколова., З.А. Малькова және т.б. ғалымдар
зерттеген. Жеке тұлға ерекшеліктерін, психологиялық қасиеттердің сандық
және сапалық көрсеткіштерін зерттеу нәтижелерін мектеп тәжірибесінде
қолдануды ұсынады. Мамандықтар әлемінде психолог жұмысын ең қиын
қызметтердің біріне жатқызады. Бұл мамандықты таңдап алғандардың барлығы
оның қыр- сырын түгел меңгеріп шеберлікке жете бермейді. Психолог
мамандарын даярлау және өмір тәжірибеде кеңінен орын алып келе жатақан
психологиялық қызметті оңтайландыру проблемасы психологияның теориясын
және қолданбалы жағын зерттеушілерді толғандыруда.
Өткен ғасырдың басында Францияда А.Бине жекелік қасиеттерді зерттеу
мәнінде бірнеше мақалалар жариялады. Ол 1905 жылы психологиялық зертхана
ұйымдастырып, талапкерлердің интеллектуалдық қабілетін зерттеу жұмысын
жолға қойды.
Биненің жүргізген зерттеулері көптеген ғалымдарды қызықтырып
психологиялық қызметті ұйымдастыруға ұйытқы болды. 1908 жылы Бостон
қаласында Фрэнк Парсонс мамандыққа баулу бюросын ашты. Ол осы бюро
қабырғасында көп жыл жүргізген тәжірибесін қорытындылай келіп,
мамандықты таңдап алу үшін әр адам үш нәрсені жақсы білуі қажет екенін
көрсетті.
Олар:
- өз қабілеті мен мүмкіндіктерін және оның табалдырығын білу;
- таңдаған мамандығы бойынша жұмыс жағдайымен танысып, ол қызметті
орындау үшін қандай қасиеттер керек екендігін анықтап, жалақысы,
болашағы, өсу жолдары, білімін жетілдіру көздері туралы толық
мағлұмат алу;
- әр баланың арманы мен мүмкіншіліктерінің бір- біріне сай келуін
бағалау.
Осы бағыттарда анықталған мағұлматтарды бір- бірімен салыстыра
талдау нәтижесінде психолог әр балаға болашақ мамандығын анықтауы
туралы өз кеңестерін бере алады.
Көп ұзамай Англияда Цирил Бэрт, АҚШ- да Арнольд Гессель мектеп
қабырғасында балаларға және олардың ата- аналарына психологиялық
көмек көрсету ісіне кірісті. Осы бастама кейінен
Гейденс қызметі (гайд- көмек көрсету, жетелеу деген мағынаны
білдіретін сөзден шыққан) деп аталып, қазірге дейін білім беру жүйесінің
үлкен бір саласы болып дамып келеді. Ірі мектептерде бірнеше психолог
қызмет атқарады. Сондықтан оны бригада деп атауға болады.
Жекелік психологиялық қасиеттер ерекшеліктерін анықтау 19 ғасырдың
екінші жартысынан бастап дамып келе жатыр.
Бірініші психодиагностикалық зерттеулер психикалық аурулар арасында
жүргізілді.Тәжірибелік психологиялық зерттеу негізін құрушылардың айтуы
бойынша, психоз ауруына ұшырағандардың психологиялық қасиеттері дені
саулармен бірдей, тек кейбір қасиеттері ерекше дамып, анық байқалатын
ауытқуға ұшыраған.
Сондықтан, оны зерттеу жеңілдеу болды деп көрсеткен. Осындай
ерекше дамыған қасиеттерді зерттеу де оңай болатындықтан психологиялық
қасиеттердің даму деңгейін диагностикалау жүргізіледі. Тәжірибелік
психология дамуындағы бұл кезең клиникалық деп аталады.
ХІХ ғасырдың екінші жартысында жоғарғы жүйке қызметінің
ерекшеліктерінің анықталуы, жүйке жүйесінің функциялары мен психологиялық
қасиеттердің байланыстылығы дәлелденгенмен байланысты темпераментке жан-
жақты сипаттама берілген.И.М. Сеченов, И.П.Павлов жүргізіген
зерттеулер нәтижесінде олар, екінші сигналдық жүйенің, нағыз адамдық
қасиеттердің қалыптасуына негіз болатыны анықталды.
Бұл кезді, тәжірибелік психологияның дамуына физиологтардың
қосқан үлесін ескере отырып, психофизиологиялық кезең деп атауға болады.
Жекелік психологиялық қасиеттерді зерттеу тестілерін қолдану Франция,
Германия, т.б. елдерде ХІХ ғасырдың аяғында кеңінен орын алды.
Психологиялық зерттеу жүргізуге қолданыла бастаған әдістерді 1870 жылы
Гальтон тесті деп атауды ұсынды. Осы кезден бастап, қабілеті зерттеу
арқылы адам мүмкіндігін анықтауға қызығушылықты қанағаттандыру
мақсатымен Франция, Германия, АҚШ , Жапония мемлекеттерінде
психологиялық зертханалар ашылып, барлық талапкерлердің іс- әрекет
түрлеріне икемділігін анықтауға зерттеулер кеңінен қоланылды. Гальтонның
ұсынысы бойынша тест көмегімен өлшенген қасиеттердің бір-бірімен
коррелекциялық байланысы бар екендігі ескеріледі.
Психологиялық зерттеулерде математикалық және статистикалық
тәсілдерді қолдану үшін Парсонс, Фишер, Спирмен деген математиктер
қатыстырылған. Фишер дисперсиялық талдауды, ал Спирмен – факторлық
талдауды психологиялық зерттеуде қолдану жолдарын анықтап берді. Фишер
ұсынған дисперсиялық талдау әдісі көмегімен жеке факторлардың
эксперимент нәтижесіне тигізіетін әсерін статистикалық жолмен анықтауға
мүмкіндік туды.
Ал Спирман жасап шығарған көпөлшемді факторлық талдау әдісі
көмегімен бір- бірімен коррелекциялық байланысы өте төмен көрсеткіштер
анықталып, олардың байқалуын статистикалық жолмен талдауға жол ашты.
Келесі кезеңде Г.Айзенк және Р. Кеттел факторлық талдауды жекелік
психологиялық қасиеттерді зерттеуге қолданды. Осы кезден бастап жеке
адамының психологиялық қасиеттерін толық өлшеп психологиялық кескінін
жасауға, барлық кісілік психикалық көрсеткіштерін бір- бірімен
ұштастырып анықтауға жол ашылды.
Сонымен қатар интеллектуалдық қасиеттерді зерттеу тестері кеңінен
қолданыла бастады. 1905- 1907 жылдары француз ғалымы А. Бине
статистикалық жағынан негізделген интеллектуалдық тест жасап шығарды.
Ұсынылған тәсілді өңдеп шығуға Т. Симон өз үлесін қосып,
психодиагностикада бұл әдістеме Бине- Симон шкаласы деп қолданыла
бастады.
