Қазақстан Республикасының салық салудың принциптері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...3

І ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ

1.1Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасу
кезеңдері ... ...4
1.2 Қазақстан Республиканың салық жүйесінің даму
кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. .9
1.3 Қазақстан Республиканың салық алуды ұйымдастыру ... ..
... ... ... ... ... ... ...10
1.4. Қазақстан Республикасының салық түрлері.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12

ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ПРИНЦЕПТЕРІ МЕН САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ
МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ.
2.1 Қазақстан Республикасының салық салудың
принциптері ... ... ... ... ... ... ... .17

2.2.Қазақстан салық жүйесіндегі кейбір мәселелер және оны шешу жолдары.19

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27

ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..30

КІРІСПЕ

Мемлекеттік бюджеттің түсімдерінің ең басты көзі – салықтар. Өнеркәсібі
дамыған елдердің бюджетіндегі салықтардың үлесі 90 пайыз. Салықтың негізгі
түрлеріне табыс салығы, одан басқа қоғамның құқықты мүшелерінің
табыстарына, корпорация пайдаларына салынатын салықтар. Өндірістік
бірлестіктер, кәсіпорындар, капитал иелері өздері жариялаған мәлімдемелері
бойынша салық төлейді.
Салық мәлімдемесі төлеушілердің өз табыстарының мөлшері туралы хабары, ал
жалдамалы еңбек адамдарынан салық жалақы төлегенде ұсталады.
Табыс салығын алу белгілі бір төменгі деңгейден басталады. Номиналдық
табыстың ұлғаюына сәйкес табыс салығын өсірудің базасы жасалады, салық
төлеушілердің саны артады, мемлекеттің шоғырландырылған жалпы қаржы-
қаражаттары көбейеді. Салық салудың нормасы – салық ставкасы объектінің бір
өлшеміне салынған мөлшері. Салық ставкаларының көптеген түрлері бар. Егер
ставкалар табыстың өсуімен көбейсе, онда прогрессивті, үдемелі ставкалар
болғаны. Салық салудың тәжірибесінде бір объектіге оның құнына қарамастан
салынатын қатаң ставкалар кездеседі.
Қазіргі кездегі салықтардың маңызы мен рөлі мемлекеттік органдарды қаржы
ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейді. Салықтар ұлттық табысты
мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың макроэкономикалық шешуші рөлі
артып келеді, мұны ЖҰӨ-нің көлеміндегі салық үлесінің ұлғаюынан көруге
болады. Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс
процесіне әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде жаңа сипатқа ие болуда.
Менің курстық жұмысымның мақсаты – Қазақстан Республикасының салық
жүйесі жайлы жан-жақты мағлұмат беру, оның қалыптасу кезеңдерін,
принциптерін қарастырып, қазіргі заманғы салық жүйесіндегі мәселелерді
зерттеу және оның шешілу жолдарын қарастыру.

І ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚТАР ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ.

1. Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасу
кезеңдері

Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетке
алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,
салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттік салық жүйесін
құрайды.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе экономиканы
басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге
сәйкес салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің бірі
болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу
бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын.
Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары қабылдаған
бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты.
1991жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде салық жүйесі жұмыс
істей бастады. Ол Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы заңға
негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын, салықтар мен
алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы
құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-інен бастап
13 жалпы мемлекеттік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының
ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық жүйесі мен
салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу қағидаттарына
сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты Салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы 1995 жылғы сәуірдің 14-інде Қазақстан
Республикасы Презмдентінің заң күші бар жарлығы шықты. Енді бұрынғы 42
салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны небәрі 11 болып
қалды.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы сәуірдің 24-індегі заң
күші бар жарлығы Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шілденің 16-сында
№440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент
жарлықтарымен және Қазақстан Республикасының заңдарымен бұл заңға
өзгертулер мен толықтырулар енгізілді.
Салықтардың, олардың төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық
жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің әжептәуір
күрделі үлгілері болуы мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі қағидаттар
бойынша былайша жіктеледі:
– Салық салу объектілері бойынша;
– Салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға
қарай;
– Пайдалану тәртібі бойынша;
– Объектінің экономикалық белгісі бойынша.
Салықты алатыын және оған билік жасайтын органға қарай орталық
(жалпымемлекеттік) және жергілікті салықтарды ажыратады.
Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты болып
бөлінеді.Жалпы салықтар тиісті деңгейлердегі бюджеттерде шоғырландырылады
және жалпымемлекттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады.
Мақсатты (арнаулы) салықтардың нысаналы арналымы болады және әеттегідей
түрлі арнаулы қорлардың қаржы базасын құруға арналады.
Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар және
тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын салықтар
төлеушінің салық салынатын кез келген объектіден алған табыстарынан
алынады.
Тұтынуға салынатын салықтар – бұл тауарлар мен қызметтер көрсетуі тұтыну
кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне қарай
салық алудың мынадай төрт әдісі қолданады: кадастрлық, салық төлеушінің
мағлұмдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік негізде.
Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу объектілерінің
нақты табыстылығының есепке алмай табыстылық (жер салығы, мүлік салығы)
нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге асырылады.
Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемін, қажетті жеңілдіктерді,
шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп, төлейді. Олар
салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне
сәйкес тапсырып отырады.
Мәселен, корпорациялық табыс салығын, жеке табыс салығын, көлік
құралдарына салынатын салықты жәнежерсалығын төлеушілер салық органына олар
бойынша мағлұмдаманы есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31-інші
наурызына дейін береді.
Жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы мынадай салық төлеушілер:
– Төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
– Тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрылыс материалдарын сатып
алуды қоспағанда салық жылында 2000 айлық есептік көрсеткіштен жоғары
сомаға біржолғы ірі сатып алуды іске асырғандар;
– Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке
тұлғалар;
– Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел банктеріндегі
шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар;
– Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы
заңнамалық актілеріне сәйкес мағлұмдама беру жөнінде міндеттеме
жүктелген адамдар;
Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялары табыс
етеді.Салық төлеушіден салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген
мерзіміне дейін жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетті мемлекеттік орган
салық мағлұмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімге ұзартуға
хұқылы.
Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру мерзімін ұзарту салық төлеу мерзімін
өзгертпейді.Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның,
мекеменің бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды
(төлейді).Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне
берілетін патент негізінде төленеді.
Патент – арнаулы салық режімін қолдану құқығын куәландыратын және
салық сомасының бюджетке төленгендігін растайтын құжат. Салық есебінің екі
әдісі қолданылады:
– кассалық әдіс;
– есептеу әдісі.
Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет
көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы төлеу
мезетінен бастап есепке алынады.
Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына
қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске
алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық
службалары үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері
қолдануға қабылдаған.
Төлеушілер үшін оның кемшілігі – салық төлемдері жеткізілім тіпті
уақытында төленбеген жағдайда да аударылуы тиіс, бұл айналым қаражаттарын
оқшауландыруға ұрындырады.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардың, алымдардың және
баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормаларды және
салық службасының органдарын қамтиды.
Қазақстан Республикасының салықтарның, салық сипатындағы алымдардың
тізбесі мыналарды қамтиды:
Салықтар:
– Корпорациялық табыс салығы.
– Жеке табыс салығы.
– Қосылған құнға салынатын салық.
– Акциздер.
– Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.
– Әлеуметтік салық.
– Жер салығы.
– Көлік құралдарына салынатын салық.
– Мүлікке салынатын салық.
Алымдар:
– .Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
– Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
– Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
– Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
– Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым.
– Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
– Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.
- Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алынатын
алым.
– Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру
алымы.
– Аукциондардан алынатын алым.
– Елтаңбалық алым.
– Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.
– Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат беру үшін алым.
Төлемақылар:
– Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
– Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
– Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
– Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
– Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.
– Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
– Раиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
– Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
– Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастыру үшін төлемақы.
Мемлекеттік баж.
Кеден төлемдері:
– . Кеден бажы.
– Кеден алымдары.
– Төлемақы.
– 4Алымдар.
Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы
Бюджет жүйесі туралы Заң мен тиісті жылға арналған республикалық бюджет
туралы заңда белгіленген тәртіппен тиісті бюджеттердің кірісіне түседі.
Салық жүйесі өзінің құрамына мемлекеттік салық службасының – Қаржы
министрлігін, облыстардағы, аудандардағы, қалалардағы және қалалардағы
аудандардың салық комитеттерін қамтиды.
Салық службасы органдары салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарнамаларының толық және дер
кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі.
Сондай-ақ салық төлеушілердің салықтық міндеттемелерін орындауына
салықтық бақылауды жүзеге асырады.
Салық және Салық салу ұғымдарын ажырата білген жөн: бірінші жағдайда
– бұл экономикалық және қаржы категориясы, екіншісінде – экономикалық-
құқықтық механизмді пайдалана отырып салық төлемдерін өндіріп алу (есептеу
және алу) процесі.