Өткен ғасырдың 30- жылдары жекелік қасиеттерді зерттеуге және
интеллектуалдық қасиеттерді анықтауға арналаған тестердің көптеген
түрлері құрылды. Оларды қолдану арқылы жеке тұлғаның психологиялық
қасиеттерін жан-жақты талдауға мүмкіндік туды. Сонымен қатар топтағы
адамдардың өзара қарым- қатынасын зерттеуге арналған Я. Морреноның
социометриялық зерттеу әдісі, К Левиннің өлшеу әдістемелері, Я.
Коломенскийдің ұжымның қалыптасу деңгейін, бағалау тестері кеңінен
қолданылады. 50-60 жылдары психологиялық зерттеулерге қызығушылық
күшейіп, психологиялық зерттеулердің сандық және диагностикалық әдістері
көбейе түседі.
Көптеген мемлекеттерде психологиялық зерттеу орталықтары,
мамандыққа баулу кабинеттері, мамандыққа жарамдылықты анықтау қызметін
көрсететін кеңселер, жеке адамды мазасыздану жағдайынан шығару шараларын
ұйымдастыратын орталықтар ашылды. Тәжірибелік психологияның дамуындағы
бұл кезеңді психодиагностикалық кезең деп атаймыз.
Психологиялық қызметті ұйымдастыру тобы өз іс- шараларын бірнеше
бағытта ұйымдастыруды және өзінің алдында келесі міндеттерін қойып
отыр:
- балаларға мектепке дейінгі өмірден оқушы міндетін атқаруға көшуіне
көмек көрсету;
- мектепте оқу параллельдерін анықтап алуға ықпал жасау;
- жоғарғы сынып оқушыларына мамандық таңдап алуға жәрдем беру;
- оқушыларды болашақ отбасы өміріне даярлау.
Қазіргі кезеңде көптеген елдер психологиялық қызметті мектеп
қабырғасында және әлеуметтік ортада ұйымдастырып, психологиялық
қызмет көрсету дәстүрі кеңінен қалыптасып келеді. Психологиялық қызмет
ерте құрылған мемлекеттер тәжірибесін жан-жақты зерттеудің мән-
мағынасы өте терең болып отыр. Оларда қалыптасқан ұйымдастыру түрлерін
және бұл жұмыстың мазмұнын зерттеу негізінде көптеген елдер өз
мектептерінде осы қызметті ұйымдастыру мақсаты мен міндеттерін анықтап
алып отыр.
Біздің елде білім беру жүйесіндегі психологиялық қызметтің мақсаты
мен мазмұнын анықтауға Ресей, Балтық жағалауындағы мемлекеттер
тәжірибесі мол мүмкіндік тауып беруде. Сондықтан осы мемлекеттердің
тәжірибесін, теориялық және әдістемелік құралдарын терең және жан-жақты
талдау үстіндеміз.
Психологиялық қызметтің мақсаты: бала дамуындағы әр кезеңдегі жан-
дүниесінің ерекшеліктерін анықтап алып, олардың өз-өзіне, қоршаған
ортағы деген көзқарасының, қарым-қатынас мәдениетінің қалыптасуына
жетекшілік жасау. Бұл мақсат келесі міндеттер арқылы нақтыланады.
Психологиялық қызметтің міндеттері:
-психологиялық және әлеуметтік- психологиялық тұрғыдан қиындық көріп
жүрген балалардың проблемаларын анықтап, оларға дер кезінде көмек
көрсету;
- оқушыларды мектеп табалдырығын аттаған күннен бастап бітіргенше
жетелеп, сүйеніш болып жүру;
- проблемасы бар балаларды жан-жақты зерттеп оны туғызған себебіне
анықтау және түзету- дамыту жұмыстарын жүргізу;
- дамуында ауытқуы бар балалардың психологиялық қасиеттерін өңдеу
үшін психологиялық тренингтер ұйымдастыру;
- оқу- тәрбие жұмысына ғылыми жетекшілік жасап әр оқушының, ата-
аналардың психологиялық – педагогикалық білімін жетілдіру және
біліктілігін арттыру жұмысын ұйымдастыру. Осы анықталған міндеттерді
орындау өмір барысында туған шиеленіс жағдайларды дұрыс шешу үшін
психологтар әр адамға сүйеніш болып, бағыт- бағдар беріп отыруы
қажет. Қазақстанда мектеп психологі енді тағайындалып, өз жұмысын
атқаруға жаңа ғана университет бітірген тәжірибесі таяз жас
мамандар кірісіп отыр.
Психологиялық қызмет моделін қалай құру қажет екенін анықтап алу оңай
емес. Бұл мәселені дұрыс шешу үшін бұрынғы Кеңес мектептерінде
психологиялық қызметтің мазмұнын анықтағандар Н.Р. Битянова., И.В.
Дубровина., А.И. Прихожан ұсынған үлгілерді қолдануға, немесе басқа
елдерде қалыптасқан тәжірибені үлгі ретінде қолдана отырып, мектеп
психологі қызметін келесі бағыттарда ұйымдастыруға болады:
- психодиагностикалық жұмыс;
- психопрофилактикалық жұмыс;
- психологиялық кеңес беру;
- психокоррекция- дамыту жұмыстары;
- ата-аналарға психологиялық- педагогикалық білім беру және
біліктілігін арттыру (ағартушылық жұмыс);
- психологиялық қызмет көрсету жүйесі қызметін насихаттау;
- әлеуметтік- диспетчерлік қызмет көрсету;
- педагогикалық ұжымға психологиялық қызмет көрсету.
Осы аталған бағыттардағы іс-шаралар бірі- бірімен үйлесімді
ұйымдастырылуына кепілдік болатын мақсат пен міндеттер жоғарыда
көрсетілген.
Мектеп оқушыларына, көпшілікке жүйелі түрде психологиялық
қызмет көрсету үшін көрсету үшін объекті туралы психолог толық
мағұлмат алуы қажет. Бұл мағұлмат психодиагностикалық зерттеу барысында
жиналады. Оқу- тәрбие жұмысы барысында психологиялық зерттеу
әдістерін қолдана отырып, оқушылардың таным процестерінің даму деңгейі,
жекелік қаситеттерінің қалыптасуы, оқушылар мен оқытушылар арасындағы
қарым- қатынастың қалыптасуы талданып, әр балаға қандай жәрдем керек
екендігі нақты анықталады.
Психологиялық қызмет мазмұнын анықтау үшін бұл жұмыстың мақсат-
міндеттеріне сүйене отырып, оның барлық жоғарыда келтірілген салалары
бойынша іс-шаралар тізімін толық жүйеге келтіріп, жұмыс жоспарында
көрсету қажет.
Мектептегі психологиялық қызметтің ең басты мақсаты- жеке
тұлғаның өй-өрісі мен біліктілігі, логикалық ойлауы, жеке тұлғаның
дарындылық шығармашылық мүмкіндіктерінің толықтай ашылуына көмектесу,
олардың психикалық дамуындағы ауытқушылықты болдырмаудың жолдарын
іздестіру, мұғалімдер ұжымында психологиялық ахуалды қалыптастыру, ата-
аналар үшін психологиялық сауаттандыру жолдарын қарастыру болып табылады.
Мамандықтар әлемінде психолог жұмысын ең қиын қызметтердің
біріне жатқызады. Бұл мамандықты таңдап алағандардың барлығы оының қыр-
сырын түгел меңгеріп шеберлікке жете бермейді.
Психолог мамандарын даярлау және өмір тәжірибеде кеңінен орын алып келе
жатақан психологиялық қызметті оңтайландыру проблемасы психологияның
теориясын және қолданбалы жағын зерттеушілерді толғандыруда.
Қазіргі кезеңде психологиялық зерттеулер нәтижелері адам
өмірінің барлық салаларында кеңінен қолданылуында.
Психологиялық қызмет көрсету жүйесі жақсы дамыған болуды өмірдің
көптеген орындары талап етіп отыр.
Сондықтан психологиялық қызметті білім беру жүйесіне және әлеуметтік
орта ерекшеліктеріне икемдеп ұйымдастыру бүгінгі күн талабы деп айтуға
әбден болады.
Мектептегі психологқа қойылатын талап өте жоғары, оны орындау психолог
шеберлігіне, біліктілігіне, шығармашылық ізденісіне байланысты. Психолог
үнемі үздіксіз, ғылыми тұрғыда бақылау жасауы қажет. Оқушының іс-
әрекеттері арқылы психикасын тексеруге мүмкіндік алады.
Мектепте педагог- психолог жеке тұлғаны зерттеуде үнемі тиімді
әдістемелік жүйені іздестірумен қатар, жеке тұлғаның физиологиялық,
психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, ой-өрісі мен сана-сезімінің
психологиялық дамуы мен қалыптасуына де ерекше назар аударады.
Әрі ұстаз, әрі ғалым А. Байтұрсынов: бала оқытуды жақсы білейін
деген адам әуелі балаларға үйрететін нәрселерін өзі жақсы білерге
керек, екінші, балалардың табиғатыг біліп, көңіл сарайын танитын адам
боларға керек. Оны білуге баланың туғаннан бастап, өсіп жеткенше
тәнімен қатар, ақылы қалай кіретін жолын білуге керек- деген
психологиялық мәні бар ой тұжырымында мұғалім оқушылардың психологиялық
ерекшеліктерін есепке алу қажеттігін ескере отырып, сондай-ақ, жеке
тұлғаның өзіндік табиғатына көңіл аударып, оқытудың ғылыми негізін
айқындап берген болатын.
Психологтың кәсіби міндеттері:
1. Білім беру саласындағы Республика заңдарын орындау;
2. Шешім қабылдап, проблемаларды қарастыруды кәсіби шеңберден шықпау;
3. Өзінің кәсіби білімін үнемі арттырып отыру;
4. Нақты кәсіптік білімі жоқ адамдардың диагностикалық, коррекциялық
зерттеулер жүргізуіне тыйым салу;
5. Барлық мәселелерді шешуде балалардың психологиялық дамуын ескеру;
6. Атқарылатын жұмыстардың міндеттері мен әдістері туралы нұсқауларды
кәсіптік жағынан басқаратын адамдар бергенде оларды нақты орындау;
7. Баланың психологиялық дамуын шешу мәселесінде мектеп ұжымына
қажетті көмектерді көрсету;
8. Кәсіптік құпияны жарияламау;
9. Барлық психологиялық зертеу нәтижелерін жазып, арнайы
құжаттараға тіркеп отырыу;
10. Психологиялық көмекті қажет ететіндерге дер кезінде қажетті іс-
шараларды ұйымдастыру.
Психологтың кәсіби құқығы:
1. Оқушылармен және басқа талапкерлермен жүргізілетін жұмыстың
нақты міндеттерін өз бетінше шешуге, әдіс- тәсілдерін дербес таңдап,
жұмыстардың кезегін анықтауға;
2. Кәсіби міндеттерін сапалы орындауға қажетті жағдай жасауды мектеп
басышыларынан талап етуге;
3. Жоғарғы орындардан түскен нұсқаулар этикалық ұстанымдарға қайшылас
келген жағдайда оны орындаудан бас тартуға;
4. Қажетті құжаттармен танысуға;
5. Психодиагностикалық, коррекциялық әдіс- тәсілдерді іріктеп алуға және
оларды дайындауға;
6. Мектеп оқушыларын топтық және жеке зерттеулерден өткізуге;
7.Медициналық және дефектологиялық мекемелерге ұсыныс жасауға;
8. Баланың болашағын анықтау үшін медициналық , педагогикалық-
психологиялық т.б. комиссиялар кеңесіне қатысуға;
9.Тәжірибе алмасу мақсатында ғылыми- әдістемелік көпшілік
жұрналдарына материалдар жариялауға;
10. Психологиялық білімдерді насихаттауға;
11. Оқушыларды мамандыққа баулу және кәсіби бағдар беруге;
12. Отбасына психологиялық қызмет көрсетуге.
Психолог өз жұмысын сол ортада қалыптасқан әлеуметтік- психологиялық
жағдайда жүргізеді.
Психологиялық қызметті ұйымдастыру формалары және қолданылатын әдіс-
тәсілдер осы ортаның ерекшеліктеріне және талаптарына сай жүргізілуі
қажет.
Оқушылар мектепте білім алып, сонымен қатар өздерінің жекелік
қасиеттерін жетілдіру проблемаларын шешу барысында әлеуметтік ортада
өмір сүруге икемделеді. Мектеп оқу- тәрбие жұмысы арқылы оқушының осы
қажеттілігін қанағаттандыруға барлық жағдайларды жасайды. Мектеп
психологы оқушылардың және оқу- тәрбие процесінің осалдық көрсеткен
жерлерін түзетуге өз үлесін қосып, балалардың жан- жақты дамуына
психологиялық тұрғыдан жағдай жасайды. Мектептегі психологтың атқаратын
барлық қызметінің мазмұны жағынан ағартушылық іс –әрекет болып
табылады.
Оқушылараға психологиялық қызмет көрсетуді тиімді ұйымдастырылуына кепіл
болатын бір жәйт- оны жүйелі түрде жүргізу. Оқушылардың барлығын
психологиялық зерттеуден өткізіп, олардың жекелік қасиеттерін, таным
процестерін бағалап шығу өте қиын. Бұл жұмыс психологиялық зерттеулерді
жүйеге келтіріп жүргізгенде ғана өз фукнциясын толық орындайды.
Осы жүйелілікті қамтамасыз етуге негіз болатын ұйымдастыру формасын
психодиагностикалық минимум деп атауды психолог Н.Р. Битянова ұсынған.
Оның ұсынысы бойынша зерттеуді жаппай өткізу арқылы қысқа мерзім
ішінде барлық балаларды толық қамтып, олардың психологиялық
ерекшеліктерін анықтап шығуға мүмкіндік туады, яғни оқушылардың
педагогикалық- психологиялық статусын анықтау.