1.2. Қазақстан Республиканың салық жүйесінің даму кезеңдері.

1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе экономиканы
басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге
сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің
бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу
бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын.
Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары қабылданған
бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты.
1991 жылдың 25 желтоқсанынан бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі
қызмет ете бастады. Ол Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы
заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың принциптерін, салықтар мен
алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы
құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-нен бастап
13 жалпы мемлекеттік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар, 11 жалпыға
міндетті жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Дегенмен, өмірге келген әрбір жаңа құбылыста кездесетін ерекшеліктермен
қатар кемшіліктер де бұл заңда да орын алды, яғни ҚР алғашқы салық
жүйесінде бірқатар шешімін таппаған мәселелер болды. Атап айтсақ, біз салық
жүйесін құрғанда елемізде жиынтықталған ғылыми және практикалық тәжірибе
болған жоқ. Салық қызметі де, салық төлеушілер де мұндай жаңа бастамаға
психологиялық жағынан дайын еместігі көрінді. Салық жүйесінде дүниежүзілік
тәжірибеде қолданылып келген салық салу принциптері сақталмады. Сондықтан
бұл салық жүйесінің нарықтық қатынастардың талабына толығымен жауап беруге
мүмкіндігі болмады. Ең бастысы, салық жүйесінің өндірісті дамытуға еш ықпал
етпеуі, бюджет кірісін құрудағы өз ролін жете атқара алмауы, яғни салық
көзі табыс не пайда емес, керісінше тұтыну болды.
Салық санының көптігі, айналымды анықтаудың қиындығы, шектен тыс
дәлелсіз берілген салық жеңілдіктері, салық ставкаларының бір салық түрі
бойынша бірнеше түрлі болуы, халықаралық салық салу негіздерінің тыс қалуы
және т.б. кемшіліктер салық жүйесін одан әрі реформалаудың қажеттігін
көрсетті.
ҚР Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді
тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық жүйесі мен заңнамасын бірте –
бірте халықаралық салық салу принциптеріне сәйкестендіру көзделді. Осыған
байланысты Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы 1995 жылғы сәуірдің 24-нде ҚР Президентінің заң күші бар жарлығы
шықты. Ендібұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны
11 болып қалды. ҚР Президентінің 1999 жылғы шілденің 16-сындағы № 440-I
заңына сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент
жарлықтарымен және ҚР заңдарымен бұл заңға өзгерістер мен толықтырулар
енгізілді. Осы уақыт аралығында Президент жарлықтарымен және ҚР заңдарымен
бұл заңға бірнеше рет өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. 2002 жылға
дейін мемлекеттік бюджеттің кірістерін негізінен 17 салықтар мен басқа да
міндетті төлемдер құрады.
Бұл заңда қамтылған барлық базалық принциптер 1995-1999 жылдар
аралығында жүзеге асырылды. Бұл әлеуметтік салыққа, амортизация саясатына,
айналымнан алынатын салықты жоюға, ҚҚС-ты халықаралық принциптерге
сәйкестендіруге қатысты еді. Осы уақыт ішінде экономика, экономикалық
қатынастар құрылымы, мемлекет пен салық төлеушілердің өзара қарым-қатынасы,
тіпті адамдардың ділі (менталитеті) де айтарлықтай өзгеріске ұшырады.
Мемлекет, бір жағынан, салық саясатының мақсатын, міндеті мен қызметін
терең түсінді, екінші жағынан, экономикалық қатынастардың көптеген тұстары
қолданыстағы салық заңдылығында қамтылмай қалды. Осы және Қазақстан
экономикасында болып жатқан оң өзгерістер жаңа салық заңын талап етті.