Оқушының психологиялық – педагогикалық статусы дегенміз баланың
барлық психологиялық қасиеттерін, күй- жағдайын, таным процестерін, қарым-
қатынас мәдениетін, мінез-құлқын, оқуға деген ынтасын бағалау арқылы
жаслаған мінездемесі. Бұл мінездемені жасау үшін барлық оқушылар жан-
жақты психодиагностикалық зерттеуден өткізіледі.
Оқушы статусына қойылатын талаптарды бес блокқа бөліп зерттеу арқылы
жиналған материалдарды әр балаға арнайы мүмкіндік береді. Барлық
зерттелінетін көрсеткіштерді блоктарға келесі түрде бөлуге болады:
1- блок- бала өмір сүретін әлеуметтік орта ерекшеліктері;
2- блок- оқушы таным процестерінің және жалпы интеллектуалдық
дамуның ерекшеліктері;
3- блок мотивациялық – жекелік сферасын бағалау;
4- баланың өзіне және қоршаған дүниеге қатынасы;
5- блок- мектепішілік қарым-қатынас барысындағы оқушының мінез-құлқы.
Осы блоктар бойынша оқушылар қасиеттерін бағалау көрсеткіштерін анықтап
алып, сол көрсеткіштерді зерттеу және бағалау әдіс- тәсілдері
жинақталады. Әр блок бойынша қолданылатын әдістемелер жеке- жеке
папкаларға топтастырылса, оны қажетті кезінде қолдану ыңғайлы болады.
Бірінші болок көрсеткіштері: (слайд №1)
- отбасы құрамы, ата-анасының мамандықтары, жұмыс орны, лаузымы, отбасы
типі, адамдар саны, олардың бір-бірімен қарым- қатынасы;
- отбасының материалдық жағдайы, тұрғын үйі;
- оқушының отбасындағы статусы;
- отбасының бос уақытын өткізуі, спорт, дене шынықтыру, мәдениет
ақпараттарын қолдануы;
- оқушының күн тәртібі және оны үлкендердің қадағалауы;
- оқушының өз құрбыларымен, өзінен үлкен және кіші балалармен қарым-
қатынасы.
Бұл блоктағы көрсеткіштерді бағалап шығу үшін көптеген объективтік
әдіс- тәсілдер қолданылады: баламен және оның ата –анасымен, отбасы
мүшелерімен, мұғалімі, сынып жетекшілерімен, құрдастырымен әңгіме өткізу,
пиктограмма Мен не білемін? әдістемесі, И.Керн әдістемелерінің жеке
тапсырмалары. Осы аталған және басқа әдістемелерді қолданып мағұлмат
жинау нәтижесінде баланың отбасындағы өмірінің ерекшеліктері
анықталады.
Екінші блок көрсеткіштері: (слайд №2)
- баланың хроникалық жасы мен ақыл-ой дамуының бір- біріне
сәйкестігі;
- когнититвтік процестердің даму ойлау түрлерінің қалыптасқандығы,
ой қызметінің көрінісі, тіл байлығы, ұсақ қимыл әрекеттерінің
қалыптасу;
- таным процестерінің жекелік ерекшеліктері: интеллектуалдық
белсенділігінің жоғары болуы, вербалдылығы, шизоидтығы,
интеллектуалдық пассивтігі;
- баланың жеке тұлғасында кездесетін қабілеттілігінің түрі
- ( психомоторикалық, музыкалық, лингвистикалық, физика- математикалық,
бейнелеу өнері, педагогикалық, ұйымдастырушылық);
- ақыл-ой жұмысын ұзақ уақыт орындауға қабілетті жұмыс темпі.
Екінші блок бойынша жүргізілген зерттеулер нәтижесінде балалардың
таным процестерінің нормаға сай немесе дамуында одан ауытқуы
байқалатындығы анықталып, олар баланың озық дамуына немесе кейін қалуынап
негіз болып отырғандығы нақты бағаланады.
Даму деңгейі төмен балалармен түзету- дамыту жұмысын жүргізу арқылы
оларды оқу мазмұнын меңгеруге шамасы келетін жағдайға жеткізу жолдарын
анықтауға мүмкіндік береді. Екінші блок материалдары оқу- тәрбие
жұмысын тиімді жүргізуге және ата-аналарға арналарға психологиялық
кеңес беруді ұйымдастыруға негіз болады.
Үшінші блок көрсеткіштері оқушылардың оқуға деген ынтасын және танымдық
әрекеттерінің себептерін, баланың ішікі қайшылықтарының деңгейін
анықтауға бағытталған. Осы блок көрсеткіштері: (слайд №3)
- оқу себептерінің қалыптасқандығы және оның мазмұны ( танымдық,
әлеуметтік, бағыттылық);
- танымдық әрекет барысында табысты болу себебі немесе сәтсіздіктен
бас тарту себептерінің қайсысы жетекші екенін анықтау;
- себептік сферада қайшылықтың болуы, мазасызданудың көрініс беруі;
- акцентуацияның орын алуы.
Бұл блок көрсеткіштері бойынша баланың психикалық дамуында
масазсызданудың, өз-өзіне сенбеушілігі және басқа ішікі проблемалардың
орын алуын анықтау арқылы, оларға уақтылы психологиялық көмек көрсетуге
мүмкіндік туады.
Төртінші блок көрсеткіштері: (слайд №4)
- баланың қатынас жүйелерін эмоционалды бағалау бойынша талданады;
- баланың өз қатарларымен қарым- қатынасының қалыптасқандығы;
- отбасындағы қарым- қатынас ерекшеліктері;
- оқытушылармен қарым- қатынасының эмоционалдық оң мағынада болуы;
- мектепішілік іс- шараларға көзқарасы.
Бұл көрсеткіштер баланың оқу- тәрбие процесінде табысты боуына үлкен
әсерін тигізеді.
Бесінші блок көрсеткіштері: (слайд №5)
оқушының мектепішілік қарым-қатынасындағы орнын анықтауға арналған және
келесі көрсеткіштермен бағаланады:
- оқушының жекелік психологиялық қасиеттерімен байланысты мінез-
құлық және қарым-қатынас ерекшеліктеріне сипаттама (жылдамдығы, жай
қимылдайтындығы, импульсивтігі);
- жауапкершілікті сезінуі, шешім қабылдауы, адамдарға ықылас қоюы,
қайрымдылығы, ашықтығы, іскерлігі, шыншылдығы;
- әлеуметтік- психологиялық адаптациясының төмендігі эгоистігі,
дөрекі, өтірікші, принципсіздігі;
- мінез-құлық нормативтеріне бағынуы, әлеуметтік орта талаптарына
икемделуі, ашықтығы, шыншылдығы;
- тәртіп сақтауы, қимыл әрекеттерінің үйлесімділігі.
Блоктар бойынша психдиагностикалық зерттеу нәтижесі оқушының
психологиялық- педагогикалық статусын көрсетіп, психологиялық қызмет
көрсету жұмыстарын ұйымдастыру ретін анықтауға негіз болады.
Оқушылар статусының көрсеткіштеріне сүйене отырып, педагогтардың
білімін жетілдіру және ата-аналарға психологиялық білім беру
тақырыптарын анықтап алуға және болашақта ағартушылық жұмысын қандай
бағытта жүргізуіне мүмкіндік туады.
Оқушылар статусының көрсеткіштері олардың психологиялық-
педагогикалық карточкаларына түсіріледі. Бұл құжат әр психодиагностикалық
минимум өткізілгеннен соң толықтырылып, нәтижесі талданып, балалармен жеке-
дере және топтық түзету- дамыту іс-шараларының мазмұнын анықтауға негіз
болады.
Біріншіден, бұл жұмыс интеллектуалдық қабілеті өте жоғары дамыған
балалармен жүргізіледі, екіншіден,мінез-құлқы туралы шағым түскендермен
арнайы зерттеуді, көмек көрсетуді талап ететін, дамуында ауытқуы бар
балалармен жүргізіледі.
Психологиялық зерттеу барысында үлгерімі төмен, сабаққа қатыспайтын,
отбасында баланың үй тапсырмасын орындауға ешқандай жағдайы жоқ, ата-
аналары нашақор, ішкіш т.б. жағдайы нашарлар кездеседі. Бұл
категориялардағы балалар психологиялық сүйемелдеу көрсетуге қажеттілігі
өте жоғары топқа жатады. Сондықтан оларға көмек көрсетуді психолог
өзінің күнделікті міндеті деп түсінуі қажет.
Оқушылардың психологиялық- педагогикалық статусын зерттеу барысында
көптеген психологиялық әдістемелер қолданылады. Оларды зерттелінетін
балалардың жас кезеңдеріне байланысты ретке келтіріп жинақтау қажет.
Комплекстік зерттеу барысында кіші мектеп балаларын психолог өзіне
үйретіп алу үшін әңгімелесу, суреттер, ойыншықтар қолданылатын
әдістемелерді қолданады. Ал орта және жоғарғы сынып оқушыларын зерттеуді
таным процестерін бағалаудан бастаған дұрыс.
Білім беру жүйесіндегі психологиялық қызметтің қажеттілігі дәлелдеуді
қажет етпейді. Психологиялық қызмет арқылы мектепке қабылданған баланың
оқуға даярлығы анықталады. Барлық сынып оқушыларының психологиялық
карточкаларында оның жеке –тұлғалық, даралық даму ерекшеліктері
анықталып, қысқа мінездемелер жасалады. Балалардың дамуында орын
алатын түрлі ауытқуларды дер кезінде аңғарып, оларды түзету шараларын
ұйымдастырады.
Мектеп ұжымында кездесетін психологиялық проблемаларды өтініш
түсуіне байланысты психологиялық кеңес беру арқылы өз үлесін қосады.
Психолог өз қызметін ұйымдастырғанда баланың жан-жақты және үйлесімді
дамуына жағдай жасауды көздейді.
Оқушылар мен оқытушыларды психологиялық жетелеу барысында психолог өз
жұмысын медициналық, дефектологиялық қызмет түрлерімен тығыз байланысты
ұйымдастырады.Психологиялық қызметті жүргізу барысы, әр іс-шараларды
өткізу уақыты алдын-ала жоспарланғанда ғана, психолог өз жұмысын
талаптарға сай ұйымдастыруға мүмкіндік туады.
Сондықтан мектеп психологі көптеген іс-қағаздарды уақытында талапқа
сай жүргізуі керек. Олардың үлгілерін М.Битянова., И.В. Дубровина., Л.И.
Прихожан жасап шығарған. Сол үлгіге сүйене отырып, әр мектеп және
басқа мекемелер психологі өзінің жұмысына негіз болатын және есеп беру
барысында қолданылатын құжаттарды жасап алуы керек.
Мектеп психологы жұмыстарын жоспарлау календарлық және күнделікті
түрлерде түзіледі. Календарлық жоспар жарты жылдық немесе оқу жылын
толық қамтитын болуы мүмкін.
Жоспар негізгі екі бөлімен тұрады. Бірінші бөлімінде психологиялық
қызметтің бағыттары, өткен жылындағы жүргізілген жұмыстар нәтижесі,
психодиагностикалық зерттеу барысында анықталған проблемасы бар
балалармен жүргізілген жеке түзету- дамыту және топтық коррекциялық
жұмыстардың нәтижелеріне қысқаша сипаттама беріледі. Бұл талдаудың
негізгі мақсаты психологиялық қызметтің жүйелілігін және бірізділігін
қамтамасыз ету.
Жоспардың екінші бөлімінде мектептің профиліне байланысты
жасалған жылдық жоспарына сүйене отырып, келе жатқан оқу жылында
психологиялық қызметтің алдына қойылған мақсат пен міндеттер нақты
көрсетіледі.
1.2 Оқушыларды, педагогтарды және ата-аналарды психологиялық
ағарту жұмыстарын жүргізу
Мектепте қызмет атқаратын психолог түрлі жастағы балалармен,
педагог мамандар және ата-аналармен жұмыс істейді. Балалармен жұмыс
істеуде онтегенездің бір сатысынан екінші сатысына өту жолына көмектесу-
мектеп психологының күрделі де маңызды міндеттерінің бірі. Оқушылардың
сан қырлы интеллектуалдық және тұлғалық дамуы әрбір жас кезеңінде
балалардың толыққанды жетілуін қамтамасыз ететін және олардың жеке
шығармашылық әлеуетін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін оңтайлы
психологиялық және педагогикалық жағдайлар жасауды талап етеді. Сондықтан
бала әрбір жас кезеңінде өзіне ерекше тәсілмен келуге мұқтаж.
Бүгінгі күні ҚР барлық мектептерінде педагог- психологтар қызмет
атқарады. Алайда, Республика бойынша осы қызметтердің жұмысын реттейтін
бірыңғай үйлестіру орталығы әлі де құрылмаған. ҚР БжҒМ бекіткен Мектеп
психологиялық қызметі туралы ереже, мектеп психологтарының жұмысына
ортақ талаптар болмағандықтан, бұл жәйт
Қазақстанның түрлі аймақтарындағы мектептік психологиялық қызметтің
жүйелі түрдегі жұмысына кедергі келтіреді.
Педагог- психологтың мәртебесі белгіленбеген, оның жұмысының
жылдық жүктемесі, лауазымдық нұсқаулардың біріңғай жиынтығы, құқықтары
мен міндеттері, қызмет түрлері анықталмаған. Осының барлығы әзірше
психологтардың өз күштерімен жасалуда.
Педагогтарды, түрлі жас кезеңіндегі балаларға психологиялық
қолдау көрсету мәселелері бойынша ағарту ісін алға бастыру әрбір
психологтың іс- тәжірибесі, білімімен байланысты.