1.3 Қазақстан Республиканың салық алуды ұйымдастыру

Салық салуды ұйымдастыру салық қатынастары нысандарының элементтерін,
яғни салық түрлерінің нақты аттарын, сондай-ақ оларды қолданудың тәртібі
мен әдістерін, іс-қимылының тәсілдерін қамтитын салық механизмін құруға
және оның жұмыс істеуіне саяды. Салық механизмінде өзара байланысты
элементтерден тұратын арнаулы нұсқаулық қолданылоды.(1-сызба салық
механизмінің элементтері 33-бет)
Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру мен алудың
нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы салық
салудың тәртібін белгілейді.
Негізгі салық элементтеріне мыналар жатады: салық субъектісі , салық
салынушы, объектісі, салық базасы, салық салудың өлшемі, салық
мөлшерлемесі, үлес, салықпұл, салық жеңілдіктері, салық төлеудің мерзімі
мен тәртібі, салық төлеушілер мен салық органдарының міндеттіліктері мен
құқықтары, салықтарды төлеуді бақылау, салық заңнамасын бұзғаны үшін
санкциялар және басқалары.
Салық субъектісі немесе салық төлеуші. Ол – салықты және бюджетке басқа
төлемдерді төлеуші тұлға, алайда нарық механизмі арқылы салық ауыртпалығы
басқа тұлғаға – салық салынушыға аударылуы мүмкін.
Салық салынушылар – нақты салық ауыртпалығы түсетін жеке тұлғалар,
түпкілікті салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
Салық объектісі. Мүлік пен іс-әрекеттер салық объектілері және салық
салуға байланысты объектілер болып табылады, олардың болуына байланысты
салық төлеушінің салықтық міндеттемесі тувндайды.
Салық базасы. Салық базасы – салық салу объектісі мен салық салуға
байланысты объектінің құндық, заттық немесе өзге де сипаттамалары, олардың
негізінде бюджетке төленуге тиіс салықтар және басқа да міндетті
төлемдердің сомасы анықталады.
Салықтың негізгі базасы мыналар болып табылады:
– Табысқа салынатын салық. Бұған корпорациялық табыс салығы мен жеке
табыс салығы жатады.
– Тауарға салынатын салықтар. Олар қосылған құнға салынатын салықтарды,
кеден баждарын қамтиды;
– Капиталға салынатын салық. Оған жер салығы, мүлікке салынатын салық
және басқалары жатады.
Салық мөлшерлемесі. Салық мөлшерлемесі – салық базасының өлшем бірлігіне
салық есептеулурінің шамасын білдіреді. Ол салық базасының өлшем бірлігіне
пайызбен немесе абсолюттік сомамен белгіленеді.
Салық кезеңі. Жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге қатысты
белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі деп түсініледі, ол аяқталған соң
салық базасы анықталады және бюджетке төленуге тиісті салықтар мен басқа да
міндетті төлемдердің сомасы есептеледі.
Салықпұл – субъектінің бір объектіден төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері – заңнамаға сәйкес төлеушілерді салықтан толық немесе
ішінара босату. Салық жеңілдіктеріне мыналар жатады:
– Салық салынбайтын минимум – салық салудан толық босатылатын салық
объектісінің ең аз бөлігі;
– Табыстың есептелген сомасынан шегерілетін шегерімдер (асыраудағы
жандарға, мүгедектерге – халықтан алынатын табыс салығы бойынша;
күрделі қаржыларға, әлеуметтік объектілерді ұстауға, табиғат
қорғаушараларына жұмсалатын шығындардың сомасынан – пайдаға салынатын
салық боойынша және т.т.);
– Салық салынатын табыстың құрамына кіріктірілмейтін сома (мысалы,
босату кезіндегі ұйғарымды жәрдемақы, халықтан алынатын табыс салығы
бойынша өтемақы төлемдерінің сомасы);
Салық салудың жеке субъектілері мен төлеушілердің санаттары үшін салық
мөлшерлемесін төмендету.
Салық жеңілдіктеріне сонымен қатар төлеу мерзцмцн ұзарту және салық
бойынша бересіні есептеп шығару да жатады.
Жеңілдік кезеңі – салықтар бойынша заңмен белгіленген жеңілдіктердің іс-
әрекет ететін уақыты.
Салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен міндеттіліктері –
билік пен басқару органдарының салық заңнамасымен реттеледі.
Салықтық бақылау– салық службасы органдарының салық заңнамасының
орындалуын, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының
толық және уақтылы аударылуын бақылауы.Салықтық бақылау мынадай нысандарда
жүзеге асырылады:
– Салық төлеушілерді тіркеу есебі;
– Салық салу объектілері мен салық салумен байланысты объектілерді
есепке алу;
– Бюджетке түсетін түсімдерді есепке алу;
– Қосылған құнға салынатын салықты төлеушілерді есепке алу;
– Салық тексерістері;
– Камералық бақылау;
– Салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметінің мониторингі;
– Фискалдық жады бар бақылау касса-машиналарын қолдану ережелері;
– Акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және сату
тәртібін сақтауды тексеру;
– Уәкілетті органдарға бақылау жасау.
Кедендік бақылау агенттігі өз құзыры шегінде Қазақстан Республикасының
кеден шекарасы арқылы тауарлардың өтуімен байланысты төленуге тиіс
салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді өндіріп алу
жөніндегі салықтық бақылауды Салық кодексыне және кеден заңнамасына сәйкес
жүзеге асырады.
Салық құпиясын салық төлеуші және оның қаржы-шаруашылық қызметі туралы
салық службасы органдары алған кез келеген мәліметтер құрайды.
Салық заңнамасын бұзған салық төлеушілерге олардың жасырған сомасын,
төмендеткен табымтарын төлеттіріп алу бұзу ауыртпалығына қарай үлестік
немесе еселенген көлемде айыппұлдар, бюджетке төленетін төлемдер мерзімін
өткізіп алғаны үшін өсімдер түрінде санкциялар қолданылады.