Психологиялық ағарту жұмысы - ол мектептік қатынастарды
ізгілендіруге; оқытудың жеке- бағдарлық технологиясын енгізуге байланысты
педагогтардың инновациялық білім қызметіне; оқушыларды жеке-дара дамыту
және әлеуметтендіруге; мектеп жағдайында балалар, педагогтар және ата-
аналар арасында үйлесімді өзара қатынас орнатуға; білім тәжірибесінде
тиімді психологиялық технологияны енгізуге мүмкіндік жасау.
Белгілі бір білім жүйесін, ептілік пен шеберлікті меңгеруге
бағытталған және оқушылардың, ұстаздар мен оқушылардың арасындағы арнайы
ұйымдастырылған өзара әрекет үрдісі ретіндегі оқыту - тәрбиелеу
құралының құрамдас бөлігі болып табылады. Сондықтан, әрбір ұстаз қандай
пәннен сабақ бермесін, өз оқушыларының тәрбиелеушісі, оқу іс-әркетінің
және мектептегі барлық тыныс- тіршіліктің кішіпейіл де зейінді басшысы
болуы тиіс. Мұның өзінде ол оны мектептің басты мақсаты ғана емес,
сондай-ақ кез- келген пән бойынша оқытудағы жетістік оқушылардың
қажеттілік- мотивациялық аумағын қалыптастырумен, олардың шынайы күші
және мүмкіндіктеріне сүйеніп, танымдық қабілеттерін дамытумен
байланысты болғандықтан да жасауы тиіс.
Оқушыны тұлға ретінде тәрбиелеу барысында ғана оқытудың мақсаты мен
міндеттеріне қол жеткізуге болады. Оқытудың тиімділігі тәрбиенің құрайтын
оқушылардың шығармашылық, ішкі түрткі жүйесінің қызметіне байланысты
анықталады. Мұндай тәрбие оқу үрдісін ұйымдастыру, өзін-өзі оқыту,
өзін-өзі тәрбиелеу және өзін-өзі дамытуға бағытталаған әрбір оқушының
қарқынды іс- әркетін қамтамасыз ететін оқушылар мен ұстаздар арасындағы
өзара қатынастар қалыптастыру жағдайында ғана жүзеге асуы мүмкін
Оқыту мен тәрбие оқушының түрлі жас кезеңіндегі қалыптасуы
мен дамуының психологиялық заңдылықтарын ескере отырып, іске асырылады.
Өкінішке орай, әлі де көптеген ұстаздар осы заңдылықтарға қарамастан, өз
жұмыстарын бұрынғысынша жүргізуде.
Сондықтан, мектептегі психологиялық қызметте мектептегі оқу- тәрбие
үрдісін психологиялық- педагогикалық жағынан қамтамасыз етуді, яғни
оқушыларды тәрбиелеу және дамытуда қазіргі заманғы ғылыми теориялар
негізінде ұйымдастыру және жүзеге асыру көзделеді.
Оқушыларды, олардың ата-аналары және педагогтарды психологиялық
қолдаудың мазмұны- бұл қарым-қатынас барысында ептілік пен дағдыны
дамыту; Бұл тұстағы негізгі бағыттар мынадай:
• қоғамда өмір сүріп, ынтымақтаса іс жүргізе білуін қалыптастыру;
• өзге адамдарға, басқаша көзқарастарға қатысты төзімділікті жетілдіру;
• өзара түсінісе білу қабілеттілігін дамыту;
• жауапкершілік қасиетін қалыптастыру;
• қарым-қатынас дағдыларын жетілдіру;
• өмірдегі кездесетін мәселелерді шеше білуге үйрету;
• танымдық белсенділікке ынталандыру;
• өзіндік реттеу дағдыларын, соның ішінде күйзелістерге төтеп бере
білуді дамыту;
• өзіне сенімділкті қалыптастыру;
• өзін-өзі ұйымдастыра білу дағдыларын дамыту ( өз бетінше жоспарлай білу,
өзіндік бақылау, жұмысқа қабілеттілігі,өзінің жеке меншік мәселелерін
басқа біреуге жүктемеу);
• тұлғаның өзін-өзі анықтауы жағынан білгірлігі және оны жаттықтыра білуі
( нақты жағдайлардағы жеке міндеттерін ұғыну, мінез-құлықтың сәйкес
келетінін айқындап алу, шектеулі пайымдаудың негізінде таңдау жасау).
Психологиялық қызметінің негізгі бағыты – психологиялық ағарту.
Психологиялық ағарту – педагогикалық ұжымның, оқушылардың жәен ата-
аналардың психологиялық біліммен алғашқы танысуы. Жұмыстың негізгі мағынасы
мынада:
а) мұғалімдерді және ата-аналарды жас ерекшелік, педагогикалық, жәен
әлеуметтік психологияның негіздерімен, оқушыларды өзіне-өзі тәрбиелеудің
негіздерімен таныстыру;
ә) жаңа психологиялық зерттеулердің қорытындыларын тарату және
түсіндіру;
б) психологиялық білімге деген қажеттілікті қалыптастыру, оларды
баламен жұмыс жүргізуде немесе өзінің жеке дамуында қолдану.
Психологиялық ағартудың түрлері сан алуан болуы мүмкін: олар
лекциялар, кеңестер, семинарлар, көрмелер, әдебиеттер тізімдері т.б. сонда
да, осы жұмысты психологтың өзі жасауға міндетті емес, басқа да мамандарды
шақыруға болады. (мысалы: мұғалімдер, кітапханашылар, дәрігерлер).
Ата –аналар және мұғалімдер, психологтың жұмысын түсіне бастайды және
балаларының оқуына немесе тәртібіне байланысты кеңестерге шақырғанда,
қорықпайды.
Мектеп әкімшілігі мен мектеп мұғалімдері мектеп оқушыларының әрбір жас
кезеңдеріндегі даму заңдылықтары мен ерекшеліктерін дұрыс білу, оқушылардың
үлгермеушілігінің себептері мен мінез-құлқындағы өзгерістерді анықтау
мақсатында және оқушылардың мектептегі оқуға әлеуметтік-психологиялық
даярлығын анықтау мақсатында мектеп психологының, психологиялық білімнің
керек екенін біледі.
Ұстаздық қызметті жаңадан бастаған жас мұғалімдер өздерінің мамандығын
терең меңгеру, ұстаздық дағдылар мен шеберлікті қалыптастыру мақсатында
мектептегі психологиялық қызметтен көмек күтеді.
Ал, ата-аналарда өздерінің балаларының сабақ үлгерімінің төмендеуі,
мінез-құлқындағы келеңсіздіктер, психикалық дамудағы кейбір өзгерістер
алаңдатады. Олар бала мен жанұядағы қарым-қатынастың тиімді жолдарын
ісзестіріп, жанұя мүшелері мен баланың, ұстаз бен ата-ананың, ұстаз бен
оқушының арасындағы үйлесімді қалыптастыруы үшін психологиялық білім қажет
екенін түсінуі, қосымша мектеп психологынан көптеген ұсыныс, кеңестер
күтеді. Осы айтылғандарды мына кесте арқылы көрсетуге болады:
Психологтың ағартушылық жұмысы
Педагогтар Оқушылар Ата-аналар
Лекция,
әңгімелесу,
семинар,
ата-аналар клубы
Педагогтарды психологиялық ағарту жұмыстраы. Ұстаздарды психологиялық
қолдау, олардың жаңа жағдайларға дайындығына байланысты психологиялық
бөгеттерді жеңуге, бір - бірлерімен, әкімшілік, ата-аналар, балалармен
өзара дұрыс қарым- қатынасты дамытуға мүмкіндік береді. Білімнің
гуманистік психологиялық- педагогикалық тұрғысынан ұстаздармен
психологиялық жұмыстың екі аспектісі бірінші орындарға қойылады:
бірінші аспект- шынайы оқу үрдісінде оқытудың тұлғалық- бағдарлық
технологиясын енгізуге байланысты; екіншісі- түрлі факторлар себепші
болатын орталық педагогикалық жанжал есебінде ұстаздың баға мен
белгіге психологиялық қатысы. Жалпы ұстаным оқытудың педагогтар мен
оқушылар арасындағы психологиялық – дидактикалық жағдайларда жүзеге
асырылатын өзара іс-әркетті көрсетеді; оқу үрдісінде педагог пен
оқушылардың арасындағы түсіністікте олардың өзара ақпараттық қарым-
қатынасы арқылы қол жеткізіледі. Бұл жағдайда оқыту объектісіне оқу
материалы жатады, ол педагогтың кәсіби тұрғыдан өзін-өзі көрсетуіне және
оқушының субъектілік қалыптасуына мүмкіндік береді.
Ұстаздарды психологиялық қолдау олардың психикалық өзін-өзі басқаруға
дағдылануына байланысты психопрофилактикалық, психологиялық кеңес
бағытында болады.
Ата-аналарды психологиялық сүйемелдеу. Ата-аналарды үздіксіз
психологиялық қолдауы үрдісінде психолог балаларды оқыту мен
тәрбиелеуге ата-аналардың қатынасын дамытуға және талқылауға,
ұстаздардың, әкімшілік жұмыстарының ерекшелігін талдау мүмкіндігі бар,
бұл білім беру жағдайларындағы дау- дамайларды шешуге байланысты қарым-
қатынастағы жақтардың түсінісіп жақындауына ықпалын тигізеді.
Ұстазадар, ата-аналар және балалар арасындағы өзара қатынастың
демократиялық стилін дамыту тұрғысындағы іс- әрекет көзделіп отыр.
Сондай-ақ конструктивтік қатынасты талап ететін қайшылықтар, тығырыққа
тірелуден шығатын балама түрін іздеу тұрғысында қарастырылатын болады.
Бұл ересектердің мәселені шешу бағыты бойынша сапаны өзгерту
сұранысынан көрінеді. Басқаша айтқанда, қиын жағдайларды шешу кезінде
ересектердің дербес әрекеті және өнімділік үлесі көбейді. Бұл елеулі
нәрсе: психологиялық қолдаудың үздіксіздігі қатынастағы балдақ болып
табылмайды, керсінше, өзін-өзі дамыту, өзіндік бірегейлігін сақтай
отырып, әлеуметтік бейімделуге кең өріс береді.
Оқушыларды жас даму кезеңдеріне сай психологиялық ағартулардың,
міндеттері.
1-сынып. Баланың барлық кейінгі өміріне ықпалын тигізетін маңызды
кезеңі мектептегі бірініші сынып , анығында бастауыш оқудың бірінші
жарты жылдығы болып табылады. Дәл осы кезеңде баланың күткен ойларының
мұғалімдері мен ата-аналардан күтетін ойларының қосылуы өтіп жатады. Бұл
жердегі мағына мектеп қызметіне қатысушылардың арасындағы демократиялық,
ізігілік қатынас қана емес, сонымен қатар оқу қызметін ересектермен
бірлесіп құруда балалардың бастамаларын пайдалану мүмкіндігін қолдау
болып табылады.
Негізгі міндеттер:
1. Баланың мектепке даярлығын психологиялық тұрғыдан зерделеу.
Балалардың мектепке деген психологиялық даярлығы компоненттерінің
қалыптасуы үшін жағдай жасау.
2. Сыныптың психологиялық топ ретінде дамуына жағдай жасу.
Міндеттерді шешу технологиясы бірінші жарты жылдық бойында сабақ
өткізуді шағын топтарды ұйымдастырудан тұрады, мұнан соң топтық
үрдістің белгілі бір кезеңінде шағын топтар біріктіріледі.
Топтардың бір кезеңінен келесі кезеңге өтуінің өз өлшемдері бар.
Онда топтық үрдістегі әр кезеңнің мазмұндық құрамы беріледі.
3. Сыныпта оқудағы ынтымақтастық жүйесін құруға арналған талаптарды
белгілеу- бірлескен қызмет пен оның нәтижелері рефлексиясы үшін
топпен жұмыс жүргізгенде сапалы тапсырмаларды қолдану арқылы
жоғарыдағы мақсатқа қол жеткізуге болады.
4. Сыныптағы мұғалімнің ұстанымын өзгерту- мұғалім өз кезегінде
топтағы қызметті жүргізуші және оған қатысушы, бұл мұғалім
психологиялық сабақтың қатысушысы болғанда ғана мүмкін болмақ әрі
әрекеттесе қызмет етуді, тұлғалар арасындағы өзара қарым-қатынасты
дамытуды ұйымдастыруға байланысты істерде оған психолог ретінде
қосымша өкілеттілік беріледі.
5. Қиындық деңгейі балалардың дамудың жақын аймағы болатын оқу
тапсырмаларын бірлесе орындау барысында көрінетін бала-ата-ана
қатынас стилін зерделеу және дамыту.
2-4 сыныптар. Мақсаты: әлемге, адамға деген эмоционалдық қатынасты
дамыту, өзін -өзі құрметтеу және өзге адамдары құрметтеуді дамыту,
сезім, ынталандыру, айрықша, өзін-өзі түсінуді дамыту.
Профилактика және психогигиенаға жататын айрықша мәселелердің
шеңберіне: жеке тұлғалық өсуіндегі меннің бұзылуы, кереғарлық,
күмәнділік және сенімсіздік пен осыған себепші баланың қоршаған әлемге
деген араздығы және алаңдаушылығы кіреді.
Дамытудың негізгі міндеттері:
1. Балалардың танымдық мүмкіндіктерін, соның ішінде- бейнелі, қисынды
ойлау жүйесін дамыту.
2. Оқу барысындағы бақылау мен өзін-өзі қадағалау машығын қалыптастыру.
3. Өз қатарластары және ересек адамдармен сындарлы қарым- қатынас
жасаудың дағдыларын меңгеру.