1.4. Қазақстан Республикасының салық түрлері.

Қазақстан Республикасының салықтары екі түрге бөлінеді. Олар: жергілікті
және мемлекеттік. Салықтар: жанама салығы, корпорациялық табыс салығы, жеке
табыс салығы, жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы
төлемдері, әлеуметтік салық, меншікке салынатын салық, жер салығы, мүлікке
салынатын салықтар,.
Жанама салықтар – жоғарыда атап өткеніміздей, бағаға немесе тарифке
үстеме түрінде белгіленген салықтар, олар салық төлеушінің табыстарына
немесе мүлкіне тікелей байланысты емес. Жанама салықтар мемлекттің фискалды
мүдделерін білдіреді. Оларды саналы пайдалану баға белгілеу процесіне
оңтайлы ықпал жасауы және тұтыну құрылымына әсер етуі мүмкін.
Жанама салықтың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы енгізілген қосылған құнға
салынатын салық - ҚҚС болып табылады. Салық төлеуші мемлекетке оны төлеу
нәтижесінде шеккен шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады және
салықты төлеуді сатып алушыға аударады. Салық салу объектісі материалдық
шығындарсыз өндірілген өнім болып саналатын қосылған құн болып табылады:
қосылған өнімге кешенді шығыстар, мысалы, жарнамаға жұмсалатын және басқа
бірқатар шығындар қамтылуы мүмкін. ҚҚС дүние жүзінің 40-тан астам
елдерінде, соның ішінде Еуропа экономикалық одағының 17 елінде
пайдаланылады. ҚҚС қазіргі кезде Қазақстан Республикасының бюджет
кірістерінің аса маңызды көздерінің бірі болып саналады. 2001 жылы
мемлекеттік бюджет кірістерінің жалпы сомасына бұл төлемнің үлес салмағы
21,8 пайызын құрады.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан
Республикасының кодексі (Салық кодексі) бойынша қосылған құнға салынатын
салық деп тауарларды (жұмыстарды, қызметтер көрсетуді) өндіру және лоардың
айналасы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын айналым
құнның бір бөлігін бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының
аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды айтады. Қазақстан
Республикасының кеден заңнамасына сәйкес мағлұмдамануға тиісті, Қазақстан
аумағына әкелінетін немесе әкелінген тауарлар қосылған құн салығынан
босатылғандарын қоспағанда салық салынатын импорт болып табылады. Салық
салынатын импорт мөлшеріне кеден заңнамасына сәйкес белгіленген
импортталатын тауардың кедендік құны, сондай-ақ қосылған құнға салынатын
салықты қоспағанда, Қазақстан Республикасына тауарлар импорты кезінде салық
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомалары қосылады.
Корпорациялық табыс салығы бюджет түсімдерінде едәуір орын алады.(23,2%)
Бұл салықты Ұлттық банк пен мемлекттік мекемелерді қоспағанда Қазақстан
Республикасы резидент-заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстанда қызметін
тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе республикадағы көздерден табыс
алатын бейрезидент-заңды тұлғалар төлейді.
Корпорациялық табыс салығын салу механизмі заңды тұлғалар салықты
есептеу, төлеу тәртібін, алу шарттарын, жеңілдіктер мен санкйияларды, төлеу
уақытын айқындайды. Салық салынатын табыс, төлем көзінен салық салынатын
табыс және Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын бейрезидент-заңды тұлғаның таза табысы корпорациялық табыс салығы
салынатын объектілер болып табылады.
Резидент-заңды тұлғаның жиынтық жылдық табысы салық кезеңі ішінде
Қазақстан Республикасы мен одан тыс жерлерден алынуға тиіс табымтардан
тұрады. Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге
асыратын бейрезидент-заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы салық заңнамасына
сәйкес анықталады, оған тұрақты мекеменің қызметіне байланысты табыстардың
барлық түрлері жатады.
Жеке табыс салығы. Бұл төлем бойынша қаражаттардың түсімі (2001 жылға
дейін – жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы) барлық салық төлемдерінің
9% алады.
Салық салу объектілері бар жеке тұлғалар жеке табыс салығын төлеушілер
болып есептеледі. Салық салу объектісі төлем көзінен салынбайтын табыстар
болып табылады.
Салық агенттері жеке табыс салығын есептеу мен ұстап қалуды төлем көзінен
салық салынатын табыс төленетін күннен кешіктірмей жүргізедіі. Олар салық
төлеушілердің тұрған жері бойынша есепті айдың табысын төлеудің соңғы
күнінен кейінгі бес жұмыс күні ішінде жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының щегінен тыс жерлерде төленген жеке табыс
салығының сомасы белгіленген тәртіппен Қазақстанда салық төлеу кезінде
есепке жатқызылады.
Жерқойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері. Қазақстан
Республикасының салық жүйесінде табиғи ресурстарды, пайдалы қазбаларды, жер
қойнауын пайдалануға байланысты бірқатар төлемдер бар, оларды шартты түрде
салықтық сипаты бар табиғи ресурстар үшін төленетін төлемдер ретінде бір
топқа біріктіруге болады. Оларға үстеме пайдаға салынатын салық, жер
қойнауын пайдаланушылардйң арнаулы төлемдері, су үшін төленетін төлем,
орманды пайдаланғаны үшін төлем (орман табысы) және басқалары жатады.
Аталған төлемдер негізінен ренталық сипатта болады, өйткені олардың пайда
болуы мен мөлшерлемелерінің шамасы шығарылатын және шаруашылық қызметте
пайдаланылатын материалды, шикізатты, минералды ресурстарды алу, тұтыну,
олардың сапасы табиғат факторларымен байланысты болады.
Техногендік минералды құралымдардан пайдалы қазбалар алуды қоса,
Қазақстан Республикасыда жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды
жүзеге асыратын заңды және жеке тұлғалар жер қойнауын пайдаланушылардың
үстеме пайдаға салынатын салығы мен арнаулы төлемдерді төлеушілер болып
табылады.
Жер қойнауын пайдаланушы үшін белгіленген салық режімі тек қана Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен жер қойнауын пайдалануға
жасалатын келісімшартта айқындалады.
Әлеуметтік салық – мемлекетке алынатын салықтардың бірі. Ол 1999 жылдан
бері бұған дейін қолданылып келген әлеуметтік қорларға: зейнетақы,
мемлекеттік әлеументтік сақтандыру, міндетті медициналық сақтандыру,
халықты жұмыспен қамту қорларына аударылатын сақтық жарналары
аударымдарының орнына енгізлген. Аударымдардың жиынтық мөлшерлемесі еңбекке
ақы төлеу қорның 28% мөлшерінде белгіленді, ал төленетін жарналардың сомасы
өндіріс шығындарына жатқызылды.
Әлеуметтік салықтан түсетін түсімдер мемлекеттік бюджетке 17% алады.
Қазақстан республикасының резидент-заңды тұлғалары шетелдік заңды
тұлғалардың филиалдары мен өкілдіктері, сондай-ақ Қазақстанда қызметін
тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, жеке кәсіпкерлер,
жеке нотариустар, адвокаттар әлеуметтік салық төлеушілер болып табылады.
Жұмыс беруші төлейтін ақшалай немесе заттай нысандағы кез келген табыстар
нысанындағы оның қызметкерлерге төлейтін шығыстары резидент-заңды тұлғалар,
сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын
бейрезиденттер, заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелері үшін әлеуметтік салық
салу объектісі, ал жеке кәсіпкелер, жеке нотариустар, адвокаттар үшін
олардың өздерін қоса алғанда, қызметкерлер саны бұл салық салудың объектісі
болып табылады.
Меншікке салынатын салықтар нарықтық экономика жағдайында мемлекет
иелігінен алу үшін және жекешелендіру процесінің дамуына қарай меншік
қатынастарындағы нақтылы өзгерістермен байланысты едәуір орын алады.
Меншікке салынатын салықтарға жер салығы, мүлікке салынатын салық, көлік
құралдарын салынатын салық жатады. Меншікке салынатын салықтар негізінен
жергілікті бюджеттерге есептеледі.
Салықтардың мөлшерлемелері меншіктің таьыстылығы бойынша емес, сыртқы
нышандар – меншіктің мөлшерлері бойынша белгіленетіндіктен физкалдық
мақсаттан басқа бұл салықтардың меншікті прайдаланудың тиімділігін
көтермелеу мақсаты бар.
Мнешікке салынатын салықтар қоғам алдындағы салықтыұ жауаптылықты
біркелкі етіп, бөлуге мүмкіндік береді. Мұның әсіресе жер салығына, мүлікке
салынатын салыққа қатысы бар.
Жер салығы 1992 жылы енгізілді. Жерге салынатын салықты енгізу мынандай
мақсаттарды көздейді: экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалану және
жерге орналастыру, жердің құнарлығын арттыру, оны қорғау жөніндегі
шараларды жүргізу үшін, сонымен бірге аумақтың әлеуметтік-мәдени дамуы үшін
бюджет кірістерін қалыптастыру. Жер салығын төлеу барлық жер иелері, жер
пайдаланушылар, соның ішінде жалгерлер мен жер иелері үшін міндетті болады.
Жер салығын анықтау үшін жер учаскесінің аланы салық базасы болып табылады.
Салық әрбір жер учаскесі бойынша жеке салық базасына тиісті салық
мөлшерлемесін қолдану жолымен есептеледі. Қорғаныс қажеті үшін берілген
жерлерге салынатын салықты алу тәртібін Үкімет белгілейді. Бюджетке жер
салығы жер учаскесінің орналасқан жері бойынша төленеді.
Мүлікке салынатын салықтар тура нақтылы салыққа жатады, оның мөлшері
мүліктің табыстылығына емес, төлеушілер мүлкінің құнына байланысты болады.
Салық мүлік иелеріне оны тиімді иеленуге түрткі болады.
Қазақстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық жүргізу немесе
оралымды басқару құқығында салық объектісі бар заңды тұлғалар мен меншік
құқығында салық салу объектісі бар жеке кәсіпкерлер заңды тұлғалардың және
жеке кәсіпкерлердің мүліктеріне салынатын салықты төлеушілер болып
табылады. Заңды тұлғаның шешімі бойынша оның құрлымдық бөлімшелері салық
төлеушілер ретінде қарастырылады.
Мүлікке салынатын салықты төлеудің көзі табыстың мүлікті пайдаланудың
нәтижесі болып табылатындығына немесе өзге де әдістермен алынатындығына
қарамастан олардың табысы болып есептеледі.

ІІ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ПРИНЦЕПТЕРІ МЕН САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ
МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ.

2.1 Қазақстан Республикасының салық салудың принциптері

Салық салу жүйесінің басты буыны – бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде
пайда болған корпорациядан алынатын салық. Салық акционерлік қоғамның таза
пайдасынан алынады, яғни жалпы пайдадан басқаларды шегергеннен кейін
мысалы, жедел амортизация, табиғи кендердің азаюы, қайырымдылық қоры
төлемдері және т.б. шығындар. Көптеген елдерде корпорация пайдаларына салық
салу ставка пропорциялары арқылы жүреді.
Салық салу тарихында жоғары пайдаға салық салу деген де бар. Ол пайданың
белгілі мөлшерден артық болуына байланысты салынады. Мұндай шара әдетте
төтенше жағдайларда, соғыс, экономикалық күйзеліс кездерінде қолданылады.
Табыс салығының қатарына мүлік салығы және капиталды пайдаланумен
байланысты атқарылған істер салығы да жатады. Бірінші жағдайда салық
мүліктің құнына қарай (жер, құрылыс) әрбір адамнан және заңды тұлғалардан
алынады.
Капитал ісінен алынатын салық корпорациялардаың бағалы қағаздарды сату,
сатып алуынан түскен табыстардан алынады. Тікелей табыс салықтарымен қатар
жанама салықтар да маңызды рөл атқарады.Олар тауарлар немесе қызмет көрсету
бағаларына қосылады. Бұл салықты тауарды тұтынушылар төлейді. Қаржы
ресурстарын бюджетке шоғырландырудың басты құралы тікелей салықтар, алайда
жанама салықтардың да рөлі кеміген жоқ.
Жанама салықтар бүгінде үш түрде көрінеді: акциздер, фискалды, монопольді
салықтар және кеден салығы. Бұлардың ішіндегі ең бастысы – акциздер. Олар
тауар бағаларына немесе қызмет көрсету тарифтеріне қосылады. Әрбір елдің
ерекшеліктеріне қарай акциздер халық тұтынатын тауарларға, транспорт,
байланыс, тұрмыстық қызмет көрсету түріне салынады. Қазіргі кезде акциздің
бір түрі – қосымша құнға салық салу кенінен дамуда. Бұл жағдайда салық
тауарды өткізгенен түскен барлық түсімге салынбай, тек осы кезендегі
өндірістік қызметтік нәтижесінде қосылған құнға салынады.
Фискалды, монопольды салық мемлекеттің монопольды өндіретін тауарларына
салынатын жанама салық. Нақты елдердің ерекшеліктеріне қарай олардың
қатарына темекі бұйымдары, алкогольдік ішімдіктер, сусындар, тұз және т.б.
басқа болуы мүмкін. Фискалды, монопольды түсімдері әдетте мемлекеттік
бюджетке, біраз бөлігі жергілікті үкметтің бюджетіне түседі.
Жанама салықтың қатарына кеден, баж алымдары жатады. Олар тауарларды
мемлекеттік шекарадан әрі-бері алып өткенде төленетін салықтар. Қазіргі
кезеңде, әсіресе шет елдер тауарларынан алынатын кеден салығының маңызы
зор. Кеден салығының механизмі арқылы мемлекет белгілі тауарлардың шеттен
әкелінуін тежеп, өзінің ішкі рыногын шетелдік бәсекеден қорғайды. Қазіргі
мемлекеттердің финанс жүйесінде маңызды рөлді орталық үкіметтің
салықтарымен қатар жетгілікті жерлердің салықтары да атқарады. Олардың
ішіндегі ең бастылары: меншік салықтары, әр түрлі жанама салықтар.
Жергілікті әкімшіліктің қажеттіліктерін өтеуге өз салықтары
жетіспегендіктен көптеген елдерде орталық үкіметтің жергілікті органдарға
субвенция (көмек) беруі үшін белгілі сомалар бөлінеді. Жалпы өзінің
табиғаты жағынан субвенция дегеніміз орталық үкіметке түсетін салықтың бір
бөлігі, ол жергілікті бюджетке бөлініп беріледі.
Салық арқылы реттеу әдістері салалардың бәсекелестігін ынталандыруға,
капиталдың қорлануына қолайлы жағдай жасауға, корпорациялардың әлеуметтік
қызметін қолдауға кеңінен пайдаланылады. Осы мақсатта салықты корпорация
қызметтерінің түрлеріне қарай пайдалану жөнінде түрлі жеңілдіктер беріледі.
Мұндай шараларға мысалы, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.