4. Тұлғалық даму, психика еріктілігін қалыптастыру, мойнына
жауапкершілік ала білу, адамгершілік қарым-қатынаста табысқа жету
үшін ерік - жігерін көрсете білу.
6. 9 сыныптар. Балалардың негізгі мектепке көшуін, жалпы алғанда,
баланың мектептік дамуның дағдарысы ретінде сипаттауға болады. Сынып
жетекшісінің топтық қатынастың дамуына қосылуының аздығы, мектеп
өмірінің нормаларын қалыптастыруға байланысты жұмыстарының мағынасы;
пәндер санының артуы, үй тапсырмаларының көлемі, бақылау жұмыстарын
өткізудіңғ кестесі тұрғысында педагогтардың келіспеушілігі; оқытудың
пәндік- кабинеттік жүйесі; ата-аналарды жетекшілер тұрғысынан қарау;
ұстаздардың балаларға ересектер (жоғары сыныптағыларға) сияқты қарауы-
осының барлығы балаларға
қиындық туғызады. Олар көбінесе осы жағдайда абыржып қалады, әрі бұл
олардың негізгі мектептегі оқуға бейімделуінен көрінеді, мектепке
деген көзқарасына әсер етеді, жеке басындағы және ақыл-ой
жетістіктерінің біркелкі болмау жағдайы орын алады. Бұл жерде
мектепте балалардың эмоционалдық қолайлы жай- күйін қолдау, педагогтар
мен ата-аналар арасындағы 5- сыныптағыларды оқытудың үрдісін
үйлестіру.
Кезі жеткенде жеткіншекте (7-9 сыныптар) тұлғалық құндылықтар, өзара
достық қатынас, өз бетінше шешім қабылдаудағы қажеттілік бірініші
орынға шығады, ал балалардың кейбіреуінде танымдық қажеттіліктер алда
тұрады. Ұлдар мен қыздардың қызығушылықтары айтарлықтай өзгеше, бұған
олардың жыныстық жетілу кездегі жастарының біркелкі болмайтындығы
әсер етеді.
Ұстаздар мен ата-аналардың бала өмірінің жетекшісінен осы дамуды
алып жүруші тұрғысына қарай өзгерту қажеттілігін түсінуі маңызды.
Міндеттер:
▪ балалардың өміріндегі маңызды, соның ішінде қоғамға, жағдайға қатысты
талқылаулар арқылы психологиялық аспектісіне қызығушылығын қолдау;
▪ балалардың тұлғааралық қатынасын дамытуға қатысты ақпарат алу,
олардың ата-аналары мен педагогтарының психологиялық көңіл- күйлері
және осы негізде нақты сабақтың мазмұнын анықтау;
▪ коммуникативтік жағдайларды түсіну ауқымдарын кеңейту
( жағдайдың сипаты, қатынас жасаушылардың тілі, мінез-құлық стилі,
жазбаша қатынас, қатынастың ұлттық дәстүрі және т.б), сондай-ақ оларға
белсенді қатысуын ынталандыру;
▪ балалар мен ересектерді ізгі сезімдер мен іс-әрекеттерге негізделген
бір- біріне қол ұшын беру мүмкіндігін шабыттандыру;
▪ әлемге деген көзқарасын талқылауға, өмірлік ізденістерді дамытудың
мүмкіндігі ретінде әрбір адамның көзқарасын құрметтеуге ынталандыру;
▪ өзін-өзі тану үшін жағдай жасау;
▪ балалардың өзіне деген сенімін жаттықтыру.
10-11 сыныптарда мынадай міндеттер шешілуі тиіс:
▪ өзін-өзі анықтауы ( нақты жағдайлардағы өзінің жеке міндеттерін
ұғыну, мінез-құлықтың барабар жолын айқындау, ерікті таңдау);
▪ жасөспірімнің бейінді оқуға даярлығын психологиялық зерттеу, 9-
сыныпты бітіргенен кейін оқушыны оқытудың бағыты мен тәсілдерін ( ата-
аналар және мұғалімдермен) бірлесе талдау;
▪ кәсіптік бейімделу жұмыстары;
▪ психологиялық ширығуларды басудың тәсілдерін үйрету( музыкатерапия,
арттерапия, аутотренинг, релаксация, дене қимылы тәсілдерінің
мүмкіндіктерін талқылап, талдау- спорт, шейпинг және т.б);
▪ қарым-қатынас жасау дағдыларын дамыту- тыңдай білу, өз ойлары мен
сезімдерін дәлме –дәл жеткізе білу;
▪ жасөспірім қыз бен жігіт арасындағы қарым-қатынас ерекшелігін
тартымдылықпен талдау;
▪ жасөспірім өмірде өз жолын тауып, бағыт алуындағы ата-ананың
референттік топтың, танымал тұлғалардың, еліктеп- табынатын адамдарының
рөлін талқылау;
▪ келіссөз жүргізуге, пікір таластыруға, өзінөзі көрсете білуге
жаттықтыру;
▪ көбінесе жыныстық қатынастарды реттеудің құқықтық нормаларымен
таныстыру, жыныстық қылмастар үшін жауапкершілік, есірткі заттарын
қолдану мен тарату және т.с.с. тақырыптарды талқылау арқылы
жасөспірімдердің жеке денсаулығына қолдау көрсету;
▪ жасөспірімдерді жекелей қызықтыратын тақырыптар бойынша арнайы
мамандармен қарым- қатынас жасай білуге психологиялық даярлығын
қалыптастыру.
Психологиялық ағарту жұмысын тәжірибеде қолданудың маңыздылығы
2.1 Психологиялық ағарту жұмыстарын іс- тәжірибеге ендірудің маңыздылығы
Психологиялық ағарту жұмыстары- педагогикалық ұжымды, оқушыларды
және олардың ата-аналарын психологиялық біліммен қамтамасыздандыру.
Жұмыстың негізгі мағынасы мынада: мұғалімдерді және ата-аналарды жас
ерекшелік, педагогикалық және әлеуметтік психологияның негіздерімен,
оқушыларды өзін-өзі тәрбиелеудің негіздерімен таныстыру; жаңа
психологиялық зерттеулердің қорытындыларын тарату және түсіндіру;
психологиялық білімге деген қажеттілікті қалыптастыру, оларды баламен
жұмыс жүргізуде немесе өзінің жеке дамуында қолдана білуіне бағыт
беру.
Психологиялық ағарту жұмыстары психологиялық алдын-алу,
психологиялық кеңес берумен тығыз байланысты және осылардың негізінде іс-
жүзіне асырылады. Психолог бала жанының терең түкпіріне үңіле білсе,
баланы тыңдай білсе, өзін де тыңдата алса бала құқығына қол сұқпай
оқу- тәрбие ісіне басшылық жасаса дұрыс нәтижеге жетері анық. Өзінің
де дүниетанымы кең болып, баланы дүниені танып білуге, байқампаз болуға,
білімге қызығушылығын арттыруға күш салып, бүгінгі шешуі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz